Terror szaleje: pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) = Terror is raging : the first months of the German occupation of Gdańsk Pomerania (September-Decemer 1939)
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Warszawa
Instytut De Republica
[2024]
|
| Ausgabe: | Wydanie I |
| Schriftenreihe: | Odsłony Historii
|
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Literaturverzeichnis Register // Personenregister Abstract Abstract Inhaltsverzeichnis Literaturverzeichnis Register // Personenregister Abstract Abstract |
| Beschreibung: | 293 Seiten Illustrationen, Karten |
| ISBN: | 9788367253857 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV049666106 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20240807 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 240426s2024 a||| |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788367253857 |9 978-83-67253-85-7 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1437857119 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV049666106 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-Re13 |a DE-12 |a DE-B1595 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 084 | |a HIST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Grochowina, Sylwia |d 1977- |e Verfasser |0 (DE-588)135691826 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Terror szaleje |b pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) = Terror is raging : the first months of the German occupation of Gdańsk Pomerania (September-Decemer 1939) |c Sylwia Grochowina |
| 246 | 1 | 1 | |a Terror is raging |
| 250 | |a Wydanie I | ||
| 264 | 1 | |a Warszawa |b Instytut De Republica |c [2024] | |
| 264 | 4 | |c © 2024 | |
| 300 | |a 293 Seiten |b Illustrationen, Karten | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 490 | 0 | |a Odsłony Historii | |
| 546 | |a Zusammenfassung in englischer Sprache | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 1939 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 0 | 7 | |a Deportation |0 (DE-588)4011467-3 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Kriegsverbrechen |0 (DE-588)4033151-9 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Judenverfolgung |0 (DE-588)4028814-6 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Besetzung |0 (DE-588)4006020-2 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Kriegsbeginn |0 (DE-588)4133592-2 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Zweiter Weltkrieg |0 (DE-588)4079167-1 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Pommerellen |0 (DE-588)4046742-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 651 | 7 | |a Danzig |0 (DE-588)4011039-4 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Danzig |0 (DE-588)4011039-4 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Pommerellen |0 (DE-588)4046742-9 |D g |
| 689 | 0 | 2 | |a Besetzung |0 (DE-588)4006020-2 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Kriegsverbrechen |0 (DE-588)4033151-9 |D s |
| 689 | 0 | 4 | |a Deportation |0 (DE-588)4011467-3 |D s |
| 689 | 0 | 5 | |a Judenverfolgung |0 (DE-588)4028814-6 |D s |
| 689 | 0 | 6 | |a Geschichte 1939 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 689 | 1 | 0 | |a Danzig |0 (DE-588)4011039-4 |D g |
| 689 | 1 | 1 | |a Pommerellen |0 (DE-588)4046742-9 |D g |
| 689 | 1 | 2 | |a Zweiter Weltkrieg |0 (DE-588)4079167-1 |D s |
| 689 | 1 | 3 | |a Kriegsbeginn |0 (DE-588)4133592-2 |D s |
| 689 | 1 | 4 | |a Geschichte 1939 |A z |
| 689 | 1 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personenregister |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung Institut für Ost- und Südosteuropaforschung, Bibliothek - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000011&line_number=0006&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000013&line_number=0007&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personenregister |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000015&line_number=0008&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000017&line_number=0009&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |n DHB | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20240626 | |
| 940 | 1 | |q DHB_BSB_FID | |
| 942 | 1 | 1 | |c 355.009 |e 22/bsb |f 09043 |g 43 |
| 942 | 1 | 1 | |c 355.009 |e 22/bsb |f 09043 |g 438 |
| 943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-035009218 | |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1815416386403434496 |
|---|---|
| adam_text |
BIBLIOGRAFIA A. Źródła Druki urzędowe • • • • Dziennik Praw Państwa Polskiego z 1919 r. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej z 1920 r. Reichsgesetzblatt z lat 1933, 1939, 1940. Verordnungsblatt für die besetzten Gebiete in Polen = Dziennik rozporządzeń dla obszarów okupowanych w Polsce z 1939 r. Prasa • „Deutsche Rundschau” 1939. • „Thorner Freiheit” 1939. Wydawnictwa źródłowe • Adamska J., Sziling J., Polscy księża w niemieckich obozach koncentracyjnych. Transport 527 duchownych 73 grudnia 1940 r. z Sachsenhausen do Dachau, Warszawa 2007. • Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 8: Tereny wcielone do Rzeszy: Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, Rejencja Ciechanowska, Górny Śląsk, oprać. Μ. Siek, Warszawa 2012. 231
BIBLIOGRAFIA • Bydgoszcz 3-4 września 1333. Studia i dokumenty, red. T. Chinciński, P. Machcewicz, Warszawa 2008. • Cyprian T., Sawicki J., Agresja na Polskę w świetle dokumentów, t. 2, Warszawa 1946. • Cyprian T., Sawicki J., Sprawy polskie w procesie norymberskim, Poznań 1956. • Datner Sz., Gumkowski J., Leszczyński K., Wysiedlanie ludności z ziem polskich wcielonych do Rzeszy, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” i960, t. XII. • Dillon E.J., Konferencja pokojowa w Paryżu 1313. Notatki, spotkania, rozmowy i korespondencja z Romanem Dmowskim {1313-1322), wstęp i oprać. T. Sikorski, A. Wątor, Kraków 2020. • Dokumenty o porozumieniu prasowym polsko-niemieckim z 1334 r, do druku podał E. Rudziński, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1965, t. IV, z. 2, s. 171-178. • Dokumenty z dziejów polskiej polityki zagranicznej 1318-1333, 1.1: 1318-1332, red. T. Jędruszczak, Μ. Nowak-Kiełbikowa, Warszawa 1989. • Dokumenty z dziejów polskiej polityki zagranicznej 1318-1333, t. II: 1333-1333, red. T. Jędruszczak, Μ. Nowak-Kiełbikowa, Warszawa 1996. • Domarus Μ., Reden und Proklamationen 1332-1343. Kommentiert von einem deutschen Zeitgenossen. Band I. Triumph. Erster Halbband 1332-1334, Wiesbaden 1973. • Domarus Μ., Hitler. Reden und Proklamationen 1332-1343. Kommentiert von einem deutschen Zeitgenossen. Band II. Untergang. Erster Halbband 1333-1340, Wiesbaden 19 73. • Ekspertyzy i materiały delegacji polskiej na konferencję wersalską 1313 roku, red. Μ. Przyłuska-Brzostek, Warszawa 2009. • Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji
hitlerowskiej. Zbiór dokumentów, zebrali i opracowali T. Berenstein, A. Eisenbach, A. Rutkowski, Warszawa 1957. • Esman T., Jastrzębski W, Pierwsze miesiące okupacji hitlerowskiej w Bydgoszczy w świetle źródeł niemieckich, Bydgoszcz-Poznań 1967. • Generalny Plan Wschodni. Zbiór dokumentów, red. Cz. Madajczyk, Warszawa 1990. 232
BIBLIOGRAFIA • Grabież polskiego mienia na ziemiach zachodnich Rzeczypospolitej „wcielonych" do Rzeszy 7939-7945'. Wydawnictwo źródłowe, oprać. Cz. Łuczak, Poznań 1969. • Grochowina S., Kącka K., Polityka niemieckich władz okupacyjnych na Pomorzu Gdańskim. Dokumentacja wybranych problemów, Toruń 2018. • Halder E, Dziennik wojenny. Codzienne zapisy szefa Sztabu Generalnego Wojsk Lądowych 7939-7942,1.1: Od kampanii polskiej do zakończenia ofensywy na Zachodzie (14.8.1939 - 30.6.1^46), oprać. H.A. Jacobsen przy współpracy A. Philippiego, Warszawa 1971. • von Herwarth H., Między Hitlerem a Stalinem. Wspomnienia dyplomaty i oficera niemieckiego 1931-1945, z języka niemieckiego przełożył, wstępem i przypisami opatrzył E.C. Król, Warszawa 1992. • Hitler A., Słowa na koniec małego świata, oprać, i tłum. A. Kawiński, „Rocznik Gdański” 2017/2018, t. LXXvn/LXXVin, s. 55-71. • Jesień tąąą. Dokumentacja pierwszych miesięcy okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim, oprać. J. Sziling, Toruń 1989. • Kamiński S., Materiały do działalności SS-Wachsturmbann „Eimann" na terenie Gdańska i Pomorza (wrzesień-grudzień 7939 rf „Zapiski Historyczne” 1974, R. XXXIX, z. 2, s. 78-87. • Kępa Oksywska 7939. Relacje uczestników walk lądowych, wstęp, wybór, komentarze W. Tym, A. Rzepniewski, Gdańsk 1985. • Kozicki S., Sprawa granic Polski na konferencji pokojowej w Paryżu tątą r, Warszawa 1921 (reprint: Warszawa 2009). • Landau L., Kronika lat wojny i okupacji, 1.1: Wrzesień 7939 listopad 1940, Warszawa 1962. • Madajczyk Cz., Projekt osadnictwa hitlerowskiego w Poznańskiem i na Pomorzu z sierpnia 1939 r,
„Najnowsze Dzieje Polski” 1961, t. V, s. 103-151. • Mężyński A., Kommando Paulsen. Październik-grudzień 1939 r, Warszawa 1994. • Mowa Wodza i Kanclerza Rzeszy Adolfa Hitlera wygłoszona w Reichstagu dnia 28 kwietnia 7939 r., Berlin 1939. • Obrona Kępy Oksywskiej. Nieznane relacje obrońców polskiego morza 7 IX - tą IX 1939 r, oprać. A. Kopacz, Polanica-Zdrój 2013. 233
BIBLIOGRAFIA • Osmańczyk E.J., Dowody prowokacji. Nieznane archiwum Himmlera, Warszawa 1951. • Polska w polityce międzynarodowej (1939-194$)· Zbiór dokumentów 1939, wybrał, przedmową i przypisami opatrzył W.T. Kowalski, Warszawa 1989, • Polskie dokumenty dyplomatyczne 1933, red. W Skóra, współpraca P. Długołęcki, Warszawa 2015. • Polskie dokumenty dyplomatyczne 1934, red. S. Żerko, współpraca P. Długołęcki, Warszawa 2014. • Polskie dokumenty dyplomatyczne 1937, red. J.S. Ciechanowski, współpraca P. Długołęcki, Warszawa 2012. • Pospieszalski K.M., Hitlerowskie „prawo” okupacyjne w Polsce. Wybór dokumentów, cz. I: Ziemie „wcielone”, Poznań 1952. • Powiat bydgoski oskarża, oprać. W. Dreas, Bydgoszcz 1946. • Powrót. Dokumentacja ustanowienia suwerenności polskiej na Pomorzu w latach 1918-1920, wyb. J. Bełkot, Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1988. • Powrót Polski nad Bałtyk 1920-194$. Antologia tekstów historycznych, wybór i opracowanie M.M. Drozdowski, Warszawa 1997. • Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyczna. Wybór dokumentów, t. II, oprać. L. Gelberg, Warszawa 1958. • Przybył E., Toruń okupacyjny. Wrzesień 1939 - styczeń 194$ w dzienniku malarza i bibliofila, z rękopisu wydali i opracowali J. Tondel, R. Tondel, Toruń 2019. • Rosenberg A., Das politische Tagebuch Alfred Rosenbergs 1934/3$ und ic^cfyo, hrsg. H.G. Seraphim, Göttingen-Berlin-Frankfurt 1956. • Seroka A., 32 dni obrony Helu, Olsztyn 1979. • Sonderfahndungsbuch Polen (Specjalna księga gończa dla Polski). Reprint, wstęp G. Bębnik, Katowice-Warszawa 2019. • Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919
r. Dokumenty i materiały, t. 1-3, red. R. Bierzanek, J. Kukułka, Warszawa 1965-1968. • Steyer W, Samotny półwysep, Poznań 1983. • Stosunki Rzeczypospołitej Połskiej z Państwem Radzieckim 1918-1943. Wybór dokumentów, oprać. J. Kumaniecki, Warszawa 1991. 234
BIBLIOGRAFIA • Stresemann G., Vermächtnis. Der Nachlass in drei Bänden, Band 2, Berlin 1932. • Wojciechowski Μ [arian], Mniejszość niemiecka w województwie pomorskim а ш Rzesza w latach 1936-1939, „Zapiski Historyczne” 1961, t. XXVI, z. 2, s. 45-57. • Zwarra B., Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan, Gdańsk 2020. Źródła internetowe • Straty wojenne muzeum w Bydgoszczy, http://www.stratywojenne. muzeum.bydgoszcz.pl/straty/?pg=l (dostęp: 20.06.2022 r.). • Tekst przemówienia wygłoszonego przez A. Hitlera, https:// de.metapedia.org/wiki/Rede_vom_ 11._ September_ 1935 _(Adolf_ Hitler) (dostęp: 15.01.2022 r.). B. Opracowania Druki zwarte • Andrzejewski Μ., Wolne Miasto Gdańsk w rewizjonistycznej propagandzie niemieckiej 1920-1939, Gdańsk 1987. • Balcerak W., Liga Nadziei. Z dziejów Ligi Narodów, Warszawa 2010. • Batowski H., Rok 1938 - dwie agresje hitlerowskie, Poznań 1985. • Becker Μ., Sądownictwo niemieckie i jego rola w polityce okupacyjnej na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy 1939-1945, Warszawa 2020. • Berendt G., Żydzi na terenie Wolnego Miasta Gdańska w latach 1920-1945 (działalność kulturalna, polityczna i socjalna), Gdańsk 1997. • Bieniaszewska A., W poszukiwaniu minionego czasu. Dzieje Gminy Żydowskiej w Brodnicy, Toruń 2019. • Błahut K., Polsko-niemieckie stosunki gospodarcze w latach 1919-1939, Wrocław 1975. • Bogdanowicz S., Karol Maria Antoni Splett. Biskup gdański czasu wojny, więzień specjalny PRL, Gdańsk 1996. 235
BIBLIOGRAFIA • Bojarska В., Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień T939), Poznań 1972. • Bojarska B., Piaśnica. Miejsce martyrologii i pamięci. Z badań nad zbrodniami hitlerowskimi na Pomorzu, Wejherowo 2009. • Böhler J., Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce. Wrzesień 1939. Wojna totalna, Kraków 2009. • Böhler J., Mallmann Κ.-M., Matthäus J., Einsatzgruppen w Polsce, Warszawa 2009. • Borowiak Μ., Westerplatte. W obronie prawdy, Warszawa 2008. • Brodnica. Siedem wieków miasta, red. J. Dygdała, Brodnica 1998. • Buchheim H. et al., Anatomie des SS-Staates, München 1999. • Bułhak H., Polska-Francja. Z dziejów sojuszu 1922-1939, cz. I: (7922-7932), Warszawa 1993. • Bułhak H., Polska-Francja. Z dziejów sojuszu 1933-1936, Warszawa 2000. • Butler R., Gestapo, Warszawa 2006. • Bydgoszcz. 6jo lat praw miejskich. Zbiór artykułów, red. Μ. Grzegorz, Z. Biegański, Bydgoszcz 1996. • Ceran T., Im Namen des Führers. Selbstschutz Westpreussen i zbrodnia w Łopatkach w 1939 roku, Bydgoszcz-Gdańsk 2014. • Ceran T., Paterek 1939. Zbrodnia i pamięć, Bydgoszcz-GdańskWarszawa 2018. • Ceran T., „Szmalcówka”. Historia niemieckiego obozu w Toruniu (1940-1943) na tle ideologii nazistowskiej, Bydgoszcz-Gdańsk 2011. • Chinciński T., Forpoczta Hitlera. Niemiecka dywersja w Polsce w 7939 roku, Gdańsk-Warszawa 2010. • Ciałowicz J., Polsko-francuski sojusz wojskowy 1921-1939, Warszawa 1970. • Cichy E., Faszyzm w Gdańsku 1930-1943, Toruń 2002. • Ciechanowski K., Armia „Pomorze" 1939, Warszawa 1983. • Ciechanowski K., Pomorze pod okupacją hitlerowską. Spór o specyfikę egzystencji
i walki, Gdańsk 1981. • Crankshaw E., Gestapo, Warszawa 1997. • Cygański Μ., SS w polityce zagranicznej III Rzeszy w latach 1934-1945, Warszawa-Wrocław 1975. • Czarnecki B., Fali Weiss. Z genezy hitlerowskiej agresji przeciw Polsce, Warszawa 1961. 236
BIBLIOGRAFIA • Człowiek człowiekowi. Niszczenie połskiej inteligencji w latach 1939-194$. KL Mauthausen/Gusen, Warszawa 2009. • Człowiek, naród, państwo wobec wyzwań XX wieku, red. Μ. Mikołajczyk, Poznań 2016. • Czubiński A., Wybrane problemy historii Niemiec xix i xx wieku, Poznań 1992. • Daniluk J., Obrońcy Poczty Polskiej w Gdańsku, Warszawa 2014. • Daniluk J., SS w Gdańsku. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2013. • Dąbrowski R., Mniejszość niemiecka w Polsce i jej działalność społeczno-kulturalna w latach 1918-1939, Szczecin 1982. • Dąbrowski R., Położenie ekonomiczne mniejszości niemieckiej w Polsce w okresie międzywojennego dwudziestolecia (1918-1939), Szczecin 1977. • Delarue J., Historia Gestapo, Warszawa 2011. • Derdej P., Westerplatte-Oksywie-Hel 1939, Warszawa 2009. • Dębski S., Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 7939-7947, Warszawa 2007. • Drewniak B., Polen und Deutschland 1919-1939. Wege und Irrwege kultureller Zusammenarbeit, Düsseldorf 1999. • Drewniak В., Polsko-niemieckie zbliżenia w kręgu kultury 7979-7939. Studia-szkice-sylwetki, Gdańsk 2005. • Drozd J., Społeczność żydowska Gdyni w okresie międzywojennym, Gdynia 2007. • Drywa D., Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939-1942), Sztutowo 201$. • Drywa D., Zagłada Żydów w obozie koncentracyjnym Stutthof (wrzesień 1939 - maj 194$), Gdańsk 2001. • Drzycimski A., Połacy w Wolnym Mieście Gdańsku (1920-1933). Polityka Senatu gdańskiego wobec ludności polskiej, Wrocław 1978. • Drzycimski A., Westerplatte, cz. 1: Reduta w budowie 1926-1939, Gdańsk 2014. •
Drzycimski A., Westerplatte, cz. 2: Reduta wojenna 1939, Gdańsk 2014. • Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, red. Μ. Biskup, Warszawa-Poznań-Toruń 1987. • Dzieje Gdyni, red. R. Wapiński, Wrocław 1980. • Dzieje Swiecia nad Wisłą i jego regionu, t. 2, red. K. Jasiński, Warszawa-Poznań-Toruń 1980. 237
BIBLIOGRAFIA • Emancypacja - asymilacja - antysemityzm. Żydzi na Pomorzu w XIX i XX wieku. Zbiór studiów, red. Z.H. Nowak, Toruń 1992. • Fałowski J., Parlamentarzyści mniejszości niemieckiej w Drugiej Rzeczypospolitej, Częstochowa 2000. • Fiedor K., Antypolskie organizacje w Niemczech (1918-1933), Wrocław 1973. • Fiedor K., Bund Deutscher Osten w systemie antypolskiej propagandy, Warszawa-Wrocław 1977. • Forczyk R., Fali Weiss. Najazd na Polskę 1939, Poznań 2020. • Garlicki A., Józef Piłsudski 1S67-1935, Kraków 2 017. • Gębołyś Z., Biblioteki mniejszości niemieckiej w II Rzeczypospolitej, Katowice 2012. • Gies H., Richard Walther Darré. Der „Reichsbauernführer", die nationalsozialistische „Blut und Boden” - Ideologie und die Machteroberung Hitlers, Köln 2019. • Gładysiak Ł., Zabijajcie wszystkich. Einsatzgruppen w latach 1938-1941, Warszawa 2012. • Gminy wyznaniowe żydowskie w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920-1939). Zbiór studiów, red. J. Sziling, Toruń 1995. • Gondek L., Działalność Abwehry na terenie Polski 1933-1939, Warszawa 1974. • Grabowska-Chaika J., Stutthof. Informator historyczny. Przewodnik, Gdańsk-Sztutowo 2004. • Grochowina S., Polityka kulturalna niemieckich władz okupacyjnych w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w Okręgu Rzeszy Kraj Warty i w Rejencji Katowickiej, Toruń 2013. • Grochowina S., Szkolnictwo niemieckie w Okręgu Rzeszy GdańskPrusy Zachodnie w latach 1939-1945 (obszar IIRP), Toruń 2008. • Gruchmann L., Justitz im Dritten Reich 1933-1940. Anpassung und Unterwerfung in der Ara Gürtner, München 2001. • Grünberg K., SS - Gwardia
Hitlera, Warszawa 1994. • Grünberg K., Serczyk J., Czwarty rozbiór Polski. Z dziejów stosunków radziecko-niemieckich w okresie międzywojennym, Warszawa 1990. • Hauser P., Mniejszość niemiecka na Pomorzu w okresie międzywojennym, Poznań 1998. 238
BIBLIOGRAFIA • Hauser R, Niemcy wobec sprawy polskiej październik 1918 czerwiec 7979, Poznań 1984. • Hauser R, Przedstawiciele mniejszości niemieckiej w parlamencie u Rzeczypospolitej, Warszawa 2014. • von Hehn J., Die Umsiedlung der baltischen Deutschen - das letzte Kapitel baltischdeutscher Geschichte, Marburg 1984. • Hein B., Elite für Volk und Führer? Die Allgemeine SS und ihre Mitglieder 1923-1943, München 2012. • Heinemann L, Rasa, ziemia, niemiecka krew. Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS i nowy porządek rasowy Europy, Gdańsk 2014. • Historia Bydgoszczy, t. II, cz. 2: 1939-1943, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 2004. • Historia Gdańska, t. IV, cz. 2: 1920-1943, red. E. Cieślak, Sopot 1999. • Historia Grudziądza 1920-1943, t. II, red. R. Sudziński, Grudziądz 2012. • Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. I: Ustrój, społeczeństwo i gospodarka, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2015. • Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. II: Polityka i kultura, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2018. • Historia Torunia, t. III, cz. II: W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1943), red. Μ. Biskup, Toruń 2006. • Historia Wąbrzeźna, t. 1, red. K. Mikulski przy współudziale A. Czarneckiego, Wąbrzeźno 2005. • Hoffmann J., „Das kann man nicht erzählen”. Aktion 1003 - Wie die Nazis die Spuren ihrer Massenmorde in Osteuropa beseitigten, Hamburg 2008. • Irredenta niemiecka w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej przed II wojną światową. Praca zbiorowa, red. H.
Batowski, Katowice-Kraków 1971. • Janowicz Z., Ustrój administracyjny ziem polskich wcielonych do Rzeszy Niemieckiej 1939-1943- Tzw. Okręgi Kraju Warty i Gdańska-Prus Zachodnich, Poznań 1951. • Jansen Ch., Weckbecker A., Der „Volksdeutsche Selbstschutz" in Polen 1939/1940, München 1992. 239
BIBLIOGRAFIA • Jastrzębski W., Bydgoska krwawa niedziela 3-4 września 1939 roku, Toruń 2022. • Jastrzębski W., Dywersja czy masakra? Cywilna obrona Bydgoszczy we wrześniu 1939 r, Gdańsk 1988. • Jastrzębski W., Hitlerowskie wysiedlenia z ziem polskich wcielonych do Rzeszy 1939-194$, Poznań 1968. • Jastrzębski W., Mniejszość niemiecka w Polsce we wrześniu 1939 roku, Toruń 2010. • Jastrzębski W., Okupacyjne losy ziem polskich wcielonych do III Rzeszy (1939-194$), Bydgoszcz 2017. • Jastrzębski W., Terror i zbrodnia. Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej w latach 1939-194$, Warszawa 1974. • Jastrzębski W., Sziling J., Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-194$, Gdańsk 1979. • Jaszowski T, Gestapo w walce z ruchem oporu nad Wisłą i Brdą, Bydgoszcz 1985. • Jędrzejewski E., Hitlerowska koncepcja administracji państwowej 1933-194$. Studium polityczno-prawne, Wrocław 19 74. • Jurek T., Kultura fizyczna mniejszości niemieckiej w Polsce w latach 1918-1939, Gorzów Wielkopolski-Poznań 2002. • Kaden E., Richard Walther Darré. Kommandeur der deutschen Bauernschaft, Naunhof 2018. • Kaszubi - Pomorze - Gdańsk. W kręgu pytań o kulturę, historię i tożsamość. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Borzyszkowskiego z okazji 70. rocznicy urodzin, red. C. Obracht-Prondzyński, T. Rembalski, K. Lewalski, Gdańsk 2016. • Kater M.H., Das „Ahnenerbe” der SS 193$-194$· Ein Beitrag zur Kulturpolitik des Dritten Reiches, Stuttgart 1974. • Konferencja „Od Westerplatte do Norymbergi. Druga wojna światowa we współczesnej historiografii, muzealnictwie i edukacji" w
Muzeum Stutthof (2-$ września 2009), red. P. Chruścielski, Μ. Owsiński, Sztutowo 2009. • Kopczyk H., Niemiecka działalność wywiadowcza na Pomorzu 1920-1939, Gdańsk 1970. • Korczyk H., Działanie i recepcja Locarna 1927-1936, Warszawa 1999. 240
BIBLIOGRAFIA • Korczyk H., Przyjęcie Niemiec i Polski do Rady Ligi Narodów w 1926 roku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986. • Komat Μ., Niższość cywilizacyjna wrogiego narodu. Niemieckie dyskursy o Polsce i Polakach 1919-1945, Warszawa 2020. • Komat Μ., Polityka równowagi 1934-1939. Polska między Wschodem a Zachodem, Kraków 2007. • Komat Μ., Polityka zagraniczna Polski 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka, Gdańsk 2012. • Komat Μ., Polska 1939 roku wobec paktu Ribbentrop-Mołotow. Problem zbliżenia niemiecko-sowieckiego w polityce zagranicznej Π Rzeczypospolitej, Warszawa 2002. • Komat Μ., Wołos Μ., Józef Beck. Biografia, Kraków 2020. • Kosiarz E., Obrona Helu w 1939 r, Warszawa 1979. • Kosiarz E., Obrona Kępy Oksywskiej, Warszawa 1984. • Kościerzyna i powiat kościerski w latach II wojny światowej 1939-1945, red. A. Gąsiorowski, Kościerzyna 2009. • Kościół katolicki w latach 1939-1945 na terenach obecnej diecezji toruńskiej. Praca zbiorowa, 1.1, red. ks. S. Kardasz, Toruń 1996. • Kotowski A., Polska polityka narodowościowa wobec mniejszości niemieckiej w latach 1919-1939, Toruń 2002. • Kotowski W, Teatry Deutsche Bühne w Wielkopolsce i na Pomorzu 1919-1939, Warszawa-Poznań 1985. • Kowal S., Partnerstwo czy uzależnienie? Niemieckie postawy wobec stosunków gospodarczych z Polską w czasach Republiki Weimarskiej, Poznań 1995. • Kowalak T, Prasa niemiecka w Polsce 1918-1939. Powiązania i wpływy, Warszawa 1971. • Kowalak T, Spółdzielczość niemiecka na Pomorzu 1920-1938, Warszawa 1965. • Kowalak T, Zagraniczne kredyty dla Niemców w Polsce 1919-1939, Warszawa 1972. • Kozeński
J., Czechosłowacka jesień 1938, Poznań 1989. • Krajewski Μ., Byli z ojczyzny mojej. Zagłada ludności żydowskiej ziemi dobrzyńskiej w latach drugiej wojny światowej (7939-1945}, Rypin 1990. • Krasuski J., Stosunki polsko-niemieckie 1919-1932, Poznań 1975. 241
BIBLIOGRAFIA • Król E.C., Polska i Polacy w propagandzie narodowego socjalizmu w Niemczech 7979-7945, Warszawa 2006. • Kruża Z., Swastyka nad Górką Klasztorną, Górka KlasztornaPelplin 2015. • Kubicki Μ., „Kapitan ostatni opuszcza swój statek-". Życie i śmierć dr. Józefa Władysława Bednarza (1839-1939), Gdańsk 2018. • Kubicki Μ., Zbrodnia w Lesie Szpęgawskim 7939-7940, Gdańsk-Warszawa 2019. • Kubrak Z., Generał Stanisław Dąbek 1892-1939, Rzeszów 2014. • Landau Z., Tomaszewski J., Gospodarka Polski międzywojennej, t. II: 7924-7929. Od Grabskiego do Piłsudskiego. Okres kryzysu poinflacyjnego i ożywienia koniunktury 7924-1929, Warszawa 19 71. • Lapter K., Pakt Piłsudski-Hitler. Polsko-niemiecka deklaracja o niestosowaniu przemocy z 26 stycznia 1934 roku, Warszawa 1962. • Lasik A., Sztafety ochronne w systemie niemieckich obozów koncentracyjnych. Rozwój organizacyjny, ewolucja zadań i struktur oraz socjologiczny obraz obozowych załóg SS, Oświęcim 2007. • Longerich P., Himmler. Buchalter śmierci, Warszawa 2014. • Łuczak Cz., Od Bismarcka do Hitlera. Polsko-niemieckie stosunki gospodarcze, Poznań 1988. • Łuczak Cz., Polityka ekonomiczna Trzeciej Rzeszy w latach drugiej wojny światowej, Poznań 1982. • Łukomski G., Problem „korytarza" w stosunkach polsko-niemieckich i na arenie międzynarodowej 1919-1939. Studium polityczne, Warszawa 2000. • MacMillan Μ., Paryż 7979. Sześć miesięcy, które zmieniły świat. Konferencja pokojowa w Paryżu w 7979 roku i próba zakończenia wojny, Oświęcim 2018. • Madajczyk Cz., Polityka ш Rzeszy w okupowanej Polsce, 1.1, Warszawa 1970. • Madajczyk P.,
Polityka i koncepcje polityczne Gustawa Stresemanna wobec Polski (1913-1929), Warszawa 1991. • Majewski J., Drogi i bezdroża niemieckiej spółdzielczości w Polsce 1919-1939, Poznań 1989. • Małkiewicz A., Samobójstwo demokracji. Czechosłowacja w okresie li Republiki 1938-1939, Wrocław-Zielona Góra 2013. • Mateiski D., Niemcy w II Rzeczypospolitej (1918-1939), 1.1, Toruń 2018. 242
BIBLIOGRAFIA • Matelski D., Niemcy w Polsce w XX wieku, Warszawa-Poznań 1999. • Mauersberg S., Szkolnictwo powszechne dla mniejszości narodowych w Polsce w latach 1918-1939, Wrocław 1968. • Mazanowska L, Karolewo 1939. Zbrodnie w obozie Selbstschutz Westpreussen, Gdańsk-Warszawa 2017. • Mazanowska L, Radzim 1939. Zbrodnie w obozie Selbstschutz Westpreussen, Gdańsk-Warszawa 2022. • Mącior-Majka B., Generalny Plan Wschodni. Aspekty ideologiczny, polityczny i ekonomiczny, Kraków 2007. • Messerschmidt Μ., Die Wehrmachtjustiz 1933-1945, Paderborn 2 0 0$. • Męclewski A., Neujarten 27. Z dziejów gdańskiego gestapo, Warszawa 1974. • Michaelis R., SS-Heimwehr Danzig 1939, Warszawa 2003. • Michowicz W, Walka dyplomacji polskiej przeciwko traktatowi mniejszościowemu w Lidze Narodów w 1934 roku, Łódź 1963. • Miegoń T., Gosk A., Gdynia i Kępa Oksywska 1939, Gdynia-Warszawa 2021. • Między historią a edukacją historyczną. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Kujawskiej, red. V. Julkowska, Poznań 2003. • Mniejszości narodowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku. Zbiór studiów, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1998. • Mniejszości narodowe i wyznaniowe w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920-1939). Zbiór studiów, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1991. • Mroczko Μ., Związek Obrony Kresów Zachodnich 1921-1934. Powstanie i działalność, Gdańsk 1977. • Nachrichtendienst, politische Elite und Mordeinheit. Der Sicherheitsdienst des Reichsführers SS, hrsg. Μ. Wildt, Hamburg 2003. • Nasierowski T, Zagłada osób z zaburzeniami psychicznymi w okupowanej Polsce.
Początek ludobójstwa, Warszawa 2008. • Nawrocki S., Policja hitlerowska w tzw. Kraju Warty w latach 1939-194$, Poznań 1970. • Niemcy i Polska w trudnych latach 1933-1990. Nowe spojrzenie na dawne konflikty, red. B. Martin, A. Stempin przy współpracy B. Górczyńskiej-Przybyłowicz, Poznań 2004. • Niemcy w polityce międzynarodowej 1919-1939, red. S. Sierpowski, 1.1: Era Stresemanna, Poznań 1990. 243
BIBLIOGRAFIA • Oblicza wojny, t. 4: Miasto i wojna, red. T. Grabarczyk, Μ. Pogońska-Pol, Łódź 2021. • Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-194$. Informator encyklopedyczny, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1979. • Od Wersalu do Poczdamu. Sytuacja międzynarodowa Europy Środkowo-Wschodniej 1918-194$. Materiały z sesji naukowej w Instytucie Historii PAN 23-24 października 199$ r, red. A. Koryn, Warszawa 1996. • Orłowski H., „Polnische Wirthschaft". Nowoczesny niemiecki dyskurs o Polsce, Olsztyn 1998. • Osiński S., V kolumna na Pomorzu Gdańskim, Warszawa 1965. • Pepliński W, Prasa pomorska w Drugiej Rzeczypospolitej 1920-1939. System funkcjonowania i oblicze społeczno-polityczne prasy polskiej, Gdańsk 1987. • Pietrzak Μ., Reglamentacja wolności prasy w Polsce (1918-1939), Warszawa 1963. • Piotrowski B., W służbie nauki i narodu. Instytut Bałtycki w latach 1923-1939, Poznań 1991. • Piwnicki G., Zalewski B., Polski wrzesień 1939 w Gdyni, Gdynia 2009. • Polityka germanizacyjna Trzeciej Rzeszy na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-194$. Materiały sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 18 listopada 2006 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2007. • Polska i jej sąsiedzi w czasach najnowszych. Studia i materiały ofiarowane Profesorowi Karolowi Griinbergowi w 70-lecie urodzin, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1995. • Polska i Niemcy. Od odzyskania niepodległości do Rapallo i Locarno 1918/1922-1926/1934. Zbiór studiów, red. D. Makiłła, Warszawa 2020. • Polska 1939-194$. Obszary inkorporowane do Rzeszy, Generalne Gubernatorstwo oraz ziemie wcielone do Związku
Radzieckiego. Podobieństwa i różnice. Materiały XXII sesji naukowej w Toruniu w dniu 7 łistopada 2012 roku, red. B. Chrzanowski, Toruń 2014. • Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021. • Pospieszalski K.M., Połska pod niemieckim prawem 1939-194$ (Ziemie Zachodnie), Poznań 1946. 244
BIBLIOGRAFIA • Powrót Polski na mapę Europy. Sesja naukowa poświęcona 70. rocznicy Traktatu Wersalskiego, red. Cz. Bloch, Z. Zieliński, Lublin 1995. • Półwysep Helski. Historia orężem pisana, red. A. Drzewiecki, Μ. Kardas, Toruń 2009. • Problem polsko-niemiecki w traktacie wersalskim. Praca zbiorowa, red. J. Pajewski przy współudziale J. Krasuskiego, G. Labudy, K. Piwarskiego, Poznań 1963. • Przymus germanizacyjny na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy Niemieckiej w latach 1939-1945, red· W. Jastrzębski, Bydgoszcz 1993. • Raina P, Karol Maria Splett. Biskup gdański na ławie oskarżonych, Warszawa 1994. • Ramme A., Służba bezpieczeństwa SS, Warszawa 1984. • Rasmus H., Pommerellen Westpreussen 1919-1939, München-Berlin 1989. • Ratyńska В., Stosunki polsko-niemieckie w okresie wojny gospodarczej 1919-1930, Warszawa 1968. • Reminiscencje września 1939. W 70. rocznicę kampanii wrześniowej, red. W. Moś, Bytom 2009. • Rezmer W, Armia „Pomorze" w kampanii polskiej 1939 roku. Bitwa nad Bzurą, Bydgoszcz 2004. • Riess V., Die Anfänge der Vernichtung „lebensunwerten Lebens" in den Reichsgauen Danzig-Westpreussen und Wartheland 1939/40, Frankfurt am Main 1995. • Rojowska E., Tomkiewicz Μ., Gdynia 1939-1945 w świetle źródeł niemieckich i połskich. Aresztowania, egzekucje, wysiedlenia ludności cywilnej narodowości polskiej, Gdynia 2009. • Rola mniejszości niemieckiej w rozwoju stosunków politycznych w Europie 1918-1943, red. A. Czubiński, Poznań 1984. • Rozstrzelana niepodległość. Ofiary zbrodni pomorskiej 1939. Materiały XXIX sesji naukowej w Toruniu z 22 listopada 2019 roku, red. T.
Ceran, Toruń 2020. • Rypin - dzieje miasta, t. 2: Od 1918 roku, red. K. Mikulski, Rypin 2012. • Ryszka F., Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Wrocław 1985. • Schenk D., Albert Forster - gdański namiestnik Hitlera. Zbrodnie hitlerowskie w Gdańsku i Prusach Zachodnich, Gdańsk 2002. 245
BIBLIOGRAFIA • Schenk D., Gdańsk 1930-1945. Koniec pewnego Wolnego Miasta, Gdańsk 2014. • Schenk D., Poczta Polska w Gdańsku. Dzieje pewnego niemieckiego zabójstwa sądowego, Gdańsk 1999. • Schubert G., „Bydgoska krwawa niedziela". Śmierć legendy, Bydgoszcz 2003. • Semków P., Polityka Trzeciej Rzeszy wobec ludności polskiej na terenie byłego Wolnego Miasta Gdańska w latach 1939-1945, Toruń 2001. • Serwatka T, Józef Piłsudski a Niemcy, Wrocław 1997. • Sierpowski S., Gra o Niemcy. Międzynarodowy kontekst wstąpienia Niemiec do Ligi Narodów w roku 1926, Poznań 2015. • Sierpowski S., Liga Narodów w łatach 1919-1926, Wrocław 2005. • Sierpowski S., Liga Narodów w najłepszym czasie (1926-1929), Poznań 2018. • Sierpowski S., Mniejszości narodowe jako instrument polityki międzynarodowej 1919-1939, Poznań 1986. • Sierpowski S., Narodziny Ligi Narodów. Powstanie, organizacja i zasady działania, Poznań 1984. • Smykowski B., Lotnictwo Armii „Pomorze" w kampanii polskiej 1939 roku, Bydgoszcz 2017. • Sobczak J., Hitlerowskie przesiedlenia ludności niemieckiej w dobie II wojny światowej, Poznań 1966. • Sobczak J., Propaganda zagraniczna Niemiec Weimarskich wobec Polski, Poznań 1973. • Społeczeństwo pomorskie w łatach okupacji niemieckiej 1939-1945· Materiały XIII sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 15 listopada 2003 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2004. • Stanisławska S., Polska a Monachium, Warszawa 1967. • Stażewski Μ., Exodus. Migracja ludności niemieckiej z Pomorza do Rzeszy po i wojnie światowej, Gdańsk 1998. • Steyer D., Eksterminacja ludności polskiej na Pomorzu
Gdańskim w latach 1939-1945, Gdynia 1967. • Stępniak H., Polska i Wolne Miasto Gdańsk (1920-1939). Stosunki polityczne, Gdańsk 2004. • [Sto dwadzieścia] 720 lat Muzeum w Grudziądzu, red. A. Wajler, Grudziądz 20 04. 246
BIBLIOGRAFIA • Stosunki polsko-niemieckie w historiografii, cl. 3: Studia z dziejów historiografii polskiej i niemieckiej, red. J. Krasuski, G. Labuda, A.W. Walczak, Poznań 1991. • Straty wojenne Muzeum Okręgowego w Toruniu w świetle dokumentacji ikonograficznej i archiwalnej, red. P. Birecki, I. Markowska, Toruń 2019. • Studia z najnowszej historii Niemiec i stosunków polsko-niemieckich, red. S. Sierpowski, Poznań 1986. • Stutthof Hitlerowski obóz koncentracyjny, red. D. Steyer, Warszawa 1988. • Szefer A., Hitlerowska prowokacja w Gliwicach oraz w Stodołach i Byczynie 37 sierpnia 7939 roku, Gliwice 1989. • Sziling J., Męczeństwo-Służba-Walka. Duchowieństwo diecezji chełmińskiej w latach drugiej wojny światowej (1939-194$), Toruń 2019. • Sziling J., Polityka okupanta hitlerowskiego wobec Kościoła katolickiego 1939-194$· Tzw. Okręgi Rzeszy: Gdańsk-Prusy Zachodnie, Kraj Warty i Regencja Katowicka, Poznań 1970. • Świtalski A., Zbrodnia usankcjonowana. Skazanie na śmierć obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku w świetle prawa, Wrocław 1979. • Topij A., Mniejszość niemiecka na Łotwie i w Estonii 1918-1939/41, Bydgoszcz 1998. • Traktat wersalski z perspektywy 70 lat, red. V. Sobczak, P. Czajkowski, Warszawa 1989. • Trzeciakowski W, Śmierć w Bydgoszczy 1939-194$, Bydgoszcz 2013. • Tuliszka J., Westerplatte 1926-1939. Dzieje Wojskowej Składnicy Tranzytowej w Wołnym Mieście Gdańsku, Toruń 2003. • Urbankowski B., Józef Piłsudski. Marzycieł i strateg, Poznań 2014. • W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Μ.
Przegiętka, Warszawa 2021. • Walkusz J., W cieniu połamanego krzyża. Studia i szkice z dziejów Kościoła katolickiego na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1939-194$, Tczew-Pelplin 1999. • Wapiński R., Życie polityczne Pomorza w latach 1920-1939, Warszawa-Poznań 1983. • Wardzyńska Μ., Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Warszawa 2009. 247
BIBLIOGRAFIA • Wardzyńska Μ., Wysiedlenia ludności polskiej z okupowanych ziem polskich włączonych do III Rzeszy w latach 1939-1945, Warszawa 2017. • Wiek nienawiści. Studia, red. G.P. Bąbiak et al., Warszawa 2014. • Wilhelm F., Die Polizei im NS-Staat. Die Geschichte ihrer Organisation im Überblick, Paderborn 1999. • Witkowski A., Mordercy z Selbstschutzu, Warszawa 1986. • Władze i społeczeństwo niemieckie na Pomorzu Wschodnim i Kujawach w łatach okupacji niemieckiej (1939-1945)· Materiały XIV sesji popułarnonaukowej w Toruniu w dniu 13 listopada 2004 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2005. • Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939~1945Praca zbiorowa, red. Z. Błażyński, Londyn 1994. • Wojciechowski M[arian], Okiem historyka. Warszawa-Berłin-Bonn 1918-1981, Łódź 1989. • Wojciechowski M[arian], Stosunki połsko-niemieckie 1933-1938, Poznań 1965. • Wojciechowski Mieczysław], Powrót Pomorza do Połski 1918-1920, Warszawa-Poznań-Toruń 1981. • Wokół strat ludności pomorskiej w latach 1939-1945· Materiały z XVII sesji naukowej w Toruniu w dniu 21 łistopada 2007 roku, red. D. Kromp, K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2008. • Wójtowicz-Podhorski Μ., Westerplatte 1939. Prawdziwa historia, Gdańsk 2009. • Wrzesień 1939 roku i jego konsekwencje dla ziem zachodnich i północnych Drugiej Rzeczypospolitej. Studia, red. R. Sudziński, W. Jastrzębski, Toruń-Bydgoszcz 2001. • Wydarzenia bydgoskie 1939 roku, red. B. Kopka, Warszawa 2022. • Wyniszczyć - wypędzić - wynarodowić. Szkice do dziejów okupacji niemieckiej na Kaszubach i Kociewiu (1939-1945), red. G. Berendt,
Gdańsk 2010. • Wysiedlenia na Pomorzu w latach 1939-1948. Materiały pokonferencyjne, red. J. Borzyszkowski, Gdańsk-Wejherowo 2004. • Wyszczelski L., O Polsce w Wersalu, Toruń 2008. • Z badań nad eksterminacją Żydów na Pomorzu i Kujawach, red. T. Jaszowski, Bydgoszcz 1983. • Zagłada chorych psychicznie w Połsce 1939-1945, red. Z. Jaroszewski Warszawa 1993. 248
BIBLIOGRAFIA • Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016. • Zarzycki E., Działalność hitlerowskiego Sądu Specjalnego w Bydgoszczy w latach 1939-1945, Bydgoszcz 2000. • Zarzycki E., Działalność hitlerowskiego Sądu Specjalnego w Bydgoszczy w sprawach o wypadki z września 1939 roku, Warszawa-Poznań 1976. • Zarzycki E., Eksterminacyjna i dyskryminacyjna działalność hitlerowskich sądów Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie w latach 1939~1945 Bydgoszcz 19 81. • Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1980. • Zbrodnie niemieckie na ziemi dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w łatach 1939-1945, red. A. Szalkowski, P. Gałkowski, Rypin 2 019. • Żerko S., Niemiecka polityka zagraniczna 1933-1939, Poznań 2005. • Żerko S., Stosunki polsko-niemieckie 1938-1939, wyd. 2 popr., Poznań 2020. • Żydzi Dobrzynia i Golubia. Dokumentacja uroczystości uczczenia ich pamięci w dniu 27 kwietnia 1993 roku, red. Cz. Niedzielski, Golub-Dobrzyń-Toruń 1996. Artykuły • Alabrudzińska E., Kościoły ewangelickie [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. II: Polityka i kultura, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2018, s. 157-175. • Alabrudzińska E., Kościoły ewangelickie na Pomorzu w okresie międzywojennym [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku. Zbiór studiów, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1998, s. 181-200. • Andrzejewski Μ., Biblioteki
mniejszości niemieckiej w Wiełkopolsce i na Pomorzu, „Przegląd Zachodni” 1989, nr 3, s. 102-110. • Andrzejewski Μ., Wolne Miasto Gdańsk. Życie polityczne [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo 249
BIBLIOGRAFIA • • • • • • • • • pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. Π: Polityka i kultura, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2018, s. 376-385. Berendt G., Działalność Einsatzkommando 1005 na Pomorzu Gdańskim w 7944 r. [w:] Kaszubi - Pomorze - Gdańsk. W kręgu pytań o kulturę, historię i tożsamość. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Borzyszkowskiego z okazji 70. rocznicy urodzin, red. C. Obracht-Prondzyński, T. Rembalski, K. Lewalski, Gdańsk 2016, s. 331-353. Berendt G., Ludność Gdyni Τ939—Ί945 - znaki zapytania, „Dzieje Najnowsze” 2005, R. XXXVII, nr 4, s. 193-205. Berendt G., Wpływ wysiedłeń ludności na zmiany w strukturze narodowościowej na obszarze byłego Wolnego Miasta Gdańska i północnych Kaszub w latach 1939-1945 [w:] Wysiedlenia na Pomorzu w latach 1939-1948. Materiały pokonferencyjne, red. J. Borzyszkowski, Gdańsk-Wejherowo 2004, s. 29-58. Berendt G., Żydzi na obszarze Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie (do stycznia 1940 roku) [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 271-303. Berendt G., Żydzi w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie w łatach 1939-1945 [w:] Wyniszczyć - wypędzić - wynarodowić. Szkice do dziejów okupacji niemieckiej na Kaszubach i Kociewiu (1939-1945), red. G. Berendt, Gdańsk 2010, s. 181-199. Berenstein T., Rutkowski A., Niemiecka administracja wojskowa na okupowanych ziemiach połskich (1 wrzesień - 25 październik 1939 r), „Najnowsze Dzieje Polski” 1962, t. VI, s. 45-57. Bębnik G., Sonderfahndungsbuch Połen. Specjałna księga gończa dla Polski, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2017, nr
9, s. 19-31. Biegański Z., Zagłada żydowskiej społeczności Bydgoszczy [w:] Historia Bydgoszczy, t. II, cz. 2: 1939-1945, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 2004, s. 225-234. Birecki P, Straty wojenne Muzeum Okręgowego w Toruniu [w:] Straty wojenne Muzeum Okręgowego w Toruniu w świetłe dokumentacji ikonograficznej i archiwalnej, red. P. Birecki, I. Markowska, Toruń 2019, s. 57-65. Bojarska B., Eksterminacja polskiej ludności powiatu tucholskiego w okresie działalności Selbstschutzu, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce" 1968, t. XIX, s. 15-50. 250
BIBLIOGRAFIA • Bojarska В., Obozy zniszczenia na terenie powiatu sępoleńskiego w pierwszych miesiącach okupacji hitlerowskiej, „Przegląd Zachodni” 1965, nr 1, s. 123-134. • Bojarska B., Selbstschutz w Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1979, t. XXIX, s. 137-170. • Bojarska B., Zbrodnie niemieckie na terenie powiatu Swiecie nad Wisłą (1939), „Przegląd Zachodni" 1966, nr 1, s. 96-118. • Bojarska B., Zbrodnie Selbstschutzu w Łobżenicy, „Przegląd Zachodni” 1963, nr 5, s. 140-154. • Borchers R., Zbrodnie nazistowskie w powiecie kościerskim jesienią 1939 roku, „Acta Cassubiana” 2011, t. ХШ, s. 153-178. • Borkowski A., Delegacja polska na konferencję pokojową w Paryżu [w:] Traktat wersalski z perspektywy 70 lat, red. V. Sobczak, P. Czajkowski, Warszawa 1989, s. 36-51. • Borzyszkowski J., Rozważania nad badaniami historii niemieckiej okupacji Pomorza podczas II wojny światowej [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 21-48. • Chinciński T., Postawy ludności niemieckiej na Pomorzu a wydarzenia z 3-4 września 1939 roku w Bydgoszczy [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 305-330. • Chrzanowski B., Niemiecki aparat administracyjno-policyjny na Pomorzu w świetle zachowanych dokumentów Polskiego Państwa Podziemnego i wydawnictw podziemnych z lat 7940-7944 [w:] Władze i społeczeństwo niemieckie na Pomorzu Wschodnim i Kujawach w latach okupacji niemieckiej (1939-1945)· Materiały XIV sesji popułarnonaukowej w Toruniu w dniu 13 listopada
2004 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2005, s. 77-90. • Chrzanowski B., Okupacja i aneksja na Pomorzu. Tworzenie pierwszych struktur Polskiego Państwa Podziemnego (7939-7940) [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 229-252. • Chrzanowski B., Polonia gdańska wobec nazizmu niemieckiego w latach 1939-1940. Wybrane zagadnienia, „Rocznik Gdański” 2017/2018, t. lxxvii/lxxviii, s. 13-31. 251
BIBLIOGRAFIA - Ciechanowski К., Geneza obozu Stutthof- obozy internowania na Pomorzu Gdańskim od września Ί939 do marca 1940 roku [w:] Stutthof. Hitlerowski obóz koncentracyjny, red. D. Steyer, Warszawa 1988, s. 49-78. • Ciechanowski K., Hitlerowski obóz w Gdańsku-Nowym Porcie (Zivilgefangenenlager Neufahrwasser) 1 IX 1939 - 1 iv 1940, „Stutthof. Zeszyty Muzeum" 1984, z. 5, s. 49-104. • Ciechanowski K., Walka z językiem polskim i zewnętrznymi przejawami życia polskiego na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-194$ [w:] Przymus germanizacyjny na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy Niemieckiej w latach 1939-194$, red. W. Jastrzębski, Bydgoszcz 1993, s. 33-57. • Ciechanowski K., Zakaz używania języka polskiego na Pomorzu w latach okupacji hitlerowskiej, „Stutthof. Zeszyty Muzeum" 1977, z. 2, s. 75-101. • Czubiński A., Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu [w:] Traktat wersalski z perspektywy 70 lat, red. V. Sobczak, P. Czajkowski, Warszawa 1989, s. 7-17. • Dąbrowski R., Pomoc finansowa Niemiec dla mniejszości niemieckiej w Polsce [w:] Rola mniejszości niemieckiej w rozwoju stosunków politycznych w Europie 1918-194$, red. A. Czubiński, Poznań 1984, s· 349-354· • Długoborski W, Geneza Sonderfahndungsbuch Polen i jej funkcje w kampanii wrześniowej i pierwszych tygodniach okupacji [w:] Reminiscencje września 1939. W "0. rocznicę kampanii wrześniowej, red. W. Moś, Bytom 2009, s. 45-84. • Drewniak B., Pomorze Gdańskie i problem tzw. korytarza w historiografii i publicystyce Polski i Niemiec [w:] Stosunki polsko-niemieckie w historiografii, cz. 3: Studia z dziejów
historiografii polskiej i niemieckiej, red. J. Krasuski, G. Labuda, A.W Walczak, Poznań 1991, s. 88-173. • Drewniak B., Problem tzw. korytarza w publikacjach niemieckich okresu międzywojennego, „Olsztyńskie Studia Niemcoznawcze" 1986, t. 1, s. 21-58. • Drywa D., Losy mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska aresztowanych w ramach „Säuberungsaktion' (akcji „Oczyszczanie") 252
BIBLIOGRAFIA ’ • • • • • • • [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 375-399. Dunaj K., „Dyktat wersalski" i jego kontestacja w Republice Weimarskiej, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2019, t. XVIII, z. 1, s. 153-168. von Enzberg H.-D., Szkolnictwo mniejszości niemieckiej na Pomorzu w ramach stosunków polsko-niemieckich okresu międzywojennego [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku. Zbiór studiów, red. Mfieczysław] Wojciechowski, Toruń 1998, s. 73-93. Faszcza K., Instytut Bałtycki 1925-1939, „Przegląd Zachodniopomorski" 2010, R. XXV (Liv), z. 4, s. 95-111. Fiedor K., „Dyktat wersalski” w propagandzie i publicystyce Republiki Weimarskiej [w:] Niemcy w polityce międzynarodowej 1919-1939, red. S. Sierpowski, 1.1: Era Stresemanna, Poznań 1990, s. 97-133· Fuks R., Działalność „Das Ahnenerbe” w zakresie grabieży dzieł połskiej kułtury narodowej [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1980, s. 680-691. Gałkowski P., Zbrodnie popełnione przez Sełbstschutz na terenie ziemi dobrzyńskiej jesienią 1939 roku [w:] Zbrodnie niemieckie na ziemi dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w łatach 1939-1945, red. A. Szalkowski, P. Gałkowski, Rypin 2019, s. 35-66. Gałkowski P, Piotrowski R., Eksterminacja mieszkańców Rypina [w:] Rypin - dzieje miasta, t. 2: Od 1918 roku, red. K. Mikulski, Rypin 2012, s. 288-313. Gąsiorowski A., Polityka germanizacyjna na Pomorzu Gdańskim na podstawie akt i wydawnictw konspiracyjnych z lat 1939-1945 [w:] Polityka
germanizacyjna Trzeciej Rzeszy na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945· Materiały sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 18 listopada 2006 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2007, s. 59-82. Gentzen F.H., „Deutsche Stiftung" - tajna instytucja rządu niemieckiego do organizowania „piątej kolumny”, „Przegląd Zachodni" 1961, nr 4, s. 295-303. 253
BIBLIOGRAFIA • Gentzen F.H., Niemieckie ośrodki organizujące i popierające V kolumnę imperializmu niemieckiego w Europie [w:] Irredenta niemiecka w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej przed II wojną światową. Praca zbiorowa, red. H. Batowski, Katowice-Kraków 1971, s. 26-45. • Gliński Μ., Organizacja obozu koncentracyjnego Stutthof (1 września 1939 ~ 7 stycznia 1942), „Stutthof. Zeszyty Muzeum" 1979, z. 3, s. 5-27. • Gmurczyk-Wrońska Μ., Konferencja w Locarno - kontekst polsko-francusko-niemiecki [w:] Polska i Niemcy. Od odzyskania niepodległości do Rapallo i Locarno 1918/1922-1926/1934. Zbiór studiów, red. D. Makiłła, Warszawa 2020, s. 71-82. • Godlewski S., Sądownictwo III Rzeszy na okupowanych terenach Polski włączonych do Rzeszy [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1980, s. 526-543. • Golon Μ., Gmina wyznaniowa żydowska w Świeciu nad Wisłą w łatach 1920-1939 [w:] Gminy wyznaniowe żydowskie w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920-1939). Zbiór studiów, red. J. Sziling, Toruń 1995, s. 173-202. • von Grabowski Μ., Biografie profesorów Medizinische Akademie Danzig (MAD) l933-t945, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny" 2015, t. 78, s. 57-74• Grochowina S., Straty osobowe środowiska nauczycielskiego województwa pomorskiego w roku 1939 [w:] Wokół strat ludności pomorskiej w latach 1939-1945, Materiały z XVII sesji naukowej w Toruniu w dniu 21 listopada 2007 roku, red. D. Kromp, K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2008, s. 91-103. • Grot E., Eksterminacja i represje [w:]
Kościerzyna i powiat kościerski w latach II wojny światowej 1939-1945, red. A. Gąsiorowski, Kościerzyna 2009, s. 103-130. Grot E., Eksterminacja i represje wobec Polonii gdańskiej w latach 1939-1940 [w:] Konferencja „Od Westerplatte do Norymberg! Druga wojna światowa we współczesnej historiografii, muzealnictwie i edukacji" w Muzeum Stutthof (2-5 września 2009), red. P. Chruścielski, Μ. Owsiński, Sztutowo 2009, s. 23-32. 254
BIBLIOGRAFIA • Hajduk В., Wysiedlenia jako element germanizacji [w:] Kościerzyna i powiat kościerski w latach II wojny światowej 1939~1945’ red. A. Gąsiorowski, Kościerzyna 2009, s. 131-160. • Hauser P., Landbund Weichselgau - zawodowa organizacja rolnicza mniejszości niemieckiej w woj. pomorskim w latach 1920-1939, „Zapiski Historyczne" 1979, t. XLIV, nr 4, s. 43-63. • Hauser P., Mniejszość niemiecka [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. II: Polityka i kultura, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2018, s. 75-102. • Hauser P., Niemcy wobec perspektywy rozstrzygnięć konferencji pokojowej w sprawie zachodnich granic Polski (październik 1918 czerwiec 1919) [w:] Powrót Polski na mapę Europy. Sesja naukowa poświęcona 70. rocznicy Traktatu Wersalskiego, red. Cz. Bloch, Z. Zieliński, Lublin 1995, s. 117-146. • Hauser P., Recepcja ideologii narodowosocjalistycznej w szkołach niemieckich na Pomorzu i w Wielkopolsce w latach 1932~Ί939 [w:] Między historią a edukacją historyczną. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Kujawskiej, red. V. Julkowska, Poznań 2003, s. 56-65. • Heinemann L, „Germanizacja", przesiedlenia, ludobójstwo: koncepcje etnicznej przebudowy Europy Środkowo-Wschodniej podczas II wojny światowej [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 71-84. • Jastrzębski W., Bydgoszcz pod niemieckim zarządem wojskowym (wrzesień-październik 1939 r.) [w:] Historia Bydgoszczy, t. II, cz. 2: 1939-1945, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 2004, s. 80-110. • Jastrzębski W., Organizacja
policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie w latach 1939-1945, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej” 1991, t. XXXIII, s. 79-91. • Jastrzębski W., Selbstschutz na ziemiach polskich w latach 1939-1940. Stan badań i perspektywy badawcze [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016, s. 289-297. 255
BIBLIOGRAFIA • Jastrzębski W., Terror policyjno-wojskowy [w:] Historia Bydgoszczy, t. II, cz. 2: 1939-1945, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 2004, s. 110-124. - Jastrzębski W., Źródła i materiały do badania strat łudności pomorskiej poniesionych w łatach 1939-1945 [w:] Wokół strat ludności pomorskiej w latach 1939-7945". Materiały z XVII sesji naukowej w Toruniu w dniu 21 listopada 2007 roku, red. D. Kromp, K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2008, s. 83-89. • Jędrzejewicz W., Sprawa wojny prewencyjnej z Niemcami w 7933 roku, „Zeszyty Historyczne (Paryż)” 1966, z. 10, s. 143-174. • Juzków J., Kurkowski Μ., Lista strat wojennych Muzeum Okręgowego w Toruniu [w:] Straty wojenne Muzeum Okręgowego w Toruniu w świetle dokumentacji ikonograficznej i archiwalnej, red. P. Birecki, I. Markowska, Toruń 2019, s. 121-200. • Kawski T, Ludność żydowska ziemi dobrzyńskiej w latach 7 939-794S. Próba bilansu [w:] Zbrodnie niemieckie na ziemi dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w latach 1939-1945, red. A. Szalkowski, P. Gałkowski, Rypin 2019, s. 154-490. • Kilian A., Położenie publiczno-prawne ludności Pomorza Gdańskiego w okresie okupacji wojskowej (7 IX 1939 - 25 X 1939), „Stutthof. Zeszyty Muzeum” 1981, z. 4, s. 43-72. • Klimiuk Z., Kształtowanie się polsko-niemieckich stosunków gospodarczych w latach 1929-1939, „Społeczeństwo i Polityka” 2019, nr 4 (61), s. 191-209. • Konieczny A., Organizacja gestapo na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy w latach 1939-1945, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 2008, t. XXX, s. 331-349. • Korczyk H.,
Locarno i jego geneza, „Dzieje Najnowsze" 1979, z. 3, s. 85-112. • Komat Μ., Zrozumieć system wersalski, czyli o genezie π wojny światowej, „Dzieje Najnowsze” 2009, R. XLI, nr 3, s. 5—32. • Kowałak T., Zagraniczna prasa niemiecka w województwie pomorskim 1920-1923, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1967, t. VI, z. 2, s. 189-227. • Kozyra W., Okupacyjna administracja niemiecka na ziemiach Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1939-1945, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G” 2013, vol. LX, nr 1, s. 35-51. 256
BIBLIOGRAFIA • Krajewski В., Straty osobowe kadry nauczycielskiej w powiatach Lipno i Rypin [w:] Zbrodnie niemieckie na ziemi dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w latach 1939-1945, red. A. Szalkowski, P. Gałkowski, Rypin 2019, s. 504-518. • Krasuski J., Wpływ traktatu w Rapałlo na stosunki połskoniemieckie, „Przegląd Zachodni’’ 1961, nr 3, s. 53-65• Król E.C., Pakt Ribbentrop-Mołotow i łudnościowo-terytorialne zmiany w Europie Środkowo-Wschodniej w pierwszym okresie okupacji (79597P41) [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1ξ 39, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 51-70. • Kucharczyk G., Od „państwa buforowego" do „państwa sezonowego". Postrzeganie Polski w niemieckiej kulturze politycznej w latach 1914-1925 [w:] Polska i Niemcy. Od odzyskania niepodległości do Rapalło i Locarno 1918/1922-1926/1934. Zbiór studiów, red. D. Makiłła, Warszawa 2020, s. 9-22. • Kumaniecki J., Polski aspekt stosunków radziecko-niemieckich w 7922 r, „Przegląd Historyczny" 1990, t. LXXXI, z. 1-2, Warszawa 1990, s. 139-150. • Kurkowska E., Procedura karna na ziemiach polskich okupowanych przez Niemcy w czasie II wojny światowej, „Studia luridica Lublinensia” 2012, t. XVII, s. 151-180. • Kuss S., Wojna totalna w Polsce we wrześniu 1939 roku: strategia unicestwiania jako motyw konstytutywny w dziejach niemieckiego militaryzmu [w:] Niemcy i Polska w trudnych latach 1933-1990. Nowe spojrzenie na dawne konflikty, red. B. Martin, A. Stempin przy współpracy B. Gorczyńskiej-Przybyłowicz, Poznań 2004, s. 51-68. • Kutta J., Wydarzenia 3 i 4 września w Bydgoszczy - „Blutsonntag" [w:] Historia
Bydgoszczy, t. II, cz. 2: 1939-1945, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 2004, s. 30-80. • Lasik A., Selbstschutz na Pomorzu Gdańskim i w Wiełkopołsce w latach 1939-1940. Przyczynek do badań nad początkami okupacji niemieckiej Polski w okresie II wojny światowej, „Studia z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Wielkopolskiego" 2011, t. 1, s. 101-121. • Leszczyński K., Działalność Einsatzgruppen policji bezpieczeństwa na ziemiach polskich w 1939 r. w świetle dokumentów, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1971, t. XXII, s. 7-290. 257
BIBLIOGRAFIA • Lipski J., Stosunki polsko-niemieckie przed wybuchem wojny w świetle aktów norymberskich, „Sprawy Międzynarodowe (Londyn)’’ 1947, R. 1, nr 2-3, s. 11-26. • Łossowski P., Przesiedlenie Niemców z państw bałtyckich w latach 1939-1941, „Dzieje Najnowsze” 2004, R. XXXVI, z. 1, s. 75-87. • Łossowski P., Traktat Wersalski a Europa Środkowo-Wschodnia [w:] Od Wersalu do Poczdamu. Sytuacja międzynarodowa Europy Środkowo-Wschodniej 1918-1945. Materiały z sesji naukowej w Instytucie Historii PAN 23-24 października 1995 r, red. A. Koryn, Warszawa 1996, s. 9-17. • Łysko Μ., Ochrona praw mniejszości w II Rzeczypospolitej Polskiej w świetle postanowień tzw. małego traktatu wersalskiego z 1919 roku, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2019, t. XVIII, z. 1, s. 109-132. • Madajczyk Cz., Polityka narodowościowa władz hitlerowskich na Pomorzu, „Najnowsze Dzieje Polski" 1965, t. IX, s. 5~33• Madajczyk Cz., Przywódcy hitlerowscy wobec sprawy polskiej w okresie od października 1939 do września 1940, „Przegląd Zachodni" 1958, nr 1, s. 1-46. • Madajczyk P., Krwawa pomorska jesień, zbrodnia pomorska w 80. rocznicę wybuchu wojny [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 11-19. • Makiłła D., Między dwiema częściami Niemiec. Pomorze w relacjach Niemiec i Polski w dobie Rapallo i Locarno (1919-1925/1934) [w:] Polska i Niemcy. Od odzyskania niepodległości do Rapałło i Locarno 1918/1922-1926/1934. Zbiór studiów, red. D. Makiłła, Warszawa 2020, s. 165-175. • Marczewski J., Podstawowe dyrektywy hitlerowskiej polityki okupacyjnej w sprawie Polski
(wrzesień-październik 1939 r.), „Przegląd Zachodni” 1967, nr 2, s. 256-275. • Mazanowska L, Ceran T., Selbstschutz na Pomorzu Gdańskim i Kujawach (Selbstschutz Westpreussen) [w:] W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Μ. Przegiętka, Warszawa 2021, s. 15-115· • Meissner B., „Sonderaktion 1005” [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1980, s. 414-418. 258
BIBLIOGRAFIA • Michałowska J., Terror i wyniszczenie [w:] Dzieje Gdyni, red. R. Wapiński, Wrocław 1980, s. 212-229. • Niedzielska Μ., Dzieje toruńskiego towarzystwa Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst (1853-194$), „Rocznik Toruński” 1983, t. 16, s. 113-152. • Niwiński P, Polityka eksterminacyjna, eksterminacja pośrednia i bezpośrednia [w:] Polska 1939-194$. Obszary inkorporowane do Rzeszy, Generalne Gubernatorstwo oraz ziemie wcielone do Związku Radzieckiego. Podobieństwa i różnice. Materiały XXII sesji naukowej w Toruniu w dniu 7 listopada 2012 roku, red. B. Chrzanowski, Toruń 2014, s. 47-59. • Olstowski P, Stosunki ludnościowe w województwie pomorskim [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. I: Ustrój, społeczeństwo i gospodarka, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2015, s. 88-148. • Orłowski H., „Polnische Wirtschaft”. Dzieje i funkcje stereotypu, „Przegląd Zachodni” 1991, nr 3, s. 1-24. • Perlińska A., Eksterminacja Żydów w byłym powiecie bydgoskim, Górce Kłasztornej i Swieciu [w:] Z badań nad eksterminacją Żydów na Pomorzu i Kujawach, red. T. Jaszowski, Bydgoszcz 1983, s. 7-21. • Piotrowski B., Traktat wersalski w świadomości Niemców okresu międzywojennego [w:] Traktat wersalski z perspektywy 70 lat, red. V. Sobczak, P. Czajkowski, Warszawa 1989, s. 109-116. • Podlaszewski Μ., Wysiedlenie ludności polskiej z powiatu kościerskiego jesienią 1939 roku, „Rocznik Gdański” 1976, t. XXXVI, s. 89-124. • Rabant T, Harry Schulz - zbrodniarz z Łobżenicy [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w
okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016, s. 227-248. • Radziwończyk K., „Akcja Tannenberg” grup operacyjnych Sipo i SD w Polsce jesienią 1939 r, „Przegląd Zachodni” 1966, nr 5 s. 94-118. • Radziwończyk K., Okupacyjny zarząd i zbrodnie wojenne Wehrmachtu podczas agresji na Polskę 1.9. - 25.10.1939 r, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1973, nr 2, s. 98-141. • Rasmus H., Niemieckie Towarzystwo Sztuki i Nauki w Bydgoszczy [w:] Bydgoszcz. 6$0 lat praw miejskich. Zbiór artykułów, red. Μ. Grzegorz, Z. Biegański, Bydgoszcz 1996, s. 108-114. 259
BIBLIOGRAFIA • Rezmer W., Armia „Pomorze" w kampanii polskiej 1939 roku [w:] Bydgoszcz 3-4 września 1939. Studia i dokumenty, red. T. Chinciński, P. Machcewicz, Warszawa 2008, s. 110-169. • Rezmer W, Polski plan unieruchomienia w razie wojny tzw. elementów antypaństwowych (1931-1939) [w:] Polska i jej sąsiedzi w czasach najnowszych. Studia i materiały ofiarowane Profesorowi Karolowi Grünbergowi w 70-lecie urodzin, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1995, s. 119-143. • Roth Μ., Einsatzgruppen w Polsce - nowe metody okupacji [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 131-140. • Rożek E., Traktat Wersalski z perspektywy siedemdziesięciu lat [w:] Powrót Polski na mapę Europy. Sesja naukowa poświęcona 30. rocznicy Traktatu Wersalskiego, red. Cz. Bloch, Z. Zieliński, Lublin 1995, s. 21-39. • Rutowska Μ., Niemieckie wysiedlenia i przesiedlenia ludności na okupowanych ziemiach polskich (1939-1945) [w:] Historia i pamięć: masowe przesiedlenia 1939-1945-1949, red. Μ. Rutowska, Z. Mazur, H. Orłowski, Poznań 2008 (wersja elektroniczna) / Poznań 2009 (wersja drukowana), s. 11-25. • Rutowska Μ., Straty kulturalne Polski w latach wojny i okupacji hitlerowskiej 1939-1945 [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 19 8 0, s. 7 3 2-74 3. • Salmonowicz S., Podziały terytoriałne i organizacja administracji w województwie pomorskim (1920-1939) [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wołne Miasto Gdańsk, cz. I: Ustrój, społeczeństwo i gospodarka, red.
S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2015, s. 70-87. • Schramm T, Geneza i powstanie traktatu o ochronie mniejszości narodowych [w:] Powrót Połski na mapę Europy. Sesja naukowa poświęcona jo. rocznicy Traktatu Wersalskiego, red. Cz. Bloch, Z. Zieliński, Lublin 1995, s. 297-327. • Schramm T., System wersalski i jego rozkład, „Studia Maritima" 2016, vol. XXIX, s. 115-125. • Schulz Μ., Günther Modrow - twórca i przywódca Selbstschutzu w powiecie kościerskim [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher 260
BIBLIOGRAFIA • • • • • • • • • • • Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016, s. 112-119. Sierpowski S., Liga Narodów w „okresie niemieckim" 1926-1933 [w:] Człowiek, naród, państwo wobec wyzwań XX wieku, red. Μ. Mikołajczyk, Poznań 2016, s. 209-222. Sierpowski S., Narodziny systemu ochrony mniejszości [w:] Traktat wersalski z perspektywy 70 lat, red. V. Sobczak, P. Czajkowski, Warszawa 1989, s. 52-75. Sierpowski S., Wystąpienie Niemiec z Ligi Narodów, „Przegląd Zachodni” 1983, nr 2, s. 67-92. Skorzyński J., Selbstschutz - V kolumna, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1958, t. X, s. ζ-ζ6. Smoliński A., Skład oraz przekrój społeczny oddziałów Frontu Pomorskiego wkraczających na Pomorze w styczniu i lutym 1920 r, „Rocznik Toruński" 2019, t. 46, s. 283-323. Staniewicz R., Mniejszość niemiecka w województwie śląskim w okresie przygotowań do hitlerowskiej agresji na Polskę (75 lii - 10 vin 1939 rj, „Przegląd Zachodni" 1964, nr 4, s. 333—375Stankowski W., Polityka III Rzeszy wobec Niemców ze Wschodu. Przesiedlenia ludności niemieckiej, „Polityka i Społeczeństwo" 2007, nr 4, s. 122-131. Steyer D., Założenia i reałizacja hitłerowskiej polityki eksterminacyjnej na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-194$ [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1980, s. 325-344· Sudziński R., Miejsce Niemców w społeczeństwie Pomorza przed wybuchem drugiej wojny światowej [w:] Wrzesień 1939 roku i jego konsekwencje dla ziem
zachodnich i północnych Drugiej Rzeczypospołitej. Studia, red. R. Sudziński, W. Jastrzębski, Toruń-Bydgoszcz 2001, s. 15-38. Szczurek W, Liczba i rozmieszczenie ludności niemieckiej na Pomorzu w okresie II Rzeczypospolitej, „Państwo i Społeczeństwo” 2002, t. II, nr 2, s. 163-175. Szefer A., Jak powstała niemiecka specjalna księga gończa Sonderfahndungsbuch Polen, „ Zaranie Śląskie” 1983, z. 3, s. 213-240. 261
BIBLIOGRAFIA • Sziling J., Akcje wysiedleńcze ludności polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1940 ze szczególnym uwzględnieniem Ziemi Chełmińskiej i południowych regionów województwa pomorskiego [w:] Wysiedlenia na Pomorzu w latach 1939-1948. Materiały pokonferencyjne, red. J. Borzyszkowski, Gdańsk-Wejherowo 2004, s. 13-18. • Sziling J., Brodnica pod okupacją niemiecką (1939-194З) [w:] Brodnica. Siedem wieków miasta, red. J. Dygdała, Brodnica 1998, s. 279-300. • Sziling J., Chełmno w latach okupacji hitlerowskiej 1939-194З [w:] Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, red. Μ. Biskup, Warszawa-Poznań-Toruń 1987, s. 313-339. • Sziling J., Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej [w:] Historia Grudziądza 192 0-1943, t. II, red. R. Sudziński, Grudziądz 2 012, s. 213-223. • Sziling J., Eksterminacja Żydów na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-194З [w:] Emancypacja - asymilacja - antysemityzm. Żydzi na Pomorzu w XIX i XX wieku. Zbiór studiów, red. Z.H. Nowak, Toruń 1992, s. 79-89. • Sziling J., Germanizacja Torunia [w:] Historia Torunia, t. III, cz. II: W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1943), red. Μ. Biskup, Toruń 2 0 0 6, s. 543—621. • Sziling J., Gminy wyznaniowe żydowskie w województwie pomorskim w latach 1920-1939 (Liczebność i rozmieszczenie) [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920-1939). Zbiór studiów, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1991, s. 45-59. • Sziling J., Hitlerowska polityka osadnicza w regencji bydgoskiej w latach 1939-1943, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa
Naukowego” 1964, t. 2, s. 127-156. • Sziling J., Lata okupacji hitlerowskiej (1939-1943) [w:] Dzieje Swiecia nad Wisłą i jego regionu, t. 2, red. K. Jasiński, Warszawa-Poznań-Toruń 1980, s. $3-31. ' Sziling J., Lata wojny i okupacji niemieckiej (1939-1943) [w:] Kościół katolicki w latach 1939-194З na terenach obecnej diecezji toruńskiej. Praca zbiorowa, 1.1, red. ks. S. Kardasz, Toruń 1996, s. 13-22. 262
BIBLIOGRAFIA • Sziling J., Ludność żydowska Torunia w pierwszych tygodniach okupacji hitlerowskiej, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1976, nr 3, s. 19-25. • Sziling J., Niemieckie władze okupacyjne (1939-1945) [w:] Historia Grudziądza 1920-1943, t. II, red. R. Sudziński, Grudziądz 2012, s. 197-212. • Sziling J., Organizacja niemieckich władz okupacyjnych Torunia (1939-1945) [w:] Historia Torunia, t. III, cz. II: W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945), red. Μ. Biskup, Toruń 2006, s. 499-541. • Sziling J., Pod hitlerowskim jarzmem (1939-1945) [w:] Historia Wąbrzeźna, t. 1, red. K. Mikulski przy współudziale A. Czarneckiego, Wąbrzeźno 2005, s. 283-308. • Sziling J., Problem używania języka polskiego w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie w latach 1939-1945 [w:] Społeczeństwo pomorskie w latach okupacji niemieckiej 1939-1945. Materiały XIII sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 15 listopada 2003 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2004, s. 129-139. • Sziling J., Struktura organizacyjna NSDAP w tzw. Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie w latach 1939-1945, „Zeszyty Naukowe UMK. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Historia” 1972, z. VII (46), s. 75-94. • Sziling J., Sytuacja gospodarcza i społeczna okupowanego Torunia [w:] Historia Torunia, t. III, cz. II: W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (192 0-1945), red. Μ. Biskup, Toruń 2 0 0 6, s. 633-650. • Sziling J., Wysiedlanie ludności polskiej z Pomorza w okresie okupacji hitlerowskiej, „Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Historia” 1965,
z. I (15), s. 5-24. • Sziling J., Zagłada Żydów dobrzyńskich [w:] Żydzi Dobrzynia i Golubia. Dokumentacja uroczystości uczczenia ich pamięci w dniu 27 kwietnia 1993 roku, red. Cz. Niedzielski, Golub-Dobrzyń-Toruń 1996, s. 78-89. • Szulczewski A., Zalewski B., Pomorze w granicach Polski odrodzonej, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2009, R. XLX, nr 1 (176), s. 115-136. 263
BIBLIOGRAFIA • Szuman N., Grabież dóbr kultury polskiej w ramach działalności „Generalnego Powiernika dla zabezpieczenia niemieckich dóbr kultury na wschodnich ziemiach przyłączonych", „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce" 1948, t. IV, s. 175-226. • Tomkiewicz Μ., Gdynia - miasto wysiedlone (1939-1942) [w:] Oblicza wojny, t. 4: Miasto i wojna, red. T. Grabarczyk, Μ. Pogońska-Pol, Łódź 2021, s. 265-282. • Tomkiewcz Μ., Wysiedlenia z Gdyni w 1939 roku, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2003-2004, nr 12-1 (35-36), s. 33-37. • Tomkiewicz Μ., Zbrodnia Pomorska 1939 r. w powiecie tczewskim: sprawcy, ofiary, pamięć, odpowiedzialność, „Rocznik Gdański” 2020, t. LXXX, s. 73-87. • Tomkiewicz Μ., Zbrodnia w Lasach Piaśnickich jako element zbrodni pomorskiej 1939 roku, „Rocznik Polsko-Niemiecki” 2019, nr 27, s. 11-29. • Tomkiewicz Μ., Zbrodnie Selbstschutzu w powiecie kościerskim na przykładzie zabójstw dokonanych w Karpnie koło Lipusza i Jaroszewach w październiku 1939 roku [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016, s. 98-111. • Topij A., Niemiecko-estoński i niemiecko-łotewski układ o przesiedleniu Niemców bałtyckich (1939 rok), „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2018, t. Lin, z. 1, s. 79-92. • Turowski S., Deutschtumsbund i organizacje afiliowane na Pomorzu w latach 1920-1923, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” 1974, t. X, s. 135-164. • Turowski S., Nadwiślański Związek Rolników (Landbund
Weichselgau) na Pomorzu w latach 1923-1939, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” 1976, t. XII, s. 101-116. • Turowski S., Zarys dziejów szkolnictwa mniejszości niemieckiej na Pomorzu w latach 1920-1939, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego" 1973, t. IX, s. 183-199. • Turowski S., Zjednoczenie Niemieckie w Sejmie i Senacie (Deutsche Vereinigung im Sejm und Senat) - konspiracyjna organizacja 264
BIBLIOGRAFIA • • • • • • • • • niemiecka na Pomorzu w latach 1923-1939, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” 1975, t. XI, s. 245-262. Wandycz P, Trzy dokumenty: Przyczynek do zagadnienia wojny prewencyjnej, „Zeszyty Historyczne (Paryż)” 1963, z. 3, s. 7-14. Wojciechowski M[arian], Miejsce Wolnego Miasta Gdańska i Pomorza Gdańskiego w genezie drugiej wojny światowej [w:] idem, Okiem historyka. Warszawa-Berlin-Bonn 1918-1981, Łódź 1989, s. 111-142. Wojciechowski M[arian], Wojna prewencyjna? [w:] idem, Okiem historyka. Warszawa-Berlin-Bonn 1918-1981, Łódź 1989, s. 24-110. Wojciechowski Mieczysław], Od rewolucji listopadowej do wprowadzenia administracji polskiej (1918-1920) [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. I: Ustrój, społeczeństwo i gospodarka, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2015, s. 48-69. Wojciechowski Mieczysław], Próby konsolidacji niemieckiego życia politycznego na Pomorzu (1918-1920), „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia” 1973, z. IX (58), s. 243-259. Wojciechowski Mieczysław], Życie polityczne mniejszości niemieckiej na Pomorzu w okresie międzywojennym (1920-1939) [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku. Zbiór studiów, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1998, s. 51-72. Wolff-Powęska A., Związek Obrony Kresów Zachodnich, „Rocznik Lubuski” 1975, t. IX, s. 207-226. Wołos Μ., Mniejszość żydowska [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. II: Polityka i kultura, red. S. Wierzchosławski, P.
Olstowski, Toruń 2018, s. 102-131. Wróbel D., Osadnictwo Niemców ze Wschodu na terenie Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie [w:] Władze i społeczeństwo niemieckie na Pomorzu Wschodnim i Kujawach w latach okupacji niemieckiej (1939-1945). Materiały XIV sesji popułarnonaukowej w Toruniu w dniu 13 listopada 2004 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2005, s. 56-75. 265
BIBLIOGRAFIA • Zacharias Μ. J., Geneza układu o wzajemnej pomocy między Polską a Wielką Brytanią [w:] Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939-194f Praca zbiorowa, red. Z. Błażyński, Londyn 1994, s. 84-119. • Zakrzewska A., Zbrodnia sądowa - sprawa Obrońców Polskiej Poczty w Gdańsku, „Palestra” 2003, nr 1-2, s. 89-94. • Zgórniak Μ., Sprawa niedoszłej wojny prewencyjnej i niemieckie studia nad płanem ewentuałnej wojny z Polską w roku 7933 [w:] Prace Komisji Historii Wojen i Wojskowości PAU, t. 5 red. W. Rojek, Kraków 2009, s. 69-82. • Zarnowski J., Polska a międzynarodowy system ochrony mniejszości 7919^934 [w:] Studia z najnowszej historii Niemiec i stosunków polsko-niemieckich, red. S. Sierpowski, Poznań 1986, s. 219-233. • Zerko S., O antyniemieckich nastrojach w Polsce przed wybuchem II wojny światowej [w:] Wiek nienawiści. Studia, red. G.P. Bąbiak et al., Warszawa 2014, s. 441-439. • Żerko S., System wersalski i próby jejo modyfikacji w latach dwudziestych, „Przegląd Zachodni” 2008, nr 4, s. 13-34.
INDEKS OSÓB Abromeit Franz 182 von Brauchitsch Walther, gen. 62, 80, 94, Alberti Carl 211 von Alvensleben Ludolf 123, 125,126, 138, 283 97,98, 157, 187 von Brockdorff-Rantzau Ulrich 41 Bruck Albert 211 Andres Otto 84 Appel H., dr 212 Cambon Jules 22 Ceran Tomasz 15 Beck Józef 46,60-64,67 Chamberlain Neville 61,63 Bednarz Józef Władysław, dr 143 Chodowiecki Daniel Mikołaj 210 Berendt Grzegorz 152,174 Ciechanowski Konrad 17, 104,130, Beutel Lothar 87, 109 226, 290, 292 Bischoff Helmuth 120 Class Friedrich 174 von Blomberg Werner, gen. 224 Clemenceau Georges 22 von Bock Fedor, gen. 76, 218 Curtius Julius 48 Bode Kurt, dr 77 Cyprian Tadeusz 17 Boeck Adalbert 82,205 Cyrkler Ludwik 59 Böhler Jochen 16 Czechowski Leon Wincenty 211 Bojarska Barbara 15, 140 Bormann Martin 102 Daladier Edouard 61 Bortnowski Władysław, gen. 76, 273 Daluege Kurt 125 Bouhler Philipp 141 Darré Richard Walther 99, 192 Brandt Karl 141 Dąbek Stanisław, płk 78 267
INDEKS OSÓB Dąbrowski Franciszek, kpt. 77 Galke Bruno 192 Dettenberg Johann 213 George David Lloyd 22 von Diest-Koerber Nordewin 65 Gęstwicki Bruno 211 von Dirksen Herbert 44 Gęstwicki Feliks 211 Dmowski Roman 21 Gładysz Jan 211 Domke, SS-Sturmbannführer 92 Goebbels Joseph 65 Döre Erich 201 Göring Hermann 55. 56,182, Dreas Władysław 18 Drywa Danuta 15 191 Graf Alfons 93 Dürer Albrecht 211 Greifelt Ulrich 163,164 Duwe Fritz 65 Greiser Arthur 168,178 Greth Julius 211 Eberhardt Friedrich-Georg, gen. 94 Grochowina Sylwia 17, 18 Ehlert Willi Heinrich 137 Grossmann Erich, dr 82, 142 Eichler Horst 120 Guderski Konrad, ppor. 77 Eichmann Adolf 165,172 Gürtner Franz, dr 97 Eimann Kurt 88, 112, 115,117,172 Engel Gerhard, mjr 62 Haller Józef, gen. 27, 209 Esman Tadeusz 18 Harmjanz Heinrich 212 Hasbach Erwin 57 von Falkowski Leo, płk 93 Hass, mjr 203 Fałat Julian 211 Hauser Przemysław 13 Forster Albert 15, 49, 52,73, 80, 82, 84, Hecht Günther, dr 103 85, 104-106,111, 113-115, 122,123, Heitz Fritz Walter, gen. 80,173,190 127,128, 138, 142,145, 165, 166, 167, Henschel, SS-Standartenführer 173 173, 176-182,186-189,194. 200-202, Hermann Fritz 83,121 204-206, 215, 216, 218, 224-227, Hess Rudolf 102 274, 287 Heydrich Reinhard 86,109,111, 145, 165-167 Frank Hans 102,160 Frankowski Stefan, kmdr 79 Hildebrandt Richard 88,115, Frick Wilhelm 83, 97, 102, 164 164, 169, 177, 178, 180, Froböss Helmut 112 182,191 Froese, radca budowlany 96 Hildebrandt Walter 82 268
INDEKS OSOB Himmler Heinrich 18, 65, 88, 90,101, Kleikamp Gustaw, kmdr 76 102-104, 105, 109, 123,125, 138,145, Kling, prokurator 96 160-165, 167, 173, 178-180, 182, 192, von Kluge Günther Hans 76 202, 210, 212, 213 Kohlhoff Wilhelm 211 von Hindenburg Paul 45,47, 90, 95 Korda, kierownik 92 Hitler Adolf 49-57, 59-64,67-69, 73-75, Komat Marek 14 78-82,85,94,95,98-103,106,107,110, Kossak Juliusz 211 111, 127, 141, 144, 145,157,158,160, Kotowski Wojciech 13 163, 164, 167, 168, 178, 208, 209, 279 Kowalak Tadeusz 13 Hohmann Paul 91 Krasuski Jerzy 14 Höltzel Kurt 136 Król Eugeniusz Cezary 14 Hoppenrath Julius, dr 128 Kryzan Stanisław, dr 142 Huth Wilhelm 82,191 von Küchler Ernst 57 von Küchler Georg, gen. 76 Jacobi Theodor Napoleon 211 Kühl Horst 65 Jagd, kapitan policji 183 Kühn Walther 83 Jakob Franz 197 Janowicz Zbigniew 16 Lammers Hans 102 Jansen Christian 129 Lange Max 195 Jastrzębski Włodzimierz 14-18 Langleist Walter 123,126 Jaworska Anna 134 Lentz Stanisław 211 Jędrzejewski Edward 16 Leszczyński Kazimierz 16 Lipski Józef 54 55.6o, 62 Kamiński Stanisław 18 Löbsack Wilhelm, dr 171,173 Kampe Werner 176, 201 Lölgen Jakob 120 Kasztelan Antoni, kpt. 79 Lorey August 216 Katzmann Fritz 88 Kącka Katarzyna 18 Lempicka Leokadia 211 Keitel Wilhelm, gen. 94, 102, 110, 111 Łuczak Czesław 14,18 Keller Bruno 150 Lukomski Grzegorz 14 von Keudell Otto 83 Kiessling Walter 152,196,197 Madajczyk Czesław 14,104,140 Kimmochi Saionji 22 Majewski Marian, kmdr 79 269
INDEKS OSÓB Malczewski Jacek 211 Piotrowski Maksymilian Antoni 211 Mallmann Klaus-Michael 16 Plagens Gerhard 83 Matelski Dariusz 140 Plath, mjr 93 Matthäus Jürgen 16 Płoński Michal 210 Mazanowska Izabela 15 Pospieszalski Karol Marian 14,18 Meyer-Hetling Konrad 162 Przybył Eugeniusz 220-222,228 Michoń Jan, dr 77 Przybył Jakub 96 Modrow Günther 65,113 Moebes, dr 82 Radtke Theodor Eduard 211 Mohr Eugen, dr 82,189,190 Radziwończyk Kazimierz 140 Molotow Wiaczesław 75 Rasmus Hugo 13 Mościcki Ignacy 56,57,75 Rauschning Hermann 53 Müller Heinrich 108 Rethfeldt Wilhelm 88 Mussolini Benito 61 Rettelsky Lothar 82 von Ribbentrop Joachim 60-62, 75 von Neurath Konstantin 54 Röder Franz, dr 92, 121, 122, 154 Nicolai Erich 82 Rosenberg Alfred 101 Niebuhr Heinrich 91 von Rundstedt Gerd, gen. 76, 80 Rux Karl Heinz 91,137 Oebsger-Röder Rudolf, dr 88 Rydz-Smigły Edward, gen. 56, 75 Oesterle Wilhelm 210 Rzewuski Aleksander 211 Okoniewski Stanislaw Wojciech, bp 219 Orlando Vittorio Emanuele 22 Sandenberg, dr 173 Orsenigo Cesare Vincenzo, abp 219 Sawicki Jerzy 18 Osmańczyk Edmund Jan 18 Schaefer Carl 193 OwczarzakJan 96 Schäfer Johannes 100,111,112,203 Schenk Dieter 15 Paderewski Ignacy Jan 21, 22 Schimanski vel Siemens Waldemar, dr 142 Palten Günther, dr 83 Schimmel Johannes Kurt, dr 83 Franciszek Panek, dr 285 Schlösser Josef, dr 213 Pauly Max 112,116 von Schmundt Hubert, kadm. 79 Pech Bruno 184 von Seeckt Hans, gen. 40,41 Piłsudski Józef 53,54,56,209 Seeger Gerhard 84 270
INDEKS OSÓB Sievers Wolfram 210 Wachschlager Johann Michael 211 Sławoj-Składkowski Felicjan 75 Wapiński Roman 13 Sobczak Janusz 14 Wardzyńska Maria 15,17,183 Sosnowski Piotr, ks. 285 Wąsik Józef 77 Splett Carl Maria, bp 215, 216, 219, 220 Weberstedt Otto 91, 93,190,198, 203, Stalin Józef 75 222 Steinbacher, dr 92 Weckbecker Arno 129 Steiner Georg Friedrich 211 Werner-Ehrenfeucht Heinz Joachim, Steyer Donald 15,140 ppłk 204 Steyer Włodzimierz Brunon, kmdr 79 Wetzel Erhard, dr 103 Streckenbach Bruno 160 Wiers-Keiser Willibald, dr 82 Stresemann Gustav 43,44,47,48 Wiesner Rudolf 57 Strobel Bartłomiej 211 Willich Heinrich 90, 167 Stuckart Wilhelm 102 Wilson Thomas Woodrow 22, 48 Stuntz, dr 82 Winkler Max, dr 191,192, Sucharski Henryk, mjr 77 Sziling Jan 15,16,17, 18,151, 217, 219 212 Wohler Walter 97 Wojciechowski Marian 14 Tanzmann Helmut, dr 91 Wojciechowski Mieczysław 13 Temp Erich 200 Wojnarski Jan 211 Thomsen Harro 91 Wolff Hans Helmut, dr 91,167 Tomkiewicz Monika 15 Wollenberg, SS-Untersturmführer 91 Treviranus Gottfried 48 Worm, SS-Obersturmführer 91 Tröger Rudolf, dr 87, 90,118,182 Wyczółkowski Leon 210 Turowski Stefan 13 Wysocki Alfred 48, 52 Wysocki Jan 211 Unrug Józef, kadm. 76, 79, 274 Zieliński Bernard 96 Venediger Günther, dr 91 Voigt Adolf 204 Zerko Stanisław 14
STRESZCZENIE KSIĄŻKI Terror szaleje. Pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) Mało które wydarzenia z przeszłości zostawiły w pamięci indywidualnej i zbiorowej tak wyraźny ślad jak II wojna światowa. Wojna ta, wszczęta przez Niemcy w porozumieniu z ZSRR i w sojuszu z Włochami, przy niosła śmierć ponad 50 milionom ludzi, głównie cywilom, oraz potężne zniszczenia materialne. Polska była krajem, który szczególnie boleśnie doświadczył trwającej ponad pięć lat niemieckiej okupacji. Już od pierw szych dni września 1939 r. Niemcy wprowadzali na zajmowanych obsza rach bezwzględny system okupacyjny bazujący na terrorze. „Kto nie przeżył tych lat okupacji na Pomorzu, ten nie może sobie wyobrazić tamtego piekła. Bo Pomorze znalazło się na samym dnie piekła okupacyjnego” - podano w 1943 r. w piśmie konspiracyjnym „Ziemie Zachodnie Rzeczypospolitej”, wydawanym w czasie wojny przez Delega turę Rządu RP na Kraj1. Nie sposób zaprzeczyć tym słowom, ponieważ to właśnie mieszkańcy Pomorza Gdańskiego stali się obiektem szczególnego 1 „Ziemie Zachodnie Rzeczypospolitej" 1943, nr 3, s. 6-8; zob. B. Chrzanowski, Okupa cja i aneksja na Pomorzu. Tworzenie pierwszych struktur Polskiego Państwa Podziem nego (1939-7940) [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 240. 289
STRESZCZENIE KSIĄŻKI terroru ze strony niemieckiego okupanta. Wyjątkowo dramatyczne były pierwsze miesiące niemieckiej okupacji na Pomorzu Gdańskim - od wrze śnia do grudnia 1939 r. - i im właśnie poświęcona jest ta książka. Jest to o tyle zasadne, że wciąż za mało mówi się i pisze o realiach okupacyjnego życia na tym terenie, a należy pamiętać, że obraz niemieckiej okupacji w Polsce jest zróżnicowany i nie można patrzeć na to zagadnienie wyłącz nie z perspektywy centralnej Polski, czyli Generalnego Gubernatorstwa, z pominięciem specyfiki ziem polskich wcielonych do Trzeciej Rzeszy, w tym Pomorza Gdańskiego. Obraz niemieckiej okupacji w Polsce musi być dwubiegunowy i musi uwzględniać regionalne zróżnicowania. W kwestii samego Pomorza Gdańskiego trzeba zauważyć, że w więk szości publikacji dotyczących początków niemieckiej okupacji na tym obszarze na plan pierwszy wysuwa się wątek martyrologiczny - ekster minacja polskiej ludności. Oczywiście nie można się temu dziwić, ponie waż przemoc i okrucieństwo były od początku okupacji powszechnym doświadczeniem mieszkańców Pomorza Gdańskiego, a ogrom popełnio nych wówczas przez Niemców zbrodni nie miał precedensu w przeszło ści. Jak pisał Konrad Ciechanowski, zasłużony badacz dziejów Pomorza Gdańskiego pod niemiecką okupacją - „Pomorze już we wrześniu 1939 r. spłynęło krwią jak żaden inny region Polski"2. Niniejsza publikacja pro ponuje nieco szerszą refleksję nad pierwszymi miesiącami okupacji na Pomorzu Gdańskim, zatem poza wątkiem eksterminacji zostały w niej ujęte także wysiedlenia Polaków, idące w parze z niemieckim
osadnic twem oraz zgotowane Polakom przez okupanta warunki bytowe, które wiązały się z dyskryminacją i były narzędziem pośredniej eksterminacji. Wyjątkowość pomorskiego doświadczenia wojny i okupacji powinna zostać mocniej osadzona w powszechnym obrazie niemieckiej okupacji w Polsce. Pozostaje mieć nadzieję, że do tego przyczyni się ta monografia. 2 K. Ciechanowski, Pomorze pod okupacją hitlerowską. Spór o specyfikę egzystencji i walki, Gdańsk 1981, s. 19.
BOOK SUMMARY Terror is raging. The first months of the German occupation of Gdansk Pomerania (September-December 1939) Few events from the past have left such a clear mark on individual and collective memory as the Second World War. This war, initiated by Ger many in consultation with the USSR and in alliance with Italy, resulted in the death of over $o million people, mainly civilians, and massive material destruction. Poland was a country that was particularly hard hit by the German occupation, which lasted over 5 years. From the first days of September 1939, the Germans introduced a ruthless occupation system based on terror in the occupied areas. ‘Whoever did not experience these years of occupation in Pomerania cannot imagine that hell. Because Pomerania found itself at the very bottom of the occupation hell” it was written in 1943 in the underground magazine "Ziemie Zachodnie Rzeczypospolitej", published during the war by the Government Delegation for Poland.1 It is impossible to deny these words, because it was the inhabitants of Gdańsk Pomerania who became 1 „Ziemie Zachodnie Rzeczypospolitej” 1943, nr 3, p. 6-8; see В. Chrzanowski, Okupa cja i aneksja na Pomorzu. Tworzenie pierwszych struktur Polskiego Państwa Podziem nego (1939-1940) [in:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, ed. P. Madajczyk, Warszawa 2021, p. 240. 291
BOOK SUMMARY the object of especially terror from the German occupation of Gdańsk Pomerania - from September to December 1939 - this book is dedicated to them. This is justified because there is still too little being said and writ ten about the realities of occupational life in this area, and it should be remembered that the image of the German occupation in Poland is diverse and this issue cannot be looked at only from the perspective of central Poland, i.e. the General Government, ignoring the specificity of the Polish lands incorporated into the Third Reich, including Gdańsk Pomerania. The image of the German occupation in Poland must be bipolar and must consider regional differences. As for Gdańsk Pomerania itself, it should be noted that most publi cations on the beginnings of the German occupation in this area focus on the martyrdom theme - the extermination of the Polish popula tion. Of course, this is not surprising, because violence and cruelty were a common experience of the inhabitants of Gdańsk Pomerania from the beginning of the occupation, and the enormity of the crimes committed by the Germans at that time had no precedent in the past. As Konrad Ciech anowski, a distinguished researcher of the history of Gdańsk Pomerania under German occupation, wrote - “Pomerania was already covered with blood in September 1939 like no other region of Poland”.2 This publication proposes a slightly broader reflection on the first months of the occupation in Gdańsk Pomerania; therefore, apart from the topic of extermination, it also covers the displacement of Poles, which
went hand in hand with German settlement, and the living conditions provided to Poles by the occupier, which were associated with discrimination and were a tool of indirect extermination. The uniqueness of the Pomeranian experience of war and occupation should be more firmly embedded in the common image of the German occupation in Poland. We can only hope that this monograph will contribute to this. 2 K. Ciechanowski, Pomorze pod okupacją hitlerowską. Spór o specyfikę egzystencji i walki, Gdańsk 1981, p. 19.
SPIS TREŚCI WPROWADZENIE. 11 ROZDZIAŁ I. Od traktatu wersalskiego do agresji na Polskę. Pomorze Gdańskie w niemieckich planach politycznych i rola mniejszości niemieckiej w ich realizacji (1919—1939). 21 1.1. Nowy układ sił po I wojnie światowej. Niemcy a ład wersalski i „pomorski korytarz". 21 1.2. Status niemieckiej mniejszości narodowej na Pomorzu Gdańskim. 29 1.3. Niemiecki rewizjonizm w okresie Republiki Weimarskiej i mniejszość niemiecka na Pomorzu Gdańskim jako jego narzędzie (1920-1933) 40 1.4. Naziści u władzy a mniejszość niemiecka na Pomorzu Gdańskim (1933-1938). 50 1.5. Droga Adolfa Hitlera do agresji na Polskę a mniejszość niemiecka na Pomorzu Gdańskim (1938-1939) .59 ROZDZIAŁ II. Pomorze Gdańskie w rękach niemieckich. 2.1. Niemiecka agresja na Polskę. Pomorze Gdańskie w kampanii wojennej 1939 roku. 5 73 73
SPIS TREŚCI 2.2. Okupacyjny aparat władzy na Pomorzu Gdańskim . 2.3. Plany niemieckiego okupanta wobec Pomorza Gdańskiego. Wytyczne polityki narodowościowej. 98 ROZDZIAŁ III. Eksterminacja ludności polskiej. 79 107 3.1. Plan likwidacji polskiej „warstwy kierowniczej". 3.2. Pacyfikacja Pomorza Gdańskiego we wrześniu 1939 roku. Pierwsze aresztowania Polaków. 3.3. Planowa akcja eksterminacyjna. 3.4. Zagłada psychicznie chorych. 3.5. Losy żydowskich mieszkańców PomorzaGdańskiego . . 114 121 141 144 ROZDZIAŁ IV. Wysiedlanie Polaków i osadnictwo niemieckie. 157 4.1. Założenia akcji wysiedleńczo-osadniczej. 4.2. Niemiecki aparat wysiedleńczo-osadniczy. 4.3. Przebieg akcji wysiedleńczo-osadniczej . 157 163 170 ROZDZIAŁ V. Warunki życia Polaków. 187 107 5.1. Sytuacja materialna i bytowa ludności polskiej . 188 5.2. Wynaradawianie i zarządzenia dyskryminujące Polaków. 200 ZAKOŃCZENIE. 223 WYKAZ SKRÓTÓW. 229 6
SPIS TREŚCI BIBLIOGRAFIA. 231 INDEKS OSÓB. 267 FOTOGRAFIE. 273 STRESZCZENIE KSIĄŻKI. 289 BOOK SUMMARY. 291 NOTA O AUTORCE. ·. 293
BIBLIOGRAFIA A. Źródła Druki urzędowe • • • • Dziennik Praw Państwa Polskiego z 1919 r. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej z 1920 r. Reichsgesetzblatt z lat 1933, 1939, 1940. Verordnungsblatt für die besetzten Gebiete in Polen = Dziennik rozporządzeń dla obszarów okupowanych w Polsce z 1939 r. Prasa • „Deutsche Rundschau” 1939. • „Thorner Freiheit” 1939. Wydawnictwa źródłowe • Adamska J., Sziling J., Polscy księża w niemieckich obozach koncentracyjnych. Transport 527 duchownych 73 grudnia 1940 r. z Sachsenhausen do Dachau, Warszawa 2007. • Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 8: Tereny wcielone do Rzeszy: Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, Rejencja Ciechanowska, Górny Śląsk, oprać. Μ. Siek, Warszawa 2012. 231
BIBLIOGRAFIA • Bydgoszcz 3-4 września 1333. Studia i dokumenty, red. T. Chinciński, P. Machcewicz, Warszawa 2008. • Cyprian T., Sawicki J., Agresja na Polskę w świetle dokumentów, t. 2, Warszawa 1946. • Cyprian T., Sawicki J., Sprawy polskie w procesie norymberskim, Poznań 1956. • Datner Sz., Gumkowski J., Leszczyński K., Wysiedlanie ludności z ziem polskich wcielonych do Rzeszy, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” i960, t. XII. • Dillon E.J., Konferencja pokojowa w Paryżu 1313. Notatki, spotkania, rozmowy i korespondencja z Romanem Dmowskim {1313-1322), wstęp i oprać. T. Sikorski, A. Wątor, Kraków 2020. • Dokumenty o porozumieniu prasowym polsko-niemieckim z 1334 r, do druku podał E. Rudziński, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1965, t. IV, z. 2, s. 171-178. • Dokumenty z dziejów polskiej polityki zagranicznej 1318-1333, 1.1: 1318-1332, red. T. Jędruszczak, Μ. Nowak-Kiełbikowa, Warszawa 1989. • Dokumenty z dziejów polskiej polityki zagranicznej 1318-1333, t. II: 1333-1333, red. T. Jędruszczak, Μ. Nowak-Kiełbikowa, Warszawa 1996. • Domarus Μ., Reden und Proklamationen 1332-1343. Kommentiert von einem deutschen Zeitgenossen. Band I. Triumph. Erster Halbband 1332-1334, Wiesbaden 1973. • Domarus Μ., Hitler. Reden und Proklamationen 1332-1343. Kommentiert von einem deutschen Zeitgenossen. Band II. Untergang. Erster Halbband 1333-1340, Wiesbaden 19 73. • Ekspertyzy i materiały delegacji polskiej na konferencję wersalską 1313 roku, red. Μ. Przyłuska-Brzostek, Warszawa 2009. • Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji
hitlerowskiej. Zbiór dokumentów, zebrali i opracowali T. Berenstein, A. Eisenbach, A. Rutkowski, Warszawa 1957. • Esman T., Jastrzębski W, Pierwsze miesiące okupacji hitlerowskiej w Bydgoszczy w świetle źródeł niemieckich, Bydgoszcz-Poznań 1967. • Generalny Plan Wschodni. Zbiór dokumentów, red. Cz. Madajczyk, Warszawa 1990. 232
BIBLIOGRAFIA • Grabież polskiego mienia na ziemiach zachodnich Rzeczypospolitej „wcielonych" do Rzeszy 7939-7945'. Wydawnictwo źródłowe, oprać. Cz. Łuczak, Poznań 1969. • Grochowina S., Kącka K., Polityka niemieckich władz okupacyjnych na Pomorzu Gdańskim. Dokumentacja wybranych problemów, Toruń 2018. • Halder E, Dziennik wojenny. Codzienne zapisy szefa Sztabu Generalnego Wojsk Lądowych 7939-7942,1.1: Od kampanii polskiej do zakończenia ofensywy na Zachodzie (14.8.1939 - 30.6.1^46), oprać. H.A. Jacobsen przy współpracy A. Philippiego, Warszawa 1971. • von Herwarth H., Między Hitlerem a Stalinem. Wspomnienia dyplomaty i oficera niemieckiego 1931-1945, z języka niemieckiego przełożył, wstępem i przypisami opatrzył E.C. Król, Warszawa 1992. • Hitler A., Słowa na koniec małego świata, oprać, i tłum. A. Kawiński, „Rocznik Gdański” 2017/2018, t. LXXvn/LXXVin, s. 55-71. • Jesień tąąą. Dokumentacja pierwszych miesięcy okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim, oprać. J. Sziling, Toruń 1989. • Kamiński S., Materiały do działalności SS-Wachsturmbann „Eimann" na terenie Gdańska i Pomorza (wrzesień-grudzień 7939 rf „Zapiski Historyczne” 1974, R. XXXIX, z. 2, s. 78-87. • Kępa Oksywska 7939. Relacje uczestników walk lądowych, wstęp, wybór, komentarze W. Tym, A. Rzepniewski, Gdańsk 1985. • Kozicki S., Sprawa granic Polski na konferencji pokojowej w Paryżu tątą r, Warszawa 1921 (reprint: Warszawa 2009). • Landau L., Kronika lat wojny i okupacji, 1.1: Wrzesień 7939 listopad 1940, Warszawa 1962. • Madajczyk Cz., Projekt osadnictwa hitlerowskiego w Poznańskiem i na Pomorzu z sierpnia 1939 r,
„Najnowsze Dzieje Polski” 1961, t. V, s. 103-151. • Mężyński A., Kommando Paulsen. Październik-grudzień 1939 r, Warszawa 1994. • Mowa Wodza i Kanclerza Rzeszy Adolfa Hitlera wygłoszona w Reichstagu dnia 28 kwietnia 7939 r., Berlin 1939. • Obrona Kępy Oksywskiej. Nieznane relacje obrońców polskiego morza 7 IX - tą IX 1939 r, oprać. A. Kopacz, Polanica-Zdrój 2013. 233
BIBLIOGRAFIA • Osmańczyk E.J., Dowody prowokacji. Nieznane archiwum Himmlera, Warszawa 1951. • Polska w polityce międzynarodowej (1939-194$)· Zbiór dokumentów 1939, wybrał, przedmową i przypisami opatrzył W.T. Kowalski, Warszawa 1989, • Polskie dokumenty dyplomatyczne 1933, red. W Skóra, współpraca P. Długołęcki, Warszawa 2015. • Polskie dokumenty dyplomatyczne 1934, red. S. Żerko, współpraca P. Długołęcki, Warszawa 2014. • Polskie dokumenty dyplomatyczne 1937, red. J.S. Ciechanowski, współpraca P. Długołęcki, Warszawa 2012. • Pospieszalski K.M., Hitlerowskie „prawo” okupacyjne w Polsce. Wybór dokumentów, cz. I: Ziemie „wcielone”, Poznań 1952. • Powiat bydgoski oskarża, oprać. W. Dreas, Bydgoszcz 1946. • Powrót. Dokumentacja ustanowienia suwerenności polskiej na Pomorzu w latach 1918-1920, wyb. J. Bełkot, Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1988. • Powrót Polski nad Bałtyk 1920-194$. Antologia tekstów historycznych, wybór i opracowanie M.M. Drozdowski, Warszawa 1997. • Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyczna. Wybór dokumentów, t. II, oprać. L. Gelberg, Warszawa 1958. • Przybył E., Toruń okupacyjny. Wrzesień 1939 - styczeń 194$ w dzienniku malarza i bibliofila, z rękopisu wydali i opracowali J. Tondel, R. Tondel, Toruń 2019. • Rosenberg A., Das politische Tagebuch Alfred Rosenbergs 1934/3$ und ic^cfyo, hrsg. H.G. Seraphim, Göttingen-Berlin-Frankfurt 1956. • Seroka A., 32 dni obrony Helu, Olsztyn 1979. • Sonderfahndungsbuch Polen (Specjalna księga gończa dla Polski). Reprint, wstęp G. Bębnik, Katowice-Warszawa 2019. • Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919
r. Dokumenty i materiały, t. 1-3, red. R. Bierzanek, J. Kukułka, Warszawa 1965-1968. • Steyer W, Samotny półwysep, Poznań 1983. • Stosunki Rzeczypospołitej Połskiej z Państwem Radzieckim 1918-1943. Wybór dokumentów, oprać. J. Kumaniecki, Warszawa 1991. 234
BIBLIOGRAFIA • Stresemann G., Vermächtnis. Der Nachlass in drei Bänden, Band 2, Berlin 1932. • Wojciechowski Μ [arian], Mniejszość niemiecka w województwie pomorskim а ш Rzesza w latach 1936-1939, „Zapiski Historyczne” 1961, t. XXVI, z. 2, s. 45-57. • Zwarra B., Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan, Gdańsk 2020. Źródła internetowe • Straty wojenne muzeum w Bydgoszczy, http://www.stratywojenne. muzeum.bydgoszcz.pl/straty/?pg=l (dostęp: 20.06.2022 r.). • Tekst przemówienia wygłoszonego przez A. Hitlera, https:// de.metapedia.org/wiki/Rede_vom_ 11._ September_ 1935 _(Adolf_ Hitler) (dostęp: 15.01.2022 r.). B. Opracowania Druki zwarte • Andrzejewski Μ., Wolne Miasto Gdańsk w rewizjonistycznej propagandzie niemieckiej 1920-1939, Gdańsk 1987. • Balcerak W., Liga Nadziei. Z dziejów Ligi Narodów, Warszawa 2010. • Batowski H., Rok 1938 - dwie agresje hitlerowskie, Poznań 1985. • Becker Μ., Sądownictwo niemieckie i jego rola w polityce okupacyjnej na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy 1939-1945, Warszawa 2020. • Berendt G., Żydzi na terenie Wolnego Miasta Gdańska w latach 1920-1945 (działalność kulturalna, polityczna i socjalna), Gdańsk 1997. • Bieniaszewska A., W poszukiwaniu minionego czasu. Dzieje Gminy Żydowskiej w Brodnicy, Toruń 2019. • Błahut K., Polsko-niemieckie stosunki gospodarcze w latach 1919-1939, Wrocław 1975. • Bogdanowicz S., Karol Maria Antoni Splett. Biskup gdański czasu wojny, więzień specjalny PRL, Gdańsk 1996. 235
BIBLIOGRAFIA • Bojarska В., Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień T939), Poznań 1972. • Bojarska B., Piaśnica. Miejsce martyrologii i pamięci. Z badań nad zbrodniami hitlerowskimi na Pomorzu, Wejherowo 2009. • Böhler J., Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce. Wrzesień 1939. Wojna totalna, Kraków 2009. • Böhler J., Mallmann Κ.-M., Matthäus J., Einsatzgruppen w Polsce, Warszawa 2009. • Borowiak Μ., Westerplatte. W obronie prawdy, Warszawa 2008. • Brodnica. Siedem wieków miasta, red. J. Dygdała, Brodnica 1998. • Buchheim H. et al., Anatomie des SS-Staates, München 1999. • Bułhak H., Polska-Francja. Z dziejów sojuszu 1922-1939, cz. I: (7922-7932), Warszawa 1993. • Bułhak H., Polska-Francja. Z dziejów sojuszu 1933-1936, Warszawa 2000. • Butler R., Gestapo, Warszawa 2006. • Bydgoszcz. 6jo lat praw miejskich. Zbiór artykułów, red. Μ. Grzegorz, Z. Biegański, Bydgoszcz 1996. • Ceran T., Im Namen des Führers. Selbstschutz Westpreussen i zbrodnia w Łopatkach w 1939 roku, Bydgoszcz-Gdańsk 2014. • Ceran T., Paterek 1939. Zbrodnia i pamięć, Bydgoszcz-GdańskWarszawa 2018. • Ceran T., „Szmalcówka”. Historia niemieckiego obozu w Toruniu (1940-1943) na tle ideologii nazistowskiej, Bydgoszcz-Gdańsk 2011. • Chinciński T., Forpoczta Hitlera. Niemiecka dywersja w Polsce w 7939 roku, Gdańsk-Warszawa 2010. • Ciałowicz J., Polsko-francuski sojusz wojskowy 1921-1939, Warszawa 1970. • Cichy E., Faszyzm w Gdańsku 1930-1943, Toruń 2002. • Ciechanowski K., Armia „Pomorze" 1939, Warszawa 1983. • Ciechanowski K., Pomorze pod okupacją hitlerowską. Spór o specyfikę egzystencji
i walki, Gdańsk 1981. • Crankshaw E., Gestapo, Warszawa 1997. • Cygański Μ., SS w polityce zagranicznej III Rzeszy w latach 1934-1945, Warszawa-Wrocław 1975. • Czarnecki B., Fali Weiss. Z genezy hitlerowskiej agresji przeciw Polsce, Warszawa 1961. 236
BIBLIOGRAFIA • Człowiek człowiekowi. Niszczenie połskiej inteligencji w latach 1939-194$. KL Mauthausen/Gusen, Warszawa 2009. • Człowiek, naród, państwo wobec wyzwań XX wieku, red. Μ. Mikołajczyk, Poznań 2016. • Czubiński A., Wybrane problemy historii Niemiec xix i xx wieku, Poznań 1992. • Daniluk J., Obrońcy Poczty Polskiej w Gdańsku, Warszawa 2014. • Daniluk J., SS w Gdańsku. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2013. • Dąbrowski R., Mniejszość niemiecka w Polsce i jej działalność społeczno-kulturalna w latach 1918-1939, Szczecin 1982. • Dąbrowski R., Położenie ekonomiczne mniejszości niemieckiej w Polsce w okresie międzywojennego dwudziestolecia (1918-1939), Szczecin 1977. • Delarue J., Historia Gestapo, Warszawa 2011. • Derdej P., Westerplatte-Oksywie-Hel 1939, Warszawa 2009. • Dębski S., Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 7939-7947, Warszawa 2007. • Drewniak B., Polen und Deutschland 1919-1939. Wege und Irrwege kultureller Zusammenarbeit, Düsseldorf 1999. • Drewniak В., Polsko-niemieckie zbliżenia w kręgu kultury 7979-7939. Studia-szkice-sylwetki, Gdańsk 2005. • Drozd J., Społeczność żydowska Gdyni w okresie międzywojennym, Gdynia 2007. • Drywa D., Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939-1942), Sztutowo 201$. • Drywa D., Zagłada Żydów w obozie koncentracyjnym Stutthof (wrzesień 1939 - maj 194$), Gdańsk 2001. • Drzycimski A., Połacy w Wolnym Mieście Gdańsku (1920-1933). Polityka Senatu gdańskiego wobec ludności polskiej, Wrocław 1978. • Drzycimski A., Westerplatte, cz. 1: Reduta w budowie 1926-1939, Gdańsk 2014. •
Drzycimski A., Westerplatte, cz. 2: Reduta wojenna 1939, Gdańsk 2014. • Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, red. Μ. Biskup, Warszawa-Poznań-Toruń 1987. • Dzieje Gdyni, red. R. Wapiński, Wrocław 1980. • Dzieje Swiecia nad Wisłą i jego regionu, t. 2, red. K. Jasiński, Warszawa-Poznań-Toruń 1980. 237
BIBLIOGRAFIA • Emancypacja - asymilacja - antysemityzm. Żydzi na Pomorzu w XIX i XX wieku. Zbiór studiów, red. Z.H. Nowak, Toruń 1992. • Fałowski J., Parlamentarzyści mniejszości niemieckiej w Drugiej Rzeczypospolitej, Częstochowa 2000. • Fiedor K., Antypolskie organizacje w Niemczech (1918-1933), Wrocław 1973. • Fiedor K., Bund Deutscher Osten w systemie antypolskiej propagandy, Warszawa-Wrocław 1977. • Forczyk R., Fali Weiss. Najazd na Polskę 1939, Poznań 2020. • Garlicki A., Józef Piłsudski 1S67-1935, Kraków 2 017. • Gębołyś Z., Biblioteki mniejszości niemieckiej w II Rzeczypospolitej, Katowice 2012. • Gies H., Richard Walther Darré. Der „Reichsbauernführer", die nationalsozialistische „Blut und Boden” - Ideologie und die Machteroberung Hitlers, Köln 2019. • Gładysiak Ł., Zabijajcie wszystkich. Einsatzgruppen w latach 1938-1941, Warszawa 2012. • Gminy wyznaniowe żydowskie w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920-1939). Zbiór studiów, red. J. Sziling, Toruń 1995. • Gondek L., Działalność Abwehry na terenie Polski 1933-1939, Warszawa 1974. • Grabowska-Chaika J., Stutthof. Informator historyczny. Przewodnik, Gdańsk-Sztutowo 2004. • Grochowina S., Polityka kulturalna niemieckich władz okupacyjnych w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w Okręgu Rzeszy Kraj Warty i w Rejencji Katowickiej, Toruń 2013. • Grochowina S., Szkolnictwo niemieckie w Okręgu Rzeszy GdańskPrusy Zachodnie w latach 1939-1945 (obszar IIRP), Toruń 2008. • Gruchmann L., Justitz im Dritten Reich 1933-1940. Anpassung und Unterwerfung in der Ara Gürtner, München 2001. • Grünberg K., SS - Gwardia
Hitlera, Warszawa 1994. • Grünberg K., Serczyk J., Czwarty rozbiór Polski. Z dziejów stosunków radziecko-niemieckich w okresie międzywojennym, Warszawa 1990. • Hauser P., Mniejszość niemiecka na Pomorzu w okresie międzywojennym, Poznań 1998. 238
BIBLIOGRAFIA • Hauser R, Niemcy wobec sprawy polskiej październik 1918 czerwiec 7979, Poznań 1984. • Hauser R, Przedstawiciele mniejszości niemieckiej w parlamencie u Rzeczypospolitej, Warszawa 2014. • von Hehn J., Die Umsiedlung der baltischen Deutschen - das letzte Kapitel baltischdeutscher Geschichte, Marburg 1984. • Hein B., Elite für Volk und Führer? Die Allgemeine SS und ihre Mitglieder 1923-1943, München 2012. • Heinemann L, Rasa, ziemia, niemiecka krew. Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS i nowy porządek rasowy Europy, Gdańsk 2014. • Historia Bydgoszczy, t. II, cz. 2: 1939-1943, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 2004. • Historia Gdańska, t. IV, cz. 2: 1920-1943, red. E. Cieślak, Sopot 1999. • Historia Grudziądza 1920-1943, t. II, red. R. Sudziński, Grudziądz 2012. • Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. I: Ustrój, społeczeństwo i gospodarka, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2015. • Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. II: Polityka i kultura, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2018. • Historia Torunia, t. III, cz. II: W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1943), red. Μ. Biskup, Toruń 2006. • Historia Wąbrzeźna, t. 1, red. K. Mikulski przy współudziale A. Czarneckiego, Wąbrzeźno 2005. • Hoffmann J., „Das kann man nicht erzählen”. Aktion 1003 - Wie die Nazis die Spuren ihrer Massenmorde in Osteuropa beseitigten, Hamburg 2008. • Irredenta niemiecka w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej przed II wojną światową. Praca zbiorowa, red. H.
Batowski, Katowice-Kraków 1971. • Janowicz Z., Ustrój administracyjny ziem polskich wcielonych do Rzeszy Niemieckiej 1939-1943- Tzw. Okręgi Kraju Warty i Gdańska-Prus Zachodnich, Poznań 1951. • Jansen Ch., Weckbecker A., Der „Volksdeutsche Selbstschutz" in Polen 1939/1940, München 1992. 239
BIBLIOGRAFIA • Jastrzębski W., Bydgoska krwawa niedziela 3-4 września 1939 roku, Toruń 2022. • Jastrzębski W., Dywersja czy masakra? Cywilna obrona Bydgoszczy we wrześniu 1939 r, Gdańsk 1988. • Jastrzębski W., Hitlerowskie wysiedlenia z ziem polskich wcielonych do Rzeszy 1939-194$, Poznań 1968. • Jastrzębski W., Mniejszość niemiecka w Polsce we wrześniu 1939 roku, Toruń 2010. • Jastrzębski W., Okupacyjne losy ziem polskich wcielonych do III Rzeszy (1939-194$), Bydgoszcz 2017. • Jastrzębski W., Terror i zbrodnia. Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej w latach 1939-194$, Warszawa 1974. • Jastrzębski W., Sziling J., Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-194$, Gdańsk 1979. • Jaszowski T, Gestapo w walce z ruchem oporu nad Wisłą i Brdą, Bydgoszcz 1985. • Jędrzejewski E., Hitlerowska koncepcja administracji państwowej 1933-194$. Studium polityczno-prawne, Wrocław 19 74. • Jurek T., Kultura fizyczna mniejszości niemieckiej w Polsce w latach 1918-1939, Gorzów Wielkopolski-Poznań 2002. • Kaden E., Richard Walther Darré. Kommandeur der deutschen Bauernschaft, Naunhof 2018. • Kaszubi - Pomorze - Gdańsk. W kręgu pytań o kulturę, historię i tożsamość. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Borzyszkowskiego z okazji 70. rocznicy urodzin, red. C. Obracht-Prondzyński, T. Rembalski, K. Lewalski, Gdańsk 2016. • Kater M.H., Das „Ahnenerbe” der SS 193$-194$· Ein Beitrag zur Kulturpolitik des Dritten Reiches, Stuttgart 1974. • Konferencja „Od Westerplatte do Norymbergi. Druga wojna światowa we współczesnej historiografii, muzealnictwie i edukacji" w
Muzeum Stutthof (2-$ września 2009), red. P. Chruścielski, Μ. Owsiński, Sztutowo 2009. • Kopczyk H., Niemiecka działalność wywiadowcza na Pomorzu 1920-1939, Gdańsk 1970. • Korczyk H., Działanie i recepcja Locarna 1927-1936, Warszawa 1999. 240
BIBLIOGRAFIA • Korczyk H., Przyjęcie Niemiec i Polski do Rady Ligi Narodów w 1926 roku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986. • Komat Μ., Niższość cywilizacyjna wrogiego narodu. Niemieckie dyskursy o Polsce i Polakach 1919-1945, Warszawa 2020. • Komat Μ., Polityka równowagi 1934-1939. Polska między Wschodem a Zachodem, Kraków 2007. • Komat Μ., Polityka zagraniczna Polski 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka, Gdańsk 2012. • Komat Μ., Polska 1939 roku wobec paktu Ribbentrop-Mołotow. Problem zbliżenia niemiecko-sowieckiego w polityce zagranicznej Π Rzeczypospolitej, Warszawa 2002. • Komat Μ., Wołos Μ., Józef Beck. Biografia, Kraków 2020. • Kosiarz E., Obrona Helu w 1939 r, Warszawa 1979. • Kosiarz E., Obrona Kępy Oksywskiej, Warszawa 1984. • Kościerzyna i powiat kościerski w latach II wojny światowej 1939-1945, red. A. Gąsiorowski, Kościerzyna 2009. • Kościół katolicki w latach 1939-1945 na terenach obecnej diecezji toruńskiej. Praca zbiorowa, 1.1, red. ks. S. Kardasz, Toruń 1996. • Kotowski A., Polska polityka narodowościowa wobec mniejszości niemieckiej w latach 1919-1939, Toruń 2002. • Kotowski W, Teatry Deutsche Bühne w Wielkopolsce i na Pomorzu 1919-1939, Warszawa-Poznań 1985. • Kowal S., Partnerstwo czy uzależnienie? Niemieckie postawy wobec stosunków gospodarczych z Polską w czasach Republiki Weimarskiej, Poznań 1995. • Kowalak T, Prasa niemiecka w Polsce 1918-1939. Powiązania i wpływy, Warszawa 1971. • Kowalak T, Spółdzielczość niemiecka na Pomorzu 1920-1938, Warszawa 1965. • Kowalak T, Zagraniczne kredyty dla Niemców w Polsce 1919-1939, Warszawa 1972. • Kozeński
J., Czechosłowacka jesień 1938, Poznań 1989. • Krajewski Μ., Byli z ojczyzny mojej. Zagłada ludności żydowskiej ziemi dobrzyńskiej w latach drugiej wojny światowej (7939-1945}, Rypin 1990. • Krasuski J., Stosunki polsko-niemieckie 1919-1932, Poznań 1975. 241
BIBLIOGRAFIA • Król E.C., Polska i Polacy w propagandzie narodowego socjalizmu w Niemczech 7979-7945, Warszawa 2006. • Kruża Z., Swastyka nad Górką Klasztorną, Górka KlasztornaPelplin 2015. • Kubicki Μ., „Kapitan ostatni opuszcza swój statek-". Życie i śmierć dr. Józefa Władysława Bednarza (1839-1939), Gdańsk 2018. • Kubicki Μ., Zbrodnia w Lesie Szpęgawskim 7939-7940, Gdańsk-Warszawa 2019. • Kubrak Z., Generał Stanisław Dąbek 1892-1939, Rzeszów 2014. • Landau Z., Tomaszewski J., Gospodarka Polski międzywojennej, t. II: 7924-7929. Od Grabskiego do Piłsudskiego. Okres kryzysu poinflacyjnego i ożywienia koniunktury 7924-1929, Warszawa 19 71. • Lapter K., Pakt Piłsudski-Hitler. Polsko-niemiecka deklaracja o niestosowaniu przemocy z 26 stycznia 1934 roku, Warszawa 1962. • Lasik A., Sztafety ochronne w systemie niemieckich obozów koncentracyjnych. Rozwój organizacyjny, ewolucja zadań i struktur oraz socjologiczny obraz obozowych załóg SS, Oświęcim 2007. • Longerich P., Himmler. Buchalter śmierci, Warszawa 2014. • Łuczak Cz., Od Bismarcka do Hitlera. Polsko-niemieckie stosunki gospodarcze, Poznań 1988. • Łuczak Cz., Polityka ekonomiczna Trzeciej Rzeszy w latach drugiej wojny światowej, Poznań 1982. • Łukomski G., Problem „korytarza" w stosunkach polsko-niemieckich i na arenie międzynarodowej 1919-1939. Studium polityczne, Warszawa 2000. • MacMillan Μ., Paryż 7979. Sześć miesięcy, które zmieniły świat. Konferencja pokojowa w Paryżu w 7979 roku i próba zakończenia wojny, Oświęcim 2018. • Madajczyk Cz., Polityka ш Rzeszy w okupowanej Polsce, 1.1, Warszawa 1970. • Madajczyk P.,
Polityka i koncepcje polityczne Gustawa Stresemanna wobec Polski (1913-1929), Warszawa 1991. • Majewski J., Drogi i bezdroża niemieckiej spółdzielczości w Polsce 1919-1939, Poznań 1989. • Małkiewicz A., Samobójstwo demokracji. Czechosłowacja w okresie li Republiki 1938-1939, Wrocław-Zielona Góra 2013. • Mateiski D., Niemcy w II Rzeczypospolitej (1918-1939), 1.1, Toruń 2018. 242
BIBLIOGRAFIA • Matelski D., Niemcy w Polsce w XX wieku, Warszawa-Poznań 1999. • Mauersberg S., Szkolnictwo powszechne dla mniejszości narodowych w Polsce w latach 1918-1939, Wrocław 1968. • Mazanowska L, Karolewo 1939. Zbrodnie w obozie Selbstschutz Westpreussen, Gdańsk-Warszawa 2017. • Mazanowska L, Radzim 1939. Zbrodnie w obozie Selbstschutz Westpreussen, Gdańsk-Warszawa 2022. • Mącior-Majka B., Generalny Plan Wschodni. Aspekty ideologiczny, polityczny i ekonomiczny, Kraków 2007. • Messerschmidt Μ., Die Wehrmachtjustiz 1933-1945, Paderborn 2 0 0$. • Męclewski A., Neujarten 27. Z dziejów gdańskiego gestapo, Warszawa 1974. • Michaelis R., SS-Heimwehr Danzig 1939, Warszawa 2003. • Michowicz W, Walka dyplomacji polskiej przeciwko traktatowi mniejszościowemu w Lidze Narodów w 1934 roku, Łódź 1963. • Miegoń T., Gosk A., Gdynia i Kępa Oksywska 1939, Gdynia-Warszawa 2021. • Między historią a edukacją historyczną. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Kujawskiej, red. V. Julkowska, Poznań 2003. • Mniejszości narodowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku. Zbiór studiów, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1998. • Mniejszości narodowe i wyznaniowe w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920-1939). Zbiór studiów, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1991. • Mroczko Μ., Związek Obrony Kresów Zachodnich 1921-1934. Powstanie i działalność, Gdańsk 1977. • Nachrichtendienst, politische Elite und Mordeinheit. Der Sicherheitsdienst des Reichsführers SS, hrsg. Μ. Wildt, Hamburg 2003. • Nasierowski T, Zagłada osób z zaburzeniami psychicznymi w okupowanej Polsce.
Początek ludobójstwa, Warszawa 2008. • Nawrocki S., Policja hitlerowska w tzw. Kraju Warty w latach 1939-194$, Poznań 1970. • Niemcy i Polska w trudnych latach 1933-1990. Nowe spojrzenie na dawne konflikty, red. B. Martin, A. Stempin przy współpracy B. Górczyńskiej-Przybyłowicz, Poznań 2004. • Niemcy w polityce międzynarodowej 1919-1939, red. S. Sierpowski, 1.1: Era Stresemanna, Poznań 1990. 243
BIBLIOGRAFIA • Oblicza wojny, t. 4: Miasto i wojna, red. T. Grabarczyk, Μ. Pogońska-Pol, Łódź 2021. • Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-194$. Informator encyklopedyczny, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1979. • Od Wersalu do Poczdamu. Sytuacja międzynarodowa Europy Środkowo-Wschodniej 1918-194$. Materiały z sesji naukowej w Instytucie Historii PAN 23-24 października 199$ r, red. A. Koryn, Warszawa 1996. • Orłowski H., „Polnische Wirthschaft". Nowoczesny niemiecki dyskurs o Polsce, Olsztyn 1998. • Osiński S., V kolumna na Pomorzu Gdańskim, Warszawa 1965. • Pepliński W, Prasa pomorska w Drugiej Rzeczypospolitej 1920-1939. System funkcjonowania i oblicze społeczno-polityczne prasy polskiej, Gdańsk 1987. • Pietrzak Μ., Reglamentacja wolności prasy w Polsce (1918-1939), Warszawa 1963. • Piotrowski B., W służbie nauki i narodu. Instytut Bałtycki w latach 1923-1939, Poznań 1991. • Piwnicki G., Zalewski B., Polski wrzesień 1939 w Gdyni, Gdynia 2009. • Polityka germanizacyjna Trzeciej Rzeszy na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-194$. Materiały sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 18 listopada 2006 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2007. • Polska i jej sąsiedzi w czasach najnowszych. Studia i materiały ofiarowane Profesorowi Karolowi Griinbergowi w 70-lecie urodzin, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1995. • Polska i Niemcy. Od odzyskania niepodległości do Rapallo i Locarno 1918/1922-1926/1934. Zbiór studiów, red. D. Makiłła, Warszawa 2020. • Polska 1939-194$. Obszary inkorporowane do Rzeszy, Generalne Gubernatorstwo oraz ziemie wcielone do Związku
Radzieckiego. Podobieństwa i różnice. Materiały XXII sesji naukowej w Toruniu w dniu 7 łistopada 2012 roku, red. B. Chrzanowski, Toruń 2014. • Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021. • Pospieszalski K.M., Połska pod niemieckim prawem 1939-194$ (Ziemie Zachodnie), Poznań 1946. 244
BIBLIOGRAFIA • Powrót Polski na mapę Europy. Sesja naukowa poświęcona 70. rocznicy Traktatu Wersalskiego, red. Cz. Bloch, Z. Zieliński, Lublin 1995. • Półwysep Helski. Historia orężem pisana, red. A. Drzewiecki, Μ. Kardas, Toruń 2009. • Problem polsko-niemiecki w traktacie wersalskim. Praca zbiorowa, red. J. Pajewski przy współudziale J. Krasuskiego, G. Labudy, K. Piwarskiego, Poznań 1963. • Przymus germanizacyjny na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy Niemieckiej w latach 1939-1945, red· W. Jastrzębski, Bydgoszcz 1993. • Raina P, Karol Maria Splett. Biskup gdański na ławie oskarżonych, Warszawa 1994. • Ramme A., Służba bezpieczeństwa SS, Warszawa 1984. • Rasmus H., Pommerellen Westpreussen 1919-1939, München-Berlin 1989. • Ratyńska В., Stosunki polsko-niemieckie w okresie wojny gospodarczej 1919-1930, Warszawa 1968. • Reminiscencje września 1939. W 70. rocznicę kampanii wrześniowej, red. W. Moś, Bytom 2009. • Rezmer W, Armia „Pomorze" w kampanii polskiej 1939 roku. Bitwa nad Bzurą, Bydgoszcz 2004. • Riess V., Die Anfänge der Vernichtung „lebensunwerten Lebens" in den Reichsgauen Danzig-Westpreussen und Wartheland 1939/40, Frankfurt am Main 1995. • Rojowska E., Tomkiewicz Μ., Gdynia 1939-1945 w świetle źródeł niemieckich i połskich. Aresztowania, egzekucje, wysiedlenia ludności cywilnej narodowości polskiej, Gdynia 2009. • Rola mniejszości niemieckiej w rozwoju stosunków politycznych w Europie 1918-1943, red. A. Czubiński, Poznań 1984. • Rozstrzelana niepodległość. Ofiary zbrodni pomorskiej 1939. Materiały XXIX sesji naukowej w Toruniu z 22 listopada 2019 roku, red. T.
Ceran, Toruń 2020. • Rypin - dzieje miasta, t. 2: Od 1918 roku, red. K. Mikulski, Rypin 2012. • Ryszka F., Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Wrocław 1985. • Schenk D., Albert Forster - gdański namiestnik Hitlera. Zbrodnie hitlerowskie w Gdańsku i Prusach Zachodnich, Gdańsk 2002. 245
BIBLIOGRAFIA • Schenk D., Gdańsk 1930-1945. Koniec pewnego Wolnego Miasta, Gdańsk 2014. • Schenk D., Poczta Polska w Gdańsku. Dzieje pewnego niemieckiego zabójstwa sądowego, Gdańsk 1999. • Schubert G., „Bydgoska krwawa niedziela". Śmierć legendy, Bydgoszcz 2003. • Semków P., Polityka Trzeciej Rzeszy wobec ludności polskiej na terenie byłego Wolnego Miasta Gdańska w latach 1939-1945, Toruń 2001. • Serwatka T, Józef Piłsudski a Niemcy, Wrocław 1997. • Sierpowski S., Gra o Niemcy. Międzynarodowy kontekst wstąpienia Niemiec do Ligi Narodów w roku 1926, Poznań 2015. • Sierpowski S., Liga Narodów w łatach 1919-1926, Wrocław 2005. • Sierpowski S., Liga Narodów w najłepszym czasie (1926-1929), Poznań 2018. • Sierpowski S., Mniejszości narodowe jako instrument polityki międzynarodowej 1919-1939, Poznań 1986. • Sierpowski S., Narodziny Ligi Narodów. Powstanie, organizacja i zasady działania, Poznań 1984. • Smykowski B., Lotnictwo Armii „Pomorze" w kampanii polskiej 1939 roku, Bydgoszcz 2017. • Sobczak J., Hitlerowskie przesiedlenia ludności niemieckiej w dobie II wojny światowej, Poznań 1966. • Sobczak J., Propaganda zagraniczna Niemiec Weimarskich wobec Polski, Poznań 1973. • Społeczeństwo pomorskie w łatach okupacji niemieckiej 1939-1945· Materiały XIII sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 15 listopada 2003 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2004. • Stanisławska S., Polska a Monachium, Warszawa 1967. • Stażewski Μ., Exodus. Migracja ludności niemieckiej z Pomorza do Rzeszy po i wojnie światowej, Gdańsk 1998. • Steyer D., Eksterminacja ludności polskiej na Pomorzu
Gdańskim w latach 1939-1945, Gdynia 1967. • Stępniak H., Polska i Wolne Miasto Gdańsk (1920-1939). Stosunki polityczne, Gdańsk 2004. • [Sto dwadzieścia] 720 lat Muzeum w Grudziądzu, red. A. Wajler, Grudziądz 20 04. 246
BIBLIOGRAFIA • Stosunki polsko-niemieckie w historiografii, cl. 3: Studia z dziejów historiografii polskiej i niemieckiej, red. J. Krasuski, G. Labuda, A.W. Walczak, Poznań 1991. • Straty wojenne Muzeum Okręgowego w Toruniu w świetle dokumentacji ikonograficznej i archiwalnej, red. P. Birecki, I. Markowska, Toruń 2019. • Studia z najnowszej historii Niemiec i stosunków polsko-niemieckich, red. S. Sierpowski, Poznań 1986. • Stutthof Hitlerowski obóz koncentracyjny, red. D. Steyer, Warszawa 1988. • Szefer A., Hitlerowska prowokacja w Gliwicach oraz w Stodołach i Byczynie 37 sierpnia 7939 roku, Gliwice 1989. • Sziling J., Męczeństwo-Służba-Walka. Duchowieństwo diecezji chełmińskiej w latach drugiej wojny światowej (1939-194$), Toruń 2019. • Sziling J., Polityka okupanta hitlerowskiego wobec Kościoła katolickiego 1939-194$· Tzw. Okręgi Rzeszy: Gdańsk-Prusy Zachodnie, Kraj Warty i Regencja Katowicka, Poznań 1970. • Świtalski A., Zbrodnia usankcjonowana. Skazanie na śmierć obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku w świetle prawa, Wrocław 1979. • Topij A., Mniejszość niemiecka na Łotwie i w Estonii 1918-1939/41, Bydgoszcz 1998. • Traktat wersalski z perspektywy 70 lat, red. V. Sobczak, P. Czajkowski, Warszawa 1989. • Trzeciakowski W, Śmierć w Bydgoszczy 1939-194$, Bydgoszcz 2013. • Tuliszka J., Westerplatte 1926-1939. Dzieje Wojskowej Składnicy Tranzytowej w Wołnym Mieście Gdańsku, Toruń 2003. • Urbankowski B., Józef Piłsudski. Marzycieł i strateg, Poznań 2014. • W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Μ.
Przegiętka, Warszawa 2021. • Walkusz J., W cieniu połamanego krzyża. Studia i szkice z dziejów Kościoła katolickiego na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1939-194$, Tczew-Pelplin 1999. • Wapiński R., Życie polityczne Pomorza w latach 1920-1939, Warszawa-Poznań 1983. • Wardzyńska Μ., Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Warszawa 2009. 247
BIBLIOGRAFIA • Wardzyńska Μ., Wysiedlenia ludności polskiej z okupowanych ziem polskich włączonych do III Rzeszy w latach 1939-1945, Warszawa 2017. • Wiek nienawiści. Studia, red. G.P. Bąbiak et al., Warszawa 2014. • Wilhelm F., Die Polizei im NS-Staat. Die Geschichte ihrer Organisation im Überblick, Paderborn 1999. • Witkowski A., Mordercy z Selbstschutzu, Warszawa 1986. • Władze i społeczeństwo niemieckie na Pomorzu Wschodnim i Kujawach w łatach okupacji niemieckiej (1939-1945)· Materiały XIV sesji popułarnonaukowej w Toruniu w dniu 13 listopada 2004 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2005. • Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939~1945Praca zbiorowa, red. Z. Błażyński, Londyn 1994. • Wojciechowski M[arian], Okiem historyka. Warszawa-Berłin-Bonn 1918-1981, Łódź 1989. • Wojciechowski M[arian], Stosunki połsko-niemieckie 1933-1938, Poznań 1965. • Wojciechowski Mieczysław], Powrót Pomorza do Połski 1918-1920, Warszawa-Poznań-Toruń 1981. • Wokół strat ludności pomorskiej w latach 1939-1945· Materiały z XVII sesji naukowej w Toruniu w dniu 21 łistopada 2007 roku, red. D. Kromp, K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2008. • Wójtowicz-Podhorski Μ., Westerplatte 1939. Prawdziwa historia, Gdańsk 2009. • Wrzesień 1939 roku i jego konsekwencje dla ziem zachodnich i północnych Drugiej Rzeczypospolitej. Studia, red. R. Sudziński, W. Jastrzębski, Toruń-Bydgoszcz 2001. • Wydarzenia bydgoskie 1939 roku, red. B. Kopka, Warszawa 2022. • Wyniszczyć - wypędzić - wynarodowić. Szkice do dziejów okupacji niemieckiej na Kaszubach i Kociewiu (1939-1945), red. G. Berendt,
Gdańsk 2010. • Wysiedlenia na Pomorzu w latach 1939-1948. Materiały pokonferencyjne, red. J. Borzyszkowski, Gdańsk-Wejherowo 2004. • Wyszczelski L., O Polsce w Wersalu, Toruń 2008. • Z badań nad eksterminacją Żydów na Pomorzu i Kujawach, red. T. Jaszowski, Bydgoszcz 1983. • Zagłada chorych psychicznie w Połsce 1939-1945, red. Z. Jaroszewski Warszawa 1993. 248
BIBLIOGRAFIA • Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016. • Zarzycki E., Działalność hitlerowskiego Sądu Specjalnego w Bydgoszczy w latach 1939-1945, Bydgoszcz 2000. • Zarzycki E., Działalność hitlerowskiego Sądu Specjalnego w Bydgoszczy w sprawach o wypadki z września 1939 roku, Warszawa-Poznań 1976. • Zarzycki E., Eksterminacyjna i dyskryminacyjna działalność hitlerowskich sądów Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie w latach 1939~1945 Bydgoszcz 19 81. • Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1980. • Zbrodnie niemieckie na ziemi dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w łatach 1939-1945, red. A. Szalkowski, P. Gałkowski, Rypin 2 019. • Żerko S., Niemiecka polityka zagraniczna 1933-1939, Poznań 2005. • Żerko S., Stosunki polsko-niemieckie 1938-1939, wyd. 2 popr., Poznań 2020. • Żydzi Dobrzynia i Golubia. Dokumentacja uroczystości uczczenia ich pamięci w dniu 27 kwietnia 1993 roku, red. Cz. Niedzielski, Golub-Dobrzyń-Toruń 1996. Artykuły • Alabrudzińska E., Kościoły ewangelickie [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. II: Polityka i kultura, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2018, s. 157-175. • Alabrudzińska E., Kościoły ewangelickie na Pomorzu w okresie międzywojennym [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku. Zbiór studiów, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1998, s. 181-200. • Andrzejewski Μ., Biblioteki
mniejszości niemieckiej w Wiełkopolsce i na Pomorzu, „Przegląd Zachodni” 1989, nr 3, s. 102-110. • Andrzejewski Μ., Wolne Miasto Gdańsk. Życie polityczne [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo 249
BIBLIOGRAFIA • • • • • • • • • pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. Π: Polityka i kultura, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2018, s. 376-385. Berendt G., Działalność Einsatzkommando 1005 na Pomorzu Gdańskim w 7944 r. [w:] Kaszubi - Pomorze - Gdańsk. W kręgu pytań o kulturę, historię i tożsamość. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Borzyszkowskiego z okazji 70. rocznicy urodzin, red. C. Obracht-Prondzyński, T. Rembalski, K. Lewalski, Gdańsk 2016, s. 331-353. Berendt G., Ludność Gdyni Τ939—Ί945 - znaki zapytania, „Dzieje Najnowsze” 2005, R. XXXVII, nr 4, s. 193-205. Berendt G., Wpływ wysiedłeń ludności na zmiany w strukturze narodowościowej na obszarze byłego Wolnego Miasta Gdańska i północnych Kaszub w latach 1939-1945 [w:] Wysiedlenia na Pomorzu w latach 1939-1948. Materiały pokonferencyjne, red. J. Borzyszkowski, Gdańsk-Wejherowo 2004, s. 29-58. Berendt G., Żydzi na obszarze Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie (do stycznia 1940 roku) [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 271-303. Berendt G., Żydzi w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie w łatach 1939-1945 [w:] Wyniszczyć - wypędzić - wynarodowić. Szkice do dziejów okupacji niemieckiej na Kaszubach i Kociewiu (1939-1945), red. G. Berendt, Gdańsk 2010, s. 181-199. Berenstein T., Rutkowski A., Niemiecka administracja wojskowa na okupowanych ziemiach połskich (1 wrzesień - 25 październik 1939 r), „Najnowsze Dzieje Polski” 1962, t. VI, s. 45-57. Bębnik G., Sonderfahndungsbuch Połen. Specjałna księga gończa dla Polski, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2017, nr
9, s. 19-31. Biegański Z., Zagłada żydowskiej społeczności Bydgoszczy [w:] Historia Bydgoszczy, t. II, cz. 2: 1939-1945, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 2004, s. 225-234. Birecki P, Straty wojenne Muzeum Okręgowego w Toruniu [w:] Straty wojenne Muzeum Okręgowego w Toruniu w świetłe dokumentacji ikonograficznej i archiwalnej, red. P. Birecki, I. Markowska, Toruń 2019, s. 57-65. Bojarska B., Eksterminacja polskiej ludności powiatu tucholskiego w okresie działalności Selbstschutzu, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce" 1968, t. XIX, s. 15-50. 250
BIBLIOGRAFIA • Bojarska В., Obozy zniszczenia na terenie powiatu sępoleńskiego w pierwszych miesiącach okupacji hitlerowskiej, „Przegląd Zachodni” 1965, nr 1, s. 123-134. • Bojarska B., Selbstschutz w Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1979, t. XXIX, s. 137-170. • Bojarska B., Zbrodnie niemieckie na terenie powiatu Swiecie nad Wisłą (1939), „Przegląd Zachodni" 1966, nr 1, s. 96-118. • Bojarska B., Zbrodnie Selbstschutzu w Łobżenicy, „Przegląd Zachodni” 1963, nr 5, s. 140-154. • Borchers R., Zbrodnie nazistowskie w powiecie kościerskim jesienią 1939 roku, „Acta Cassubiana” 2011, t. ХШ, s. 153-178. • Borkowski A., Delegacja polska na konferencję pokojową w Paryżu [w:] Traktat wersalski z perspektywy 70 lat, red. V. Sobczak, P. Czajkowski, Warszawa 1989, s. 36-51. • Borzyszkowski J., Rozważania nad badaniami historii niemieckiej okupacji Pomorza podczas II wojny światowej [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 21-48. • Chinciński T., Postawy ludności niemieckiej na Pomorzu a wydarzenia z 3-4 września 1939 roku w Bydgoszczy [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 305-330. • Chrzanowski B., Niemiecki aparat administracyjno-policyjny na Pomorzu w świetle zachowanych dokumentów Polskiego Państwa Podziemnego i wydawnictw podziemnych z lat 7940-7944 [w:] Władze i społeczeństwo niemieckie na Pomorzu Wschodnim i Kujawach w latach okupacji niemieckiej (1939-1945)· Materiały XIV sesji popułarnonaukowej w Toruniu w dniu 13 listopada
2004 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2005, s. 77-90. • Chrzanowski B., Okupacja i aneksja na Pomorzu. Tworzenie pierwszych struktur Polskiego Państwa Podziemnego (7939-7940) [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 229-252. • Chrzanowski B., Polonia gdańska wobec nazizmu niemieckiego w latach 1939-1940. Wybrane zagadnienia, „Rocznik Gdański” 2017/2018, t. lxxvii/lxxviii, s. 13-31. 251
BIBLIOGRAFIA - Ciechanowski К., Geneza obozu Stutthof- obozy internowania na Pomorzu Gdańskim od września Ί939 do marca 1940 roku [w:] Stutthof. Hitlerowski obóz koncentracyjny, red. D. Steyer, Warszawa 1988, s. 49-78. • Ciechanowski K., Hitlerowski obóz w Gdańsku-Nowym Porcie (Zivilgefangenenlager Neufahrwasser) 1 IX 1939 - 1 iv 1940, „Stutthof. Zeszyty Muzeum" 1984, z. 5, s. 49-104. • Ciechanowski K., Walka z językiem polskim i zewnętrznymi przejawami życia polskiego na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-194$ [w:] Przymus germanizacyjny na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy Niemieckiej w latach 1939-194$, red. W. Jastrzębski, Bydgoszcz 1993, s. 33-57. • Ciechanowski K., Zakaz używania języka polskiego na Pomorzu w latach okupacji hitlerowskiej, „Stutthof. Zeszyty Muzeum" 1977, z. 2, s. 75-101. • Czubiński A., Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu [w:] Traktat wersalski z perspektywy 70 lat, red. V. Sobczak, P. Czajkowski, Warszawa 1989, s. 7-17. • Dąbrowski R., Pomoc finansowa Niemiec dla mniejszości niemieckiej w Polsce [w:] Rola mniejszości niemieckiej w rozwoju stosunków politycznych w Europie 1918-194$, red. A. Czubiński, Poznań 1984, s· 349-354· • Długoborski W, Geneza Sonderfahndungsbuch Polen i jej funkcje w kampanii wrześniowej i pierwszych tygodniach okupacji [w:] Reminiscencje września 1939. W "0. rocznicę kampanii wrześniowej, red. W. Moś, Bytom 2009, s. 45-84. • Drewniak B., Pomorze Gdańskie i problem tzw. korytarza w historiografii i publicystyce Polski i Niemiec [w:] Stosunki polsko-niemieckie w historiografii, cz. 3: Studia z dziejów
historiografii polskiej i niemieckiej, red. J. Krasuski, G. Labuda, A.W Walczak, Poznań 1991, s. 88-173. • Drewniak B., Problem tzw. korytarza w publikacjach niemieckich okresu międzywojennego, „Olsztyńskie Studia Niemcoznawcze" 1986, t. 1, s. 21-58. • Drywa D., Losy mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska aresztowanych w ramach „Säuberungsaktion' (akcji „Oczyszczanie") 252
BIBLIOGRAFIA ’ • • • • • • • [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 375-399. Dunaj K., „Dyktat wersalski" i jego kontestacja w Republice Weimarskiej, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2019, t. XVIII, z. 1, s. 153-168. von Enzberg H.-D., Szkolnictwo mniejszości niemieckiej na Pomorzu w ramach stosunków polsko-niemieckich okresu międzywojennego [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku. Zbiór studiów, red. Mfieczysław] Wojciechowski, Toruń 1998, s. 73-93. Faszcza K., Instytut Bałtycki 1925-1939, „Przegląd Zachodniopomorski" 2010, R. XXV (Liv), z. 4, s. 95-111. Fiedor K., „Dyktat wersalski” w propagandzie i publicystyce Republiki Weimarskiej [w:] Niemcy w polityce międzynarodowej 1919-1939, red. S. Sierpowski, 1.1: Era Stresemanna, Poznań 1990, s. 97-133· Fuks R., Działalność „Das Ahnenerbe” w zakresie grabieży dzieł połskiej kułtury narodowej [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1980, s. 680-691. Gałkowski P., Zbrodnie popełnione przez Sełbstschutz na terenie ziemi dobrzyńskiej jesienią 1939 roku [w:] Zbrodnie niemieckie na ziemi dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w łatach 1939-1945, red. A. Szalkowski, P. Gałkowski, Rypin 2019, s. 35-66. Gałkowski P, Piotrowski R., Eksterminacja mieszkańców Rypina [w:] Rypin - dzieje miasta, t. 2: Od 1918 roku, red. K. Mikulski, Rypin 2012, s. 288-313. Gąsiorowski A., Polityka germanizacyjna na Pomorzu Gdańskim na podstawie akt i wydawnictw konspiracyjnych z lat 1939-1945 [w:] Polityka
germanizacyjna Trzeciej Rzeszy na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945· Materiały sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 18 listopada 2006 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2007, s. 59-82. Gentzen F.H., „Deutsche Stiftung" - tajna instytucja rządu niemieckiego do organizowania „piątej kolumny”, „Przegląd Zachodni" 1961, nr 4, s. 295-303. 253
BIBLIOGRAFIA • Gentzen F.H., Niemieckie ośrodki organizujące i popierające V kolumnę imperializmu niemieckiego w Europie [w:] Irredenta niemiecka w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej przed II wojną światową. Praca zbiorowa, red. H. Batowski, Katowice-Kraków 1971, s. 26-45. • Gliński Μ., Organizacja obozu koncentracyjnego Stutthof (1 września 1939 ~ 7 stycznia 1942), „Stutthof. Zeszyty Muzeum" 1979, z. 3, s. 5-27. • Gmurczyk-Wrońska Μ., Konferencja w Locarno - kontekst polsko-francusko-niemiecki [w:] Polska i Niemcy. Od odzyskania niepodległości do Rapallo i Locarno 1918/1922-1926/1934. Zbiór studiów, red. D. Makiłła, Warszawa 2020, s. 71-82. • Godlewski S., Sądownictwo III Rzeszy na okupowanych terenach Polski włączonych do Rzeszy [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1980, s. 526-543. • Golon Μ., Gmina wyznaniowa żydowska w Świeciu nad Wisłą w łatach 1920-1939 [w:] Gminy wyznaniowe żydowskie w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920-1939). Zbiór studiów, red. J. Sziling, Toruń 1995, s. 173-202. • von Grabowski Μ., Biografie profesorów Medizinische Akademie Danzig (MAD) l933-t945, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny" 2015, t. 78, s. 57-74• Grochowina S., Straty osobowe środowiska nauczycielskiego województwa pomorskiego w roku 1939 [w:] Wokół strat ludności pomorskiej w latach 1939-1945, Materiały z XVII sesji naukowej w Toruniu w dniu 21 listopada 2007 roku, red. D. Kromp, K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2008, s. 91-103. • Grot E., Eksterminacja i represje [w:]
Kościerzyna i powiat kościerski w latach II wojny światowej 1939-1945, red. A. Gąsiorowski, Kościerzyna 2009, s. 103-130. Grot E., Eksterminacja i represje wobec Polonii gdańskiej w latach 1939-1940 [w:] Konferencja „Od Westerplatte do Norymberg! Druga wojna światowa we współczesnej historiografii, muzealnictwie i edukacji" w Muzeum Stutthof (2-5 września 2009), red. P. Chruścielski, Μ. Owsiński, Sztutowo 2009, s. 23-32. 254
BIBLIOGRAFIA • Hajduk В., Wysiedlenia jako element germanizacji [w:] Kościerzyna i powiat kościerski w latach II wojny światowej 1939~1945’ red. A. Gąsiorowski, Kościerzyna 2009, s. 131-160. • Hauser P., Landbund Weichselgau - zawodowa organizacja rolnicza mniejszości niemieckiej w woj. pomorskim w latach 1920-1939, „Zapiski Historyczne" 1979, t. XLIV, nr 4, s. 43-63. • Hauser P., Mniejszość niemiecka [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. II: Polityka i kultura, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2018, s. 75-102. • Hauser P., Niemcy wobec perspektywy rozstrzygnięć konferencji pokojowej w sprawie zachodnich granic Polski (październik 1918 czerwiec 1919) [w:] Powrót Polski na mapę Europy. Sesja naukowa poświęcona 70. rocznicy Traktatu Wersalskiego, red. Cz. Bloch, Z. Zieliński, Lublin 1995, s. 117-146. • Hauser P., Recepcja ideologii narodowosocjalistycznej w szkołach niemieckich na Pomorzu i w Wielkopolsce w latach 1932~Ί939 [w:] Między historią a edukacją historyczną. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Kujawskiej, red. V. Julkowska, Poznań 2003, s. 56-65. • Heinemann L, „Germanizacja", przesiedlenia, ludobójstwo: koncepcje etnicznej przebudowy Europy Środkowo-Wschodniej podczas II wojny światowej [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 71-84. • Jastrzębski W., Bydgoszcz pod niemieckim zarządem wojskowym (wrzesień-październik 1939 r.) [w:] Historia Bydgoszczy, t. II, cz. 2: 1939-1945, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 2004, s. 80-110. • Jastrzębski W., Organizacja
policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie w latach 1939-1945, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej” 1991, t. XXXIII, s. 79-91. • Jastrzębski W., Selbstschutz na ziemiach polskich w latach 1939-1940. Stan badań i perspektywy badawcze [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016, s. 289-297. 255
BIBLIOGRAFIA • Jastrzębski W., Terror policyjno-wojskowy [w:] Historia Bydgoszczy, t. II, cz. 2: 1939-1945, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 2004, s. 110-124. - Jastrzębski W., Źródła i materiały do badania strat łudności pomorskiej poniesionych w łatach 1939-1945 [w:] Wokół strat ludności pomorskiej w latach 1939-7945". Materiały z XVII sesji naukowej w Toruniu w dniu 21 listopada 2007 roku, red. D. Kromp, K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2008, s. 83-89. • Jędrzejewicz W., Sprawa wojny prewencyjnej z Niemcami w 7933 roku, „Zeszyty Historyczne (Paryż)” 1966, z. 10, s. 143-174. • Juzków J., Kurkowski Μ., Lista strat wojennych Muzeum Okręgowego w Toruniu [w:] Straty wojenne Muzeum Okręgowego w Toruniu w świetle dokumentacji ikonograficznej i archiwalnej, red. P. Birecki, I. Markowska, Toruń 2019, s. 121-200. • Kawski T, Ludność żydowska ziemi dobrzyńskiej w latach 7 939-794S. Próba bilansu [w:] Zbrodnie niemieckie na ziemi dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w latach 1939-1945, red. A. Szalkowski, P. Gałkowski, Rypin 2019, s. 154-490. • Kilian A., Położenie publiczno-prawne ludności Pomorza Gdańskiego w okresie okupacji wojskowej (7 IX 1939 - 25 X 1939), „Stutthof. Zeszyty Muzeum” 1981, z. 4, s. 43-72. • Klimiuk Z., Kształtowanie się polsko-niemieckich stosunków gospodarczych w latach 1929-1939, „Społeczeństwo i Polityka” 2019, nr 4 (61), s. 191-209. • Konieczny A., Organizacja gestapo na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy w latach 1939-1945, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 2008, t. XXX, s. 331-349. • Korczyk H.,
Locarno i jego geneza, „Dzieje Najnowsze" 1979, z. 3, s. 85-112. • Komat Μ., Zrozumieć system wersalski, czyli o genezie π wojny światowej, „Dzieje Najnowsze” 2009, R. XLI, nr 3, s. 5—32. • Kowałak T., Zagraniczna prasa niemiecka w województwie pomorskim 1920-1923, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1967, t. VI, z. 2, s. 189-227. • Kozyra W., Okupacyjna administracja niemiecka na ziemiach Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1939-1945, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G” 2013, vol. LX, nr 1, s. 35-51. 256
BIBLIOGRAFIA • Krajewski В., Straty osobowe kadry nauczycielskiej w powiatach Lipno i Rypin [w:] Zbrodnie niemieckie na ziemi dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w latach 1939-1945, red. A. Szalkowski, P. Gałkowski, Rypin 2019, s. 504-518. • Krasuski J., Wpływ traktatu w Rapałlo na stosunki połskoniemieckie, „Przegląd Zachodni’’ 1961, nr 3, s. 53-65• Król E.C., Pakt Ribbentrop-Mołotow i łudnościowo-terytorialne zmiany w Europie Środkowo-Wschodniej w pierwszym okresie okupacji (79597P41) [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1ξ 39, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 51-70. • Kucharczyk G., Od „państwa buforowego" do „państwa sezonowego". Postrzeganie Polski w niemieckiej kulturze politycznej w latach 1914-1925 [w:] Polska i Niemcy. Od odzyskania niepodległości do Rapalło i Locarno 1918/1922-1926/1934. Zbiór studiów, red. D. Makiłła, Warszawa 2020, s. 9-22. • Kumaniecki J., Polski aspekt stosunków radziecko-niemieckich w 7922 r, „Przegląd Historyczny" 1990, t. LXXXI, z. 1-2, Warszawa 1990, s. 139-150. • Kurkowska E., Procedura karna na ziemiach polskich okupowanych przez Niemcy w czasie II wojny światowej, „Studia luridica Lublinensia” 2012, t. XVII, s. 151-180. • Kuss S., Wojna totalna w Polsce we wrześniu 1939 roku: strategia unicestwiania jako motyw konstytutywny w dziejach niemieckiego militaryzmu [w:] Niemcy i Polska w trudnych latach 1933-1990. Nowe spojrzenie na dawne konflikty, red. B. Martin, A. Stempin przy współpracy B. Gorczyńskiej-Przybyłowicz, Poznań 2004, s. 51-68. • Kutta J., Wydarzenia 3 i 4 września w Bydgoszczy - „Blutsonntag" [w:] Historia
Bydgoszczy, t. II, cz. 2: 1939-1945, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 2004, s. 30-80. • Lasik A., Selbstschutz na Pomorzu Gdańskim i w Wiełkopołsce w latach 1939-1940. Przyczynek do badań nad początkami okupacji niemieckiej Polski w okresie II wojny światowej, „Studia z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Wielkopolskiego" 2011, t. 1, s. 101-121. • Leszczyński K., Działalność Einsatzgruppen policji bezpieczeństwa na ziemiach polskich w 1939 r. w świetle dokumentów, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1971, t. XXII, s. 7-290. 257
BIBLIOGRAFIA • Lipski J., Stosunki polsko-niemieckie przed wybuchem wojny w świetle aktów norymberskich, „Sprawy Międzynarodowe (Londyn)’’ 1947, R. 1, nr 2-3, s. 11-26. • Łossowski P., Przesiedlenie Niemców z państw bałtyckich w latach 1939-1941, „Dzieje Najnowsze” 2004, R. XXXVI, z. 1, s. 75-87. • Łossowski P., Traktat Wersalski a Europa Środkowo-Wschodnia [w:] Od Wersalu do Poczdamu. Sytuacja międzynarodowa Europy Środkowo-Wschodniej 1918-1945. Materiały z sesji naukowej w Instytucie Historii PAN 23-24 października 1995 r, red. A. Koryn, Warszawa 1996, s. 9-17. • Łysko Μ., Ochrona praw mniejszości w II Rzeczypospolitej Polskiej w świetle postanowień tzw. małego traktatu wersalskiego z 1919 roku, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2019, t. XVIII, z. 1, s. 109-132. • Madajczyk Cz., Polityka narodowościowa władz hitlerowskich na Pomorzu, „Najnowsze Dzieje Polski" 1965, t. IX, s. 5~33• Madajczyk Cz., Przywódcy hitlerowscy wobec sprawy polskiej w okresie od października 1939 do września 1940, „Przegląd Zachodni" 1958, nr 1, s. 1-46. • Madajczyk P., Krwawa pomorska jesień, zbrodnia pomorska w 80. rocznicę wybuchu wojny [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 11-19. • Makiłła D., Między dwiema częściami Niemiec. Pomorze w relacjach Niemiec i Polski w dobie Rapallo i Locarno (1919-1925/1934) [w:] Polska i Niemcy. Od odzyskania niepodległości do Rapałło i Locarno 1918/1922-1926/1934. Zbiór studiów, red. D. Makiłła, Warszawa 2020, s. 165-175. • Marczewski J., Podstawowe dyrektywy hitlerowskiej polityki okupacyjnej w sprawie Polski
(wrzesień-październik 1939 r.), „Przegląd Zachodni” 1967, nr 2, s. 256-275. • Mazanowska L, Ceran T., Selbstschutz na Pomorzu Gdańskim i Kujawach (Selbstschutz Westpreussen) [w:] W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Μ. Przegiętka, Warszawa 2021, s. 15-115· • Meissner B., „Sonderaktion 1005” [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1980, s. 414-418. 258
BIBLIOGRAFIA • Michałowska J., Terror i wyniszczenie [w:] Dzieje Gdyni, red. R. Wapiński, Wrocław 1980, s. 212-229. • Niedzielska Μ., Dzieje toruńskiego towarzystwa Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst (1853-194$), „Rocznik Toruński” 1983, t. 16, s. 113-152. • Niwiński P, Polityka eksterminacyjna, eksterminacja pośrednia i bezpośrednia [w:] Polska 1939-194$. Obszary inkorporowane do Rzeszy, Generalne Gubernatorstwo oraz ziemie wcielone do Związku Radzieckiego. Podobieństwa i różnice. Materiały XXII sesji naukowej w Toruniu w dniu 7 listopada 2012 roku, red. B. Chrzanowski, Toruń 2014, s. 47-59. • Olstowski P, Stosunki ludnościowe w województwie pomorskim [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. I: Ustrój, społeczeństwo i gospodarka, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2015, s. 88-148. • Orłowski H., „Polnische Wirtschaft”. Dzieje i funkcje stereotypu, „Przegląd Zachodni” 1991, nr 3, s. 1-24. • Perlińska A., Eksterminacja Żydów w byłym powiecie bydgoskim, Górce Kłasztornej i Swieciu [w:] Z badań nad eksterminacją Żydów na Pomorzu i Kujawach, red. T. Jaszowski, Bydgoszcz 1983, s. 7-21. • Piotrowski B., Traktat wersalski w świadomości Niemców okresu międzywojennego [w:] Traktat wersalski z perspektywy 70 lat, red. V. Sobczak, P. Czajkowski, Warszawa 1989, s. 109-116. • Podlaszewski Μ., Wysiedlenie ludności polskiej z powiatu kościerskiego jesienią 1939 roku, „Rocznik Gdański” 1976, t. XXXVI, s. 89-124. • Rabant T, Harry Schulz - zbrodniarz z Łobżenicy [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w
okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016, s. 227-248. • Radziwończyk K., „Akcja Tannenberg” grup operacyjnych Sipo i SD w Polsce jesienią 1939 r, „Przegląd Zachodni” 1966, nr 5 s. 94-118. • Radziwończyk K., Okupacyjny zarząd i zbrodnie wojenne Wehrmachtu podczas agresji na Polskę 1.9. - 25.10.1939 r, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1973, nr 2, s. 98-141. • Rasmus H., Niemieckie Towarzystwo Sztuki i Nauki w Bydgoszczy [w:] Bydgoszcz. 6$0 lat praw miejskich. Zbiór artykułów, red. Μ. Grzegorz, Z. Biegański, Bydgoszcz 1996, s. 108-114. 259
BIBLIOGRAFIA • Rezmer W., Armia „Pomorze" w kampanii polskiej 1939 roku [w:] Bydgoszcz 3-4 września 1939. Studia i dokumenty, red. T. Chinciński, P. Machcewicz, Warszawa 2008, s. 110-169. • Rezmer W, Polski plan unieruchomienia w razie wojny tzw. elementów antypaństwowych (1931-1939) [w:] Polska i jej sąsiedzi w czasach najnowszych. Studia i materiały ofiarowane Profesorowi Karolowi Grünbergowi w 70-lecie urodzin, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1995, s. 119-143. • Roth Μ., Einsatzgruppen w Polsce - nowe metody okupacji [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 131-140. • Rożek E., Traktat Wersalski z perspektywy siedemdziesięciu lat [w:] Powrót Polski na mapę Europy. Sesja naukowa poświęcona 30. rocznicy Traktatu Wersalskiego, red. Cz. Bloch, Z. Zieliński, Lublin 1995, s. 21-39. • Rutowska Μ., Niemieckie wysiedlenia i przesiedlenia ludności na okupowanych ziemiach polskich (1939-1945) [w:] Historia i pamięć: masowe przesiedlenia 1939-1945-1949, red. Μ. Rutowska, Z. Mazur, H. Orłowski, Poznań 2008 (wersja elektroniczna) / Poznań 2009 (wersja drukowana), s. 11-25. • Rutowska Μ., Straty kulturalne Polski w latach wojny i okupacji hitlerowskiej 1939-1945 [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 19 8 0, s. 7 3 2-74 3. • Salmonowicz S., Podziały terytoriałne i organizacja administracji w województwie pomorskim (1920-1939) [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wołne Miasto Gdańsk, cz. I: Ustrój, społeczeństwo i gospodarka, red.
S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2015, s. 70-87. • Schramm T, Geneza i powstanie traktatu o ochronie mniejszości narodowych [w:] Powrót Połski na mapę Europy. Sesja naukowa poświęcona jo. rocznicy Traktatu Wersalskiego, red. Cz. Bloch, Z. Zieliński, Lublin 1995, s. 297-327. • Schramm T., System wersalski i jego rozkład, „Studia Maritima" 2016, vol. XXIX, s. 115-125. • Schulz Μ., Günther Modrow - twórca i przywódca Selbstschutzu w powiecie kościerskim [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher 260
BIBLIOGRAFIA • • • • • • • • • • • Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016, s. 112-119. Sierpowski S., Liga Narodów w „okresie niemieckim" 1926-1933 [w:] Człowiek, naród, państwo wobec wyzwań XX wieku, red. Μ. Mikołajczyk, Poznań 2016, s. 209-222. Sierpowski S., Narodziny systemu ochrony mniejszości [w:] Traktat wersalski z perspektywy 70 lat, red. V. Sobczak, P. Czajkowski, Warszawa 1989, s. 52-75. Sierpowski S., Wystąpienie Niemiec z Ligi Narodów, „Przegląd Zachodni” 1983, nr 2, s. 67-92. Skorzyński J., Selbstschutz - V kolumna, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1958, t. X, s. ζ-ζ6. Smoliński A., Skład oraz przekrój społeczny oddziałów Frontu Pomorskiego wkraczających na Pomorze w styczniu i lutym 1920 r, „Rocznik Toruński" 2019, t. 46, s. 283-323. Staniewicz R., Mniejszość niemiecka w województwie śląskim w okresie przygotowań do hitlerowskiej agresji na Polskę (75 lii - 10 vin 1939 rj, „Przegląd Zachodni" 1964, nr 4, s. 333—375Stankowski W., Polityka III Rzeszy wobec Niemców ze Wschodu. Przesiedlenia ludności niemieckiej, „Polityka i Społeczeństwo" 2007, nr 4, s. 122-131. Steyer D., Założenia i reałizacja hitłerowskiej polityki eksterminacyjnej na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-194$ [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1980, s. 325-344· Sudziński R., Miejsce Niemców w społeczeństwie Pomorza przed wybuchem drugiej wojny światowej [w:] Wrzesień 1939 roku i jego konsekwencje dla ziem
zachodnich i północnych Drugiej Rzeczypospołitej. Studia, red. R. Sudziński, W. Jastrzębski, Toruń-Bydgoszcz 2001, s. 15-38. Szczurek W, Liczba i rozmieszczenie ludności niemieckiej na Pomorzu w okresie II Rzeczypospolitej, „Państwo i Społeczeństwo” 2002, t. II, nr 2, s. 163-175. Szefer A., Jak powstała niemiecka specjalna księga gończa Sonderfahndungsbuch Polen, „ Zaranie Śląskie” 1983, z. 3, s. 213-240. 261
BIBLIOGRAFIA • Sziling J., Akcje wysiedleńcze ludności polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1940 ze szczególnym uwzględnieniem Ziemi Chełmińskiej i południowych regionów województwa pomorskiego [w:] Wysiedlenia na Pomorzu w latach 1939-1948. Materiały pokonferencyjne, red. J. Borzyszkowski, Gdańsk-Wejherowo 2004, s. 13-18. • Sziling J., Brodnica pod okupacją niemiecką (1939-194З) [w:] Brodnica. Siedem wieków miasta, red. J. Dygdała, Brodnica 1998, s. 279-300. • Sziling J., Chełmno w latach okupacji hitlerowskiej 1939-194З [w:] Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, red. Μ. Biskup, Warszawa-Poznań-Toruń 1987, s. 313-339. • Sziling J., Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej [w:] Historia Grudziądza 192 0-1943, t. II, red. R. Sudziński, Grudziądz 2 012, s. 213-223. • Sziling J., Eksterminacja Żydów na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-194З [w:] Emancypacja - asymilacja - antysemityzm. Żydzi na Pomorzu w XIX i XX wieku. Zbiór studiów, red. Z.H. Nowak, Toruń 1992, s. 79-89. • Sziling J., Germanizacja Torunia [w:] Historia Torunia, t. III, cz. II: W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1943), red. Μ. Biskup, Toruń 2 0 0 6, s. 543—621. • Sziling J., Gminy wyznaniowe żydowskie w województwie pomorskim w latach 1920-1939 (Liczebność i rozmieszczenie) [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920-1939). Zbiór studiów, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1991, s. 45-59. • Sziling J., Hitlerowska polityka osadnicza w regencji bydgoskiej w latach 1939-1943, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa
Naukowego” 1964, t. 2, s. 127-156. • Sziling J., Lata okupacji hitlerowskiej (1939-1943) [w:] Dzieje Swiecia nad Wisłą i jego regionu, t. 2, red. K. Jasiński, Warszawa-Poznań-Toruń 1980, s. $3-31. ' Sziling J., Lata wojny i okupacji niemieckiej (1939-1943) [w:] Kościół katolicki w latach 1939-194З na terenach obecnej diecezji toruńskiej. Praca zbiorowa, 1.1, red. ks. S. Kardasz, Toruń 1996, s. 13-22. 262
BIBLIOGRAFIA • Sziling J., Ludność żydowska Torunia w pierwszych tygodniach okupacji hitlerowskiej, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1976, nr 3, s. 19-25. • Sziling J., Niemieckie władze okupacyjne (1939-1945) [w:] Historia Grudziądza 1920-1943, t. II, red. R. Sudziński, Grudziądz 2012, s. 197-212. • Sziling J., Organizacja niemieckich władz okupacyjnych Torunia (1939-1945) [w:] Historia Torunia, t. III, cz. II: W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945), red. Μ. Biskup, Toruń 2006, s. 499-541. • Sziling J., Pod hitlerowskim jarzmem (1939-1945) [w:] Historia Wąbrzeźna, t. 1, red. K. Mikulski przy współudziale A. Czarneckiego, Wąbrzeźno 2005, s. 283-308. • Sziling J., Problem używania języka polskiego w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie w latach 1939-1945 [w:] Społeczeństwo pomorskie w latach okupacji niemieckiej 1939-1945. Materiały XIII sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 15 listopada 2003 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2004, s. 129-139. • Sziling J., Struktura organizacyjna NSDAP w tzw. Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie w latach 1939-1945, „Zeszyty Naukowe UMK. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Historia” 1972, z. VII (46), s. 75-94. • Sziling J., Sytuacja gospodarcza i społeczna okupowanego Torunia [w:] Historia Torunia, t. III, cz. II: W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (192 0-1945), red. Μ. Biskup, Toruń 2 0 0 6, s. 633-650. • Sziling J., Wysiedlanie ludności polskiej z Pomorza w okresie okupacji hitlerowskiej, „Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Historia” 1965,
z. I (15), s. 5-24. • Sziling J., Zagłada Żydów dobrzyńskich [w:] Żydzi Dobrzynia i Golubia. Dokumentacja uroczystości uczczenia ich pamięci w dniu 27 kwietnia 1993 roku, red. Cz. Niedzielski, Golub-Dobrzyń-Toruń 1996, s. 78-89. • Szulczewski A., Zalewski B., Pomorze w granicach Polski odrodzonej, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2009, R. XLX, nr 1 (176), s. 115-136. 263
BIBLIOGRAFIA • Szuman N., Grabież dóbr kultury polskiej w ramach działalności „Generalnego Powiernika dla zabezpieczenia niemieckich dóbr kultury na wschodnich ziemiach przyłączonych", „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce" 1948, t. IV, s. 175-226. • Tomkiewicz Μ., Gdynia - miasto wysiedlone (1939-1942) [w:] Oblicza wojny, t. 4: Miasto i wojna, red. T. Grabarczyk, Μ. Pogońska-Pol, Łódź 2021, s. 265-282. • Tomkiewcz Μ., Wysiedlenia z Gdyni w 1939 roku, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2003-2004, nr 12-1 (35-36), s. 33-37. • Tomkiewicz Μ., Zbrodnia Pomorska 1939 r. w powiecie tczewskim: sprawcy, ofiary, pamięć, odpowiedzialność, „Rocznik Gdański” 2020, t. LXXX, s. 73-87. • Tomkiewicz Μ., Zbrodnia w Lasach Piaśnickich jako element zbrodni pomorskiej 1939 roku, „Rocznik Polsko-Niemiecki” 2019, nr 27, s. 11-29. • Tomkiewicz Μ., Zbrodnie Selbstschutzu w powiecie kościerskim na przykładzie zabójstw dokonanych w Karpnie koło Lipusza i Jaroszewach w październiku 1939 roku [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016, s. 98-111. • Topij A., Niemiecko-estoński i niemiecko-łotewski układ o przesiedleniu Niemców bałtyckich (1939 rok), „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2018, t. Lin, z. 1, s. 79-92. • Turowski S., Deutschtumsbund i organizacje afiliowane na Pomorzu w latach 1920-1923, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” 1974, t. X, s. 135-164. • Turowski S., Nadwiślański Związek Rolników (Landbund
Weichselgau) na Pomorzu w latach 1923-1939, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” 1976, t. XII, s. 101-116. • Turowski S., Zarys dziejów szkolnictwa mniejszości niemieckiej na Pomorzu w latach 1920-1939, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego" 1973, t. IX, s. 183-199. • Turowski S., Zjednoczenie Niemieckie w Sejmie i Senacie (Deutsche Vereinigung im Sejm und Senat) - konspiracyjna organizacja 264
BIBLIOGRAFIA • • • • • • • • • niemiecka na Pomorzu w latach 1923-1939, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” 1975, t. XI, s. 245-262. Wandycz P, Trzy dokumenty: Przyczynek do zagadnienia wojny prewencyjnej, „Zeszyty Historyczne (Paryż)” 1963, z. 3, s. 7-14. Wojciechowski M[arian], Miejsce Wolnego Miasta Gdańska i Pomorza Gdańskiego w genezie drugiej wojny światowej [w:] idem, Okiem historyka. Warszawa-Berlin-Bonn 1918-1981, Łódź 1989, s. 111-142. Wojciechowski M[arian], Wojna prewencyjna? [w:] idem, Okiem historyka. Warszawa-Berlin-Bonn 1918-1981, Łódź 1989, s. 24-110. Wojciechowski Mieczysław], Od rewolucji listopadowej do wprowadzenia administracji polskiej (1918-1920) [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. I: Ustrój, społeczeństwo i gospodarka, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2015, s. 48-69. Wojciechowski Mieczysław], Próby konsolidacji niemieckiego życia politycznego na Pomorzu (1918-1920), „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia” 1973, z. IX (58), s. 243-259. Wojciechowski Mieczysław], Życie polityczne mniejszości niemieckiej na Pomorzu w okresie międzywojennym (1920-1939) [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku. Zbiór studiów, red. Mieczysław] Wojciechowski, Toruń 1998, s. 51-72. Wolff-Powęska A., Związek Obrony Kresów Zachodnich, „Rocznik Lubuski” 1975, t. IX, s. 207-226. Wołos Μ., Mniejszość żydowska [w:] Historia Pomorza, t. V: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. II: Polityka i kultura, red. S. Wierzchosławski, P.
Olstowski, Toruń 2018, s. 102-131. Wróbel D., Osadnictwo Niemców ze Wschodu na terenie Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie [w:] Władze i społeczeństwo niemieckie na Pomorzu Wschodnim i Kujawach w latach okupacji niemieckiej (1939-1945). Materiały XIV sesji popułarnonaukowej w Toruniu w dniu 13 listopada 2004 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2005, s. 56-75. 265
BIBLIOGRAFIA • Zacharias Μ. J., Geneza układu o wzajemnej pomocy między Polską a Wielką Brytanią [w:] Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939-194f Praca zbiorowa, red. Z. Błażyński, Londyn 1994, s. 84-119. • Zakrzewska A., Zbrodnia sądowa - sprawa Obrońców Polskiej Poczty w Gdańsku, „Palestra” 2003, nr 1-2, s. 89-94. • Zgórniak Μ., Sprawa niedoszłej wojny prewencyjnej i niemieckie studia nad płanem ewentuałnej wojny z Polską w roku 7933 [w:] Prace Komisji Historii Wojen i Wojskowości PAU, t. 5 red. W. Rojek, Kraków 2009, s. 69-82. • Zarnowski J., Polska a międzynarodowy system ochrony mniejszości 7919^934 [w:] Studia z najnowszej historii Niemiec i stosunków polsko-niemieckich, red. S. Sierpowski, Poznań 1986, s. 219-233. • Zerko S., O antyniemieckich nastrojach w Polsce przed wybuchem II wojny światowej [w:] Wiek nienawiści. Studia, red. G.P. Bąbiak et al., Warszawa 2014, s. 441-439. • Żerko S., System wersalski i próby jejo modyfikacji w latach dwudziestych, „Przegląd Zachodni” 2008, nr 4, s. 13-34.
INDEKS OSÓB Abromeit Franz 182 von Brauchitsch Walther, gen. 62, 80, 94, Alberti Carl 211 von Alvensleben Ludolf 123, 125,126, 138, 283 97,98, 157, 187 von Brockdorff-Rantzau Ulrich 41 Bruck Albert 211 Andres Otto 84 Appel H., dr 212 Cambon Jules 22 Ceran Tomasz 15 Beck Józef 46,60-64,67 Chamberlain Neville 61,63 Bednarz Józef Władysław, dr 143 Chodowiecki Daniel Mikołaj 210 Berendt Grzegorz 152,174 Ciechanowski Konrad 17, 104,130, Beutel Lothar 87, 109 226, 290, 292 Bischoff Helmuth 120 Class Friedrich 174 von Blomberg Werner, gen. 224 Clemenceau Georges 22 von Bock Fedor, gen. 76, 218 Curtius Julius 48 Bode Kurt, dr 77 Cyprian Tadeusz 17 Boeck Adalbert 82,205 Cyrkler Ludwik 59 Böhler Jochen 16 Czechowski Leon Wincenty 211 Bojarska Barbara 15, 140 Bormann Martin 102 Daladier Edouard 61 Bortnowski Władysław, gen. 76, 273 Daluege Kurt 125 Bouhler Philipp 141 Darré Richard Walther 99, 192 Brandt Karl 141 Dąbek Stanisław, płk 78 267
INDEKS OSÓB Dąbrowski Franciszek, kpt. 77 Galke Bruno 192 Dettenberg Johann 213 George David Lloyd 22 von Diest-Koerber Nordewin 65 Gęstwicki Bruno 211 von Dirksen Herbert 44 Gęstwicki Feliks 211 Dmowski Roman 21 Gładysz Jan 211 Domke, SS-Sturmbannführer 92 Goebbels Joseph 65 Döre Erich 201 Göring Hermann 55. 56,182, Dreas Władysław 18 Drywa Danuta 15 191 Graf Alfons 93 Dürer Albrecht 211 Greifelt Ulrich 163,164 Duwe Fritz 65 Greiser Arthur 168,178 Greth Julius 211 Eberhardt Friedrich-Georg, gen. 94 Grochowina Sylwia 17, 18 Ehlert Willi Heinrich 137 Grossmann Erich, dr 82, 142 Eichler Horst 120 Guderski Konrad, ppor. 77 Eichmann Adolf 165,172 Gürtner Franz, dr 97 Eimann Kurt 88, 112, 115,117,172 Engel Gerhard, mjr 62 Haller Józef, gen. 27, 209 Esman Tadeusz 18 Harmjanz Heinrich 212 Hasbach Erwin 57 von Falkowski Leo, płk 93 Hass, mjr 203 Fałat Julian 211 Hauser Przemysław 13 Forster Albert 15, 49, 52,73, 80, 82, 84, Hecht Günther, dr 103 85, 104-106,111, 113-115, 122,123, Heitz Fritz Walter, gen. 80,173,190 127,128, 138, 142,145, 165, 166, 167, Henschel, SS-Standartenführer 173 173, 176-182,186-189,194. 200-202, Hermann Fritz 83,121 204-206, 215, 216, 218, 224-227, Hess Rudolf 102 274, 287 Heydrich Reinhard 86,109,111, 145, 165-167 Frank Hans 102,160 Frankowski Stefan, kmdr 79 Hildebrandt Richard 88,115, Frick Wilhelm 83, 97, 102, 164 164, 169, 177, 178, 180, Froböss Helmut 112 182,191 Froese, radca budowlany 96 Hildebrandt Walter 82 268
INDEKS OSOB Himmler Heinrich 18, 65, 88, 90,101, Kleikamp Gustaw, kmdr 76 102-104, 105, 109, 123,125, 138,145, Kling, prokurator 96 160-165, 167, 173, 178-180, 182, 192, von Kluge Günther Hans 76 202, 210, 212, 213 Kohlhoff Wilhelm 211 von Hindenburg Paul 45,47, 90, 95 Korda, kierownik 92 Hitler Adolf 49-57, 59-64,67-69, 73-75, Komat Marek 14 78-82,85,94,95,98-103,106,107,110, Kossak Juliusz 211 111, 127, 141, 144, 145,157,158,160, Kotowski Wojciech 13 163, 164, 167, 168, 178, 208, 209, 279 Kowalak Tadeusz 13 Hohmann Paul 91 Krasuski Jerzy 14 Höltzel Kurt 136 Król Eugeniusz Cezary 14 Hoppenrath Julius, dr 128 Kryzan Stanisław, dr 142 Huth Wilhelm 82,191 von Küchler Ernst 57 von Küchler Georg, gen. 76 Jacobi Theodor Napoleon 211 Kühl Horst 65 Jagd, kapitan policji 183 Kühn Walther 83 Jakob Franz 197 Janowicz Zbigniew 16 Lammers Hans 102 Jansen Christian 129 Lange Max 195 Jastrzębski Włodzimierz 14-18 Langleist Walter 123,126 Jaworska Anna 134 Lentz Stanisław 211 Jędrzejewski Edward 16 Leszczyński Kazimierz 16 Lipski Józef 54 55.6o, 62 Kamiński Stanisław 18 Löbsack Wilhelm, dr 171,173 Kampe Werner 176, 201 Lölgen Jakob 120 Kasztelan Antoni, kpt. 79 Lorey August 216 Katzmann Fritz 88 Kącka Katarzyna 18 Lempicka Leokadia 211 Keitel Wilhelm, gen. 94, 102, 110, 111 Łuczak Czesław 14,18 Keller Bruno 150 Lukomski Grzegorz 14 von Keudell Otto 83 Kiessling Walter 152,196,197 Madajczyk Czesław 14,104,140 Kimmochi Saionji 22 Majewski Marian, kmdr 79 269
INDEKS OSÓB Malczewski Jacek 211 Piotrowski Maksymilian Antoni 211 Mallmann Klaus-Michael 16 Plagens Gerhard 83 Matelski Dariusz 140 Plath, mjr 93 Matthäus Jürgen 16 Płoński Michal 210 Mazanowska Izabela 15 Pospieszalski Karol Marian 14,18 Meyer-Hetling Konrad 162 Przybył Eugeniusz 220-222,228 Michoń Jan, dr 77 Przybył Jakub 96 Modrow Günther 65,113 Moebes, dr 82 Radtke Theodor Eduard 211 Mohr Eugen, dr 82,189,190 Radziwończyk Kazimierz 140 Molotow Wiaczesław 75 Rasmus Hugo 13 Mościcki Ignacy 56,57,75 Rauschning Hermann 53 Müller Heinrich 108 Rethfeldt Wilhelm 88 Mussolini Benito 61 Rettelsky Lothar 82 von Ribbentrop Joachim 60-62, 75 von Neurath Konstantin 54 Röder Franz, dr 92, 121, 122, 154 Nicolai Erich 82 Rosenberg Alfred 101 Niebuhr Heinrich 91 von Rundstedt Gerd, gen. 76, 80 Rux Karl Heinz 91,137 Oebsger-Röder Rudolf, dr 88 Rydz-Smigły Edward, gen. 56, 75 Oesterle Wilhelm 210 Rzewuski Aleksander 211 Okoniewski Stanislaw Wojciech, bp 219 Orlando Vittorio Emanuele 22 Sandenberg, dr 173 Orsenigo Cesare Vincenzo, abp 219 Sawicki Jerzy 18 Osmańczyk Edmund Jan 18 Schaefer Carl 193 OwczarzakJan 96 Schäfer Johannes 100,111,112,203 Schenk Dieter 15 Paderewski Ignacy Jan 21, 22 Schimanski vel Siemens Waldemar, dr 142 Palten Günther, dr 83 Schimmel Johannes Kurt, dr 83 Franciszek Panek, dr 285 Schlösser Josef, dr 213 Pauly Max 112,116 von Schmundt Hubert, kadm. 79 Pech Bruno 184 von Seeckt Hans, gen. 40,41 Piłsudski Józef 53,54,56,209 Seeger Gerhard 84 270
INDEKS OSÓB Sievers Wolfram 210 Wachschlager Johann Michael 211 Sławoj-Składkowski Felicjan 75 Wapiński Roman 13 Sobczak Janusz 14 Wardzyńska Maria 15,17,183 Sosnowski Piotr, ks. 285 Wąsik Józef 77 Splett Carl Maria, bp 215, 216, 219, 220 Weberstedt Otto 91, 93,190,198, 203, Stalin Józef 75 222 Steinbacher, dr 92 Weckbecker Arno 129 Steiner Georg Friedrich 211 Werner-Ehrenfeucht Heinz Joachim, Steyer Donald 15,140 ppłk 204 Steyer Włodzimierz Brunon, kmdr 79 Wetzel Erhard, dr 103 Streckenbach Bruno 160 Wiers-Keiser Willibald, dr 82 Stresemann Gustav 43,44,47,48 Wiesner Rudolf 57 Strobel Bartłomiej 211 Willich Heinrich 90, 167 Stuckart Wilhelm 102 Wilson Thomas Woodrow 22, 48 Stuntz, dr 82 Winkler Max, dr 191,192, Sucharski Henryk, mjr 77 Sziling Jan 15,16,17, 18,151, 217, 219 212 Wohler Walter 97 Wojciechowski Marian 14 Tanzmann Helmut, dr 91 Wojciechowski Mieczysław 13 Temp Erich 200 Wojnarski Jan 211 Thomsen Harro 91 Wolff Hans Helmut, dr 91,167 Tomkiewicz Monika 15 Wollenberg, SS-Untersturmführer 91 Treviranus Gottfried 48 Worm, SS-Obersturmführer 91 Tröger Rudolf, dr 87, 90,118,182 Wyczółkowski Leon 210 Turowski Stefan 13 Wysocki Alfred 48, 52 Wysocki Jan 211 Unrug Józef, kadm. 76, 79, 274 Zieliński Bernard 96 Venediger Günther, dr 91 Voigt Adolf 204 Zerko Stanisław 14
STRESZCZENIE KSIĄŻKI Terror szaleje. Pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) Mało które wydarzenia z przeszłości zostawiły w pamięci indywidualnej i zbiorowej tak wyraźny ślad jak II wojna światowa. Wojna ta, wszczęta przez Niemcy w porozumieniu z ZSRR i w sojuszu z Włochami, przy niosła śmierć ponad 50 milionom ludzi, głównie cywilom, oraz potężne zniszczenia materialne. Polska była krajem, który szczególnie boleśnie doświadczył trwającej ponad pięć lat niemieckiej okupacji. Już od pierw szych dni września 1939 r. Niemcy wprowadzali na zajmowanych obsza rach bezwzględny system okupacyjny bazujący na terrorze. „Kto nie przeżył tych lat okupacji na Pomorzu, ten nie może sobie wyobrazić tamtego piekła. Bo Pomorze znalazło się na samym dnie piekła okupacyjnego” - podano w 1943 r. w piśmie konspiracyjnym „Ziemie Zachodnie Rzeczypospolitej”, wydawanym w czasie wojny przez Delega turę Rządu RP na Kraj1. Nie sposób zaprzeczyć tym słowom, ponieważ to właśnie mieszkańcy Pomorza Gdańskiego stali się obiektem szczególnego 1 „Ziemie Zachodnie Rzeczypospolitej" 1943, nr 3, s. 6-8; zob. B. Chrzanowski, Okupa cja i aneksja na Pomorzu. Tworzenie pierwszych struktur Polskiego Państwa Podziem nego (1939-7940) [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021, s. 240. 289
STRESZCZENIE KSIĄŻKI terroru ze strony niemieckiego okupanta. Wyjątkowo dramatyczne były pierwsze miesiące niemieckiej okupacji na Pomorzu Gdańskim - od wrze śnia do grudnia 1939 r. - i im właśnie poświęcona jest ta książka. Jest to o tyle zasadne, że wciąż za mało mówi się i pisze o realiach okupacyjnego życia na tym terenie, a należy pamiętać, że obraz niemieckiej okupacji w Polsce jest zróżnicowany i nie można patrzeć na to zagadnienie wyłącz nie z perspektywy centralnej Polski, czyli Generalnego Gubernatorstwa, z pominięciem specyfiki ziem polskich wcielonych do Trzeciej Rzeszy, w tym Pomorza Gdańskiego. Obraz niemieckiej okupacji w Polsce musi być dwubiegunowy i musi uwzględniać regionalne zróżnicowania. W kwestii samego Pomorza Gdańskiego trzeba zauważyć, że w więk szości publikacji dotyczących początków niemieckiej okupacji na tym obszarze na plan pierwszy wysuwa się wątek martyrologiczny - ekster minacja polskiej ludności. Oczywiście nie można się temu dziwić, ponie waż przemoc i okrucieństwo były od początku okupacji powszechnym doświadczeniem mieszkańców Pomorza Gdańskiego, a ogrom popełnio nych wówczas przez Niemców zbrodni nie miał precedensu w przeszło ści. Jak pisał Konrad Ciechanowski, zasłużony badacz dziejów Pomorza Gdańskiego pod niemiecką okupacją - „Pomorze już we wrześniu 1939 r. spłynęło krwią jak żaden inny region Polski"2. Niniejsza publikacja pro ponuje nieco szerszą refleksję nad pierwszymi miesiącami okupacji na Pomorzu Gdańskim, zatem poza wątkiem eksterminacji zostały w niej ujęte także wysiedlenia Polaków, idące w parze z niemieckim
osadnic twem oraz zgotowane Polakom przez okupanta warunki bytowe, które wiązały się z dyskryminacją i były narzędziem pośredniej eksterminacji. Wyjątkowość pomorskiego doświadczenia wojny i okupacji powinna zostać mocniej osadzona w powszechnym obrazie niemieckiej okupacji w Polsce. Pozostaje mieć nadzieję, że do tego przyczyni się ta monografia. 2 K. Ciechanowski, Pomorze pod okupacją hitlerowską. Spór o specyfikę egzystencji i walki, Gdańsk 1981, s. 19.
BOOK SUMMARY Terror is raging. The first months of the German occupation of Gdansk Pomerania (September-December 1939) Few events from the past have left such a clear mark on individual and collective memory as the Second World War. This war, initiated by Ger many in consultation with the USSR and in alliance with Italy, resulted in the death of over $o million people, mainly civilians, and massive material destruction. Poland was a country that was particularly hard hit by the German occupation, which lasted over 5 years. From the first days of September 1939, the Germans introduced a ruthless occupation system based on terror in the occupied areas. ‘Whoever did not experience these years of occupation in Pomerania cannot imagine that hell. Because Pomerania found itself at the very bottom of the occupation hell” it was written in 1943 in the underground magazine "Ziemie Zachodnie Rzeczypospolitej", published during the war by the Government Delegation for Poland.1 It is impossible to deny these words, because it was the inhabitants of Gdańsk Pomerania who became 1 „Ziemie Zachodnie Rzeczypospolitej” 1943, nr 3, p. 6-8; see В. Chrzanowski, Okupa cja i aneksja na Pomorzu. Tworzenie pierwszych struktur Polskiego Państwa Podziem nego (1939-1940) [in:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, ed. P. Madajczyk, Warszawa 2021, p. 240. 291
BOOK SUMMARY the object of especially terror from the German occupation of Gdańsk Pomerania - from September to December 1939 - this book is dedicated to them. This is justified because there is still too little being said and writ ten about the realities of occupational life in this area, and it should be remembered that the image of the German occupation in Poland is diverse and this issue cannot be looked at only from the perspective of central Poland, i.e. the General Government, ignoring the specificity of the Polish lands incorporated into the Third Reich, including Gdańsk Pomerania. The image of the German occupation in Poland must be bipolar and must consider regional differences. As for Gdańsk Pomerania itself, it should be noted that most publi cations on the beginnings of the German occupation in this area focus on the martyrdom theme - the extermination of the Polish popula tion. Of course, this is not surprising, because violence and cruelty were a common experience of the inhabitants of Gdańsk Pomerania from the beginning of the occupation, and the enormity of the crimes committed by the Germans at that time had no precedent in the past. As Konrad Ciech anowski, a distinguished researcher of the history of Gdańsk Pomerania under German occupation, wrote - “Pomerania was already covered with blood in September 1939 like no other region of Poland”.2 This publication proposes a slightly broader reflection on the first months of the occupation in Gdańsk Pomerania; therefore, apart from the topic of extermination, it also covers the displacement of Poles, which
went hand in hand with German settlement, and the living conditions provided to Poles by the occupier, which were associated with discrimination and were a tool of indirect extermination. The uniqueness of the Pomeranian experience of war and occupation should be more firmly embedded in the common image of the German occupation in Poland. We can only hope that this monograph will contribute to this. 2 K. Ciechanowski, Pomorze pod okupacją hitlerowską. Spór o specyfikę egzystencji i walki, Gdańsk 1981, p. 19. |
| any_adam_object | 1 |
| author | Grochowina, Sylwia 1977- |
| author_GND | (DE-588)135691826 |
| author_facet | Grochowina, Sylwia 1977- |
| author_role | aut |
| author_sort | Grochowina, Sylwia 1977- |
| author_variant | s g sg |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV049666106 |
| ctrlnum | (OCoLC)1437857119 (DE-599)BVBBV049666106 |
| edition | Wydanie I |
| era | Geschichte 1939 gnd |
| era_facet | Geschichte 1939 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV049666106</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20240807</controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">240426s2024 a||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788367253857</subfield><subfield code="9">978-83-67253-85-7</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1437857119</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV049666106</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-Re13</subfield><subfield code="a">DE-12</subfield><subfield code="a">DE-B1595</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">HIST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Grochowina, Sylwia</subfield><subfield code="d">1977-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)135691826</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Terror szaleje</subfield><subfield code="b">pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) = Terror is raging : the first months of the German occupation of Gdańsk Pomerania (September-Decemer 1939)</subfield><subfield code="c">Sylwia Grochowina</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Terror is raging</subfield></datafield><datafield tag="250" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Wydanie I</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Warszawa</subfield><subfield code="b">Instytut De Republica</subfield><subfield code="c">[2024]</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="4"><subfield code="c">© 2024</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">293 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen, Karten</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="490" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">Odsłony Historii</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zusammenfassung in englischer Sprache</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1939</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Deportation</subfield><subfield code="0">(DE-588)4011467-3</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Kriegsverbrechen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4033151-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Judenverfolgung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4028814-6</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Besetzung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4006020-2</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Kriegsbeginn</subfield><subfield code="0">(DE-588)4133592-2</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Zweiter Weltkrieg</subfield><subfield code="0">(DE-588)4079167-1</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Pommerellen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046742-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Danzig</subfield><subfield code="0">(DE-588)4011039-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Danzig</subfield><subfield code="0">(DE-588)4011039-4</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Pommerellen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046742-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Besetzung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4006020-2</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Kriegsverbrechen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4033151-9</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="4"><subfield code="a">Deportation</subfield><subfield code="0">(DE-588)4011467-3</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="5"><subfield code="a">Judenverfolgung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4028814-6</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="6"><subfield code="a">Geschichte 1939</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Danzig</subfield><subfield code="0">(DE-588)4011039-4</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Pommerellen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046742-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2="2"><subfield code="a">Zweiter Weltkrieg</subfield><subfield code="0">(DE-588)4079167-1</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2="3"><subfield code="a">Kriegsbeginn</subfield><subfield code="0">(DE-588)4133592-2</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2="4"><subfield code="a">Geschichte 1939</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personenregister</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung Institut für Ost- und Südosteuropaforschung, Bibliothek - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000011&line_number=0006&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000013&line_number=0007&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personenregister</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000015&line_number=0008&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000017&line_number=0009&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">DHB</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20240626</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">DHB_BSB_FID</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">355.009</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09043</subfield><subfield code="g">43</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">355.009</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09043</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-035009218</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Pommerellen (DE-588)4046742-9 gnd Danzig (DE-588)4011039-4 gnd |
| geographic_facet | Pommerellen Danzig |
| id | DE-604.BV049666106 |
| illustrated | Illustrated |
| indexdate | 2024-11-11T09:06:20Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788367253857 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-035009218 |
| oclc_num | 1437857119 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-Re13 DE-BY-UBR DE-12 DE-B1595 |
| owner_facet | DE-Re13 DE-BY-UBR DE-12 DE-B1595 |
| physical | 293 Seiten Illustrationen, Karten |
| psigel | BSB_NED_20240626 DHB_BSB_FID |
| publishDate | 2024 |
| publishDateSearch | 2024 |
| publishDateSort | 2024 |
| publisher | Instytut De Republica |
| record_format | marc |
| series2 | Odsłony Historii |
| spelling | Grochowina, Sylwia 1977- Verfasser (DE-588)135691826 aut Terror szaleje pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) = Terror is raging : the first months of the German occupation of Gdańsk Pomerania (September-Decemer 1939) Sylwia Grochowina Terror is raging Wydanie I Warszawa Instytut De Republica [2024] © 2024 293 Seiten Illustrationen, Karten txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Odsłony Historii Zusammenfassung in englischer Sprache Geschichte 1939 gnd rswk-swf Deportation (DE-588)4011467-3 gnd rswk-swf Kriegsverbrechen (DE-588)4033151-9 gnd rswk-swf Judenverfolgung (DE-588)4028814-6 gnd rswk-swf Besetzung (DE-588)4006020-2 gnd rswk-swf Kriegsbeginn (DE-588)4133592-2 gnd rswk-swf Zweiter Weltkrieg (DE-588)4079167-1 gnd rswk-swf Pommerellen (DE-588)4046742-9 gnd rswk-swf Danzig (DE-588)4011039-4 gnd rswk-swf Danzig (DE-588)4011039-4 g Pommerellen (DE-588)4046742-9 g Besetzung (DE-588)4006020-2 s Kriegsverbrechen (DE-588)4033151-9 s Deportation (DE-588)4011467-3 s Judenverfolgung (DE-588)4028814-6 s Geschichte 1939 z DE-604 Zweiter Weltkrieg (DE-588)4079167-1 s Kriegsbeginn (DE-588)4133592-2 s Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personenregister Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung Institut für Ost- und Südosteuropaforschung, Bibliothek - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000011&line_number=0006&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000013&line_number=0007&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personenregister Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000015&line_number=0008&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000017&line_number=0009&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract |
| spellingShingle | Grochowina, Sylwia 1977- Terror szaleje pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) = Terror is raging : the first months of the German occupation of Gdańsk Pomerania (September-Decemer 1939) Deportation (DE-588)4011467-3 gnd Kriegsverbrechen (DE-588)4033151-9 gnd Judenverfolgung (DE-588)4028814-6 gnd Besetzung (DE-588)4006020-2 gnd Kriegsbeginn (DE-588)4133592-2 gnd Zweiter Weltkrieg (DE-588)4079167-1 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4011467-3 (DE-588)4033151-9 (DE-588)4028814-6 (DE-588)4006020-2 (DE-588)4133592-2 (DE-588)4079167-1 (DE-588)4046742-9 (DE-588)4011039-4 |
| title | Terror szaleje pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) = Terror is raging : the first months of the German occupation of Gdańsk Pomerania (September-Decemer 1939) |
| title_alt | Terror is raging |
| title_auth | Terror szaleje pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) = Terror is raging : the first months of the German occupation of Gdańsk Pomerania (September-Decemer 1939) |
| title_exact_search | Terror szaleje pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) = Terror is raging : the first months of the German occupation of Gdańsk Pomerania (September-Decemer 1939) |
| title_full | Terror szaleje pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) = Terror is raging : the first months of the German occupation of Gdańsk Pomerania (September-Decemer 1939) Sylwia Grochowina |
| title_fullStr | Terror szaleje pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) = Terror is raging : the first months of the German occupation of Gdańsk Pomerania (September-Decemer 1939) Sylwia Grochowina |
| title_full_unstemmed | Terror szaleje pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) = Terror is raging : the first months of the German occupation of Gdańsk Pomerania (September-Decemer 1939) Sylwia Grochowina |
| title_short | Terror szaleje |
| title_sort | terror szaleje pierwsze miesiace okupacji niemieckiej na pomorzu gdanskim wrzesien grudzien 1939 terror is raging the first months of the german occupation of gdansk pomerania september decemer 1939 |
| title_sub | pierwsze miesiące okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939) = Terror is raging : the first months of the German occupation of Gdańsk Pomerania (September-Decemer 1939) |
| topic | Deportation (DE-588)4011467-3 gnd Kriegsverbrechen (DE-588)4033151-9 gnd Judenverfolgung (DE-588)4028814-6 gnd Besetzung (DE-588)4006020-2 gnd Kriegsbeginn (DE-588)4133592-2 gnd Zweiter Weltkrieg (DE-588)4079167-1 gnd |
| topic_facet | Deportation Kriegsverbrechen Judenverfolgung Besetzung Kriegsbeginn Zweiter Weltkrieg Pommerellen Danzig |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000011&line_number=0006&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000013&line_number=0007&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000015&line_number=0008&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035009218&sequence=000017&line_number=0009&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT grochowinasylwia terrorszalejepierwszemiesiaceokupacjiniemieckiejnapomorzugdanskimwrzesiengrudzien1939terrorisragingthefirstmonthsofthegermanoccupationofgdanskpomeraniaseptemberdecemer1939 AT grochowinasylwia terrorisraging |