"Hē historia udepote tha lēsmonēsei": 1921-1922 : mikrasiatika keimena tu Ēlia P. Butieridē
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Weitere Verfasser: | |
| Format: | Buch |
| Sprache: | Greek |
| Veröffentlicht: |
Athēna
Syllogos pros Diadosin Ōphelimōn Bibliōn
2022
|
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Literaturverzeichnis Register // Ortsregister Register // Personenregister |
| Beschreibung: | In griechischer Schrift |
| Beschreibung: | 418 Seiten, 1 ungezählte Seite Illustrationen |
| ISBN: | 9786185683122 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV049649395 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20240502 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 240415s2022 a||| |||| 00||| gre d | ||
| 020 | |a 9786185683122 |9 978-618-5683-12-2 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1430762020 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV049649395 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a gre | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Butieridēs, Ēlias P. |d 1874-1941 |e Verfasser |0 (DE-588)143377310 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a "Hē historia udepote tha lēsmonēsei" |b 1921-1922 : mikrasiatika keimena tu Ēlia P. Butieridē |c Epimeleia, eisagōgē, scholia Annita P. Panaretu |
| 264 | 1 | |a Athēna |b Syllogos pros Diadosin Ōphelimōn Bibliōn |c 2022 | |
| 300 | |a 418 Seiten, 1 ungezählte Seite |b Illustrationen | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 500 | |a In griechischer Schrift | ||
| 505 | 8 | |a Werkverzeichnis des Autors S. 385-388; Indices S. 405-418 | |
| 648 | 7 | |a Geschichte 1921-1922 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 0 | 7 | |a Griechisch-Türkischer Krieg |g 1919-1922 |0 (DE-588)4202100-5 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 655 | 7 | |0 (DE-588)4133254-4 |a Erlebnisbericht |2 gnd-content | |
| 689 | 0 | 0 | |a Griechisch-Türkischer Krieg |g 1919-1922 |0 (DE-588)4202100-5 |D s |
| 689 | 0 | 1 | |a Geschichte 1921-1922 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 700 | 1 | |a Panaretu, Annita P. |d 1958- |0 (DE-588)103604626 |4 edt |4 wpr | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Ortsregister |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personenregister |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20240502 | |
| 942 | 1 | 1 | |c 355.009 |e 22/bsb |f 09042 |g 561 |
| 942 | 1 | 1 | |c 355.009 |e 22/bsb |f 09042 |g 495 |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1805071579099430912 |
|---|---|
| adam_text |
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ. 7 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: 1921. Οί ανταποκρίσεις στό ’Εμπρός. 9 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: 1922. Άρθρα στόν Συνάδελφο. 241 ΑΡΘΡΑ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ Ή Καθημερινή. 359 ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΗΛΙΑ Π. ΒΟΥΤΙΕΡΙΔΗ. 373 ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΗΛΙΑ Π. ΒΟΥΤΙΕΡΙΔΗ. 385 1919-1922. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ. 389 ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ. I. Τοπωνυμίων. II. Κυρίων ονομάτων. 405 407 413 Bayerische Staatsbibliothek München
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 113 Μεραρχιών, αί όποΐαι την πρωίαν θά συνεχίσουν την προέλασίν των. Οί ανδρες προχωρούν άγογγύστως Την πρωίαν τής χθες άνεχώρησεν και τό Στρατηγεϊον . Στρατού μέ τέρμα τής πορείας του τό χωρίον Τζουκέρ, ένω παραλλήλως αυ τού βαίνει και ή . Μεραρχία. Διερχόμεθα χώραν
πεδινήν, αλλαχού σιτοφόρον και άλλαχού αύχμηράν μέ μόνην βλάστησιν τάς ύπερμεγέθεις άκάνθας. Ό καύσων εΐνε τοιούτος, ώστε δικαίως δύναταί τις νά εϊπη ότι έδώ εΐνε τόπος οπού «ψαίνει ό ήλιος τό ψωμί». Καί όμως οί ανδρες προχωρούν άγογγύστως· ή ψυχική των διάθεσις δεν μεταβάλ λεται. Ή θέα τού
άκανθοβριθούς αυτού εδάφους, ό πυκνός κονιορτός, ό ύψούμενος εις σύννεφα άπό τήν άδιάκοπον διέλευσιν τών διαφόρων σχηματισμών Μεραρχιών, αί στεναί οδοί, αί μόλις δυνάμεναι νά όνομασθώσι άτραποί καί εις μοναδικώς άθλίαν κατάστασιν εύρισκόμεναι, όλη αύτή ή δυσχέρεια τής πορείας μέ άνόδους καί καθόδους
εις ύψώματα καί κορυφογραμμάς καί οροπέδια κεντρίζει τήν εύθυμίαν των καί έπαυξάνει τήν είρωνευτικήν των διάθεσιν. Ό'Έλλην στρατιώτης άναδεικνύεται έδώ εις όλον τό ψυχικόν μεγαλεΐον του. Αί κακουχίαι καί αί δύσκολοι στιγμαί καί περιπέτειαι τόν άνδρίζουν. Προχωρούμεν ικανά χιλιόμετρα. Καί ίδού
ενώπιον μας προβάλλει ώς χάρμα οφθαλμών κατόπιν τής διευλεύσεώς μας έκ τοιούτων με ρών τό άρκετά μέγα χωρίον Μαχμουντιέ, δενδροβριθές, καταπράσινον μέ οικίας, τών όποιων πολλάς θά έζήλευον αί τουρκικοί πόλεις, μέ τόν κελαρυσμόν τών ύδάτων τού παραρρέοντος ποταμίσκου Σεϊζιντί Σού. Παρερχόμεθα τό
Μαχμουντιέ χωρίς νά σταματήσωμεν καί έξακολουθοΰμεν τήν πορείαν μας ϊνα διέλθωμεν καί πάλιν δι’ εδάφους αύχμηροΰ.
Αστεία εκπληξις Μετά επτάωρον σχεδόν πορείαν ύπό τάς ίδιας πάντοτε συνθήκας άφικνούμεθα εις τόν τόπον τού καταυλισμού μας· εις τό χωρίον Τζου κέρ. Σταματώμεν εις τά πρόθυρά του, διά νά δοκιμάσωμεν εκπληξιν άστείαν. Προ τού στρατηγού κ. Κοντούλη έμφανίζεται Τούρκος, πρώ τος έξ όλων, όστις δηλοί ότι γνωρίζει καί τήν Αγγλικήν. Τό πράγμα έξηγείται έκ τής πληροφορίας του, ότι είχε ζήσει ικανόν χρόνον εις το Κάϊρον ώς αιχμάλωτος τών ’Άγγλων. Αλλ’ ή γνωριμία του μέ τήν Αγ γλικήν δύναται νά παραβληθή προς τήν ίδικήν μου μέ τήν Τουρκικήν.
114 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» 'Οπωσδήποτε ό αγγλομαθής Άμπτουλλάχ είνε κάλλιστος άνθρωπος καί προθυμότατος εις περιποίησιν όπως άλλως τε και δλοι οί συγχώριοί του. AI περιποιήσεις των Τούρκων Τό χωρίον, διαιρούμενον είς χειμερινόν και θερινόν, κεΐται επί υ ψηλού έδάφους μεταξύ λόφων. Εΐνε
σιτοφόρον και κτηνοτρόφον. Έγνωρίσαμεν τό ύπέροχον γάλα, τό τυρί, τό γιαούρτι άτινα ύπάρχουν έν άφθονία. Οί κάτοικοι άνερχόμενοι είς 200 περίπου, δείκνυνται αγα θοί, απλοϊκοί και προθυμότατοι να μάς προσφέρουν δ,τι ζητήσωμεν. Αν ή προθυμία των δεν προέρχεται έκ φόβου ή έξ υποκρισίας, τότε πρέπει να
πιστεύσωμεν είς τάς διαβεβαιώσεις των, δτι μας οφείλουν ευγνωμοσύνην, διότι έκδιώκομεν τόν Κεμάλ, δστις είχε καταντήσει ή μάστιξ και τό φόβητρόν των. Είχε ούτος στρατολογήσει ικανούς νέους καί μεσήλικας έκ τού χωρίου των, εϊχεν άπαγάγει τά κτήνη των, ίππους, ήμιόνους καί βόας, τα ποίμνιά των, τά
άμάξια των καί εϊχεν άρπάσει τά πλεϊστα των οικιακών σκευών των καί ρούχων των. Ή Ελληνική προέλασις έγινεν ή σωτηρία τών άτυχών αύτών Άνατολιτών. Μάς πληροφορούν δτι κατά την προηγουμένην ημέραν είς τόν ένα τών ύπερκειμένων τού χωρίου λόφων έστάθμευον 60 έφιπποι στρατιώται τού Κεμάλ καί είς τόν
έτερον 55 άλλ’ είς την θέαν τής πρωτοπορείας τής II Μεραρχίας έτράπησαν είς φυγήν. Πρός τήν μικράν αύτήν οπισθοφυλακήν τού Κεμάλ συνεπλάκη μετά τινας ώρας τμήμα τής πρωτοπορείας τής Μεραρχίας πλησίον τού Τζαφέρ Χαμίτ, άποτέλεσμα δε τής συμπλοκής ήτο ό φόνος μερικών Τούρκων καί ό τραυμα τισμός ενός
έκ τών ήμετέρων, καί ή κατάληψις τής κορυφογραμμής. Διενυκτερεύσαμεν είς τό Τζουκέρ, διά τό όποιον έχω να
προσθέσω δτι μάς έκαμε βαθεϊαν έντύπωσιν ή έσωτερική καθαριότης τών οικιών του καί ή νοικοκυροσύνη τών γυναικών, καί τήν πρωίαν τής 2ας Αύγούστου έξεκινήσαμεν διά νά έξακολουθήσωμεν τήν πορείαν μας, ένώ κατά τήν στιγμήν τής άναχωρήσεώς μας ήκούομεν τόν γδούπον πέν τε κανονιοβολισμών. 'Ως έπληροφορήθημεν κατόπιν τό πυροβολικόν τής δεξιάς μας βαινούσης I Μεραρχίας διέλυσε ομάδας τινάς τής Κεμαλικής οπισθοφυλακής καί έτρεψεν αύτάς είς φυγήν. Αί γενικαι πληροφορίαι άναφέρουν, δτι ό έχθρός άποσύρεται πανταχόθεν, φεύγων ταχέως. Τό Α' Σ. Στρατού προελαύνει ήδη με κατεύθυνσιν νοτιοανατολικήν, κατέχον τό κέντρον τής όλης προελάσεως.
115 ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 18 Αύγούστου 1921 ΠΑΡΑ ΤΑΣ ΟΧΘΑΣ ΤΟΥ ΣΑΓΓΑΡΙΟΥ Η ΑΝΤΟΧΗ ΚΑΙ ΤΟ ΗΘΙΚΟΝ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΜΑΣ Στρατηγεϊον Μέσον Σμύρνης (Τηλεγράφημα τού πολεμικού συντάκτου μας) Σμύρνη 6 Αύγούστου (Καθυστέρησαν). Μετά πορείαν 6 ήμερων διά μέσου έδαφών πότε πεδινών καί πότε ορεινών αύχμηρών,
άνύδρων και άδένδρων, άφικόμεθα χθες είς τάς όχθας τού Σαγγαρίου ποταμού ον διαβαίνομεν σήμερον έπισκευασθεισών τών ξύλινων γεφυρών. Μεραρχίαι. Σώματος Στρατού ούδαμού συναντούν έχθρόν φεύγοντα έκτος μικρών τινών έφιππων οπισθοφυλακών αϊτινες φεύγουν μετ’ άνταλλαγήν ολίγων πυροβολισμών. Αί
έχθρικαι δυνάμεις ύφίστανται καθη μερινώς μείωσιν έκ λιποταξιών. Οί αύτόμολοι προσέρχονται είς τάς ήμετέρας γραμμάς. Τά χωρία έξ ών διήλθομεν έχουν άπογυμνωθή ύπό τού Κεμάλ παραλαβόντος ζώα, φορτηγά άμάξια καί παν δ,τι ήδύνατο νά άποκομίση. Τό ήθικόν τών ήμετέρων άνδρών είναι ύπέροχον, κατανικώντων
τάς άποστάσεις και τάς δυσχερείας τής προελάσεως καί περιφρονούντων τόν άφόρητον καύσωνα καί τάς παντοειδείς στερήσεις. Οί άνδρες βιά ζονται νά φθάσουν είς Άγκυραν. Έτερα Σώματα βαδίζουν ύπό όμοιας συνθήκας καί έκατέρωθεν τού Πρώτου Σώματος. 19 Αύγούστου 1921 ΑΠΟ ΤΑΣ ΟΧΘΑΣ ΤΟΥ ΣΑΓΓΑΡΙΟΥ ΧΕΙΜΑΡΡΩΔΗΣ
ΠΡΟΕΛΑΣΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝ. ΦΑΛΑΓΓΩΝ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΑΥΧΜΗΡΩΝ ΚΑΙ ΑΝΥΔΡΩΝ ΕΔΑΦΩΝ - Η ΑΝΤΟΧΗ ΚΑΙ ΤΟ ΣΘΕΝΟΣ ΤΩΝ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΤΟΥ «ΕΜΠΡΟΣ» ΣΤΡΑΤΗΓΕΪΟΝ . ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΡΑΤΟΥ, 6 Αύγούστου. - Εξακολου θώ τήν ήμερολογιακήν ούτως είπεΐν έξιστόρησιν τής πρός τήν Άγκυ-
116 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» ραν προελάσεως, γράφων έκ τού καταυλισμού μας παρά τάς όχθας τού ποταμού Σαγγαρίου. Άναχωρήσαντες την πρωίαν τής 2ας Αύγούστου έκ τού χωρίου Τζουκέρ έβαδίσαμεν πρός τα εμπρός κατά την αυτήν τάξιν πορείας των Μεραρχιών και ύπό τάς αύτάς ώς και κατά τάς
προηγουμένας ήμέρας συνθήκας. Βαίνομεν διαρκώς έπί έδάφους πού μέν σιτοφόρου, πού δε αύχμηρού, άγονου, άδένδρου. Διερχόμεθα πεδινά μέρη, κορυφογραμμάς, υψίπεδα, ύπό ήλιον καυστικώτατον. Άλλα προχωρούμεν συντόνως. Καί ιδού αίφνης μετά την μονότονον αύχμηρότητα άντικρύζομεν εύρύτατην πρασινίζουσαν
έκτασιν. Έκπλησσόμεθα έκ τού φαινομένου. Άπλούται ένώπιόν μας βαλτώδες μέρος με καλαμώνας κινουμένους ύπό τήν έλαφράν πνοήν τού άνέμου. Έκ παραισθήσεως βεβαίως νομίζομεν, ότι δροσιζόμεθα. Εκεί πλησίον ύπήρχον και ιπποφορβεία τής Τουρκικής Κυβερνήσεως. Παρερχόμεθα έλεεινά τινα χωρία μηδόλως
σημειούμενα έπι τού χάρτου, χάνομεν έντελώς τό πρασινίζον θέαμα καί εύρισκόμεθα πάλιν εις έδαφος αύχμηρότερον και εις μέρη με περισσοτέρας έδαφικάς άνωμαλίας.Ήδη συμβαδίζομεν με τμήματα τής . Μεραρχίας καί μετ’ ολίγον με τμήματα τής . Τό . Σώμα Στρατού καταντά νά προηγήται ενός τών Συνταγμάτων
τής Μεραρχίας, ένώ τά άλλα δύο, προκεχωρημένα ίκανώς, ματαίως έπιζητούν νά συναν τήσουν τόν διαρκώς φεύγοντα έχθρόν. Ύπό άφόρητον καύσωνα Οί άνδρες τών συναντηθεισών Μεραρχιών προχωρούν κατά φάλαγ γας οί διάφοροι σχηματισμοί, αί έφοδιοπομπαί, κυρίως δέ ή μακροτάτη σειρά τών καμήλων κινούνται εις
εύρείαν έκτασιν καί παρουσιά ζουν τό άλησμόνητον θέαμα, το όποιον τοσάκις εϊδομεν μέχρι τοΰδε καί τό όποιον πάντοτε μάς
φαίνεται νέον. Ό καύσων έξακολουθεΐ νά είνε άφόρητος.Ήδη περί τούς δέκα στρατιώτας έχουν πάθει έξ ήλιάσεως. Μετακομίζονται ύπό τήν έπίβλεψιν ιατρών εις τά ύγειονομικά αύτοκίνητα διά νά τύχουν τών άναγκαίων βοηθειών. Τό θέαμα τούτο δεν άποθαρρύνει τούς άλλους. Προχωρούν φωνάζοντες τό συνηθισμένον πλέον σύνθημά των: — Στήν Άγκυρα! Στήν Άγκυρα! Μετ’ ολίγον φθάνομεν εις τό χωρίον Μπαγτσετζίκ, όπου είχον σταθ μεύσει τά προκεχωρημένα τμήματα τής . Μεραρχίας, άτινα ήδη ά-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 117 πέρχονται βαίνοντα πάντοτε πρός τα εμπρός, ένώ αί προφυλακαί τής Μεραρχίας έχουν ύπερβή τάς πέραν ύψηλάς κορυφογραμμάς. Τό μίσος κατά τοΰ Κεμάλ Τό χωριον φαίνεται άρκετά εΰπορον. Οί κάτοικοί του περί τούς 200 μέτοικοι έξ Ανατολικής Ρωμυλίας έχουν κάποιον πολιτισμόν.
Δείκνυνται περιποιητικότατοι πρός τούς άνδρας, λέγοντες διαρκώς δτι ό προελαύνων Ελληνικός στρατός έσωσεν αυτούς άπο την Κεμαλικήν τυραννίαν και άρπαγήν. Αρκετοί έκ τοΰ άρρενος πληθυσμού εΐχον στρατολογηθή βιαίως ύπό τού Κεμάλ. Έπαθον πολλά οί κάτοικοι τού Μπαγτσετζίκ άπο τον άρχηγόν τής Άγκύρας και
διά τούτο ομιλούν περί αυτού με άληθές μίσος. ’Ιδιαιτέραν έντύπωσιν έμποιεΐ ή άπαστράπτουσα άληθώς καθαριότης των οικιών, τών όποιων οί τοίχοι λευ κάζουν άσπίλως άπο τήν συχνήν έπίχρισιν δι’ άσβέστου. Νερό! Νερό! Υπάρχουν εις τό χωριον και τρεις εως τέσσαρες βρύσεις μέ διαυ γές και ψυχρόν ύδωρ και
τούτο άποτελεΐ τήν μεγαλειτέραν εύχαρίστησιν διά τούς κεκμηκότας στρατιώτας, οϊτινες ήρχισαν συνωθούμενοι τόσον πέριξ αύτών διά νά πιουν ή να ποτίσουν τά ζώα, ώστε έδέησε νά τεθή εις έκάστην φρουρά πρός τήρησιν τής τάξεως. Ή διαμονή μας εις τό χωριον τούτο ήτον έκ τών πλέον ευχάριστων. Τήν πρωίαν
τής έπομένης 3 Αύγούστου άναχωροΰμεν, έξακολουθοΰντες τήν πρός τά πρόσω πορείαν μας ύπό τάς αύτάς συνθήκας έδάφους και καύσωνος. Οί δρόμοι — τά μονοπάτια δηλαδή — είνε κα τά τό μέγιστον μέρος σχεδόν άδιάβατοι, άπαίσιοι. Έδαφος αύχμηρόν. Καύσων ύπερβολικός. Μήτε εν δένδρον πουθενά πρός παρηγοριάν.
Πέραν εις τό βάθος άντικρύζομεν εις τήν σειράν άλλων βουνών τόν περιεργότερον βράχον δν δύναταί τις νά
ϊδη. Ό βράχος τού Σιβρ'ι Χισάρ Σειρά αύχμηροτάτων κορυφών. Πληροφορούμεθα ότι είνε ό βρά χος, κάτωθεν τού όποιου εύρίσκεται τό Σιβρι Χισάρ. Συμβαδίζοντες ήδη μέ τμήματα τής . Μεραρχίας, διερχόμεθα πεδινά μέρη, άγονα καί άνυδρα άνερχόμεθα καί κατερχόμεθα κορυφογραμμάς άλλας ύψηλοτέρας καί άλλας χαμηλοτέρας καί διευθυνόμεθα πρός τήν νέαν
118 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» έπισταθμίαν μας, τό χωρίον Άσαγί-Κεπέν, οπού άφικνούμεθα μετά ε πτάωρον πορείαν. Τό χωρίον σιτοφόρον και κτηνοτρόφον εΐνε έν τούτοις άθλιον. Γύ ρω του ύπάρχουν Ικανά οπωσδήποτε δένδρα και λαχανόκηποι. Εντός αύτοΰ όμως οΰδέν δένδρον και καυστικαί τού ήλιου
άκτϊνες τό πυρ πολούν καθ’ όλην τήν ήμέραν. Παραμένομεν εις αύτό έπ'ι 36 ώρας. Α πέναντι του σχεδόν και εις άπόστασιν τρίωρον εύρίσκεται τό Σιβρ'ι Χισάρ, άπλούμενον κάτωθεν τού αίχμηροκορύφου βράχου. Τό Σιβρ'ι Χισάρ είχε καταληφθή τήν 3 Αύγούστου ύπό τού προελαύνοντος άριστερόθεν ήμών . Σώματος
Στρατού και ήδη μένουν εις αύτό τμήματα τής . Μεραρχίας. Ή . Μεραρχία καί ή . Μεραρχία έξακολουθούν τήν προέλασίν των, άλλ’ ούδαμού συναντούν έχθρόν. Τήν πρωίαν τής 5 Αύγούστου τό στρατηγέϊον τού . Σ.Σ. άναχωρεϊ έκ Σαραγί Κεπέν. Βαίνομεν πρός τό νέον σημεΐον έπισταθμίας μας τόν ποταμόν
Σαγγάριον.Έχομεν ήδη πληροφορηθή άπό τής προηγουμένης, ότι παρά τήν θέσιν Χατζή-Κολέ καί παρά τό χωρίον Φενδίολγου διεσώθησαν δύο ξύλιναι γέφυραι, ένώ ό λόχος τού μηχανικού προαναχωρήσας μεταβαίνει πρός έπισκευήν αύτών διά τήν άσφαλή διάβασίν των. Μετά πάροδον ολίγης ώρας άπό τής άναχωρήσεώς μας
άντιλαμβανόμεθα, ότι κατά τήν ήμέραν αύτήν έχομεν νά κάμωμεν τήν δυσκολωτέραν τών μέχρι τοΰδε πορειών μας. Παντοϋ αύχμηρότης και ξηρασία Διερχόμεθα δΓ έδάφους διαρκώς κυματοειδούς. Ή αύχμηρότης του εΐνε άπερίγραπτος. Τό χώμα ώς έπ'ι τό πλέίστον λευκόν, άργιλλώδες, μικροί, μικρότατοι λίθοι, έκ τού
τελειότατου είδους τής στουρναρό πετρας λάμπουν ίσχυρώς ύπό τάς ήλιακάς άκτΐνας, άντανακλώντες αύτάς καί πολλαχού
οί λοφίσκοι καί τά ολίγα πεδινά σημεία φαίνονται ώς διάστικτα έκ θραυσμάτων ύάλου ή κρυστάλλου. Παρερχόμεθα τό μι κρόν καί άθλιον χωρίον Μουταλίμπ καί άρχίζομεν βαίνοντες πάντοτε άνά κορυφογραμμάς άλληλοδιαδόχους. Πανταχοΰ ξηρασία. Ενίοτε ό θύμος καί άλλα άγρια φυτά άναδίδουν τήν ύπερόχως άγνήν εύωδίαν των, ήν άπολαμβάνομεν άπλήστως. Βαδίζομεν άνά μέσον άληθοΰς έρήμου. Ό καύσων εΐνε τρομερός καί αί ώραι φαίνονται μακραί. Τό ήθικόν όμως όλων ούδόλως έλαττούται. Πολλά τμήματα παραπλανώνται ολίγον διότι ούδείς καί έκ τών ολίγων Τούρκων, οΰς χρησιμοποιοϋμεν ώς οδηγούς γνωρίζουν τό μέρος, πρός δ κατευθυνόμεθα.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 119 Γραφική είκών Άπό τό ύψος των κορυφογραμμών βλέπομεν κάτω εις την μεταξύ δύο οροσειρών στενήν πεδιάδα τήν . Μεραρχίαν προχωρούσαν κατά φάλαγγας. Θέαμα μοναδικής ώραιότητος. Γραφική είκών άλησμόνητος. Μετά πολύωρον πορείαν κατερχόμεθα διαρκώς τάς κορυφογραμμάς αύτάς,
τάς άποτελούσας μέρος τής μεγάλης οροσειράς Κουμπουνζοϋ και μετ’ ολίγον άφικνούμεθα εις τό χωρίον Γιακά-Πουνάρ. Κατοικεΐται μόνον άπό Τσερκέζους, Μωαμεθανούς μέν τό θρήσκευμα, άλλ’ ούδεμίαν άλλην σχέσιν έχοντας με τούς Τούρκους. Ή μορφή όλων καί τό παράστημα είναι καθαυτό Ρωσσική. Ξανθότριχες οί
πλεΐστοι καί κυανόφθαλμοι. Εΐνε έποικοι, έγκατασταθέντες εις τό μέρος τούτο πρό δέκα καί εν έτών ύπό τού Σουλτάνου Άβδούλ Χαμίτ, ότε καί 'ίδρυσαν τό χωρίον των. Ό Κεμάλ ήθέλησε νά τούς στρατολογήση, άλλά δύο μόνον έξ αύτών κατόρθωσε νά συλλάβη, τών άλλων στρατευσίμων καταφυγόντων ένοπλων εις τά
όρη.Ήδη μετά τήν φυγήν τού Κεμάλ, έπανήλθον καί ούτοι εις τό χωρίον των καί δείκνυνται περιποιητικό τατοι προς τούς διερχομένους "Ελληνας στρατιώτας. Εΐνε όμως τόσον πτωχόν τό χωρίον των, καί εις ύδωρ άκόμη, ώστε νά τούς άπομένη ή λύπη, ότι δεν δύνανται νά μάς προσφέρουν άφθόνως μήτε νερό κάν. Ή
ολίγη καλλιεργήσιμος γή των άποδίδει μόνον σιτηρά, τά όποια εΐ νε καί τό μοναδικόν προϊόν τού χωρίου των. Έξακολουθούμεν τήν πορείαν μας καί μετά δύο ώρας άντικρύζομεν τάς χλοερός όχθας τού Σαγγαρίου ποταμού. Νομίζομεν, ότι ή δρόσος του άφικνεϊται μέχρις ήμών. Πλησιάζομεν προς αύτόν βλέπομεν τά
καλαμοειδή φυτά, τά πυκνότατα φυόμενα έπί τής δεξιάς όχθης του καί βαδίζομεν ήδη έπί πόας. Τά ζώα θά έναλλάσουν
τήν έξ άχυρου καί κριθής τροφήν των με χλόην καί πόαν. Καταυλιζόμεθα πλέον κατά μή κος τής άριστεράς πρός ήμάς όχθης τού ποταμού, ένώ ήδη καταφθά νει καί ή . Μεραρχία διά νά καταυλισθή πλησίον μας. Εις τάς όχθας τοΰ Σαγγαρίου Ό Σαγγάριος ποταμός, ό Σακαρία’Ιρμάκ τών Τούρκων έχει εις τό μέρος αύτό όπου κατηυλίσθημεν πλάτος ποικίλον μεταξύ είκοσι καί είκοσι πέντε μέτρων καί βάθος τριών μέχρι τεσσάρων. Αί όχθαι του εΐνε χαμηλαί χωματώδεις, μή ύπάρχοντος καί τοΰ έλαχίστου λίθου. Τό ύδωρ του θολόν, ρέει με ικανήν ταχύτητα, καθισταμένην ένιαχοΰ όρ-
«Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» 120 μητικήν. Τα ζώα χρεμετίζουν γηθοσύνως εις την οψιν του καί ποτίζον ται άφθόνως. Διανυκτερεύομεν παρά τάς όχθας του. Ή πανσέληνος επάργυροι τα ρέοντα ΰδατα. Πέραν εις τό βάθος έπ! των κλιτύων και των πλευρών τής οροσειράς λάμπουν αί πυραι τών καταυλισμών τής .
Μεραρχίας. Όλη ή έντεΰθεν τού ποταμού πεδιάς διαστίζεται άπό τάς λάμψεις τών πυρών τών καταυλισμών μας καί τών τής . Μεραρχίας. Τό θέαμα εινε άφαντάστου ώραιότητος. Ή ζωή τού στρατοπέδου πα ρουσιάζεται ύπό πρωτοφανώς γραφικήν οψιν. Προς άναχώρησιν Την πρωίαν τής σήμερον 6 Αύγούστου έτοιμαζόμεθα
πρός άναχώρησιν. Καί καθ’ ήν στιγμήν γράφω την παρούσαν μου άναμένομεν την διαταγήν τού στρατηγού κ. Κοντούλη διά νά τεθώμεν έν πορεία διαβαίνοντες τον Σαγγάριον, τού όποιου την γέφυραν έπεσκεύασαν άνδρες τού λόχου τού μηχανικού, ένισχύσαντες οΰτω την άντοχήν της διά την διάβασιν τών αύτοκινήτων,
τών φορτηγών άμαξών, τών ζώων. Άφίνομεν τόν Σαγγάριον διά νά νοσταλγήσωμεν βεβαίως μετ’ ολίγον τήν δρόσον του καί τήν άφθονίαν τών ύδάτων του, ένω άνωθέν μας ϊπταται Ελληνικόν άεροπλάνον καί αί Μεραρχίαι προελαύνουν χωρίς νά συναντούν τόν έχθρόν. 11η επιστολή 22 Αύγούστου 1921 Έβλ'ι-Φακιλί Αγαπημένη
μου Ναταλία, Αύτήν τήν στιγμήν έλαβα το γράμμα σου άπό τήν Πεντέλη. Καλά έ καμες παιδάκι μου, πού έπήγες νά περάσης λίγο καιρόν εις τήν έξοχήν. ’Άλλως τε άφοϋ ό σύζυγος ζή ύπό σκηνήν διατί νά μή ζή και ή σύζυγος; Είδες τί ώραΐα πού είναι κάτω άπό τήν σκηνή. Άπό ύγείαν εύτυχώς εί μαι κάλλιστα.
Πλησιάζομεν πρός τήν Άγκυραν μετά νικηφόρους μάχας καθημερι νώς καί έτσι έλπίζω νά τελειώση γλήγορα
πλέον αύτή ή ιστορία και νά ξαναγυρίσω κοντά σου. Ασπασμούς σε όλους. Στο σπίτι τής μητέρας μου είναι καλά; Γράψε μου. Σοϋ γράφω πολύ βιαστικά διότι έτοιμαζόμεθα
121 ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ προς άναχώρησιν. Χαιρετισμούς Ιδιαιτέρως εις τον κ. και κυρίαν Άνδρικίδου και τούς ευχαριστώ πολύ πού σε περιποιούνται τόσον. Σε γλυκοφιλώ Ήλίας Ή διεύθυνσίς μου είναι: Ήλ. Βουτιερίδην / Άπεσταλμένον «’Εμπρός» / Στρατηγεϊον A ' Σ.Σ. / T. Τ. 924 2 Σεπτεμβρίου 1921 ΤΟ
«ΕΜΠΡΟΣ» ΕΝ ΤΩ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΠΡΟΕΛΑΥΝΟΥΣΩΝ ΜΕΡΑΡΧΙΩΝ ΜΕΤΑ ΔΥΣΧΕΡΕΙΣ ΚΑΙ ΜΑΚΡΑΣ ΠΟΡΕΙΑΣ ΟΙ ΦΑΝΤΑΡΟΙ ΜΑΣ ΔΡΟΣΙΖΟΝΤΑΙ ΕΙΣ ΤΑΣ ΟΧΘΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΡΑΝΤΖΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΕΡΙΓΡΑΠΤΟΥ ΜΕΓΑΛΕΙΟΥ ΤΟΥ ΕΤΕΡΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΤΟΥ «ΕΜΠΡΟΣ» 11 Αύγούστου. — Από τον καταυλισμόν μας, οπού μόλις άφίχθημεν περί την 9^ καί 12
νυκτερινήν ώραν μικρόν εν τεύθεν τής άριστεράς όχθης τού ποταμίσκου Κατραντζί, έξακολουθώ τήν ήμερολογιακήν έκθεσιν τής πορείας μας πρός συνάντησιν τού έχθρού. Τήν 9 π.μ. τής 6 Αύγούστου έγκατελείψαμεν τήν όχθην τού Σαγγαρίου καί βαδίζοντες επί μικρόν διάστημα παραλλήλως αύτοΰ βαίνομεν είτα διά
μέσου οροπεδίων αύχμηρών, ύπό καυστικώτατον ήλιον. Διερχόμεθα ήδη τάς περί τό άρχαΐον Άμόριον χώρας καί τά σύνορα τής πάλαι Γαλατίας καί Αυκαονίας. Ενθυμούμαι τόν άρχαΐον γεωγρά φον Στράβωνα, όστις χαρακτηρίζει τά μέρη ταϋτα έρημα, άνυδρα καί όναγρόβατα. Καί άληθώς τοιούτον εινε τό έδαφος των
άλληλοδιαδόχως παρουσιαζομένων ενώπιον μας κορυφογραμμών, ας άνερχόμεθα καί κατερχόμεθα, χωρίς νά συναντώμεν που δενδρύλλιον ή χόρτον άλ λο έκτος άκανθων καί ένίοτε θύμου. Παρερχόμεθα τό χωρίδιον Τατούρ-Κιοϊ καί τάς πλαγιάς τού όρους Άκ-Ντάγ (Λευκού ’Όρους). Ή ονομασία του εΐνε άκριβεστάτη. Τό
έδαφος άργιλλώδες, λευκάζει πανΣΤΡΑΤΗΓΕΪΟΝ Α' Σ. Σ.
122 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» ταχοΰ και αί ήλιακαί άκτϊνες καθίστανται καυστικώτεραι. Άλλ’ ιδού αί παραδοξότητες τής Μικρασιατικής φύσεως. Μετ’ ολίγον, δηλαδή μετά πορείαν 15-16 χιλιομέτρων, εις τό μέσον τής αύχμηρότητος αυ τής άντικρύζομεν μέρος χλοώδες. Υπάρχει ύδωρ και έκεϊ και πλησίον
μύλος, τού όποιου ό κάτοχος εινε Έλλην έκ Σμύρνης. Όμιλε! τήν Ελ ληνικήν καί μάς δίδει σαφείς και πολυτίμους πληροφορίας διά τήν περαιτέρω οδόν μας. Κατά τήν προς τά πρόσω πορείαν μας συναντώμεν τμήματα τής . Μεραρχίας. Οί άνδρες βαδίζουν κάθιδροι, άλλ’ άποφασιστικοι πρός άντιμετώπισιν πάσης
κακουχίας. Προχωροΰμεν διά μέσου άτραπών και έδαφών δυσβάτων ίκανώς. Ό κονιορτός άνυψοΰται κατά πυκνά σύν νεφα. Αρχαιολογικού παρατηρήσεις Άλλ’ ιδού μία εύχάριστος έκπληξις. Περί τό 25°ν χιλιόμετρον άπό τού σημείου τής άναχωρήσεώς μας, εις τό μέσον τής έρήμου ταύτης χώρας, βλέπω, κεχωσμένον έντός
τής γής, τμήμα μέγα άρχαίου μαρ μάρινου μνημείου. ΈπΙ τής μιας άκρας τής προσόψεως τού μνημείου τούτου διακρίνεται εις καλήν κατάστασιν άνάγλυφος κεφαλή ζώου κε ρασφόρου, παρεμφερούς πρός τράγον, με έκφρασιν βλέμματος άνθρωπίνην και με βοστρυχώδη χαίτην. Εις τήν άλλην άκραν ύπάρχει άλλη κεφαλή
άπεξισμένη τελείως, μεταξύ δε τών δύο κεφαλών και εις μίαν των άλλων πλευρών τού μαρμάρινου λειψάνου ύπάρχουν άνάγλυφοι ρόδακες εύμεγέθεις. Με τάς όλίγας άρχαιολογικάς μου γνώσεις τολ μώ νά διατυπώσω τήν γνώμην, οτι τό μνημεΐον αύτό εινε τέχνης Ρω μαϊκής έποχής. Εις άπόστασιν έκατοντάδος περίπου
μέτρων άπό τής θέσεως, οπού τό ώς άνω λείψανον τών άρχαίων χρόνων καί μεταξύ σωρού πετρών, θραυσμάτων τών
ύπερκειμένων βράχων ύψούται λευκάζον τμήμα μαρμάρινου επιτύμβιου στήλης. Πλησίον δε τών άρχαίων τούτων μνημείων σώζονται είσέτι έρείπια οικισμών νεωτάτου συνοικι σμού. Ό χάρτης κατά τό μέρος αύτό σημειοϊ άρχαϊα έρείπια καί ολί γον περαιτέρω ΒΑ τό χωρίον Παλάτ-Χισσάρ (Άνάκτορα-Φρούριον), ήτις ονομασία έδόθη άσφαλώς, διότι οί ύπερκείμενοι τού χωρίου βρά χοι, όρώμενοι έξ άποστάσεως καί έκατόν άκόμη μέτρων, φαίνονται ώς έρείπια έπιβλητικών άνακτόρων καί αί κατά κανονικά διαστήματα καί τετραγωνικά σχήματα όπαί των ώς παράθυρα.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 123 Γοητευτικόν θέαμα Προχωροϋμεν διά μέσου διαρκώς έρήμου χώρας και μετά πορείαν χιλιομέτρων συναντώμεν τόν καταυλισμόν του Β' Σ. Σ. παρά τό Γκιόκ Πουνάρ, θέσιν ή όποια μάς γεννά τό συναίσθημα τής καταπλήξεως και έκστάσεως. Άπό τής ρίζης συγκροτήματος βράχων ρέει ύδωρ
άφθονώτατον, διαυγέστατον καί ή δρόσος του φθάνει μέχρις ήμών, οϊτινες τό βλέπομεν άφ’ ύψηλοΰ. Και όταν έπίομεν έξ αύτοϋ έγνωρίσαμεν τήν κρυσταλλώδη διαύγειαν του και τήν ψυχρότητά του. Άπλούμενον άμέσως μετά τήν έκροήν του τό ύδωρ αύτό προβάλλει εις τούς οφθαλμούς ώς άβαθής ήρεμος λίμνη, εις τόν
βυθόν τής όποιας διακρίνονται οί στρογγύλοι καί λευκάζοντες λίθοι. Μετ’ ολίγον μεταβάλλε ται εις ποταμίσκον, είς τά δροσερά τού όποιου νάματα λούονται στρατιώται καί ποτίζονται λαιμάργως κτήνη. Ό διοικητής τού Α' Σ. Σ. άντιστράτηγος κ. Κοντούλης έπισκέπτεται τόν διοικητήν τού έκεϊ καταυλιζομένου Β'
Σ. Σ. πρίγκηπα Άνδρέαν. Προχωροϋμεν άφίνοντες τό γοη τευτικόν θέαμα τού πηγαίου ΰδατος καί μετά πορείαν 1 У χιλιομ. άφικνούμεθα είς τό χωρίον Ρενκόγλου καί καταυλιζόμεθα έξωμεν αύτού. Οί κάτοικοι τού πτωχού χωρίου είνε Κούρδοι, έγκατασταθέντες έκεϊ πρό εικοσαετίας. Γεωργοί άρχεγόνου καταστάσεως καί
κτηνοτρόφοι, ζοϋν ύπό τάς δυσμενεστέρας τών συνθηκών. Μάς πληροφορούν ότι πρό 36 ωρών διήλθεν έκείθεν Κεμαλικός στρατός, όστις έδήωσε τό χωρίον των. Διανυκτερεύομεν είς Ρενκόγλου ύπό τάς άκτϊνας μα γευτικής πανσελήνου, ένώ κατά τάς πρώτας νυκτερινός ώρας καταυλίζεται ολίγον περαιτέρω καί ή .
Μεραρχία. Τήν πρωίαν τής 7 Αύγούστου ήμέτερον άεροπλάνον ρίπτει φάκελλον, περιέχοντα πληροφορίας περί τών
οχυρώσεων, τών δυνάμεων καί τών κινήσεων τού Κεμάλ. Ώραν 2 ίά μ.μ. άναχωροΰμεν έκ Ρενκόγλου, βαίνοντες πάντοτε με διεύθυνσιν ΝΑ καί διερχόμεθα πάλιν έρήμους καί άγονους έκτάσεις. Άνερχόμεθα καί κατερχόμεθα δυτικώς κορυφογραμμάς. Διαβαίνει καί ή . Μεραρχία, ένώ αί άλλαι τού Σώματος προελαύνουν δεξιόθεν καί άριστόθεν. Τό χώμα εΐνε ψαμμώδες καί δυσχεραίνει άπείρως τήν πο ρείαν τών άνδρών, οϊτινες όμως ύπομονετικοί, βαδίζουν πάντοτε πρός τά έμπρός. Παρερχόμεθα τόν καταυλισμόν τών τελευταίων τμημάτων της . Μεραρχίας, έπί χώρου, όπου ύπάρχει ύδωρ όλίγον καί θολόν καί ή γή χλοάζει ελαφρώς.
124 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» Βαίνομεν προς τό χωρίδιον Κουζούμπασι, κείμενον είς τό βάθος πεδινής χαράδρας, δηλαδή μακροτάτης καί στενής λωρίδος γής διηκούσης έπι ικανά χιλιόμετρα διά μέσου κορυφογραμμών. Έκεΐ πλησίον εχει καταυλισθή και τό Β' Σ. Σ. ένώ ή . Μεραρχία καταυλίζεται είς μίαν
των ΰπερθεν αύτοΰ κορυφογραμμών. Ή χαράδρα αΰτη τού Κουζούμπασι εΐνε θέσις θαυμασία διά την άπόκρυψιν πολυαρίθμου στρα τού, άλλ’ αί ύγιειναι συνθήκαι χείρισται. Οί κάτοικοι είναι Κούρδοι και φαίνονται μαστιζόμενοι υπό τών ελωδών πυρετών. Πώς ζοΰν, ό Θεός μόνον γνωρίζει. ’Επέρχεται ή νύξ καί οί
στρατιώται έτοιμάζουν τό δεΐπνον των. Ψήνουν παντού άμνούς και όρνιθας. Τό νυκτερινόν ψύχος δριμύτατον. Έν τώ μεταξύ προσάγονται δύο αύτόμολοι, οϊτινες δίδουν πληροφορίας περί τού Κεμαλικοΰ στρατού, όχι καί πολύ ένδιαφερούσας. Την 8ην Αύγούστου διημερεύομεν είς Κουζούμπασι και έπιλαμβάνομαι τής
ευκαιρίας ν’ άνέλθω είς μίαν τών ΰπερθεν ήμών κορυφο γραμμών, άπό τού ΰψους τής όποιας βλέπω τάς πέραν ύψουμένας άλλεπαλλήλους βουνοσειράς καί είς τά διάμεσα αύτών πεδινά, άλλ’ άγο να μέρη. Άντικρύζω την νέαν έρημον, τήν όποιαν πρέπει να διέλθωμεν. Μετά μεσημβρίαν έπισκέπτομαι τόν καταυλισμόν τού
Σ. Σ. φιλο ξενηθείς ύπό τού συναδέλφου κ. Ν. Καρβούνη τής «Πολιτείας». ’Εκεί μεταξύ άλλων μανθάνω, ότι τό . Σ. Σ. μεταφέρει καί άρχαίαν ένεπίγραφον πλάκα, ολίγον προχριστιανικής έποχής. Άναγινώσκεται έπ’ αύτής καθαρώτατα τό όνομα Αλεξάνδρου τινός, όστις κατεσκεύασε τόν έπιτύμβιον αυτόν λίθον είς
μνήμην τής θανούσης συζύγου του. Βεβαίως ούδείς λόγος έπιτρέπει νά πλάση τις ύποθέσεις παράτολμους
παρασυρόμενος άπό τό όνομα τού συζύγου Αλέξανδρος, άφού άλ λως τε ό Μέγας Αλέξανδρος δεν διήλθε τών μερών τούτων, άτινα εινε πάντοτε τά σύνορα τής πάλαι Γαλατίας και τής Λυκαονίας. Ύπό άφόρητον καύσωνα Ή πρωία τής 9 Αύγούστου μάς εύρίσκει είς Κουζούμπασι, όπόθεν διαμετακομίζονται είς τά όπισθεν καί περί τούς 50 άσθενείς τού . Σ. Σ. διά τών ύγιεινομικών αύτοκινήτων. Περί τήν μεσημβρίαν διέρχεται προ ήμών τό . Σ. Σ.Έν τώ μεταξύ πληροφορούμεθα, ότι ή . Μεραρ χία ειχεν ελθει είς έπαφήν τινα μετά τών οπισθοφυλακών τού έχθρού, ήν καί έτήρει. Άναχωρούμεν έκ Κουζούμπασι τήν 5 μ. μ. καί έξελθόντες τής πεδινής χαράδρας άνερχόμεθα πάλιν κορυφογραμμάς, είτα δε
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 125 μέγα όροπέδιον, άχανή έρημον έκτασιν. Τα νέφη του κονιορτού ύψοΰνται πυκνότατα καί έκτυφλωτικά. Τό χώμα εΐνε λεπτότατον, ώς αλευρον, οί τυχόν δε βώλοι γης εις την έλαχίστην προστριβήν μετα βάλλονται εις κόνιν άνυψουμένην ώς σύννεφον. Καίτοι ό ήλιος κλίνει προς την
δύσιν του ό καύσων είναι άφόρητος. Οί άνδρες καί τα ζώα υποφέρουν πολύ καί ύδωρ ούδαμοΰ συναντώμεν. Ούτε βεβαίως καί ξηρόν δένδρον. Άκάνθαι μόνον καί κίτρινα άγρια χόρτα. Εύτυχώς ή σημερινή πορεία εΐνε ολιγόωρος. Περί τήν 8 εσπερινήν ώραν κατασκηνοΰμεν εις άναπεπταμένον πεδίον άνατολικώς τών χωρίων
Ούζούμπεη και Σινανλί. Άλλ’ ύδωρ δεν υπάρχει. Χρησιμοποιοΰμεν με φει δώ τό όλίγιστον, τό όποιον είχε φέρει έκαστος ήμών μαζύ του. Εις τό βάθος καί εις άπόστασιν δέκα καί πέντε περίπου χιλιομέτρων διακρίνονται αί πρώται ύψηλαί κορυφογραμμαί, τάς όποιας κατέχει ό έχθρός δυτικώς ήμών. Τό πεδίον τού
καταυλισμού μας ύπό τό φώς πανσελήνου παρέχει άρκετά ώραΐον θέαμα. Ή έπιβλητική νυκτερινή γαλήνη, ή βαθέϊα σιγή, ή διακοπτομένη κάπου-κάπου άπό τό άσμα τού γρύλλου ή άπό τον θόρυβον τού έργαζομένου άσυρμάτου, οί διακεκομμένοι κω δωνισμοί τών παρερχομένων ποιμνίων άποτελούν σύνολον ίκανώς
γοητευτικόν. Ό τόπος είναι πλήρης άκρίδων καί μεγάλων πτερωτών μυρμηγκιών ή άλλων οί όποιοι δάκνουν όχι ολίγον όδυνηρώς. Αί Μεραρχίαι τού Σώματος έχουν προχωρήσει περί τά 10 χιλιόμετρα. Τήν πρωίαν τής 10 Αύγ. έτοιμαζόμεθα πρός άναχώρησιν. Πέραν έπί τών κλιτύων τών όρέων καί έπί τών ύψιπέδων
διακρίνομεν τάς έλικοειδείς γραμμάς τών προελαυνουσών Μεραρχιών. Αναφαίνονται καί έξαφανίζονται έκάστοτε μεταξύ κορυφών
καί χαραδρών. Ή πορεία σή μερον είνε έκ τών δυσχερεστάτων καί μακροτάτων. Διερχόμεθα μόνον έρημον άτελείωτον. Μέρη δύσβατα. Ή σύστασις τού έδάφους περίερ γος, άλλα και τοιαύτη, ώστε τά πετρώματα να διαδέχεται στρώμα λεπτοτάτου χώματος. Προχωροϋμεν διαρκώς. Μετά τινας ώρας εις τον ουρανόν συσσωρεύονται πυκνά μαύρα νέφη. Καλύπτεται όλος ύπό τούτων. Αγώνες πυροβολικού έν μέσω άγριας καταιγίδας Περί τήν 8 μ.μ. συναντώμεν μικράν όασιν. Φρέαρ με θολόν ύδωρ καί μέρος βαλτώδες. Άλλ’ αίφνης άκούομεν βροντάς. Εΐνε οί πρώτοι κανονιοβολισμοί τής . Μεραχίας, έλθούσης εις πλήρη επαφήν με τόν έχθρόν έπί τών ύψωμάτων τού Γιαριμντάμ, όπόθεν πρέπει να τόν έκτο-
126 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» πίση. Βλέπομεν πέραν και όχι εις πολύ μεγάλην άπόστασιν τα χαρα κτηριστικά νεφύδρια τών έκρηγνυομένων έγκαιροφλεγών οβίδων, ένώ ό κρότος αυτών συναναμίγνυται με τάς πρώτας βροντάς τής επικείμε νης καταιγίδος. Και όντως μετ’ ολίγον ισχυρότατος άνεμος,
βιαιότατος πνέει έφ’ όλης τής ερήμου έκτάσεως καί ύψοΐ άπερίγραπτως πυκνά νέ φη κονιορτοϋ, τά όποια έμποδίζουν ήμάς να βλέπωμεν εις άπόστασιν ένός μόνον βήματος. Άμαξαι φορτηγαί, ζώα, τά ολίγα αυτοκίνητα, άνδρες σταματούν όλα διά νά μή συντρίβουν έκ τής άλληλοσυγκρούσεως. Είκών μεγαλειώδης Ό
ούρανός μαύρος, ό όρίζων άποκρύπτεται άπό τον κονιορτόν, ό άνεμος μαίνεται, άστραπαί διασχίζουν συνεχώς τό στερέωμα καί αί βρονταί άκούονται άλληλοδιάδοχοι καί ίσχυραί. Πίπτουν καί κεραυ νοί. Καί μετ’ ολίγον άνοίγουν οί καταρράκται τού ουρανού καί ή βρο χή ή ραγδαιοτάτη συμπληρώνει τήν όλην εικόνα
τής άγριωτάτης κα ταιγίδος, ένώ τό πυροβόλον δεν παύει νά κροτή. Περί τήν 5 μ.μ. ύπό τήν ραγδαίαν βροχήν άφικνούμεθα διάβροχοι εις τό έρημον κατοίκων χωρίον Κοκάρ, τό όποιον εις τόν χάρτην σημειοΰται ώς Τζαμπακλί, ένώ Τζαμπακλί εΐνε τό όνομα μικρός Τουρκι κής φυλής, εις ήν άνήκουν οί πρώην
κάτοικοι τού χωρίου. Διακοπείσης ολίγον τής καταιγίδας στήνονται αί σκηναί. Άλλ’ έκρήγνυται καί πάλιν βιαιότερα καί άνατρέπει όλας τάς σκηνάς. Τέλος ή θύελλα κα ταπαύει καί κατορθοΰμεν νά καταυλισθώμεν πέριξ τού ερήμου χωρίου τό όποιον έγκατέλειψαν οί κάτοικοι, διότι τό ύπάρχον εις αύτό ύ δωρ εΐνε
πολύ θειούχον καί έχει τήν ένοχλητικήν βαρείαν οσμήν τού ύδροθείου. Αλλά πιεζόμενοι ύπό τής άνάγκης τό πίνομεν. Οί
πρώτοι τρανματίαι Τήν πρωίαν τής 12 Αύγούστου άφικνούνται εις τόν καταυλισμόν μας οί πρώτοι τραυματίαι της . Μεραρχίας, άνήκοντες πάντες σχε δόν εις τό 1ον εύζωνικόν σύνταγμα. Ανέρχονται εις 200. Εΐνε ελαφρώς τραυματίαι. Φέρουν τραύματα έκ θραυσμάτων οβίδων καί έκ βλημά των πολυβόλων. Διαμετακομίζονται πάντες διά τών ύγειονομικών αύτοκινήτων εις Ούζούμπεη. Οί κανονιοβολισμοί τής μαχομένης . Μεραρχίας άκούονται συ νεχείς, ένώ ή . προελαύνει ταχέως διά τών όρέων άκολουθούσης με ταξύ τών δύο καί τής . Έν τώ μεταξύ λαμβάνω τόν καιρόν νά
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 127 έξετάσω τα άφθονοΰντα εις τό έρημον αύτό χωρίον άρχαΐα καί Βυ ζαντινά μνημεία, ήτοι έπιτυμβίους λίθους, ένυπογράφους ή μη ή έχον τας ποικίλας άναγλύφους παραστάσεις, θραύσματα άναθημάτων στη λών, κιόνων. Αντιγράφω οσας έκ τών έπιγραφών καί έκ των παραστά σεων
δύναμαι. Ό 'Ελληνισμός εΐχεν εισχωρήσει εις την έρημον ταύτην χώραν καί τά διασωθέντα μνημεία εΐνε οί αψευδείς τούτου μάρτυρες. Περί ώραν 3 % άναχωροΰμεν με κατεύθυνσιν ΒΔ πλέον καί πεζοπορούμεν άνά κορυφογραμμάς εις χώραν έρημον. Κατερχόμεθα εις πεδινήν τινα χαράδραν μήκους 15 χιλιομέτρων καί
πλέον. Τό έδαφος εΐνε μαλακόν καί άμμώδες. Πανταχοϋ διάτρητον. Εΐνε αί όπαί αύται αί κατοικίαι τών εκατομμυρίων άρουραίων καί άσπαλάκων. Τά ξηρά ά γρια χόρτα πλησμονοϋν ώς καί οί μεγάλοι μύρμηγκες. Οί κανονιοβολισμοί άκούονται συνεχείς, άδιάκοποι, βαρείς. Όμοβροντίαι τηλεβόλων πυκναί καί
χαρακτηριστικοί κρότοι τών πολυβό λων. Ή μάχη γενικεύεται έπί δλου τού προ τού A Σ. Σ. μετώπου στρατού. Βλέπομεν τά νεφύδρια τών έκρηγνυομένων οβίδων. ’Επέρ χεται ή νύξ καί έξακολουθούμεν βαδίζοντες διά μέσου τής χαράδρας. Τέλος περί τήν 9 καί % άφικνούμεθα είς τον χώρον τού καταυλισμού μας,
όπόθεν άμέσως μετά τήν άφιξίν μας γράφω τήν παροΰσάν μου, διότι άναχωρεΐ τό ταχυδρομείον τού Σώματος. 12η επιστολή 3 Σβρίου 1921 Ντουμρεκ Αγαπημένη μου Ναταλία, Έχω άρκετάς ημέρας νά σου γράψω διότι δεν έφευγε ταχυδρομεϊον καί διότι διαρκώς εϊμεθα έν πορεία έπιστρέφοντες άπό τήν έκστρατείαν. Τώρα
που γυρίζομεν πίσω θά φύγω к ’ έγώ γλήγορα к ’ ελπίζω νά έλθω καί να σε ευρώ καλά και ευχαριστημένη. ’Ελπίζω να γυρί σω πολύ
γλήγορα καί νά σε ίδώ νά χαρώ, νά ίδής к ’ έσύ τον σύζυγόν σου, αν επιθύμησες νά τον Ιδης. Είσαι καλά, παιδάκι μου; Πιστεύω, δτι ή έξοχή σε ωφέλησε και θά τρως πιά με δρεξιν. Ασπασμούς σε δλους και στον γιατρόν. Σε γλυκοφιλώ καί καλήν άντάμωσιν. Ήλίας
128 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Έγλύτωσα και πάλιν από τάς βόμβας τον αεροπλάνου. Τώρα πια δεν υπάρχει φόβος νά δεχθούμε άλλας βόμβας. Δε σοϋ τό γράφω γιά νά τρομάξης και άνησυχήσης. Αυτό είναι τίποτε απέναντι άλλων και άπέναντι τής βρώμας πού έχουμε γεμίσει έξ αιτίας τής σκόνης μέ τάς
διαρκείς πορείας. Σε φιλώ και πάλιν Ήλίας Γράψε μου οπωσδήποτε κα'ι ϊσως λάβω το γράμμα σου πριν φύγω [άπό τή Μικρασία]. 5 Σεπτεμβρίου 1921 ΤΟ «ΕΜΠΡΟΣ» ΜΕ ΤΑΣ ΜΑΧΟΜΕΝΑΣ ΦΑΛΑΓΓΑΣ ΜΑΣ ΠΛΗΡΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ 1ΗΣ ΠΕΝΘΗΜΕΡΟΥ ΛΥΣΣΑΛΕΑΣ ΜΑΧΗΣ - ΠΩΣ ΕΚΥΡΙΕΥΘΗΣΑΝ ΠΑΝΥΨΗΛΟΙ ΤΡΟΜΕΡΟΙ ΟΡΕΙΝΟΙ ΒΡΑΧΩΔΕΙΣ ΟΓΚΟΙ - 01
ΑΝΔΡΕΣ ΜΑΣ ΒΕΒΑΙΟΙ ΑΛΛΑ ΑΤΡΟΜΗΤΟΙ ΕΒΑΔΙΖΟΥΝ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΘΑΝΑ ΤΟΝ - ΜΥΘΙΚΟΙ ΗΡΩΙΣΜΟΙ - ΕΚΘΑΜΒΩΤΙΚΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΤΕΡΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΤΟΥ «ΕΜΠΡΟΣ» Σάς στέλλω πιστήν και έκτεταμένην εκθεσιν τής πρώτης πενθημέ ρου μάχης. Εϊνε μακρά· άλλ’ έπρεπε νά τήν γράψω ούτω διά νά περιλάβω ο,τι
ήδυνάμην περισσότερον και χαρακτηριστικώτερον. Πρός Θεού! Τί ψευτιές εινε αυτές πού τηλεγραφοΰνται άπό τήν Σμύρνην και δημοσιεύονται άπό τάς πλείστας εφημερίδας. Ώς θά ϊδητε εις τήν εκθεσιν μου, ούτε τόποι ούτε μάχαι υπάρχουν εις αυτήν άπό οσας τηλεγραφοΰνται έκ Σμύρνης ύπό τών έκεϊ παραμενόντων
πολεμικών άπεσταλμένων, ών τά τηλεγραφήματα στέλλονται δήθεν έκ του Στρατηγείου. ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΝ Λ. Σ. Σ. 15 Αύγουστου. — Πρ'ιν επιχειρήσω νά περι γράφω τάς άπό 10-14 Αύγούστου μάχας, αϊτινες άποτελοϋν τήν πρώτην καί κυρίαν φάσιν τού άγώνος, ον άνέλαβεν ό έλληνικός στρατός διήνοιξαν δέ τήν δύσκολον
προς ’Άγκυραν οδόν, καθίσταται άπαραίτητον ν’ άναφέρω τούς λόγους, οί όποιοι έδημιούργησαν τήν άνάγκην
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 129 τής τόσον μακρύς και δυσχερούς πορείας τών στρατευμάτων μας μέχρι τής συναντήσεώς των μετά τού εχθρού, καί τα αίτια δι’ ά αί μάχαι αύται διεξήχθησαν εις μέρη τόσον εύνοϊκά διά τον αντίπαλον, καί τόσον δυσμενή δι’ ήμάς, ώστε ή έκστρατεία αΰτη ν’ άποβαίνη μία τών
σπανιωτέρων έξ όσων άναγράφονται έν τή πολεμική ιστορία τών έθνών, ή δε ελληνική νίκη να προσλαμβάνη την άξίαν τών καταπληκτικωτέρων στρατιωτικών κατορθωμάτων. Φυσικόν καί μέγα κώλυμα διά την έπιτυχή καί ασφαλή προέλασίν μας καί διά την άποτελεσματικήν κατά τού έχθρού έπίθεσιν ήτον ό Σαγγάριος
ποταμός.Έγινε λοιπόν σκέψις πώς θά διηρχόμεθα τόν πο ταμόν, όταν ό έχθρός θά κατείχε την ανατολικήν αυτού όχθην καί θά ήτον ώχυρωμένος άπέναντί της. Έπρεπε τα στρατεύματά μας να έπιτεθούν μεν κατά μέτωπον, άλλα καί ν’ άποφύγουν πάσας τάς μεγά λος δυσκολίας, τάς συναφείς πρός τοιαύτην τινά
έπίθεσιν. Ούτω τό Α' καί Γ' Σώματα Στρατού προήλασαν δι’ όλως άντιθέτων οδών μέ χρι τού Σιβρί-Χισάρ, όπερ κατέλαβεν ή X Μεραρχία την 3 Αύγούστου κατόπιν μικράς άντιστάσεως τών οπισθοφυλακών τού έχθρού (καί χω ρίς νά έγκαταλειφθή ύπό τών κατοίκων του) τμήματά τινα δέ προήλα σαν κατά μέτωπον. Ήτοι
τά δύο ταΰτα Σώματα Στρατού προύχώρησον εντός τής έν εϊδει σάκκου περιοχής τής περικυκλουμένης μεταξύ τών ποταμών Πουρσάκ καί Σαγγαρίου, ενώ τό Β' Σ. Σ. προήλαυσεν έξωθι τού ώς άνω σάκκου. Διά τής συγκλίσεως δέ τών Α’ καί Β' Σ. Σ. κατείχετο μέρος τού ποταμού όστις καί έγεφυρώνετο εις τέσσαρα ση
μεία του. Τό Α' Σ. Σ. κατεσκεύασε τρεις γεφύρας· μίαν εις θέσιν Φεδίογλου, έτέραν εις Μπαλικνταμί Τσιφλίκ καί τρίτην εις
’Ελιάς Πασά τό δέ Β' Σώμα τετάρτην, άνατολικώτερον περί τό χωρίον Τσάμκιοϊ. Άφεθείσης άπέναντί τού ποταμού προκαλύψεως, τά δύο Σώματα διέρρευσαν διά τού σάκκου καί έφθασαν Ν. αύτοΰ. (Διά τριών άνταποκρίσεών μου περιέγραφα τά έδάφη δι’ ών διήλθε τό Α' Σώμα Στρατού καί τάς μεγάλας δυσχερείας τής πορείας του. Αί δυσχέρειαι τού Β’ Σ. Σ. ήσαν έπί τινας ήμέρας μεγαλείτεραι). Πρός ύπερκέρασιν τον άριστεροΰ τον έχθρον Ή κίνησις αΰτη τών στρατευμάτων μας παρ’ όλην τήν πρόθεσιν καί φροντίδα νά μείνη μυστική διά τόν έχθρόν, ϊνα ούτος ένώ θά ήτον έστραμμένος πρός Δ μέ μέτωπον πρός τόν Σαγγάριον, δεχθή πλευρι-
130 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» κήν έπίθεσιν έκ του αριστερού του, έγινεν αντιληπτή παρ’ αυτού, διό τι καί τα άεροπλάνα του καί οί κάτοικοι έκράτουν αύτόν ένήμερον. Άλλως τε και ή κίνησις αυτή άπήτησεν αρκετόν χρονικόν διάστημα, ώστε νά μη δύναται νά παρουσιάση τι τό αιφνιδιαστικόν. Εντεύθεν
ό εχθρός έστρεψε τό μεγαλείτερον μέρος τών δυνάμεών του προς Ν και ώχύρωσε την φυσικός όχυράν γραμμήν, τήν άρχομένην В άπό τού πο ταμού Γκεούλ, μέχρι τού Σαγγαρίου καί βαίνουσαν κατά μήκος τής δεξιάς όχθης τού Γκεούλ άπό Δ πρός Α, ήτοι άπό τού χωρίου Έτρέκιοϊ μέχρι τού χωρίου Ίντζερλί. Έφ’ όσον δε
άντελαμβάνετο ότι ό έλιγμός τών στρατευμάτων μας ήτον εύρύτερος, έπ'ι τοσοΰτον έπεξέτεινε τάς οχυρώσεις του άπό Δ πρός Α, ώστε νά καταστήση τήν ύπερκέρασιν, άν όχι άδύνατον, τουλάχιστον λίαν δύσκολον.Έσημειώθη πρός τούτοις μάζα δυνάμεών του είς τό άκρον άριστερόν τής πρός Ν παρατάξεώς του περί τό
χωρίον Ίντζερλί, τήν όποιαν βραδύτερον μετέφερεν έτι άνατολικώτερον μέχρι τού Καλέ Γκροτό. Συνεπώς ή ύπερκέρασις τού άριστεροΰ τού έχθροΰ καθίστατο άδύνατος και ή στρατιά μας, ϊνα έπιτεθή κατά τής νέας παρατάξεώς του καί δημιουργήση ρήγμα είς ταντην διά τής έπιθέσεως έστράφη πρός βορρά. Αί Μεραρχίαι
τού Α’ Σ. Σ. άφοΰ διέβησαν τόν ποταμόν Σαγγάριον, προήλασαν έκ τών προρρηθεισών τριών γεφυρών διά διαφόρων οδών άπό τού όρους Άκ-Ντάγ και τών χωρίων Ρενκόγλου, Μελισαπαλιράρ, Τοπάς Τσιφλίκ, Τοπιτσά, Σινανλί, Ούζούμπεη, Γιουσούμπαση, Κέρπογλου, Κοκάρ, Κούρτ Ταχαζίρ καί άλλων μέχρι τής βουνοσειράς τού
Γιαριμντάμ, ένώ αί τού Β' Σ. Σ. έβαινον νοτιώτερον τής IX Μεραρχίας σταθμευσάσης είς Χατζή Μουσά
Όγλού, τής XIII άνελθούσης μέχρι πλησίον τού Καλέ Γκροτό κα'ι τής V άνατολικώτερον ταύτης, οί δέ τού Γ' Σώματος διέβησαν τόν Σαγγάριον υπερθεν τής συμβολής του με τόν Γκεούλ καί κάτωθεν τού άρχαίου Γορδίου. Ή όχύρωσις τού έχθρού έβαινεν έντελώς έκ Δ πρός Α άκολουθούσα έν άρχή μέν τόν ποταμόν Γκεούλ, εΐτα δέ άπό τής συμβολής του μετά τού ποταμού Κατραντζΐ τήν В όχθην τούτου. Ή μάχη τοϋ Γιαριμντάμ ’Ενταύθα προλαμβάνω νά εϊπω, ότι κατά τήν περιγραφήν τών κατω τέρω πολεμικών έπιχειρήσεων άσχολοΰμαι ώς έπ'ι τό πλεϊστον με τήν δράσιν τού Α' Σ. Σ. διότι αύτό παρακολουθώ κα'ι είς τάς μάχας αύτού παρέστην πολλάκις αύτόπτης μάρτυς, άλλως τε τόν ιδιαιτέρως σκλη-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 131 ρόν, πείσμονα και κρίσιμον διά την όλην εκστρατείαν πενθήμερον άγώνα τούτον διεξήγαγαν μόνον σχεδόν τό Α' Σώμα Στρατού, απέναν τι τού όποιου ό εχθρός έταξε τό μεγαλείτερον καί καλλίτερον μέρος των δυνάμεών του. Εξακολουθώ την έξιστόρησιν τών πενθημέρων μαχών. Έπί τής
νο τιάς όχθης τού παραποτάμου Κατραντζι ύψούται ογκώδες τό Γιαριμντάμ, βουνοσειρά υψηλή και ίκανώς άπότομος, βραχώδης τήν σύστασιν πολλαχού. Τήν βουνοσειράν ταύτην εϊχεν έπίσης οχυρώσει καλώς ό έχθρός και κατεϊχεν ώς πρώτην γραμμήν αύτοϋ. Τήν 10 Αύγούστου διετάχθη τό Α' Σ. Σ. νά προελάση και
καταλάβη τήν γραμμήν ταύτην, προπαρασκευάση δε τήν έπίθεσιν κατά τής κυρίως ώργανωμένης γραμ μής αυτού, τής κειμένης В τού Κατραντζί. Ή I Μεραρχία ταχθείσα δε ξιά και ή II άριστερά άνέλαβον τήν έπίθεσιν, ένώ ή XII παρέμενεν ό πισθεν αύτών ώς έφεδρεία. Περί τήν μεσημβρίαν ήκούσθησαν οί πρώ τοι
έλληνικοί κανονιοβολισμοί συμπαγή νεφύδρια καπνού, άπλούμενα ειτα καί άνυψούμενα προς τον αιθέρα έσήμαναν τήν έκρηξιν τών κρουσιφλεγών οβίδων. Ό έχθρός άπήντησεν άμέσως εις τό πρώτον πΰρ. Μετ’ ολίγον ό άγών πυροβολικού ένετάθη. Τό πεζικόν τής I Με ραρχίας εισέρχεται εις τήν μάχην προσπαθούν άφόβως
ν’ άνέλθη τάς άποτόμους κλιτύας τού όρους, παρ’ όλον τον σφοδρόν κανονιοβολι σμόν τού έχθροΰ. Τό 1/38 εύζωνικόν σύνταγμα μάχεται κυρίως προς κατάληψιν τών έχθρικών οχυρωμάτων μετά τής πασίγνωστου πλέον άνδρείας του. Οί άνδρες προχωρούν, τού έχθρικοΰ πυροβολικού μή έπιφέροντος άποτελέσματα.
Προχωρούν καί τά άλλα συντάγματα. Άλλ’ έφόσον πλησιάζουν τάς έχθρικάς γραμμάς, δέχονται τό σφοδρόν καί ίκανώς
άποτελεσματικόν πύρ τών πολυβόλων. Ή όρμή τών ήμετέρων άναχαιτίζεται έπ’ ολίγον. Δεξιά τής I μάχεται ύπό τάς αύτάς σχεδόν συνθήκας καί ή II Μεραρχία. Οί άξιωματικοί προπορεύονται τών οπλιτών.Ή φύσις τών ύψωμάτων τού Γιαριμντάμ καί ή έπ’ αύτού όργάνωσις τού έχθροΰ άπαιτεί προσπάθειαν ίκανώς σοβαράν, ιδίως έκ μέρους τής I Μεραρχίας ϊνα καταληφθή ή έχθρική αυτή γραμμή. Ό έχθρός άντιτάσσεται έπί τού προκεχωρημένου τούτου σημείου του πε ρισσότερον άπό όσον άνεμένετο. Ή άμυνά του εΐνε λίαν πείσμων, άλλά καί ή έπιθετική όρμή τών ήμετέρων αύξάνει. Τό έχθρικόν πολυβόλον δρά όμολογουμένως καλώς· εΐνε τό καλλίτερον όπλον τών Τούρ κων. Οί ήμέτεροι προχωροΰντες μετά κόπου, κερδίζοντες τό έχθρικόν έδαφος βήμα πρός βήμα, τραυματίζονται ώς έπί τό πλείστον εις τάς
132 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» χεΐρας και τούς πόδας.Ήδη οί τραυματίαι τής I Μεραρχίας πλησιά ζουν τούς 200. Οί νεκροί είνε όλίγιστοι. Συμμετέχουν καί τα στοιχεία τής φύσεως Περί την 4 Vi μαύρα νέφη καλύπτουν τόν ούρανόν. Αί βροντα'ι άναμιγνύονται με τδν κρότον τών τηλεβόλων, αί άστραπαί με
τάς λάμ ψεις τών έκρηγνυομένων οβίδων. Πίπτουν καί κεραυνοί. Ή καταιγίς έκσποί, συνοδεύουσα τούς καταιγισμούς τού πυροβολικού μας. Οί άνδρες μας μόλις δύνανται να ϊστανται ορθοί πρό τής σφοδρότητος τού ανέμου. Εις τάς γραμμάς τής II Μεραρχίας πίπτουν άλλεπάλληλοι κε ραυνοί. Εις έκ τούτων πεσών εις
τό μέσον διμοιρίας άπανθρακώνει ένα στρατιώτην καί τραυματίζει έτέρους πέντε. Μάχονται καί τά στοιχεία τής φύσεως. Άλλ’ ή βροχή έχει φοράν προς τό μέρος τών Τούρκων κα'ι τά νέφη περιστέφουν την κορυφογραμμή, πρός ήν δρά ή II Με ραρχία. Επωφελείται αυτή τής βοήθειας ταύτης τής φύσεως καί άόρατοι
σχεδόν οί άνδρες πλησιάζουν, φθάνουν πρό τών έχθρικών ο χυρωμάτων. Όρμοΰν με έφ’ όπλου λόγχην καί άρχίζουν νά άπωθούν τόν έχθρόν, συμπλεκόμενοι πολλαχού σώμα πρός σώμα. Ή I Μεραρχία άνακουφισθεϊσα εις τόν δεινόν άγώνα, τόν όποιον άπό ωρών διεξήγεν, έπιτίθεται σφοδρότερον. Έν τώ μέσω τής καταιγίδος,
ήτις έκόπασεν έπ’ ολίγον διά νά έπαναληφθή μετά ήμίσειαν περίπου ώραν έξ ’ίσου σφοδρά, οί άνδρες μας άναρριχώμενοι τάς άποτόμους τού όρους κλιτύας, δεχόμενοι τό μανιώδες πϋρ τού έχθροΰ, μάχονται άφοβοι, άκράτητοι εις την ορμήν των, όμοιοι πρός μυθικούς ήρωας. Έν μέσω τών πολεμικών Ιαχών — Τό
Γιαριμντάμ έπεσε Ή νύξ έπέρχεται. Μία τελευταία άπεριγράπτως ορμητική προσπά θεια τών ήμετέρων, έκβαλλόντων
τήν πολεμικήν κραυγήν των «Αέρα, άέρα» καί ή I Μεραρχία εύρίσκεται εις τά έχθρικά χαρακώματα, σχε δόν δε ταύτοχρόνως καί ή II. Ό έχθρός άπωθήθη καί δρομαίος, μετά τήν πεισματωδεστάτην άμυνάν του, μεθ’ όλην τήν άνδρείαν του, φεύ γει πρός τήν κυρίαν γραμμήν τής όχυρώσεώς του. Τό Γιαριμντάμ έπεσεν. Ή νύξ τής 10 Αύγούστου έσημείωσε τήν πρώτην ώραίαν 'Ελληνι κήν νίκην κατά τήν μεγάλην ταύτην έκστρατείαν.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 133 Ή τετραήμερος μάχη τού Ταμπούρογλου Όταν τό Α' Σ. Σ. έγένετο κύριον τών υψωμάτων τού Γιαριμντάμ, ή διοίκησις αύτοΰ έπεδόθη εις άναγνώρισιν τής έναντι κυρίας οχυρω μένης γραμμής τού εχθρού. Άπο τής πρώτης στιγμής έσχηματίσθη ή έντύπωσις περί όλων τών δυσκολιών, τάς
όποιας θά είχεν ή έπίθεσις εναντίον θέσεως όχυρωτάτης φυσικώς και μετά πολλής έπιμελείας έκλελεγμένης. Από τής βάσεως τών βορείων κλιτύων τής βουνοσειράς Γιαριμντάμ άρχεται μακροτάτη χαράδρα, στενωπός είκοσι και πλέον χιλιομέτρων μήκους, τήν όποιαν διαρρέει ό ποταμός Κατραντζί. Κατά μήκος τής βο
ρείου πλευράς τής στενωπού, καθισταμένης πολλαχοΰ μαιανδρώδους, ύψοϋνται άποτόμως βράχοι μεγάλοι, αιχμηροί, τρομεροί τήν θέαν, έπί ένός τών όποιων σώζονται έρείπια βυζαντινού φρουρίου. Τρομερά οχυρώματα Οί βράχοι ούτοι είνε αί πρώται κλιτύες μεγάλου ορεινού συγκρο τήματος, όπερ φέρει τό όνομα
Ταμπούρ-Όγλού, ίσως έκ τού εις ικα νήν άπόστασιν άπό τών πρώτων κλιτύων κειμένου χωρίου. Τό ορει νόν τούτο συγκρότημα χωρίζεται πάλιν δΓ άλλης μακράς καί βαθείας στενωποΰ.'Ύπερθεν τής δευτέρας ταύτης στενωπού άρχεται ύψουμένη άλληλοδιάδοχος σειρά πετρωδών όγκων. Τό έδαφος εχει σχηματισμόν
μαστοειδή και άνά πεντήκοντα περίπου μέτρα βαθεϊαι και κάθετοι σχε δόν χαράδραι διασχίζουν αύτό. Ό σχιστόλιθος είνε ή κυριαρχούσα μορ φή τού έδάφους, εις δε τάς χαράδρας εμφανίζεται ούτος είς μικρά τε μάχια συμμετρικώς συγκεκολλημένα, ούτως ώστε δύναταί τις, έξαπατώμενος [.] άνθρωπίνη
κατεσκεύασε πρωτογενούς τέχνης ύδραγωγούς, ϊνα τό ύδωρ τών βροχών κατέρχεται όρμητικώτερον πρός τήν μεγάλην κάτωθεν στενωπόν.
Ούδαμού είς θάμνος, εν χόρτον, μόνον σχιστόλιθος και άλλαι πέτραι παραδόξου γεωλογικής συστάσεως και τμήματα ογκολίθων και χώμα ξηρόν, μεταβαλλόμενον είς κονιορτόν άπό τήν έλαχίστην προστριβήν. Οί πετρώδεις ούτοι όγκοι, οί μαστοει δείς τό σχήμα είς άλληλοδιάδοχον σειράν, άποτόμως άνερχομένην, κα ταλήγουν είς τρεις κορυφάς οξείας, τάς δύο έκατέρωθεν ύψηλοτέρας τής μεσαίας, ένω ή πρός τά δεξιά εχει σχήμα έντελώς κωνικόν. Τάς βάσεις τών κορυφών τούτων και τάς ενθεν καί ενθεν κλιτύας είχεν ό έχθρός περιζώσει διά χαρακωμάτων βαθέως ώρυγμένων, με χάραξιν τελειοτάτην διά πολυβολοστασίων καί πυροβολείων, ένω πολλαχοΰ
134 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» είχε κατασκευάσει και παρατηρητήρια άξιωματικών. Ή όχύρωσίς του αΰτη έπι του κυρίως ορεινού συγκροτήματος μήκους δέκα περίπου χι λιομέτρων, έπεξετείνετο υπό τάς αύτάς σχεδόν έδαφικάς συνθήκας καί μέ τήν αύτήν χάραξιν μέχρι περίπου τών χωρίων Κανζί Γκιόλ καί
Έσκί Κισλά. Εις τήν καταπληκτικώς ίσχυράν ταύτην τοποθεσίαν ώχυρωμένος ό εχθρός άνέμενε τήν έλληνικήν έπίθεσιν. Τον ορεινόν βραχώδη τούτον όγκον προσφυώς ώνόμασαν οί Τούρ κοι Ταμπουρ (οχύρωμα). ’Εξ αυτού δέ έπρεπε νά έκδιώξη τόν εχθρόν ό ελληνικός στρατός. Τό δύσκολον τής έπιχειρήσεως κατεδείχθη
άμέσως, άλλ’ όχι καί διά να άναβάλη τήν άπόφασιν ή νά γεννήση τήν άποδειλίασιν. Δεν προτίθεμαι να κάμω σχήμα λόγου, εάν εϊπω έδώ, ότι θά έχρειάζετο διά τήν πλήρη καί άκριβή άναπαράστασιν τού νέου τούτου άγώνος [.] 'Ομήρου καί έξιστορική τών λεπτομερειών τέχνη Θουκυδίδου ή Πολυβίου. ’Ιδιαιτέρως δέ
θά έχρειάζετο φωτογραφική ή κινημα τογραφική άποτύπωσις τού έδάφους τών έχθρικών οχυρώσεων καί τών διαφόρων φάσεων τής τετραημέρου μάχης, ϊνα κατανοηθή τελείως πού καί πώς έπολέμησεν ό Ελληνικός στρατός καί ποιον έκθαμβωτικόν πολεμικόν κατόρθωμα έπετέλεσε. Συνοψίζω τάς διαφόρους συνθή κας, ύφ’ ας
διεξήχθη ή έπική αΰτη τετραήμερος μάχη.Έδαφος σκλη ρόν, πετρώδες, βαθύτατα ορύγματα όρθιου πυροβολούντος, διπλή καί ένιαχού τριπλή γραμμή όχυρώσεως, τό άπέναντι έδαφος, τό όποιον έ πρεπε νά διέλθουν οί ήμέτεροι, έντελώς άκάλυπτον, άνευ καί τού μικροτέρου θάμνου, παρουσίαζε θαυμάσιον πεδίον βολής
τού έχθρού. Οί "Ελληνες στρατιώται προβάλλοντες προς έφοδον ή προέλασιν έστω καί έρποντες, καθίσταντο
ορατοί έξ άποστάσεως τεσσάρων καί πέντε χιλιομέτρων καί διά γυμνού οφθαλμού. Προσβάσεις κεκαλυμμέναι ήτον άδύνατον σχεδόν νά εύρεθούν, βαλλόμενοι όλαι άπό τών έπιμελώς έκλελεγμένων ύπό τού έχθρού θέσεων. Κατόπιν τών ανωτέρω προεβλέπετο, ότι ή κατάληψις τοιαύτης το ποθεσίας θά έπέβαλεν εις ήμάς άναλόγους θυσίας. 'Όθεν, άπεφασίσθη, όπως ολόκληρος ή 11 Αύγούστου διατεθή εις μελέτην καί όργάνωσιν τής έπιθέσεως διά τής καταλλήλου κατανομής τού πυροβολικού καί τής εκλογής τών σημείων, καθ’ ών θά έστρέφετο ή κυρία προσπάθεια. Πληροφορίαι έν τούτοις παρασχεθεΐσαι εις τήν Στρατιάν ύπό τών άεροπόρων μας άνέφερον περί κινήσεως έχθρικών φαλάγγων προς Α. ’Εκ τούτου έγεννήθη ή έντύπωσις ότι ό έχθρός υποχωρεί έγκαταλείψας
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 135 την ώργανωμένην ταύτην τοποθεσίαν, ϊνα άμυνθή εις άλλην πλησιεστέραν πρός Άγκυραν θέσιν. Όθεν έπεσπεύσθη ή έναρξις τής έπιθέσεως, ήτις κα'ι ήρχισε περί τάς άπογευματινάς ώρας τής 11ης Αύγούστου.Ή προσπέλασις των εχθρικών θέσεων άνετέθη εις τήν II Μεραρ χίαν διά τό
άριστερόν, ήτοι τάς τρεις κορυφάς τοϋ Ταμπούρ-Όγλού και εις τήν I Μεραρχίαν διά τό δεξιόν, ήτοι διά τα περί τά χωρία Κανλι-Γκιόλ και Έσκι-Κισλά μέχρι και τοϋ χωρίου Γιομάκ υψώματα ένώ ή XII Μεραρχία θά έμενεν ώς έφεδρεία παρά τό χωρίον Κιζιλ-Χισσάρ. Αί έλληνικαι φάλαγγες έξώρμησαν μετ’ ένθουσιασμοϋ
πολλοΰ και ζητωκραυγάζουσαι έκ τών θέσεών των. Αλλ’ εύθύς άμα τή έξορμήσει των ό έχθρός έση μείωσε τήν παρουσίαν του εις τά χαρακώματα του και ύπεδέχθη τάς φάλαγγας μας διά σφοδρού κανονιοβολισμού. Τό ήμέτερον πυροβολικόν έκ τών όσον ήδύνατο περισσότερον έπικαίρων θέσεων, ας είχε καταλάβει ήρχισεν
άμέσως νά βάλη κατά τών πυρο βόλων τού εχθρού και τών χαρακωμάτων του, αί δέ φάλαγγές μας έξηκολούθησαν τήν πορείαν προσπελάσεως, υπό τάς δυσμενεστέρας τών έδαφικών συνθηκών. Ό άγων ύπό έποψιν τοποθεσιών ήτον όλως άνισος. Καί όμως αί φάλαγγές μας προχώρουν άδιακόπως. Από τά έχθρικά πυροβολεία αί
οβίδες έξεπέμποντο καθ’ όλας τάς διευθύνσεις· μερικαί τούτων έπεσαν καί έντός τού χωρίου Ταμπούρ-Όγλού τό ό ποιον είχεν έγκαταλειφθή ύπό τών κατοίκων του μόνον οί κΰνες των έμειναν έντός αύτοΰ, άναμιγνύοντες τούς θρηνώδεις βρυχμούς των μέ τόν θόρυβον τής μάχης. Ακάλυπτον τό Α' Σώμα εναντίον 9
έχθρικών ώχυρωμένων με ραρχιών Έκ τών συνταγμάτων τής II Μεραρχίας τό 7ον πεζ. έδρα εις τό άρι στερόν,
άπέναντι τής μιας ύψηλής κορυφής, τό 10ν εις τό κέντρον καί τό 34ον εις τό δεξιόν, άπέναντι τής τρομεράς κωνοειδούς κορυφής. Έκ τών τής I Μεραρχίας τό 1/38 τών εύζώνων έτάχθη εις τό κέντρον, έναντι τής μάλλον καίριας θέσεως τού έχθρού κατά τό άριστερόν του. Τό πΰρ τού έχθρικού πυροβολικού, όσον σφοδρόν καί άν ήτο δεν ϊσχυε νά συγκρατήση τήν προέλασιν τών ήμετέρων, οϊτινες άνευ ούδενός προκαλύμματος, προύχώρουν έκάστοτε βήμα πρός βήμα κερδίζοντες έδαφος καί ύποστηριζόμενοι ύπό τού σφοδρότατα βάλλοντος πυροβολικού τών δύο Μεραρχιών. Ό έχθρός ήρχισεν ήδη χρησιμοποιών καί τά πολυβόλα του έκ τών πολλών πολυβολοστασίων, τά ό-
136 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» ποια εϊχε κατασκευάσει καθ’ όλην την ώχυρωμένην γραμμήν του. Οί πρώτοι Έλληνες νεκροί κατά την μάχην ταύτην έπιπτον ήδη καί οί πρώτοι τραυματίαι μετεκομίζοντο εις τα χειρουργεία. Ταυτοχρόνως ήρχισε καί ή δράσις του Γ' Σ. Σ. κυρίως τής VII Με ραρχίας,
προελαυνούσης εις τό άκρον άριστερόν μας, ένώ τό Β' Σ. Σ. καθ ’ ήν εϊχε διαταγήν κατείχε στερρώς τάς θέσεις του προς άπόκρουσιν πάσης τυχόν πλευρικής κινήσεως τοΰ έχθροΰ. Ό κύριος άγων διεξήγετο εις τό κέντρον, όπου τό Α' Σ. Σ. εϊχεν άπέναντί του 9 τουρκι κός Μεραρχίας, ήτοι τάς 4ην, 5ην, 7ην, 8ην,
9ην, 16ην, 57, 3η'’ καί 15ην Καύ κασού, έκ τών όποιων ή 5η τής Κιλικίας κατείχε τήν κωνοειδή κορυ φήν και ή 15η τοΰ Καύκασού τό άκρον δεξιόν τής εχθρικής παρατάξεως, έχουσα άπέναντί της τό 70ν πεζικόν σύνταγμα. Έκ τών 9 τούτων Μεραρχιών ό έχθρος μετεκίνει έκάστοτε δυνάμεις πρός οίονδήποτε σημεϊον
τής μάχης ένόμιζεν έπάναγκες. Αί λοιπαί τών όλων 18 Με ραρχιών του εϊχον ταχθή άπέναντί τών άλλων δύο Σωμάτων μας. Ai τρομερα'ι απροσπέλαστοι χαράδραι Ή μάχη εις τόν τομέα Α' Σ. Σ. έξηκολούθησεν επί τινας ώρας σφοδροτάτη αί φάλαγγές μας προύχώρουν βραδέως εις τάς πρώτας έχθρικάς γραμμάς, αί
τρομεροί χαράδραι ήσαν άληθώς άπροσπέλαστοι.Ή δη έπήρχετο ή νύξ καί ή μάχη έξηκολούθει. Οί ήμέτεροι άδιακόπως έκέρδιζον ολίγον έδαφος· άλλ’ ήρχισαν δεχόμενοι καί τάς έχθρικάς άντεπιθέσεις πρός άπώθησίν των.Ή νύξ όλη διέρρευσε κατ’ αύτόν τόν τρό πον εις τό διάστημα δε αύτής τό πυροβολικόν έμαίνετο
άμφοτέρωθεν. Ή 12η Αύγούστου είδε τήν συνέχειαν τής άπό τής προηγουμένης άρξαμένης μάχης. Τό λυκαυγές εύρε τούς
άντιπάλους εις τάς ίδιας των θέσεις. Καί ήρχισε τώρα ό καταιγισμός τοΰ πυροβολικού μας, εις ον άπαντά ό έχθρός μετ’ ’ίσης σφοδρότητος. Οί όπλοπολυβοληταί μας τάσσονται εις τήν πρώτην γραμμήν, ένώ τά πολυβόλα άμφοτέρωθεν έκπέμπουν κατά χιλιάδας τάς σφαίρας των. Λόχος τοΰ 1ου Συντάγματος κατορθώνει καί πλησιάζει τό έχθρικόν προκεχωρημένον ήμικυκλικόν χαράκωμα, κείμενον εις τήν αίχμηράν άκραν έπεκτάσεως ένός τών ύψωμάτων. Ή σειρά τών άλλων οχυρωμάτων κεϊται περί τό εν καί ήμισυ χιλιόμετρον όπισθεν τοΰ άνωτέρω χαρακώματος. Οί Τούρκοι βάλ λουν έξ αύτού έμμανώς· οί ήμέτεροι προχωρούν. Ό πρώτος στρατιώ της, όστις κατορθώνει νά φθάσει μέχρι τού χείλους χαράδρας, διανοιγούσης τό χάσμα της παραπλεύρως τού χαρακώματος τούτου, μόλις
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 137 προφθάνη να ρίψη δύο βολάς και πίπτει νεκρός, βληθείς εις την κεφα λήν υπό σφαίρας. Οί άλλοι τόν ακολουθούν καί μετ’ ολίγον επιπί πτουν κατά τού χαρακώματος, άψηφούντες την βροχήν τών έκπεμπομένων πανταχόθεν σφαιρών. ΟΙ Τούρκοι τό εγκαταλείπουν, άπωθηθέντες διά τής
'Ελληνικής λόγχης, έγκαταλείψαντες καί τινας νεκρούς εντός αύτού. Ό αγών διεξάγεται μετά μανίας, πείσματος πρωτοφα νούς καθ’ όλον τό μέτωπον. Άπο τής κορυφής υψώματος παρακολουθώ τήν μεγάλην μάχην μετά τού Επιτελάρχου τού Σώματος, συν/χου τού πεζικού κ. Σ. Γόνατά, τού συν/χου επιτελούς τής Στρατιάς
κ. Ραγκαβή, ευρισκομένου παρά τφ Α' Σ. Σ. ώς Συνδέσμου, τού ταγματάρχου κ. Φιλίππου καί τού άρχιάτρου τού Σώματος κ. Λέφα. Ή κωνοειδής κορυφή, πού τής όχυρώσεως τής όποιας μάχεται τό 34ον Σύνταγμα, δέχεται τάς πλείστας τών οβίδων τού πυροβολικού μας. Τό έδαφος καθ’ όλην τήν έκτασιν τής οχυρωματικής
γραμμής άνασκάπτεται και οί άνδρες τού Συντάγμα τος βάλλουν άδιακόπως καί άδιαλείπτως προχωρούν με βήμα σημειωτόν. Κατορθώνουν νά έκτοπίσουν τόν έχθρόν εκ τινων θέσεών του, άλλ’ οι καταιγισμοί τού πυροβολικού του έξαναγκάζουν αύτούς νά τάς έγκαταλείψουν. Τάς καταλαμβάνουν καί πάλιν πλήν καί πάλιν
τάς έγκαταλείπουν. Ό διεξαγόμενος άγών άποβαίνει καθαυτό ομηρι κός. Ή τοιαύτη άμφοτέρωθεν κατάληψις καί έγκατάλειψις έπανελήφθη δεκάκις ύπό τούς καταιγισμούς τού άμφοτέρωθεν πυροβολικού. Ύπό τάς αύτάς συνθήκας μάχεται καί τό 7ον Σύνταγμα, πρός δ ό έχθρός διαμφισβητεϊ μετά λύσσης τό ολίγον
καταλαμβανόμενον έδαφος. "Ο,τι δε καθιστά άνισώτερον τόν άγώνα εΐνε ή άποτελεσματική έκ μέρους τού έχθρού
χρήσις τών χειροβομβίδων καί ή άδυναμία τών ήμετέρων νά χρησιμοποιούν ταύτας. Ό εχθρός έκ τού ύψους τών χαρακωμάτων του έκύλιε κυριολεκτικώς ταύτας κατά τών μαχομένων έπί τών κατωφερειών άνδρών μας, οί όποιοι προσεπάθουν νά κρύψουν μόνον τήν κεφαλήν των εις πρόχειρα ταχύσκαπτα ή όπισθεν λίθων, ένώ οί ήμέτεροι ήτο φυσικώς άδύνατον νά έκσφενδονίσουν χειροβομβίδας κατά τών ύπερκειμένων θέσεων τού έχθρού ή έάν έρριπτον τοιαύτας διέτρεχον τόν κίνδυνον νά ϊδουν αύτάς κυλιομένας έναντίον των. Αλαλαγμοί έπιτιθεμένων και αμυνόμενων Τό θέαμα έν τούτοις τής μάχης εΐνε μεγαλειώδες καί δΓ αύτούς τούς μαχομένους. Με τόν κρότον τών τηλεβόλων, τών όλμοβόλων
138 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» μας, άτινα άπό πρωίας ήρχισαν βάλλοντα σφοδρώς, τών πολυβόλων, των οπλοπολυβόλων και τών τυφεκίων, άναμιγνύονται οί άλαλαγμοί, αί φωναι επιτιθεμένων κα'ι άμυνομένων. ’Εδώ δύναται νά λεχθή έπικαίρως τό όμηρικόν «εύχωλή, οίμωγή όλλύντωντε όλλυμένων». Οί
στρατιώται μας δεν παύουν εις έκάστην έφοδόν των νά φωνάζουν «Αέρα! άέρα!» συχνά δε ψάλλουν του «Αετού τόν Γυιό». Κατά την άκμήν τής πρωινής μάχης Συν/μα τής X Μεραρχίας, ήτις κατηυθύνετο πρός δράσιν εις τό χωρίον Ίλιτζά, βαίνον διά μέσου τής χαράδρας πλησίον τού χωρίου Ίνλάρ-Κανταρτζί, δέχεται
τρεις έχθρικάς οβίδας. Οί άνδρες συνεταράχθησαν ολίγον, άλλ’ άμέσως συγκροτηθέντες εις τάξιν προχωρούν ήσυχοι και ταχείς. Ό Κεμάλ διήθννε αυτοπροσώπως Ή μάχη έξακολουθεί πανταχού και τάς μεταμεσημβρινός ώρας ύπό τάς αύτάς συνθήκας. Ό έχθρός μετακινεί διαρκώς έφεδρικάς δυνάμεις του πρός ένίσχυσιν τών
μάλλον κινδυνευουσών θέσεων του.Ήδη έχει έμπλακή εις τόν άγώνα σφοδρότερον καί ή X Μεραρχία, δρώσα άριστερόθεν τής II παρά τό χωρίον Ίλιτζά. Τό πείσμα τής άμύνης τού έχθροΰ εις ούδεμίαν άλλων τών μέχρι σήμερον μαχών παρετηρήθη. Τού το εΐνε εύεξήγητον. Ό Κεμάλ, δΓ άποφάσεως τής Συνελεύσεως τής
Άγκύρας άναλαβών την άρχιστρατηγίαν κατά τάς νέας ταύτας πολε μικός έπιχειρήσεις, διηύθυνεν αυτοπροσώπως την μάχην έκ τού χω ρίου Ίντζερλί, προ τής ένάρξεως δε τών έπιχειρήσεων εΐχεν έκδώσει προκήρυξιν, διά τής όποιας άφ’ ενός μεν έξώρκιζε τόν στρατόν του εις τήν θρησκείαν του καί τόν πατριωτισμόν
νά μη έγκαταλείψη τάς θέσεις του, διότι αύται έγκαταλειπόμεναι θά έγίνοντο ό τάφος τής Τουρκίας, άφ’ ετέρου δε τόν
ειδοποίησε δτι όπισθεν τής γραμμής τών μαχομένων έχουν τοποθετηθή πολυβόλα, τά όποια θά έβαλλον κατά παντός ύποχωροΰντος. Ή άπειλή αΰτη ϊσχυσε νά κρατήση πολλούς εις τάς θέσεις των και νά συντελέση ώστε νά πέσουν άρκετοί αιχμάλωτοι εις χεΐρας τών ήμετέρων. Τούρκος λοχαγός συλληφθείς αιχμάλωτος κατέθεσεν, ότι άμα διελύθη ό λόχος του, φονευθέντων τών πλείστων άνδρών του, προύτίμησε νά παραμείνη καί συλληφθή αιχμάλωτος άντί νά φονευθή ύπό τών ίδικών του ύποχωρών. Και τήν δευτέραν νύκτα αϋπνοι μέ τό οπλον άναχείρας Ή νύξ τής 12ης Αύγούστου εύρε τάς μαχομένας δυνάμεις μας εις
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 139 τάς θέσεις, τάς όποιας μετά τόσου κόπου κατέλαβαν. Ό άγών δεν ειχεν άκόμη κριθή τελικώς. Ό έχθρός κατείχε τάς οχυρώσεις του, καίτοι είχε πολλαχοΰ ύποχωρήσει. Ό κανονιοβολισμός έμαίνετο καθ’ όλην την νύκτα ταύτην και τό πολυβόλον έδρα συνεχώς. Έγένοντο πολ λά! τοπικαι
νυκτερινά! επιθέσεις αμφοτέρωθεν, χωρίς όμως να σημειω θούν καί σπουδαία αποτελέσματα διά την δλην έξέλιξιν τής μάχης. Οί τραυματίαι μας έπολλαπλασιάζοντο κατά τάς έπιθέσεις και άντεπιθέσεις ταύτας, άλλα και τό ψυχικόν σθένος των ύπολειπομένων έμενεν άμείωτον. Έκράτουν καλώς τάς καταληφθείσας
θέσεις. Ήτον ή δευτέρα νύξ καθ’ ήν οί άνδρες μας έμενον άϋπνοι με τό όπλον άνά χεΐρας ε’ις έλαχίστην άπό των έχθρικών χαρακωμάτων άπόστασιν. Κατά την 13ην Αύγούστου ό άγών έξηκολούθησε μετά τής αυτής και μεγαλειτέρας έντάσεως. Μόλις άνεφάνη ή Ήώς ήρξατο σφοδρό τατος κανονιοβολισμός τών ήμετέρων,
εις ον άπήντησεν άμέσως ό έχθρός. Εις τόν άγώνα έμπλέκεται ζωηρότερον κατά τήν ή μέραν ταύ την και τό Γ' Σ. Σ. Ή δράσις τής I Μεραρχίας εΐνε ζωηροτάτη. ’Εν τείνει τάς προσπάθειας της να φθάση εις τόν άντικειμενικόν σκοπόν της, ήτοι νά καταλάβη τά παρά τά χωρία Κανλι-Γκιόλ και Έσκι-Κιζλά ύψώματα. Η
ΑΠΕΓΝΩΣΜΕΝΗ ΑΜΥΝΑ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥ ΚΑΠΤΕΤΑΙ - ΤΑ ΤΡΟΜΕΡΑ ΠΕΡΙΧΑΡΑΚΩΜΕΝΑ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΑ - ΠΙΠΤΟΥΝ ΜΕΤ’ ΑΛΛΕΠΑΛΛΗΛΟΥΣ ΝΥΚΤΕΡΙΝΑΣ ΛΥΣΣΑΛΕΑΣ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ’Em κεφαλής ό Μέραρχος Κατά τήν κρίσιμον στιγμήν τής μάχης ό Μέραρχος κ. Φράγκου παραλαβών δύο τάγματα, τίθεται έπι κεφαλής αύτών και όρμοι παρα θύρων και τούς
λοιπούς εις τόν μανιώδη άγώνα. Βοηθηθείσα δέ έν μέρει και ύπό τής ένεργούσης είς τό δεξιόν αύτής XIII
Μεραρχίας ή I άπωθεί τόν έχθρόν έκ τών οχυρών του. Ούτος όμως δέν παραιτεΐται τής πάλης, είς έλαχίστην όπισθεν άπόστασιν κατελάμβανε νέας θέσεις έξ ’ίσου όχυράς, τάς όποιας διά νυκτερινής έργασίας ειχεν ένισχύσει μέ χαρακώματα. Ή II Μεραρχία έξακολουθεΐ τόν δυσκολώτατον άγώνά της. Τά συντάγματά της κρατούν τάς θέσεις των, άλλ’ άδυνατοΰν νά προχω ρήσουν έστω και κατά βήμα. Αί θέσεις τού έχθρού φαίνονται ώς και
140 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» εινε άπόρθητοι. Αί ύψηλαί κορυφαί δεν εινε δυνατόν να καταληφθούν είμή μόνον υπό άετών. Ή Μεραρχία περιέρχεται εις δυσχερή θέσιν. Ύφίσταται μανιώδεις έπιθέσεις πολύ άνωτέρων εχθρικών δυνάμεων. Κατά την κρίσιμον ταύτην στιγμήν ό διοικητής τού Α. Σ. Σ.
ύποστράτηγος κ. Κοντούλης αύτοβούλως διατάσσει τήν έν έφεδρεία παραμένουσαν XII Μεραρχίαν νά είσέλθη εις τον άγώνα πρός βοήθειαν τών δύο άλλων Μεραρχιών. Αλλά πρΙν λάβη τήν διαταγήν ταύτην ό Μέ ραρχος τής XII Συνταγματάρχης κ. Περ. Καλλιδόπουλος ιδία πρωτο βουλία είχε ρίψη τά συντάγματά του κατά
τού έχθροϋ, κρατήσας δύο μόνον τάγματα ώς εφεδρείαν. Ή συνδρομή αύτη τής XII μεταβάλλει τήν κατάστασιν τών ήμετέρων. Ένισχύουσα έκάστοτε διά τμημάτων της τήν I και II, άναλόγως τών παρουσιαζομένων άναγκών, συντείνει εις τό νά καθίστανται οί ήμέτεροι όρμητικώτεροι εις τάς επιθέσεις των. Ό Μέραρχος
τής II συνταγματάρχης κ. Βαλέτας μετά τού έπιτελείου του εύρίσκεται μεταξύ τών μαχομένων. Θαύματα ηρωισμόν Τό 7ον πεζικόν σύνταγμα μαχόμενον εις δλως άκάλυπτον πεδίον, έπιτελεί θαύματα ήρωϊσμού. Εις μίαν τών κρίσιμων στιγμών, οί άνδρες όρμοΰν κατά τών έχθρικών χαρακωμάτων με έφ’ όπλου λόγχην πρός
τούς άπελπιστικώς άμυνομένους έχθρούς. Κυριεύουν τινά τών οχυρω μάτων, συλλαμβάνουν μερικούς αιχμαλώτους καί άλίσκουν μίαν ση μαίαν, ήτις φέρει τά διάσημα μάχης τών Δαρδανελλίων. Ήμετέρα όβ'ις έκραγείσα εις έχθρικόν παρατηρητήριον φονεύει τόν έπιτελάρχην Μεραρχίας τινός. Μεταξύ τών αιχμαλώτων
συγκαταλέγεται καί ό ύπασπιστής Τουρκικού συντάγματος. Τινές τών νεκρών τού 7ου συν τάγματος εύρέθησαν έπι τών έχθρικών
χαρακωμάτων με έφ’ όπλου λόγχην. Ή μάχη έξακολουθεΐ μετά τής αύτής σφοδρότητος καί κατά τάς έσπερινάς ώρας. Συχνά έντείνεται ό άγών. Τό πυροβολικόν άμφοτέρωθεν ένισχύει τό πΰρ αύτοΰ. Οί τραυματίαι καί οί νεκροί πολλαπλασιάζονται. Ό διοικητής τού Α' Σ. Σ. κ. Κοντούλης έχει μεταβή μετά τού έπιτελείου του εις τάς γραμμάς ήμών, όπερ είχε πράξει καί κατά τάς προηγουμένας ήμέρας, εύρισκόμενος άληλλοδιαδόχως παρ’ έκάστη τών τριών Μεραρχιών.Ή μάχη συνεχίζεται οΰτω μέχρι τής νυκτός.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 141 Ννκτομαχία μοναδική εις τά πολεμικά χρονικά Ή νύξ τής 13ης προς την 14 Αύγούστου είνε άπό τάς άγωνιωδεστέρας του άγώνος μας. Κατά την επιτυχή πρός με έκφρασιν του επι τελάρχου του Σώματος κ. Γόνατα «ή φυσική σωματική έξάντλησις κα τόπιν του τόσον παρατεταμένου
συνεχοΰς άγώνος, τής άγρυπνίας, τής δίψης και τής έλλείψεως και αύτής τής τροφής, συνηγωνίζετο πρός τό ψυχικόν σθένος τό έπιβάλλον τήν έγκαρτέρησιν πρός έπίτευξιν τής νίκης. Κατίσχυσε τό δεύτερον». Καί κατίσχυσε διά νά δώση τ’ άποτελέσματα τής άποφασισθείσης γενικής νυκτερινής έπιθέσεως. Μετά
τρομερόν καί συνεχή καταιγισμόν όλου τοϋ πυροβολικού μας αί φάλαγγες μας έξώρμησαν τών θέσεών των εναντίον τών εχθρι κών χαρακωμάτων. Αλλά πώς ν’ άποδοθή διά τού λόγου ή νυκτομαχία αύτη, ή μοναδική ίσως εις τά νεώτερα πολεμικά χρονικά, ή άποτελουμένη άπό λεπτομέρειας γεγονότων, ών έκαστον άποτελεϊ
καί άτομικον ήρωϊσμόν, κατανίκησιν άφαντάστων κωλυμάτων, ιδίαν σελίδα μυθικής πάλης; Οί άνδρες έξώρμησαν διά τήν έπίθεσιν μέ τήν βε βαιότητα, ότι βαδίζουν πρός τον θάνατον άτρόμητοι όμως, ούδέν άλ λο σκεπτόμενοι παρά ότι ό θάνατός των ό ένδοξος θά συντελέση εις τήν έπίτευξιν τής νίκης. Τά τρομερά
ύψώματα έπεκρέμαντο αυτών διά νά έκτοξεύσουν πϋρ καί θάνατον έναντίον των. Καί όμως έπρεπε ν’ άλωθούν.Ή I Μεραρχία δΓ όλων τών δυνάμεών της έξορμά, προ χωρεί έντός τού σκότους, πλησιάζει τά έχθρικά χαρακώματα. Οί Τούρ κοι άντιλαμβάνονται τούς προχωροΰντας καί έξερεύγονται πΰρ κατ’ αύτών. Οί άνδρες
μας όμως άδιακόπως προχωρούν άφοβοι, όρμοΰν μέ έφ’ όπλου λόγχην, άλαλάζοντες, δέχονται άκλόνητοι τάς έχθρικάς
άντεπιθέσεις καί συχνά συμπλέκονται διά τών χειρών. Ή πάλη καθί σταται τρομακτική. Ή II Μεραρχία προχωρεί επίσης. Τό 1ον καί 7ον Συντάγματα προ χωρούν έρποντα πρός τά έχθρικά χαρακώματα. Βαίνουν σχεδόν ψηλαφητί διά μέσου τών χαραδρών καί έπί τών άλλεπαλλήλων ύψωμάτων. Μέ έφ’ όπλου λόγχην όρμοΰν κατά τών έχθρικών θέσεων.’Ενερ γούν έπιθέσεις καί δέχονται μανιώδεις άντεπιθέσεις έπί ώρας μακράς. Οί ήρωϊσμοί τών άξιωματικών καί οπλιτών είνε ήδη τό πλέον συνηθισμένον χαρακτηριστικόν τής πάλης αύτής. Ή λέξις ηρωισμός χάνει πλέον τήν άξίαν της. Αλλά τό μυθικώτερον, καταπληκτικώτερον τών άγώνων διεξάγει τό 34ον Σύνταγμα. Πρέπει νά καταλάβη τήν κωνοει δή κορυφήν. Πώς νά άνέλθη αύτήν έν τώ μέσω τού σκότους. Είνε φό-
142 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» βος μή έκαστος των άνδρών χάση τόν παραστάτην του. Καί εις την δύσκολον ταύτην στιγμήν εν μόνον μέσον άσφαλές υπάρχει. Ν’ άλληλοκρατώνται έκ των χειρών. Χειροκρατούμενοι λοιπόν οί άνδρες έκάστου τάγματος με τόν ταγματάρχην των εις τό μέσον τής ζων τανής ταύτης
γραμμής άνέρχονται τήν άπότομον κλιτύν. Πλησιάζουν πρός τά έχθρικά οχυρώματα. Γίνονται άντιληπτοί καί δέχονται συμπυρσοκροτήσεις πολυβόλων καί τυφεκίων. Αλλά προχωρούν άτρόμητοι. ’Ήδη εΰρίσκονται πρό των χαρακωμάτων, εις τό χείλος αυτών. Συμπλέκονται χείρα πρός χεϊρα. Εΐνε δμως άνάγκη νά διαφεύγουν
καί δόλον τινά τού έχθρού. Μερικοί έκ τών Τούρκων ομιλούν Ελληνικά καί φωνάζουν πρός τους ήμετέρους διά νά τούς παρασύρουν εις τάς άσφαλεϊς θέσεις των. Τούρκος ταγματάρχης φωνάζει συχνώς «Απ’ έδώ κύριε λοχαγέ, άπ’ έδώ λοχία». Παρασύρει οΰτω τινάς. Αλλά τέλος εις έκ τών λοχαγών μας άντιληφθείς αύτόν,
τόν άρπάζει έκ τού λαιμού καί τόν φονεύει διά τού περιστρόφου του. 'Άλωσις τών όχνρών θέσεων τον αληθώς ανδρείου εχθρόν Εΐνε άδύνατον νά παρακολουθήση τις τήν Νυκτομαχίαν ταύτην εις τάς λεπτομέρειας της. Άλλα περισσότερον άδύνατον νά τήν άναπαραστήση εις τήν γενικότητά της. Αί ύψηλαί ώχυρωμέναι
γραμμαί δεκάκις κατελήφθησαν ύπό τών ήμετέρων κατά τό διάστημα τής νυκτός καί δεκάκις άνακαταλήφθησαν ύπό τού έμμανώς άντεπιτιθεμένου έχθρού, τού άληθώς άνδρείου. Άνέτειλεν ή αύγή τής 14ης Αύγούστου καί μαζί με τά σκότη τής νυκτός διέλυσε καί τήν άγωνίαν όλων μας. Ό ήλιος προβάλλων χρυ σούς έφώτισε
τήν οριστικήν έπικράτησίν μας. Άπασαι αί έχθρικαί έπιθέσεις άπεκρούσθησαν κατά τήν νυκτομαχίαν ταύτην
καί πριν φανή ή Ήώς, ή ύπερτάτη καί σκληρά προσπάθεια τών άνδρών μας έσχεν ώς άποτέλεσμα νά εύρεθούν έπί τών έχθρικών χαρακωμάτων, άφού διά τής λόγχης έξεδίωξαν τόν πεισματωδώς άντιστάντα έχθρόν. Εΐχεν ούτος έκδιωχθή πανταχόθεν. Αί τρομεραί καί άπρόσιτοι θέσεις του εΐχον άλωθή. Ή έξάντλησις όμως τών μαχητών μας δεν έπέτρεψε νά καρπωθώμεν εις εύρυτέραν κλίμακα τ’ άποτελέσματα τής νίκης διά τής καταδιώξεως τού έχθρού. Μόνον καταδιωκτικά πυρά πυροβολικού προσέβαλαν αύτόν καί συνετάραξαν τάς τάξεις του ύποχωρούσας. Ή ήμέρα έφώτισε τούς νεκρούς τής καταπληκτικής ταύτης νυκτομαχίας, κειμένους άναμίξ έχθρούς καί φίλους έπί τών οχυρωμάτων.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 143 Ό εχθρός όμως δεν θέλει να δεχθή εαυτόν ήττημένον. Καταλαμ βάνει νέαν γραμμήν κειμένην περί τα 4-5 χιλιόμετρα παραλλήλως και πρός Β. τών άλωθεισών θέσεών του, ήτοι πρό του μετώπου τής II Με ραρχίας. Ή γραμμή αυτή — κορυφογραμμή— κείται ΰπερθεν τών χω ρίων Έβλί-
Φακιλί και Καρά Πουνάρ. Αί άπώλειαί μας κατά τήν πενθήμερον ταύτην μάχην καταδει κνύουν τήν καταβληθεΐσαν διά τήν νίκην προσπάθειαν και τάς ύπερνικηθείσας δυσκολίας, έτι δέ και τό άκατάβλητον ψυχικόν σθένος τού στρατού μας. [.] Αί άπώλειαί τού έχθροΰ δεν εΐνε δυνατόν νά καθορισθούν. Δυνάμεθα όμως
νά κρίνωμεν περί αυτών, δτι εΐνε πολύ περισσότεροι, άφού εις εν τών οχυρωμάτων του εύρέθησαν περί τά 300 πτώματα καί εις εν άλλο έμετρήθησαν περί τά 400. Θεωρώ περιττόν νά προσθέσω οίονδήποτε χαρακτηριστικόν έπίλογον εις τήν έκθεσίν μου ταύτην. 8 Σεπτεμβρίου 1921 ΤΟ «ΕΜΠΡΟΣ» ΕΙΣ ΤΗΝ ΓΡΑΜΜΗΝ ΤΗΣ
ΜΑΧΗΣ ΠΩΣ ΕΠΕΣΕ ΤΟ ΕΒΛΙ-ΦΑΚΙΛΙ - AI ΤΡΟΜΕΡΑΙΝΥΚΤΟΜΑΧΙΑΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - Ο ΑΦΘΑΣΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΗΡΩΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΤΟΥ «ΕΜΠΡΟΣ» ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΝ Λ’ Σ. Σ. (ΕΒΛΙ-ΦΑΚΙΛΙ) 18 Αύγούστου. — Μετά τήν έκδίωξιν τού έχθροΰ έκ τών άπορθήτων θεωρουμένων ύπ’ αύτοϋ θέ σεων έπί τού Ταμπούρ-Όγλοΰ καί τής
όλης άλλης ώργανωμένης γραμ μής του, τό πυροβολικόν μας μετά τάς πρώτας πρωϊνάς ώρας τής 14ης Αύγούστου παρηνώχλησεν αύτόν ίκανώς οπωσδήποτε διά κατα διωκτικών πυρών. Ό εχθρός όμως, καίτοι ήττηθείς δεινώς, έτήρησε τήν συνοχήν του καί κατέλαβε θέσεις έπί παραλλήλου τής πρώτης (έξ ής εΐχεν έκδιωχθή)
νέας κορυφογραμμής τήν όποιαν καί έκ τών προτέρων μεν εΐχεν οχυρώσει, κατέστησε δέ όχυρωτέραν διά συντόνου
έργασίας κατά τάς προηγηθείσας ήμέρας, καθ’ ας διεξήγετο ή μεγά λη μάχη. Ό Κεμάλ έχει τούτο τό σπουδάϊον ύπέρ έαυτοΰ. Μαχόμενος εις τήν ίδιαν αύτού χώραν, τήν όποιαν είχε μελετήσει καί έν
144 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» ταΐς έλαχίσταις έδαφικαΐς λεπτομερείαις της, δύναται νά έκλέγη αμέ σως και επακριβώς την καλλιτέραν διά την άμυνάν του τοποθεσίαν μετά πάσαν ήτταν του και νά όχυρώνη αύτήν τάχιστα διά τής εργα σίας τών όπισθεν τών γραμμών του κατοίκων, οΰς άγγαρεύει είδικώς
πρός τόν σκοπόν τούτον. Τά δύο ταύτα πλεονεκτήματα ώς και ή άνδρεία τών μαχητών του, ήν πρέπει καί πάλιν νά όμολογήσωμεν, καθιστώσι την άμυνάν του τόσον συνεχή και πείσμονα. Έπι πλέον δύνα ται νά συμπληρώνη οπωσδήποτε τά κενά του διά νέων στρατολογιών και έκ τών παρηλίκων κατοίκων τών περιφερειών,
τάς όποιας κατέχει είσέτι. Ή νέα άμυντική γραμμή τού έχθροΰ έξετείνετο άπό τών ύψωμάτων A καί В τού Γκαμάκ, В τού χωρίου Καρά Πουνάρ, В τού χω ρίου Έβλ'ι Φακιλί καί κατέληγε σχεδόν εις τά ΝΔ τού χωρίου Σογουτζάλ ύψώματα. Εννοείται, δτι ή γραμμή αυτή άπετέλει τόν τομέα, εντός τού όποιου έχει νά
δράση μόνον τό Α' Σ. Σ. ένώ τά δύο άλ λα Σώματα Στρατού θά διεξήγον τάς έπιχειρήσεις των δεξιόθεν και αριστερόθεν αύτού, τό μεν Β' είς τά περί τό Καλέ Γκροτό και πέραν αύτοΰ ΒΔ κορυφογραμμάς, τό δε Γ' περί τό χωρίον Σιβρί καί τάς ύπωρείας τού όρους Τσάλ τής VII όμως Μεραρχίας ένεργούσης έτι
βορειότερον. Αί ώς άνω θέσεις τού έχθροΰ, έπέχουσα τής κατακτηθείσης ήδη το ποθεσίας περί τά 5-6 χιλιόμετρα καί κείμεναι В ταύτης, ειχον έπίσης προσφορώτατον πεδίον βολής. Έχουσα σχήμα έλαφρώς ήμικυκλικόν ή κορυφογραμμή αυτή, δεσπόζει όλου τού κάτωθι καί μεταξύ αύτής καί Ταμπούρ-Όγλοΰ μάλλον ομαλού
πεδίου, πλάτους 4-5 χιλιομέτρων καί διαστιζόμενου κατ’ ϊσας σχεδόν άπόστασιν ύπό τών χωρίων Κιρέζ-Όγλοΰ, Καρά
Πουνάρ, Έβλί Φακιλί, Καβάκ καί τινων άλλων (χω ρίων πτωχών κατοικουμένων ύπό Κούρδων, οϊτινες μετά τό πέρας τής μάχης έπέστρεψαν είς τάς έστίας των έκ τών κρησφυγέτων, είς τά όποια ειχον καταφύγει). Τό έδαφος τής κορυφογραμμής ταύτης εΐνε άναμίξ βραχώδες καί μαλακόν. Βαθεΐαι χαράδραι διασχίζουν κατά πυκνά διαστήματα τό όλον συγκρότημα τού βουνού, ούτινος αί κλιτύες είνε ίκανώς άπότομοι· εν τών πολλών δε κορυφών του τρεις πα ρουσιάζονται ώς ύψηλότεραι. Τάς κορυφάς, ώς καί τάς πλέον επικαί ρους θέσεις τής όλης βουνοσειράς εϊχεν οχυρώσει ό Κεμάλ διά χαρα κωμάτων τελείας κατασκευής, μετά πυροβολείων καί πολυβολοστασίων, καθ’ όσον τό πυροβολικόν του όλον καί τά πολυβόλα του είχε
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 145 κατορθώσει νά τά μεταφέρη κατά την ύποχώρησίν του έκ τής πρώτης γραμμής του. Ό αγών πρός κατάληψιν τών εχθρικών τούτων θέσεων, ώς έγένετο καταφανές εύθύς άμέσως, θά ήτο καί πάλιν σκληρός, θ’ άπήτει την σύναψιν πεισματωδών μαχών. Θ’ άπήτει νέας θυσίας ή άλωσις τών
θέσεων τούτων. Άλλ’ έπρεπεν άπαραιτήτως ν’ άλωθώσιν αύται καί νά έκτοπισθή ό έχθρός. Ίο Α' Σ. Σ. άνέλαβε την πραγματοποίησιν τού σκοπού τούτου καί προέβη εις τήν άναγκαίαν διάταξιν τών δυνάμεών του. Ή II Μεραρχία έτάχθη καί πάλιν εις τό άριστερόν τής παρατάξεως, ή XII εις τό κέντρον καί ή I είς τό
δεξιόν. Τήν πρωίαν τής 15ης Αύγούστου ό διοικητής τού Α' Σ. Σ. ύποστράτηγος κ. Κοντούλης μετά τού έπιτελάρχου του κ. Σ. Γόνατά, τού έπιτελούς τής Στρατιάς κ. Ραγκαβή καί τών ύπασπιστών του μεταβαί νει είς τήν II Μεραρχία διά λεπτομερεστέρας συνεννοήσεις πρός διεξαγωγήν τής μάχης, ήτις καί ήρχισεν
ολίγον μετά τήν μεσημβρίαν διά πυρών πυροβολικού. Ό έχθρός έκ τών έπικαίρων θέσεών του άπήντησεν άμέσως. Μετά τόν έναρκτήριον σφοδρόν κανονιοβολισμόν τά Συντάγματα τών Μεραρχιών έξορμοΰν έκ τών θέσεών των καί έν ζηλευτή άληθώς τάξει προελαύνουν, ύπό τάς έκρήξεις τών οβίδων καί τόν συριγμόν κατόπιν
τών σφαιρών τών πολυβόλων, θαρραλέοι, έχοντες πλήρη έπίγνωσιν τού έπιδιωκομένου σκοπού: ότι ό έχθρός πρέπει νά έκτοπισθή με πάσαν θυσίαν. Ή II Μεραρχία προωθεί τά Συντάγματά της καί προσπελάζει τάς έχθρικάς θέσεις, δεχομένη σφοδρότατον τό πύρ τών έν αύταΐς.Έχει κερδίσει ικανόν έδαφος καί άπέχει ολί
γον τών πρώτων χαρακωμάτων τού πρός τόν τομέα της έχθρού. Αί άνωμαλίαι τού εδάφους κατενικήθησαν μετά
δυσκολίας μέν, άλλά κατενικήθησαν. Αί πρώται κλιτύες τής κορυφογραμμής κατέχονται ύπό τών ήμετέρων. Οί άνδρες εισδύουν είς τάς χαράδρας καί άσφαλέστεροι έκεΐ άναμένουν τήν πρόοδον τής δράσεως τών άλλων Μεραρ χιών. Κυρίως όμως πρέπει νά καταληφθή τό κέντρον τών έχθρικών θέ σεων. Προελαύνουσα πρός τούτο ή XII Μεραρχία, καταλαμβάνει θέ σεις καταλλήλους δΓ έξόρμησιν πρός έπίθεσιν. Ό έχθρός βάλλει έναντίον αύτής μανιωδώς καί άδιακόπως. Αλλά τά Συντάγματα τής Με ραρχίας προχωρούν καί εύρίσκονται μετ’ ολίγον έξωθεν σχεδόν τού χωρίου Καρά-Πουνάρ καί είς μικράν άπόστασιν άπό τών κυρίως οχυ ρών θέσεων τού έχθρού. Οί Τούρκοι δοκιμάζουν νά έπιχειρήσουν έπίθεσιν κατ’ άμφοτέρων τών σημείων τής προελάσεως τών ήμετέρων,
146 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» άλλα τό εύστοχον πυρ του πυροβολικού μας, τών όπλοπολυβολητών μας και τών πολυβόλων μας άναγκάζει αυτούς νά έπανέλθουν ταχέως εις τά χαρακώματά των, ένώ τά Συντάγματα τής II Μεραρχίας, έπωφεληθέντα τής ταραχής ταύτης τού έχθροΰ, κατορθώνουν νά προελάσουν ολίγον
άκόμη πρός τά εμπρός, καταλαβόντα νέας χαράδρας, αϊτινες τά καλύπτουν. Περί τό λυκόφως ή XII Μεραρχία άρχεται τρομερού καταιγισμού πυροβολικού εναντίον τών εχθρικών θέσεων, τών επί τής μεσαίας κο ρυφής τής έναντι αύτής βουνοσειράς. Σημεϊον, ότι παρασκευάζεται νυ κτερινή έπίθεσις, δι’ ής και μόνον,
ώς φαίνεται, θά καταστή δυνατόν ν’ άλωθή ή οχυρά αυτή θέσις. Μέσα εις τό έπερχόμενον και καλύπτον όλην τήν έκεΐ εκτασιν σκότος, αί λάμψεις τών έκπυρσοκροτήσεων τών πυροβόλων καί τών έκρηγνυμένων οβίδων φαίνονται ώς τα χύτατοι άλλεπάλληλοι άστραπαί, προηγούμενοι τρομερών βροντών. Εινε όντως ύπέροχον
τό θέαμα νυκτερινού καταιγισμού πυροβολικού. Συναρπάζει και καταπλήσσει. Μετ’ ολίγον τόν κανονιοβολισμόν συνο δεύουν καί πυρά τυφεκίων ήμετέρων καί εχθρικών. Τό 14ον Πεζικόν Σύνταγμα, όπερ θά έπεχείρει τήν νυκτερινήν έπίθεσιν, προήλασεν ικανόν οπωσδήποτε διάστημα καί ό έχθρός άντιληφθείς τούτο
έβαλε ζωηρώς κατ’ αύτοΰ. Τό πΰρ έξηκολούθησεν άμφοτέρωθεν μετά προϊούσης έλαττώσεως, μέχρις ού τήν 9 καί 20' μ.μ. έπαυσεν έντελώς. Κατά τήν διάρκειαν τής ώς άνω έξελίξεως τής μάχης εις τό μέ ρος τούτο ή I Μεραρχία δρώσα εις τό δεξιόν, διεξήγε καί αΰτη λίαν ζωηρόν καί αιματηρόν άγώνα. Έπρεπε νά
καταλάβη τά άπό τού χω ρίου Κιρέζ-Όγλοΰ μέχρι Γισμάκ ύψώματα τά άπότομα καί ισχυρότα τα οχυρωμένα. Καί
τά τρία Συντάγματά της. 1/38 τών Εύζώνων, 4ον καί 5ον Πεζικού εΐχον έμπλακή άπό άρκετών ώρών καί διά μεγίστων προσπαθειών έτεινον πρός έκτόπισιν τού έχθροΰ. Προελάσαντα μέ χρι τών πρώτων έχθρικών χαρακωμάτων δι’ ορμητικών με έφ’ όπλου λόγχην έφόδων έξέβαλον τούς ύπερασπιστάς των, διά νά δεχθούν μετ’ ολίγον τάς σφοδρός καί άλλεπαλλήλους πλήν άνευ άποτελέσματος άντεπιθέσεις των. Τό δραστικόν πΰρ τών ήμετέρων έδεκάτισεν αύτούς καί τούς ήνάγκασε τελειωτικώς ν’ άποσυρθοΰν εις ύψηλοτέρας θέσεις καί εις νέα χαρακώματα. Τήν 10 καί 20' τής νυκτός επαναλαμβάνεται σφοδρότερος ό κα ταιγισμός τού πυροβολικού τής XII Μεραρχίας με σημεϊον δράσεως τήν μεσαίαν κορυφήν τής βουνοσειράς Έβλι-Φακιλί-Καρά Πουνάρ.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 147 ΟΙ άνδρες του 14ου Συντάγματος ήσαν έτοιμοι διά την νυκτερινήν έπίθεσιν. Έξορμοΰν των θέσεων των σιγηλοί, αποφασιστικοί και έρποντες, με διαφόρους ελιγμούς, βαίνουν προς την άπότομον κλιτύν τής όποιας δεσπόζει ή κορυφή. Οί Τούρκοι πυροβολούν άσκόπως, μόνον κα'ι μόνον
διότι δέχονται τάς οβίδας τού πυροβολικού μας και ύποθέτουν δτι κάτι δύναται νά συμβαίνη. Εινε σύστημά των τούτο, ώς συχνά μέχρι τοΰδε παρετηρήθη. Τό 14ον Σύνταγμα ύπό τήν προστα σίαν τών πυρών τού πυροβολικού τής Μεραρχίας προχωρεί πάντοτε άθορύβως. Οί άνδρες μετά κόπου άναρριχώνται εις τήν
άπότομον κλιτύν, ένψ τά άλλα δύο Συντάγματα έχουν έτοιμους δυνάμεις προς ύποστήριξιν τών ένεργούντων τήν νυκτερινήν έπίθεσιν έν περιπτώσει άνάγκης. Ήδη οί δεύτεροι ούτοι έχουν πλησιάσει τά έχθρικά χαρα κώματα. Προσπελάζουν αύτά σιγηλοί. Τό πυροβολικόν μας έπαυσε νά βάλη και ιδού αίφνης άκούεται
τρομερός έν τώ σκότει άλαλαγμός. Οί έπιτιθέμενοι, ορθοί πλέον μέ έφ’ όπλου λόγχην, κραυγάζοντες «άέρα! άέρα!» έχοντες έπί κεφαλής τούς άξιωματικούς των δι’ άλμάτων όρμοΰν έναντίον τών ολίγα βήματα πλέον άπεχόντων έχθρικών χαρακωμάτων. Οί Τούρκοι κατάπληκτοι έκ τής αιφνιδιαστικής αύτής έπιθέσεως
άποπειρώνται ν’ άμυνθοΰν, άλλά ταχέως, άφοΰ έγιναν μερι κά! συμπλοκαί σώμα προς σώμα, έγκαταλείπουν τά χαρακώματά των, άφίνοντες ικανούς νεκρούς έντός αύτών καί τινας αιχμαλώτους εις χείρας τών ήμετέρων, τρέπονται εις φυγήν, άψηφοΰντες τήν άπειλήν τού Κεμάλ, ότι θά βληθούν οί ύποχωρούντες έκ τών
τεταγμένων όπισθεν αύτών πολυβόλων. Φωτοβολίδες ριφθεϊσαι ύπό τών νικητών άγγέλλουν είς τήν διοίκησιν τής
Μεραρχίας, ότι έπετεύχθη ό άντικειμενικός σκοπός τής έπιθέσεως. Και εΐτα σιγή άπόλυτος. Τό 14°ν Σύνταγμα έγκαθίσταται είς τήν καταληφθεϊσαν θέσιν και διανυκτερεύει έκεί. Άνέτειλεν ή ήμέραν τής 16ης Αύγούστου μέ σφοδρόν καθ’ όλον τό μέτωπον κανονιοβολισμόν. Ή μάχη συνεχίζεται πανταχού ζωηροτάτη. Αί Μεραρχίαι I και II κρατούν καλώς τάς κατακτηθείσας θέσεις των. Οί Τούρκοι έπιχειροΰν τοπικάς τινας έπιθέσεις, έκ τών ό ποιων τρεις έπιτυγχάνουν, άλλά ταχέως οί ήμέτεροι άνακτούν τό άπολεσθέν έδαφος. Περί ώραν 8 π.μ. τό 14ον Σύνταγμα ύφίσταται έπί τής άλωθείσης κεντρικής κορυφής έπίθεσιν πολύ άνωτέρων έχθρικών δυνάμεων. Ή θέσις του εινε άνισος. Πιέζεται δεινώς καί άναγκάζεται τέλος νά ύποχωρήση. Μερικοί έκ τών άνδρών διασκορπίζονται έπί τών κλιτύων
148 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» του βουνού και φεύγουν δρομαίοι. Οί πλεΐστοι όμως υποχωρούν αμυ νόμενοι, μαχόμενοι έν τάξει. Οί άξιωματικοί προμαχούντες τών λόχων των, συγκρατούν τούς άνδρας των. Ό λοχαγός Ματθαίος Παπανικολάου, με τό περίστροφον εις την μίαν χεΐρα και τό ξίφος εις τήν άλ
λην, μάχεται πρόμαχος μεταξύ τών προμάχων, ένθαρρύνων τούς άν δρας τού λόχου του. Βλήμα έχθρικόν επιτυγχάνει αύτόν εις τήν δεξιάν λεκάνην καί τον τραυματίζει καιριώτατα. Αίμόφυρτος πίπτει χαμαί, έξορκίζων τούς άνδρας του να μάχωνται. Ό δεκανεύς σιτιστής τού λό χου του σπεύδει να τον άνεγείρη.
Σφαίρα έχθρική εύρίσκει αύτόν εις τον κρόταφον καί πίπτει νεκρός έπί τού σώματος τού λοχαγού του. Οί Τούρκοι έπιπίπτουν κατά τού δευτέρου τούτου καί τον άπάγουν, άφού δε τον έσύλησαν έκεί έπί τόπου έξώρυξαν τούς οφθαλμούς του κατά τινας πληροφορίας, πριν τόν θανατώσουν. Ολίγον περαιτέρω φονεύεται
έπίσης ήρωϊκώτατα μαχόμενος ό ύπολοχαγός Ίωάννου. Εις άλλο δέ σημεΐον πίπτει νεκρός, ύπέροχον αν δρείαν έπιδείξας, έτερος ύπολοχαγός, Παπανικολάου καί αύτός ονο μαζόμενος. Πλησίον των πίπτουν νεκροί καί τραυματίαι δεκάδες ο πλιτών. Τό πυροβολικόν μας βάλλει σφοδρότατα καί διά τών οβίδων του
άποτελεϊ φραγμόν μεταξύ ύποχωρούντων καί έπιτιθεμένων. Ή ύποχώρησις τού Συντάγματος γίνεται ήδη κανονικωτάτη καί μετ’ ολίγον οί άνδρες καταλαμβάνουν άσφαλεΐς θέσεις. Τά πολεμοχαρή συντάγματα Ή μάχη έφ’ ολου τού μετώπου τής XII Μεραρχίας έξακολουθεϊ. Παρακολουθώ τήν έξέλιξίν της καθ’ ολην τήν ήμέραν
άπό τίνος ύψώματος πλησίον τού πεδινού πυροβολικού, οπερ βάλλει άδιακόπως. Καί εις τάς μέχρι τής 2ας μ.μ. ώρας
διεξάγεται κυρίως άγών πυροβο λικού. Αί άλλαι δύο Μεραρχίαι τού Α’ Σ. Σ. έχουν έπιτύχει σχεδόν πλήρως τούς άντικειμενικούς σκοπούς τής δράσεώς των. Ή II κατέλαβε τά έναντι αύτής ύψώματα καί τά Συντάγματά της άναπαύονται διατελοΰντα εις θέσιν μάλλον έφεδρείας κατόπιν τού σκληρού, άλλα τόσον άποτελεσματικού άγώνός των. Ή I μάχεται είσέτι εις τινα σημεία, καθόσον ό έχθρός διαμφισβητεΐ πρός ταύτην βήμα πρός βήμα τό κατεχόμενον ύπ’ αύτού έδαφος. ’Ενεργεί έπανειλημμένας άτελεσφόρους καί λίαν αιματηρός δι’ αύτών άντεπιθέσεις. Τά δεδοκιμασμένα εις δεινός συμπλοκάς καί πολεμοχαρή Συντάγματά της
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 149 άποκρούουν πάντοτε τον άντεπιτιθέμενον έχθρόν και κρατούν άσφαλώς τάς μετά κόπου κτηθείσας θέσεις. Τάς έχθρικάς άντεπιθέσεις δια δέχονται αί έπιθέσεις τών ήμετέρων διά να εύρύνεται τό διάστημα τής νικηφόρου προελάσεώς των. Αί άπότομοι κλιτύες καί τά οχυρά υ ψώματα
περιέρχονται τό εν μετά τό άλλο εις την κυριότητα τών στρα τιωτών τής I Μεραρχίας, ο'ίτινες τέλος κατώρθουν μέχρι τής νυκτός νά έκδιώξουν έντελώς τον έχθρόν έκ τών πολλών χαρακωμάτων των. Περί την 2 1/2 μ.μ. δλα σχεδόν τά πυροβόλα τής XII Μεραρχίας βάλλουν κατά τής έναντι τού δεξιού αυτής κορυφής.
Νέος καταιγι σμός πυροβολικού. Ταύτοχρόνως τό 41 πεζ. Σύνταγμα κινείται έκ τών οπωσδήποτε κεκαλυμμένων θέσεών του, προχωρεί και άναπτύσσεται εις φάλαγγας κατά μέτωπον. Παρέρχεται ήδη τό χωρίον Καρά-Πουνάρ και καταλαμβάνει καταλλήλους θέσεις, άναμένον τήν διαταγήν πρός έξόρμησιν. Ό έχθρός κατευθύνει
σφοδρόν πύρ έναντίον του, άλλ’ οί άνδρες μένουν άτάραχοι, όπου εύρίσκονται. Τό πυροβολικόν τής Μεραρχίας βάλλει ζωηρώς και κατά τής άπέναντι τού άριστερού τής τρίτης κορυφής, ίσως διά νά έξαπατήση τον έχθρόν περί τών έπικρατουσών προθέσεων. О/ άετοΐ εις τάς κορνφάς Αίφνης άρχεται τρομερός
κανονιοβολισμός. Τά πυρά όλων τών τη λεβόλων, πεδινών, ορειβατικών, Σκόντα στρέφονται κατά τής πρώ της κορυφής. Κρότοι ομοβροντιών καί έκρήξεις οβίδων συνταράσσουν τήν άτμόσφαιραν καί ό καπνός πυκνότατος άπλούται έπί τής κορυ φής. Τό 4Γν σύνταγμα έξορμά, άνελίσσεται γοργώς εις άραιάν τάξιν καί οί
άνδρες ταχείς, όρμητικώτατοι μέ έφ’ όπλου λόγχην, ψάλλοντες θούρια καί ζητωκραυγάζοντες ύπέρ τού Έθνους καί
τού Βασιλέως, άνέρχονται τήν έπικλινή άνωφέρειαν καί πτερόποδες τήν 3" μ.μ. φθά νουν εις τήν κορυφήν, όπου τά έχθρικά χαρακώματα. 'Ο έχθρός καταπλαγείς, μόλις προσπαθεί ν’ άντιστή.Ή άμυνά του συντρίβεται.Εκ τοπίζεται άμέσως καί τρέπεται πρός τήν άντίθετον κλιτύν διά νά καταφύγη εις άλλα ύψώματα, βαλλόμενος ύπό τών καταδιωτικών πυ ρών τών ήμετέρων. Ή ήμιλαρχία τής Μεραρχίας άποπειράται νά καταδιώξη τούς φεύγοντας, άλλά τό έδαφος ούδόλως εΐνε έπιβοηθητικόν τοιαύτης έπιχειρήσεως. Ή πρώτη κορυφή τής άποτόμου βουνοσει ράς έπεσε.
150 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Ή νέα νυκτομαχία Άλλ’ έπρεπε να άλωθή καί πάλιν ή άπολεσθεΐσα τήν πρωίαν κεν τρική κορυφή. Ανάγκη νέας νυκτερινής έπιθέσεως. Θά ένεργήση ταύτην τό 460ν Σύνταγμα. Τό πυροβολικόν τής Μεραρχίας άλλάσσει θέ σεις. Καταλαμβάνει τέσσαρα διάφορα επίκαιρα σημεία. Τμήμα
αύτοϋ τοποθετείται όπισθεν καί Δ. τού χωρίου Καρά-Πουνάρ. Περί τήν 5ην μ.μ. άρχεται ή μετακίνησις τοϋ Συντάγματος. Τά πυρά τού πυροβολικού έχουν γίνει άραιότερα. Το 1°ν Σύνταγμα τής II Μεραρχίας έχει ένσφηνωθή εις χαράδραν κάτωθεν τής τρίτης κορυφής, παραμένον έκεί ώς έφεδρεία. Τμήματα τού 14ου
Συντάγματος έχουν είσδύσει έντός δύο χαραδρών κάτωθεν τής αποτόμου κλιτύος τής κεντρικής κορυφής άπρόσβλητα έκεί έκ των εχθρικών πυρών. ’Επί τής κορυφογραμμής συχνά εμφανίζονται Τούρκοι, έκβαίνοντες τών χαρακωμάτων των καί διατρέχοντες έπ’ ολίγον αύτήν διά να κρυβοΰν καί πάλιν εις έκάστην
έκπυρσοκρότησιν τηλεβόλου. Ό Μέραρχος τής XII Μεραρχίας к. Π. Καλλιδόπουλος, μετά τού έπιτελάρχου τού κ. Σακέτα, τοϋ άρχηγοΰ τού Μεραρχιακοΰ πεζικού κ. Κουρουσοπούλου, τού άρχηγοΰ τού πυροβολικού συνταγματάρ χου κ. Κριεζή καί τών λοιπών τού έπιτελείου του παρακολουθούν έντός τής ζώνης τών
έπιχειρήσεων τήν έκτέλεσιν τών δοθεισών δια ταγών. Μετά τινα χρόνον τά τάγματα τού 46 προσχωρούν κατά φάλαγ γας εις τάξιν μάχης. Ύπό τήν προστασίαν τού πυροβολικού άνελίσσονται, προχωρούν κανονικώτατα, άνέρχονται άνωφερείας καί ειτα διά ταχείας κινήσεως κατέρχονται εις τάς κάτωθεν τής κεντρικής
καί τής πρώτης κορυφής χαράδρας· διανέμονται εις εξ τούτων καί ανα μένουν. Ή ώρα προχωρεί, ό ήλιος κλίνει πρός τήν δύσιν
του καί πάν τα τά έντός τών χαραδρών τμήματα, ώς καί τό 1ον Σύνταγμα, άκινητούν. Ό εχθρός προσπαθεί να τά άνακαλύψη δι’ άνιχνευτικών πυρών, άλλά ματαίως. Ήφαίστειον έπ'ι τής κορυφής Δύσαντος τού ήλιου, τά τμήματα τού 46ου Συντάγματος κινούν ται έντός τών χαραδρών, άνελίσσονται εις άραιάς γραμμάς καί άρχονται άνερχόμενα τάς άνωφερείας. Κινείται καί τό μεγαλείτερον μέ-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 151 ρος τών εντός των άλλων δύο χαραδρών τμημάτων τοΰ 14ου Συν τάγματος. Τό πυροβολικόν βάλλει ήδη πανταχόθεν εναντίον τής κεν τρικής κορυφής. Καταιγισμός τρομερός. Τήν λάμψιν τών έκρηγνυομένων οβίδων έπακολουθοΰν ισχυρότατοι κρότοι. Θά έλεγέ τις δτι ήφαίστειον έξερράγη
έκεϊ έπί τής κορυφής, πέριξ τής οποίας τό πυρο βολικόν διά τών έπί τούτω έκπεμπομένων οβίδων σχηματίζει πυκνά σύννεφα καπνού ώστε να μή δύνανται οί εντός τών χαρακωμάτων νά βλέπουν τί γίνεται ολίγον άπωτέρω. Ύπό τάς συνθήκας ταύτας αί φάλαγγες αί προωρισμέναι διά τήν έπίθεσιν άνέρχονται τάς
άνωφερείας, εϊτα άνελίσσονται άνέτως, κάμνουν ελιγμούς διά νά κυκλώσουν τήν κορυφήν. Τό σκότος επέρχεται. Διακρίνω τάς κινουμένας φάλαγ γας ώς άμυδρά σκιερά σημεία και ειτα χάνω εντελώς αύτάς. Βλέπω μόνον τάς λάμψεις τών έκρηγνυομένων οβίδων καί τάς πυράς, τάς όποιας έχουν άνάψει οί έντός τής
χαράδρας παραμένοντες είσέτι άνδρες τοΰ 1ου Συντάγματος, θέλοντες ίσως νά δείξουν, ότι περιφρονοΰν τόν ϋπερθεν αύτών έχθρόν. Κατά τήν 7 καί 45’ μ.μ. παύουν αί όμοβροντίαι τού πυροβολικού διά νά έπακολουθήσουν τρομεραί συμπυροκροτήσεις πολυβόλων καί όπλων. Αί φάλαγγες τών έπιτιθεμένων ώρμησαν κατά
τών έχθρικών χαρακωμάτων άκάθεκτοι καί άλαλάζουσαι. Οί Τούρκοι άμύνονται έκ τών χαρακωμάτων των, βάλλοντες πανταχοΰ καί όσον περισσότερον ταχέως καί σφοδρώς δύνανται. Άλλ’ άνεπιτυχώς έν τή παραζάλη των. Μόλις ήμίσειαν ώραν διήρκεσεν ή νυκτομαχία αυτή. Οί ήμέτεροι έξετόπισαν διά τής λόγχης έκ τών
χαρακωμάτων τόν έχθρόν. Το φώς τής νίκης Κατά τινα στιγμήν ρίπτονται έκ μέρους τών έπιτεθέντων φωτοβο λίδες,
αϊτινες διά τοΰ χρώματος τής λάμψεώς των ειδοποιούν τό πυ ροβολικόν μας νά βάλη εις ώρισμένα σημεία. Ρίπτει τούτο οβίδας τινάς έπί τής κορυφής. Ακούονται είσέτι συμπυροκροτήσεις πολυβόλων καί όπλων καί ειτα νέαι φωτοβολίδες άγγέλλουν τήν άλωσιν τής κο ρυφής, τοΰ εχθρού φυγόντος ταχέως διά τής άντιθέτου κατωφερείας πρός άλλας ώχυρωμένας. Μεμονωμένοι πυροβολισμοί έξηκολούθησαν έπί τινα είσέτι χρό νον, καί έπειτα τήν σιγήν τής νυκτός διακόπτουν πού καί πού αί ύλακαί τών κυνών τών πλησίον χωρίων, ή φωνή τής γλαυκός καί ό με λωδικός τριγμός τοΰ γρύλλου, διά νά τήν διαταράξη κατόπιν καθ’
152 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» όλον τον υπόλοιπον μέχρι τής πρωίας χρόνον ό σφοδρός κανονιοβο λισμός του Γ' Σ. Σ. Ούτως ή διήμερος μάχη, ή άρξαμένη την 15ην Αύγούστου διά να συνεχισθή την νύκτα τής 15ης προς τήν 16ην και να περατωθή περί τάς νυκτερινός ώρας τής 16ης, άπέληξε τελικώς υπέρ
ημών, παρά τός διακυμάνσεις, ας έσχεν εις τινα σημεία έκ τής αλληλοδιαδόχου καταλήψεως τούτων ύπό τών μεν και των δέ. Αί άπώλειαί μας, καίτοι δεν έξηκριβώθησαν τελείως, καθόσον αί Μεραρχίαι μαχόμεναι σχεδόν άδιακόπως δεν προφθάνουν να καταρτίζουν λεπτομερώς τούς σχετικούς πίνακας, δέν εΐνε καί
πολλαί. Αί άπώλειαί τού έχθροϋ, ώς διεπιστώθη πολλαχοΰ έκ τής άνευρέσεως πτωμάτων εΐνε άσυγκρίτως μεγαλείτεραι.Έπΐ πλέον δέ συνελάβομεν και ύπέρ τούς 200 αιχμαλώτους. Μετά τήν διήμερον ταύτην μάχην ή 17η Αύγούστου προωρίζετο δΓ άπαραίτητον μικράν άνάπαυλαν τών άνδρών καί σχετικήν άνασύνταξιν τών
μονάδων κατόπιν τών άπωλειών, ας εΐχον ύποστή. Αλ λά νέα γεγονότα έπέβαλον νά έξακολουθήση τό Α' Σ. Σ. τάς μάχας του. Τάς νέας ταύτας μάχας, τών όποιων παρακολουθώ τήν έξέλιξιν, θά προσπαθήσω νά περιγράφω εις άλλην έπιστολήν μου, μετά τών τελικών άποτελεσμάτων των. ’Ενταύθα εν μόνον πρέπει νά
προσθέσω είσέτι. Ότι ό Ελληνικός στρατός διά τής άπαραμίλλου πλέον άνδρείας του, τής πρωτοφανούς αύτοθυσίας του, τής άφοσιώσεώς του εις τήν ιδέαν τής άποστολής του, χαράσσει έπί τής έξ άπέφθου χρυσού πλακός τής Ιστορίας τάς ώραιοτέρας σελίδας στρατιωτικής ίκανότητος καί πολεμικής δόξης. Διότι ούδείς
άλλος στρατός θ’ άπεφάσιζε νά άναλάβη τοιαύτην τινα έκστρατείαν καί θά έπέμενε νά τήν φέρη εις πέρας. Τά μέχρι
τοΰδε συντελεσθέντα, τά όποια διανοίγουν άσφαλή τήν πρός ’Άγκυραν ο δόν, έπιτρέπουν νά λέγωμεν τούτο, έστω καί άν κινδυνεύη νά θεωρηθή καυχησιολογία.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 13η έπιστολή 153 12 Σεπτεμβρίου Έσκή-Σεχήρ Αγαπητή μου Ναταλία, Χθες έλαβα δύο γράμματά σου μαζί. 'Ένα τής 28 Αύγούστου καί ένα τής 1 Σεπτεμβρίου. Περιττόν νά σοϋ γράψω πόσον έχάρηκα πού έμαθα, δτι είσαι καλά και δτι έπέρασες όμορφα είς την Πεντέλην. Νά τρως, παιδί μου,
και νά παχαίνης και νά μή σε βασκάνουν. Διά τόν κ. Φάνην με έπρόλαβες. Άν και είχα έξηγηθή με αυτόν, δτι θά τον έπλήρωνα είς την επιστροφήν μου, και ό άνθρωπος μοϋ είπε νά μή σκέπτωμαι καθόλου διά τό ζήτημα αύτό, εν τούτοις έγρα ψα είς τό «’Εμπρός» νά σοϋ δώσουν 500 δραχμές διά νά τοϋ τις δώσης.
Καί νά τοϋ είπής, δτι το υπόλοιπον θά τοϋ τό δώσω έγώ μετ’ όλίγας ήμέρας πού θά γυρίσω. Νά πας λοιπόν είς τόν κ. Λαχανοκάρδην [διευθυντή στο «’Εμπρός»] καί νά τοϋ είπής τί έγινε διά τό ζή τημα πού τοϋ έγραψα περί των 500 δραχμ. Θέλεις άλήθεια νά γυρίσω γλήγορα; Λοιπόν κάμε ύπομονήν δέ κα ήμέρας
άκόμη καί θά με ϊδης. Εύχαριστήθηκα πού έλαβες τά πράγματα τής Κιουτάχιας. ’Αλλά διατί παραπονεΐσαι πώς δεν είναι καλά; Σοϋ έστειλα ένα βάζο πού δεν τό έχει άλλος. Θαρρώ πώς σοϋ έστειλα καί μίαν μικρόν υδρίαν. Άκόμη καί δύο γάστρες, ένα άνθοδοχείον καί δεν ενθυμούμαι τί άλλο. Είχα στείλει καί μίαν
καλαμαριάν καί κάποιο κεντημένο ύφασμα. [Σή μερα σώζονται τα περισσότερα στό σπίτι τοΰ γιου τους]. Τέλος πάν των άν εΰρω έδώ, ή άν περάσω άπο την Κιουτάχια θά σοϋ πάρω δ,τι μοϋ γράφεις. ’Έχω καί ένα μάλλινο κιλίμι, μεγάλο, καινούργιο με δυ νατά καί ώραΐα χρώματα. Θά πάρω άν μπορέσω καί κανένα
μικρό χαλί. Μοϋ γράφεις γιά κανένα κοριτσάκι ορφανό. Άμ ποϋ νά βρεθή; Νομίζεις, δτι άπό τά μέρη πού
έπεράσαμεν ύπάρχει κανένας "Ελλην; Τούρκοι καί μόνον Τούρκοι. Δόσε φιλιά είς την μαμά καί είς τόν μπαμπά. Είς την μητέρα γρά φω δύο λόγια ιδιαιτέρως. Γράφω καί είς τόν κ. Μούλαν. Χαιρετι σμούς είς τούς κ. Παλαιολόγου, Άνδρικίδου, Σιδεραίους κλπ. τον Πε ρικλή έλπίζω νά τόν ϊδω αΰριον ή μεθαύριον. Μένει έδώ κοντά σε ένα χωριό καί θά πάω νά τόν συναντήσω. Σε φιλώ γλυκά-γλυκά Ήλίας
154 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» 15 Σεπτεμβρίου 1921 ΤΟ ΚΟΡΥΦΩΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΟΠΟΙΙΑΣ ΛΑΜΠΡΑ ΕΠΙΣΦΡΑΓΙΣΕ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ - ΠΩΣ ΣΥΝΕΤΡΙΒΗ Η ΕΧΘΡΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΙΣ - Ο ΑΝΤΙΛΑΛΟΣ ΤΟΥ ΘΡΙΑΜΒΟΥ ΠΕΡΑΝ ΤΟΥ ΣΑΓΓΑΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΤΟΥ «ΕΜΠΡΟΣ» ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΝ Α’ Σ. Σ. (Χωρίον Ντουμρέκ) 3
Σεπτεμβρίου. — Κα τόπιν πενθημέρου πορείας, διά νυκτος κα'ι ήμέρας, μέ όλιγοώρους στά σεις εις διάφορα χωρία έκείθεν και εντεύθεν τού Σαγγαρίου, πορείας διαποικιλθείσης και μέ 56ωρον άύπνίαν έπωφελοΰμαι τής πρώτης ήμέ ρας άναπαύλας εις τό έν τή περιφερεία τού Σιβρι-Χισάρ χωρίον Ντουμ ρέκ διά να
περιγράφω τό τελευταίον Ελληνικόν κατόρθωμα, την ύπέροχον Ελληνικήν νίκην, έπ'ι όλου μέν τού μετώπου, ιδίως δέ εις τόν το μέα τού Α' Σ. Σ. ήτοι έπί των κορυφογραμμών τού Τσάλ και τού Άρν τίζ, νίκη ή όποια ύπήρξεν ή λαμπρά έπισφράγισις τής προελάσεως τού στρατού μας μέχρι των προθύρων τής Άγκυρας
κα'ι τό καίριον κατά τού έχθρού πλήγμα, πριν ό Ελληνικός στρατός άποχωρήση έν τών έδαφών τής άρχαίας Γαλλογραικίας, όπου τοσοΰτον περιλάμπρως έξεδηλώθη ή όρμή κα'ι τό άήττητον αυτού. Μετά την τριήμερον σχεδόν μάχην τής 18, 19 κα'ι 20 Αύγούστου, (περιγραφήν τής όποιας σάς άπέστειλα ήδη) καθ’ ήν ό
εχθρός έξεδιώχθη έκ τού άπροσίτου και λίαν ώχυρωμένου ορεινού συγκροτήματος τού Τσάλ και τού Άρντίζ, έπηκολούθησεν έπταήμερος στασιμότης τών Ελληνικών επιχειρήσεων καθ’ όλον περίπου τό μέτωπον, διακοπτομένη ύπό άραιοΰ κανονιοβολισμού ή τοπικών συμπλοκών, ίνα έν τφ με ταξύ ό μαχόμενος στρατός μας
άνεφοδιασθή διά τροφίμων καί πο λεμοφοδίων. Ό τομεύς τού Α’ Σ. Σ. άρχόμενος άπό τής ύψηλοτέρας κορυφής τού όρους
Τσάλ (ύψος 1140 μέτρα) κατεχομένης ύπό τής II Μεραρ χίας, ένώ τό άριστερόν τού όρους τούτου κατείχε στερρώς ή X Με ραρχία τού I” Σ. Σ., έπεξετείνετο διά τού ισοϋψούς όρους Άρντίζ, κατεχομένου ύπό τής XII κα'ι τής I Μεραρχίας μέχρι τού χωρίου Τέμκιοϊ, τού Β' Σ. Σ. δρώντος εις τόν πέραν τού σημείου τούτου τομέα του, ού τό άκρον δεξιόν ήτο τό χωρίον Καλέ-Γκρότο. Τό Γ' Σ. Σ. ένήργει άπό τού αριστερού τού Τσάλ μέχρι και πέραν τού χωρίου Μπο-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 155 λατλί. AI απέναντι τού Α' Σ. Σ. έχθρικαί δυνάμεις ήσαν πάντοτε αί ϊδιαι, ήτοι τό ήμισυ του όλου των, κρατοΰσαι τάς έκεϊθεν τής μή κατεχομένης υπό τίνος τών δύο άντιπάλων κωμοπόλεως Γιαπάν-Χαμάμ κορυφογραμμάς. Ή έχθρική γενική έπίθεσις Ό εχθρός βλέπων τήν μέχρι τής
έσπέρας τής 27 έξακολουθοϋσαν άδράνειαν του 'Ελληνικού στρατού και έχων ’ίσως πληροφορίας, ότι άληθώς έστερεΐτο ούτος πολεμοφοδίων και τροφών, ήθέλησε ν’ άναλάβη γενικήν καθ’ όλου τού μετώπου ημών έπίθεσιν με τήν έλπίδα ή και τήν βεβαιότητα τής άπωθήσεώς μας. Οΰτω δε άπό τής 5ης πρωινής ώρας τής
28ης, άφοΰ καθ’ άπασαν τήν προηγηθεΐσαν ήμέραν και κατά τήν νύκτα τής 27ης πρός τήν 28ην παρηνώχλει τάς γραμμάς μας δι’ άραιού κανονιοβολισμού, διά τής έξαποστολής άνιχνευτικών οβίδων και διά τής έμφανίσεως ισχυρών περιπόλων του άναγνωρίσεως, ήρξατο τής άποφασισθείσης ύπ’ αύτοΰ γενικής έπιθέσεως.
Σφοδρότατος έκ μέ ρους του κανονιοβολισμός ύπήρξε τής έπιθέσεως ταύτης τό προοίμιον, είς ö άμέσως και προθύμως άπήντησε τό ήμέτερον πυροβολικόν. Τούς ίσχυρώς δονούντας τήν άτμόσφαιραν κανονιοβολισμούς έπακολουθεί συνεχές καί σφοδρόν πΰρ πολυβόλων καί οπλών. Ό έχθρός εΐχεν έξορμήσει τών θέσεων του,
τών κάπως μειονεκτουσών έν σχέσει πρός τάς ήμετέρας, και έξεδήλου ήδη όλον τό έπιθετικον σχέδιόν του. Ό κανονιοβολισμός μετ’ ολίγον γίνεται πολύ σφοδρότερος και έναντίον άπαντος τού μετώπου μας, άπό τού άκρου άριστερού τού Γ' Σ. Σ. μέ χρι τού άκρου δεξιού τού В ' Σ. Σ. Άπό επικαίρου θέσεως επί μιας
τών προ τού Τσάλ καί Άρντίζ κορυφογραμμών παρακολουθώ τήν έξέλιξιν τής μάχης είς τόν τομέα τού Α' Σ. Σ.
Παρουσιάζεται αύτη είς δλην τήν γενικότητά της άλλά καί με δλην τήν έπιθετικήν μανίαν τών Τούρκων καί τήν άποφασιστικότητά των, όπως έπιτύχουν τού σκοπού των. Τό πυροβολικόν των βάλλει σφοδρότατα, άδιακόπως· άνασκάπτεται πανταχού τής γραμ μής ήμών τό έδαφος καί άπό τάς όμαδικώς έκρηγνυμένας οβίδας σχη ματίζονται πυκνότατα νέφη καπνού. Τό πύρ τών πολυβόλων καί τών όπλων δέν είνε όλιγώτερον συνεχές σφοδρόν, άδιάκοπον. ΟΙ μαχηταί μας κρατούν σταθερώς τάς θέσεις των Οί Τούρκοι κατά φάλαγγας έξορμούν τών θέσεών των καί προ-
156 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» σπαθοΰν νά προσπελάσουν τάς ήμετέρας. Αλλά ματαίως. Οί μαχηταί των τριών Μεραρχιών τού Α' Σ. Σ. κρατούν σταθερότατα τάς θέ σεις των. Ή έπιθετικότης τού εχθρού διαρκώς έντείνεται και ή μάχη προσλαμβάνει τον προμαντευθέντα όξύτατον χαρακτήρα. Εις τήν γενικήν
αύτήν έξέλιξιν αί λεπτομέρειαι εινε πάσαι σπου δαιότατα σημεία της. Τό μάλλον σφοδρόν πύρ τών έχθρικών πυροβό λων κατευθύνεται εναντίον προκεχωρημένης τίνος βραχώδους κορυ φής τού όρους Τσάλ, κατεχομένης ύπό τμήματος τού 34ου συντάγ ματος. Αί οβίδες έκεϊ έκρήγνυνται πυκνότατοι, άδιαλείπτως· θά
ελεγέ τις δτι ή βραχώδης κορυφή μέλλει νά άνατιναχθή ολόκληρος. Οί η ρωικοί μαχηταί μας άμύνονται άτάραχοι και άποκρούουν τελεσφόρως τάς άλλεπαλλήλους επιθέσεις τού εχθρού. Αίφνης τό τμήμα λαμ βάνει διαταγήν νά ΰποχωρήση. Και ύποχωρεί προστατευόμενον υπό τού πυροβολικού τής Μεραρχίας. Οί Τούρκοι
δρομαίοι, κατά πυκνάς ομάδας σπεύδουν νά καταλάβουν τήν έγκαταλειφθείσαν όχυράν θέσιν. ’Εμφανίζονται πάμπολλοι έπ’ αύτής. Τό πύρ τών πυροβόλων και τών πολυβόλων μας θεριστικόν υποδέχεται αυτούς. Αποδεκατίζονται. Ο'ι εχθροί ετράπησαν εις ατακτον φυγήν Καί, πριν προφθάσουν νά έγκατασταθοΰν εις τήν
έπίτηδες έγκαταλειφθεΐσαν θέσιν, ύφίστανται όρμητικώτατην τήν άντεπίθεσιν τών ήμετέρων. Τρέπονται εις φυγήν ατακτον, καταδιώκονται διά τής λόγ χης και καταδιωκτικών πυρών και άναγκάζονται νά έγκαταλείψουν εις τούς ήμετέρους καί τινα ίδικήν των προκεχωρημένη θέσιν. Έπι άλλων σημείων τού όρους Τσάλ,
όπου μάχεται ή II Μεραρχία έν συνεργασία μετά τής X άποκρούεται μετά πολλής φθοράς ό έμμανώς έπιτιθέμενος
έχθρός και ύφίσταται τάς έπιθέσεις τών ήμετέρων. Πάντες μάχονται μετ’ ίσης άνδρείας καί άταραξίας. Οί άξιωματικοί όρθοι ϊστανται πρό τών άνδρών των παρασύροντες αύτούς εις τήν άγρίαν πάλην. Ό ταγματάρχης τού 34ου πεζ. συντάγματος κ. Γραβάνης, τόν όποιον οί στρατιώται ονομάζουν πλέον όλοι ηρώα, μάχεται ώς πάντοτε έφιππος και έπι τών άνωμαλωτέρων έδαφών, άτρωτος άληθώς, και εμπνέει εις πάντας τήν άνδρείαν. ’Εκεί κάπου ήρωϊκώς μαχόμενος πίπτει βληθείς ύπό σφαίρας ό ύπολοχαγός διοικητής τού 11ου λόχου τού ίδιου συντάγματος Π. Πατεράκης. Ούδενός άλλου άξιωματικού ύπάρχοντος εις τόν λόχον τούτον, διότι όλοι εΐχον φονευθή κατά τάς προηγουμένας μάχας, άναλαμβάνει τήν διοίκησιν τού
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 157 λόχου ό άνθυπασπιστής κ. Κ. Χονδρόπουλος. Αλλά και ούτος μετά ήμίσειαν ώραν τραυματίζεται σοβαρώς εις τόν ώμον καί τότε την διοίκησιν τού ήρωϊκοΰ λόχου άναλαμβάνει ό διοικητής τής πλησιεστέρας πυροβολαρχίας κ. Βόγλης. Εις τόν ίδιον δεινόν αγώνα έχει έμπλακή καί ό ύπό
τόν ύπέροχον στρατιώτην λοχαγόν κ. Φορτούνα, 10ς λόχος, δστις πλείστους έχει τους εκτός μάχης, μεταξύ δε αυτών καί τόν άνθυπασπιστήν к. Π. Τσακτάκην τραυματισθέντα εις τόν αριστερόν πόδα διά σφαίρας. Ή μάχη έντεινομένη διαρκώς διεξάγεται έξ ίσου έπιτυχώς καί άποτελεσματικώς δι’ ημάς καί άπέναντι των
συνταγμάτων 1ου καί 7ου, άποκρουόντων τάς έμμανεΐς επιθέσεις τού έχθροϋ. Ό μέραρχος κ. Βαλέτας εϊνε άπολύτως ήσυχος διά τήν νίκην, ή όποια ούτε καί φαίνεται θέλουσα να προσμειδιάση εις τόν έχθρόν, τόν υφιστάμενον άληθώς δεινήν φθοράν. Τα πολυβόλα μας θερίζουν ’Επί τών κορυφογραμμών τού Άρντίζ, άλλος
ίσου βαθμού δεινός άγών. Τά συντάγματα τής XII Μεραρχίας, έμπειροπόλεμα ήδη καί διοικούμενα ύπό γενναίων άξιωματικών, κρατούν ίσχυρώς τάς θέσεις των καί άποκρούουν τελεσφόρως τόν έχθρόν. Ή XII Μεραρχία κα τέχει τό άριστερόν τού όρους Άρντίζ καί παραπλεύρως αύτής μάχεται εις τό δεξιόν ή I Μεραρχία.
Ό μέραρχος κ. Φράγκου έρωτώμενος περί τής προόδου τής μάχης, άπαντά τό στερεότυπόν του. «Νά, θά τούς τσακίσουμε καί σε λίγο θά τούς κυνηγήσουμε». Τά πολυβόλα τής I Μεραρχίας έχουν τοποθετηθή έμπρός· εϊνε κεκαλυμμένα καί άόρατα εις τόν έχθρόν, όστις άφίεται νά πλησιάση περί τά 250 μέτρα. Καί τότε,
ένώ ούτος εϊνε βέβαιος ότι προσεπέλασε τάς γραμμάς μας καί θά είσέλθη εις αύτάς, θεριστικώτατον τό
πύρ τών πολυβόλων μας τόν άναγκάζει ν’ άποσυρθή έν άταξία καί άλαλαγμοϊς. Καταδιώκεται ού τος φεύγων ύπό τών ήμετέρων καί άφίνει εις χεΐρας των μερικούς αιχ μαλώτους. Άλλ’ ό έχθρός δεν άπελπίζεται, ούτε καί άποδειλια. ’Επιχειρεί καί νέας έμμανεΐς έπιθέσεις. Αί σφαίραι του πίπτουν καί έντός τού χώρου τής κατασκηνώσεως τού Στρατηγείου τής Μεραρχίας καί διατρυπούν όλας σχεδόν τάς σκηνάς, τραυματίζονται καί τρεις γραφείς. Όβίς έχθρική πίπτει ολίγα βήματα όπισθεν τού Στρατηγείου καί έκραγεΐσα φο νεύει δύο όπλίτας καί τραυματίζει τρεις. Τούτο φανερώνει πόσον ή
158 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» μάχη διεξάγεται έκ του συστάδην σχεδόν εις τινας θέσεις. Έτέρα ε χθρική όβίς πίπτει εις τό μέσον πεδινής πυροβολαρχίας τής I Μεραρ χίας, έκρήγνυται και θέτει εκτός μάχης περί τούς 10 νεκρούς και τραυ ματίας. Φονεύονται καί ύποζύγια τινά. Πάντες όμως οί άλλοι
πυροβοληταί μένουν ατάραχοι εις τάς θέσεις των καί εξακολουθούν να έξαποστέλλουν καταστρεπτικάς οβίδας κατά τού εχθρού. I καί XII Μεραρχίαι συνεργαζόμεναι έπί τού όρους Άρντίζ άπωθούν τόν συνεχώς επιτιθέμενον εχθρόν καί προξενούν εις αυτόν φθοράν μεγίστην. 'Ηρωισμοί απαράμιλλοι Ή μάχη έξακολουθεί
πάντοτε πεισματώδεις εις όλα τά σημεία. Αί όβίδες καί αί σφαίραι τού εχθρού πίπτουν παντοχοΰ πυκναί. Ούδείς, όπου καί άν εύρίσκεται, μένει έκτος κινδύνου. Ό λοχίας τηλεγραφη τής κ. Καμπισόπουλος μεταβάς νά συνδέση τό κοπέν ε’ίς τι σημεϊον τής γραμμής μας τηλεφωνικόν καλώδιον, τραυματίζεται διά
σφαίρας εις τόν βραχίονα διαμπερώς άλλα παρ’ όλον τό τραύμα του μένει καί κατορθώνει ν’ άποπερατώση τό έργον του, τό όποιον κατά τήν στιγμήν έκείνην ήτον άκρως σπουδαίον. Ύπό τοιαύτας λεπτομέρειας έξακολουθεί σφοδρότατος καί πεισματωδέστατος ό άγων καθ’ όλον τό μέτωπον τού Α' Σ. Σ. έφ’ όσον πα
ρέρχονται αί ώραι. Τάς έμμανεΐς επιθέσεις τού έχθρού διαδέχονται αί όρμητικώταται άντεπιθέσεις των ήμετέρων. Εις ούδέν άπολύτως σημείον δύνανται νά έπικρατήση ό άντίπαλος. Αί πυκνώς ώθούμεναι πρός τά εμπρός φάλαγγές του άποκρούονται πάντοτε καί δεκατίζονται ύπό τού εύστοχωτάτου πυρός τού Ελληνικού
πυροβολικού, δπερ κατά τήν ήμέραν ταύτην έχει τάς λαμπροτέρας των επιτυχιών, καί ύπό τού πυρός τών πολυβόλων
καί τών όπλων. Συχνά ή Ελληνική λόγχη συμπληρώνει τό έργον τών όβίδων καί τών σφαιρών. Είς τάς λυσσαλέας εφόδους τού έχθρού οί ήμέτεροι προτάσσουν τήν γενναιοτέραν καί άποτελεσματικωτέραν άμυναν, διά νά μετατρο πή ταχέως αυτή είς άντεπίθεσιν. Είς τοιαύτας στιγμάς φονεύονται οί άνδρείοι άνθυπασπισταί Πάτσης Βασίλ. καί Σκουντής Ίω. καί τραυ ματίζονται ό γενναίως προμαχών λοχαγός Λάβδας Γ. καί ό άνθυπολοχαγός Στεργίου Θωμάς, άπαντες τής II Μεραρχίας. Ή συνεργασία τής X Μεραρχίας μετά τής II είς τό άριστερόν καί ή τής 4 μετά τών I καί XII είς τό δεξιόν μας έξακολουθεί άποτελεσματικωτάτη διά τήν ύπέρ ήμών έζέλιξιν τής μάχης. Ή έλλειψις χει-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 159 ροβομβίδων παρά τοΐς ήμετέροις γίνεται αίσθητή πολλάκις, διότι έάν έχρησιμοποιούντο τοιαϋται, θα ήτο πολύ μεγαλειτέρα ή φθορά τοΰ ε χθρού, δστις έχρησιμοποίησε και τό τοιοΰτον δπλον άλλ’ δλως άνεπιτυχώς. Έξολόθρευσις τουρκικού συντάγματος Περί την 4 μ.μ., οτε οί
ήμέτεροι έπικρατοΰντες καθ’ δλην τήν γραμμήν εΐχον επιφέρει καίρια κατά τοΰ έχθροΰ πλήγματα, Τουρκικόν σύνταγμα προχωρεί πρός τινα εύρεϊαν και ούχι βαθεΐαν χαράδραν κειμένην εις τό δεξιόν τής I Μεραρχίας με τον σκοπόν νά πλευροκοπήση αύτήν. Ό μέραρχος κ. Φράγκου Ιδών τήν έχθρικήν ταύτην κίνησιν,
διατάσσει νά μή βληθή καθόλου τό προχωρούν έχθρικόν σύν ταγμα, άλλά νά τό άφήσουν άνενόχλητον μέχρις οπού έσφηνωθή έντός τής χαράδρας, συγχρόνως δε έρχεται εις συνεννόησιν με τήν 5ην Μεραρχίαν πρός κοινήν ένέργειαν διά τήν κύκλωσίν του έπιζητήσας και τήν συνδρομήν ένός συντάγματος τής XII Μεραρχίας
διά τόν αύτόν σκοπόν. Τό 33ον σύνταγμα τής 4 Μεραρχίας άπό τόν συν ταγματάρχην κ. Ρόκαν κινείται καταλλήλως, έξ άλλου δε τό 14ον τής XII. Έτερον Τουρκικόν τάγμα μετά πυροβολαρχίας βαδίσαν πλαγίως τής II Μεραρχίας διά πλευροκόπησιν ένσφηνοΰται έντός βαθείας χα ράδρας. Ή προσοχή των ήμετέρων
στρέφεται εις τό δυνατόν τής αιχ μαλωσίας τών δύο τούτων έχθρικών μονάδων. Άλλ’ ένώ ή μάχη συνεχίζεται μετά τού αύτοΰ πείσματος καθ’ ολον τό μέτωπον άρχεται άπερχόμενον βραδέως τό λυκόφως και αί κινδυνεύουσαι νά αίχμαλωτισθοΰν έχθρικα'ι δυνάμεις, αί έντός τών ώς άνω δύο χαραδρών, προσπαθούν νά
διαρρεύσουν άθορύβως καί ύπό τήν προστασίαν τής προσηγγιζούσης νυκτός. Έξορμά έναντίον τού τουρκικού συντάγματος τό
1/38 τών εύζώνων καί ρίπτεται κατ’ αύ τοΰ ένώ τό 33ον άφ’ ένός τής 4 καί τό 4ον τής I Μεραρχίας, βάλλουν πυκνώς έναντίον του. Ό έχθρός καταπληκτικώς έκ τής έπιθέσεως ταύτης συνταράσσε ται, άποδειλιά και ζητεί τήν σωτηρίαν εις τήν φυγήν. Οί εύζωνοί μας τον καταδιώκουν κατά πόδας καί σπείρουν τόν θάνατον εις τάς τά ξεις του, ένώ τά δύο ώς άνω συντάγματα βάλλουν έναντίον του δια σταυρούμενα πυρά. ’Ολίγοι μόνον δεκάδες έσώθησαν έκ τοΰ έχθρικοΰ συντάγματος έν τή καταδιώξει ταύτη, τών άλλων καλυψάντων διά τών πτωμάτων των εύρεϊαν έκτασιν τής χαράδρας.
160 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Χειροτέραν δέ τύχην ύπέστη το ένσφηνωθέν εις την πλαγίως τής II Μεραρχίας χαράδραν. Άποπειραθέν καί τούτο να διαρρεύση υπό την σκέπην τού έπερχομένου σκότους, άνεκόπη εις την φυγήν του ΰπό τού 34ου συντάγματος και εξωλοθρεύθη τελείως, διασωθέντων εξ μό νον,
άνδρών του κα'ι τών πυροβόλων τής πυροβολαρχίας, ήτις τό συνώδευε. Τούς διασωθέντας έμέτρησαν καθαρώς οί ήμέτεροι. Άλλ’έν τή άπαισία ταύτη διά τον εχθρόν ώρα έφονεύθη και ό άνδρεΐος λο χαγός τού 34ου συντάγματος Φορτούνας Ν. καθ’ ήν στιγμήν προεμάχει ώς πάντοτε. Κα'ι μετά τήν έπέλευσιν τού σκότους
έξηκολούθησε τό πύρ τών τηλεβόλων, πολυβόλων και όπλων. Ό εχθρός ήμύνετο γενναίως άποσυρόμενος εις τάς άπέναντι τού Άρντ'ιζ θέσεις του, άφού ύπέστη τήν μεγίστην μέχρι τούδε φθοράν. Ή κείμενη μεταξύ τού Άρντ'ιζ και τών έχθρικών θέσεων κωμόπολις Γιαπάν-Χαμάμ έβριθε τραυματιών Τούρ κων, έκ τών όποιων
οί ήμέτεροι διά τών τηλεσκοπίων τών παρατηρη τηρίων διέκριναν πλείστους κατακειμένους εις τάς οδούς της. Ή διαταγή τής μετακινήσεως Έπήλθε τέλος βαθυτάτη ή νύξ κα'ι τό ψύχος κατέστη δριμύτατον. Οί άντίπαλοι εβαλλον άραιώς έναντίον άλλήλων, μέχρις ου περί τό μεσονύκτιον έπαυσαν καί οί τελευταίοι
κρότοι τών τηλεβόλων καί τών όπλων, διά νά έπέλθη ή σιγή. Τά όρη καί αί χαράδραι τής πάλαι Γαλατίας, τά άπομεμακρυσμένα σημεία τής Μεγάλης Φρυγίας συνεταράσσοντο άκόμη κατά τήν πρωίαν τής 29ης Αύγούστου άπό τόν θριαμ βευτικόν άντίλαλον μιας τών λαμπροτέρων Ελληνικών νικών, τής ύπενθυμιζούσης τούς
πάλαι θριάμβους τής άρχαίας καί μεσαιωνικής Ελλάδος άνά τάς χώρας ταύτας. Καί μετά τήν νίκην αύτήν, ήτις
ύπήρξε τό έπισφράγισμα τής μονα δικής έν τή νεωτέρα πολεμική ιστορία έκστρατείας, τής θαυμασίας Ελληνικής προελάσεως εις τάς ψιλάς, έρήμους, ψύχρας καί άνύδρους έκτάσεις τής Λυκαονίας καί Γαλατίας, περί τήν 8ην νυκτερινήν ώραν τής 20ής Αύγούστου ό διοικητής τού Α' Σ. Σ. ύποστράτηγος κ. Άλ. Κοντούλης εδιδεν άπό τού χωρίου Ταμπακλί (μη σημειουμένου εις τόν χάρτην) κάτωθι τών πρώτων ύπωρειών τού Άρντ'ιζ τήν διατα γήν τής άποχωρήσεως τών στρατευμάτων του. Ό έχθρός βεβαίως θά ήπόρησε βλέπων τήν έπομένην άποσυρόμε-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 161 νον τόν νικητήν 'Ελληνικόν στρατόν, όστις εις τινα σημεία απείχε τής Άγκύρας όκτώ μόνον ώρας. ΟΙ μαχηταί μας ύπερήφανοι και με την πλήρη συναίσθησιν, ότι άπετέλεσαν ύπερόχως τό άνατεθέν εις αυτούς εργον ελαβον τήν πρός τόν Σαγγάριον ποταμόν άγουσαν, αφού ε’ις τά
έδάφη, τά όποια συνεκλονίσθησαν άπό τήν ορμήν των καί τά όποια έλάμπρυνεν ή Ελλη νική δόξα, άφήκαν χιλιάδας νεκρών και αφού έπότισαν τάς βραχώδεις και απροσίτους κορυφογραμμάς και χαράδρας με άφθονον αϊμα των. 14η έπιστολή 16 Σεπτεμβρίου 1921 Έσκή Σεχήρ Ναταλία μου σέ φιλώ. Τί κάνεις, παιδί μου;
’Ελπίζω νά είσαι καλά. Εγώ είμαι άριστα εις τήν υγείαν μου. Ετοιμάζομαι διά νά γυρίσω. Χθες το άπόγευμα έλα βα ένα γράμμα σου τής 27 ’Ιουλίου, δπου μοϋ έγραφες δτι θά πας εις τήν Πεντέλην. Πολύ ένωρ'ις τδ έλαβα [ύστερα άπό δύο μήνες, ένε κα τής έκστρατείας τού Σαγγαρίου πού μεσολάβησε]. Προχθές
σου έστειλα γράμμα, εις τδ όποιον σου έγραφα νά πας εις τον κ. Ααχανοκάρδην διά νά σου δώσουν 500 δραχμ. νά τάς δώσης εις τόν κ. Φάνην. Έπήγες; Έτελείωσεν ή ύπόθεσις αύτή; Γράφε μου καί ίσως με προλάβη τδ γράμμα σου εδώ πριν φύγω. Είπε εις τήν μαμάν, δτι χθες έγνωρίσθην με τον άντισυνταγματάρχην κ.
Μαρούλην [Όδυσσέα] άπό τδ Μεσολόγγι, πού ή μαμά γνωρίζεται με τήν οίκογένειάν του και είπαμε πολλά. Προχθές είδα τόν Περικλή και τού είπα τούς χαιρετισμούς σου. ’Έχεις τούς ίδικούς του. Σήμερον θά πάω νά τον έπισκεφθώ εις τήν Με ραρχίαν του, πού μένει έδώ κοντά σ’ ένα χωριό. Μοϋ έγραφες, δτι ή
Φέτση μέ είδεν εις τόν κινηματογράφον. Αλ λά σέ ποιαν σκηνήν; Διότι ό κινηματογράφος μέ έχει πάρει τρεις φο
ράς2. Τά μούτρα μου έκαμαν, βλέπεις, τήν έμφάνισίν των και εις τόν 2. Τό «Πανόραμα τού Αιώνα» τής ΕΡΤ, έκδοσης 2006, τόν παρουσιάζει στό έβδο μο DVD, δπου τό «14° επεισόδιο» μέ τίτλο «1920-1921» καί ύπότιτλο «Παρασημο φορία». Στη σκηνή αύτή ό Βουτιερίδης φοράει έγγλέζικη κάσκα, άντικρίζει τον πρω θυπουργό Δημ. Γούναρη και γράφει σέ σημειωματάριο.
162 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» κινηματογράφον. Διαβάζεις τάς περιγραφάς των μαχών, που στέλλω εις το «’Εμπρός»; Είδες κατορθώματα; Νά δώσης τους άσπασμούς μου εις την μητέρα. Πώς είναι άπο τούς ρευματισμούς της; νά τής ε’ιπής πώς λυπούμαι πολύ πού υποφέ ρει. Φροντίζω νά εΰρω κανένα ορφανόν
κοριτσάκι διά νά σοϋ τό φέ ρω. Ελπίζω νά εΰρω κανένα. Μαζεύω διαρκώς διάφορα πραγματάκια νά σοϋ τά φέρω. Θά σοϋ φέρω δ,τι ήμπορέσω και δσο βαστάει ή τσέπη μου. Διά τό ύφασμα πού μοϋ έγραφες δεν είναι δυνατόν νά γίνη τίποτε, διότι εδώ δεν υ πάρχει τέτοιο πράγμα. Άν εΰρω εις την Σμύρνην, οπού θά
περάσω διά νά έλθω εις Αθήνας, θά σοϋ πάρω. Αλλά νομίζω δτι και εις την Σμύρνην είναι πολύ άκριβώτερα άπό την Αθήνα. Τέλος πάντων θά φροντίσω νά σ’ εύχαριστήσω και ν το κατορθώσω θά εύχαριστηθώ καί έγώ. Δόσε φιλιά εις δλους. Χαιρετισμούς εις τούς Άνδρικίδη και Παλαιολόγου. Σε φιλώ γλυκά-γλυκά Ήλίας
20 Σεπτεμβρίου 1921 ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΠΟΙΙΑΝ ΤΟΥ ΣΑΓΓΑΡΙΟΥ ΠΩΣ ΕΠΕΣΑΝ ΤΟ ΤΣΑΛ ΚΑΙ ΑΡΝΤΙΖ ΝΤΑΓ - ΤΡΟΜΕΡΑ ΜΑΧΗ ΕΠΑΝΩ ΕΙΣ ΑΒΥΣΣΟΥΣ - ΤΟ ΚΟΡΥΦΩΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΔΡΕΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ Μετά μακράν περιπλάνησιν βραδύτατα περιελθοϋσαν εις χείρας μας, δημοσιεύομεν την κατωτέρω
άριστουργηματικήν περιγραφήν τοϋ κ. Βουτιερίδου περί μιας τών σκληρωτέρων καί λαμπροτέρων μας νικών. ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΝ, Α’ Σ. Σ. (Χωρίον Έβλί-Φακιλί) 22 Αύγούστου. — Άποδιωχθείς ό εχθρός, ό άπέναντι τοϋ Α' Σ. Σ. έκ τής ΰπερθεν τοϋ χωρίου Έβλί-Φακιλί κορυφογραμμής μετά τάς μάχας τής 15ηςκαί 16ης Αύγούστου,
άπεσύρθη εις τήν βορειότερον κειμένην καί δέκα περί που χιλιόμετρα άπέχουσαν οροσειράν, τήν άποτελουμένην έκ τών
ό-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 163 ρέων Τσάλ και Άρντίζ. Κατόπιν τούτου ή 17η Αύγούστου προωρίζετο διά την άπαραίτητον μικρόν ανάπαυλαν τών άνδρών καί την σχε τικήν άνασύνταξιν τών μονάδων μετά τάς άπωλείας, ας εΐχον ύποστή. Λόχοι έμεναν άνευ αξιωματικών, ή δε δύναμις έκάστου έξ αυ τών είχον έλαττωθή
κατά πολύ καί διά τούτο δύο λόχοι συνεπτύχθησαν εις ένα όπως καί δύο τάγματα συνταγμάτων τινών εις εν. Ή αιμορραγία, την όποιαν ύπέστη τό όλον Σώμα δεν ήτο μικρά. 'Η άνασύνταξις λοιπόν τών μονάδων, καθίστατο επιβεβλημένη. Άλλ’ ενώ τοιαΰτα έσκόπει ή διοίκησις τού Α' Σ. Σ., πληροφορίαι τών άεροπλάνων
μας, παρασχεθεΐσαι εις την Στρατιάν, έσημείωναν κινήσεις ε χθρικών φαλάγγων διευθυνομένας προς Α. Ώς έκ τούτου ή Στρατιά διέταξεν επιθετικός άναγνωρίσεις όπως βεβαιωθή άν πραγματικώς ή βορειότερον τής καταληφθείσης κείμενη οροσειρά τού Τσάλ καί Άρν τίζ καί εις τήν όποιαν, ώς ήτο γνωστόν, ειχεν
ύποχωρήσει ό άπωθηθείς εχθρός, κατείχετο ίσχυρώς ή δι’ ελάχιστων μόνον προκαλυπτικών τμημάτων. Θετικώτεραι όμως πληροφορίαι σταλεϊσαι πρός τό Α' Σ. Σ. ύπό τών άναγνωρίσεως τών άποτελουμένων έκ τών ήμιλαρχιών τών Μεραρχιών, ύποστηριζομένων ύπό ολοκλήρου τάγματος πε ζικού, καί νεώτεραι παρατηρήσεις
τών άεροπλάνων μας έντός τής ήμέρας έβεβαίωσαν σοβαράν όργάνωσιν τής έν λόγω κορυφογραμμής καί δτι αυτή κατείχετο ίσχυρώς. Ή νέα έπίθεσις Όθεν άπό τής εσπέρας τής 17ης ήρχισεν ή προπαρασκευή διό τήν ένεργηθησομένην τήν πρωίαν τής 18ης καί με δλας τάς δυνάμεις τού Σώματος έπίθεσιν κατά τής νέας
έχθρικής τοποθεσίας. Άπετελεϊτο δε ή τοποθεσία αϋτη Δ μεν έκ τής μικρός κορυφογραμμής τού όρους Τσάλ,
διηκούσης έξ άνατολών πρός δυσμός με ύψος 1140 μέτρων. Α δε έκ τού όρους Άρντίζ ίσου σχεδόν ύψους. Άμφότεραι αί όροσειραί αύται ήσαν άποτομώταται καί εύθύς άμέσως έγένοντο καταφανείς αί δυσκολίαι, τάς όποιας θά έπρεπε νό ύπερνικήση ή νέα έπίθεσίς μας. ’Ορεινόν συγκρότημα προκαλοΰν άληθώς τήν κατάπληξιν με τό άπότομον τών κορυφογραμμών, με τήν άπειρίαν τών άνωμαλιών τού έδάφους, τήν άφάνταστον κατωφέρειαν τών κλιτύων, διασχιζομένων ύπό βαθυτάτων χαραδρών, ούτως ώστε τό μαστοειδές έδαφος ν’ άποτελή άλλεπάλληλον σειράν δυσπρόσιτων καμπυλοτήτων.
164 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Ή μάχη έπάνω εις άβύσσους Αί βαθύταται χαράδραι, αί διασχίζουσαι μέ πρωτοφανή άποτομότητα τάς κλιτύας τών όρέων και σχηματίζουσα έφ’ όσον κατήρχοντο άβύσσους άληθείς, θεώμεναι έκ τοΰ πλησίον προκαλοϋν τόν ίλιγγον. Το έδαφος γυμνόν, πετρώδες, μέ κυριαρχούσαν
γεωλογικήν σύστασιν τόν σχιστόλιθον, ούδέν κάλυμμα προσφέρει εις τόν έπιτιθέμενον, ένώ διά τόν άμυνόμενον άποτελεϊ φυσικόν οχύρωμα μοναδικής άξίας. Ούδαμοΰ συστάδες έστω κα'ι θάμνων νανοειδών, ούδαμού προεξοχή άντίθετος προς τόν κατέχοντα τά ύψηλά σημεία. Κα'ι όμως πού και πού ή άγρια, σκληρά καί
γυμνή αυτή έκτασις διαστίζεται κατά τάς ταπεινοτέρας κλιτύας ύπό μεγαλοπρεπώς άγριων δένδρων. Διέτρεξα τό ο ρεινόν τούτο συγκρότημα. Εΐδον τούς άποτόμους κα'ι βαθυτάτας φάραγγας και χαράδρας, τάς προκαλούσας τόν ίλιγγον άβύσσους, εις τό βάθος τών όποιων διακρ’ινονται αί πετρώδεις κοίται ορμητικών
χειμάρρων, τάς δυσπρόσιτους κλεισώρειας, τάς έπικλινεστάτας κλιτύας, γενικώς δέ τόν μοναδικόν φυσικόν προμαχώνα, έκτάσεως είκοσι καί πλέον χιλιομέτρων, τόν άπεριγράπτως έξαίρετον δΓ άμυναν καί άπροσιτώτερον τού συγκροτήματος τοΰ Ταμπούρ-Όγλοΰ. Εΐδον καί τήν έπ’ αύτού όχύρωσιν τού Κεμάλ, μέ
άλλεπαλλήλους σειράς χαρακω μάτων, πολυβολοστασίων, πυροβολείων, ταχυσκάπτων δι’ όρθώς, γονυπετώς καί πρηνηδόν πυροβολοΰντας, παρατηρητηρίων άξιωματικών, όχύρωσιν όμως εύτυχώς κατωτέραν κάπως τής τοΰ ΤαμπούρΌγλοΰ. Και όμως επρεπεν! Όπισθεν τής γραμμής τής έπί τοΰ όρους Άρντίζ κείται ή κωμόπολις
Γιαπάν Χαμάμ (όπου τοποθετούνται αί άρχαΐαι Θέρμαι), εις ταύτην δέ, ώς ήτον ήδη γνωστόν, ό έχθρός διέθετε μεγάλας
συγκεντρώσεις. Έπί τής απροσίτου ταύτης καί οχυρωμένης θέσεως άνέμενεν ό άντίπαλος τάς προελαυνούσας έλληνικάς δυνάμεις. Ούδείς έκ τών διοικητών μονάδων ήγνόει τάς δυσχερείας τής νέας ταύτης έπιχειρήσεως. Άλλ’ ή κατάληψις τής έχθρικής γραμμής παρ’ όλας τάς δυσκολίας, τάς ό ποιας παρουσίαζε, καί τάς θυσίας, ας θά έπέβαλλεν, ήτον έπιβεβλημένη, διότι ή κατοχή ταύτης θά έπέτρεπε τήν άλλαγήν τής γραμμής έφοδιασμοΰ, ήτις ήδη έγίνετο διά τής μακροτάτης οδού, τής διηκούσης διά μέσου τής γνωστής έρήμου (ήν έπανειλημμένως περιέγραψα) καί
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 165 ή όποια διερχόμενη δια τών έπί τοΰ νοτίου κλάδου του Σαγγαρίου γε φυρών Φεδίογλου και Μπαλικταμι εύρίσκετο εντελώς εις τό πλευρόν τής Στρατιάς, συνεπώς δε ύπέκειτο εις παρενοχλήσεις έκ μέρους επι δρομών έφιππων τοΰ έχθροΰ (αϊτινες καί κατ’ έπανάληψιν είχον
σημειωθή). Ή κατοχή τής ώς άνω γραμμής θά έπέφερε τήν συντόμευσιν τής όδοΰ του έφοδιασμοΰ μας καί τήν μετάθεσιν ταύτης βορειότερον πρός τό κέντρον τοΰ μετώπου μας, διερχομένης διά τής γεφύρας Καβουντζί-Κιοπροΰ, όπόθεν ό τελευταίος σιδηροδρομικός σταθμός, εις ον έκομίζοντο έφόδια, δεν ήτο μακράν. Διά
τούς λόγους τούτους άνελήφθη ή έπίθεσις κατά τών ισχυρών έχθρικών θέσεων άμα τή εω τής 18ης Αύγουστου. О/ "Ελληνες προχωρούν κατά φάλαγγας 'Ο έχθρός τά μάλλον προκεχωρημένα ταχύσκαπτά του είχε κατα σκευάσει έπί τής οροσειράς τής κειμένης ΰπερθεν τοΰ έντός χαράδρας εύρισκομένου χωριδίου Ταμπακλί (μή
σημειουμένου εις τόν χάρτην) καί άπέναντι άκριβώς τών βορείων κλιτύων τής καταληφθείσης κατά τήν 16ην Αύγούστου κορυφογραμμής Έβλί-Φακιλί, έπί τή προβλέψει ότι ήδύναντο νά προελάσουν διά τού σημείου τούτου αί Έλληνικαί Μεραρχίαι. Άλλ’ αύται προυχώρησαν ένθεν καί ένθεν τής ώς άνω ο χυρωμένης
θέσεως.Ήτοι ή μεν II Μεραρχία, ή κατέχουσα καί πάλιν τό άριστερόν, διά τοΰ χωρίου Σαγουτζαλί πρός τό όρος Τσάλ, αί δε XII, κατέχουσα τό κέντρον καί I, κατέχουσα τό δεξιόν, διά τοΰ χωρίου Έσκί-Τσαλίς καί άλλων μέχρι νοτίως τοΰ χωρίου Τέμκιοϊ. Έπί τή έμφανίσει τών Ελληνικών δυνάμεων ό έχθρός άρχεται
βάλλων σφοδρότατα κατ’ αύτών διά τοΰ πυροβολικού του, έχων καί ένταΰθα έξαίρετον πεδίον βολής. Τά Ελληνικά
Συντάγματα όμως προ χωρούν κατά φάλαγγας εις άμφοτέρας τάς πτέρυγας, προσπαθούντα νά προσπελάσουν τάς έχθρικάς θέσεις, άκάλυπτα, έχοντα ώς μό νην όχύρωσιν πρόχειρα ταχύσκαπτα. Τό πυροβολικόν μας διά καται γισμού έπί τών μάλλον καίριων θέσεων τοΰ έχθροΰ προασπίζει τήν προέλασιν τού πεζικού. Ό άγών διεξάγεται δεινότατος καθ’ όλον τό μέτωπον. Τό έχθρικόν πυροβολικόν βάλλει πανταχού λυσσωδώς, ό δε ρυθμικός κρότος τών πολυβόλων Μαξίμ, ών ό έχθρός κάμνει καλλίστην χρήσιν, άκούεται διαρκώς άναμιγνυομένος με τάς συμπυροκροτήσεις τών τυφεκίων. Πίπτουν άλληλοδιαδόχως νεκροί καί τραυματίαι ικανοί τόν άριθμόν οί Έλληνες στρατιώται, άλλ’ οί άλλοι προ-
166 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» χωρούν πάντοτε. Και έδώ οί αξιωματικοί προπορεύονται τών οπλι τών, ένθαρρύνοντες αύτούς, κα'ι πάντες άμιλλώνται εις ανδρείαν.'Έ καστος έχει νά επίδειξη άτομικόν ήρωϊσμόν. Ή μέθη τοΰ πνρός Ή II Μεραρχία προσπελάζει τάς πρώτας όχυρωμένας θέσεις τοϋ έχθροϋ επί
τού ορούς Τσάλ. Οί άνδρες τών Συνταγμάτων της επι τίθενται μετ’ άκαθέκτου ορμής, ένθουσιαζόμενοι άπό τόν ήχον τών σαλπίγγων, αϊτινες σημαίνουν άδιαλείπτως τό θούριον «Ό Γιος τοΰ Αη τού». Εις τά σαλπίσματα ταΰτα άνταποκρίνονται αί φωναί τών στρα τιωτών. Μεθύουν άληθώς άπό τήν ποικιλίαν τοΰ θορύβου
τής μάχης καί άκράτητοι προχωρούν διαρκώς. Τά σαλπίσματα δεν παύουν κα θόλου. Οί σαλπιγκταί ένιαχοΰ προπορεύονται τών στρατιωτών. Τραυ ματίζεται εις έξ αύτών καί όμως εξακολουθεί νά σαλπίζη. Καί έδώ ό ταγματάρχης τού 7ου Πεζ. Συντάγματος κ. Γραβάνης έφιππος έπί κε φαλής τοΰ Τάγματός του,
παρασύρει τούς άνδρας του εις τόν χορόν τοΰ θανάτου. Άλλ’ αί σφαϊραι σέβονται τήν ορμήν των καί προχωρούν άθικτοι. Παρόμοιαι σκηναί έξελίσσονται καί εις τά άλλα Συντάγματα τής Μεραρχίας, οπού διοικηταί των καί άξιωματικοί είνε έμπρός ή παρά τό πλευράν τών άνδρών των. Ή ορμητική αυτή έπίθεσις έχει
ταχέως τό άποτέλεσμά της. Τά πρώτα οχυρά τοΰ έχθροΰ πίπτουν εις χείρας τών ήμετέρων, οϊτινες, έρποντες άλλαχοΰ καί άλλαχοΰ έπωφελούμενοι καί τού έλαχίστου, εύρισκομένου κατά τύχην έμπροσθέν των, προ καλύμματος, άνέρχονται τάς κλιτύας, διεισδύουν εις τάς χαράδρας, προ σπαθούν νά προσπελάσσουν τάς
νέας όχυρωμένας θέσεις τοΰ έχθροΰ. Ή άντίστασις τοϋ έχθροϋ Άλλ’ ούτος δέν έννοεΐ ν’ άφίση τά οχυρά του, έκ τών
όποιων άπωθήθη καί διά τής λόγχης πολλαχού, χωρίς προσπάθειαν άνακαταλήψεως. ’Επιχειρεί ορμητικός άντεπιθέσεις ύπό τήν προστασίαν σφοδρού έκ μέρους του κανονιοβολισμού. Οί ήμέτεροι δέχονται τάς άντεπιθέσεις ταύτας άκλόνητοι εις τά πλειστα σημεία, ένιαχοΰ όμως κλονί ζονται καί ύποχωροΰν πρό τών άνωτέρων έχθρικών δυνάμεων, διά νά έπιχειρήσουν καί αύτοί νέαν άντεπίθεσιν καί άποδιώξουν τόν είσελθόντα εις τά άνακαταληφθέντα χαρακώματα τοΰ έχθροΰ. Αί έπιθέ-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 167 σεις αύται και αντεπιθέσεις έπαναλήφθησαν πολλάκις ε’ις 'ικανά ση μεία. Τέλος όμως ή II Μεραρχία μετά πολύωρον δεινόν αγώνα, εις ον εξαιρετικός έδρασε τό 34ον Σύνταγμα κατόπιν λυσσώδους πυρός του πυροβολικού και τών πολυβόλων και έξάλλων έφόδων τού πεζικού,
καταλαμβάνει την πρώτην κυρίως χαρακωμένην γραμμήν τού έχθρού και εγκαθίσταται σταθερώς έκεϊ. Οί νικήτα! άδυνατοΰν νά πιστεύουν ότι έξεβλήθη ό άντίπαλος έκ τοιούτων θέσεων. Ό άγων εις το κέντρον Ή XII Μεραρχία δρά εις τό κέντρον και έχει αντικειμενικόν σκο πόν την κατάληψιν τών δυτικών οχυρών τού
όρους Άρντίζ. Και έδώ ή προσπάθεια εϊνε σκληρά. Ό έχθρός άμύνεται μετά πείσματος με γάλου. ’Επανειλημμένοι έφοδοι τών ήμετέρων πότε επιτυγχάνουν κα! πότε άποκρούονται. Τά άπόκρημνα ύψώματα, αί βαθεϊαι χαράδραι, τό γυμνόν έδαφος εΐνε διά τούς επιτιθεμένους έχθρός φοβερότερος τών άμυνομένων έπι τών
θέσεων τούτων. Άλλ’ ή προσπάθεια τής Με ραρχίας δεν μένει άτελέσφορος. Διαρκώς κερδίζει έδαφος, διαμφισβητούμενον ύπό τού αντιπάλου βήμα πρός βήμα. Αί πρωϊναι ώραι διέρ χονται οΰτω, τών Συνταγμάτων τής Μεραρχίας καταβαλλόντων ύπερτάτας προσπάθειας διά τήν άπώθησιν τού έχθρού και τούτου άμυνομένου
μετ’ ίσης άνδρείας και πείσματος. Μετά μεσημβρίαν οί ήμέτεροι προελαύνουν αίσθητώς. ’Εκδιώκουν άλλεπαλλήλως τόν έχθρόν έκ τών θέσεών του. Δεινότατος άγων διεξάγεται ύπό τού 14ου Συν τάγματος περί ύψωμά τι άποτελοΰν σπουδαίαν άμυντικήν θέσιν τού έχθρού, διό και ούτος ύπερασπίζει αύτήν άπεγνωσμένως.
Περί τήν 3 % όμως οί ήμέτεροι κατορθώνουν, κατόπιν άλλεπαλλήλων όρμητικών έφόδων, δεχθέντες άκλονήτως και τάς
άντεφόδους τού έχθρού, νά εκ βάλουν αύτόν έκ τών οχυρωμάτων τού ύψώματος κα! νά τόν κατα διώξουν. Έν τή έκδιώξει ταύτη τραυματίζεται καιρίως εις τήν κοιλια κήν χώραν διά σφαίρας ό ταγματάρχης τού 3ου Τάγματος λοχαγός Άλ. Μόδης έκ Μοναστηριού τής Μακεδονίας3, προπορευόμενος τών άνδρών του, οϊτινες βλέποντες αύτόν πίπτοντα, καταδιώκουν τόν έ3. Ό λοχαγός Α. Μόδης, διακομισθεις έκ τού πεδίου τής μάχης έπι φορείου εις τό χωρίον Έβλι Φακιλί, οπού ήτον ή έδρα διοικήσεως τού Σώματος, τήν έσπέραν τής 20ής Αύγουστου, άπεβίωσε μετά 15’ καί έτάφη τήν πρωίαν τής έπομένης εις ύψωμα.
168 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» χθρόν μετά μεγαλειτέρας ορμής. Αλλαχού τα Συντάγματα τής Με ραρχίας καταλαμβάνουν σημαντικά αντερείσματα, έκδιώξαντα τόν ε χθρόν μετά μακράν προσπάθειαν. Κατά τήν άκμήν τής μάχης Τουρ κικόν άεροπλάνον περιΐπταται άνωθεν τών μαχομένων τμημάτων και ρίπτει κατ’
αύτών τέσσαρας βόμβας, αϊτινες έφόνευσαν κάι έτραυμάτισαν περί τούς δέκα πέντε όπλίτας. Είς τόν τομέα τούτον ή μάχη έξακολουθεί με τάς αύτάς ώς καί άλλαχού μεταλλαγάς, μέχρις ού αί ύπέρταται προσπάθεια τής Μεραρχίας άπολήγουν είς τό νά έκδιώξη καί αΰτη περί τάς έσπερινάς ώρας τόν έχθρόν έκ τής
πρώτης γραμμής του καί νά έγκατασταθούν είς αύτάς τά Συντάγματά της. ΉI Μεραρχία εις τό Δεξιόν Ή I Μεραρχία, ένεργοϋσα είς τό δεξιόν, πρέπει ν’ άπωθήση τόν έχθρόν έκ τών άνατολικών οχυρών τού όρους Άρντίζ. Τό έργον της εϊνε έκ τών δυσκολωτάτων άλλά καί αί πρώται έπιτυχίαι τής Με ραρχίας, ευθύς άμα
εύρέθη πρό τού έχθροΰ, έμπνέουν τήν πεποίθησιν, ότι θά έπιτύχη τού σκοπού της. Λίαν πρωί ό διοικητής τού Σώ ματος ύποστράτηγος κ. Κοντούλης μετά τού ’Επιτελάρχου συνταγ ματάρχου τού πεζ. κ. Στ. Γόνατά, τών ύπασπιστών κ. κ. Βλησμά ταγ ματάρχου καί Κ. Παπακωνσταντίνου λοχαγού καί τού έπιτελοΰς λο
χαγού κ. Θ. Γιαννακοπούλου, μεταβαίνουν είς τό Στρατηγεΐον τής I Μεραρχίας, όπερ εύρίσκεται πλησιέστατα τών έμπλακέντων είς τήν μάχην Συνταγμάτων, διά ν’ άντιληφθοΰν έκ τού σύνεγγυς τήν κατάστασιν. Ό Μέραρχος κ. Φράγκου, ό γεραρός πολεμιστής, εχει τήν αίωνίαν αισιοδοξίαν του περί τού άποτελέσματος.
Άκούων τις καί μό νον αύτόν, πληρούται άπό βεβαιότητα περί τής νίκης. Είς πάσαν έρώτησιν περί τής
έκβάσεως τής άρξαμένης μάχης άπαντά. — Θά τούς παστρέψουμε κΓ άπό δώ. Θά τούς πάρουμε στο κυ νηγητό. Ή αισιοδοξία του είνε μεταδοτική καί οί στρατιώται του δεν θέ λουν νά τόν διαψεύσουν. Έχουν προχωρήσει, άναρριχώμενοι έπί τών άποτόμων κλιτύων, ώς νά περιφρονούν τό μανιώδες πύρ τού πυρο βολικού καί τών πολυβόλων τού έχθρού, όστις καταβάλλει μέγαν άγώνα ν’ άποκρούση τήν προσπέλασιν τών ήμετέρων. Τά Συντάγμα τα τής Μεραρχίας 1/38 τών εύζώνων, 40ν καί 5ον πεζικού, άμιλλώνται είς όρμητικότητα κατά τάς ένεργουμένας διαφόρους καί έπανειλημμένας έπιθέσεις.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 169 Ό τρόμος τοϋ άέρα Κα'ι εδώ αί σάλπιγγες σημαίνουν διαρκώς τό θούριον «Ό Γυιός τού Αετού», ενώ οί μαχηται ψάλλουν αύτό καί κραυγάζουν άδιαλείπτως «Άέρα, άέρα». Κραυγή, ή όποια εμπνέει συχνά τον τρόμον εις τόν άντίπαλον, διότι τήν γνωρίζει πλέον ώς προάγγελον τής
στιγμής τής άπωθήσεώς του. Καί έδώ οί σαλπιγκταί είνε μαχηται έκ τών πρώτων καί τραυματίζονται δύο έξ αυτών. Διά κινήσεων επικαίρων καί ελιγ μών τάγματά τινα κατορθοΰν ν’ άπειλήσουν τόν έχθρόν δΓ ύπερφαλαγγίσεως. Αμύνεται ούτος τών θέσεων του άπεγνωσμένως. Οί καται γισμοί τοϋ πυροβολικού του
κατευθύνονται άδιάλειπτοι προς διάφο ρα σημεία· τά λαμπρά πολυβόλα του δρώσι χωρίς νά σταματήσουν ούδ’ έπί στιγμήν. Οί έντός τών χαρακωμάτων άνδρες, όρθίως πυροβολούντες έξαποστέλλουν χιλιάδας σφαιρών άνά έκαστον λεπτόν τής ώρας. Είς ταΰτα οί ήμέτεροι άποκρίνονται διά τρομερωτέρων καται γισμών τού
πυροβολικού καί δι’ όρμητικωτάτων έφόδων τού πεζικού. Τό άπότομον τών κλιτύων, ή άπαισία θέα τών χαραδρών δεν δύναται νά μειώσουν τήν ορμήν τών έπιθέσεων τών Ελλήνων στρατιωτών. Τά φυσικά έμπόδια ύπερνικώνται άλλεπαλλήλως καί οί έπιτιθέμενοι προσπελάζουν πολύ τάς έχθρικάς θέσεις. Ίο τρομερόν ν^ωμα
’Εχθρική όβίς πίπτει είς το παρατηρητήριον τής 1ης Μοίρας πυρο βολικού καί τραυματίζει τόν λοχαγόν κ. Μιχαλόπουλον. Άλλ’ ήδη τά εχθρικά πυροβόλα σιγούν άποσύρονται όπισθεν τής πρώτης γραμμής· προβλέπεται ή άλωσις αύτής. Οί ήμέτεροι όρμοΰν έπιθετικώτεροι ύφιστάμενοι έν τώ μεταξύ καί άντεπιθέσεις
λυσσώδεις άλλ’ άποκρουομένας καί μεταβαλλομένας είς φυγήν τού έχθροΰ. Είς ύψωμά τι έξαιρετικής σημασίας διά τούς
Τούρκους καί ού διεσώθη τό όνομα «Χαχόρ», συνάπτεται είς τών σφοδροτέρων άγώνων μεταξύ επιτιθεμένων καί προασπιζόντων αύτό. ’Εν τή όρμή τής έπιθέσεως φονεύεται ό λοχαγός Θ. Σακελλαρίου, προηγούμενος τού λόχου του, ολίγον δέ άπωτέρω πίπτουν νεκροί οί άνθυπολοχαγοί Έμ. Δαμουλάκης καί Βασιλόπουλος. Αλλά τό ύψωμα περιέρχεται είς χείρας τών ήμετέρων. Τέλος μετά έντεταμένην προσπάθειαν ολοκλήρου τής Μεραρχίας καί πριν άκόμη έπέλθη τό λυκόφως, ό εχθρός εκβάλλεται τών χαρακωμάτων του, κατόπιν γενικής έφόδου διά τής λόγχης. Ή
170 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» I Μεραρχία εγκαθίσταται εις την πρώτην έχθρικήν γραμμήν, εις την όποιαν ευρίσκει πλήθος με πτώματα τών προασπιστών της. Και ούτως εληξεν ή πρώτη ήμερα τής μάχης τοϋ Α' Σ. Σ. πρός κατάληψιν τών ορεινών συγκροτημάτων Τσάλ καί Άρντίζ. Ή άρχή τής νίκης έσημειώθη
καθ’ όλην τήν γραμμήν περιλάμπρως. Διεπιστώθη ότι καί κατά τήν μάχην ταύτην ό εχθρός είχε κρατήσει άπέναντι τοϋ Α' Σ. Σ. τόν όγκον τών δυνάμεών του, τόν όποιον είχε καί κατά τάς προηγηθείσας μάχας. ΑΎΡΙΟΝ.— Ή δευτέρα ήμέρα τής μεγάλης μάχης τοϋ Τσάλ και Άρν τίζ. ’Επεισόδια άνεκφράστου μεγαλείου. Ή
νεκρώσιμος άκολουθία εις τιμήν τών θαπτομένων νεκρών μας ύπό τήν χάλαζαν τών οβίδων και τά θούρια τών σαπλίγγων. Ή τελική συντριβή τοϋ έχθρου. Ή άποθέωσις τής 'Ελληνικής Νίκης. 15η ’Επιστολή 26 Σβρίου 1921 Άφιόν Καρά-Χισάρ Αγαπημένη μου Ναταλία Σε φιλώ. Τί κάνεις, παιδί μου;”Εχω άρκετάς ημέρας νά
λάβω γράμμα σου. ’Εγώ είχα καινούργιες πορείες και έβράδυνα ολίγον νά σου γράψω. Εσύ μου έγραψες καθόλου και δεν έλαβα τάχα το γράμμα σου άκόμη; ’Ελπίζω δμως νά είσαι καλά. Πλησιάζει ή ήμέρα, πού θά φύγω διά Σμύρνην και άμέσως δι’Αθήνας. Έν τώ μεταξύ γράψε μου άμέσως, και ίσως με προφθάση τό γράμ
μα σου, πόσον έχει αύτοϋ ή πήχυς το ύφασμα πού μοϋ έζήτησες και πόσον ή πήχυς τοϋ καλού μαύρου μεταξωτού, διά νά ίδώ άν είναι έφθηνότερα εις τήν Σμύρνην νά σού πάρω έκεί, άλλως νά σοϋ το πά ρω είς τάς Αθήνας όταν έλθω. Εδώ διά μεταξωτόν καλόν τής Δα μασκού βαθύ μώβ μέ άσπρες ρίγες —άλλά σχεδόν,
σχεδόν 6 ρούπια— μοϋ έζήτησαν 200 δραχμάς δι’ ένα τόπι άπό 9 πήχες, διότι τό πωλοϋν μόνον μέ τό τόπι. Τί
λές; είναι άκριβόν; Μαϋρον δεν ήμπόρεσα νά εϋρω έδώ πουθενά. [Ή Ναταλία ήθελε μαΰρο επειδή πενθούσε άπό τό 1919 γιά τόν ύπολοχαγό άδελφό της, άεροπόρο, καί άπό τό 1920 γιά τήν άδελφή της]. Τέλος πάντων γράψε μου τάς Άθηναϊκάς
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 171 τιμάς και θά ϊδω τί θά κάμω. Άλλα γλήγορα. Μαζεύω διάφορα πράγ ματα διά τό νοικοκυριό μας κα'ι γιά σένα. Ή μητέρα τί κάνει; Τής έγραφα, άλλά μήτε και αυτή δεν μοϋ άπήντησεν άκόμη. Δόσε άσπασμούς εις την μαμά καί μπαμπά, μητέρα μου και άδέλφια μου. Δεν μοϋ έγραφες, άν
σου έδωκαν άπο το «Εμπρός» τάς 500 δραχμ. Χαιρετισμούς εις τούς Παλαιολόγου, Άνδρικίδου και λοιπούς, όσοι σ’ έρωτοϋν γιά μένα. Χαιρετισμούς κα'ι στο γιατρό μας. Σε φιλώ γλυκά-γλυκά Ήλίας4 21 Σεπτεμβρίου 1921 ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΠΟΙΙΑΝ ΤΟΥ ΣΑΓΓΑΡΙΟΥ ΕΙΣ ΤΟ ΜΕΓΙΣΤΟΝ ΥΨΟΣ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ- ΕΙΣ ΤΑΣ ΚΟΡΥΦΑΣ ΤΟΥ ΤΣΑΛ ΚΑΙ
ΑΡΝΤΙΖ - ΠΩΣ ΕΠΕΣΕΝ Ο ΣΥΝΤΑΓΜΑΤ. ΤΡΑΚΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ Συγχρόνως μέ την δράσιν ταύτην του Α' Σ. Σ. διεξήγε σκληρόν αγώνα εις τό άριστερόν τής II Μεραρχίας ή X μέ άντικειμενικόν σκο πόν την κατάληψιν τών δυτικών οχυρών τοΰ όρους Τσάλ. Ή X Με ραρχία έμπλακεϊσα από πρωίας μέ
την μάχην, κατόρθωσε διά συνεχών σφοδρών έπιθέσεων και δΓ άποκρούσεως τών έμμανών αντεπιθέσεων τού έχθροϋ να καταλάβη σπουδαιοτάτην θέσιν έπί τοΰ όρους Τσάλ. Ό άντίπαλος, γνωρίζων την σημασίαν τής άπωλείας τής θέσεως ταύτης, ερριψεν Ισχυρός δυνάμεις του άπέναντι τής X Μεραρχίας και έπίεζεν αύτήν
δεινώς τόσον, ώστε να έπιζητήση αυτή και τήν έντεταμένην προσπάθειαν τής εις τό δεξιόν της δρώσης II Μεραρχίας πρός άνακού4. Ανάμεσα στο προηγούμενο γράμμα (26 Σεπτ.) και τό επόμενο (11 Νοεμβρ.) μεσολαβούν 45 μέρες. Από τά ένδιάμεσα γράμματα σώζεται στό άρχεϊο τής οικογέ νειας Βουτιερίδη μόνο ενα,
πού είναι τής Ναταλίας μέ χρονολογία 7 Νοεμβρίου 1921. Πιθανολογώ άπώλεια τών άλλων κατά τις
μετακομίσεις πού έπακολούθησαν, άπό σπίτι σέ σπίτι, καί καταστροφή πού προκάλεσαν τρωκτικά σέ χαρτοκιβώτιο χειρο γράφων (ύποσ. Π. Βουτιερίδη).
«Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» 172 φισίν της. Δι’ απεγνωσμένου σχεδόν άγώνος ή X Μεραρχία μόλις ήδυνήθη να κρατήση την καταληφθείσαν θέσιν. ΤόΒ'Σ.Σ. Δεξιόθεν τής I Μεραρχίας ήγωνίζετο έν συνεχεία τής όλης ύποθέσεως ή XIII Μεραρχία και εις τό δεξιόν αύτής ή V, ήτοι τό Β' Σ. Σ. Ό άγών του ύπήρξεν
έκ τών σφοδροτέρων. Άφοϋ ΰπέστη επτά αλλε παλλήλους καί λυσσωδεστάτας αντεπιθέσεις, ας άπέκρουσε νικηφό ρος, άπώθησε τάς προς αύτοΰ ισχυρός έχθρικάς δυνάμεις και κατέ λαβε νέας όχυράς θέσεις, έφ’ ών έστερεώθη, προασπίζον οΰτω τό δε ξιόν τοΰ Α' Σ. Σ. καί άπομακρΰνον τόν κίνδυνον τής
πλευροκοπήσεως, παρ’ δλας τάς προς τοΰτο προσπάθειας τοΰ εχθρού. Έπελθόντος τοΰ σκότους ό άμφοτέρωθεν κανονιοβολισμός κατέ στη μεν άραιότερος, άλλ’ ουδόλως διεκόπη· έξηκολοΰθησεν έφ’ δλου του μετώπου καθ’ άπασαν την νύκτα. Αί μεραρχίαι μας όμως ειχον έδραιωθή ασφαλώς έπι τών καταληφθεισών ύπ’ αυτών
θέσεων. Με την χαραυγήν Την 5 π.μ. τής έπομένης 19ης Αύγούστου αί Ελληνικά! Μεραρχίαι έξορμοΰν έκ τών καταληφθεισών θέσεων προς άλωσιν τής δευτέρας ώχυρωμένης γραμμής τοΰ έχθροΰ, δστις έν τώ μεταξύ ειχεν ένισχύσει τάς δυνάμεις του διά νέων ταγμάτων, άποτελεσθέντων άπό πάντας τούς δυναμένους νά
φέρουν όπλα κατοίκους — ών ούκ ολίγοι παρήλικες— τών πέριξ χωρίων. Κατόπιν τής έξορμήσεως ταύτης ή μάχη ήρχισεν ύπό τάς αύτάς ώς και κατά την προηγουμένην συνθήκας καί διεξήχθη μέ τάς αύτάς σχεδόν λεπτομέρειας. Αί νέαι θέσεις τοΰ έχθροΰ, κείμεναι ύψηλότερον, καθίστων τόν άγώνα τών 'Ελληνικών Συνταγ
μάτων άκρως δυσχερή. Ώχυρωμένος ό άντίπαλος έπι άντερεισμάτων και κορυφών δυσπρόσιτων ήδύνατο ν’ άντιτάσση άμυναν
έξαιρετικώς σοβαράν. Άπό τής ένάρξεως τής νέας ταύτης έπιθέσεως ή νίκη προσεμειδίασεν εις τούς ήμετέρους. Τόν σφοδρότατον άγώνα τοΰ πυροβολι κού έπηκολούθησαν αί έφοδοι τοΰ πεζικού. Τό έδαφος κατεκτάτο ύπό τών Ελληνικών λόχων βραδέως μεν άλλ’ άσφαλώς. Ό αγών τοϋ 34°ν Ή II Μεραρχία κατελαμβάνει διαδοχικώς εχθρικά έντερείσματα έπι
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 173 τοϋ ορούς Τσάλ. Τα Συντάγματα της έδοκίμαζον το πείσμα τής άντιστάσεως τοϋ εχθρού έπί ώρας μακράς. Το 34°ν Σύνταγμα ιδίως διεξήγεν άγώνα αληθώς δεινόν. Ό Μέραρχος κ. Βαλέτας μετά τοϋ επιτε λείου του εις την γραμμήν τής μάχης εύρισκόμενος, διηύθυνε ταύτην μετά τής
χαρακτηριστικής του ψυχραιμίας και στρατηγικότητος. Αί κι νήσεις των τμημάτων του έστενοχώρουν πολύ τον εχθρόν, δστις άλληλοδιαδόχως ήναγκάζετο να έγκαταλείπη καίρια σημεία και νά ενερ γή ματαίας άντεπιθέσεις προς άνακατάληψιν αύτών. Ούτε ή υπεροχή τών θέσεών του, ούτε τό δυσπρόσιτον τών ύψωμάτων
και τών χαρα δρών συνεκράτουν την όρμητικότητα τών ήμετέρων, την όποιαν ένίσχυε τό λίαν έπιτυχές πύρ τού πυροβολικού τής Μεραρχίας. Πόσους άγώνας κατέβαλε τό 34ον Σύνταγμα πρός άλωσιν τών όχυρωτάτων θέ σεων τού έχθροΰ και τήν έξ αύτών συχνάκις διά τής λόγχης έκτόπισίν του, καταφαίνεται και έκ τού
άριθμοϋ τών έκτος μάχης τεθέντων άξιωματικών του. Τραυματίζονται άλληλοδιαδόχως οί προηγούμενοι τών άνδρών των λοχαγός Μαντζώρος Άθαν., ύπολοχαγοί Σπύρου Γεώργ. και Πλευράκης Γ., άνθυπολοχαγο'ι Πολίτης Λ., Τσαγκαράκης Σαρ., Πασάς Ίωάν., Ζακυνθινάκης Μαν„ Σαπουντζάκης Περίανδρ. καί οί άνθυπασπισταί
Μάγιας Γεώργ. καί Συλογιάννης I. Τινές τών λόχων μένουν άνευ σχεδόν άξιωματικών. Ό διοικητής τού Συντάγματος κ. Διαλέτης πάντοτε έπί κεφαλής τών άνδρών του έπαυξάνει διά τού θάρρους του τήν ορμήν καί τήν έπιθετικότητα τούτων. Τό Γν καί 7°ν Έξ άλλου τό 1ον Σύνταγμα διεξάγει τον άγώνα ύπό τάς ίδιας
λε πτομέρειας τών ορμητικών έφόδων καί τής άποκρούσεως τών λυσσα λέων άντεπιθέσεων τού έχθροΰ. Οί άνδρες
τού Συντάγματος ύπερβάλλουν εις γενναιότητα τούς άνδρείους άντιπάλους των καί κατορθώ νουν νά τούς έκτοπίζουν διαρκώς. Άπωτέρω τό 7ον Σύνταγμα διεξάγει παρόμοιον άγώνα. Ό διοικών τό Σύνταγμα συνταγματάρχης κ. Παπανικολάου διασχίζει άεικίνητος τήν γραμμήν τών μαχητών του καί πα ρασύρει τούτους εις ορμητικός έφόδους. Νεκρών άποθέωσις Κατά μίαν τών έφόδων αύτών, ής άποτέλεσμα ήτον ή άπώθησις τού έχθροΰ έκ σημαντικής θέσεως, τραυματίζονται ό λοχαγός κ. Πα-
174 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» παδημητρίου και άνθυπολοχαγός Στεφανογιάννης Μ. και πίπτει νε κρός ό άνθυπασπιστής Λιβάνης Γ. Ύπέροχον δέ σκηνήν άποτελεϊ τό θέαμα τού έξ Έλευσΐνος καταγομένου άρχιμανδρίτου Χριστοφόρου Χα τζή, ίερέως του Συντάγματος, όστις ένδεδυμένος τα ιερά άμφιά του, έν τώ
μέσω των έκρηγνυμένων οβίδων, υπό τούς συριγμούς τών σφαι ρών και έν συνοδεία τών ήχων τών σαλπίγγων, αϊτινες διαρκώς σημαί νουν θούρια, ψάλλει τήν νεκρώσιμον άκολουθίαν έπ'ι τών θαπτομένων εκεί εις τό πεδίον τής μάχης 'Ελλήνων στρατιωτιών καί άπευθύνει παρηγόρους λόγους εις τούς οιμώζοντας
τραυματίας, οϊτινες με ταφέρονται εις τά πρόχειρα χειρουργεία ύπό τών τραυματιοφορέων. Έπήλθε στιγμή, κατά τήν όποιαν ή II Μεραρχία έδοκιμάζετο δεινώς, καταβάλλουσα ύπερτάτας προσπάθειας ν’ άποκρούση τόν έμμανώς έπιτιθέμενον έχθρόν καί να κρατήση τάς καταληφθείσας θέσεις. ΈπΙ ώραν πολλήν διεξήγε
τόν σκληρόν τούτον άγώνα. Άλλ’ ή δεξιά της δρώσα X Μεραρχία τού Γ' Σ. Σ. είχεν ήδη στερεωθή τελείως έπ'ι τών χθες και κατά τήν ή μέραν αύτήν καταληφθεισών νέων θέσεων καί διά τής δράσεώς της παρηνόχλησε τοσούτον τόν έχθρόν, ώστε να έπιφέρη και τήν άνακούφισιν τής πιεζομένης II Μεραρχίας. Επάνω εις
τό Άρντ'ιζ Ή εις τόν κέντρον δρώσα XII Μεραρχία προσβάλλει τόν έπ'ι τής δευτέρας ώχυρωμένης γραμμής του εις τό όρος Άρντ'ιζ έχθρόν μετ’ άσυνήθους σφοδρότητος. Συνεχώς άπωθεΐ αύτόν έκ τών άντερεισμάτων του και πολλών έπικαίρων σημείων. Αί άλληλοδιάδοχοι έπιθέσεις τών Συνταγμάτων της ύπό τήν
προστασίαν τών καταιγισμών τού πυ ροβολικού άναγκάζουν τόν άντίπαλον νά ύποχωρή κα'ι ν’ άμύνεται άπεγνωσμένως. Τά
πολυβόλα τής Μεραρχίας δρώσι κατά τήν ήμέραν αύτήν άποτελεσματικώτατα. Τόσον δέ συνεχής εινε ή βολή των, ώστε 3 έκ τού 14ου Συντάγματος ήχρήστευσαν έντελώς. Τό Σύνταγμα τού το έπιτελεϊ κατά τήν μάχην αύτήν λαμπρόν άθλον. Ή έκδίκησις τοΰ 14ου Σνν/τος Δι’ έπικαίρου κινήσεώς του κατόπιν διαταγής τοΰ Μεράρχου κ. Π. Καλλιδοπούλου, περικυκλώνει κα'ι αιχμαλωτίζει ολόκληρον Τουρκι κόν τάγμα έκ 438 άνδρών, μεταξύ τών όποιων ό διοικών αύτό ταγμα τάρχης καί δύο κατώτεροι άξιωματικοί, καί δύο πολυβόλα μετά τών
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 175 κτηνών των. Ίο τάγμα τούτο άνήκεν εις την 57ην τουρκικήν Μεραρ χίαν, ήτις κατά τάς προηγουμένας επιχειρήσεις μέχρι τής μάχης τής 8ηςΊουλίου εις Έσκή-Σεχήρ, είχε κάμει τον αιφνιδιασμόν εναντίον τού 14 Συντάγματος εις Οΰτς-Σεράϊ καί ειχεν επιφέρει ικανήν φθοράν εις
αυτό. Τό 14ον Σύνταγμα έξεδικήθη περιφανώς κατά τής Μεραρχίας ταύτης. Τρεις έως τέσσαρες έκ των αίχμαλωτισθέντων Τούρκων έφόρουν Ελ ληνικά άμπέχονα άφαιρεθέντα άπό φονευθέντες προηγουμένως στρατιώτας μας. Ή δράσις τής XII Μεραρχίας έξηκολούθησεν ύπό τούς ίδιους εύνοϊκούς δι’ αύτήν όρους έπί πολλάς
ώρας. Τά ορη και ai φάραγγες δαμάζονται Ή I Μεραρχία δρα εις τό άριστερόν έπί τού όρους Άρντίζ πάντο τε νικηφόρως. Τάς όρμητικάς έπιθέσεις τών ήμετέρων διαδέχονται αί έμμανείς άντεπιθέσεις τού εχθρού. Αποκρούονται αύται διά να προχω ρήσουν τά Συντάγματα τής Μεραρχίας καί νά επακολουθήσουν άλλαι
άντεπιθέσεις. Τά οχυρά σημεία τού άντιπάλου πίπτουν άλλεπαλλήλως. Άπό τής πρωινής έξορμήσεως ύπό τό διαρκές καί σφοδρότατον πυρ τού πυροβολικού τά Συντάγματα μάχονται μετ’ άδιαπτώτου ορμής καί άνδρείας. Ώς έκ συμφώνου πάντες οί άνδρες έκβάλλουν τήν πολεμιστή ριον κραυγήν «Αέρα, άέρα» ύπό τούς ήχους
τών σαλπίγ γων καί ό έχθρός πάντοτε εκτοπίζεται. Αί άπρόσιτοι κλιτύες καί αί τρομερά! διασφάγες τού όρους Άρντίζ είναι άνίκανοι νά σταματήσουν τάς Ελληνικός έφόδους είς τάς όποιας τό κυριώτερον όπλον τών έπιτιθεμένων εΐνε ή λόγχη. Οί νεκροί καί οί τραυματίαι δεν είναι ολί γοι· άλλ’ οί λοιποί
προχωρούν άφοβοι, προμαχούντων τών άξιωματικών των. Μεταξύ τών πρώτων κατά τήν ώραν τής έξορμήσεως πίπτει ό
λο χαγός τού 5ου Συντάγματος Μαυρογιάννης καί μετ’ ολίγον ό άνθυπολοχαγός Βασιλόπουλος. Αί ώραι διαδέχονται άλλήλας καί ή μάχη έξελίσσεται μετά τού αύτού εκατέρωθεν πείσματος καί τής αύτής άνδρείας. Έν τή άκμή τής μάχης έν τουρκικόν τάγμα άποτελούμενον έκ τών νεωστί στρατολογηθέντων κατοίκων τών πέριξ χωρίων άποκαλύπτεται πολύ κατά τινα κίνησίν του. Καί τότε τό πυροβολικόν καί τά πολυβόλα τής Μεραρ χίας βάλλουν πυκνώς κατ’ αύτού. Τό τάγμα άποδεκατίζεται, διασω-
176 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» θέντων όλιγίστων μόνον κατά την ομολογίαν ενός των λοχαγών του παραδοθέντος αιχμαλώτου, ϊνα άποφύγη τον θάνατον έκ των ίδικών του, οϊτινες εϊχον έντολήν να βάλλουν διά τών έπί τούτω τεταγμένων πολυβόλων κατά παντός όπισθοχωροΰντος. Εις τούς διασωθέντας
συγκαταλέγονται καί οι συλληφθέντες ολίγοι αιχμάλωτοι. 'Ηρωικός θάνατος τοϋ Συνταγματάρχου Τράκα Αί επιθέσεις και άντεπιθέσεις είνε άλλεπάλληλοι· τό πολυβόλον τοϋ έχθροϋ δρά έπιτυχώς. Άλλ’ αί έλληνικαι έφοδοι δεν άναχαιτίζονται. Εις μίαν τών έφόδων τούτων κατά λίαν οχυρωμένης εχθρικής θέσεως,
ένεργηθείσης ύπό τοϋ 5ου Πεζ. Συντάγματος πίπτει νεκρός ό άληθώς ήρωϊκός διοικητής του Συνταγματάρχης Τράκας, καθ’ ήν στιγμήν έ φιππος προηγείτο τών άνδρών του κράζων πρός αύτούς· —’Εμπρός, παιδιά, για την τιμήν τής πατρίδος. Ήσαν αί λέξεις αύται ή τελευταία πολεμιστήριος φωνή καί παρότρυνσις ενός
γενναίου πολεμιστοϋ. Ή I Μεραρχία έξακολουθεϊ νικηφόρως τόν άγώνα της. Καταλαμβά νει άλλεπαλλήλως τά οχυρά σημεία τοϋ έχθροϋ και έπιφέρει εις αύτόν διά τού εύστοχου πυρός πάντων τών όπλων μεγάλην φθοράν. Κατά τινα τών μεταμεσημβρινών άγώνων της δύο ίσχυραι φάλαγγες θεώνται πρός τό άριστερόν της
φεύγουσαν ταχέως καί άκάλυπτοι. ’Επιδέξιος έλιγμός ισχυρού τμήματος τής εις τό όρος Τσάλ δρώσης II Μεραρχίας, τή διαταγή τοϋ Μεράρχου κ. Βαλέτα, πρός όν συνεδύασεν έτερον θαυμάσιον έλιγμόν τής XII Μεραρχίας ό Μέραρχός της к. Π. Καλλιδόπουλος, ήνάγκασε τάς ως άνω φάλαγγας νά έγκαταλείψουν ταχέως τάς
θέσεις των, ϊνα άποφύγουν την κύκλωσιν κα'ι αιχ μαλωσίαν. Κα'ι τότε ό Μέραρχος τής I κ. Φράγκου, ίδών ταύτας
φευγούσας ούτως άκαλύπτως, διέταξε νά στραφή τό πυρ τών τηλεβόλων και πολυβόλων τής Μεραρχίας έναντίον των. Άπεδεκατίσθησαν αύ ται καί άποσυνετέθησαν. Οί νεκροί τών φαλάγγων τούτων άπετέλεσαν μέγα μέρος τών όλων έχθρικών άπωλειών. Ή συνδεδυασμένη ένέργεια τών τριών Μεραρχιών τοϋ Α’. Σ. Σ. έπέφερε μέχρι τής εσπέρας τό έπιδιωκόμενον άποτέλεσμα. Ό έχθρός εΐχεν έκτοπισθή τών πλείστων οχυρών σημείων του. Ή X Μεραρχία εις τό άριστερόν τοϋ όρους Τσάλ είχε καταλάβει όριστικώς τάς άπέναντί της έχθρικάς θέσεις καί στερεωθή ίσχυρώς έπ’ αύτών. Άριστερότερον δέ έμάχετο δεινώς παρά τό Πολατλί ή VII Μεραρχία. Είς τό
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 177 δεξιόν τής I Μεραρχίας διεξήγεν έπίσης λίαν επιτυχή άγώνα ή XIII καί πέραν αυτής ή V, άπωθήσασαι τον έχθρόν έκ των όχυρωτάτων θέσεών του. Ή γενική έπίθεσις Εις τοιοΰτο σημείον εύρε την δλην διεξαγωγήν τής μάχης ή νύξ τής 19ης Αύγούστου, καθ’ άπαν τό διάστημα τής
όποιας άντηλλάσσετο έκατέρωθεν σφοδρότατος κανονιοβολισμός. Ό σκοπός όμως τής έλληνικής έπιθέσεως δεν είχε συμπληρωθή είσέτι. Ό εχθρός έμενεν άκόμη έπι των υψηλότερων σημείων τού όρους Άρντιζ καί εις ίκανάς όχυράς θέσεις έπι τοΰ όρους Τσάλ. Και διά τούτο τήν πρωίαν τής 20ής Αύγούστου ήρχισε γενική
έπίθεσις. Μετά τρομερόν καταιγι σμόν τοΰ πυροβολικού αί ελληνικά! φάλαγγες έξώρμησαν των θέσεών των. Ε’ις τήν ορμητικήν ταύτην έφοδον ό έχθρός προσεπάθησε ν’ άντιστή άμυνόμενος πεισμόνως και γενναιότατα, άλλά ματαίως. Ούτε τό σφοδρόν πΰρ τοΰ πυροβολικού του και των πολυβόλων του, ούτε τό πείσμα
κα'ι ή άντίστασις των έν τοίς χαρακώμασι τών μαχομένων, οΰτε τά έρυμνά και τά άπρόσιτα μέρη, όπου εΐχεν όχυρωθή άπέβαινον ικανά νά συγκρατήσουν τήν έλληνικήν ορμήν. Αλληλοδιαδόχως, συχνότατα δε διά τής λόγχης, έξεβάλλετο τών χαρακωμάτων του. Πολλαχοΰ οί έπιτιθέμενοι ήμέτεροι ήρπαζον τάς λόγχας τών
άμυνομένων και διά τιναγμών άνέτρεπον αυτούς. Ή πάλη εις πλεΐστα ση μεία διεξήγετο σώμα πρός σώμα και οί έχθροι και τραυματίαι κατέκειντο άναμιξ έντός και έκτος τών οχυρωμάτων. Τέλος ολίγον προ τής μεσημβρίας ό έχθρός έκάμφθη έντελώς και έτράπη εις φυγήν. Τό Τσάλ και τό Άρντ'ιζ περιήλθον εις τήν
κατοχήν τών Ελληνικών Με ραρχιών. Ή X κα'ι ή II Μεραρχίαι έθεσαν προφυλακάς έπι τών κορυφογραμμών τού Τσάλ, ή
XII έγκατέστησε τήν έδραν διοικήσεώς της εις τό έντός χαράδρας τίνος χωρίον Γκεντίκ, ή I ώριζε τό άκρον τοΰ τομέως της εις τό χωρίον Τέμκιοϊ και τό Β’. Σ. Σ. έστερέωσε τό άκρον δεξιόν του εις τό Καλέ-Γκρότο. Ό άτιμος και θηριώδης έχθρός Κατά τήν προέλασιν τών ήμετέρων έπι τού Άρντιζ οί διαβάντες έξωθεν άγνώστου τινός χωριδίου εΐδον τρομερόν θέαμα. Εις τά πρόθυ-
178 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» ρα τού χωριδίου δεδεμένα άκόμη έπί πασσάλων διά τηλεφωνικού κα λωδίου ϊσταντο ορθά τά άπηνθρακωμένα πτώματα τεσσάρων Ελλή νων στρατιωτών, οϊτινες συλληφθέντες αιχμάλωτοι έκάησαν ζώντες, άφοΰ τούς ήλειψαν με ελαιον. Ήττηθε'ις ούτως ό εχθρός, άπεσύρθη εις
κορυφογραμμάς κα'ι άντερείσματα, μή άπέχοντα πλέον των 1500-2000 μέτρων, όπόθεν άνταλλάσσονται συνεχώς πυροβολισμοί καί κανονιοβολισμοί μεταξύ τών άντιπάλων προφυλακών. Ή XII καί ή I Μεραρχία κατέχουσι τά νοτίως τής κωμοπόλως Γιαπάν-Χαμάμ ύψώματα, ένώ ό εχθρός κατέλαβε τάς βορείως αυτής
κορυφογραμμάς, ας έν τώ μεταξύ ειχεν οχυρώσει, τής κωμοπόλεως μή κατεχομένης ύπό τίνος τών δύο άντιπάλων. Ή όχύρωσις έκάστης νέας γραμμής τελείται ύπό τού Κεμάλ διά νυκτός, άγγαρευομένων πρός τούτο γυναικών καί παιδιών. Κατά την ομολο γίαν δε αιχμαλώτων, ϊνα μή άκούεται ό κρότος τών σκαπανών έν τή
νυκτερινή ταύτη έργασία, ρίπτονται ύπό τών Τούρκων στρατιωτών έπίτηδες συνεχείς πυροβολισμοί, συχνά δε βάλλουσι καί τά πολυβόλα. Ai άπώλειαι Αί άπώλειαι τού Α'. Σ. Σ. κατά την τριήμερον ταύτην μάχην εΐνε· Αξιωματικοί νεκροί 11, τραυματίαι 50, όπλϊται νεκροί 161, τραυματίαι 1555, έξαφανισθέντες 109.
Άπώλειαι σοβαραί βεβαίως, άλλά δι’ αύτών έπετεύχθη καί τό έπιδιωκόμενον άποτέλεσμα, ήτοι ή έξασφάλισις τού έφοδιασμού μας διά τής έπί τού Σαγγαρίου ποταμού γεφύρας, Καβουντζί-Κιοπροΰ. Ήρωες απαράμιλλοι Ή νίκη αυτή μετά την τριήμερον μάχην εϊνε άπό τάς λαμπροτέρας τού έλληνικοΰ στρατού έν τώ νεωτέρα
ιστορία του. Κατά την μά χην δε ταύτην κατεδείχθησαν καί πάλιν περιφανώς, δλα τά προσόν τα τοΰ'Έλληνος στρατιώτου.
Οί άνδρες έμάχοντο καθ’ δλας τάς ήμερας έπί τών άποτόμων κλιτύων τών όρέων Τσάλ καί Άρντίζ καί έπί τών άπροσίτων μερών των ύπό τόν φοβερόν καύσωνα τού Αύγούστου, άλλά καί ύπό τό δριμύτατον ψύχος τής νυκτός, στερούμενοι τροφής καί αύτού τού ΰδατος. Ούδ’ ή άνάγκη, εις ήν περιήλθον, νά βράζουν προχείρως σίτον καί νά τόν τρώγουν οσάκις έδίδετο εις αύτούς εύκαιρία, ήδυνήθη νά μειώση έστω καί έπί στιγμήν τό ψυχικόν
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 179 σθένος των και την άντοχήν των, την περιφρόνησίν των προς τάς κα κουχίας, τάς στερήσεις, τους κινδύνους κα'ι αυτόν τον θάνατον. 23 Σεπτεμβρίου 1921 ΤΑ ΑΘΑΝΑΤΑ ΠΑΛΛΗΚΑΡΙΑ! ΠΩΣ ΕΤΡΩΓΑΝ ΤΑ ΚΟΛΛΥΒΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ - Η ΑΠΟΘΕΩΣΙΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΕΙΟΥ ΤΩΝ ΝΙΚΗΤΩΝ - ΧΩΡΙΣ ΨΩΜΙ, ΧΩΡΙΣ
ΝΕΡΟ, ΧΩΡΙΣ ΟΒΙΔΕΣ - ΣΚΛΗΡΑΙΩΡΑΙ ΑΦΑΝΤΑΣΤΟΥ ΑΓΩΝΙΑΣ - ΑΛΛΑΛΑΓΜΟΣ ΤΗΣ ΧΑΡΑΣ ΤΩΝ ΜΕ ΤΑ ΠΥΡΟΜΑΧΙΚΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ Ταμπακλί 27 Αύγούστου 1921. — Άς μή άναζητήση κάνεις εις τόν χάρτην, τό χωρίον από τό όποιον γράφω. Δεν σημειοΰται εις αυτόν. Δεν εϊνε άλλως τε χωρίον. Συνοικισμός
έκ τεσσαράκοντα μικρών πλινθόκτιστων οικιών, έρημος ήδη. Κεΐται εν τός χαράδρας παρά τάς υπώρειας τοΰ όρους Άρντίζ· άπό δέ τήν ΰπερθεν αύτοΰ κορυφογραμμήν άντικρύζει τις τήν άπότομον κα'ι υψηλήν κορυφήν και μέγα μέρος τών άπροσίτων κλιτύων τού όρους Τσάλ. Ασφαλώς θά ένθυμούμεθα διά πολύν χρόνον τό
πτωχόν, θλιβερόν τήν όψιν και έρημον αυτό χωρίδιον και ή άνάμνησίς του θ’ άφυπνίζη πάντοτε τάς μακράς ώρας, τάς μακράς μάλλον ήμέρας και νύκτας τής άγωνίας, τήν όποιαν διερχόμεθα. ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΝ Α' Σ. Σ. ΣκληραΙ ώραι Όλίγιστα χιλιόμετρα πέραν τοΰ χωριδίου αύτοΰ καί έπ’ι τών άλωθεισών κατά τάς
προηγουμένας μάχας (18, 19 και 20 Αύγούστου) κορυφάς και κλιτύας τών όρέων Τσάλ κα'ι Άρντίζ μένουν, κατέχουσαι σταθερώς τάς ίσχυράς θέσεις των, αί Μεραρχίαι τοΰ Α' Σ. Σ. Αλλά γνωρίζομεν πάντες, ότι στερούνται τών άπαραιτήτων πολεμοφοδίων. Τά πυροβόλα μας έχουν μόνον τάς φυλασσομένας διά τήν έσχάτην
άνάγκην οβίδας καί οί άνδρες όλίγιστα φυσίγγια έκαστος. Τρέμομεν εις τήν ιδέαν μήπως ό έχθρός άποφασίση να κάμη
ίσχυράν έπίθεσιν. "Εκαστος κανονιοβολισμός του μάς κτυπά εις τήν καρδίαν, διότι τόν
180 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» φανταζόμεθα προάγγελον έπιθέσεως. Καί ρίπτει συχνά τοιούτους με μικρά διαλείμματα. Εκτοξεύει οβίδας άνιχνευτικάς εις τούς καταυλισμούς τών Με ραρχιών, κυρίως εις τούς τής II Μεραρχίας έπί τού ορούς Τσάλ. Εξα κολουθούν οί κανονιοβολισμοί ούτοι έπί τρεις τώρα
ήμέρας, διαρκώς έντεινόμενοι. Πρωίαν, δειλήν, νύκτα δεν παύει, πότε γινόμενος αραιό τερος καί πότε πυκνότερος, διά να έπεκταθή κατά την νύκτα τής 26ης προς την 27ην καί να συνοδευθή με πυρά πολυβόλων καί εκπυρσο κροτήσεις όπλων. Ό έχθρός κάμνει συγχρόνως αναγνωρίσεις νυκτερι νός δι’ ισχυρών
τμημάτων, άτινα διερχόμενα πλησίον τών άγρυπνούντων φυλακίων μας βάλλονται ύπ’ αύτών. Ή ατραπός τοΰ κινδύνου Την πρωίαν τής 27ης ό κανονιοβολισμός συνεχίζεται άκόμη, έπεκτεινόμενος αριστερά μας εναντίον τής X Μεραρχίας καί δεξιά μας πρός τό Β' Σ. Σ. Μάλλον έπιμόνως όμως αί άνιχνευτικαί οβίδες
ρίπτονται κατά τών καταυλισμών τής II Μεραρχίας έπί τού όρους Τσάλ. Πολλαί έκ τούτων πίπτουν κατά μήκος εύρείας άτραπού, χρησιμοποιουμένης διά τήν διάβασιν τών μεταγωγικών τής Μεραρχίας καί τήν συγκοινωνίαν τών διαφόρων σχηματισμών της. Θά έλεγέ τις, ότι ό έχθρός εϊχεν έπισημάνει τήν άτραπόν ταύτην.
Διά τών τηλεσκο πίων διακρίνω τέσσαρας όπλίτας εύρεθέντας εις τό μέρος έκεϊνο καί δρομαίως καταφυγόντας εις τήν ρίζαν βράχου τινός, ύπό τήν σκέπην τοΰ όποιου έμειναν έπί πολλήν ώραν. Ό κανονιοβολισμός τοΰ έχθροΰ δεν παύει. Ό άλλος φόβος. Θα βρέ^η; Γνωρίζομεν ότι έρχονται πολεμοφόδια καί τρόφιμα διά
φορτηγών καί ύγειονομικών άκόμη αύτοκινήτων, διά καμηλών καί άραμπάδων. Άλλ’ αί κάμηλοι καί οί άραμπάδες είνε
τόσον άργοκίνητοι καί τά αύτοκίνητα ύφίστανται συχνότερον —κατά προτίμησιν— τάς έπιθέσεις τών συμμοριών τών τσέτηδων. Ό φόβος όμως τής τοιαύτης παρεμποδίσεως είνε έλάχιστος άπέναντι τοΰ άλλου, τοΰ γεννωμένου από τήν έμφάνισιν νεφών τινων εις τόν ορίζοντα. Θά βρέξη; Όλοι γινόμεθα μετεωρολόγοι καί προσπαθοΰμεν νά μαντεύσωμεν αν θά βρέξη ή όχι. Ραγδαία βροχή έπί τοΰ έδάφους με τό λεπτότατον χώμα, τούς
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 181 πολυαρίθμους και ορμητικούς χειμάρρους και ρύακας, τούς ύπάρχοντος πανταχοΰ τής άπεράντου ερήμου ταύτης έκτάσεως, δύναται να σημαίνη διακοπήν τών συγκοινωνιών. Περί τό μεσονύκτιον τής 26ης πρός τήν 27ην πίπτουν αί πρώται ψεκάδες. Καί μετά μίαν ώραν ή βροχή εϊνε τόσον
δυνατή, ώστε τά αντίσκη να τών στρατιωτών καθίστανται σχεδόν ανίκανα να προφυλάξουν τούς στεγαζομένους ύπ’ αύτά. Και τό ψύχος γίνεται τόσον δριμύ. Τουρτουρίζομεν όλοι. Πρός συμπλήρωσιν τής άγωνίας ό κανονιοβο λισμός τού εχθρού έντείνεται. Αί έφοδιοπομπα'ι έφθασαν. Έφεραν πο λεμοφόδια και άρτον
και μικράς τινας ποσότητας άλλων τροφίμων. Αλλά τά μεταγωγικά τών Μεραρχιών θά κατορθώσουν να φθάσουν ταχέως καί εγκαίρως εις αύτάς; Αθάνατα παλληκάρια «Πεινώντι τώνδρες». Τήν τρίτην αύτήν φράσιν τής βραχύλογου άναφοράς τού Σπαρτιάτου στρατηγού κατά τά τελευταία έτη τού Πελοποννησιακοΰ πολέμου (τής
διασωθείσης ύπό τού Ξενοφώντος) ένθυμούμαι, όταν ακούω τούς αξιωματικούς τής έπιμελητείας έκάστης Μεραρχίας να λέγουν, άμα καταφθάνουν εις τήν Διμοιρίαν Διανομών τού Σώματος, «οί άνδρες πεινούν!» Πεινούν οί στρατιώται οί άπέναντι τού έχθροΰ έπί τών ύψηλών κορυφογραμμών τών κλιτύων καί τών
άντερεισμάτων, οί έκατοντάδας μόνον μέτρων άπέχοντες τού έχθροΰ. Πεινούν οί τής πρώτης γραμμής καί οί όπισθεν αύτών. Από πέντε ήμερών στερούνται άρτου, στερούνται σιγάρου, στερούνται τών πάντων. Έπί πέντε ημέρας τώρα βράζουν σιτάρι —όσοι καί όπου ήμποροΰν — καί τό τρώγουν έν εΐδει κολλύβων. Μερικοί,
όλίγιστοι γογγύζουν καί λέγουν ότι τρώγουν τά κόλλυβά των ζωντανοί. Οί πλεϊστοι, τό μέγιστον μέρος τού στρατού,
διασκεδάζουν τήν δύσκολον ταύτην περίπτωσιν εύθυμολογοΰντες. Λέγουν ότι τρώγουν τά κόλλυβα τού Κεμάλ. — Συνάδελφε! έλα να φοις κ’ έσύ γιά συγχώριο τής καϋμένης τής Τουρκίας! Οί χειρόμνλοι τών πολεμιστών Αλλά καί εις τήν δυσχερή αύτήν στιγμήν ύπάρχουν οί προνομιού χοι. Μερικοί εύρον, κατόπιν συστηματικής έρεύνης εις τούς πενιχρούς
182 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» οίκίσκους πενιχροτέρων χωρίων, χειρομύλους με τούς όποιους τρίβε ται τό σιτάρι. Και περιστρέφουν, περιστρέφουν έπ'ι ώρας τάς στρογ γυλός μικράς μυλοπέτρας καί τρίβουν τό σιτάρι των και τό άλευροποιοΰν. Έχουν ύπομονήν, άπέναντι τής όποιας ή τού όνου εκμηδενί
ζεται. Άλλοι ύπομονετικώτεροι τό κοπανίζουν μέ χονδρούς λίθους. Συλλέγουν μέ προσοχήν τό δήθεν άλευρόν των καί τό βράζουν, κάμνουν χυλόν, άλλοι τό ζυμώνουν, τό μετασχηματίζουν εις πήττας, τάς όποιας ψήνουν! Αλλά πώς βράζουν καί πώς ψήνουν, αυτοί μόνον γνωρίζουν. Οϋτε ξύλα Αύτοί μόνον ή μπορούν νά
εϊπουν, πώς έξοικονόμησαν ολίγα ξύλα καί ήναψαν πυράν. Δεν ύπάρχουν ούτε ξύλα. Ή άδενδρος χώρα δεν παρέχει τοιαύτα. Καί τής έλλείψεως ταύτης των ξύλων έπεσε θύμα ό στρατιώτης Πολύχρονης Μόρου. Ένώ προσεπάθει μετά δύο άλλων συ ναδέλφων του ν’ άφαιρέση μίαν μίαν δοκόν άπό τήν έλεεινήν στέγην άθλιου
οίκίσκου, ή στέγη κατέπεσεν έπ'ι τού δυστυχούς Πολύχρονη καί τον έφόνευσεν. Πώς έτρωγαν οΐ ήρωες Οί στρατιώται τρώγουν τό βρασμένον σιτάρι των, ή τον χυλόν των ή τάς δήθεν πήττας των μέ όρεξιν καί μέ άστεϊσμούς. — Σού έφτιασα ένα μπλουγοΰρι πρώτης. —’Εγώ έπροτίμησα νά τό κάμω παξιμαδάκια τού
βουτήματος. Κάποιος, ένώ προσβλέπω όχι καί ολίγον ζηλοτύπως τήν πήττα του, μού προσφέρει άπό αύτήν. — ΘΕΛΕΙΣ; EINE ΠΑΝΤΕΣΠΑΝΙ ΕΞΤΡΑ! Τα πολεμοφόδια Αύτοί οπωσδήποτε τρώγουν βρασμένον σιτάρι, άν καί ή συνήθης συνέπεια τού τοιούτου έδέσματος εινε ίσχυραί κοιλιακαί ένοχλήσεις. Άλλ’ οί άλλοι έκεϊ έπάνω
εις τήν γραμμήν τού πυρός, πώς νά τό φάγουν; Δέν τολμούν ν’ άνάψουν φωτιάν διά νά μή προδώσουν τάς θέ σεις των
εις τόν έχθρόν. Ό καπνός κατά τήν ήμέραν ή ή λάμψις τής πυράς κατά τήν νύκτα εΐνε επικίνδυνος προδότης. Κάπου-κάπου σφά ζεται εν άρνίον διά νά ψηθούν μόνον τά έντόσθιά του εις άσθενεστά-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 183 την φωτιάν εντός βαθέος τινός λάκκου. Μερικά των Συνταγμάτων βα σανίζονται καί άπό δίψης, διότι ή προμήθεια ΰδατος άπαιτεΐ πορείαν μιας τουλάχιστον ώρας καί ύπό τά όμματα καί τά πυρά του εχθρού. Καί τό ψύχος γίνεται πάντοτε δριμύτερον. ΑΛΑ’ ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΙ ΥΠΟΜΕ ΝΟΥΝ
ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΥΝ ΣΤΑΘΕΡΩΣ ΤΑΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ. ΥΠΟΜΕΝΟΥΝ ΤΗΝ ΣΤΕΡΗΣΙΝ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ, ΤΟΥ ΥΔΑΤΟΣ, ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ, ΤΗΣ ΘΕΡΜΑΝΣΕΩΣ, ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ. Τά πυρομαχικά άφικνοϋνται ήδη εις τάς Μεραρχίας. Καί τότε οι ΠΕΙΝΑΛΕΟΙ ΑΥΤΟΙ, ΟΙ ΔΙΨΑΣΜΕΝΟΙ, ΟΙ ΡΙΓΟΥΝΤΕΣ, ΟΙ ΚΑΠΝΙΖΟΝΤΕΣ ΤΣΑΙ ΑΝΤΙ ΚΑΠΝΟΥ, ΑΦΙΝΟΥΝ ΑΠΕΡΑΝΤΟΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΡΙΟΝ
ΙΑΧΗΝ. ΖΗΤΩΚΡΑΥΓΑΖΟΥΝ ΚΑΙ ΨΑΛΛΟΥΝ. Ο ΕΧΘΡΟΣ ΔΥΝΑΤΑΙ ΤΩ ΡΑ ΝΑ ΕΠΙΤΕΘΗ. ΕΧΟΥΝ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΒΕΒΑΙΑΣ ΝΙΚΗΣ. Η ΠΕΙΝΑ ΚΑΙ Η ΔΙΨΑ ΚΑΙ Η ΑΫΠΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΨΥΧΟΣ ΔΕΝ ΥΠΑΡ ΧΟΥΝ. ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟΝ ΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟΝ ΜΕΝΟΣ. Η ΟΡΜΗ, Η ΒΕΒΑΙΟΤΗΣ ΠΕΡΙ ΝΕΩΝ ΝΙΚΩΝ. Ώ! άθάνατα παλληκάρια. 24 Σεπτεμβρίου 1921 Η ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΕ ΤΟΥ
ΣΤΡΑΤΟΥ ΜΑΣ ΜΙΑ ΑΚΟΜΗ ΠΕΡΙΛΑΜΠΡΟΣ ΝΙΚΗ - Ο ΕΧΘΡΟΣ ΕΙΣ ΤΟ ΧΑΟΣ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΩΝ Α' Σ. Σ. — ΕΣΚΗ ΣΕΧΗΡ 11 Σεπτεμβρίου. Μετά δωδεκαήμερον καί άδιάλειπτον σχεδόν πορείαν —εκτός των συντόμων άναγκαίων έπισταθμιών— έπανήλθομεν εις Έσκή Σεχήρ χθες την με-
ταμεσημβρίαν, άπελθόντες έκ κορυφογραμμών καί οροπεδίων, όπου άσφαλώς δεν εχει σβεσβή είσέτι ό τελευταίος άντίλαλος των νικηφό ρων Ελληνικών όπλων καί τής πολεμοχαρούς ιαχής τών Ελληνικών στρατευμάτων. Την παλινδρόμησιν ταύτην τού Ελληνικού στρατού καθ’ ήν στιγ μήν ό εχθρός παρά τούς
ύπερεντεταμένους άγώνας του καί τήν γεν- ναίαν άληθώς άμυνάν του, εβλεπε διανοιγομένην σχεδόν πλήρως τήν προς τήν Άγκυραν
οδόν, σπεύδω νά τήν χαρακτηρίσω ώς μίαν τών
184 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» λαμπρότερων και ενδοξότερων νικών του. Καί τούτο, διότι ούδέποτε άλλοτε ίσως στρατός έπέστρεψεν εις τα σημεία τής έξορμήσεώς του, διά μέσου χώρας έχθρικής καί άφίνων όπισθεν του εχθρόν ισχυρόν είσέτι, μετά τόσης άνέσεως, τάξεως καί άσφαλείας, μεθ’ όσης ό
έπιχειρήσας τήν έπιδρομήν εις τήν πέραν τού Σαγγαρίου ορεινήν καί άπρόσιτον χώραν. Ώς θά παραμείνη ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΝΔΟΞΟΣ Η ΠΡΟΕΛΑΣΙΣ ΤΟΥ ΕΛ ΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ κατόπιν μεγάλων, σκληρών, πολυημέρων μαχών, μέχρις άποστάσεως ολίγων δεκάδων χιλιομέτρων άπό τής Άγκύρας, χωρίς ό έχθρός νά κατορθώση ν’ άνακόψη
έστω καί έπ’ έλάχιστον τήν προέλασιν ταύτην καί χωρίς νά έχη νά έπιδείξη καί τήν παραμικροτέραν νίκην, οΰτω θά παραμείνη ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΡΟΙΜΙΩΔΗΣ Η ΥΠΕ ΡΟΧΟΣ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΙΣ ΤΟΥ. Βεβαίως άποβαίνει διά πάντα άπορίας άξιον, πολύ δε περισσότε ρον διά τόν έχθρόν, πώς ό Ελληνικός στρατός κατόπιν τών
περιφα νών νικών του, τής άδιακόπου συντριβής τού έχθροΰ, καί μάλιστα κατόπιν τής περιλάμπρου άποκρούσεως τής γενικής έχθρικής έπιθέσεως κατά τήν 28 Αύγουστου, άνέστειλε τήν νικηφόρον προέλασιν του καί έπαλινδρόμησεν. Ούδεμία άνάγκη ν’ άποκρυβή ή άλήθεια.Έ χθρός δεινότερος τών Κεμαλικών δυνάμεων
ήρχισε νά παρουσιάζεται διά τά Ελληνικά στρατεύματα: ή άπόστασις άφ’ ένός, τό ψύχος άφ’ έτέρου. Ό έφοδιασμός έπέβαινεν άπολύτως δύσκολος. Τό μέτωπον τών έπιχειρήσεων ήτο εύρύτατον καί δυσανάλογον πρός τόν όλον άριθμόν τών μαχομένων 'Ελληνικών δυνάμεων. Τό ψύχος έπήρχετο δριμύτατον. Οί άνδρες πάντες
έφερον θερινήν στολήν, εϊχον ήμίσειαν μόνον χλαίνην καί ταύτην πολλοί τήν εϊχον άπορρίψει κατά τάς ρε γάλας
πορείας διά μέσου τής έρήμου ύπό τόν καυστικώτατον ήλιον τού Αύγούστου, ή θέρμανσις έλειπε, διότι έλειπον καί αύτά τά ξύλα. Κατά τήν 27 Αύγούστου όσοι εϊχον μανδύας, άξιωματικοί καί όπλίται, έφόρουν αύτούς καί έκάθηντο έν ώρα μεσημβρίας εις τό ύπαιθρον διά ν’ άπολαύσουν τήν εύεργετικήν θερμότητα τών ήλιακών άκτίνων. Ό Ελληνικός στρατός, άφοΰ εϊχεν έπιτελέσει τόσον λαμπρώς τό σπουδαιότερον μέρος τής έκστρατείας ταύτης, ήτοι νά κατάδειξη τήν άδυναμίαν τού έχθροΰ εις τό νά άντιστή τελεσφόρως εις αύτόν καί νά τού έπιφέρη μεγίστην φθοράν είς άνδρας καί ύλικόν, εύρεθείς πλέον ύπό τοιαύτας συνθήκας έδει νά παλινδρομήση. Καί ή διαταγή τής παλινδρομήσεως σοφώς έδόθη κατά τήν κατάλληλον στιγμήν.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 185 Στρατιωτικώς ή κατάληψις τής Άγκυρας ούδεμίαν θά εΐχεν σημασίαν σπουδαίαν.Ό,τι έπρεπε νά γίνη προς έκμηδένισιν τού εχθρού εϊχε [.··] θά είχε σημασίαν μεγαλειτέραν τού πραγματικού γεγονότος, δτι ό εχθρός ισόπαλος προς ημάς καί άμυνόμενος, ούδαμού των φυσικώς καί
τεχνικώς κατωχυρωμένων θέσεών του ήδυνήθη να κρατηθή καί νά ματαιώση τόν άληθή σκοπόν τής Ελληνικής ταύτης έπιχειρήσεως, ήτις έφερε τόν χαρακτήρα τής έπιδρομής. Άπαξ ήθέλησε ν’ άναλάβη γενικήν καί ορμητικήν έπίθεσιν —κατά τήν 23 Αύγούστου — νομίσας έξηντλη μένα τα Ελληνικά στρατεύματα, καί
άπεκρούσθη, ύποστάς φθοράν όσην σχεδόν εΐχεν ύποστή κατά τάς προηγηθείσας μεγάλας μάχας, καί δώσας τήν εύκαιρίαν εις ήμάς να καταγάγωμεν μίαν είσέτι νίκην, έκ τών λαμπροτέρων τού δλου άγώνος. Ή εναρξις τής παλινδρομήσεως Κατά τήν μεταμεσημβρινήν καί τάς εσπερινός ώρας τής 29ης Αύγού στου
άντηλλάσσοντο είσέτι μεταξύ τών όντιπάλων όραιοί πυροβολι σμοί καθ’ δλον τό μέτωπον, δτε έδόθη ή διαταγή τής παλινδρομήσεως. Το Α' Σ. Σ. άνεχώρει έκ τής τελευταίας έπισταθμίας, τού χω ρίου Ταμπακλί έπί τών ύπωρειών τού όρους Άρντίζ, περί τήν δεκάτην ώραν τής νυκτός, ένώ αί μεραρχίαι του εΐχον
κινηθή καί αύται προς άναχώρησιν. Τό Β' Σ. Σ. κατέχον τό ακρον δεξιόν μέχρι τού Καλέ-Γκρότο είχε τεθή ήδη έν κινήσει, ταυτοχρόνως δε καί τό Γ’ Σ.Σ. όπερ καί αναχωρούν έμάχετο, όπως διετήρει είσέτι τήν έπαφήν μετά τού εχθρού καί τόν αγώνα και ή I μεραρχία τού A ' Σ. Σ. Ή παλινδρόμησις έγένετο έν
πληρέστατη τάξει καί ασφαλεία, άλ λα καί ταχεία, διότι έπρεπε τό στρατεύματά μας νά έχουν διέλθει τάς έρήμους, άξένους καί άμμώδεις
χώρας πριν έπέλθουν αί βροχαί. Καί διά τούτο ή πορεία έγίνετο ταχεία. Διεσταυροΰντο καθ’ οδόν αί διοικήσεις τών Σωμάτων καί αί Μεραρχίαι άλληλοδιαδόχως, διά νά λαμβάνουν άμέσως άλλοίας διευθύν σεις, άναλόγως τής γραμμής τήν όποιαν έπρεπε νά κατέχουν κατά τήν παλινδρόμησιν καί τών σημείων, εις α θά έτερματίζετο ή παλινδρόμησις έκάστου. Ό έχθρός δεν έτόλμησε νά παρακολουθήση έκ τού σύ νεγγυς τά άπερχόμενα στρατεύματά μας, μή πιστεύων ίσως, ότι άληθώς άπέρχονται μετά τοσαύτας νικάς καί τοιαύτην έως τότε προέλασιν.
186 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Ή διάβασις τοΰ ποταμού Πόσον συντεταγμένος και άνευ σπουδής καί βίας έπέστρεφεν ό στρατός μας εις την εντεύθεν τοΰ Σαγγαρίου χώραν, κατεδείχθη κυ ρίως κατά την διάβασιν τού ποταμού, γενομένην διά πέντε σημείων, όπου εΐχον κατασκευασθή έκ τών προτέρων γέφυραι
διά λέμβων. Διέβη τάς γεφύρας ταύτας έν πλήρει τάξει καί άνέσει χωρίς ν’ άφήση οπισθέν του ουδέ τό έλάχιστον σκεύος, ούτε ένα τραυματίαν. Έπαλινδρόμει μέ την υπερηφάνειαν καί την άμεριμνησίαν τού νικητοΰ, με την βεβαιότητα οτι οπισθέν του άφίνει έχθρόν ήττημένον πλήρως μή τολμώντα νά τόν παρενόχληση
σοβαρώς. Ή XII Μεραρχία, ή όποια ήτο ή τελευταία καί μάλλον εγγύς τού Σαγγαρίου κατά τήν διάβασιν του, ουδόλως ήλθεν εις επαφήν μέ τόν έχθρόν. Ai έχθρικαι έπιδρομα'ι Τμήμα τούτου έκ 1500 ιππέων κατώρθωσε νά διέλθη τόν ποταμόν κατά τήν θέσιν Φεδίογλου καί νά προξενήση μικρός βλάβας εις τήν έκεϊ
φυλάττουσαν δύναμιν έκ 300 περίπου άνδρών τού μηχανικού, οϊτινες ύπεχώρησαν πρό τοΰ κατά πολύ άνωτέρου άριθμοΰ τοΰ άντιπάλου.Έτερα δε τμήματα ισχυρότερα διέβησαν τόν Σαγγάριον κατά τήν θέσιν Μπαστανλάρ καί προήλασαν εις τήν έντεΰθεν, ήτοι βορείως τού ποταμοΰ χώραν. Τά τμήματα ταΰτα, ώς καί άλλα,
συγκροτηθέντα έξ ένοπλων κρυπτομένων εις διάφορα χωρία έντεΰθεν τού Σαγγαρίου καί άποτελέσαντα δύναμιν δύο Μεραρχιών ίππικοΰ καί μιας πεζικού, ήτοι έν συνόλω 10-12 χιλιάδων άνδρών, ένεφανίσθησαν κατά τάς πο ρείας μας έναλλάξ εις τινα σημεία, άλλ’ ούδαμού έσχον δράσιν τινό άξίαν λόγου. Αί
παρενοχλήσεις των ήσαν μηδαμιναί. Οί διά Φεδίογλου (νοτίου βραχίονος Σαγγαρίου) καί Μπουστανλάρ διαβάντες έφθασαν μέχρι
Σιβρί-Χισάρ, συνήψαν μάχην πρός τήν έκεϊ μένουσαν Ελληνι κήν φρουράν καί τήν σπεύσασαν πρός βοήθειαν ταύτης ταξιαρχίαν τού ιππικού καί κατέλαβον τήν πόλιν διά μίαν ήμέραν, ϊνα φύγωσι ταχέως άμα τή προσεγγίσει τής I Μεραρχίας. Αλλά τό έπεισόδιον τούτο (ουτινος στέλλω ιδιαιτέραν άφήγησιν) εινε άπείρως άσήμαντον έν τώ συνό λω τής μεγαλειώδους έπιχειρήσεως. Ή καταστροφή τής χώρας Έχθρικαι τοιαύται δυνάμεις ένεφανίσθησαν καί εις άλλα σημεία, κα-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 187 ταλαβούσαι και χωρία τινά, ως τό Καϊμάλ, τό Μαχμουντιέ, τό Χαμιντιέ, και αύτό τό Σεϊντί Γαζί, άλλα διά ν’ άπέλθουν άμέσως εϊτε κατό πιν άψιμαχίας πρός τάς πρωτοπορείας τών προελαυνουσών Μεραρ χιών, ιδίως δε τής IX, I κα'ι II, εϊτε άμαχητεί, και διά να
διασκορπίζωνται τήδε κακεϊσε, άποσυντιθέμεναι εις συμμορίας, ζητούσας κατα φύγια άνά τα όρη. Αί παρενοχλήσεις των ούδ’ έπ’ έλάχιστον έπέδρασαν εις την τακτικήν κα'ι άκίνδυνον παλινδρόμησιν τών στρατευ μάτων μας. Τουναντίον δε ταΰτα ειχον όλον τον καιρόν, την δύναμιν καί τήν άνεσιν νά έπιτελέσωσι
παν ο,τι θά συνέτεινεν, εις τήν πλήρη άδυναμίαν τού έχθροΰ να κινηθή. Κατέστρεψαν πάσας τάς ύπαρχούσας έπί τού Σαγγαρίου ξυλίνας ή λιθίνας γεφύρας, άφού άπέζευξαν ήσύχως τάς ήμετέρας διά λέμβων καί άπεκόμισαν τάς γεφυροσκευάς, άνετίναξαν τήν άπόΈσκή Σεχήρ εις’Άγκυραν σιδηροδρομικήν γραμμήν μέχρι τού
σταθμού Άλαγιούντ, ήτοι κατετεμάχισαν τάς σι δηράς ράβδους, τάς δοκούς καί τάς έπισκευασθείσας καί χρησιμοποιηθείσας ύφ’ ήμών τών ίδιων γεφύρας, ένέπρησαν πάντα τά συνηγμένα σιτηρά καί τό χόρτον καί έπυρπόλησαν τά πλεϊστα τών ένδεδειγμένων κρησφυγέτων τών συμμοριών. Θά έπέβαινεν εις μάκρος πολύ ή
παρούσα έπισκόπησις τής παλινδρομήσεως τού στρατού μας, έάν έπέμενον εις τήν άφήγησιν τών τοιούτων λεπτομερειών, αϊτινες ποικίλλουν τό οδοιπορικόν π.χ. μό νον τού Α' Σ. Σ. Γενικώς δύναμαι να εϊπω, ότι ήδη ό Κεμάλ στερεί ται διά τήν έντεϋθεν τού Σαγγαρίου προέλασίν του παντός μέσου συγ κοινωνίας,
συντηρήσεως, έφοδιασμοΰ. Περιήλθεν εις πλήρη άδυνα μίαν νά κινηθή έν ώρα μάλιστα βροχών καί έπικειμένου ή μάλλον
άρξαμένου τού χειμώνος. Με τήν αϊγλην τήν νίκης Ούτως ό σκοπός τής τελευταίας Ελληνικής έπιχειρήσεως έπετελέσθη. Κατενίκησε τόν έχθρόν πανταχού όπου τόν συνήντησε καί περιήγαγεν αύτόν εις άδυναμίαν σοβαρός τινός κινήσεως. Καί τά στρατεύματά μας, έστολισμένα με τήν αϊγλην τών μεγάλων νικών, ύπερήφανα, άκμαϊα τό φρόνημα, άνενόχλητα καί συντεταγμένα, καταγαγόντα μίαν είσέτι λαμπροτάτην νίκην, έπαλινδρόμησαν μέχρι τών σημείων, όπου χαράσσεται ή άμυντική γραμμή μας καί όπου θά σημειωθή ϊσως τό τέρμα τού πολέμου τούτου διά νά χαιρετίσωμεν μαζύ με τήν τελειωτικήν νίκην καί τήν λήξιν τών φρικαλαιοτήτων.
188 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕ» 27 Σεπτεμβρίου 1921 ΤΟ «ΕΜΠΡΟΣ» ΕΙΣ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟΝ ΠΛΗΡΗΣ ΤΑΞΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΙΝ - ΟΙ ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΜΟΙ ΦΕΔΙΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΣΙΒΡΙ-ΧΙΣΣΑΡ - ΠΡΟΤΙΜΟΥΝ ΝΑ EINE ΟΙ ΔΙΚΟΙ ΜΑΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ 13 Σεπτεμβρίου. — Κατά την παλινδρόμησιν τών
Ελληνικών στρατευμάτων έσημειώθησαν επεισόδιά τινα έκ τής έμφανίσεως μεμονωμένων Τουρκικών δυνάμεων εις διάφορα σημεία τής εντεύθεν του Σαγγαρίου χώρας. Τά επεισόδια ταϋτα, όλως άνάξια λό γου, δέν θά έχρηζον ούτε κα'ι άναγραφής, αν μή τά έμεγαλοποίει ή φαντασία μερικών καί ή φήμη τά μετέδιδε ταχέως
πανταχοϋ όπόθεν διήρχοντο τά στρατεύματά μας καί πέραν άκόμη, ούτω μεγαλοποιη μένα ώστε να πιστεύουν πολλοί, ότι άπό ώρας εις ώραν έπέκειτο ή έναρξις μαχών σοβαρών. Βεβαίως δέν εινε καί πολύ παράδοξον, αν κατά την παλινδρόμησιν στρατού διά μέσου χώρας έχθρικής έπιστεύθη ένίοτε, ότι θά έγίνετο
συνάντησις μέ ίκανάς εχθρικός δυνάμεις. ΕΣΚΗ ΣΕΧΗΡ Οί ειρηνικοί χωρικοί Τό τοιοΰτον, αν συνέβαινε, θά ήτο φυσικώτατον, άφού καί πριν, κατά τήν προέλασιν τών στρατευμάτων μας καί τήν διεξαγωγήν τών πολυημέρων μαχών πολλάκις έχθρικαί συμμορίαι ένεφανίζοντο όπισθεν καί παρηνώχλουν τάς συγκοινωνίας μας,
έπετίθεντο κατά τών εφο διοπομπών, κατά τών υγειονομικών αυτοκινήτων ή κατά μεμονωμέ νων καταυλισμών, καθόσον πολλοί έκ τών δήθεν ειρηνικών χωρικών, οϊτινες έκαλλιέργουν τήν γήν των ή έκ τών αύτομόλων τών άπορριψάντων τά όπλα καί παραδιδομένων εις τόν Ελληνικόν στρατόν διά ν’ άφίενται άμέσως
έλεύθεροι, δέν ήσαν ή στρατιώται τού Κεμάλ έ τοιμοι να άναλαμβάνουν τά κεκρυμμένα όπλα των ε’ις πάσαν εύκαι
ρον στιγμήν. Τό παράδοξον άπ’ εναντίας εινε πώς ό Κεμάλ δέν ώργάνωσε συστηματικώτερον τήν δράσιν πολυαρίθμων συμμοριών, αϊτινες πραγματικώς θά ήδύναντο νά έπιφέρουν σοβαράς δυσχερείας καί βλάβας εις όλας τάς μετόπισθεν υπηρεσίας μας καί εις αυτούς άκόμη τούς μαχομένους.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 189 Εις την γέφυραν Φεδίογλου Έκ των σημειωθέντων τοιοΰτων, ως άνω, επεισοδίων, τα μάλλον έμποιήσαντα αϊσθησιν καί εχοντα σημασίαν τινά είνε δύο συναφή προς άλληλα. Τό τής γέφυρας Φεδίογλου και τό του Σιβρι Χισάρ. Εις την έπί τού νοτίου κλάδου τού Σαγγαρίου γέφυραν παρά
την θέσιν Φεδίογλου, έφύλαττε τμήμα του 1ου τάγματος τού μηχανικού έκ 300 άνδρών ύπό τόν ταγματάρχη κ. Στρατήν και τόν λοχαγόν κ. Δημόπουλον, κατεσκηνωμένον έπί τής νοτιάς όχθης. Κατά την πρωίαν τής 30 Αύγούστου οί σκοποί άναγγέλλουν αίφνης τήν έπί πλησίον υψώματος έμφάνισιν Τούρκων πεζών και ιππέων
περί τούς 1500 μετά δύο πυροβόλων καί τήν αναγγελίαν διαδέχονται άμέσως πυροβολι σμοί. Ή δύναμις αύτη τού μηχανικού έλαβεν άμέσως θέσιν άμύνης καί ήρξατο ν’ άψιμαχή, καταβαλλομένης πάσης προσπάθειας, όπως προστατευθή ή γέφυρα. Άλλα μετ’ ολίγον οί άμυνόμενοι δέχονται έπίθεσιν καί έκ τών όπισθεν,
ήτοι έκ τής βόρειας όχθης τού ποταμού. ’Άλλοι Τούρκοι ιππείς καί πεζοί περί τούς 800, εΐχον διαβή διά τής μικρός γεφύρας κατά τήν θέσιν Μπουστινλάρ. Εις τήν διπλήν ταύτην έπίθεσιν ή μικρά 'Ελληνική δύναμις τών 300 άνδρών, — έκ τών ό ποιων μόνον οί ήμίσεις έφερον όπλα Μάνλιχερ, οί δέ λοιποί Γκρα—
ήναγκάσθη νά ύποχωρήση, άφού έσχε νεκρούς τινας καί τραυματίας καί όλιγίστους αΙχμαλώτους καί νά τραπή νοτιοανατολικώς τού πο ταμού. Οί έπιτεθέντες δεν κατεδίωξαν έπί μακρόν τούς ύποχωρήσαντας, διότι έφοβήθησαν ίσως παρουσίαν άλλων Ελληνικών δυνά μεων, άλλ’ οί νοτίως τού ποταμού έσπευσαν νά
διαβούν αύτόν καί νά ένωθούν μετά τών άλλων, χωρίς νά κατορθώσουν νά καταστρέψουν καί τήν έκ λέμβων γέφυραν,
διότι ήδη έπλησίαζαν τά πρώτα τμήματα τού παλινδρομούντος Ελληνικού στρατού. Ό αιφνιδιασμός τοΰ Σιβρι Χισάρ Ένωθέντες οί έκείθεν τού ποταμού Τούρκοι μετά τών έντεύθεν καί άποτελέσαντες εν σώμα έτράπησαν δρομαίοι πρός τό Σιβρι Χισάρ καί τήν 31 Αύγούστου ένεφανίσθησαν πρό αυτού, φέροντες καί τά δύο πυροβόλα. Εις τήν πόλιν ταύτην έμενεν μικρά φρουρά έκ πεζών καί 60 χωροφυλάκων, ένοσηλεύοντο περί τούς 80 τραυματίαις καί ύπήρχε καί κινητόν χειρουργεΐον ύπό τόν έπίατρον κ. Σαραφιανόν, τόν ια τρόν κ. Λαζανάν, τόν βοηθόν κ. Κοντοδήμον καί ένα άνθυποφαρμα-
190 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» κοποιόν. ’Επίσης έφυλάσσοντο εκεί καί περί τούς 200 Τούρκοι αιχμά λωτοι. Εις τήν έμφάνισιν τής Τουρκικής δυνάμεως οί'Έλληνες στρατιώται καί χωροφύλακες καί οι νοσοκόμοι παρετάχθησαν εις άμυναν καί ήρχισε μάχη. Άλλ’ εννοείται οϊκοθεν, ότι ό άγών ήτο άνισος. Έν
τούτοις οί'Έλληνες άντέστησαν όσον ήδύναντο. Ή άμυνα των ολίγων αύτών έκράτησεν έπί πολλάς ώρας. Ένώ συνέβαινον ταΰτα ή ταξιαρχία τού ιππικού, ήτις είχε διαβή τόν Σαγγάριον καί εΐχεν άποστείλει τήν ύπό τον ’ίλαρχον κ. Σπ. Μερκούρην ίλην πρός άναγνώρισιν κατ’ άλλο σημείον διετάχθη ύπό τής Στρατιάς,
ήτις εΐχεν είδοποιηθή τηλεφωνικώς περί τής Τουρκικής έπιθέσεως, νά σπεύση εις βοήθειαν των μαχομένων. Ή ταξιαρχία ειδο ποιεί καί τήν ίλην τού κ. Μερκούρη νά κατευθυνθή πρός Σιβρί Χισάρ. Έν τω μεταξύ όμως οί Τούρκοι έκοψαν τό τηλεφωνικόν σύρμα καί πάσα συνεννόησις των έν τώ Σιβρί Χισάρ έσταμάτησεν.
Ή μονάκριβη ταξιαρχία Ή ταξιαρχία σπεύδει πρός τήν πόλιν ταύτην, οπού οί Τούρκοι κατείχον όλα τά όπισθεν αύτής βραχώδη ύψώματα καί πάσας τάς πέριξ επικαίρους θέσεις. Ή όλη δύναμις τής ταξιαρχίας μετά τάς άπωλείας, ας ύπέστη κατά τήν διάρκειαν των έπιχειρήσεων καί τόν θάνατον των πλείστων ίππων έκ
των κακουχιών κατά τάς μακροτάτας πορείας περιωρίζετο εις [.] Ένεκα τούτου καί κατά τήν άφιξιν τής ταξιαρχίας, ή όποια ούδέ τών πολυβόλων της ήδύνατο νά κάμη χρήσιν, διότι δεν είχε καθόλου στήριγμά των, οί Τούρκοι ήσαν έξαπλασίως καί πλέον περισσότεροι, εΐχον δύο πυροβόλα έπί έπικαιροτάτης θέσεως,
δι’ ών έβαλλον κατά τής ταξιαρχίας καί κατεΐχον πάντα τά ύψώματα. Μετά πολύωρον άλλ’ άνωφελή άγώνα αί
μικραί Ελληνικοί δυνάμεις ήναγκάσθησαν νά ύποχωρήσουν καί οί Τούρκοι είσήλθον εις τήν πόλιν. Πώς 'έφυγαν οί Τούρκοι Πρώτον εργον των νά άπελευθερώσουν τούς αιχμαλώτους ομοε θνείς των, νά συλλάβουν αιχμαλώτους έναπομείναντες τινάς χωρο φύλακας, τούς έλαφρώς τραυματίας καί τόν ιατρόν Λαζανά μετά τού άνθυποφαρμακοποιού. Ό έπίατρος κ. Σαραφιανός καί ό βοηθός του κ. Κοντοδήμας εΐχον προφθάσει νά κρυβούν εις τήν σοφίταν οικίας
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 191 άκατοικήτου και κειμένης παραπλεύρως τού Νοσοκομείου έν τή Αρ μένική συνοικία, μείναντες εκεί έπί τριήμερον σχεδόν νήστεις καί δι ψαλέοι. Προς τούς βαρέως τραυματίας οί Τούρκοι προσηνέχθησαν φιλανθρώπως κατά τήν ομολογίαν αύτών των ιδίων λέγεται μάλι στα ότι τούς
διένειμαν καί κουραμπιέδες σύνηθες γλύκισμα τών Τουρ κικών πόλεων. Όταν δε οί Τούρκοι άντιληφθέντες τήν προσέγγισιν τής έπερχομένης μετά τρεις ήμέρας έναντίον των I μεραρχίας έσπευσαν νά φύγουν, συμπαραλαβόντες μεθ’ εαυτών τούς άπελευθερωθέντας ομοεθνείς των καί τούς συλληφθέντας αιχμαλώτους,
μεταξύ τών όποιων τόν ιατρόν Λαζανάν καί τον άνθυποφαρμακοποιόν, άφήκαν δύο πολιτικούς ιατρούς τού Σιβρί Χισάρ διά νά περιποιούνται τούς νοσηλευομένους τραυματίας. Προτού φύγουν οί Τούρκοι κατέστρεψαν τό κινητόν χειρουργεΐον, άφαιρέσαντες παν τό χρήσιμον καί έκαυσαν δύο ύγειονομικά αύτοκίνητα. Οί
διασωθέντες τραυματίαι διεκομίσθησαν εύθύς μετά τήν εις τήν πόλιν είσοδον τής I Μεραρχίας. Κατά τάς άφηγήσεις πάλιν τών τραυματιών ό έπί κεφαλής τής Τουρκικής αύτής δυνάμεως άντισυνταγματάρχης γνωρίζων τήν γαλ λικήν, έξέφρασε τήν θλΐψιν του, διότι ό πόλεμος γίνεται τόσον ά γριος καί προσέθεσεν,
ότι άπό τούς Έλληνας, οϊτινες είνε περισσό τερον τών Τούρκων πεπολιτισμένοι, δεν περιμένουν νά γίνουν άγριότητες. Προτιμούν νά είνε Ιδικοί μας αιχμάλωτοι Άλλ’ ιδού καί εν χαρακτηριστικόν γεγονός. Ικανοί έκ τών άπελευθερωθέντων Τούρκων αιχμαλώτων προετίμησαν άντί νά φύγουν μετά τών ομοεθνών των
στρατιωτών νά κρυβοΰν καί νά παραδοθοΰν πάλιν εις τόν Ελληνικόν στρατόν, διότι μεταξύ τούτου έθεώρουν έαυτούς
μάλλον έξησφαλισμένους καί εύρίσκοντας άληθή περιποίησιν καί κα λήν διαβίωσιν. Ή Τουρκική αυτή δύναμις φυγούσα εις Σιβρί Χισάρ κατηυθύνθη πρός άλλα σημεία καταδιωκομένη πάντοτε ύπό τών Ελληνικών συν ταγμάτων, ένώ συγχρόνως ένεφανίζοντο καί άλλαχοΰ άλλαι τοιαΰται συμμορίαι, άποτελοΰσαι συνολικήν δύναμιν 10-1 [.] χιλιάδων, χωρίς όμως νά δυνηθούν νά κατορθώσουν σπουδαϊον τι.Έν έκ τών κατορ θωμάτων είνε ή έν Σεϊντί Γαζή άρπαγή τών έκέϊ εύρισκομένων άποσκευών τών άξιωματικών τού Β’ Σ. Σ. καί ή κατά τινα ήμέραν δη-
192 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» μιουργία πανικού εις Έσκή Σεχήρ κατόπιν διαδόσεως, δτι βαδίζουν πρός κατάληψίν του. Ή αδυναμία τοϋ έχθροϋ Έφ’ δσον τα μεμονωμένα ταύτα τμήματα τών οπαδών τού Κεμάλ δεν ήδυνήθησαν νά παρενοχλήσουν σοβαρώς πως τόν παλινδρομούντα Ελληνικόν στρατόν, δταν εύρίσκετο
έν πορεία, πολύ περισσότε ρον εΐνε άνίκανα νά πράξουν τούτο ήδη, δτε ό στρατός μας ΕΓΚΑΘΙ ΣΤΑΤΑΙ ΜΟΝΙΜΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΜΥΝΤΙΚΗΝ ΓΡΑΜΜΗΝ ΤΟΥ. 28 Σεπτεμβρίου 1921 ΤΟ «ΕΜΠΡΟΣ» ΕΙΣ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟΝ ΑΙΦΑΝΤΑΣΤΙΚΑΙΝΙΚΑΙ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ - ΔΕΝ ΕΠΙΣΤΕΥΕΝ ΟΤΙ ΑΠΕΣΥΡΟΜΕΘΑ - Η ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΕ - ΝΕΑ ΗΤΤΑ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ
ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ ΕΣΚΗ ΣΕΧΗΡ 14 Σεπτεμβρίου. — Ώς ήτο επόμενον ό Κεμάλ ήρχισε να έκδίδη άνακοινωθέντα περί άτακτου ύποχωρήσεως τών 'Ελλη νικών στρατευμάτων και μεγάλων νικών του, μη άποκνών καί νά διαλαλή δτι τα στρατεύματά μας ύφίστανται πανωλεθρίαν καθ’ έκάστην έπίθεσιν τού καταδιώκοντας
αύτά στρατού του. Τά τοιαΰτα άνακοινωθέντα άνεμένοντο, άλλ’ δχι καί τόσον βραδέως. Έβράδυνε πολύ ό Κεμάλ νά διαλαλήση τάς ώς άνω νίκας του. Δέν είνε δμως καί άνεξήγητος ή βραδύτης αυτή. Ασφαλώς ό δικτάτωρ τής Άγκυρας δέν ήδύνατο νά φαντασθή καί νά πιστεύση άμέσως άμα τή άποχωρήσει τών Ελληνικών
στρατευμάτων, δτι ταύτα άποχωρούν πραγματικώς. Ούδεμία άμφιβολία, δτι τάς πρός άναχώρησιν κινήσεις τών διαφόρων Με ραρχιών έξέλαβεν ώς κινήσεις στρατηγικός, άποσκοποΰσας τήν πραγματοποίησιν νέου έπιθετικού σχεδίου μας. Τι άνέμενεν ό Κεμάλ Μετά τήν πανωλεθρίαν, τήν όποιαν ύπέστη κατά τήν γενικήν
έπί-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 193 θεσιν τών ύπ’ αύτόν δυνάμεων την 28 Αύγούστου, άνέμενε βεβαίως γενικήν Ελληνικήν άντεπίθεσιν. Καί τοιοΰτον τι θά ένόμισεν, όταν ειδεν αίφνης τήν έπομένην τάς άποχώρησιν κινήσεις μας. Ή ήττα, τήν όποιαν ύπέστη κατά τήν έπίθεσιν ταύτην ήτο τρομακτική. Έάν έπετύγχανεν ή
έπίθεσίς του, άσφαλώς ή θέσις τών στρατευμάτων μας θά ήτο δεινοτάτη και τότε ή άποχώρησις θά είχε τόν χαρακτήρα άταξίας, καθ’ ήν ήδύνατο να μάς καταδιώκη και νά μή μάς έπιτρέψη νά παρεμποδίσωμεν και οπωσδήποτε τά στρατεύματά του νά διαβοΰν τόν Σαγγάριον. Δεν προεκαλέσαμεν ήμεΐς τήν μάχην τής 28
Αύγού στου. Αύτός έσχε τήν πρωτοβουλίαν τής ένεργείας και έπεχείρησε τήν γενικήν έπίθεσιν του, τήν όποιαν προπαρασκεύασε διά σφοδρού κα νονιοβολισμού κατά τήν προηγηθεϊσαν νύκτα.’Ήλπιζεν είς τήν επι τυχίαν της, διό και κατηνάλωσεν είς μίαν μόνην ήμέραν πυρομαχικά όσα δεν εϊχεν ίσως καταναλώσει
εις τινας τών προηγουμένων πολυη μέρων μαχών. Αλλά συνετρίβη προσκρούσας είς τήν σταθεράν άμυ ναν τών 'Ελληνικών στρατευμάτων καθ’ όλον τό μέτωπον και ύπέ στη φθοράν, ϊσην σχεδόν πρός τό σύνολον τής μέχρι τής ή μέρας αύτής. Τούτο ένέχει μεγίστην σημασίαν. Διότι τά Ελληνικά στρατεύμα τα μετά
τοιαύτην περιφανή νίκην, με ήθικόν άκμαιότερον ήδη, με τήν πλήρη έπίγνωσιν τής δεινής ήττης τού έχθρού δεν ήτο δυνατόν νά άποχωρήσουν άτάκτως καί νά μεταβάλουν τήν παλινδρόμησίν των μόνα των είς ύποχώρησιν, άφού δεν άντελεμβάνοντο τόν έχθρόν καταδιώκοντα αύτά. Ή παλινδρόμησές μας νέα ήττα τοϋ εχθρού
Απ’ εναντίας ούτος έν τή παραζάλη τής συντριβής του δέν ήδυνήθη ν’ άντιληφθή άμέσως τήν άποχώρησιν τών
στρατευμάτων μας διά νά παρακολουθήση καί νά παρενοχλήση. Καί ό Ελληνικός στρα τός άφού κατενίκησε τόν έχθρόν πανταχοϋ, όπου τόν συνήντησεν, άφού τόν έξετόπισεν έκ θέσεων φυσικώς καί τεχνικώς όχυροτάτων, άφού τόν άνέτρεψεν έντός τών ισχυρών χαρακωμάτων του καί έπί τών άπροσίτων θέσεών του, άφού τόν συνέτριψε καί όταν ήθέλησε νά λάβη τήν πρωτοβουλίαν τής έπιθέσεως, άπεχώρησεν ήσυχος καί άσφαλής ώς νικητής. "Οπως ούδαμοΰ κατά τήν διεξαγωγήν τών κυ ρίως πολεμικών έπιχειρήσεων έσημείωσεν ό Κεμάλ έστω καί μικράν τινα έπιτυχίαν, τήν παραμικροτέραν νίκην, οΰτω δύναταί τις νά εϊπη ήττήθη καί κατά τήν διάρκειαν τής παλινδρομήσεως τών Ελληνικών
194 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» στρατευμάτων. Θά όμιλήση πολύ ή ιστορία και ή επιστήμη τοϋ πο λέμου περί τής Ελληνικής ταύτης άποχωρήσεως διά μέσου χώρας ε χθρικής με τάς άπειρους έδαφικάς δυσχερείας καί τάς σοβαράς και ρικός έναντιότητας. Ούδεϊς άλλος στρατός Εις προηγουμένην μου
διετύπωσα τήν γνώμην, ότι ’ίσως ούδεϊς άλ λος στρατός θά έπεχείρει τήν έκστρατείαν ήν έπεχείρησεν ό Ελληνι κός, διά μέσου άπεράντου έκτάσεως, ήναγκασμένος νά διανύη δεκά δας χιλιομέτρων καθ’ ήμέραν ΰπό τόν καυστικώτατον τού Αύγουστου ήλιον και με τήν στέρησιν πολλάκις τού ϋδατος, με τάς έλλειπείς
πλη ροφορίας· ούδεϊς ’ίσως άλλος στρατός θά έξετόπιζε τόσον ταχέως έξ άλληλοδιαδόχων κατωχυρωμένων κορυφογραμμών έχθρόν λυσσωδώς άμυνόμενον καί γενναιότατα μαχόμενον, με πυροβολικόν καί πολυ βόλα τελειότατα, συνάπτων σκληράς πολυημέρους μάχας άσιτος, άϋπνος καί διψαλέος, διεξάγων πόλεμον
χαρακωμάτων σχεδόν καί μή δυνάμενος έκ λόγων έδαφικών ν’ άποφεύγη τάς διαρκείς κατά μέτωπον συγκρούσεις. Τό αύτό δυνάμεθα νά ε’ίπωμεν καί περί τής άποχωρήσεώς του. Ούδεϊς ’ίσως άλλος στρατός θά έπαλινδρόμει τόσον συντεταγμένος, τόσον ήσυχος, τόσον πλήρης άκμαίου ήθικού, τόσον άνενόχλητος έκ μέρους
τού έχθροΰ. Ή ιστορία άναφέρει συχνά καταστροφάς καί διαλύσεις στρατών έπιστρεφόντων νικητών. Παραδείγ ματα τόσον έπιτυχοΰς καί άσφαλοΰς παλινδρομήσεως, ώς ή Ελληνι κή, σπανιώτατα δύναται νά προβάλη. AI έχθρικαι έμφανίσεις Ένεφανίσθησαν κατά διαστήματα εις τά νώτα, τά πλευρά καί έμ προσθεν τών
'Ελληνικών στρατευμάτων μετά τήν διάβασιν τού Σαγγαρίου μικραί Κεμαλικαί δυνάμεις, προσπαθήσασαι νά τά παρενοχλήσουν.
Άλλ’ αί δύναμεις αύται προϋπήρχον εις τήν ένθεν καί ένθεν τοϋ Σαγγαρίου χώραν, ώς συμμορίαι, αϊτινες έπέπιπτον έκάστοτε, ώς γνω στόν κατά τών μεμονωμένων έφοδιοπομπών μας. Πλήν τού μικρού τμήματος, οπερ κατά τάς πρώτας ήμέρας τής παλινδρομήσεως, κατώρθωσε νά διαβή τόν Σαγγάριον καί νά έμφανισθή εις διάφορα μέ ρη διά νά φύγη άμα τή προσεγγίσει τών Ελληνικών συνταγμάτων, ούδεμία άλλη δύναμις άξια λόγου διεπεραιώθη έντεΰθεν τού ποταμού.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 195 Τα τελευταία τμήματα του παλινδρομούντος στρατού μας ούδ’ εις έπαφήν καν ήλθον μετά τού εχθρού. Μετά παρέλευσιν μόνον ήμε ρων τμήματά τινα εχθρικά διέβησαν τον Σαγγάριον καί έπεχείρησαν διά ταχείας πορείας μέσω γνωστών εις τούς εντοπίους μόνον άτραπών νά προσεγγίσουν
ένιαχού τά στρατεύματά μας και νά τά παρενοχλήσουν. Αλλά καί τά τμήματα ταΰτα, έκτος άσημάντων τινών έπιθέσεων κατά μεμονωμένων αυτοκινήτων ή άσθενεστάτων σχηματι σμών, έκτός τής πρόσκαιρου —διά μίαν ή δύο ήμέρας— καταλήψεως χωρίων τινών, τά όποια και έλεηλάτησαν, ούδέν άλλο σοβαρόν κατώρθωσαν.
Διεσκορπίζοντο πάντοτε ύπό τών Ελληνικών συνταγ μάτων οπού τά συνήντων, ικανός δε άριθμός έκ τών άποτελούντων αυτά έγένετο αιχμάλωτος. Ή διά συμμοριών Κεμαλική ένόχλησις άπέτυχε τόσον, ώστε τά Ελληνικά στρατεύματα παλινδρομούντα ήδυνήθησαν νά πραγματοποιήσουν εις τό άκέραιον τον σκοπόν τής
έπιδρομής των ήτοι νά καταστρέφουν τήν σιδηροδρομικήν γραμμήν Άγκύρας και παν μέσον συγκοινωνίας και συντηρήσεως τού έχθροΰ. Ai ψευδολογίαι τοϋ εχθρόν Και ήδη ό Ελληνικός στρατός μετά τήν άκρως έπιτυχή συντέλεσιν τού σκοπού τής έπιδρομής του καί. τήν θαυμασίαν παλινδρόμησίν του, καταλαμβάνει τάς
θέσεις τής άμυντικής γραμμής του —προς προάσπισιν τών κατακτηθέντων έδαφών— καί οργανώνει ταύτην ήσυχος, άσφαλής κατά τών άσημάντων ένοχλήσεων έχθροΰ, άδυνατοΰντος νά έπιχειρήση τι τό σοβαρόν. Τά περί άτάκτου ύποχωρήσεως τού στρα τού μας καί τουρκικών νικών άνακοινωθέντα τού Κεμάλ — βραδύνοντα νά
δοθούν εις κατανάλωσιν μεταξύ τών ξένων φίλων του— εινε συνέχεια τών ψευδών, τά όποια μετέδιδε ούτος καί κατά τήν
πρώτην φάσιν, μέχρι τής 8ης ’Ιουλίου έ.έ., τού έν Μικρά Άσία 'Ελληνικού άγώνος. ’Ίσως ή μή έκδοσις καί κυκλοφορία τοιούτων άνακοινωθέντων θά ήτο τό παράδοξον καί άπροσδόκητον.
196 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» 2 ’Οκτωβρίου 1921 ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟΝ Ο ΤΟΛΜΗΡΟΣ ΑΕΡΟΠΟΡΟΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ ΕΣΚΗ ΣΕΧΗΡ Σεπτέμβριος. — Εϊνε πράξις καί δικαιοσύνης και γενναιοφροσύνης άλλα και σύμφωνος προς την αύστηρότητα τής ιστο ρικής
άληθείας, ή άναγνώρισις καί μνημόνευσις των επιτυχιών τού εχθρού. Μία —έκ τών ολίγων άλλως τε— εχθρικών επιτυχιών κατά την διάρκειαν τής πρός Άγκυραν προελάσεως τών 'Ελληνικών στρα τευμάτων καί τής παλινδρομήσεώς των είνε τά κατορθώματα ενός τουρκικού άεροπλάνου. "Οσοι εύρέθησαν εις τό Μέτωπον
έγνώρισαν καλώς την έπιτυχή ταύτην δράσιν είτε έξ ιδίας άντιλήψεως, είτε έξ άκοής. Διότι σύμπαν τό Ελληνικόν στράτευμα ήναγκάσθη έκ τών πραγ μάτων νά όμιλή περί τής δράσεως τού έχθρικού άεροπλάνου καί νά μανθάνη τά άποτελέσματά της. Κατά τινας ή άεροπορική αυτή έπιτυχία τού έχθροΰ οφείλεται εις εν
μόνον άεροπλάνον, κατ’ άλλους εις δύο. Συγκατελέγομαι καί έγώ μεταξύ τών πρώτων, διότι νομίζω ότι άνωθέν μας περιΐπτατο τό ί διον πάντοτε άεροπλάνον, έχων ύπ’ οψιν μου τόν ίδιάζοντα κρότον τής μηχανής του, τάς θαυμασίας καί ύπερόχως ύπολογιζομένας πε ριστροφικός πτήσεις του καί την κατά την αύτήν
πάντοτε ώραν έμφάνισιν καί έπίθεσίν του. Ή πρώτη γνωριμία Εϊχον γνωρίσει διά πρώτην φοράν τό τουρκικόν άεροπλάνον κατά τήν Ιΐν ’Ιουλίου ότε εύρισκόμεθα εις Έϊρέτ, όπου είχε καταυλισθή τό Α’ Σ. Σ. — τό όποιον παρηκολούθουν καί κατά τάς προηγουμένας, μέχρι τής προ τού Έσκή Σεχήρ μάχης, έπιχειρήσεις —
εϊδομεν αύτό άνωθέν μας περί τήν 7 π.μ. εις όχι μεγάλην άπόστασιν διά ν’ άκούσωμεν άμέσως τήν άλλεπάλληλον
εκρηξιν τριών βομβών, τάς όποιας ερριψεν έναντίον τού καταυλισμού μας άνευ άποτελέσματος τινός αιμα τηρού. Έπανεφάνη τήν έπομένην κατά τήν αύτήν σχεδόν ώραν ύπεράνω ήμών, ότι έβαίνομε διά τίνος δήθεν δημοσίας όδοΰ πρός Μπεήκιοϊ.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 197 Καί ένθυμοΰμαι ότι ή μικρά μας φάλαγξ ήραιώθη καί έρρίφθη έντός τών άγρών διά να μή δύναται ό άεροπόρος νά μάς διακρίνη. Εΐχον λησμονήση σχεδόν την πρώτην αυτήν γνωριμίαν μας με τό τουρκικόν άεροπλάνον, διότι αί επιβλητικοί καί διαρκώς νέαι λεπτομέρειαι τής τελευταίας
εκστρατείας άπεσβέννυον τάς προηγούμενος εντυπώσεις καί άναμνήσεις· άλλ’ ήναγκάσθην νά τήν ένθυμηθώ, άφοΰ όλα τα δεδομένα πείθουν οτι πρόκειται περί τού ίδιου άεροπλάνου. Πότε εδιδε τό παρών Εις τήν σειράν τής άφηγήσεως τών τής δράσεώς του θά προηγηθοϋν τά γεγονότα, τά όποια έγνώρισα έξ ίδιας
άντιλήψεως. Συχνά κατά τήν διάρκειαν τής πρός τά πρόσω πορείας μας καί τών κυρίως πολεμικών επιχειρήσεων εϊδομεν τό τουρκικόν άεροπλάνον νά περιΐπταται άνωθεν μας, χωρίς όμως καί νά μάς βάλλη ή διότι κύριος σκο πός του ήτο μόνον ή κατόπτευσις καί ή διά βομβών δράσις του προωρίζετο δι’ άλλο μέρος, ή
διότι ή άραιότης τού καταυλισμού μας δεν έξησφάλιζεν ικανά άποτελέσματα έκ τού βομβαρδισμού. Διότι ή πρό νοια τού διοικητοΰ τού Σώματος κ. Κοντούλη μετά τήν δευτέραν έμφάνισιν τού άεροπλάνου είχε διατάξει νά καταυλίζωνται οί διάφοροι σχηματισμοί όσον τό δυνατόν μακράν ό είς τού άλλου, ώστε αί τυχόν
ριφθησόμεναι βόμβαι νά μή έπιφέρουν μεγάλην φθοράν. Ή έμφάνισις τού άεροπλάνου έγίνετο πάντοτε περί τήν όγδόην πρωινήν ώ ραν. Ήτο ώρισμένη ή ώρα του, ώστε οί άνδρες είς μόνον τό πρώτον άκουσμα τής μηχανής, χωρίς νά περιμένουν νά διευκρινισθή άν ήτο το τουρκικόν ή κανέν ίδικόν μας, έφώναζαν. — Νά
το! ήλθε! — Καλώς τό δεχτήκαμε! Καί δεν έσφαλλον. Μετ’ ολίγον διεκρίνοντο καθαρώς οί έρυθροί κύκλοι του.
Μάς έπλησίαζεν άρκετά καί περιΐπτατο έπί ικανήν ώραν άνωθέν μας, ώς νά ήθελε νά διασκεδάση με τήν πρός τά άνω καθήλωσιν τών βλεμμάτων μας καί ύστερον έφευγε πέραν, μακράν ταχύ καί ορμητικόν διά νά δράση άλλαχού άποτελεσματικώς, ώς έμανθάνομεν κατόπιν. Νά το! Νά το! Κατά τήν 30 Αύγούστου, μετά τήν έναρξιν τής παλινδρομήσεως
198 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» εϊχομεν άφιχθή, κατόπιν νυκτερινής πορείας, περί την 7 π.μ. εις τον πρώτον σταθμόν μας, το χωρίον Σαρί Χαλίλ, όπου εΐχον καταυλισθή καί άλλοι σχηματισμοί τού Β' Σ. Σ. καί διαφόρων μεραρχιών. Μόλις άπεπερατούντο αί προετοιμασίαι τοΰ καταυλισμού μας. Μετά τού
άντισυνταγματάρχου κ. Παπαχρήστου, άρχηγού τής Επιμελητείας τοΰ Σώ ματος, καί τού άντισυνταγματάρχου τοΰ ιππικού κ. Λάγκουρα έξητάζομεν μικράν επίπεδον εκτασιν εδάφους, εάν ήτο κατάλληλος διά να πήξωμεν τάς σκηνάς μας. Ήτο όγδοη π.μ. Αίφνης άκούομεν τον γνω στόν κρότον τής μηχανής τού άεροπλάνου
καί άμέσως φωνάς στρατιωτιών. — Νά το, νά το, κατεβαίνει χαμηλά. Πίπτουν βόμβαι Καί πριν προφθάσωμεν νά τό άτενίσωμεν καλώς, άκούομεν την τρομεράν εκρηξιν δύο άλλεπαλλήλων βομβών, ριφθεισών έπί τίνος συζυγαρχίας πυροβολικού. Φωναί καί θρήνος. Άλλ’ εύθύς άμέσως ρίπτεται τρίτη βόμβα έπί τής κορυφής
λοφίσκου κειμένου εις άπόστασιν 50-60 μέτρων άπό τής θέσεως είς την όποιαν έσκοπεύομεν νά πή ξωμεν τάς σκηνάς μας. Θραύσματα τής βόμβας συρίζουν πέριξ καί άνωθεν ήμών. Ή ψυχραιμία τού κ. Παπαχρήστου άσφαλώς μετεδόθη καί είς ήμάς τούς άλλους, τούς πλησίον του, διότι ούδόλως έκινήθημεν τών θέσεών
μας, άλλα προσπαθούμεν μάλλον νά συγκρατήσωμεν μερικούς στρατιώτας φεύγοντας, χωρίς νά γνωρίζουν καί αύτοί πού. Άλλοι πολλοί, πάμπολλοι στρατιώται άρχίζουν νά πυροβολούν λυσσωδώς κατά τού άεροπλάνου, άσκόπως βεβαίως, διότι τούτο ρίπτει καί τετάρτην βόμβαν είς τό μέσον τών φαλάγγων τής είς άπόστασιν
200 περίπου, διερχομένης ХШ Μεραρχίας· ή βόμβα έξερράγη μετα ξύ πυκνής όμάδος βαδιζόντων καί τά θύματα
—νεκροί καί τραυμα τία! — υπήρξαν περί τά είκοσι. Τό άεροπλάνον περιΐπτατο άκόμη άνωθέν μας, εως οτου όβίς έκπεμφθεϊσα ύπό στηθέντος ταχέως πυροβό λου καί διελθούσα πολύ πλησίον αύτού, τό ήνάγκασε νά τραπή είς φυγήν. Έκ τών δύο πρώτων βομβών έφονεύθησαν τέσσερες όπλϊται, δύο ’Οθωμανοί άμαξαγωγεΐς καί περί τά δέκα πέντε ζώα, έτραυματίσθησαν δέ περί τούς δέκα. Έκ τής τρίτης βόμβας έφονεύθη εϊς στρα τιώτης, έτραυματίσθη εις λοχίας καί έφονεύθησαν ή έτραυματίσθησαν περί τά 20 ζώα.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 199 ’Επάνω εις την γέφυραν Την πρωίαν τής 31ης Αύγούστου εϊχομεν διαβή τόν Σαγγάριον πο ταμόν δια τής γεφύρας Καβουντζι Κιοπροΰ. Κατά την 8 π.μ. ένεφανίσθη άνωθεν μας τό άεροπλάνον. Τό ύποδέχονται πυκνότατοι πυρο βολισμοί, πυροβόλα βάλλουν έναντίον του καί πολυβόλα, τά
όποια, ώς γνωστόν, έμπνέουν εις τά αεροπλάνα άληθή φόβον, μεγαλείτερον άπό τάς βολάς των πυροβόλων. Άλλάσσει κατεύθυνσιν, τρέπεται πρός την γέφυραν καί έπιτυγχάνει έκεϊ διαβαίνουσαν τήν XIII Μεραρχίαν και πάλιν. Ρίπτει έναντίον των φαλάγγων της τέσσαρας βόμβας. Θύ ματα —νεκροί καί τραυματίαι — περί
τά όγδοήκοντα. Άλλα κατ’ έξαίρεσιν τήν ημέραν αυτήν κάμνει διπλήν έμφάνισιν. Μετά τινας ώρας, ένώ άνθρωποι, ζώα, φορτηγά παντός είδους, ίπποι, ήμίονοι, όνοι, κάμηλοι, κάρρα, αυτοκίνητα φορτηγά καί υγειονομικά σκορπίζονται κατά διαφόρους διευθύνσεις διά ν’ άραιωθοΰν αί φά λαγγες. Τήν σκηνήν ταύτην
έπρεπε να τήν διαιώνιση ή κινηματογρα φική ταινία, διά νά έβλεπον καί οί μή παρευρεθέντες εις τοιοΰτον θέα μα πώς εν άεροπλάνον ήμπορεΐ νά έμβάλη άταξίαν εις βαδίζον στρά τευμα. ’Εμφανίζεται καί πάλι άνωθέν μας τήν 8ην πρωινήν ώραν τής έπομένης 1ης Σεπτεμβρίου εις τό χωρίον Κοζαγάτς, οπού εϊχομεν
καταυλισθή έξωθεν αύτοΰ. Πυρά τηλεβόλων, πολυβόλων καί τυφεκίων, στραφέντων όλων έναντίον του, τό άναγκάζουν νά φύγη. Τό έπανείδομεν δύο άκόμη φοράς, χωρίς δμως ν’ άκούσωμεν καί έκρηξιν τών βομ βών του. Εις τήν άφήγησιν ταύτην τής δράσεως του, τήν όποιαν έγνώρισα έξ ιδίας άντιλήψεως, προσθέτω καί
όσα έμαθον έξ άκοής χωρίς βε βαίως ταϋτα ν ' άποτελοϋν τό σύνολόν της. Κα'ι ολίγα προηγούμενα Τήν
19ην Αύγούστου ή XII Μεραρχία, ένώ έμάχετο μετά τής I πρός κατάληψιν τού όρους Άρντίζ, έδέχθη τέσσαρας βόμβας του, αί όποΐαι έκραγεΐσαι έφόνευσαν καί έτραυμάτισαν περί τούς 15. Έπετέθη κατά τήν πρώτην ημέραν τής παλινδρομήσεως έναντίον τής εις τό άκρον δεξιόν μας εύρισκομένης Ταξιαρχίας τού Ιππικού, όταν άνεχώρει έκ τού Καλέ-Γκρότο, καί τών βομβών του τά θύματα ύπήρξαν ύπέρ τά δέκα. Έδέχθη τήν έπίθεσίν του κατά τήν δευτέραν ημέραν τής
200 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» παλινδρομήσεων ένφ έβαινε προς το Σαρί-Χαλίλ, μία των Μεραρ χιών μας — ήήΙΙήήΧ — διότι δεν έπληροφορήθην άσφαλώς ποια. Την 30ήν Αύγουστου μετά μεσημβρίαν έπετέθη εναντίον τής βαδιζοΰσης έπ'ι τού ορούς Γιλντίζ III Μεραρχίας. Τα θύματα ύπήρξαν ικανά. Με ταξύ δέ
τούτων άριθμοΰνται καί δύο στρατιώται, οί όποιοι ήσαν ύπόδικοι δΓ έγκλήματα, άτινα βεβαίως θά έτιμωροΰντο μέ την εις θάνατον καταδίκην των ύπό τού Στρατοδικείου. Την 4ην Σεπτεμβρίου ένεφανίσθη άνωθεν τού Σιβρί-Χισάρ καί ή έκεΐ ευρισκόμενη τότε I Μεραρχία εβαλεν έναντίον του διά τηλεβό λων καί
πολυβόλων καί τό έτρεψεν εις φυγήν. Ό συνάδελφος κ. Φαλτάϊτς θ’ άφηγηθή βεβαίως άπό τών στηλών του «Εμπρός» την έπίθεσιν τού αεροπλάνου αύτοΰ κατά τού Γ' Σ. Σ. άφοϋ μεταξύ τών τόσων θυμάτων —νεκρών καί τραυματιών— έκ τών βομβών του συγκατελέγονται αύτος καί ό συνάδελφος κ. Ε. Κτεναβέας, διά νά
πρόσθεση μίαν έτι λεπτομέρειαν εις τό σύνολον τής δράσεώς του, τής όποιας έκαμα τήν ούχί πλήρη άφήγησιν. Τά θύματά τον Γνωρίζω ότι εις τα χειρουργεία μας και νοσοκομεία μας ένοσηλεύθησαν καί νοσηλεύονται υπέρ τούς 150 τραυματίαι έκ τών βομβών τού τουρκικού αύτοϋ άεροπλάνου, διά τό όποιον ήκουσα
έπανειλημμένως, ότι κατερρίφθη, χωρίς όμως καί νά πιστεύω τήν πληροφορίαν ταύτην, άφοϋ ή κατάρριψίς του άποδίδεται εις τρία διάφορα Συντάγματά μας. Όφείλομεν ν’ άναγνωρίσωμεν τήν έπιτυχή δράσιν τού τολμηρού άεροπόρου, δστις έπέβαινε τού άεροπλάνου, διά το όποιον άσφαλώς θά όμιλοΰμεν έπί πολύ οί
άκούσαντες τόν κρότον τής μηχανής του καί ίδόντες τοσάκις τάς θαυμασίας πτήσεις του.
201 ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 7 ’Οκτωβρίου 1921 Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΟΥ ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣΣΑΡ ΑΙΤΕΛΕΥΤΑΙΑΙΣΚΛΗΡΑΙΜΑΧΑΙ - ΑΝΤΙ ΝΑ ΜΑΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΑΒΗ Ο ΕΧΘΡΟΣ ΥΠΕΣΤΗ ΑΥΤΟΣ ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΜΟΝ - ΠΩΣ ΑΝΕΤΡΑΠΗ ΤΟ ΕΧΘΡΙΚΟΝ ΣΧΕΔΙΟΝ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΜΑΣ ΤΟΥ ΜΟΝΟΥ ΑΥΤΟΠΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΥ 25 Σ/βρίου. — Αγόμενος
άπό την σκέψιν, ότι ή άνατεθεΐσα εις τό Α’ Σ. Σ. εντολή προς δράσιν έν τή δημιουργηθείση νέο. καταστάσει τών πολεμικών πραγμάτων, εινε έκ τών σπου δαιότερων κατά τον νυν Μικρασιατικόν άγώνα εύρέθην εις τό ΆφιόνΚαρά-Χισάρ, παρακολουθήσας κα'ι πάλιν τό σώμα τούτο. Τό Α' Σ. Σ. εΐχεν όρισθή ώς εφεδρεία
είς την χαραχθεΐσαν άμυντικήν γραμμήν μας. Αλλά πληροφορίαι νεώτεραι περί τών κινήσεων τού εχθρού προυκάλεσαν τήν διαταγήν, όπως τό Σώμα κατευθύνη τάς δυνάμεις του προς Άφιόν-Καρά-Χισάρ, διότι και ό εχθρός πρός τό σημείον τούτο κατηύθυνεν Ισχυρός δυνάμεις. Έφαίνετο δε πιθανή ή τοιαύτη τού ε χθρού
δράσις, καθόσον ούτος έγνώριζεν, δτι τό σύνολον τών δυνά μεων μας ήτο συγκεντρωμένον πρός τό βόρειον μέτωπον άλλως τε είς τήν δράσιν αυτήν άνεθαρρύνετο έκ τού δεδομένου τού παρελθόν τος Μαρτίου, δτε μετά τήν άποχώρησιν τού Γ' Σ. Σ. έστράφη πρός τό Άφιόν, ϊνα άποκόψη τάς δυνάμεις μας. Άπέτυχε δε
τότε τού σκοπού του έκ τής έγκαιρου προχωρήσεως τού Α’ Σ. Σ. πρός Τουλού-Μπουνάρ, παθών τήν γνωστήν δεινήν ήτ ταν. Καί ήδη διά τής έγκαιρου παρουσίας τού ίδιου Σώματος συνέ βη τό αύτό είς τον έχθρόν. ΑΦΙΟΝ-ΚΑΡΑ-ΧΙΣΑΡ, Ή έξόρμησις του έχθροϋ Πρώτη ή II Μεραρχία, ή όποια εύρίσκετο περί τό Σεϊντή
Γαζή, άναχωρήσασα έκ τού μέρους αύτοΰ κατά τήν 12ην Σ/βρίου, άφίκετο μετά τριήμερον συνεχή πορείαν είς
Χαμάμ-Χάλτ, χωρίον κείμενον έπι τής σιδηροδρομικής γραμμής В τού Άφιόν-Καρά-Χισάρ, και τού ό ποιου οί κάτοικοι εΐνε Τουρκοκρήτες έποικοι άπό τό 1898. Επειδή δε έσημειώθησαν φάλαγγες έχθρικαι περί τάς 8-10 χιλ., κατευθυνόμεναι
202 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» άπό τό Άμόριον πρός ΝΔ και επειδή παρετηρήθησαν έκ τών παρα τηρητηρίων τού άκρου δεξιού τών προφυλακών μας, ετεραι δύο φά λαγγες έκ 2 χιλ. έκάστη, ή μεν άπό Τσιφτιλάρ, ή δε άπό Ίσχανιέ, χω ρίων κειμένων A τού Σεϊντή-Γαζή, κατευθυνόμεναι και αύται πρός τα ΝΔ,
δηλ. πρός την κατεύθυνσιν τού Άφιόν-Καρά-Χισάρ, διετάχθη άμέσως ή μεταστάθμευσις ολοκλήρου τού Α' Σ. Σ., ήτοι τών ύπολοίπων δύο μεραρχιών του καί τής Διοικήσεώς του καί ή διά συντόνων πο ρειών κατεύθυνσίς των πρός Άφιόν-Καρά-Χισάρ, ϊνα άντιμετωπίσουν τάς έχθρικάς δυνάμεις, αϊτινες έκινούντο κατά
τής πόλεως ταύτης. Εις αέναον κίνησιν καί αγώνα Αί πορεΐαι αύται Μεραρχιών καί Διοικήσεώς τού Σώματος ήσαν συνεχείς, κοπιώδεις, γενόμεναι ύπό ίσχυράν καί άδιάκοπον βροχήν, πλήρεις άλλων πολλών δυσχερειών καί θά έχρηζον άλως ιδιαιτέρας περιγραφής, καθόσον άποτελούν εν έπί πλέον κατόρθωμα τού στρα
τού μας, οστις εύρέθη άπέναντι τού έχθρού καθ’ ήν στιγμήν ούτος ούδόλως έφαντάζετο τήν τόσον ταχεΐαν έμφάνισίν του. Διηνύθησαν άποστάσεις μεγάλαι, διά μέσου δυσβάτων ώς έπί τό πλείστον μερών, τών άνδρών μή προφθασάντων ν’ άναπαυθοΰν, έστω καί έπ’ ολίγον, μετά τάς τόσας μεγάλας καί συνεχείς πορείας
άπό τής ήμέρας τής άποχωρήσεως των στρατευμάτων μας, έκ τού Τσάλ καί Άρντίζ καί Καλέ-Γκρότο καί τών άλλων πλησίον τής Άγκύρας μερών, όπου συ νήψαν τάς σκληράς καί πολυημέρους μάχας. Άπό τών τελευταίων ήμερών τού ’Ιουλίου μέχρι σήμερον ό στρατός ούτος διηνεκώς έβάδιζεν, έμάχετο, πολλάκις έπί
ήμερονύκτια, άνευ τής έλαχίστης άναπαύσεως, έκμηδενίσας οΰτω τάς άποστάσεις καί τόν κάματον τών μαχών. Αλλά
φοβούμαι μήπως καταστή κοινοτοπία πλέον πας περαιτέρω έπί τού σημείου τούτου λόγος. Ή πρώτη σύγκρουσις ’Εξακολουθώ τήν έκθεσιν τής έξελίξεως τών τελευταίων τούτων έπιχειρήσεων τού Α' Σ. Σ. Ή II Μεραρχία άφικομένη εις Χαμάμ Χάλτ τήν 15ην Σεπτεμβρίου άντιμετώπισε τά έξ άνατολών πρός Άφιόν-Καρά-Χισάρ κατευθυνόμενα έχθρικά τμήματα, τά όποια άπετελούντο κυρίως έκ τών 1ης καί 3ης Μεραρχίας Ιππικού, δυνάμεως 3 χιλ. ιππέων. Τάς δύο ταύτας Μεραρ-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 203 χίας ήκολούθει καί ή 8η πεζικού, πιθανώς δε καί έτέρα, τής όποιας ό άριθμός δεν έξηκριβώθη είσέτι. Μικρά τμήματα τού προπορευομένου τούτου ιππικού κατόρθωσαν να διεισδύσουν κατά την 17ην περί τάς μεταμεσημβρινός ώρας εις τό μεταξύ Χαμάμ-Χάλτ καί Άφιόν-Καρά-Χισάρ τμήμα
τής σιδηροδρομικής γραμμής καί ν’ άνατινάξουν ράβδους τινάς αύτής.Ή άνατίναξις αΰτη έπέφερεν ώρών τινων μόνον καθυστέρησιν τής λειτουργούσης γραμμής, καθόσον έπεσκευάσθη τό καταστραφέν μέρος εντός τής νυκτός. Τήν 19ην περί τό εσπέρας έφθασαν εις Χαμάμ-Χάλτ καί αί άλλαι δύο Μεραρχίαι τού Α' Σ. Σ. τής
II κινηθείσης άμα τή προσεγγί σει τούτων εις Άμπανάζ, όπως καλύψη τό διάκενον μεταξύ ΧαμάμΧάλτ καί Άφιόν-Καρά-Χισάρ. Κατά τήν κίνησίν της δε ταύτην, κυ ρίως τού 7ου Συντ. καί τμήματος τού 1ου, συνήντησε τάς πρώτας δυ νάμεις τού εχθρού, πρός ας συνεπλάκη διά νά τάς τρέψη μετά τινας ώρας εις φυγήν.
Ή Ελληνική έπίθεσις Από τής 20ής Σεπτεμβρίου τό Α' Σ. Σ. άνέλαβε τήν διοίκησιν όλων τών περί τό Άφιόν-Καρά-Χισάρ δυνάμεων.Ήδη ό Διοικητής τού Σώ ματος, ύποστράτηγος κ. Α. Κοντούλης, είχε συλλάβει καί καταστρώσει τό σχέδιόν του έν τή συλλήψει του καί έκτελέσει του καί εύτυχές εις τά άποτελέσματά
του. Αμέσως άπό τάς πρωίας τής 20ής Σεπτεμβρίου διετάχθησαν αί Μεραρχίαι τού Α' Σ. Σ. νά προελάσουν πρός Α. ϊνα καλυφθή τό Άφιόν-Καρά-Χισάρ καί ή πρός Κιουτάχειαν σιδηροδρομική γραμμή. Ό έχθρος εις τάς θέσεις τον Μόλις δε αί Μεραρχίαι μας έκινήθησαν πρός τά λίαν έγγύς τής σι δηροδρομικής γραμμής
καί άνατολικώς ταύτης ύψώματα, εύρον αύτά κατειλημμένα παρά τού έπίσης μόλις άφικομένου έχθροΰ. Καί
ένθυμοΰμαι έδώ τήν εΰστοχον καί χαρακτηριστικήν παρατήρησιν τού Επι τελάρχου τού Σώματος κ. Σ. Γόνατά, Συνταγματάρχου τού Πεζικού: «Καί χρονομετρικώς έάν εΐχον ύπολογισθή αί άποστάσεις, δεν θά έπήρχετο τόσον άκριβής ή έπί τό αύτό άφιξις καί συνάντησις τών ήμετέρων καί τών έχθρικών δυνάμεων.»
204 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Μόλις ό εχθρός κατέλαβε τα ύψώματα, ένεφανίσθησαν απέναντι του αί ήμέτεραι δυνάμεις καί αμέσως ήρχισαν αύται τόν αγώνα τής βαθμιαίας άπωθήσεώς του άπό ύψώματος εις ύψωμα. Ό άγων πείσμων αληθώς, διήρκεσε καθ’ ολην την ημέραν, τού εκατέρωθεν πυροβολι κού
βάλλοντος συνεχώς. Ή μάχη διεξήγετο περί τάς θέσεις Άγκ'ιν Τε πέ, οπού έδρα ή I Μεραρχία, Κοζλιτζά καί Άμπανάζ, οπού έδρα ή II, καί εις τά A τού Τσουκούρ-Κιοϊ ύψώματα (νοτιώτερον) όπου έδρα ή IV. Εις ικανά σημεία έξεδηλώθη καί πάλιν ή όρμητικότης τών ήμετέρων καί ή λυσσώδης άμυνα τού έχθροϋ. Νέαι
σελίδες ηρωισμού Τό 70ν Πεζ. Σύνταγμα δι’ έπανειλημμένων έφόδων άπωθεϊ διαρκώς τον έχθρόν έκ τών ισχυρών θέσεών του. Αξιωματικοί καί όπλίται δεν λησμονούν τά κατορθώματα τών προηγουμένων μαχών καί έπαναλαμβάνουν ταΰτα καί έδώ. Ή φωνή «άέρα! άέρα!» συναναμίγνυται με τούς κρότους τού πυροβόλου, τών
πολυβόλων καί τών όπλων. Επι τίθενται άφοβοι καί ορμητικοί. Κατά την έναρξιν τής έπιθέσεως τραυ ματίζονται άλληλοδιαδόχως οί άνθυπολοχαγοί κ.κ. Δερβίσογλους καί Πολίτης καί ό άνθυπασπιστής Πρωτοπαπάς Άνδρ. Οί άλλοι προχω ρούν πάντοτε, άπωθοΰντες τόν έχθρόν συνεχώς. Με τήν ιδίαν έπιτυχίαν καί ύπό
τάς αύτάς συνθήκας μάχεται καί τό 1ον Σύντ. Πεζικού. Ακατάσχετοι οί στρατιώται έπιτίθενται εναν τίον τού εχθρού, παραδειγματιζόμενοι έκ τής όρμητικότητος τών άξιωματικών των. Κατά τήν άρχήν τής έξορμήσεως ταύτης τραυμα τίζονται ό έκ Ναυπλίου Λοχαγός к. Γ. Βραχνός, έκ βολιδοφόρου όβΐδος εις τήν
δεξιάν κνήμην —δεύτερον τούτο τραύμα του, καθόσον είχε τραυματισθή καί κατά τάς έπιχειρήσεις τού παρελθόντος Μαρ
τίου— καί ό έκ Χίου άνθυπολοχαγός κ. Μιχ. Ροΰσσος έπίσης διαμπερώς εις τήν κνήμην έκ θραύσματος όβίδος. Ή I Μεραρχία έχει είσέλθει διά τών περισσοτέρων δυνάμεών της εις τόν άγώνα, τόν όποιον διεξάγει μετ’ άκρας άποτελεσματικότητος. Ό εχθρός άπωθεΐται άδιαλείπτως καί τά κατεχόμενα ύπ’ αύτοΰ ισχυ ρά ύψώματα περιέρχονται άλληλοδιαδόχως εις χεϊρας τών ήμετέρων. Τό 1/38 τών εύζώνων μάχεται μετά τής συνήθους άνδρείας του καί συχνά ποιείται χρήσιν τής άδαμάστου λόγχης του.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 205 Ό άγων τής 4ης Μεραρχίας Ούδόλως όμως υστερεί εις τον ίκανώς σκληρόν αγώνα και ή IV Μεραρχία. Εϊνε στιγμαί, καθ’ ας τά Συντάγματα της επιδεικνύουν έξαίρετην όρμητικότητα. Τό 110ν Σύνταγμα άπό τής έξορμήσεως, άντιμετωπίζει άνδρείως τόν ίσχυρώς άνθιστάμενον εχθρόν και
μετ’ ολίγον επιτυγχάνει την πρώτην έκτόπισίν του. Κατά τήν έξόρμησιν ταύτην τραυματίζεται παρά τό χωρίον Σουζούζ ό έκ Γορτυνίας ύπολοχαγός κ. Βασίλ. Στασινόπουλος κα'ι μετά τινα χρόνον εις τήν προέλασιν προς τά ύψώματα τού χωρίου Τσαλτιλάρ ό έκ Ρεθύμνης ύπολοχαγός κ. Βα σίλ. Πασπαράκης διά σφαίρας
εις τόν άριστερόν μηρόν. Έπ'ι τών ύψωμάτων τού Άμπανάζ τραυματίζεται κατά τόν δεξιόν μηρόν ό έκ Ναυπάκτου ύπολοχαγός τού ίδιου Συν/ματος κ. Κωνστ. Μακρής. Πλησίον έκεϊ μάχεται και τό 35ον Σύνταγμα τής αύτής Μεραρ χίας και μεταξύ τών πρώτων τραυματίζεται ό προμαχών τών άνδρών του λοχαγός
ταγματαρχεύων κ. Δη μ. Καράσης. Πίπτουν νεκροί και τραυματίαι ίκαναι δεκάδες οπλιτών μεταξύ τών όποιων τόν μεγαλείτερον άριθμόν άποτελοϋν οί Μεσσήνιοι, ειτα οί Σπαρτιάται, οί Μικρασιάται, οί Στερεολλαδίται, οί Νησιώται, τέκνα όλα τής Μεγάλης Ελλάδος. Ή μάχη σφοδρά έξηκολούθησε μέχρι σχεδόν τής
νυκτός, οπότε αί τρεις ώς άνω Μεραρχίαι έπέτυχον τούς άντικειμενικούς σκοπούς των, έκτοπίσασαι τόν έχθρόν έκ τών ύψωμάτων τού Άγκίν-Τεπέ, τού Κολιτζά καί Άμπανάζ καί έκ τών A του Τσουκούρ-Κιοϊ, καί καταλαβοΰσαι αύτά. Κατά τήν κατάληψιν δε κορυφής τίνος τού Άμπανάζ τραυματίζεται ό έκ Ρεθύμνης
ύπολοχαγός τού 7ου π. Συν/τος κ. ’Ιωάν νης Αογιάκης. Ό αιφνιδιασμός κατά τού Άφιόν-Καραχισάρ Κατά τήν ιδίαν όμως ημέραν ό
έχθρός, ίσως διά νά έπιφέρη άντιπερισπασμόν καθ’ ήμών, εϊχεν άναλάβει συγχρόνως έπίθεσιν κατά τού αύχένος τού άμέσως ΝΔ τού Άφιόν-Καρά-Χισάρ (Μηνταλίμη Ντάγ). Ή έπίθεσις αύτη ήτον όρμητικωτάτη καί κάπως αιφνιδιαστική, άλλα προσέκρουσεν εις τάς ύπολοίπους έξωθεν τής πόλεως δυνάμεις. Τινά τών βλημάτων τών έχθρικών πυροβόλων έπεσαν πλησίον τών προθύρων τής πόλεως. Οί κάτοικοι κατελήφθησαν ύπό φόβου. "Ολοι σχε δόν άπεσύρθησαν εις τάς οικίας των καί τά καταστήματα έκλεισαν.
206 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Εύρέθησαν μάλιστα και μερικοί, οί όποιοι ήρώτων έναγωνίως έάν έ πρεπε νά φύγουν. Ή άταραξία όμως καί αί διαβεβαιώσεις τών έν τη πόλει άξιωματικών, κυρίως δε ή παρουσία τού διοικητού τού Σώμα τος κ. Κοντούλη καί τού ’Επιτελείου του καθησύχασεν αύτούς έν τέλει
καί τούς έπεισεν, ότι ούδείς φόβος καταλήψεως τής πόλεως ύπό τού εχθρού ύπήρχεν, ούτε ότι ήτο δυνατόν νά πάθη τι αυτή έκ τών ε χθρικών βλημάτων, άφοϋ ό εχθρός άπωθεϊτο. Ή έπίθεσις αυτή εύτυχώς άπεκρούσθη έγκαίρως μεθ’ ικανών διά τον έχθρόν άπωλειών καί πρός καθησύχασιν τών κατοίκων, τών όποιων ή
φαντασία έμεγαλοποίει τόν κίνδυνον, όταν μάλιστα διέσχιζον τάς οδούς ύποζύγια μεταφέροντα πυρομαχικά εις τούς μαχομένους. Ή ένίσχυσις τοΰ έχθροϋ — Νέοι άγώνες Την 21ην Σεπτεμβρίου ό άγών έξηκολούθησε πρός άπώθησιν τού εχθρού είς εύρυτέραν άκτΐνα καθ’ όλα τά σημεία. Άλλ’ έν τώ μεταξύ ό έχθρός εΐχεν
ένισχυθή.Έγινεν άντιληπτή ή παρουσία νέων Μεραρχιών του καί διά πεζικού μεν ή 4η, ιππικού δε ή 14η. Είς τάς έπιθέσεις τών ήμετέρων ό έχθρός άντέταξεν άμυναν πει σματώδη. ΙΊροήσπιζε τάς θέσεις του μετ’ έξαιρετικής έπιμονής. Άπητήθη δε είς πολλά σημεία άγών έκ τού συστάδην πρός έκτόπισίν του. Ή λόγχη
ή ελληνική συχνά έτέθη είς χρήσιν διά νά έξαναγκάζη πάν τοτε τόν έχθρόν νά τρέπεται είς φυγήν πρό τής λάμψεώς της καί νά καταλαμβάνη νέας θέσεις ολίγον περαιτέρω. Αί Μεραρχίαι μας πό τε δι’ έπιθέσεων σφοδρών καί πότε διά κινήσεων κυκλωτικών άπώθουν άλληλοδιαδόχως τόν έχθρόν έκ τών ύψωμάτων, άτινα
κατείχε καί ών τό έδαφος ήτο καταλληλότατον πρός άμυνα καθ’ ο έπεψιλωμένον καί μη παρουσιάζον κάλυμμά
τι διά τούς έπιτιθεμένους, οϊτινες έπρεπε νά άνέρχωνται αποτόμους άνωφερείας. Αί κατά τόπους συμπλοκαί ύπήρξαν έκ τών σφοδροτάτων. Όπου φθάνει ή 12η Μεραρχία. ’Εν τώ μεταξύ όμως κατέφθασεν είς τήν ώρισμένην πρός παραμο νήν της θέσιν καί ή XII Μεραρχία, έπί τμημάτων τής όποιας προσέκρουσαν χωρίς νά τό άναμένουν έχθρικαί δυνάμεις, τραπείσαι άμέσως είς φυγήν. Διά τμημάτων της ή XII ένίσχυσε τάς άλλας μαχομένας Μεραρχίας μας. Καί τέλος περί τό έσπέρας ή μεν I Μεραρχία
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 207 κατέλαβε τα υψώματα Άγιάζ-’Ίν κα'ι Σινβερλί-Τεπέ, ή δε II τά υψώμα τα Καρά-Άγκάτς και Καρά Χισάρ καί ή IV τα υψώματα άνατολικώς του χωρίου Τσαλτιλάρ. Ή II Μεραρχία καί ιδίως το 70ν Σύνταγμα περισυνέλεξε πλέον τών 100 όπλων έγκαταλειφθέντων ύπδ τού άπέναντί της
ύποχωρήσαντος άτάκτως έχθροΰ, ή δε IV έμέτρησε πλέον τών 100 πτωμάτων είς τό καταληφθέν ύπ’ αύτής έδαφος, συνέλαβε δε αιχμαλώτους 1 λο χαγόν καί τινας όπλίτας. Κατά τήν αύτήν ημέραν έγινε καί ειδική μεμονωμένη έπιχείρησις πρός άπομάκρυνσιν τών έπιτεθέντων κατά τήν προηγουμένην διά τού αύχένος τοΰ
Έρκιμάν ΝΔ τού Άφιόν-Καρά-Χισάρ (πλησίον τής πόλεως) οϊτινες καί άπωθήθησαν καταληφθέντος καί τού Ν. κειμένου ορεινού όγκου Καλιτζίκ Ντάγ. Ύπό τήν προστασίαν τής ομίχλης Ή έπίθεσις έκ μέρους ήμών πρός έτι μεγαλειτέραν άπομάκρυνσιν τοΰ έχθροΰ καί συντριβήν αύτοΰ έξηκολούθησε καί κατά τήν 22αν
Σ/βρίου. Ή πυκνή ομίχλη, ήτις άπό τής νυκτός έκάλυψε τήν περιοχήν τών έπιχειρήσεων, έπεβράδυνε τήν έξόρμησιν τών ήμετέρων καί τήν δράσιν τοΰ πυροβολικού μας, έβοήθησεν όμως είς τήν εύχερεστέραν προσέγγισιν τών θέσεων τοΰ έχθροΰ καί ιδίως ύπό τής Μεραρχίας, ήτις μετέσχε τοΰ άγώνος κατά τήν ήμέραν
ταύτην διά τοΰ 1ου Συν τάγματος, ύπό τήν διοίκησιν τοΰ νέου διοικητοΰ άντισυνταγματάρχου κ. Μαρούλη, καί τοΰ 34ου, τοΰ 7ου παραμείναντος κατά τά πλεϊστον ώς έφεδρεία. Πεισματώδεις διεξήχθησαν άγώνες καί καθ’ άπασαν τήν 22αν έκ μέρους τών I καί II Μεραρχιών έν συνδυασμώ είς ”Ιν-Τεπέ. Έπιπροσθέτως ή
I Μεραρχία ένήργησε καί κατά τοΰ ΚαράΆσλάν Τεπέ. Αέρα! Αέρα! Αί νέαι θέσεις τού έχθροΰ ήσαν δεσπόζουσαι καί φύσει
όχυραί, αί δυνάμεις αύτοΰ άσφαλώς περισσότεροι τών ήμετέρων. Έν τούτοις ένίκησε καί πάλιν ή Ελληνική όρμή. Έσημειώθησαν έπιθέσεις μας έκτάκτως ορμητικοί καί εύτυχεϊς. Τό πυροβολικόν μας έδρασε μετ’ εύστοχίας άπαραμίλλου. Βεβαίως ό άγών ύπήρξε πεισματώδης καί διήρκεσε μέχρι νυκτός, τοΰ έχθροΰ άμυνομένου μετά πολλής γενναιότητος καί
208 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» επιμονής· το έδαφος κατεκτάτο υπό των διαρκών έφορμώντων ταγ μάτων μας βαθμιαίως κάι κατά μικρόν και έχρειάζετο ή άκατάβλητος Ελληνική άλκή καί τό πολεμοχαρές μένος τών στρατιωτιών μας, διά νά κατορθωθή ή έκ τοσούτον οχυρών θέσεων έκτόπισις του έχθρού.
Έπανελήφθησαν και έδώ οι συνήθεις πλέον άτομικο'ι ηρωισμοί άξιωματικών καί οπλιτών καί ήκούσθησαν αί αύταί, ώς και πριν, πολεμι στήριοι ίαχα'ι και ιδίως ή φωνή «Αέρα! άέρα!» ήτις έξακολουθεϊ να έμπνέη εις τους Τούρκους τον φόβον τής έπικειμένης ήττης. Ό έχθρός παρ’ όλην τήν πείσμονα καί γενναίαν
άντίστασίν του άπωθήθη τών θέσεών του. Καί όταν έπήλθε τό σκότος διά νά διακόψη τήν σφοδρότητα τής μάχης, τά δύο άντίπαλα στρατεύματα εύρέθησαν εις μικρόν άπ’ άλλήλων άπόστασιν, διά νά συνεχίσουν τόν άγώνα τήν επομένην. Και πριν τοϋ Τσάϊ Ένηργήθη έπίσης κατά τήν ιδίαν ήμέραν τής 22βς έπίθεσις πρός
άπομάκρυνσιν τού εχθρού καί πρός τήν διεύθυνσιν κατά μήκος τής σιδηροδρομικής γραμμής άπό Τσάι πρός Άφιόν-Καρά-Χισσάρ, καθό σον αί περί τήν δευτέραν ταύτην πόλιν δυνάμεις πρό τής άφίξεως τού Α' Σ. Σ. πληροφορηθεϊσαι δτι έπήρχετο ό έχθρός έκ τών νώτων σχε δόν αύτών άπό Μπορντί καί Ίτζέκ-Καρά-
Χισσάρ, εΐχον άποχωρήσει έκ τών θέσεων, τάς όποιας κατεΐχον προηγουμένως έπί τής γραμμής Τσάϊ-Μπουλαβαντί, καταλαβούσαι άλλας έγγύς τής πόλεως ΆφιόνΚαρά-Χισσάρ, άφού κατέστρεψαν κατά τήν άποχώρησίν των καί τό τμήμα τούτο τής σιδηροδρομικής γραμμής. Διά τής έπιθέσεως ταύτης άπωθήθη ό έχθρός καί πρός
τήν διεύθυνσιν αύτήν (νοτιοανατολικώς τού Άφιόν-Καρά-Χισσάρ), προωθήθησαν δε αί προφυλακαί μας εις τήν πεδιάδα μέχρι
τού ύψους τών καταληφθέντων διά τών προηγουμέ νων έπιχειρήσεων ύψωμάτων: πρός Ν μεν τού Καλετζίν Ντάγ, πρός A δε τού Τσαλτιλάρ. Ό σκοπός τοϋ έχθροϋ Ό έχθρός άπάσας τάς προσπάθειας αύτοΰ στρέφει όπως έπιτύχη τήν παρά τών ήμετέρων στρατευμάτων έκκένωσιν τού Άφιόν-ΚαράΧισσάρ διά τής άπειλής τών συγκοινωνιών των, αί όποίαι άπαρτίζονται άπό τάς έπισκευασθείσας καί λειτουργούσας ήδη σιδηροδρομι κός γραμμάς πρός Σμύρνην καί Έσκή-Σεχήρ.
209 ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 'Όλαι αί πληροφορίαι συμπίπτουν εις τό ότι ό εχθρός θά έπιζητήση τήν καταστροφήν τής σιδηροδρομικής γραμμής δι’ έπιθέσεως κατά τοϋ Τουλοΰ-Μπουνάρ καί τής σιδηροδρομικής γεφύρας του Μπανάζ. Έλήφθησαν όμως ολα τα άναγκαιοϋντα μέτρα, ώστε νά ύπάρχη βεβαιότης, ότι αί νέαι
αύται άπόπειραι τοϋ έχθροϋ θ’ άποτύχουν, όπως άπέτυχον μέχρι τοϋδε πάσαι αί προσπάθειαί του, αί οπουδήποτε έκδηλωθεΐσαι. Οΰδεμίαν έχει ούτος νά επίδειξη μέχρι σήμερον άξίαν λόγου έπιτυχίαν. Ή εύτυχής έναρξις τής έφαρμογής τοϋ σχεδίου τοϋ διοικητοϋ δικαίωμα να γεννάται ή βεβαιότης αυτή. 8 ’Οκτωβρίου
1921 AI ΜΑΧΑΙ ΤΟΥ ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣΣΑΡ ΠΩΣ ΑΝΕΤΡΑΠΗ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟΝ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥ Η ΠΕΡΙΦΑΝΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑ-ΧΙΣΑΡ. — (Στρατηγέίον Α’ Σ. Σ.) 26 Σεπτεμβρίου. Συνεχίζω τήν έξιστόρησιν των έπιχειρήσεων ΒΑ και A τοϋ Άφιον Καρά-Χισάρ, τάς όποιας διεξάγουν πάσαι αί
κατά τήν περιοχήν ταύτην Έλληνικαι δυνάμεις, αί διατελοΰσαι ήδη ύπό τήν διοίκησιν Α. ' Σ. Σ., πρός άπόδιωξιν τού έχθροϋ έκ των ισχυρών θέσεων, άς εϊχε καταλάβει με άντικειμενικόν σκοπόν, ώς άνέφερον χθές, τήν άλωσιν τού Άφιόν Καρά-Χισάρ. Πρέπει δέ νά σημειώσω ένταΰθα οτι ό έχθρός μή ύπολογίσας
βεβαίως τήν εις τά πέριξ τής πόλεως ταύτης ταχυτάτην έμφάνισιν τών Μεραρχιών τοϋ Α' Σ. Σ. ήτον άπολύτως βέβαιος περί τής έπιτεύξεως τοϋ σκοπού του, άφοΰ κατά τάς καταθέσεις αιχμαλώτων, τήν 19ην τρ. μηνάς ό άρχηγος τών περί τό Άφιον ένεργουσών εχθρι κών δυνάμεων έτηλεγράφησεν εις τήν ’Άγκυραν, οτι
μετά μίαν ώραν εισέρχεται εις Άφιόν, τό όποιον κατά τήν ήμέραν έκείνην προήσπιζε μόνον ή IV Μεραρχία.
210 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Περί τό Ίν-Τεπέ Ό σκληρός αγών, τόν όποιον διεξήγαγον καθ’ δλην την ήμέραν τής 22ας αί I και II Μεραρχίαι πρός έκδίωξιν του έχθρού εκ τών όχυροτάτων υψωμάτων τού ”Ιν Τεπέ (ΒΑ του Άφιόν К. X.) καθίστατο σκληρότερος έκ τής έσφαλμένης ή μάλλον δλως ανακριβούς
άναπαραστάσεως τών μερών τούτων έπΐ τού χάρτου. Αί άναγνωρίσεις τών έδαφών ύπο τών ήμετέρων υπηρεσιών άνέφερον παρουσίαν τού έ χθροΰ, εις θέσεις, αί όποϊαι ουδόλως συνεβιβάζοντο πρός την έπι τού χάρτου άναγραφήν των. Διά τούτο τά ’Επιτελεία τού Σώματος και τών Μεραρχιών, έδει να μεταβάλλουν
συχνότατα τάς διαταγάς τών κινήσεων τών ήμετέρων δυνάμεων καί τής διατάξεως αύτών. Έδέησε δε νά μεταβή ό Επιτελάρχης τού Α' Σ. Σ. Συνταγματάρχης κ. Στ. Γονατάς εις τάς θέσεις, τάς όποιας κατεΐχεν ή Μεραρχία, ϊνα αυτοπρο σώπως άντιληφθή την κατάστασιν. Ή ενέργεια τών Μεραρχιών Ή συνδυασμένη ένέργεια
τών I καί II Μεραρχιών κατά την 22αν λ. μ. έπέβλεπε κυρίως εις τήν έκτόπισιν τού έχθροΰ άπό τοΰ’Ίν Τε πέ. Ή I ένήργει άπό τών θέσεων Άγκίν Τεπέ καί Σιβριλί Τεπέ, ή δέ II άπό τής θέσεως Κοζλιτζά. ΤόΤν Τεπέ εΐνε έπιμήκης σειρά κορυφογραμμών μέ κατεύθυνσιν άπό В πρός Ν, βραχωδών ώς έπί τό πλειστον.
Παραλλήλως πρός τήν σειράν ταύτην καί διαχωριζόμενον διά βαθείας σχετικώς καί στενής κοιλάδας ύψοΰται έτερον ορεινόν συγ κρότημα, δασώδες καί μαΰρον τήν δψιν, τό όποιον ό έχθρός δέν ήδύνατο εύτυχώς νά χρησιμοποιήση άποτελεσματικώς, διότι ένεκα τού δυσβάτου αυτού δέν ήτο δυνατόν ν’ άναβιβάση έκεΐ
επάνω τό βαρύ πυροβολικόν του, άλλά μόνον ορειβατικόν τοιούτο, έγκαταστήσας έκεί καί τά παρατηρητήριά του. Ή I
Μεραρχία διά τών Συνταγμάτων τής 1/38 τών εύζώνων καί 4ου ένήργει κατά τής βόρειας άκρας τοΰ”Ιν-Τεπέ ένώ τό 5ον Σύνταγ μα έπεξέτεινε τήν δράσίν του έναντίον τών ύψωμάτων τού Καρά Άρολάν-Τεπέ. Ή II Μεραρχία είχε τάξει τά Συντάγματά της, τό μέν 7ον κατά τών εις τό μέσον περίπου τής όλης οροσειράς κορυφογραμμών, έξ ών μία κάπως δασώδης, τό δέ 1ον άπέναντι ύψηλής βραχώ δους κορυφής, τής όποιας ή άλωσις θά ήτον ή άρχή τής πτώσεως ό λου τού ορεινού συγκροτήματος, καί τό 34ον εις τήν άκροτελεύτιον κορυφήν, μένον μάλλον ώς έφεδρεία, κατόπιν μάλιστα τής καταπονή-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 211 σεώς του εις τάς προηγουμένας μάχας. Συγχρόνως ή IV Μεραρχία έξηκολούθει την δράσίν της άποτελεσματικως είς τα A τού Άφιόν-Καρά-Χισάρ υψώματα του Τσαλτιλέρ. Δεινοί αγώνες Περί τάς εσπερινός ώρας τής 22ας ή I Μεραρχία διεξήγε σκληρότατον άγώνα και μετά κόπου πολλοΰ
κατόρθωνε νά κερδίζη ολίγον έδαφος, του εχθρού άμυνομένου λυσσωδώς διά τού πυροβολικού κυ ρίως, άφού εΐχεν έπισημάνει και τάς διαφόρους εκεί θέσεις. Τό 7ον Σύν ταγμα τής II είχε κατορθώσει νά προσπέλαση τάς επί τής ολίγον δα σώδους κορυφής εχθρικός θέσεις και νά κρατή στερρώς τό καταλαμβανόμενον
βήμα προς βήμα έδαφος. Τό Γν Σύνταγμα ήγωνίζετο δει νός πρός κατάληψιν τής βραχώδους κορυφής. Ένήργει έπανειλημμένας επιθέσεις επιτυχείς ώς έπί τό πλεΐστον. Είς μίαν τών έπιθέσεων τούτων έφονεύθη βληθείς διό σφαίρας πολυβόλου ό ταγματάρχης Άριστ. Ζαβός. Ηρωικότατος δε ύπήρξε κατά τήν αύτήν περίπου
ώραν ό θάνατος τού λοχαγού Σταμ. Σταμάτη (γνωστού είς τήν Αθηναϊκήν δημοσιογραφίαν διότι τελευταίως ύπηρέτησεν είς τήν προληπτικήν λογοκρισίαν έπί τινα χρόνον πρό τής άναχωρήσεώς του διό τό μέτωπον)· ούτος τεθείς έπί κεφαλής διμοιρίας κατά τινα κρίσιμον στιγμήν τής έπιθέσεως ώρμησεν έναντίον ισχυρού
έχθρικού χαρακώματος, όπερ καί έκυρίευσε, συλλαβών καί τινας αιχμαλώτους. Είς τήν ορμήν τής έπιθετικότητός του ήλθεν είς χεϊρας με Τούρκον λοχαγόν, όστις προλαβών έπυροβόλησε κατά τού άντιπάλου του καί τον άφήκε νε κρόν. Ό λοχίας σιτιστής τού Σταμάτη πυροβολεί κατά τού Τούρκου λοχαγού καί τόν
φονεύει· άλλά Τούρκος στρατιώτης άντιπυροβολεΐ κατά τού λοχίου καί τόν άφίνει άπνουν.Ή ομηρική αΰτη πάλη
άνδρός πρός άνδρα διήρκεσεν όλίγας μόνον στιγμάς. Οί ύπόλοιποι άνδρες τής διμοιρίας διό τής λόγχης έκτοπίζουν τούς άπέναντί των Τούρκους καί καταλαμβάνουν τελειωτικός τό χαράκωμα. Άγρια πάλη εις τό σκότος Ή έπελθούσα νύξ εύρε τούς δύο άντιπάλους άντιμετώπους πλη σίον άλλήλων καί με τό όπλον άνό χεϊρας. Τήν έπομένην 23ην ό άγών έπανελήφθη πεισματωδέστερος. Ή I Μεραρχία μάχεται κρατερός πρός έκτόπισιν τού έχθρού, όστις άμύνεται μετά πολλής λύσσης καί
212 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» πείσματος. Οΰτε ό εις ύποχωρεί, οΰτε ό άλλος προχωρεί. Ίο αμφοτέ ρωθεν πυροβολικόν βάλλει συνεχώς, χωρίς όμως και να έπιδρα πολύ ή βολή του έπί τής έμμονης του πεζικού. Ή πάλη άποβαίνει ζωηρωτάτη, άλλά καί άνευ άποτελέσματος διά τον ένα ή τόν έτερον των
άντιπάλων. Ίο 7ον Σύνταγμα τής II ύποβοηθεί τόν άγώνα τού 1ου, δπερ δι’ έπανειλημμένων επιθέσεων προσπαθεί νά καταλάβη τήν βρα χώδη κορυφήν. Παρέρχονται ούτως ώραι πολλαί, δτε τέλος κατόπιν ύπερτάτων προσπαθειών τό 1°ν Σύνταγμα άνέρχεται εις τήν περιμάχητον βραχώδη κορυφήν καί καταλαμβάνει αύτήν,
τού έχθροΰ τραπέντος εις φυγήν. Ή κατάληψις δμως αυτή ήτο πρόσκαιρος. Ό έχθρός περί τάς πρώτας ώρας τής 24ης επιχειρεί ορμητικήν άντεπίθεσιν καί κατορθώνει νά έκτοπίση τούς έπί τής κορυφής άνδρας τού 1ου Συν τάγματος. Οί ήμέτεροι έκτοπιζόμενοι μάχονται γενναίως. Εις τό μέ σον τού σκότους
εξελίσσεται πάλη άγρια μεταξύ τών δύο άντιπάλων. Κατά τήν διάρκειαν όλου αύτού τού άγώνος άντακαταλήψεώς της ύπό τού έχθρού φονεύονται ήρωϊκότατα μαχόμενοι, κατά τήν ομο λογίαν τών συμπολεμιστών των, οί άνθυπολοχαγοί Πετράκης, τραυ ματίζονται οί ύπολοχαγοί Παπακυριαζής, Σφακιανάκης Κ. καί ό
άνθυπολοχαγός Μαγαλής Θ. Οί νεκροί όπλΐται άνήλθον εις 11 καί οί τραυματίαι είς 68, ύπάρχουν δε καί 17 άγνοούμενοι. Εις τά νώτα τοΰ έχθροΰ Ό άγών έξηκολούθησε μετ’ ίσης έντάσεως σχεδόν καί τήν πρωίαν τής 24ης. Έν τώ μεταξύ όμως κατήρχετο πρός ένίσχυσιν τού μετώπου ήμών τούτου καί τό Β' Σ. Σ. δπερ
έφθανεν ήδη είς Χαμάμ-Χάλτ καί Ντινάρ. Αναγνωρίσεις τών άεροπλάνων μας έφερον πολυτίμους πλη ροφορίας περί τής κινήσεως καί
τών θέσεων τού έχθροΰ. Ή διοίκησις τοΰ Α' Σ. Σ. είς δ ύπάγονται άπασαι αί είς τό μέτωπον τοΰ ΆφιόνΚαρά-Χισάρ δυνάμεις μας λαμβάνουσα ώς πιθανήν τήν άντίστασιν τοΰ έχθρού κατά τών έπερχομένων άπό βορρά δυνάμεών μας καί ιδίως τών В τοΰ Μπορντί (τόπου συγκεντρώσεως καί έξορμήσεως έχθρικών δυνάμεων) διέταξε κατά τήν ή μέραν ταύτην τής 24ης, όπως αί A τού Άφιόν καί έν προκαλύψει πλέον εύρισκόμεναι Μεραρχίαι μας προχω ρήσουν πρός Α. Σκοπός τής προελάσεως ταύτης ήτο ν’ άπειληθοΰν τά νώτα τοΰ έχθροΰ καί ή πιθανή γραμμή τής ύποχωρήσεώς του διά τής καταλήψεως τής άπό Μπορντί διά Ίτζέ-Καρά-Χισάρ καί Μάν δρας πρός Τσουμπανλάρ όδοΰ (В. Α. τοΰ Άφιον-Καρά-Χισάρ).
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 213 Ό εχθρός φεύγει Άλλ’ ό έχθρός έπληροφορήθη και έδώ έγκαίρως διά του ίππικοΰ του, πιθανώς δέ και τών κατοίκων τής χώρας ταύτης, την άπό В προέλασιν ήμετέρων δυνάμεων προς Μπορντί. Διό καί άπεφάσισεν άμέσως την άποχώρησιν τών στρατευμάτων του, άτινα κατεΐχον τά ι
σχυρότατα, υψηλά και δυσπρόσιτα υψώματα του Καρά-Άσλάν Τεπέ, τού Ίν Τεπέ καί τάς νοτίως του βραχώδεις κορυφάς. Αφού έκράτησεν όσον ήδυνήθη κατά την ήμέραν τής 24ης τον άγώνα καί τάς θέσεις του, έπεχείρησε την νύκτα τής 24ης προς τήν 25ην έπίθεσιν κατά τοΰ εις τό νότιον άκρον τον ’Ίν Τεπέ
ευρισκομένου 34ου Συντάγματος. Καί άπέκρουσε μεν τελεσφόρως τήν έπίθεσιν ταύτην τό 34ον Σύνταγμα, άλλ’ ό σκοπός τού έχθροΰ έπετεύχθη. Ήθέλησεν ούτος ν’ άπασχολήση διά τής νυκτερινής ταύτης έπιθέσεως τάς ήμετέρας δυνάμεις, ϊνα φύγη όσον τό δυνατόν άνενόχλητος. Έθυσίασεν ικανόν άριθμόν άνδρών
(καθόσον, ώς εΐνε πλέον γνωστόν εις τούς μαχητάς μας οί Τούρ κοι άξιοθαύμαστοι ώς άμυνόμενοι χάνουν πολύ άπό τήν πολεμικήν άξίαν των, όταν εΐνε έπιτιθέμενοι) άφήκεν άξιόλογον οπωσδήποτε ύλικόν καί τήν πρωίαν τής 25ης ήρξατο φεύγων. Τά ήμέτερα τμήματα άντιληφθέντα μετ’ ολίγον τήν ύποχώρησιν τού
άντιπάλου, προήλασαν καί κατέλαβον άμαχητεί τά δύσκολα έδάφη, κατεδίωξαν δέ αύτόν διά πυρών πυροβολικού, προξενήσαντος ικα νήν ζημίαν εις τάς τάξεις του. Τά πτερά εις τον αέρα Συγχρόνως έξετελεΐτο ή διαταγή τού Σώματος όπως κατά τήν ήμέ ραν ταύτην τής 25^ τά άεροπλάνα μας πετοϋν κατά τρίωρον. Οϋτω
δέ πρώτον τό άεροπλάνον τού άνθυποπλοιάρχου κ. Τσιριγώτη άνυψώθη καί κατηυθύνθη πρός τό μέρος τοΰ φεύγοντος έχθροΰ. Παρ’ όλην
τήν έναντίαν άτμοσφαιρικήν κατάστασιν, ήτις καθίστα τήν πτήσιν λίαν έπικίνδυνον, άφού ήλθε καί στιγμή, καθ’ ήν ό γεννναΐος άεροπόρος ένόμισεν ότι τό άεροπλάνον του θά κατέπιπτε, κατώρθωσε νά εύρεθή άκριβώς άνωθεν τών τάξεων τού ύποχωροΰντος έχθροΰ. Τόν παρηκολούθησε καί έρριψε κατ’ αύτού, ότε είχε φθάσει εις Σεγκουντλάρ Σουλτάν A του Ίτζέ Καρά-Σιχάρ, βόμβας αϊτινες πεσοΰσαι μετα ξύ πυκνώς βαδιζουσών ομάδων έπέφεραν μεγάλην φθοράν. Αί έχθρικαί τάξεις με τόν βομβαρδισμόν αύτόν διεσκορπίσθησαν εις τάς χα ράδρας καί τούς άγρούς.
214 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» Κατά την έκτίμησιν του αεροπόρου, αί βομβαρδισθεΐσαι έχθρικαί δυνάμεις άνήρχοντο εις 10.000 πεζών μετά ιππικού. (Καί κατά τάς προηγουμένας ήμέρας τών νέων τούτων επιχειρή σεων τ’ άεροπλάνα τού Πολ. Ναυτικού έ'δρασαν λίαν τελεσφόρως. Ού τως άπό τής 19ης, καθ’
ήν ήρχισεν ή δράσίς των, έβομβάρδιζον καθη μερινώς τάς τάξεις τού έχθρού. Τήν 20ήν, οτε ό καιρός ήτο λίαν συν νεφώδης καί τά πυκνά σύννεφα ήμπόδιζον τ’ άεροπλάνα νά δράσουν, οί άεροπόροι κατόρθωσαν κατά τινα στιγμήν νά πάρουν τήν σκόπευσιν καί έρριψαν βόμβας κατά τού εχθρού διά μέσου τών νεφών
λίαν έπιτυχώς. Ό κ. Τσιριγώτης, όπως καί έτεροι δύο άεροπόροι, έφερον μεθ’ έαυτών περί τάς 150 χειροβομβίδας έκαστος, 4 βόμβας καί 6 δί σκους πολυβόλων. Τούρκος λοχαγός συλληφθείς αιχμάλωτος έλεγε κα τόπιν ότι ούδέποτε είδε τοιοΰτον βομβαρδισμόν. Τάς αύτάς έπιτυχίας έσημείωσε κατά τήν 23ην καί ό
διοικητής τής Μοίρας τών άεροπλάνων ύποπλοίαρχος κ. Παντ. Ψύχας. Προηγουμέ νως δέ, ήτοι τήν 22αν οί άεροπόροι μας κ. κ. Γρηγοριανόπουλος καί Φίλιππας συναντήσαντες παρά τό Τσάι έφεδρικάς δυνάμεις τού έ χθρού κατήλθον εις λίαν χαμηλόν ύψος, έβομβάρδισαν τάς δυνάμεις ταύτας καί ένέβαλον εις αύτάς
άληθή πανικόν). Διατι λυπεϊται ό στρατηγός Ό εχθρός ήδη φαίνεται συγκεντρούμενος έν μέρει μεν εις τό A'τού Μπορντί καί εις άπόστασιν 25 περίπου χιλιομ. κατ’ εύθεϊαν γραμμήν κείμενον χωρίον Μπαγιάτ, κατά τό πλείστον δέ πρός ΝΑ, πιθανώς προς τό Μπουλαβαντί, όπου καί ό έφοδιασμός του διά τής
έπισκευασθείσης μέχρι Τσάι σιδηροδρομικής γραμμής θά εϊνε εύκολώτερος. Αί έπόμεναι ήμέραι θά καταδείξουν πού κυρίως
θά ύποχωρήση μέγιστον μέρος τών δυνάμεων του. Ό διοικητής μάλιστα τού Α' Σ. Σ. ύποστράτηγος κ. Κοντούλης έχων ήδη ικανός δυνάμεις καί αύτοβουλίαν ένεργείας εΐνε βέβαιος καί ήσυχος όσον άφορά τήν ματαίωσιν πάσης οίασδήποτε άπειλητικής κινήσεως καί συγκεντρώσεως τού έχθρού. Δεν εινε δυνατόν νά σταθή ούτός που σταθερώς καί νά δράση άποτελεσματικώς.Έν μόνον λυπεί τόν συνετόν Έλληνα στρατηγόν, ότι ό εχθρός διαθέτων άρκετόν ιππικόν, έχων άπειρίαν πηγών πληροφοριών περί πάσης ήμετέρας κινήσεως καί γνωρίζων τελείως τό έδαφος καί τάς μάλλον κρύφιας διόδους καί διαβάσεις, δύναται νά διαφεύγη, όταν ήττάται πανταχοΰ όπου άποφασίση νά σταθή καί πολεμήση.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 215 13’Οκτωβρίου 1921 ΑΚΛΟΝΗΤΟΝ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟΝ ΤΟΎ ΑΦΙΟΝ - ΚΑΡΑΧΙΣΣΑΡ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΙΚΗΣ ΕΑΝ ΕΠΕΤΥΓΧΑΝΕ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟΝ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΤΟΥ «ΕΜΠΡΟΣ» ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΝ [.] ’Οκτώβριος. — At συνέπειαι τής μεγάλης και πολλαπλώς ση μαντικής νίκης, την
όποιαν τά ελληνικά στρατεύματα κατήγαγον κατά τού εχθρού είς τον τομέα τού Άφιόν-Καραχισάρ έκδηλούνται ήδη. Ό έχθρός ύποχωρήσας, κατόπιν τής δεινής ήττης του, ΒΑ μεν πρός Μπαγιάτ, A δε πρός Μπουλαβαντί, άκινητεί, μόλις ήδυνήθη ν’ άνασυνταχθή. Ούδεμία έκ μέρους του έκδηλοϋται πρόθεσις, όπως έπαναλάβη
τό πείραμα τής άλώσεως τού Άφιόν-Καραχισάρ καί τής διακοπής τών συγκοινωνιών μας. Βεβαίως δεν περιήλθεν εις θέσιν πλήρους άδυναμίας πρός πάσαν ενέργειαν άλλ’ επί τού παρόντος άπρακτε!, διότι ένόησεν, οτι πάσα άπόπειρά του πρός έπιτυχίαν τού σκοπού, εις ον έπέβλεπεν όλη ή κατά τάς ημέρας τής
τελευταίας μάχης άναπτυχθεϊσα δράσις του, θ’ άποτύχη καί πάλιν όδυνηρώς δΓ αυτόν. Τά τολμηρόν σχέδιον τοϋ έχθρον [.] Κεμαλικά στρατεύματα, άνερχόμενα είς τεσσαράκοντα καί πλέον χιλιάδας μετ’ ισχυρού ιππικού καί πυροβολικού, άφοΰ διέβησαν τον Σαγγάριον ποταμόν ήμέρας τινάς μετά την παλινδρόμησίν
μας, δρο μαία έπήλθον κατά του Άφιόν-Καραχισάρ, οπού εύρον μεν άντίστασιν κρατεράν τών ολίγων έλληνικών δυνάμεων [.] Ή έγκαιρος όμως άφιξις τών Μεράρχων τού [.] ήλλαξε τήν φάσιν τών πραγμάτων καί έδημιούργησε διά τόν έχθρον τήν μεγαλειτέραν άπογοήτευσιν. Ούτος, καίπερ άνώτερος είσέτι κατά τάς
δυνά μεις, ύπέστη ήτταν δεινήν είς τήν πενθήμερον μάχην, τής όποιας τήν έξέλιξιν περιέγραψα είς δύο άνταποκρίσεις
μου. Ή σημασία τής νίκης Ή σημασία τής ελληνικής ταύτης νίκης εΐνε μεγίστη. Ό έχθρός άπε-
216 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕ» δείχθη άδυνατών νά εξασφάλιση υπέρ εαυτού ουσιώδη τινα επιτυχίαν. Την έπιχείρησίν του ταύτην δεν άνέλαβεν ούτε άμελετήτως, ούτε άπαρασκεύως. Ή σύνθεσις τών στρατευμάτων του, μέ πάσαν την δυνατήν πληθώραν μεταγωγικών μέσων, κατόπιν τής φθοράς, ήν ύπέστη εις τό
σημεΐον τούτο κατά την μέχρι τών πρόθυρων τής Άγκύρας προέλασιν τών ελληνικών στρατευμάτων και την έκείθεν έπάνοδόν των, ή ταχΰτης μετά τής όποιας κατηυθύνθη πρός τό Άφιόν-Καραχισάρ, ή προ σπάθεια, ή καταβληθεϊσα εις πλεΐστα σημεία όπως διακόψη τάς συγ κοινωνίας μας, καταδεικνύουν σαφώς πόσον
έμελέτησεν ό εχθρός την έπιχείρησίν ταύτην, πόσον παρεσκευάσθη δι’ αύτήν καί πόσον ήλπιζεν έπίτήν έπιτυχίαν της. Βεβαίως ούδε'ις θ’ άρνηθή, ότι αί συνέπειαιτής έπιτυχίας τού Κεμαλικοΰ τούτου έγχειρήματος θά ήσαν σπουδαιότατοι. Θά ήδύνατο ό εχθρός κατά τήν κρίσιμον καί λεπτοτάτην ταύτην στιγμήν τής
έξελίξεως τού έλληνικοΰ άγώνος νά παρουσιάση τήν αλωσιν μιας πόλεως, ήτις είνε πολεμικόν σημεΐον έκ τών σπουδαιοτέρων, κέντρον σημαντικώτατον συγκοινωνιών. Καί θά έθορύβει δικαίως περί τήν έπιτυχίαν ταύτην. Ή μέθοδος τών άνακοινωθέντων Τ’ άνακοινωθέντα τού εχθρού περί μεγάλων επιτυχιών θά εϊχον
πλέον βάσιν τινά καί δεν θά ήσαν τόσον ψευδή, όσον τά νΰν άλλεπαλλήλως έκδιδόμενα καί προκαλούντα τήν θυμηδίαν. Άπό τής 14ης λήγοντος μηνός μέχρι σήμερον ό Κεμάλ έχει έκδώσει πληθώραν άνακοινωθέντων, είς έκαστον τών όποιων άναγράφεται καί μία μεγάλη έπιτυχία του, μία μεγίστη νίκη τών στρατευμάτων
του. Πότε άνεκοινοΰντο, ότι ταύτα κατέστρεψαν έντελώς τάς συγκοινωνίας τών Ελλήνων καί τούς περιήγαγον είς δεινήν
θέσιν πότε, ότι τά έλληνικά στρατεύματα καταδιώκονται πανταχου, φεύγοντα μετά μεγάλων άπωλειών πότε, δτι ύπεχώρησαν έξ Άφιόν-Καραχισάρ είς Μπάλ-Μαχμούτ, καί κατόπιν είς Τουλοΰ-Μπουνάρ καί έκείθεν είς Ούσάκ, καί πότε, ένώ εϊχον ήδη (συμφώνως πρός τά Κεμαλικά άνακοινωθέντα) ύποχωρήσει είς Ούσάκ ένήργουν έξ Άφιόν-Καραχισάρ άντεπίθεσιν άποκρουσθεϊσαν μετά με γάλων άπωλειών τελευταίως δε καί ότι έκυκλώθη ή δεξιά έλληνική πτέρυξ. Ή άσυναρτησία τών άνακοινωθέντων τούτων καταδεικνύει τό ψευδές αύτών. Άν όμως έπετύγχανεν ή κατά τού Άφιόν-Καραχισάρ έπιχείρησις, δικαίως θά έγίνοντο πιστευτοί καί όλαι αί προηγηθεΐσαι ψευδολογίαι.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 217 Και δμως ένικήσαμεν Ή ύπερτάτη προσπάθεια τού Κεμάλ εναντίον τοϋ Αφιόν-Καραχισάρ άπέτυχε διά τής έγκαιρου άφίξεως τοΰ Α' Σ. Σ. εις τόν τομέα τούτον. Ή άφιξις αΰτη δέν ήτο συμπτωματική, δεν ήτον έργον τύχης. Ήτον άπόρροια υπολογισμών σωστών, σχεδίου συλληφθέντος και
έκτελεσθέντος μετά μεγίστης όξυδερκείας και άκριβείας, κατόπιν τής άγρύπνου παρακολουθήσεως τών κινήσεων τού έχθρού. (Αί άφικόμεναι κατά τήν κατάλληλον στιγμήν έλληνικαί δυνάμεις ήσαν κατώτεροι τών έχθρικών και μειονεκτοΰσαι εις θέσιν δράσεως.Ήσαν και πάλιν έπιτιθέμεναι έναντίον έχθρού κατέχοντος
όχυράς θέσεις. Και όμως τόν κατενίκησαν και τόν άπώθησαν έπΐ διάστημα μακρόν, μέχρις ότου τόν έτρε ψαν είς φυγήν διά νά έξαφανίζουν πάσας τάς προσμειδιώσας εις αυ τόν έλπίδας και νά προλάβουν τάς μεγάλας συνέπειας τής τυχόν έπιτυχίας του. Ή πενθήμερος περί τό Άφιόν-Καραχισάρ μάχη, καίτοι δέν είχε
πανταχοΰ τών σημείων της τήν σφοδρότητα τών προηγουμένων — κατά τάς δύο περιόδους τών άπό τοϋ τέλους τού παρελθόντος ’Ιου νίου έλληνικών έπιχειρήσεων— εΐχεν όμως άπειρον σπουδαιότητα με τό νικηφόρον υπέρ ήμών άποτέλεσμά της. Ήττήθη έχθρός άνώτερος κατ’ άριθμόν και άμυνόμενος και έματαιώθησαν σκοποί
του, έπιδιωχθέντες κατόπιν μελέτης καί παρασκευής ούχί προχείρου. Τήν σπου δαιότητα τοΰ άποτελέσματος έχουσα ύπ’ όψιν καί ή Στρατιά, άπηύθυνε προς τόν διοικητήν τού καταγαγόντος τήν νίκην Α' Σ. Σ. υπο στράτηγον κ. Α. Κοντούλην τό άκόλουθον τηλεγράφημα. Έπΐ λαμπρά νίκη κατά τήν τελενταίαν μεγάλην
μάχην τοϋ ΆφιόνΚαραχισάρ συγχαίρω υμάς καί άπαντας τούς ύφ’ ύμας, πεποιθώς δτι ή νίκη πάντοτε ως μέχρι
σήμερον θά στέφη τά δπλα σας. ΠΑΠΟΎΑΑΣ ’Εγκαίρως όμως άντελήφθη καί ό έχθρός τήν άφιξιν τών βορείως αύτοΰ κατερχομένων δυνάμεων τοΰ Β' Σ. Σ. καί έφρόντισε νά φύγη ό σον τό δυνατόν ταχύτερον καί άπώτερον, λαβών ΒΑ μέν τάς πρός Μπαγιάτ άγούσας, Α δε τάς πρός Μπουλαβαντί, όπου καί παραμέ νει ήδη άπρακτών. Έν τώ μεταξύ τρις άπεπειράθη νά καταστρέψη τήν πρός Σμύρνην σιδηροδρομικήν συγκοινωνίαν δΓ έπιδρομών τμημά των του είς Μπανάζ καί Τουλοΰ-Μπουνάρ, άλλά καί κατά τάς τρεις ταύτας άποπείρας άπέτυχε, καταδιωχθείς ύπό τών φυλασσουσών τήν γραμμήν δυνάμεών μας, αϊτινες έλαβον όλως νέαν διάταξιν κατόπιν
218 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕ» τών επί τούτω έκδοθεισών διαταγών του άρχηγοΰ τής Νοτιάς Όμάδος ύποστρατήγου κ. Α. Κοντούλη. Γενική έκκαθάρισις Προς τούτοις ό εχθρός άπεδιώχθη από τής οροσειράς τού ΆκκάρΝτάγ, έξεκαθαρίσθη δε καί ολη ή μέχρι Σαντουκλί περιοχή. Ποϊαι αΐ νέαι προθέσεις του έχθροΰ
δεν έξεδηλώθησαν ακόμη σαφώς. Τα ελλη νικά στρατεύματα αγρυπνούν καί εινε ικανά νά ματαιώσουν πάσαν άπόπειραν δράσεώς του. Εις σχετικήν μέ τάς προθέσεις τού έχθρού έρώτησίν μου προς τόν υποστράτηγον κ. Α. Κοντούλην, έχοντα ήδη πλήρη αύτοβουλίαν ένεργείας, ήκουσα τήν διαβεβαίωσίν του, οτι ό έχθρός
θά συντριβή καί πάλιν, αν θά τολμήση νά έπιχειρήση τι εις τό μέτωπον τού Άφιόν-Καραχισάρ, δπερ εϊνε άπολύτως έξησφαλισμένον, πιθανώτερον δε φαί νεται, ότι ούτος θά τραπή πρός Τσάι καί εις τήν πέραν καί κάτω αύτοΰ περιοχήν. 18’Οκτωβρίου 1921 ΤΟ «ΕΜΠΡΟΣ» ΕΙΣ ΤΑΣ ΠΡΟΦΥΛΑΚΑΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΚΤΥΠΗΜΑ ΤΗΣ
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥ ΚΑΚΑΙΩΡΑΙ ΔΙΑ ΤΟΝ ΚΕΜΑΛ - ΜΕΓΑΛΗ ΑΒΑΡΙΑ ΕΙΣ ΤΑΣ ΕΧΘΡΙΚΑΣ ΤΑΞΕΙΣ - ΕΑΝ Η ΕΛΛΑΣ ΕΠΙΜΕΙΝΗ ΟΛΙΓΟΝ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ Ο ΕΧΘΡΟΣ ΚΑΤΑΡΡΕΩΝ ΗΔΗ ΘΑ ΥΠΟΚΥΨΗ - ΑΥΤΟΜΟΛΟΎΝ ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ (Μέτωπον Άφιόν-Καρά-Χισάρ) Οκτώβριος. — Διέρ
χομαι όλίγας ημέρας εις τάς προφυλακάς τού τομέως τού Άφιόν-ΚαράΧισάρ, εις τά μέρη όπου εχει χαραχθή καί έξασφαλισθή ή άμυντική γραμμή μας, ή προασπίζουσα τήν πόλιν, ήτις άποτελεΐ σημείον κύριον συγκοινωνιών καί κέντρον σπουδαιότατον έπιχειρήσεων. Δεν καθορί ζω θέσεις, ούτε κατονομάζω χωρία, διότι
το εναντίον θ ’ άπετέλει άκριτομύθιαν, άντιβαίνουσαν εις στοιχειώδεις προφυλάξεις. Γενικώς μόνον ΠΡΟΦΥΛΑΚΑΙ,
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 219 ήμπορώ νά εϊπω, ότι άντικρύζω καί πάλιν τάς ύψηλάς καί άποτόμους καί πολλαχοΰ βραχώδεις βουνοσειράς, οπού προ ολίγων ήμερων συνετρίβησαν α'ι έλπίδες ή μάλλον αί βεβαιότητες του Κεμάλ περί τής νι κηφόρου είσελάσεως των στρατευμάτων του εις τό Άφιόν-Καρά-Χισάρ καί όπου
μετά σφοδρότατον καί σκληρόν άγώνα ό έλληνικός στρατός κατήγαγε μίαν των ώραιοτέρων καί μεγαλειτέρων —κυρίως διά τά άποτελέσματά της — νικών. Ό άτυχης Βέης Ή νίκη αυτή πλήν των άλλων σπουδαιοτάτων άποτελεσμάτων της είχε καί τό έξης τό όποιον ίσως νά εχετε μάθει. Τό έν Πολατλί έδρεΰον Γενικόν
Στρατηγείον τού Κεμάλ έκάλεσεν — ώς βεβαιούν πληροφορίαι έξ Άγκύρας— τόν διοικητήν τών ήττηθεισών τουρκικών δυνάμεων συνταγματάρχην Σελεχεδδίν-Άντίλ βέην ν’ άπολογηθή διά την ήτταν του. Ό συνταγματάρχης ούτος είνε ό ίδιος ό ύποστάς τήν περίφημον εκείνην ήτταν εις Τουλού-Μπουνάρ κατά τόν παρελθόντα
Μάρτιον. Ήτο, φαίνεται, πεπρωμένον — καί μεταχειρίζομαι τήν λέξιν αύτήν διά νά είμαι σύμφωνος πρός τήν τουρκικήν μοιρολατρείαν— εις τον άνώτερον τούτον Τούρκον άξιωματικόν νά ήττηθή τοσοΰτον διά δευτέραν φοράν άπό τόν ίδιον Έλληνα Σωματάρχην τόν υποστράτηγον κ. Άλ. Κοντούλην. Τούρκοι αύτόμολοι Τής
προ τού Άφιόν-Καρά-Χισάρ έλληνικής νίκης τ’ άποτελέσματα υπήρξαν πολλαπλά. Άλλα κυρίως έσχον έπίδρασιν μεγίστην έπί τού ήθικοΰ τών τουρκικών στρατευμάτων, τών όποιων ή κατάστασις είνε σήμερον έκ τών οίκτροτέρων. Έχομεν ήδη βεβαιώσεις περί τούτου παρ’ αύτών τών Τούρκων. Ένώ περιέρχομαι τάς ίστορικάς
πλέον το ποθεσίας καί παρακολουθώ τήν εντατικήν όργάνωσιν τής άμύνης μας είς τόν τομέα τούτον, βλέπω καί
τήν συνεχή προσέλευσιν εις τάς γραμμάς μας αύτομόλων Τούρκων στρατιωτιών, είτε μεμονωμένων, είτε κατά μικράς ομάδας. Οί αύτόμολοι ούτοι δέν άποκνοΰν εις τήν πρώτην έρώτησιν νά δίδουν άπαντήσεις μακράς καί πληροφοριακάς πολύ περί τής καταστάσεως τού τουρκικού στρατού. Όσον δέ καί άν νομίση τις, ότι οί δίδοντες τάς πληροφορίας παρουσιάζουν τήν έν λόγω κατάστασιν τόσον οίκτράν διά νά καταστούν μάλλον εύάρεστοι είς ήμάς, πάλιν είς τό βάθος τών λόγων των άπομένει πολλή άλήθεια, ήτις βε-
220 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» βαιούται και έκ πλείστων αποδείξεων και έκ προηγουμένων γεγονό των. Οΰτω λοιπόν οί αύτόμολοι καταθέτουν, ότι πείνα και στέρησις τών πάντων μαστίζει τάς τάξεις του Κεμαλικοϋ στρατού. Γυμνοί και πειναλέοι Ή ύπό τού πρός Άγκυραν προελάσαντος και έν καιρώ
παλινδρομήσαντος έλληνικού στρατού συντελεσθεΐσα καταστροφή πάντων τών πόρων τής χώρας, τούς όποιους ήδύνατο νά χρησιμοποιήση ό Κεμάλ, και ή καταστροφή τών συγκοινωνιών άπεστέρησε τόν τουρκικόν στρα τόν και αυτά τά μέσα τής άμέσου συντηρήσεως. Εις τό σημεΐον τούτο ή πρός Άγκυραν έκστρατεία ύπήρξεν
άπείρως άποτελεσματική. ΟΙ στρατιώται τού Κεμάλ σήμερον άληθώς πεινούν καί είνε γυμνοί, μή δυνάμενοι ν’ άντιπαλαίσουν εις τήν δριμύτητα τού άρξαμένου χειμώνος. Ούδαμού σχεδόν εύρίσκουν καταφύγιον, όπου νά δύνανται να στεγασθούν. Πανταχού ή σπάνις τών πρώτης άνάγκης τροφίμων, σπάνις τόσον μεγάλη,
ώστε νά περιορισθή τό σιτηρέσιον εις τό έλάχιστον οριον και νά παρέχεται κατά μακρά διαστήματα. Τήν πείναν ταύτην γνωρί-ζουν ήδη καί οί κάτοικοι άπάσης τής υπαίθρου χώρας. Πανταχού σχεδόν ή πλήρης καταστροφή τών συγκοινωνιών, τήν έκ τής όποιας δυσχέρειαν διά τήν συντήρησιν ενός στρατεύματος
έπαυξάνει ή μεγά λη ελλειψις τών μέσων μεταφοράς τροφών καί ύλικού πολέμου έκ τής Άγκυρας, Ίκονίου ή Αττάλειας. ’Ελλείπουν ή τροφή καί ό ιματισμός καί ή στέγασις άφ’ έτέρου. Τά πυροβόλα έχουν όλιγίστας έκαστον οβίδας καί ό άνεφοδιασμός πυρομαχικών είνε έργον έκ τών δυσχερεστάτων. Ζωνταναι
αποδείξεις Τήν καταστραφεϊσαν σιδηροδρομικήν γραμμήν Άγκύρας ούδ’ άπεπειράθη κάν ό Κεμάλ νά έπισκευάση άλλα καί θά παρέλθη πολύς
χρό νος διά νά σκεφθή τό τοιούτο, λαμβανομένης ύπ’ όψιν όλης τής άλλης σημερινής καταστάσεως τών πολεμικών του πραγμάτων. ’Επί πλέον — κατά τάς πληροφορίας πάντοτε τών αύτομόλων— ή εύφλογία καί ό τύφος λυμαίνονται σκληρώς τάς τάξεις τού Κεμαλικού στρατού. Εις έρώτησιν πρός αύτόμολον λοχίαν τού πυροβολικού, ποιος ό προξενήσας τήν καταστροφήν ταύτην, τήν έρήμωσιν, πείναν καί δυ στυχίαν, έδόθη ή άπάντησις. — Ό έχθρός.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 221 — Ποιος έχθρός; ερωτώ αυτόν. — Ό έχθρός! Άπαντά και πάλιν μειδιών ό εύφυής Τούρκος, μή θελήσας νά εϊπη καθαρώς. ’Εσείς! από υπερβολικόν ϊσως ζύγισμα των λόγων του. Ή μαστίζουσα τον Κεμαλικόν στρατόν δυστυχία εκπροσωπείται τε λειότατα υπό τών αύτομόλων. Παρουσιάζουν
ούτοι θέαμα οίκτρόν. Πειναλέοι κα'ι ριγοΰντες. Και τό εύγνώμον βλέμμα τό όποιον ρίπτουν έπι τών προσφερόντων εις αυτούς θερμαντικήν τροφήν, τό άπληστον βλέμμα τό όποιον ρίπτουν έπι τής προσκομιζομένης ταύτης τροφής, και ό στεναγμός άνακουφίσεως, ή μάλλον κραυγή τής εύτυχίας, τήν όποιαν εκβάλλουν,
όταν οδηγούνται υπό στέγην διά νά προφυλαχθούν άπό τό ψύχος, λέγουν πολλά, περισσότερα άπό τούς λόγους των. Το ρεύμα τής αυτομολίας Ή κατάστασις αυτή έδημιούργησε τήν ανάγκην τών λιποταξιών και τής αύτομολίας. Τινές έκ τών αύτομόλων τούτων, οί περισσότεροι, κατάγονται άπό τά πλησίον τού Άφιόν
Καραχισάρ μέρη, τά κατεχόμενα όμως ύπό τών Τούρκων. Προσέρχονται οί αύτόμολοι ούτοι εις τάς γραμμάς μας, διότι έλπίζουν ότι ταχέως θά μεταβοΰν εις τάς εστίας των.Όταν έγνώσθη εις μερικούς, ότι τά χωρία των κατέχονται ύπό τών Κεμαλικών, άπεκρίθησαν. — Τό ξέρουμε, άλλα γλήγορα θά τούς διώξετε άπό έκεϊ
για να πάμε κ’ έμεϊς στα σπίτια μας. Αύτομολοΰν κα'ι οί άξιωματικοι Μεταξύ τών αύτομόλων συγκατελέγεται και εις κατώτερος άξιωματικός. Έβεβαίωσε δε ούτος, ότι και άλλοι πολλοί άξιωματικοι θά ηύτομόλουν, έάν ήσαν βέβαιοι ότι θά ειχον έξησφαλισμένα τά μέσα τής συντηρήσεώς των. Ή βεβαίωσις αΰτη μέ
φέρει να διατυπώσω μίαν ι δέαν. Νά καθίστατο γνωστόν εις τούς τοιούτων διαθέσεων Τούρκους αξιωματικούς διά
προκηρύξεων ή δΓ οίουδήποτε άλλου τρόπου, ότι τό Ελληνικόν Κράτος άναλαμβάνει να δίδη είς αύτούς έπαρκή σύνταξιν εις τά διάφορα μέρη. Μία τοιαύτη ύπόσχεσις θά ήλάττωνεν άσφαλώς κατά πολύ τόν άριθμόν τών ύπό τήν Κεμαλικήν σημαίαν ύπηρετούντων Τούρκων άξιωματικών.
222 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕΙ» Πώς συγκρατοϋνται οί Τούρκοι Οί ίδιοι αύτόμολοι βεβαιούν, δτι ό Κεμαλικός στρατός δεν διελύθη είσέτι, διότι οί άνδρες, ϊνα παραμείνουν εις τάς τάξεις των, διαβουκολούνται μέ την ύπόσχεσιν, δτι μετά ένα μήνα θ’ άποστρατευθοϋν. Ή Ελλάς — λέγουν εις αυτούς —
ήττηθεϊσα καί μή δυναμένη νά έξακολουθήση τον άγώνα, υποκύπτει καί ζητεί νά ύπογράψη ειρήνην, όπως έζήτησε καί ή Γαλλία! Πολλοί πιστεύουν άλλα καί πολλοί έβαρύνθησαν ν’ άκούουν τάς Κεμαλικάς ψευδολογίας καί διά τούτο γογγύζουν καί δταν άντιλαμβάνωνται δτι οί γογγυσμοί των εις ούδέν ώφελοϋν,
καιροφυλακτοΰν διά να εΰρουν την κατάλληλον στιγμήν, όπως λιποτακτήσουν. Ό Κεμάλ διά ν’ άντιμετωπίση την κατάστασιν ταύτην, πό τε μετακινεί τάς δυνάμεις του πρός διάφορα σημεία μέ την έλπίδα να έπιτύχη μικρόν τινα νίκην, δυναμένην ν’ άνυψώση τό ήθικόν τών άνδρών του, ή διά νά κατευθυνθή καί
συγκεντρωθή είς μέρη, δπου ή έξεύρεσις εφοδίων δεν θά είναι τόσον δύσκολος, καί πότε έπιζητεϊ να ένισχύση τάς τάξεις του διά νέας στρατολογίας έκ τού άπομείναντος ικανού πρός μάχιμον ύπηρεσίαν πληθυσμού τών περιφερειών, δπου έκτείνεται άκόμη ή έξουσία του. Μάταιαι άπόπειραι Άλλ’ είς τήν πρώτην
περίπτωσιν πάντοτε άποτυγχάνει. Πάσα άπόπειρά του προσκρούει είς τήν έγκαιρον παρουσίαν τού Ελληνικού στρατού. Άπεπειράθη προχθές νά ένεργήση έπιθετικώς καί αίφνιδιαστικώς είς τήν περιοχήν τού Τσιβρίλ, άλλ’ άπεκρούσθη τελεσφόρως ύπό τών έκεΐ ήμετέρων δυνάμεων ήναγκάσθη δέ νά ύποχωρήση τα χέως ϊνα
μή ύποστή ήτταν δεινοτέραν. Τμήμα στρατού του, άποτελοΰν φάλαγγα έκ 1000 περίπου άνδρών, διαρρέον έκ Μπορντί πρός νότον (ΒΑ
Άφιόν Καραχισσάρ 50 χιλ.), έβλήθη διά κανονιοβολισμών ύπό τών ήμετέρων προφυλακών καί διεσκορπίσθη, τραπέν, πρός δια φόρους κατευθύνσεις. Ίο μήνυμα τών άεροπόρων Τήν πρωίαν τής 5ης τρ. μ. δυνάμεις του συνεκεντροΰντο είς Πολυδώριον καί Σπάρτην. Άεροπλάνον, τού όποιου έπέβαινεν ό άνθυποπλοίαρχος κ. Τσιριγώτης μέ χειριστήν τον άνθυποπλοίαρχον κ. Φίλιππαν, έβομβάρδισε τάς συγκεντρουμένας Τουρκικάς δυνάμεις τόσον έπι-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 223 τυχώς, ώστε αύται έτράπησαν εις στακτόν φυγήν προς ολα τα σημεία. Συγχρόνως οί τολμηροί αεροπόροι μας παρήγγειλαν δι’ έρματισμένου φακέλλου εις τούς κατοίκους των δύο ανωτέρω πόλεων, δτι εάν πα ρατηρήσουν καί άλλην φοράν συγκεντρώσεις εχθρού είς αύτάς θά τάς
βομβαρδίσουν μέχρι τελείας καταστροφής των. Αί τοιαύται άτυχίαι και άποτυχίαι τού έχθροϋ είναι τό μόνον άποτέλεσμα πάσης από πειρας του. Μεγάλη άβαρία Είς την δευτέραν περίπτωσιν —την τής στρατολογίας— ό Κεμάλ εϊνε έπί μάλλον άτυχής. Τελευταΐαι πληροφορίαι άναφέρουν, δτι μόλις άπεπειράθη νά
στρατολογήση είς την νοτίως τού Σαντικλί περιοχήν καί είς τά περί τό Τσάι χωρία καί άλλαχού, πάντες οί απειλούμενοι πριν στρατολογηθοϋν έτράπησαν άνά τά όρη, δπερ ειχον ήδη πράξει καί ικανοί έκ τών στρατιωτών του, τών καταγομένων άπό τά μέρη αύτά. Αί Κεμαλικαί τάξεις έχουν ύποστή μεγάλην άβαρίαν καί
διά τού το ό άρχηγός τών έθνικοφρόνων τής Άγκύρας προσπαθεί τόσον νά πυκνώση αύτάς. Ή δύναμις ικανών Συνταγμάτων του περιωρίσθη είς 500 καί 600 μόνον άνδρας· μία δε μεραρχία τής Κιλικίας καί έτέρα τού Καυκάσου ΔΙΕΛΥΘΗΣΑΝ ΕΝΤΕΛΩΣ. Τό ηθικόν κάτω Εύνόητον πόσον τό ηθικόν τού Κεμαλικού στρατού έχει
καταπέσει έκ τών τοιούτων συνθηκών, ύφ’ ας διατελεϊ. Πείνα, γυμνότης άφ’ ένός, νόσοι, άδυναμία άνεφοδιασμού άφ’ ετέρου. Ούδόλως λοιπόν ά πορον διατί πληθύνονται τόσον αί λιποταξίαι καί αί αύτομολίαι. Ούδείς έξ άλλου παραγνωρίζει τήν άντοχήν τού εχθρού, τήν εμμονήν του είς ένα άγώνα, δστις κρίνει
τήν τύχην τής Τουρκίας, τήν προσπάθειάν του νά μή ύποκύψη πρό τής μεγαλειτέρας καταστροφής. Άλλ’ ολα ταύτα μοιραίως θά
ύποκύψουν πρό τής επιβλητικής άνάγκης, τήν ό ποιαν δημιουργεί ή άλήθεια τής πραγματικότητος. Ό διαρκώς ήττώμενος έχθρός διατρέχει σήμερον τήν κρισιμωτάτην περίοδόν του. Τό τέλος ταύτης προφανώς θά είνε ή πλήρης ομολογία τής ήττης του. Τούλάχιστον τούτο προλέγει σήμερον ή κατάστασις τού έχθρού. Καί διά τούτο εύρίσκονται άσφαλώς έν τή άπολύτω άληθεία καί ορθότατα σκέπτονται οί ύποστηρίζοντες — ήμέτεροι καί ξένοι— ότι
224 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» ΟΛΙΓΟΝ ΕΙΣΕΤΙ ΑΝ ΕΠΙΜΕΙΝΗ Η ΕΛΛΑΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ ΕΝΤΑΣΕΩΣ, Θ’ ΑΝΑΓΚΑΣΗ ΤΑΧΙΣΤΑ ΤΟΝ ΕΧΘΡΟΝ ΝΑ ΥΠΟΚΥΨΗ. 11 Νβρίον 1921 16η ’Επιστολή Άφιόν Καρά-Χισάρ Αγαπητή μου Ναταλία, Όλο είμαι έτοιμος προς άναχώρησιν και δλο χασομερώ ακόμη. Ό πως σοϋ έγραφα και
εις το προηγούμενον γράμμα μου πρέπει νά τε λειώσω κάποια δουλειά πρώτα και υστέρα νά φύγω. Μετά 5-6 ημέ ρας αναχωρώ. Διά τά χρήματα τού κ. Φάνη σοϋ έγραφα, δτι τά έχω φυλαγμένα, άλλα φοβούμαι μή χαθούν και δεν τά στέλλω. Άμα έλ θω θά τού τά δώσω αμέσως. Τό γράμμα αυτό ήμπορεϊς νά τό δείξης και
τού κ. Φάνη. Σοϋ στέλλω μίαν καί μισήν όκά νήμα άπό μαλλί Άγκύρας, σπάνιο πράγμα, λίγο βούτυρο, λίγο βίσινο ξερό για νά κάνης κομπόστες καί νά τρώς. Σοϋ στέλλω άκόμη ένα ζευγάρι παντούφλες τούρκικες καί ένα ζευγάρι γοβάκια χανουμίστικα μεταξωτά καί κάτι μετάλλινα ποτήρια καί ποτηράκια, τά όποια θά
τά φυλάξης καί δταν έλθω θά σοϋ είπώ εις τί χρησιμεύουν. Άν ό κομιστής [στρατιώτης] σοϋ είπή, δτι έπλήρωσε τελωνεϊον, τού τά δίνεις. Μή στενοχωρήσαι, παιδί μου, πού δεν ήλθα άκόμη. Έπρεπε νά μεί νω λίγο γιά νά επιτύχω καλά έκεΐνο πού θέλω5. Όταν έλθω μέ τό καλό, έχω νά σοϋ φέρω καί 12 οκάδες μαλλί
Άγκύρας, πού δταν τό γνέσουμε θά κάμουμε θαυμάσια πράγματα. Έχω άκόμη ένα χαλάκι πρώτης γραμμής καί μερικά άλλα ωραία πράγματα. Άπό υγείαν είμαι παραπολύ καλά. Δόσε άσπασμούς εις την μαμά, μπαμπά, μητέρα κι άδέλφια μου. Χαιρετισμούς εις τούς Παλαιολόγου καί λοιπούς. Σε φιλώ γλυκά-γλυκά Ήλίας 5.
Υποθέτω πώς εννοεί τήν έκδοση, στη Σμύρνη, τής καθημερινής στρατιωτικής έφημερίδας, πού θά ονομαστεί Ό
Συνάδελφος κα'ι θά κυκλοφορήσει άπό τις 18 Μαρ τίου έως και τις 14 Αύγουστου 1922, μέ διευθυντή τόν ίδιο (ύποσ. Π, Βουτιερίδη).
225 ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 18 Νοεμβρίου 1921 ΕΠΙΝΙΚΙΟΝ ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ ΕΙΣ ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣΑΡ ΕΠΙ ΤΗ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΟΥ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ Η ΕΓΚΑΡΔΙΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ Νοέμβριος. — ’Ιδού και μία σελ'ις τής στρατιω τικής ζωής έν Άφιόν Καραχισάρ,
εξω άπό πολεμικός διαταγάς και επι χειρήσεις. Ό διοικητής του Α' Σ. Σ. κ. Άλ. Κοντούλης προαχθείς εις άντιστράτηγον, ήθέλησε νά έκφραση κάπως έπισημότερον εις τούς άξιωματικούς τού στρατηγείου του τάς εύχαριστιας του διά την ζωηράν έκδήλωσιν τής χαράς αύτών έπι τή προαγωγή του. Ή χαρά αυτή
έξεδηλώθη ζωηρότατα έκ μέρους των άξιωματικών τού στρατηγείου τού Α' Σ. Σ. δταν έγνώσθη κατά πρώτον, ότι ό κ. Κοντούλης προάγεται εις άντιστράτηγον. Την προαγωγήν ταύτην άπαντες οί άξιωματικοι έθεώρησαν ώς τιμήν άντανακλώσαν έφ’ ολοκλήρου τού Α’ Σ. Σ. διότι ό ύψηλός βαθμός κατεκτήθη εις τά πεδία τών
μαχών και μετά σειράν όλην ένδοξων καί έκλάμπρων νικών. ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣΑΡ, Σύμπλεγμα νικητών Ό κ. Κοντούλης παρέθεσε γεύμα εις τούς άξιωματικούς τού στρα τηγείου του. Εις τό γεύμα τούτο — τό όποιον παρετέθη έν τή μεγάλη αιθούση τού πρώην Τουρκικού Διοικητηρίου και νύν γραφείων τού Σώματος —
παρεκάθησαν άπαντες οί μέχρι τού βαθμού τού λοχαγού άξιωματικοι τού Στρατηγείου, ήτοι: ό ’Επιτελάρχης τού Σώματος συν ταγματάρχης τού πεζ. κ. Στ. Γονατάς, ό νεωστί προαχθείς εις συνταγ ματάρχην έπιμελητής τού Α' Σ. Σ. к. Π. Παπαχρήστου, ό άρχίατρος κ. Καλαντζόπουλος, ό άρχικτηνίατρος κ. Κοτσοβός,
οί ταγματάρχαι κ. κ. Β. Βλησμάς, ύπασπιστής τού Στρατηγού καί προϊστάμενος τού I ’Επιτελικού Γραφείου, Μελισσινιός
προϊστάμενος τού III Γραφείου, Γρηγορόπουλος έλεγκτής, Βουλγαράκης ταμίας, ό έπίατρος κ. Γόντικας, οί λοχαγοί κ. κ. Θ. Γκιόκας, Κ. Κανελλόπουλος, Θ. Γιαννακόπουλος, Κ. Παπακωνσταντίνου υπασπιστής, Α. Τζάντζαρης, Μπιζάνης, Παπαλάκης, Ν. Παπανικολάου, Βασιλάκης, ό ’ίλαρχος κ. Μιχαλόπουλος, ό ιατρός κ. Σ. Άποστολόπουλος, ό κ. Γκανάς Δικαστικός Σύμβου-
226 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» λος, ό ίερεύς τοΰ Σώματος άρχιμανδρίτης κ. Χριστόφορος Χατζής· μή στρατιωτικοί δέ ό Δήμαρχος τοΰ Άφιόν Καραχισάρ Σααμπίτ βέης καί ό υπογεγραμμένος, ό μόνος αντιπρόσωπος τοΰ Τύπου. Ή συμμετοχή τοΰ Τούρκου Δημάρχου Ή έν σχήματι παραλληλογράμμω τράπεζα είχε
στολισθή με άνθη. Ό Δήμαρχος είχε φροντίσει νά προμηθεύση τά άναγκαιοΰντα πιάτα, μαχαιροπήρουνα ποτήρια, φιάλας καί λοιπά. Ό κ. Κοντούλης, φέρων ήδη τάς έπωμίδας τοΰ άντιστρατήγου είχεν εις τά δεξιά του τον κ. Επιτελάρχην καί άριστερά του τον άρχίατρον κ. Καλαντζόπουλον, άπέναντί του δέ τόν
Δήμαρχον. Κατά την διάρκειαν τοΰ γεύματος, τοΰ όποιου τό «μενού» ήτον εκλεκτόν καί ποικίλον, ή μουσική τοΰ Σώματος εξω εις τόν μέγαν διά δρομον έπαιάνιζε διάφορα τεμάχια. Τό γεΰμα διεξήχθη μετά τής έπιβαλλομένης σοβαρότητος, άλλά καί μετά πλείστης έγκαρδιότητος ώς ν’ άπετέλουν οί παρακαθήμενοι μίαν
μεγάλην άγαπημένην οικογένειαν. Κατά τά επιδόρπια ό Στρατηγός ήγειρε την έξής πρόποσιν. Ή πρόποσις τού Στρατηγού Κύριοι άξιωματικοί καί λοιποί συνδαιτημόνες Είμαι ύπερήφανος ότι εις την χώραν τού Αλεξάνδρου μας καί έν τώ μέσω τού νικηφόρου στρατού μας, προήχθην εις τόν άνώτατον τής στρατιωτικής
ιεραρχίας βαθμόν τοΰ άντιστρατήγου. Είμαι ετι μάλλον ύπερήφανος ότι άπό τοΰ Μαρτίου έ. έ. διοικητής ών τοΰ άηττήτου Α' Σώματος Στρατού έστιν ότε δέ καί άλλων στρατηγικών μονάδων ηύτύχησα νά οδηγήσω τάς δυνάμεις ταύτας εις τόν θρίαμβον καί εις τήν νίκην, άποσπάσας άλλεπαλλήλως τά θερμά συγχαρητήρια
τοΰ διοικητοΰ τής όλης Ασιατικής Στρατιάς καί έκστρατείας. Έπί τούτοις αισθά νομαι χαράν καί εύχαρίστησιν, αλλ’ έν
ταύτώ αισθάνομαι καί τήν ύποχρέωσιν νά τονίσω ότι εις τό επίμοχθον εργον μου εϊχον πολυτίμους συνεργάτας σάς, έκαστος τών όποιων έν τώ κύκλω τής ένεργείας του συνέβαλεν εις τήν έπίτευξιν τών περιφανών τούτων άποτελεσμάτων. Είμαι ένθουσιασμένος κύριοι έκ τής άρμονίας μεθ’ ής διεξηγάγετε καί διεξάγετε τό εργον σας. Τό μέγα τούτο άγαθόν οφείλεται βεβαίως εις τάς άγαθάς προθέσεις σας, έκεινος όμως δστις ήδυνήθη νά συναρμονήση τάς αγαθός ταύτας προθέσεις είνε άναμφισβητήτως ό έν παντί
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 227 πολυτιμότατος συνεργάτης μου και ιδιαίτερος προϊστάμενος ύμών, άρχηγός τού Επιτελείου μου, Συνταγματάρχης κ. Γονατάς, όστις πο λύ δικαίως και λίαν έπαξίως θά καθέξη την βαθμίδα τού στρατηγού. Έπι τή εύτυχεϊ ταύτη συναντήσει μας παρακαλώ νά πίωμεν ύπέρ τής Α. Μ. τού
Μεγάλου Βασιλέως μας, ύπερ τού Έθνους και ύπερ τού Στρατού. Ή πρόποσις τοΰ αρχηγού τοϋΕπιτελείου Εις τήν πρόποσιν ταύτην άπήντησεν έκ μέρους τών κ. κ. Αξιωμα τικών ό επιτελάρχης τοΰ Α' Σ. Σ. κ. Στ. Γονατάς οΰτω· Στρατηγέ μου, Οί άξιωματικοί τού Στρατηγείου σας, κατά τήν πρώτην έν Δορυλαίω
άναγγελίαν τοΰ προβιβασμού σας (τόν όποιον καίπερ τυπικώς άναβληθέντα έθεώρουν έκτοτε ώς ούσιαστικώς γενόμενον) έξέφρασαν ύμϊν τά αισθήματα τής χαράς και ύπερηφανείας διά τε τήν προσωπι κήν ύμών έπαξίαν ίκανοποίησιν και διότι έν τή προαγωγή ύμών εϊδον άμειβομένην τήν τόσον έπιτυχή και ένδοξον
δράσιν τοΰ Α' Σ. Σ. Ήδη εύχόμεθα ύμϊν όπως αί δάφναι στέφουν πάντοτε πάσαν πολε μικήν ύμών δράσιν ώς και μέχρι σήμερον και όπως, παρερχομένης τής πολεμικής καταστάσεως, δοθή ύμϊν ή ευκαιρία νά έφαρμόσητε τάς τό σον ύγιεϊς ύμών άρχάς προς βελτίωσιν τού στρατεύματος. Ή πρόποσις τοΰ Σααμπιτ βέη Εΐτα
ό δήμαρχος Σααμπιτ βέης μεταφράζοντος τοΰ λοχαγοΰ κ. Άθ. Τζάντζαρη, ήγειρε τήν κάτωθι πρόποσιν. Στρατηγέ μου, Ήμεϊς θεωρούμεθα ύπερήφανοι, ότι εις τήν πόλιν ταύτην ήξιώθη ό στρατηγός νά τιμηθή διά τής άνωτάτης στρατιωτικής βαθμίδος. Εύ χομαι δε όπως και ό έπιτελάρχης άποκτήση έν τή αύτή πόλει τήν
βαθ μίδα τοΰ στρατηγού. Έγώ δε είμαι ύπερήφανος και θεωρώ έξαιρετικήν τιμήν δΓ έμέ ότι έτυχε νά παρακαθήσω εις τό
έπίσημον τούτο τιμητι κόν γεύμα μετά τού στρατηγού και τού έπιτελείου αυτού. Πρόποσις τοΰ απεσταλμένου τοΰ «ΕΜΠΡΟΣ» Κατόπιν, νομίσας κ’ έγώ ώς καθήκον ν’ άπευθύνω όλίγας λέξεις προς τόν νικητήν Στρατηγόν, είπα τά έξής.
228 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Στρατηγέ μου, ’Επιτρέψατε και εις έμέ τόν ξένον τής στρατιωτικής οικογένειας, αλλά γνωρίσαντα τόσον πολύ και έκ τού πλησίον τό μέγα και ένδο ξον έργον τού στρατού μας, νά σας άπευθύνω όλίγας λέξεις κατά την ώραίαν όσον καί έπίσημον ταύτην έορτήν. Βεβαίως θά ήτο
καλλίτερον, έάν παρεκάθηντο ένταΰθα και άλλοι συνάδελφοί μου, ΐνα οί λό γοι μου διερμηνεύουν καί εκείνων τήν γνώμην. Άλλ’ άφοϋ τυγχάνει να είμαι κατά τό έτος τούτο ό Πρόεδρος τής «Ένώσεως τών Συντακτών» καί δύναμαι ν’ αντιπροσωπεύω αύτήν, καί αφού κυρίως οί συντάκται τών αθηναϊκών έφημερίδων, έχουν
τοσάκις άπασχοληθή με τήν καθό λου δράσιν σας καί έχουν έξυμνήσει αύτήν, οί λόγοι τούς όποιους σάς άπευθύνω σήμερον, άς θεωρηθούν ώς έκφρασις καί τής γνώμης ε κείνων. Ή δημοσιογραφία σάς παρηκολούθησε πάντοτε καί σάς έγνώρισεν έν τή ύπερόχω έθνική σας δράσει, τόσον, ώστε οί συντάκται, οί όποιοι
συχνά έν τώ παραγγέλματί των εινε καί αυτοί στρατιώται τού καθήκοντος καί τής ιδέας, να έχουν μόνον θαυμασμόν διά τό κα θόλου έργον ένός άληθοΰς στρατιώτου. 'Ομολογώ, ότι ή άναπόλησις τού έργου σας αυτού κατά τήν στιγμήν ταύτην με συγκινεϊ τόσον, ώστε νά δυσκολεύωμαι όπως εύρω τάς καταλλήλους
λέξεις τά ό ποιας θά έπρεπε νά σάς εϊπω τώρα διά νά έκφράσω τήν χαράν όλων μας έπί τή προαγωγή σας. Εύχερώς όμως δύναμαι νά εϊπω τούτο. "Ο ταν ή αύστηρά καί άπροσωπόληπτος ιστορία θ’ άπασχοληθή μέ τόν έθνικόν βίον τής συγχρόνου Ελλάδος, συχνά θά σταματήση προ τής ύπερόχου δράσεώς σας καί θ’
άναδείξη αύτήν. Εινε τούτο ό ώραιότερος έπαινος καί ή μεγαλειτέρα δόξα δι’ ένα στρατιώτην τής Πατρίδος
γενναϊον, σώφρονα καί τίμιον. Ήδη, έγείρων τό ποτήριόν μου πρός τιμήν σας, εύχομαι όπως ή Ελλάς άποβή τοιαύτη καί ό στρατός της τοιοΰτος, ώστε νά δύναται έν τή στρατιωτική κλίμακι ν’ άναγράφεται καί ό βαθμός τού Στρατάρχου· θά εινε δέ ή χαρά όχι μόνον τού στρα τού άλλα σύμπαντος τού'Ελληνικού Έθνους, άν ό πρώτος Στρατάρ χης τήςΈλλάδος είσθε σείς. Ζήτω ό Στρατηγός μας. Ή ευχή τον Αρχιμανδρίτου Τελευταίος δέ ό άρχιμανδρίτης κ. Χριστόφ. Χατζής διετύπωσεν ώ ραίαν εύχήν ύπέρ τού Έθνους, τού Στρατού, τού Βασιλέως καί τού Στρατηγού. Καί ούτως έληξεν ή ώραία αυτή εορτή, τήν όποιαν έστόλισε πρό
*и^а—· ■ iiini.il ,ΐ,Ι.Κ ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 229 παντός ή αρμονία των αισθημάτων τών παρακαθημένων καί ή χαρά όλων διά τήν δικαίαν άνταμοιβήν τών τόσων αγώνων καί κόπων ένός στρατιώτου τής Πατρίδας, δοξασθέντος έν τή υπηρεσία της. 1 Τ' επιστολή 24 Νβρίου 1921 Σμύρνη Αγαπητή μου Ναταλία, Εύρίσκομαι άπό χθες εις Σμύρνην. Μεθαύριον αναχωρώ δι ’ Αθή νας. Τά γράμματά σου (4, 7 καί 11 Νβρίον) τά ί-λαβα. Με κάποιον στρατιώτην σοϋ είχα στείλει μερικά πραγματάκια καί γράμμα μου. Σου τά εφερε; Όταν έλθω εχω νά σοϋ ειπώ πολλά ευχάριστα. Νά μή μου στείλης γράμμα σου, άφου εως την Δευτέραν θά είμαι αύτοϋ, ν θέλη ό Θεός. Δόσε φιλιά εις δλους. Τήν κυρίαν'Έλζαν [σύζυγο τοΰ μεγαλοβιομήχανου Κύρου Κύρτση τής Μακεδονίας] ευχαριστώ πολύ διά τάς περιποιήσεις πού σοϋ κά νει. Θά φροντίσω νά μάθω εάν είναι έδώ ό κ. Κϋρος. Διά τον Μιχαλάκην τής κ. Πλατάνη θά φροντίσω. Σε φιλώ γλυκά-γλυκά Ήλίας
230 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» 26 Νοεμβρίου 1921 Ο ΔΙΑΔΟΧΟΣ ΕΙΣ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟΝ Η ΔΕΞΙΩΣΙΣ ΕΙΣ ΤΟ ΑΦΙΟΝ-ΚΑΡΑΧΙΣΑΡ ΕΙΣ ΤΗΝ ΓΡΑΜΜΗΝ ΤΩΝ ΠΡΟΦΥΛΑΚΩΝ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣΑΡ, 14 Νοεμβρίου. —Ή A. B. Υ. ό διάδοχος τοϋ'Ελ ληνικού Θρόνου, αφού επιθεώρησε τάς έντεύθεν τού
Ούσάκ δυνάμεις τοϋ μετώπου μας άφίκετο προχθές και εις Άφιόν Καραχισάρ. Ή άφιξις αΰτη έποίκιλε ζωηρώς την στρατιωτικήν ζωήν τής πόλεως ταύτης έπ! διήμερον. Ή έκτακτος άμαξοστοιχία, ή φέρουσα τήν Α.Β.Υ. εφθασεν τήν 3ην μ.μ. τής 11ης τρέχοντος μηνός εις τόν σιδηροδρομικόν σταθμόν Βα γδάτης, όπου
συμφώνως με τό έκδοθέν άπό τής προηγούμενης πρό γραμμα υποδοχής παρίσταντο ό άντιστράτηγος Διοικητής τού Νο τίου Συγκροτήματος Μεραρχιών κ. Α. Κοντούλης, ό ύποστράτηγος Διοικητής τής 7ης Μεραρχίας κ. Δημαράς, ό άντιπρόσωπος τής Ελλη νικής Διοικήσεως κ. Οίκονομίδης, ό Μουφτής μετά τού Τουρκικού
κλή ρου, ό Αρχιερατικός’Επίτροπος τών Αρμενίων, ό Δήμαρχος καί Δημο τικοί Σύμβουλοι, τό Έπιτελεϊον τού Νοτίου Συγκροτήματος Μεραρ χιών, τό Έπιτελεϊον τής 7ης Μεραρχίας ό Διοικητής τής Έπισταθμίας συνταγματάρχης κ. Δημητριάδης, ό φρούραρχος κ. Σπυρίδης, οί ελεύ θεροι ύπηρεσίας άξιωματικοί, οί
άεροπόροι, οί δημογέροντες καί ό υποφαινόμενος ώς μόνος άντιπρόσωπος τού Τύπου. Διά τήν άπόδοσιν τών τιμών είχε παραταχθή εις λόχος πεζικού μετά τής μουσικής τού Α. Σ. Σ.Όλος ό περί τόν σιδηροδρομικόν σταθ μόν χώρος είχε καθαρισθή άπό τό παχύ στρώμα τής λάσπης. Άμα τή άφίξει τής έκτάκτου
άμαξοστοιχίας ό άντιστράτηγος κ. Κοντούλης προσχώρησε καί ύπεδέχθη τόν Διάδοχον άκολουθούμενον από τόν παρά τή Στρατιά
συνταγματάρχην τού πυροβολικού κ. Ραγκαβήν καί τόν υπασπιστήν του άντισυνταγματάρχην τού ιππικού κ. Βάσσον, ύπό τάς ζητωκραυγάς τών στρατιωτών. Ή προσφώνησις τοϋ Τούρκον Δημάρχου Ό κ. Κοντούλης ώδήγησε τόν Διάδοχον εις τό μέρος όπου άνέμε-
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 231 νον οί προσκληθέντες νά παραστοΰν εις την υποδοχήν τής άφίξεως, ό δε Δήμαρχος προσεφώνησε τόν Διάδοχον Τουρκιστί. Μετάφρασιν τής προσφωνήσεως ταύτης άνέγνωσεν ευθύς άμέσως ό επιτελάρχης του Α' Σ. Σ. συνταγματάρχης κ. Στ. Γονατάς. «Υψηλότατε, Ή σημερινή ύψηλή Βασιλική
έπίσκεψις Υμών διά τήν χώραν μας εΐνε χάρις άνανταπόδοτος. Ή Ύψηλή Βασιλική Υμών παρουσία, ήτις έπραγματοποιήθη σήμε ρον, είναι οιωνός και ένδειξις πεποιθήσεως δτι άπό τοΰδε και εις τό έξης ύπό τήν σεπτήν Υμών προστασίαν θέλομεν ζήσει έν ευτυχία και ευδαιμονία. Έκ τής θέσεως δε του Μουτεσαρίφου και
Δημάρχου, ήν έχω τήν τι μήν νά κατέχω καί έξ ονόματος σύμπαντος τού Λαού προσφωνώ Ύμίν έκ καρδίας τό ώς ευ παρέστητε. Ζήτω ό Βασιλεύς. Ζήτω ή Βασιλική Οικογένεια. Ζήτωσαν οί άξιωματικοί. Ζήτω ό γενναίος Στρατός». Μετά τούτα ύπό τούς ήχους τής μουσικής, άνακρουούσης τόν ε θνικόν ύμνον και τό
Βασιλικόν έμβατήριον ή Α.Β.Υ. έπεθεώρησε τόν παρατεταγμένον λόχον, παρουσιάζοντα όπλα. Κατόπιν μετά τού άντιστρατήγου κ. Κοντούλη έπέβη αύτοκινήτου και άκολουθούμενος ύπό τών έπισήμων άφίκετο εις τό μέγαρον τού Στρατηγείου (τό πρώην Τουρκικόν Διοικητήριον), οπού παρουσιάσθησαν εις Αύτόν πάντες οί
άξιωματικοί τού Στρατηγείου και άφού έλαβεν δσας πληροφορίας έζήτησε περί τών έν τώ μετώπω δυνάμεών μας καί περί τών θέσεων, ας κατέχουν τά Ελληνικά στρατεύματα ώς και τά έχθρικά, και άφού συνεζήτησεν επί μακρόν περί τής όλης στρατιωτικής καταστάσεως έπανήλθεν εις τόν σταθμόν, διότι προυτίμησε νά
διανυκτερεύση έντος του βαγονιού του. Εις τάς προφυλακάς Τήν έπομένην ό Διάδοχος συνοδευόμενος ύπό τού
άντιστρατήγου κ. Κοντούλη, τού ύποστρατήγου κ. Δημαρά, τών έπιτελαρχών κ. κ. Γόνατά καί Τσολάκογλου καί τών κ.κ. Ραγκαβή καί Βάσσου μετέβη προς έπιθεώρησιν εις τάς προφυλακάς, οπού οί στρατιώται ύπεδέχθησαν Αύτόν μέ ζητωκραυγάς καί ζωηράς έκδηλώσεις ένθουσιασμού.
232 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Εις τάς προφυλακάς ό Διάδοχος καί οί συνοδεύοντες Αυτόν στρα τηγοί, έπιτελάρχαι καί άλλοι άνώτεροι αξιωματικοί μετέβησαν έφιπ ποι, διότι ενεκα τής ύπαρχούσης έφ’ ολου τοΰ εξωθεν τού Άφιόν Καραχισάρ εκτεταμένου πεδίου λάσπης δεν ήτο δυνατή ή διάβασις αυτο
κινήτων. Οί 'ίπποι όλων έβυθίσθησαν άρκετά μέσα εις την λάσπην καί μετά δυσκολίας προυχώρουν. Άλλ’ ό Διάδοχος ώς αληθής στρατιώ της ούδ’ ελαβε καν ύπ’ οψιν τάς τοιαύτας κακουχίας, διό καί κατά τό άπόγευμα μετέβη εις άλλο σημεϊον τών προφυλακών πάλιν έφιπ πος. Τά υποδήματά Του ώς καί όλων τών
συνοδευόντων Αυτόν ήσαν γεμάταν ίλύν, ώς να μετέβησαν εις τάς προφυλακάς πεζοί. Την μεσημβρίαν ή Α.Β.Υ. παρεκάθησεν εις γεύμα, οπερ έδωκε πρός τιμήν του ό κ. Κοντούλης έν τώ Στρατηγείω. Οί συνδαιτημόνες ή σαν οκτώ έν δλω. Απέναντι του ό Διάδοχος είχε τόν κ. Κοντούλην, δεξιά του τόν υποστράτηγον κ.
Δημαράν καί άριστερά του τόν επι τελάρχην τοΰ Α' Σ. Σ. κ. Γονατάν. Οί άλλοι συνδαιτημόνες ήτον ό συνταγματάρχης κ. Δημητριάδης, ό έπιτελάρχης τής ιδίας Μεραρχίας κ. Βάσος. Κατά τήν διάρκειαν τοΰ γεύματος έπαιάνιζεν ή μουσική τοΰ Σώματος. Αί έντυπώσεις τον Διαδόχου Μετά τήν μεσημβρίαν ό Διάδοχος
έξηκολούθησε τήν έπιθεώρησιν καί έπεσκέφθη καί τά έν τή πόλει στρατιωτικά νοσοκομεία, ύπό τάς ιδίας έκδηλώσεις τοΰ ένθουσιασμοΰ. Κατόπιν μετέβη εις τό κατάλυμα τοΰ κ. Δημαρά, δπου παρετέθη τσάϊ με τούς ίδιους προσκεκλημένους. Τό έσπέρας ή Α.Β.Υ. παρέθεσεν έν τώ βαγονίω Της δείπνον, εις τό όποιον
παρεκάθησεν ό κ. Κοντούλης, ό κ. Δημαράς, ό κ. Γονατάς, ό κ. Ραγκαβής καί ό κ. Βάσος καθόσον εις τό βαγόνιον δεν
ύπήρχε θέσις δι’ άλλον. Ό Διάδοχος άνεχώρησε τήν 9ην π.μ. τής επομένης διά να έπιθεωρήση καί τάς άλλας προφυλακάς μέχρις Έσκί-Σεχίρ. Καί κατά τήν έπιθεώρησιν ταύτην ό στρατός έχαιρέτισε τήν έμφάνισιν τής A. B. Υ. με ζωηρός ζητωκραυγάς. Αί γενικαί έντυπώσεις τού Διαδόχου άπό τήν έπιθεώρησιν τών άνά τό μέτωπον στρατευμάτων μας συνοψίζονται εις τόν θαυμασμόν του διά τό άκμαίον φρόνημα τών στρατιωτών μας, τό ύπέροχον ήθικόν του καί τόν άπαραμείωτον ένθουσιασμόν των διά τήν συνέχισιν τού άγώνος.
233 ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 27 Νοεμβρίου 1921 ΦΟΥΤ ΜΠΩΛ ΕΙΣ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟΝ ΑΓΡΥΠΝΟΥΝ ΜΕΝ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΔΙΑΣΚΕΔΑΖΟΥΝ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ Νοέμβριος. Οί νεώτεροι'Έλληνες άκρϊται, οί φρουρούντες σήμερον τα σύνορα τής νέας πολεμικής'Ελλάδος, δεν στενοχωροΰνται και τόσον άπό την παρουσίαν
τού άπέναντί των εχθρού, ώστε να μή σκέπτωνται, δτι πρέ πει να διακόπτεται κάπως ή μονοτονία τής ζωής τών προφυλακών. Καί διά τούτο εφευρίσκουν διαφόρους τρόπους διασκεδάσεως τής μονο τονίας ταύτης, έκ τών όποιων ό συνηθέστερος είναι ή μετασκευή τών άμπρί των ή τών προχείρων στεγασμάτων των άνά τά
πολλαπλά φυ λάκια εις όσον τό δυνατόν άνετωτέρους τόπους διαχειμάσεως. Μετα βάλλουν τά ύπό την γήν ή υπό τό ύπαιθρον καταλύματά των εις νοικοκυρευμένην διαμονήν έκαστος κατά την Ιδίαν του έμπνευσιν. ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑ ΧΙΣΑΡ. Ή πρόχειρος στέγη Και έδώ όΈλλην στρατιώτης σήμερον, όπως πανταχοΰ καί πάντο τε,
δημιουργεί κατάστασιν. Κατασκευάζει πρόχειρον οικίαν άπό τό τί ποτε, με όλίγα ξύλα καί ολίγα κλαδιά, πρόχειρον θύραν, πρόχειρα πα ράθυρα, πρόχειρον θερμάστραν. Και ό πλέον άξιοπεριφρόνητος εις άλλην περίστασιν τενεκές έδώ χρησιμοποιείται καί μετασκευάζεται εις όργανον άπαραίτητον διά τήν
καταπολέμησιν τού ψύχους. Τίποτε, άπό παν ο,τι θεωρείται άχρηστον δι’ άλλην περίστασιν, μένει σήμερον άχρησιμοποίητον καί κρίνεται ώς περιττεΰον. Ή βελτίωσις τής διαμονής έκ τού προχείρου μέ κάθε μέσον είναι ή πρώτη μέριμνα άξιωματικών καί στρατιωτών καί ύστερον ή έφεύρεσις αίτιας διά τήν διακοπήν
τής μονοτονίας τής ζωής τών προφυλα κών. Ή παιδικωτέρα έν τή συλλήψει της ένασχόλησις άποτελεΐ διασκέδασιν
εύχάριστον διά τούς νέους Έλληνας άκρίτας, τούς κοιμωμένους καί έγειρομένους μέ τά όπλα παρά τό πλευρόν. Και φούτ-μπώλ Υπάρχουν όμως καί διασκεδάσεις, αί όποίαι άλλαχού θ’ άπήτουν
234 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕ» ήρεμίαν ζωής κάπως μεγαλειτέραν άπό την έν ταΐς Έλληνικαϊς προφυλακαϊς. Ούτως ή XII Μεραρχία έσκέφθη νά κάμη άγώνας φούτ μπώλ. Καί αφού κατήρτισε την ομάδα της, έξ επίλεκτων άληθώς άθλητών εις το άγώνισμα τούτο, προσεκάλεσε τό σώμα τών άεροπόρων μας νά κάμουν
ένα μάτς. Οί άεροπόροι έδέχθησαν άμέσως τήν πρόσκλησιν και τό άγώνισμα έξετελέσθη τό άπόγευμα τής προχθές Κυριακής έξω τής πόλεως, εις τό εύρύ προ τού σιδηροδρομικού σταθ μού τής γραμμής Σμύρνης πεδίον. Τόν άγώνα παρηκολούθησαν ό στρατηγός κ. Κοντούλης, ό επι τελάρχης του κ. Γονατάς, όλοι οί
άξιωματικοί τού Επιτελείου καί τής ενταύθα φρουράς, ό Μέραρχος τής XII κ. Καλλιδόπουλος μετά τού έπιτελείου του καί πλήθος στρατιωτών. Κατά τήν διάρκειαν τού άγώνος ή μουσική τού Α' Σ. Σ. έπαιάνιζε διάφορα εκλεκτά τεμάχια, ένώ τήν εορτήν ταύτην έποίκιλε καί ή πτήσις άεροπλάνου, τού όποιου έπέβαινεν
ό θαυμαστός άεροπόρος κ. Ζουμάς. Οί ελιγμοί τούς όποιους έκαμνε προυκάλουν κάτι περισσό τερον καί άπό θαυμασμόν. Αγρυπνεί άΛΛά και διασκεδάζει Ό άγων τού φούτ-μπώλ διήρκεσε μίαν ήμίσειαν ώραν. Μεταξύ τής όμάδος τής XII Μεραρχίας περιελαμβάνοντο καί τέσσαρες άθληταί, οί όποιοι εϊχον άντιπροσωπεύσει
τήν Ελλάδα εις τούς τελευταίους διεθνείς άγώνας, καθ’ οΰς ή Ελλάς ήλθε πέμπτη εις τήν σειράν τών νικητών. Είναι συνεπώς εύνόητον, ότι νικήτρια όμάς άνεδείχθη ή τής XII Μεραρχίας. Αγρυπνεί λοιπόν ό Ελληνικός στρατός εις τάς προφυλακάς του, άλλά καί διασκεδάζει. Είναι τούτο ή καλλιτέρα ένδειξις, ότι ό
άπέναντί του έχθρός μεθ ’ όλας τάς διαρκείς μικροεπιθέσεις καί μικροεπιδρομάς του, τάς πάντοτε
συντριβομένας άμέσως, δεν τόν άνησυχεϊ καί τόσον. Χάριν ποικιλίας Αλλά διά νά μή λησμονούν έντελώς καί οί έντεύθεν τής κυρίας γραμμής τών προφυλακών, ότι οίαδήποτε στιγμή τής ήμέρας καί νυκτός δύναται νά είναι στιγμή έμπολέμου ζωής, εϊχον χθες τήν πρωίαν αιφνιδιαστικήν έπίθεσιν δύο έχθρικών άεροπλάνων. Περί τήν 11 καί
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 235 15' π.μ. πάντες οί άμερίμνως καταγινόμενοι εις τά έργα των έξαφνίσθησαν από συνεχείς κανονιοβολισμούς και κρότους έκρήξεως βομβών. Τά δύο έχθρικά άεροπλάνα έπέδραμον κυρίως κατά τής περιοχής τού σιδηροδρομικού σταθμού τής γραμμής Σμύρνης, οπού και τό άεροδρόμιόν
μας.Έρριψαν μόνον τρεις βόμβας· άλλα τόση ήτο φαίνε ται ή σύγχυσις και ή έλλειψις τής άπαιτουμένης ψυχραιμίας εις τούς Τούρκους αεροπόρους, ώστε ή μία τών βομβών έρρίφθη ήσφαλισμένη καί δέν έξερράγη, ή δεύτερα — ϊσως και αΰτη ήσφαλισμένη — πεσοΰσα έντός εύρείας έκτάσεως λιμναζόντων ύδάτων, έπίσης
δέν έξερ ράγη. Ή τρίτη έκραγεΐσα, ούδεμίαν άπολύτως έπέφερε ζημίαν, διότι έπεσεν εκτός στόχου. Τά άντιαεροπορικά πυροβολεία μας μόλις άντελήφθησαν τά δύο έχθρικά άεροπλάνα ήρχισαν νά βάλουν κατ’ αυτών. Τό κυνήγι Αλλά ταυτοχρόνως ένεφανίσθη έκ τού βάθους τού όρίζοντος τρί τον άεροπλάνον, οπερ
κατηυθύνετο έναντίον τών δύο άλλων. Ήτον ήμέτερον οί τών άντιαεροπορικών πυροβολείων ϊνα μη κτυπήσουν και αύτό ήναγκάσθησαν νά κανονιοβολούν πολύ βραδέως, ούτως ώ στε τά δύο έχθρικά νά εύρίσκουν καιρόν ν’ άπομακρύνωνται. Συγχρό νως άνυψώθη καί έτερον ήμέτερον άεροπλάνον, τό όποιον κατηυθύνθη
άμέσως έναντίον τών έχθρικών. Βαλλόμενα λοιπόν ταύτα έκ τών άντιαεροπορικών πυροβολείων μας καί καταδιωκόμενα ύπό τών άεροπλάνων μας, έτράπησαν εις ταχίστην φυγήν.Έφευγον με κατεύθυνσιν πρός τό Τσάι. Τό εν όμως έξ αυτών ήναγκάσθη έκ τής καταδιώξεως τών ήμετέρων νά προσγειωθή μετ’ ολίγον μεταξύ
Μπουλαβαντί καί Τσάι, έντός φιλικού του, ώς έννοεϊται, έδάφους. Ούτως ό έναέριος αύτός αιφνιδιασμός τών Τούρκων άπέβη
μάλ λον πρός ζημίαν των. Δέν ύπάρχει δέ πιθανότης, δτι θά τον έπαναλάβουν. Οί κάτοικοι καθ’ ολον τό διάστημα — τό ταχύ άλλως τε— τής έπιδρομής καί τής άποκρούσεως τών δύο έχθρικών άεροπλάνων έμει ναν ήσυχοι καί παρηκολούθουν μετ’ άπληστίας τό θέαμα τής κατα διώξεως καί φυγής των.
236 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» 30 Νοεμβρίου 1921 ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΤΟΥ ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣΑΡ ΖΗΤΟΥΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝΉ ΑΓΓΛΙΚΟΝ ΣΤΡΑΤΟΝ ΔΥΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΕΙΣ - ΤΟΥΡΚΟΙ ΧΩΡΙΚΟΙ ΕΚΤΟΠΙΖΟΜΕΝΟΙ ΥΠΟ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΥΡΙΣΚΟΥΝ ΑΣΥΛΟΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΖΩΝΗΝ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ 10 Νοεμβρίου. — Πώς
οί Τούρκοι τών κατεχομένων ύπό τού 'Ελληνικού στρατού μερών τής Μικρός Ασίας δέ χονται τήν Ελληνικήν διοίκησιν, καί ποιαν ιδέαν έχουν περί αυτής; Ή άπάντησις εις τό έρώτημα τούτο δέν είναι καθόλου δύσκολος διά τόν διαμένοντα έστω καί ολίγον χρόνον εις τα μέρη ταύτα. Αντιλαμ βάνεται, χωρίς να τάς
άκούση, τάς ιδέας τών Τούρκων άνά παν βήμα του, εις κάθε άντίκρυσιν τών διαφόρων εκδηλώσεων τής ζωής των. Ούδέποτε ίσως ό Τούρκος έγνώρισε τόσον τήν έλευθερίαν καί τό πνεύμα τής δικαιοσύνης, όσον σήμερον. Καί εις τάς πόλεις καί εις τά μικρότερα χωρία. Ούδέποτε άλλοτε άντελήφθη τόσον βαθέως τήν
ΰπαρξιν τής άσφαλείας τής ζωής, τιμής καί περιουσίας του. Έάν έτόνιζον μέ περισσοτέρους λόγους τό γεγονός αύτό έγώ ό Έλλην βε βαίως τό πράγμα ούδεμίαν άξίαν θά είχε. Διά τούτο προτιμώτερον νά γνωσθή τί λέγουν καί τί φρονούν αύτοί οί Τούρκοι. Μετά τό έγγρα φον, τό όποιον άπηύθυναν οί Τούρκοι τής
Κιουτάχιας προς τόν Στρα τιωτικόν Διοικητήν τής πόλεως ταύτης, έγγραφον άποτελούν σπουδαίαν ιστορικήν μαρτυρίαν περί τής άμεροληψίας καί τής εύθύτητος (καί τού όποιου μετάφρασιν σάς άπέστειλα ήδη), (Σ. Σ. Μέχρι τής σή μερον καθυστερεί ό σχετικός φάκελλος), ιδού καί έτερον έγγραφον, μεγαλειτέρας
βεβαίως σημασίας, διερμηνεύον τάς ιδέας καί τήν θέλησιν τών Τούρκων τής περιφέρειας τού Άφιόν Καραχισάρ. Κατά
τήν μετάφρασιν τής πόλεως ταύτης, τό έγγραφον τούτο έχει ώς έξής· ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑ ΧΙΣΑΡ, "Εκκλησις προς τόν Άγγλον πρεσβευτήν Προς τήν A. Ε. τόν έν Κωνταντινουπόλει πρεσβευτήν τής Μ. Βρεττανίας. Έξοχώτατε, Σύμπασα ή άνθρωπότης έχει δοκιμασθή έκ τού γενικού πολέμου.
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 237 Έκαστον έθνος και έκαστη φυλή πιεζομένη από πολιτικός άνάγκας κα'ι ύπείκουσα εις τήν Κυβέρνησίν της είσήλθεν εις τον πόλεμον τού τον, άλλ’ αί Κυβερνήσεις έθεσαν τέρμα εις τάς θλίψεις και τούς θρή νους αυτών. Πλήν αί πόλεις κα'ι αί χώραι έμειναν άνευ χειρών, άνευ
βραχιόνων, άπροστάτευτοι καί μετεβλήθησαν εις φωλεός δυστυχίας. Όπως έκαστον έθνος ζητεί τήν ήσυχίαν καί εύτυχίαν του, οϋτω καί ήμεϊς θέλομεν να έμποδίσωμεν τό έξ Άγκύρας προερχόμενον κα ταστρεπτικόν πϋρ, το όποιον δεν άφισεν έλπίδα ζωής ούτε καί εις αύτά τα βρέφη τού λίκνου. Τά ιερά βιβλία τού
Μουσουλμανισμού θεωρούν ώς άποστάτην τόν άντιτιθέμενον εις τάς πράξεις καί διατάξεις τού Χαλιφάτου καί άπαγορεύουν εις τούς Μουσουλμάνους νά συμπράττουν μέ αυτόν, καί ήμεϊς έγγυώμενοι δτι θά μείνωμεν πιστοί εις τόν υψηλόν Χαλίφην μας δέν θ’ άκολουθήσωμεν τόν άποστάτην. Οί πέριξ όμως δήμοι καί οί
καζάδες τού Ντινέρ Σαντακλή, Άζιζιέ, καθώς αί υποδιοικήσεις Σουχούτ, Ίσχακλί καί Μπαγιάτ άπομείναντες κενοί στρατευμάτων, καίονται ύπό τού πυρός τού ήφαιστείου τής Άγ κύρας καί ή περιουσία, ή ζωή καί ή τιμή έν αύταϊς έχουσι καταπατηθή, ΑΣΦΑΛΩΣ ΔΕ ΕΑΝ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΑΠΟΣΥΡΘΩΣΙΝ ΕΝΤΕΥΘΕΝ ΜΑΣ
ΑΝΑΜΕΝΕΙ Η ΑΥΤΗ ΤΥΧΗ. Ό οίκτος, τόν όποϊον αίσθάνεσθε διά τό Χαλιφάτον μάς ένθαρρύνει καί ποιούμεθα έκκλησιν προς τά φιλοδίκαια καί φιλάνθρωπα αίσθήματά Σας, ϊνα, έν ή περιπτώσει έπιστή άνάγκη καί άποσυρθούν τά Ελληνικά στρατεύματα, ό δήμος ήμών μετά τών πέριξ τεθή ύπό τήν ύψηλήν Σας προστασίαν
μέχρι τελείας συντριβής τής άνταρτικής δυνάμεως’ μέχρις οτου δέ φθάση ή στρατιωτική δύναμις ύμών, ήτις μέλ λει
νά μάς προστατεύση νά παραμείνη ένταύθα ό κατέχων Ελληνικός στρατός, ϊνα ούδείς στρατιώτης Κεμαλικός έμφανισθή. Έν πάση περιπτώσει έπαφιέμεθα διά τήν Διαταγήν εις τήν εύγενή Σας διάθεσιν». Τό έγγραφον αύτό φέρει τάς ύπογραφάς καί τάς σφραγίδας τού Τούρκου Νομάρχου, τού Δημάρχου, τού Ίεροδικαστοΰ, τού Είρηνοδίκου, τού Μουφτή, τού λογιστού τής Νομαρχίας καί όλων τών άλ λων ύπαλλήλων τών διαφόρων διοικητικών κλάδων. Τών παρέδρων καί συμβούλων τής Νομαρχίας καί τού Δήμου, τών Δικαστικών Παρέ δρων, τών Χοτζάδων, τών Διευθυντών τών Ιερών Σχολών, τού προέ δρου καί τών μελών τής Άρμενικής κοινότητος, τών προύχόντων τού τόπου, τού Προέδρου τού Έμποροδικείου, τών γραμματέων καί δικά-
238 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» στικών υπαλλήλων, τοΰ ιατρού καί τού κτηνιάτρου τής Δημαρχίας, τού Διοικητού τής Χωροφυλακής, των μουχταρήδων καί ιμάμηδων 70 έν όλω χωρίων τής περιφέρειας Άφιόν Καραχισάρ. ’Έκκλησις προς τον Βασιλέα Κωνσταντίνον Παρόμοιον έγγραφον υποβάλλεται καί πρός την Α. Μ.
τόν Βασι λέα των Ελλήνων, με μικράν τινα παραλλαγήν εις την τελευταίαν πα ράγραφον, ή όποια διατυποΰται ώς εξής. «Αφού αίσθάνεσθε οίκτον διά τό Χαλιφάτον, παρακαλούμεν, όπως μέχρις τής τελείας καταστροφής των άνταρτικών δυνάμεων σύμπας ό δήμος ήμών μετά των πέριξ εύρίσκεται υπό τήν προστασίαν
τώνΎμετέρων Στρατευμάτων καί έν ή περιπτώσει έπιστή άνάγκη ν’ άποσυρθούν ταΰτα ή άσφάλειά μας άνατεθή εις τόν στρατόν τής Μ. Βρεττανίας, παραμείνη δέ μέχρι τής τελείας άντικαταστάσεως ό Ελληνι κός στρατός, ϊνα οΰτω μή δυνηθή νά είσχωρήση εις τό έδαφος μας κεμαλικός στρατιώτης. Ύποβάλλομεν Ύμϊν τά
σέβη καί τήν άπεριόριστον ύποταγήν μας, έπαφιέμενοι διά τήν Διαταγήν εις τήν Μεγαλειότητα Υμών». Καί ή δευτέρα αυτή άναφορά φέρει τάς ιδίας ώς ή πρώτη ύπογραφάς. Ιδού και ζωντανοί και αποδείξεις ’Ίσως εϊπη τις, ότι αί άναφοραί αύται ύπεβλήθησαν ή κατόπιν Ελ ληνικής είσηγήσεως ή διότι οί Τούρκοι
θέλουν νά κολακεύουν προσωρινώς τήν Ελληνικήν διοίκησιν, ϊνα έχουν τάς τυχόν ευκολίας των. Άλλ’ ιδού γεγονός πραγματικώτερον, καί ίκανώς δραματικόν, μαρ τυρούν άψευδέστατα τήν πεποίθησιν των Τούρκων χωρικών, ότι δΤ αύτούς ή Ελληνική κατοχή καί διοίκησις είναι ή σωτηρία καί ή άσφάλεια. Ούχί άναφοραί
καί περίτεχνοι φράσεις καί άπελπισία είναι ό διερμηνεύς τής τοιαύτης Τουρκικής πεποιθήσεως. Πρό τινων
ήμερων (ώς σάς έγραψα ήδη) οί άρχηγοί των άντιμετώπων μας κεμαλικών δυνάμεων διέταξαν τούς κατοίκους ικανών χω ρίων, εύρισκομένων άπέναντι τών γραμμών μας, νά έκκενώσουν αύτά, διά νά μή εύρεθούν έντός τής ζώνης τών προσεχών έπιχειρήσεων. Οί κάτοικοι τών πλείστων έκ τών χωρίων αύτών, συναποκομίζοντες όσα ήδύναντο έκ τών ύπαρχόντων των, έλαβον τάς άγούσας πρός
ΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΠΡΟΣ 239 τάς Ελληνικός προφυλακάς μέ πάσαν προφύλαξιν ϊνα μή γίνη άντιληπτή ή κατεύθυνσίς των άπό τούς ομοφύλους των στρατιωτικούς. Οί περισσότεροι έφθασαν άνευ κινδύνου εις τάς προφυλακάς μας. Μερι κούς όμως τούς άντελήφθησαν οί έκτοπίσαντες αύτούς καί τούς έπυροβόλησαν.Έκ
των πυροβολισμών έφονεύθησαν περί τούς 20. Οί άλλοι δρομαίοι κατέφυγον εις τάς προφυλακάς μας. Και άπαντες έζήτουν κλαίοντες καί παρακαλοΰντες νά τούς έπιτραπή να έγκατασταθοϋν εντός τής 'Ελληνικής ζώνης. Οί διοικοΰντες τά διάφορα τμήματα τών προφυλακών μας, μή θέλοντες νά ενεργήσουν αύτοβούλως,
έζήτησαν οδηγίας άπό τόν άρχηγόν όλων τών δυνάμεων τού Νοτίου συγκροτήματος άντιστράτηγον κ. Κοντούλην. Συγκινητικά! στιγμαι Ούτος φοβούμενος μή δημιουργηθή και άλλο προσφυγικόν ζήτη μα καί έχων ύπ’ όψιν τάς διαφόρους δυσκολίας τής καθημερινής ζωής, έπί πλέον δε ότι καί άλλοι πολλοί Τούρκοι
επιζητούν συχνότατα νά καταφεύγουν έντός τής Ελληνικής ζώνης, ήρνήθη νά έπιτρέψη εις τούς έκτοπισθέντας χωρικούς τήν διά τών γραμμών μας διέλευσίν των. Οί τών προφυλακών όμως άνέφερον άμέσως κατόπιν, ότι οί δυ στυχείς αύτοί άμα έμαθον τήν άπαγορευτικήν διαταγήν έπεσαν κατά γής κλαίοντες καί
όδυρόμενοι καί φωνάζοντες ότι προτιμούν νά τούς σκοτώσουν εκεί έπί τόπου οί "Ελληνες στρατιώται παρά νά έπιστρέψουν εις τήν Τουρκικήν ζώνην. Ή άπελπισία των ήτο τραγική καί αί παρακλήσεις των συγκινητικώταται. Ό Στρατηγός μαλάσσεται Τότε ό κ. Κοντούλης συγκινηθείς καί ίδών ότι πρόκειται πλέον περί
έργου φιλανθρωπίας, έπέτρεψε νά διέλθουν τάς γραμμάς μας. Εις τό άκουσμα τής άναγγελίας ταύτης οί άτυχεΐς έξόριστοι διά
νά έκ δηλώσουν τήν εύγνωμοσύνην των έπιπτον νά προσκυνούν άξιωματικούς καί στρατιώτας καί ήθελον νά άσπασθοΰν τούς πόδας των. Όδηγηθέντες έντεϋθεν τών προφυλακών μας έτυχον πάσης εύκολίας καί φροντίδας διά τήν έγκατάστασίν των. Άφηγήθην ξηρώς τό έπεισόδιον τούτο, διότι, όμιλών τόσον μόνον του, δεν έχει άνάγκην έξάρσεως. Τά άγαθά τής Ελληνικής διοικήσεως είναι πλέον γνωστά εις όλους τούς Τούρκους τών έκτός τής άμυν-
240 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» τικής γραμμής μας και πλεϊστοι έκ τούτων θά εϊχον ήδη καταφύγει εντός τής ελληνικής ζώνης, έάν ήτο δυνατόν εις αυτούς. Οί διάφοροι και πολλοί τόν άριθμόν αύτόμολοι τούτο τούλάχιστον καταθέτουν.
ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ I. ΤΟΠΩΝΎΜΙΩΝ * Άγιά Σολούκ 43 Άγιάζ-Ιν 207 Άγκίν Τεπέ 205,210 Άγκυρα 7,17, 24, 26, 62, 70, 85, 86, 89, 101,104,108-110,112,115-117,120, 128,135,138,152,154,161,183-185, 187,192,196,202,209,216,219,220, 223,237,250,251,254-256,263,266, 281-283,286,288-290, 305, 310, 312,
313,320,323,324,330,336,344,345, 347,354, 393, 395, 397 Άδρανός 64,69,105 Άζιζιέ 43,237 Άθήναι 14, 21, 48, 97, 162, 170, 229, 252,277,281,292,299,349,350,372, 378-380,385,386, 387 Αϊδίνιο 15,40,44-48, 319, 364, 391 Άκ-Τν 82 Άκκάρ-Ντάγ 218 Άκ-Μπουνάρ 71,81,82,84 Άκ-Ντάγ (Λευκόν’Όρος) 121,130 Άκτσέ Κ.
93 Άλαγιούντ 187,370 Αλεξάνδρεια 379 Άλή Βέράν 401 Αλικαρνασσός 392 Άλμυρά’Έρημος 397 Άλπανός 91 Αμερική 28, 256, 317, 318, 322, 323, 344, 355 Αγγλία 255, 256, 258, 263-266, 274, 275,302,305,312,316,317,320, 327, 341-344, 349,354,357,394-396,398400,404 Άμόριον 100,121,202 Άμπανάζ 203-205 Ανατολή
258, 265, 272, 278-280, 288, 292,300,302,305,308,310,312,320, 321, 342, 343, 348, 349, 353, 356, 378 Ανατολία 250 Ανατολική Θράκη 22,393,395,396,403 Ανατολική Ρωμυλία 117 Ανατολικό Αιγαίο 393 Άξέ Χισάρ Βασκινσέ 55 Αρμενία 347 Άρντ'ιζ 17,154,155,157,158,160,162164, 167, 168, 170, 171, 174, 175,
177-179,185,199, 202 * Στά ποικίλα κείμενα (άνταποκρίσεις καί άρθρα σέ τρία διαφορετικά έντυπα, κα θώς καί έπιστολές) τού βιβλίου αύτοΰ τά ίδια τοπωνύμια άπαντώνται συχνά μέ δια φορετικό τρόπο, ένώ στην περίπτωση τών σύνθετων τοπωνυμίων άλλοτε τοποθετείται παύλα άνάμεσα στά δύο συνθετικά καί
άλλοτε όχι. Ή άμηχανία ώς πρός τήν γραπτή άπόδοση τών τουρκικών τοπωνυμίων μαρτυρά τήν προτεραιότητα πού δινόταν στά τεκταινόμενα
έναντι τής ορθογραφικής ομοιογένειας καί συνέπειας. Άποφασίστηκε έτσι ή άποφυγή παρεμβάσεων στά κείμενα, οπότε στό ευρετήριο περιλαμβάνονται άλες οί διαφορετικές έκδοχές τών τοπωνυμίων.
408 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Άρσλανί 105,106 Άσαγί-Κεπέν 118 Αττάλεια 220,392,398 Άφιόν-Καρά-Χισσάρ καί Άφιόν-Καραχισάρ, Άφιόν-Καρά-Χισάρ, ΆφιόνΚαρά-Χισάρ, Άφιόν Καραχισσάρ, Ά φιόν Καρά-Χισάρ, Άφιόν-Καραχισσάρ, Άφιύν Καραχισάρ, Άφιόν Καρά Χισάρ 15, 24, 25, 51, 53, 54, 58, 59, 170, 201-203,
205, 207-212, 215-219, 221,222,224-226,230,232,233,236, 238, 245, 295, 304, 359-361, 366-370, 395-398,400 Βαγδάτη 54,370,396 Βαϊνδήριον 364 Βαλκανική 391 Βατικανό 263, 308 Βενετία 266,352,354 Βόρειος Ήπειρος 391 Βοοτώνη 258 Bitola Σκοπιών 381 Γαλατία 17,121,124,160 Γαλλία 222, 256, 258, 264-266,
274, 279, 305,316,317,321,322,327,344, 354-357, 395, 396, 398, 400,403 Γένοβα 251 Γένουα 288 Γερμανία 263, 288, 290 Γιακά-Πουνάρ 119 Γιαπάν Χαμάμ 155,160,164,178 Γιαριμντάμ 125,130-133 Γιλντίζ 200 Γιομάκ 135 Γιουσούμπαση 130 Γισμάκ 146 Γκαμάκ 144 Γκεντίκ 177 Γκεούλ 130 Γκιόκ Πουνάρ 123 Γουδή 380
Δαρδανέλλια 141,393 Δεμερτζίκ 44 Δικελί 402 Δορύλαιον 61,72, 75,91,93,106 Δούναβης 377 Δωδεκάνησα 393 Έβλή-Φακιλί καί Έβλί Φακιλί 24, 108, 120,143,144,146,162,165,167 Έδεσσα 381 Έϊρέτ 24,49, 55, 56,196,371 ’Ελιάς Πασά 129 ’Ελμαλί Ντάγ καί’Ελμανλί Ντάγ καίΈλμανλί-Ντάγ 19, 54, 56,58, 65 Έπιβάται
Θράκης 78 ’Επίκτητος Φρυγία 17 Έρμαίος Κόλπος 35 Έσκή Σεχήρ καί ’Εσκή Σεχίρ καί Έσκί Σεχήρ καί Έσκί Σεχίρ 11, 19-21, 23, 24,26, 53,61-65,68-76,81,82,84, 8689, 91, 93, 95-97, 100-104, 106, 107, 109,110,153,161,175,183,187, 192, 196,208,232, 254,295,323,329, 368370, 393, 394,395, 396-398,401 Έσκί
Κισλά 134,135 Έσκί-Τσαλίς 165 Έτρέκιοϊ 130 Εϋξεινος Πόντος 377,386 Ευρώπη 60,274,286,288,295, 301, 303, 344, 346,
358, 381,398 Έφεσος 31,37,43 Ήνωμέναι Πολιτεϊαι/ΗΠΑ 317, 318, 322, 399 Θεϊρα 364 Θέρμαι 164
ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ Θεσσαλονίκη 378,380,381,387 Θράκη 354,402 Θύμβρης ποταμός 103 Ίκόνιον 54, 58,220 Ίλιτζά 138 Ίν Ένοϋ καΠν-Έύνοΰ 70,371 "Ιν Τεπέ καΙ"Ιν-Τεπέ 207,210,213 Ίντζερλί 130,138 Ίτζέ-Καρά-Χισάρ 212 Ίσχακλί 237 Τσχανιέ 202 Ιταλία 256,258,263, 322, 344, 354, 394, 395,398,400,403 Καβάκ144 Καβουντζι-
Κιοπροΰ 165,178 Καγκαλί ΚιοπρΙ 70 Καϊμάλ 187 Καλέ Γκροτό και Καλέ Γκρότο 130,144, 154,177,185,199,202 Καλετζίν Ντάγ 208 ΚαλιτζΙκ Ντάγ 207 Κανλί Γκιόλ 139 Καπακλάρ 372 Καρά Άγκάτς 207 Καρά Άρολάν-Τεπέ 210 Καρά-Άσλάν Τεπέ 207 Καρά-Μπουγιού-Ντάγ 19, 54, 56, 57, 59,65,90 ΚαράΠουνάρ 143-146,150 Καρά Τεπέ
62,69 Καραμπουνάρ (Μαύρη Πηγή) 44 Καραντίνα 365 Καρατζά Έουρέν 55 Καρβουνιάρικα (Πειραιά) 376 Καργκιν 62 Κατραντζι ποταμός 121,130,131,133 Καύκασος 72, 91,136,223, 285 Κάϋστρος 43 409 Κέρπογλου 130 Κεφαλληνία У11 Κηφισσιά 292 Κιζΐλ-Χισσάρ 135 Κιλικία 136,223,254 Κιουτάχεια καί Κιουτάχια 19, 21-24,
50, 52-55, 58-66,69,77-81,90,93-95, 105,106,153, 203, 236, 295, 323, 366, 370, 371, 396 Κιουτσούκ-κιοϊ 360 Κιρέζ-Όγλοϋ 144,146 Κογκαλί Κοπρί 70 Κοζαγάτς 199 Κοζλιτζά 204,210 Κοκάρ 126,130 Κορδελιό καί Κορδελλιό 14, 27, 28, 30, 31, 36, 37, 292 Κοτύαιον 79,80 Κουζούμπασι 124 Κουμπουνζοΰ 118 Κούρτ
Ταχαζίρ 130 Κρήτη 13, 374, 375, 378, 380, 385 Κύπρος 365 Κωνσταντινούπολις 18, 253, 255, 262, 263, 285, 289, 300, 336, 340, 341, 346, 378, 393-396, 399,400 Λέσβος 402 Λονδϊνον 264, 265, 276, 316, 320, 322, 349, 356, 394, 395 Λυκαονία 17,121,124,160 Μαιάνδριον πεδίον 43,44,47 Μαίανδρος ποταμός 392
Μάκρη 392 Μάνδρα 212 Μαχμουντιέ 113,187 Μεγάλη Βρεττανία καί Μ. Βρεταννία καί Μ. Βρεττανία 236, 238, 347,
354, 357, 392
410 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Μεγάλη Φρυγία 17,160 Μεθώνη 377 Μελισαπαλιράρ 130 Μερζιφούντα Πόντου 255 Μερσίνα 398 Μηνταλίμη Ντάγ 205 Μολά’Ογλοϋ 69,70 Μόσχα 395 Μουδανιά 317,368,403 Μουνταλιμπ 106 ΜουταλΙμπ 72, 74,102,118 Μπαγιάτ 214,215,217,237 Μπαλιγκνταμ'ι Τσιφλ'ικ 129 Μπαλικταμι 165
Μπάλ-Μαχμούτ 52, 216 Μπανάζ217,372 Μπανστανλάρ/Μπουστανλάρ 186 Μπαγτσετζικ 116,117 Μπεζελμίτζα 55 Μπεήκιοϊ 55,196 Μπέικος 255, 265, 330-332 ΜπετζΙ-Κ. 105 Μπόζ-Δάγ καί Μπόζ-Ντάγ 74,88,102 Μπολατζΐκ 44 Μπορντ'ι 208,212,213,214,222 Μπουγιούκ Καρά Ντάγ 53 Μπουγιοΰκ Ότουράκ καί Ότουράκ 15, 17, 51, 53,56
Μπουλαβαντι 208,214,215,217,235 Μπουτζάς 292 Μυτιλήνη 376 Νακόλεια 62 Νέος Κόσμος 318 Νικομήδεια 22,393,395 Ντεμερλι 57 Ντεντέ-Ντάγ 102 Ντερμπέν 91 Ντινάρ 212 Ντινέρ Σαντακλή 237 Ντουγκέρ 60 Ντουμρέκ 24,127,154 Όγλοΰν Μεζάρ-Ντουζαγάς 55 Όγλουμπλάτ 70 Όδεμήσιον 364 Όρτάντσα 360 Οΰζούμπεη 125,126,130
Ούλου Τεπέ 62 Ούσάκ 21, 24, 26, 49, 53, 79, 216, 230, 295,363,372,393,395,396 Οΰς-Σεράϊ και Οΰτς-Σεράϊ 81, 82, 85, 175 Παλαιστίνη 332 Παλάτ-Χισσάρ 122 Πάνορμος 393,402 Παρίσι, Παρίσιοι 262, 264, 266, 281, 286, 316, 341, 343-345,391, 396, 399 Παρώρειος Φρυγία 17 Πασατζίκ 55 Πασμαχανέ 360 Πάτρα
377,378 Πειραιάς 259,376 Πελαγωνία 40,48 Πεντέλη 120,153,161 Πέργαμος 391 Πολατλί 176,219 Πόντος 255,257, 285,286, 345, 377 Πούντα 365,367 Πουρσάκ ποταμός 62, 63, 70, 101-103, 129 Προύσα 75, 393, 395, 396,401 Ραιδεστός 22,402 Ραπάλλο 312 Ρασιλ-Τεπέ 55 Ρενκόγλου 123,130 Ρωσία καί Ρωσσία 28, 263, 285,
288, 290,395
ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ Σαγγάριος ποταμός 7, 8, 17, 18, 22-24, 26,86,89-101,115,116,118-121,129, 130,154,161,162,165,171,178,184, 186-190, 193-195, 199, 215, 250, 382, 387, 397, 398 Σαγουτζαλί 165 Σακαρία’Ιρμάκ 119 Σαλιχλί401 Σαμψούς 255,391 ΣαντουκλΙ 218 Σαραγί-Κεπέν 118 Σαραντάπορο 22 Σαρή ποταμός 62 ΣαρίΧαλίλ
198,200 Σεγκουντλάρ Σουλτάν 213 Σεϊντή Γαζή καί ΣεϊντΙ Γαζή και ΣεϊντίΓαζί 62, 72, 73,91,187,191, 201, 202 Σελκι Σεράϊ 51,56 Σιβριλί Τεπέ 210 Σιβρι Χισάρ 100,101,117,118,129,154, 186,189-191,200 Σελκι Σεράϊ 51, 56 Σινανλι 125,130 Σινβερλ'ι-Τεπέ 207 Σινώπη 285 Σκύρος14 Σμύρνη 7, 13-15, 23-25, 27, 28,
30-36, 38-40, 46, 48, 115, 122, 128, 162, 170, 208, 217, 224, 229, 234, 235, 243-248, 257, 259, 261, 266, 271, 274, 275, 281, 292, 295, 315, 337, 343, 345, 349, 350, 355, 356, 359, 360, 362-368, 370372, 378, 382,391-393, 396, 398-403 Σοβιετική Ένωση 261 Σοβιετική Ρωσία 395 Σομπράν 70 Σούκ-Σερέν 72
Σουλινά Ρουμανίας 377 Σούρπ-’Εϋρέν 74 Σουχούτ 237 411 Ταγγέρη 316 Ταμπούρογλου και Ταμπούρ-Όγλου 133,135,143,144,164 Τάνισμαν 106 Ταουνσαλ'ι 69 Τατούρ-Κιοϊ 121 Τέμκιοι 165,177 Τζαμπακλί 126 Τζελάτη 42 Τζουκέρ 24, 85,113,114 Τοπάς Τσιφλ'ικ 130 Τοπιτσά 130 Τουλού-Μπουνάρ 50, 53, 55, 56, 201,
209,216,217,219 Τουλουτζά Τεπέ 69 Τουμλοϋ-Πουνάρ 360, 361, 363, 372 Τουρκία 138, 181, 223, 250, 255, 258, 262, 263, 265, 273, 275, 288, 303, 306, 321, 330, 342, 345, 346, 348, 354, 357, 381,393, 395, 399,403 Τουτλουτζά Τεπέ 69 Τράλλεις 47,319 Τραπεζούς 285 Τσάϊ 208,214, 218,223, 235 Τσακουγιού 55
Τσάλ 144, 154-156, 162, 163, 165, 166, 170,171,173,176-180, 202 Τσάλ-κιοϊ καί Τσάλκιοϊ 52,56 Τσαλτιλάρ καί
Τσαλτιλέρ 205,207,208, 211 Τσαρτατζά 106 Τσατάλτζα 393 Τσερκέζκιοϊ 57 Τσεσμέ401,402 Τσιβρίλ 222 Τσιφτιλάρ 202 Τσογγρά 105 Τσουκούρ 106 Τσουκούρ-Κιοϊ 204,205 Τσουμπανλάρ 212
412 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Φάληρα 292 Φιλαδέλφεια 40,47,48,393 Φλώρινα 381 Χαμάμ Χάλτ 201,202,203, 212 Χαμιντιέ 187 Χασάν Μπέη τσιφλ'ικ 101,103 Χατζή Μούσα Όγλοϋ 130 Χατζή Μουσταφά Μπέη τσιφλίκιον 70 Χατζή-Κολέ 118 Χίος 204, 253,402
ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ 413 II. ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ * Άβδούλ ΧαμΙτ 119 Άθανασιάδης, Γεώργιος 21,23 Άνδρέας, πρίγκιπας 29, 36, 82, 96, 99, 123 Άνδρικίδης 109,121,153,162,171 Άννινος,’Ιωάννης 33 Άννινος, Μπάμπης 13,379, Άννίνου, Αικατερίνη 33,109 Άποστολόπουλος, Σ.,’Ιατρός 225 Αύγέρης, Μάρκος 380 Βακαλόπουλος,
πολιτικός διοικητής Άϊδινίου 46 Βαλέτας, [Γεώργιος, συνταγματάρχης, διοικητής II Μεραρχίας] 140, 173, 176 Βαρβαρέσος, Κυριάκος 380 Βασιλάκης, λοχαγός 225 Βασιλικός, [Πέτρος] 379 Βασιλόπουλος, άνθυπολοχαγός 169, 175 Βάσσος, [Κωνσταντίνος, άντισυνταγματάρχης'Ιππικού] 230,231 Βέης, Νίκος 383
Βελλιανίτης, Θεόδωρος 13 Βενιζέλος, Ελευθέριος 260, 344, 380, 391, 392, 394-396, 399, 400, Βερλαίν, [Πόλ] 376 Βλαστός, Πέτρος 380 Βλαχογιάννης,Ίωάννης 380 Βλαχόπουλος [Άριστοτέλης,ύποστράτηγος, διοικητής В ’ Σ. Στρατού] 96, 99 Βλησμάς, ταγματάρχης 168,225 Βόγλης, διοικητής πυροβολαρχίας 157
Βουλγαράκης, ταμίας 225 Βουτιερίδη, Άνδριανή 383 Βουτιερίδη, Άνδρονίκη 109 Βουτιερίδη-Άννινου, Ναταλία 7, 8, 24, 32, 38,39,49,60,61,81, 85,107,108, 120,127,153,161,170,171,224,229, 243, 374, 380 Βουτιερίδης, Γιώργης 109 Βουτιερίδης,’Ηλίας πάππος 377 Βουτιερίδης, Κώστας 109 Βουτιερίδης, Περικλής 377
Βουτιέρος, Περικλής 7,32,377 Βραχνός Γ., λοχαγός 204 Γαβριηλίδης, Βλάσης 382 Γεώργιος, Διάδοχος 21, 25, 36, 49, 79, 80, 96, 99,230-232,314 Γιαννακόπουλος, Θωμάς, λοχαγός 108, 168, 225 Γιαννιός, Νικόλαος 380 Γκανάς, δικαστικός σύμβουλος 225 * Ώς πρός τά κύρια ονόματα, ό’Ηλίας Βουτιερίδης άναφέρεται
συχνά μόνο σέ έπώνυμα καί σέ ιδιότητες ή βαθμούς — προκειμένου περί στρατιωτικών — τών διαφόρων προσώπων πού συναντάμε στις
σελίδες του· μερικά άπό τά πρόσωπα αυτά ταυτοποιήθηκαν και τά σχετικά πρόσθετα στοιχεία παρατίθενται τοποθετημένα μέσα σέ άγκύλες. Βαθμοί καί ιδιότητες άφοροΰν τό διάστημα Ίουνίου-Νοεμβρίου 1921 καί Μαρτίου-Αύγούστου 1922.
414 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Γκίκας, συνταγματάρχης 85 Γκίμπονς, Χέρμπερτ Άνταμς 253, 254, 258 Γκιόκας Θ„ λοχαγός Επιτελείου 225 Γονατάς, Στυλιανός [Συνταγματάρχης, έπιτελάρχης Α’ Σ. Στρατού] 49, 61, 137,141,145,168,203,225,227,231, 232,234, 403 Γόντικας, επίατρος 225 Γούναρης, Δημήτριος
29,31,34,36,79, 80, 96, 161, 396-399 Γραβάνης [Χαράλαμπος, Ταγματάρ χης] 156,166 Γρηγοριανόπουλος, άεροπόρος 214 Γρηγορόπουλος, έλεγκτής 225 Δαμουλάκης,Έμ., άνθυπολοχαγός 169 Δελμούζος, Αλέξανδρος 379 Δερβίσογλους, άνθυπολοχαγός 204 Δημαράς [Δημήτριος, ύποστράτηγος, διοικητής IV Μεραρχίας] 230-232
Δημητρακόπουλος, Πολύβιος 13 Δημητριάδης, συνταγματάρχης, διοι κητής Έπισταθμίας 230,232 Δημητριάδης, Φωκίων 22 Δημόπουλος, λοχαγός Μηχανικού 189 Διάκος, 1.21,22 Διαλέτης, [Δημοσθένης, συνταγματάρ χης, διοικητής 34ου Συντάγματος] 173 Διγενής[Κίμων, Συνταγματάρχης, Διοι κητής XIII Μεραρχίας)
99,369,401 Δούσμανης [Βίκτωρ, άρχηγός Γενικού ’Επιτελείου Στρατού] 96, 397 Δραγούμης,’Ίων 380 Ευριπίδης 397 Εύφραιμίδης, Άνδρέας 80 Ζαβιτσιάνος, Μάρκος 379 Ζαβός, Άριστ[είδης, ταγματάρχης] 211 Ζακυνθινάκης, Μαν„ άνθυπολοχαγός 173 Ζεγκίνης, συνταγματάρχης 47 Ζήρας, [Γεώργιος], Συνταγματάρχης 82,83
Ζήρας Αλέξης 375 Ζούγιος, ιατρός 47 Ζουμάς, άεροπόρος 234 Ήλιάδης 1.40,41 Θεοδώρου, λοχαγός 57 Θεοτόκης, Νικόλαος 29,79,80,96,397 Ίσμέν πασάς 75 Ίωάννου, ύπολοχαγός148 Καββαδίας 39 Καλαντζόπουλος, άρχίατρος 225,226 Καλαντζόπουλος, Γ. 40 Καλαποθάκης, Γκίκας 33,39,49 Καλαποθάκης ’Ιωάννης 40
Καλαποθάκης, Παύλος 20 Καλλιδόπουλος, Παναγής 85 Καλλιδόπουλος, Περικλής συνταγμα τάρχης διοικητής XII Μεραρχίας 85,
108,140,150,174,176,234 Καλλιδοπούλου-Άννίνου, Αναστασία 85 Καλογερόπουλος, Νικόλαος 395 Καμπάνης, Άριστος 381 Κανελλόπουλος, Κ„ λοχαγός ’Επιτε λείου 225 Καραβέλας, Μιχαήλος, άντισυνταγματάρχης107 Καράσης, Δημ[ήτριος], λοχαγός 205 Καρβούνης, Νίκος 21,23,124, 380 Καρπούζας, 1.21 Κελεμένη,Ελένη 46 Κεμάλ Μουσταφά 19, 20, 51, 52, 56,
ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ 60, 61, 64, 65, 68, 69, 72, 75, 78, 87100,114,115,117,119,123,138,143, 144,147,164,178,179,181,187,188, 192-195,216-220,222,223,236,251, 253, 254, 257, 258, 262-264, 275, 281-283,290,299-301,304, 306,307, 320,325,340,345,346,348,370,371, 391,393-395,397, 398,403 Κενουέρθυ 346 Κιουταχής 77
Κόκκινος, Διονύσιος 381 Κονδυλάκης,’Ιωάννης 13 Κοντοδήμος, βοηθός κινητού χειρουρ γείου 189 Κοντούλης, Αλέξανδρος [ύποστράτηγος, Διοικητής Α’ Σ. Στρατού] 25, 26,49,51,61,91,92,96,99,113,120, 123, 140, 145, 160, 168, 197, 203, 206,214,217-219,225,226,230-232, 234,239,245,382 Κοτοπούλη, Μαρίκα 380
Κοτσοβός, άρχικτηνίατρος 225 Κουρουσόπουλος, [Βασίλειος], συν ταγματάρχης 150 Κουτούπης, Θαλής 381 Κοφινάς, Γεώργιος 381 Κρητικός, ιατρός 41 Κριεζής, συνταγματάρχης 150 Κτεναβέας, Στράτος 21,23,41,200 Κυριακίδης, Στίλπων 387 Κύρτση,Έλζα 229 Κύρτσης, Κύρος 229 Κωνσταντίνος, βασιλέας 11,13,14,21,
27-41,44, 63, 70, 76-80, 95-100,149, 227,228,231,238,260,311,312,344, 385, 394, 396,397,400 Κωνσταντίνος Διάδοχος 13 Κώρζον, Λόρδος 258,274 Λάβδας, Γ„ λοχαγός 158 415 Λάγκουρας, άντισυνταγματάρχης Ιππι κού 198 Λαζανάς, ιατρός 189-191 Λάσκαρης, Νέστ[ωρ] 41 Λαχανοκάρδης, [Εύάγγελος] 153,161
Λεγκουβιέ, πάστορας 40,47 Λέφας, αρχίατρος 137 Λιβάνης, Γ., άνθυπασπιστής 174 Λογιάκης,’Ιωάννης, ύπολοχαγός 205 Λόυδ Τζώρτζ, Δαυίδ 263,265,320-322, 342, 343, 348, 354, 358 Μαγαλής, Θ., άνθυπολοχαγός 212 Μάγιας, Γεώργ[ιος], άνθυπασπιστής 173 Μακλήν 347 Μακρής, Κωνσταντίνος, ύπολοχαγός 205 Μαλακάσης,
Μιλτιάδης 379 Μαμμοπούλου, Μελπομένη 78 Μαμωνίδου, Γοργώ 46 Μαντζώρος, Άθαν[άσιος], λοχαγός 173 Μαρκόπουλος
[Σπυρίδων], έπίλαρχος 83 Μαυρογιάννης, λοχαγός 175 Μαυρομιχάλης, [Πέτρος] 36 Μελισσινιός, προϊστάμενος τού IIIΓρα φείου 225 Μενάρδος, Σιμός 383 Μέξας, στρατιωτικός διοικητής 31 Μερκούρης, ’ίλαρχος 190 Μερκούρης, Σπύρος 378 Μεταξάς, Άνδρέας 39,47 Μήλνς, δημοσιογράφος 40,46 Μίλν, στρατηγός 392 Μιρτζόγλου, ιατρός 41 Μιχαηλίδης, Κίμων 380 Μιχαλόπουλος, λοχαγός 169 Μόδης, Άλ[έξανδρος], λοχαγός 167 Μόρου, Πολύχρονης, στρατιώτης 182
416 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Μούλας, Ήλίας 39,153 Μπαλτατζής, Γεώργιος 42,251 Μπάλφουρ, λόρδος 317 Μπαστιάς, Κωστής 375 Μπεκήρ Σαμή 286 Μυσσέ, Άλφρέ ντέ 376 Νικολαΐδης, ταξίαρχοςΙππικού 99 Νικόλαος, Πρίγκιπας 29, 79, 80 Νικολόπουλος, Χ[ρϊστος] 21,22 Νουρεντ'ιν πασάς 402,403 Ξενόπουλος,
Γρηγόριος 13 Οίκονομίδης, αντιπρόσωπος Ελληνι κής Διοικήσεως 230 Ο ’Κόνορ, βουλευτής 297 Παλαιολόγοι 80 Παλαιολόγος, Γρηγόριος 376 Παλαιολόγου, ζεύγος 33, 39 109, 153, 162,171, 224 Παλαμάς, Κωστής 13,379,383,387 Πάλλης, Κωνσταντίνος, [συνταγμα τάρχης, έπιτελάρχης Στρατιάς] 99, 259, 397
Παπαγεωργίου, τυπογράφος 385 Παπαδημητρίου, λοχαγός 173,174 Παπαδιαμάντης, Αλέξανδρος 13,387 Παπαδιαμαντόπουλος, Άνδρέας 380 Παπακυριαζής, ύπολοχαγός 212 Παπακωνσταντίνου, Κ., λοχαγός/ υπασπιστής 168,225 Παπαναστασίου, Αλέξανδρος 381 Παπανδρέου, Γεώργιος 383 Παπανικολάου,Ματθαίος,λοχαγός 148
Παπανικολάου, Ν„ λοχαγός 225 Παπανικολάου, συνταγματάρχης 173 Παπανικολάου, ύπολοχαγός 148 Παπαντωνίου, Ζαχαρίας 374,379 Παπαχρήστου Π., άντισυνταγματάρχης, άρχηγός Επιμελητείας 198,225 Παπούλας, Αναστάσιος, άρχιστράτηγος, διοικητής Στρατιάς Μικράς Α σίας 21,22,29,31,36,49,96,99,101,
217,251,257,260,277,278,290,291, 397-399 Παρασκευόπουλος, Г. Π. 379,386 Πασάς,Ίωάν[νης],άνθυπολοχαγός205 Πασπαράκης, Βασίλ[ειος] ύπολοχαγός Πατεράκης, Π., ύπολοχαγός 156 Πάτσης, Βασίλ[ειος], άνθυπασπιστής 158 Παυριανοπούλου, Αύρα 46 Περίδης, [Αριστοτέλης], δημοσιογρά φος 23 Πέρρου, Θάλεια 46
Πέρρου, Στάσα 46 Πετράκης, άνθυπολοχαγός 212 Πλαστήρας, Νικόλαος, συνταγματάρ χης, διοικητής 5/42 Τάγματος Ευζώνων 403 Πλατάνη, [Κυριακή] 229
Πλατής, [Άνδρέας, συνταγματάρχης, διοικητής VII Μεραρχίας] 99 Πλευράκης, Γ., ύπολοχαγός 173 Πολέμης,’Ιωάννης 379 Πολίτης, Λ., άνθυπολοχαγός 173,204 Πολίτης, Φώτος 383 Πολυμενάκος, [Γεώργιος, ύποστράτηγος, διοικητής Γ' Σ. Στρατού] 69,70, 76, 84, 95, 99,401,402 Πουαγκαρέ (sic), [Ρεϋμόν] 263,358 Πρωτοπαπαδάκης, Πέτρος 399 Πρωτοπαπάς, Άνδρ[έας], άνθυπασπιστής 204 Πώπ, Γεώργιος 381 Ραγκαβής [Νικόλαος, συνταγματάρ χης] 137,230,231,232
ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ 417 Ράλλης, Δημήτριος 394,395 Ράμφος, Κωνσταντίνος 376 Ρήνας, έφημεριδοπώλης 21 Ριμπώ, Άλφρ. 285 Ρόδάς, Μιχαήλ 246,259 Ροδοκανάκης, Πλάτων 13,380 Ροΐδης, Εμμανουήλ 13 Ρόκας, [Νικόλαος, συνταγματάρχης διοικητής V Μεραρχίας] 159 Ρούσσος, Μιχ[αήλ], άνθυπολοχαγός 204 Στεφανογιάννης, Μ.,
άνθυπολοχαγός 174 Στράβων 121 Στρατηγός, Ξ [ενοφών, υποστράτηγος] 81,99 Στρατής, ταγματάρχης 189 Στράτος, Νικόλαος 40, 399 Συλογιάννης I., άνθυπασπιστής 173 Συναδινός, Θεόδωρος 39,383 Σφακιανάκης, Κ., ύπολοχαγός 212 Σααμπιτ βέης 226,227 Σακελλαρίου, Θ., λοχαγός 169 Σακέτας, [Αθανάσιος,
άντισυνταγματάρχης, έπιτελάρχης XII Μεραρχίας] 150 Σαπουντζάκης, Περίανδρ[ος], άνθυπο λοχαγός 173 Σαραφιανός, έπίατρος 189,190 Σαρίπολος, Νικόλαος 381 Σελεχεδδ'ιν-Άντιλ βέης 219 Σίδερη, οικογένεια 109 Σιμάτος 33,38,39 Σκάντσερ, ’ΙταλόςΥπουργός ’Εξωτερι κών 264, 321,322, 352 Σκουντής, Ίω[άννης],
άνθυπασπιστής 158 Σλήμαν, Άγ[αμέμνων] 40 Σολωμός, Διονύσιος 379,388 Σουμίλας, [Πέτρος, συνταγματάρχης, διοικητής X Μεραρχίας] 99 Σοφούλης, Θεμιστοκλής 380 Σπυρίδης, φρούραρχος 230 Σπύρου, Γεώργ[ιος], ύπολοχαγός 173 Σταματίου, Σταμάτης 211,381 Στασινόπουλος, Βασίλ[ειος], ύπολοχα γός 205 Στεργιάδης,
Αριστείδης 29, 31, 259, 261,399,400 Στεργίου, Θωμάς, άνθυπολοχαγός 158 Ταγκόπουλος, Δημήτριος 379,380 Τζάντζαρης, Άθ[ανάσιος], λοχαγός 225, 227 Τζεμάλ Βέης 46 Τιτόνι (Tommaso Tittoni) 392 Τράκας, [Εύάγγελος], συνταγματάρ χης 171,176 Τριανταφυλλάκος, Νικόλαος 402 Τρικούπης, Νικόλαος, ύποστράτηγος
362, 366, 369, 371, 372, 400, 401 Τριλίβας, [’Ιωάννης, συνταγματάρχης, διοικητής V Μεραρχίας] 99 Τρότσκυ, [Λέων] 312,313
Τσαγκαράκης, Σαρ., άνθυπολοχαγός 173 Τσακτάκης, Π., άνθυπασπιστής 157 Τσαμόπουλος, Ά[νδρέας] 21,22,23 Τσάμπερλαιν, [Νέβιλ] 258,297 Τσιριγώτης, [Κωνσταντίνος, άεροπόρος, άνθυποπλοίαρχος] 213, 214, 222 Τσιριμώκος, Μάρκος 380 Τσιρογιάννης, συνταγματάρχης 47 Τσιρογιάννης, [Βλάσης, συνταγματάρ χης, διοικητής Μικτού Αποσπάσμα τος IX Μεραρχίας] 99 Τσοκόπουλος, Γεώργιος 13 Τσολάκογλου, [Γεώργιος, ταγματάρ χης, έπιτελάρχης IV Μεραρχίας] 231
418 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΘΑ ΛΗΣΜΟΝΗΣΗ» Φαλτάίτς, Κώστας 14,22,23,200 Φέτση, κυρία 161 Φετχή, Μπέης 255,266 Φίλιππας, [Στέφανος, αεροπόρος άνθυποπλοίαρχος] 214,222 Φιλίππου, ταγματάρχης 137 Φιορέτζη, κυρία 40 Φορτούνας, Ν., λοχαγός 157,160 Φός, Στρατάρχης 325 Φράγκου, Αθανάσιος [συνταγματάρ χης,διοικητήςΙΜεραρχίας] 139,157, 159,168,176, 400,401 Χάρντινγκ, [Οΰώρεν] 256 Χατζ(η)ανέστης, Γεώργιος άρχιστράτηγος 399 Χατζηαποστόλου άδελφοί 41 Χατζηαποστόλου, ιατρός 40 Χατζής, Χριστόφορος, άρχιμανδρίτης 98,226, 228 Χατζόπουλος, Κωσταντίνος 379 Χονδρόπουλος,Κ.,άνθυπασπιστής157 Χρηστομάνος, [Αναστάσιος] 376 Χρηστομάνος, Κωνσταντίνος 379 Χρυσόστομος, Μητροπολίτης Σμύρ νης 40,46,47,48, 80,243,402 Ψυχάρης, Γιάννης 379 Ψύχας, [Παντελής, υποπλοίαρχος, διοι κητής Μοίρας Αεροπλάνων] 214 |
| adam_txt | |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | |
| author | Butieridēs, Ēlias P. 1874-1941 |
| author2 | Panaretu, Annita P. 1958- |
| author2_role | edt |
| author2_variant | a p p ap app |
| author_GND | (DE-588)143377310 (DE-588)103604626 |
| author_facet | Butieridēs, Ēlias P. 1874-1941 Panaretu, Annita P. 1958- |
| author_role | aut |
| author_sort | Butieridēs, Ēlias P. 1874-1941 |
| author_variant | ē p b ēp ēpb |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV049649395 |
| contents | Werkverzeichnis des Autors S. 385-388; Indices S. 405-418 |
| ctrlnum | (OCoLC)1430762020 (DE-599)BVBBV049649395 |
| era | Geschichte 1921-1922 gnd |
| era_facet | Geschichte 1921-1922 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV049649395</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20240502</controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">240415s2022 a||| |||| 00||| gre d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9786185683122</subfield><subfield code="9">978-618-5683-12-2</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1430762020</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV049649395</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">gre</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Butieridēs, Ēlias P.</subfield><subfield code="d">1874-1941</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)143377310</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">"Hē historia udepote tha lēsmonēsei"</subfield><subfield code="b">1921-1922 : mikrasiatika keimena tu Ēlia P. Butieridē</subfield><subfield code="c">Epimeleia, eisagōgē, scholia Annita P. Panaretu</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Athēna</subfield><subfield code="b">Syllogos pros Diadosin Ōphelimōn Bibliōn</subfield><subfield code="c">2022</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">418 Seiten, 1 ungezählte Seite</subfield><subfield code="b">Illustrationen</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="500" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">In griechischer Schrift</subfield></datafield><datafield tag="505" ind1="8" ind2=" "><subfield code="a">Werkverzeichnis des Autors S. 385-388; Indices S. 405-418</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1921-1922</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Griechisch-Türkischer Krieg</subfield><subfield code="g">1919-1922</subfield><subfield code="0">(DE-588)4202100-5</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="655" ind1=" " ind2="7"><subfield code="0">(DE-588)4133254-4</subfield><subfield code="a">Erlebnisbericht</subfield><subfield code="2">gnd-content</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Griechisch-Türkischer Krieg</subfield><subfield code="g">1919-1922</subfield><subfield code="0">(DE-588)4202100-5</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Geschichte 1921-1922</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="700" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Panaretu, Annita P.</subfield><subfield code="d">1958-</subfield><subfield code="0">(DE-588)103604626</subfield><subfield code="4">edt</subfield><subfield code="4">wpr</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Ortsregister</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personenregister</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20240502</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">355.009</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09042</subfield><subfield code="g">561</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">355.009</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09042</subfield><subfield code="g">495</subfield></datafield></record></collection> |
| genre | (DE-588)4133254-4 Erlebnisbericht gnd-content |
| genre_facet | Erlebnisbericht |
| id | DE-604.BV049649395 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T23:40:11Z |
| indexdate | 2024-07-20T04:40:04Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9786185683122 |
| language | Greek |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-034992860 |
| oclc_num | 1430762020 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 418 Seiten, 1 ungezählte Seite Illustrationen |
| psigel | BSB_NED_20240502 |
| publishDate | 2022 |
| publishDateSearch | 2022 |
| publishDateSort | 2022 |
| publisher | Syllogos pros Diadosin Ōphelimōn Bibliōn |
| record_format | marc |
| spelling | Butieridēs, Ēlias P. 1874-1941 Verfasser (DE-588)143377310 aut "Hē historia udepote tha lēsmonēsei" 1921-1922 : mikrasiatika keimena tu Ēlia P. Butieridē Epimeleia, eisagōgē, scholia Annita P. Panaretu Athēna Syllogos pros Diadosin Ōphelimōn Bibliōn 2022 418 Seiten, 1 ungezählte Seite Illustrationen txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier In griechischer Schrift Werkverzeichnis des Autors S. 385-388; Indices S. 405-418 Geschichte 1921-1922 gnd rswk-swf Griechisch-Türkischer Krieg 1919-1922 (DE-588)4202100-5 gnd rswk-swf (DE-588)4133254-4 Erlebnisbericht gnd-content Griechisch-Türkischer Krieg 1919-1922 (DE-588)4202100-5 s Geschichte 1921-1922 z DE-604 Panaretu, Annita P. 1958- (DE-588)103604626 edt wpr Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Ortsregister Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personenregister |
| spellingShingle | Butieridēs, Ēlias P. 1874-1941 "Hē historia udepote tha lēsmonēsei" 1921-1922 : mikrasiatika keimena tu Ēlia P. Butieridē Werkverzeichnis des Autors S. 385-388; Indices S. 405-418 Griechisch-Türkischer Krieg 1919-1922 (DE-588)4202100-5 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4202100-5 (DE-588)4133254-4 |
| title | "Hē historia udepote tha lēsmonēsei" 1921-1922 : mikrasiatika keimena tu Ēlia P. Butieridē |
| title_auth | "Hē historia udepote tha lēsmonēsei" 1921-1922 : mikrasiatika keimena tu Ēlia P. Butieridē |
| title_exact_search | "Hē historia udepote tha lēsmonēsei" 1921-1922 : mikrasiatika keimena tu Ēlia P. Butieridē |
| title_exact_search_txtP | "Hē historia udepote tha lēsmonēsei" 1921-1922 : mikrasiatika keimena tu Ēlia P. Butieridē |
| title_full | "Hē historia udepote tha lēsmonēsei" 1921-1922 : mikrasiatika keimena tu Ēlia P. Butieridē Epimeleia, eisagōgē, scholia Annita P. Panaretu |
| title_fullStr | "Hē historia udepote tha lēsmonēsei" 1921-1922 : mikrasiatika keimena tu Ēlia P. Butieridē Epimeleia, eisagōgē, scholia Annita P. Panaretu |
| title_full_unstemmed | "Hē historia udepote tha lēsmonēsei" 1921-1922 : mikrasiatika keimena tu Ēlia P. Butieridē Epimeleia, eisagōgē, scholia Annita P. Panaretu |
| title_short | "Hē historia udepote tha lēsmonēsei" |
| title_sort | he historia udepote tha lesmonesei 1921 1922 mikrasiatika keimena tu elia p butieride |
| title_sub | 1921-1922 : mikrasiatika keimena tu Ēlia P. Butieridē |
| topic | Griechisch-Türkischer Krieg 1919-1922 (DE-588)4202100-5 gnd |
| topic_facet | Griechisch-Türkischer Krieg 1919-1922 Erlebnisbericht |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034992860&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT butierideseliasp hehistoriaudepotethalesmonesei19211922mikrasiatikakeimenatueliapbutieride AT panaretuannitap hehistoriaudepotethalesmonesei19211922mikrasiatikakeimenatueliapbutieride |