Mistrzowie: ludwisarze z Różany, Żeleźnik, Węgrowa w XIX-XX wieku = Masters : the bell-founders from Róžana, Żeleźniki, Węgrów
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Warszawa
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk
2022
|
| Schriftenreihe: | Materiały do dziejów Ludwisarstwa
t. 2 |
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Abstract Abstract Literaturverzeichnis Register // Personenregister Register // Ortsregister |
| Beschreibung: | 271 Seiten Illustrationen 31 cm |
| ISBN: | 9788366519510 9788396601308 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 cb4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV049069640 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20231013 | ||
| 007 | t| | ||
| 008 | 230727s2022 xx a||| |||| 00||| pol d | ||
| 015 | |a UWD 2023/7977 |2 dnb | ||
| 020 | |a 9788366519510 |9 978-83-66519-51-0 | ||
| 020 | |a 9788396601308 |9 978-83-966013-0-8 | ||
| 020 | |z 8396601305 |9 8396601305 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1392142971 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV049069640 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Jamski, Piotr |d 1972- |e Verfasser |0 (DE-588)132212919 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Mistrzowie |b ludwisarze z Różany, Żeleźnik, Węgrowa w XIX-XX wieku = Masters : the bell-founders from Róžana, Żeleźniki, Węgrów |c Piotr Jamski |
| 246 | 1 | 1 | |a Masters |
| 264 | 1 | |a Warszawa |b Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk |c 2022 | |
| 300 | |a 271 Seiten |b Illustrationen |c 31 cm | ||
| 336 | |b sti |2 rdacontent | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 490 | 1 | |a Materiały do dziejów Ludwisarstwa |v t. 2 | |
| 546 | |a Zusammenfassung in belarusischer, englischer und russischer Sprache | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 1800-1999 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 7 | |a Dzwony |2 dbn | |
| 650 | 7 | |a Ludwisarstwo |2 dbn | |
| 650 | 7 | |a Ludwisarze |2 dbn | |
| 650 | 7 | |a Ludwisarstwo / historia |2 jhpk | |
| 650 | 7 | |a Odlewnicy dzwonów / Białoruś / Różana / 19 w |2 jhpk | |
| 650 | 7 | |a Odlewnicy dzwonów / Białoruś / Różana / 20 w |2 jhpk | |
| 650 | 7 | |a Odlewnicy dzwonów / Polska / Węgrowski, Powiat / 19 w |2 jhpk | |
| 650 | 7 | |a Odlewnicy dzwonów / Polska / Węgrowski, Powiat / 20 w |2 jhpk | |
| 650 | 0 | 7 | |a Glockengießerei |0 (DE-588)4570068-0 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Glockengießer |0 (DE-588)4157640-8 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Kunsthandwerk |0 (DE-588)4073883-8 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Handwerk |0 (DE-588)4023299-2 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Różana (Białoruś, obw. brzeski, rej. prużański) |2 dbn | |
| 651 | 7 | |a Węgrów (woj. mazowieckie) |2 dbn | |
| 651 | 7 | |a Żeleźniki (woj. mazowieckie, pow. węgrowski, gm. Miedzna) |2 dbn | |
| 651 | 7 | |a Belarus |0 (DE-588)4079143-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 651 | 7 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Belarus |0 (DE-588)4079143-9 |D g |
| 689 | 0 | 2 | |a Glockengießerei |0 (DE-588)4570068-0 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Glockengießer |0 (DE-588)4157640-8 |D s |
| 689 | 0 | 4 | |a Handwerk |0 (DE-588)4023299-2 |D s |
| 689 | 0 | 5 | |a Kunsthandwerk |0 (DE-588)4073883-8 |D s |
| 689 | 0 | 6 | |a Geschichte 1800-1999 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 830 | 0 | |a Materiały do dziejów Ludwisarstwa |v t. 2 |w (DE-604)BV044460868 |9 2 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personenregister |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000011&line_number=0006&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Ortsregister |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20231013 | |
| 942 | 1 | 1 | |c 709 |e 22/bsb |f 09034 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 709 |e 22/bsb |f 09034 |g 478 |
| 942 | 1 | 1 | |c 709 |e 22/bsb |f 0904 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 709 |e 22/bsb |f 0904 |g 478 |
| 943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-034331628 | |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1816692636637986816 |
|---|---|
| adam_text |
7 WYKAZ SKRÓTÓW 9 OD AUTORA 13 KAMPANOLOGIA W POLSCE 19 LUD WIS ARZE NA MAZOWSZU I PODLASIU OD XV DO XVIII WIEKU WŁODKOWSCY 25 Ludwisarstwo w Różanie 29 Andrzej Włodkowski 39 Konstanty Włodkowski 39 Wincenty Włodkowski 44 Antoni Włodkowski 65 ALEKSANDER RYMASZEWSKI DOROŻYŃSCY 73 Julian Dorożyński 78 Konstanty Dorożyński 83 Józef Dorożyński 93 ANTONI BRĘGOSZ 97 WIELKA WOJNA I DZWONY 103 JÓZEF UCIECHOWSKI 113 JAKUB KRUSZEWSKI 133 DRUGA WOJNA ŚWIATOWA I DZWONY
POLSKIE PO DRUGIEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ 143 ANTONI KRUSZEWSKI I POTOMKOWIE 201 SKWIERCZYŃSCY 207 JÓZEF UCIECHOWSKI i WACŁAW SKRZECZKOWSKI WOJTKOWSCY 215 Henryk Wojtkowski 224 Marta Wojtkowska 229 ZAKOŃCZENIE 233 SUMMARY: MASTERS. THE BELL-FOUNDERS FROM RÓŻANA, ŻELEŹNIKI, WĘGRÓW IN THE 19th-20th CENTURIES 235 P33IOM3: MAHCTPBL JIIOABICAPbI 3 PVKAHbI, KAJIE3HIK, BEHTPABA y XIX-XX CTCT 237 PE3IOME: MACTEPA. KOJIOKOJIbIII,HKH H3 PVXKAHbI, 7KEJIE3LHHK, B3HEPYBA B 19-20 BEKAX 239 BIBLIOGRAFIA 247 SPIS ARCHIWALIÓW 253 SPIS ILUSTRACJI 257 INDEKS OSOBOWY 265 INDEKS MIEJSCOWOŚCI 6
MASTERS. THE BELL-FOUNDERS FROM RÓŻANA, ŻELEŹNIKI, WĘGRÓW IN THE 19th-20th CENTURIES This publication is the first study presenting the history of bell founders originating from Różana in Belarus, who, starting from the second quarter of the 19th century, were settling down in Żeleźniki (a small village located in the parish of Miedzna near Węgrów) and in Węgrów itself. It shows the results of in-depth archival research revealing the life and activity of individual bell founders, as well as their mutual family ties and workshop relationships. The gallery of bell founders opens with a portrait of Andrzej Włodkowski, the oldest of the bell founders from Różana known by name and specific works, born in the second tierce of the 18th century and coming from the impoverished Lithuanian nobility. He conducted the bell foundry activity continuously for about forty years until 1832. Today we can admire about seventy instruments made by him. Their form is quite typical for the bells made in Europe at that time, and the ornamentation resembles the decorations of bells made in Gdańsk, Königsberg or Riga. After the founders death, his son Wincenty, born in Różana at the beginning of the 19th century, continued his activity also in Podlasie and probably Mazovia. Another Włodkowski, son of Wincenty Antoni, was active mainly in Węgrów from the beginning of the 1870s to 1915. He ran a very prosperous enterprise and carried out orders for both Catholic and Orthodox churches. Although only about 160 instruments made by him have survived to this day, his overall production could have reached
up to 1,000 bells. Aleksander Rymaszewski, who moved from Różana to the Węgrów region around 1826, not only collaborated with the Włodkowski family, but was also related to them through his wife. He ran his bell foundry in Żeleźniki. The Dorożyński family, who were casting bells since the beginning of the 19th century, also came from Różana. There, the eldest of them, Julian, was born in 1819 and worked in Węgrów from around 1845 to 1898. It was here that he was linked by family ties with the Włodkowski and Rymaszewski family. He was casting bells on the spot in Żeleźniki, but also worked as a traveling bell founder. His sons Konstanty and Józef established the company „Bracia Dorożyńscy”, and after Konstanty’s death Józef started his own activity executing the orders for churches in Podlasie, Mazovia, Kielce, Lublin, Grodno, Vilnius and northern Lithuania until 1929. The Dorożyński family is also associated with the figure of Antoni Bręgosz, a bell founder working for some time in Węgrów. Before the First World War, he had a workshop in Minsk Białoruski, and after that moved to Włocławek and Płock. Another craftsman working in casting bells, Józef Uciechowski, came to Węgrów before the First World War and, after marrying Stefania, daughter of the bell founder Józef Dorożyński, helped him run the factory. Although he was a pharmacist by training, he took over the foundry after his father-in-law, making bells for churches in and around Vilnius, among others. The Kruszewski bell-founders, active to this day in Węgrów, came from the Podlasie nobility and were engaged in
craftsmanship at least from the beginning of the 19th century. The first of the Kruszewskis, who undertook the bell foundry business, Jakub, initially worked as a blacksmith carrying out orders for the factories of Antoni Włodkowski and Józef Dorożyński. After the death of the former around 1920, he took over the equipment of his workshop and the methods of producing bells developing the company which is still operating today. He built a new forge on the Czerwonka River, introduced innovations in the field of bell fittings. His son Antoni initially worked with his father, and after 1946 took over the bell 233
foundry from him. In 1970, he established a company with his sons Antoni and Adam. Together with his sons’ help, he cast at least 1,500 bells for churches from the Mazowieckie and Bialystok voivodeships, but also in the vicinity of Bydgoszcz, Gdańsk and Katowice. After his death in 1991, the work was continued by his sons Antoni and Adam, and now the next generation of Węgrów bell founders: Wojciech and Antoni. The book also discusses the foundries operating shortly after the Second World War: Józef Uciechowski and Wacław Skrzeczkowski, as well as Henryk and Marta Wojtkowski. Craftsmen’s biographies are accompanied by a list of known instruments they made and the characteristics of their products. Bell-founders from the Włodkowski, Rymaszewski, Dorożyński, Kruszewski, and Wojtkowski families and the workshop of Uciechowski and Skrzeczkowski, as well as temporarily active Antoni Bręgosz, cast several thousand bells in Węgrów or its vicinity. This local bell foundry center was influenced by the Warsaw craftsmanship and drew on the achievements of the bell-casting centers such as Gdańsk, Vilnius, Królewiec, Riga, and in the 20th century also other centers operating in territories related to the Polish culture. Workshops of Węgrów masters, organized around an independent founder, were usually created by small teams of few people. It should be emphasized that in the manner ofexecuting orders, until the First World War, bell founders from Różana, Żeleźnik and Węgrów often picked the modus operandi of itinerant bell founders casting bells at the place of the order. The workshops
discussed in this publication about the masters, although had a scale that was closer to handicraft than industrial production, from the 1840s successfully catered the area of the Kingdom of Poland and the six western governorates of the Russian Empire. In the interwar period, the circle of recipients significantly expanded, but most of the bells were still sent to Podlasie, Mazovia, Lublin and the lands of the former Grand Duchy of Lithuania. During this period, we observe a short-term attempt to expand the Dorożyński bell foundry activities into the Kielce region, Częstochowa, or even Zagłębie Dąbrowskie. The bell foundry of Jakub and Antoni Kruszewski, especially in the second half of the 1930s, was also constantly developing the scope of its influence in almost all of Poland. After 1945, during the great demand for the casting of bells to replace the instruments lost during the war, new workshops emerged which, due to the lack of permanent workshop basis, only survived for a few years. After a closer look at the mutual relationships of bell founders, it can be said that the craftsmen from Różana, and then from Węgrów, are one „big family” joint by craftsmen of other professions, such as Skwierczyński blacksmiths, saddlers and locksmiths. Based on family affinities and passing on the bell foundry profession within the circle of relatives, the activity of the foundry has been maintained for over 250 years. From the 1830s, a small Węgrów, thanks to the cooperation of local craftsmen, grew into a significant center for the production of bells and their accessories.
Initially, they were losing competition with Warsaw factories and foundries in Kałusz, Przemyśl or Biała (now Bielsko-Biała), but over time they began to fulfil orders throughout the Second Polish Republic and the Polish Peoples Republic, and now, thanks to the Kruszewski family’s foundry, instruments from Węgrów can be heard in many places around the world. Inclusiveness in the workshop, artisan conservatism, fear of entering into partnerships with other foundries, relying on direct contacts in winning orders, turned out to be a recipe for survival, and in the case of several masters - success in turbulent and extremely changeable times. When Andrzej Włodkowski started to cast the bells, he was one ofthe Polish Commonwealth residents headed by King Stanisław August Poniatowski. After that, the masters of Różana and Węgrów were watching the volatility ofpolitics from over the bell foundry pits, such as the loss of statehood, the dawn of independence during the Napoleonic Wars, successive Russian tsars, the German occupation, democratic Poland reborn after 1918, and after another attempt by Germany to destroy the political existence of Poles, the advent of the socialist People’s Republic of Poland. At that time, there were also many revolutionary technological and logistic changes. One can say: the world was changing its face, but the bells in Różana and Węgrów were cast in the old way. With time, the quality of the cast instruments increased and the artistic language of decorations used in Węgrów was slowly shaped. The attachment to the tradition of Węgrów bell founders can
be now seen in this element cast from the matrices made 150 years ago. 234
МАЙСТРЫ. ЛЮДВІСАРЫ 3 РУЖАНЫ, ЖАЛЕЗНІК, ВЕНГРАВА У ХІХ-ХХ СТСТ. Кніга з’яуляецца першым даследаваннем гісторыі людвісароу (ліцейшчыкау), якія паходзілі з Ружан у Беларусі, а з другой чвэрці XIX ст. пасяліліся у Жалезніку, невялікай вёсцы у парафіі Медзна каля Венграва, і у самім Венграве. Яна
грунтуецца на паглыбленым вывучэнні архіуных крыніц, што адлюстроуваюць жыццё і дзейнасць асобных майстроу, а таксама іх узаемныя сваяцкія і прафесійныя сувязі. Расповед пра асобных людвісароу пачынаецца з Анджэя Уладкоускага, найстарэйшага з вядомых па імяні і канкрэтных творау ружанскага
людвісара, які нарадзіуся у другой трэці XVIII ст. і паходзіу са збяднелай літоускай шляхты. Ён займауся ліцейнай справа бесперапынна каля сарака гадоу да 1832 г. Сёння можна атрыбутаваць каля сямідзесяці вырабленых ім званоу. Яны мелі тыловую для тагачасных еурапейскіх званоу форму, а паводле
арнамента набліжаліся да інструментау з Гданьска, Кёнігсберга ці Рыгі. Пасля смерці майстра яго працу працягнуу сын Вінцэнты, які нарадзіуся у Ружанах напачатку XIX ст., працавау на Падляшшы і, верагодна, у Мазовіі. Наступны з Уладкоускіх, сын Вінцэнта Антоні, працавау з пачатку 1870-х гадоу да 1915
г. пераважна у Венграве. Ён кіравау квітнеючым прадпрыемствам, выконваючы замовы як для каталіцкіх касцёлау, так і для праваслауных цэрквау. Нягледзячы на тое, што на цяперашні час выяулена інфармацыя пра 160 вырабленых ім званоу, майстар мог адліць да 1000 інструментау. Аляксандр Рымашэускі, які
прыехау з Ружанау на Венграушчыну каля 1826 г., не толькі супрацоунічау з Уладкоускімі, але і быу звязаны з імі праз сваю
жонку. Яго майстэрня знаходзілася у Жалезніку. 3 Ружанау паходзіу і род Даражынскіх, якія займаліся ліцейнай справай з пачатку XIX ст. Старэйшы з іх, Юліян, нарадзіуся у Ружанах у 1819 г. і працавау у Венграве прыкладна з 1845 да 1898 г. Тут ён злучыуся сваяцкімі сувязямі з сем’ямі Уладкоускіх і
Рымашэускіх. Людвісар адлівау званы у Жалезніку, а таксама працавау як вандроуны майстар. Яго сыны Канстанцін і Юзэф стварылі фірму «Браты Даражынскія» (пол. «Bracia Dorożyńscy»), а пасля смерці Канстанціна Юзэф разгарнуу сваю дзейнасць, выконваючы да 1929 г. замовы для касцёлау Падляшша, Мазовіі,
рэгіёнау Кельцау, Любліна, Гародні, Вільні і пауночнай Літвы. 3 Даражынскімі звязана асоба Антонія Брэнгаша, людвісара, які некаторы час працавау у Венграве. Да Першай сусветнай вайны ён працавау у Мінску, а пасля пераехау ва Улацлавак і Плоцк. Наступны рамеснік, які адлівау званы, Юзэф Уцяхоускі,
прыехау у Венграу да Першай сусветнай вайной і, ажаніушыся са Стэфаніяй, дачкой людвісара Юзэфа Даражынскага, дапамагау яму у ліцейнай справе. Нягледзячы на тое, што Уцяхоускі быу фармацэутам па адукацыі, ён пераняу кірауніцтва людвісарняй пасля цесця, і сярод іншага адлівау званы для касцёлау
Вільні і яе ваколіц. Да сённяшняга дня у Венграве працуюць людвісары Крушэускія, якія паходзяць з падляшскай шляхты і займаюцца рамяством прынамсі з пачатку XIX ст. Першы з Крушэускіх, хто заняуся ліцейнай справай, Якуб, спачатку працавау кавалём, выконваючы замовы для майстэрняу Антонія
Уладкоускага і Юзэфа Даражынскага. Пасля смерці Уладкоускага, які не пакінуу нашчадкау, Крушэускі каля 1920 г. пераняу
яго майстэрню і метады вырабу званоу, а у далейшым развіу прадпрыемства, якое працуе і сёння. На рацэ Чэрвонцы ён пабудавау новую кузню, а таксама укараніу інавацыі у абсталяванні званоу. Яго сын Антоні спачатку працавау разам з бацькам, а пасля 1946 г. пераняу ад яго людвісарню. У 1970 г. ён разам са сваімі сынамі Антоніем і Адамам заснавау прадпрыемства і адліу не менш за 1500 званоу для касцёлау у Мазавецкім і Беластоцкім ваяводствах, а таксама у ваколіцах Быдгашча, Гданьска і Катавіц. Пасля яго смерці у 1991 г. справу працягнулі сыны Антоні і Адам, а цяпер працуе наступнае пакаленне венграускіх людвісароу - Войцех і Антоні. 235
У кнізе распавядаецца пра ліцейныя майстэрні Юзэфа Уцяхоускага і Вацлава Скшэчкоускага, а таксама Генрыка і Марты Вайткоускіх, якія працавалі нядоуга пасля Другой сусветнай вайны. Біяграфіі майстроу суправаджаюцца пералікам і апісаннем вырабленых імі званоу. Людвісары з родау Уладкоускіх,
Рымашэускіх, Даражынскіх, Крушэускіх, Вайткоускіх, майстры Уцяхоускі і Скшэчкоускі, а таксама часова актыуны Антоні Брэнгаш адлілі у Венграве ці яго ваколіцах некалькі тысяч званоу. Тэты рэгіянальны людвісарскі асяродак знаходзіуся над уплывам варшаускіх майстроу і абапірауся на дасягненні такіх
цэнтрау ліцейнай справы, як Гданьск, Вільня, Кёнігсберг, Рыга, а у XX ст. таксама іншых асяродкау, якія дзейнічалі на землях, звязаныхз польскай культурай. Венграускія людвісарні, арганізаваныя вакол асобнага майстра, звычайна складаліся з невялікіх калектывау з некалькіх чалавек. Варта падкрэсліць,
што аж да Першай сусветнай вайны людвісары з Ружан, Жалезніка і Венграва дастаткова часта працавалі як вандроуныя майстры, адліваючы званы на месцы замовы. Людвісарні майстроу, прадстауленых у кнізе, хаця і мелі маштабы, больш блізкія да рамесніцкай, чым прамысловай вытворчасці, з 1840-х гадоу
паспяхова абслугоувалі тэрыторыю Царства Польскага і шасці заходніх губерняу Расійскай імперыі. У міжваенны час кола замоуцау значна пашырылася, але найбольш званоу па-ранейшаму адпраулялася у Падляшша, Мазовію, Люблінскае ваяводства і землі былога Вялікага Княства Літоускага. У тэты перыяд зауважна
спроба экспансіі майстэрні Даражынскага у рэгіёны Кельцау, Чэнстаховы і нават у Заглэмб’е Дамброускае. Людвісарня
Якуба і Антонія Крушэускіх таксама пастаянна пашырала свой уплыву амаль да тэрыторыі усёй Польшчы, асабліва у другой палове 1930-х гг. Пасля 1945 г., у час вялікага попыту на выраб званоу на замену інструментау, страчаных падчас вайны, з’явіліся новыя прадпрыемствы. Яны не мелі характару пастаянных
майстэрняу і праіснавалі усяго некалькі гадоу. Прыглядаючыся да роднасных сувязяу паміж людвісарамі, можна сказаць, што ружанскія, а пасля венграускія майстры - гэта адна «вялікая сям’я», да якой на правах сваяцтва далучыліся майстры іншых прафесій, як кавалі Сквярчынскія, а таксама рымары і
слесары. На аснове сямейнай блізкасці і перадачы ліцейнага рамяства у коле набліжаных асоб дзейнасць людвісарні працягвалася больш за 250 гадоу. 3 1830-х гадоу невялікі Венграу, дзякуючы кааперацыі мясцовых майстроу, ператварыуся у значны цэнтр вытворчасці званоу і абсталявання для іх. Спачатку
венграуцы прайгравалі у канкурэнцыі варшаускім майстэрням і людвісарням у Калушы, Пярэмышлі ці Белай (цяпер Бельска-Бяла), але з часам сталі выконваць замовы па усёй Другой Рэчы Паспалітай і Польскай Народнай Рэспубліцы. А цяпер, дзякуючы людвісарні сям’і Крушэускіх, званы з Венграва можна пачуць у
многіх месцах па усім свеце. Інклюзіунасць майстэрняу, рамесны кансерватызм, боязь уступлення у партнёрства з іншымі людвісарнямі, стаука на прамыя кантакты пры атрыманні замовау аказаліся рэцэптам выжывання, а у выпадку некалькіх майстроу - поспеху у бурлівыя і надзвычай зменлівыя часы. Калі Анджэй
Уладкоускі пачау адліваць званы, ён быу грамадзянінам Рэчы Паспалітай часоу караля Станіслава Аугуста
Панятоускага. Пазней ружанска-венграускія майстры назіралі з людвісарскіх ям за палітычнымі пераменамі: стратай дзяржаунасці, пробліскам незалежнасці падчас напалеонаускіх войнау, наступнымі расійскімі царамі, нямецкай акупацыяй, адроджанай пасля 1918 г. дэмакратычнай Польшчай, чарговай спробай Германіі знішчыць палітычны быт палякау і прыходам сацыялістычнай Польскай Народнай Рэспублікі. У тэты час адбылося шмат рэвалюцыйных тэхналагічных і лагістычных змен. Можна сказаць, што свет змяняу аблічча, а званы у Ружанах і Венграве адлівалі па-старому. Пакрысе павышалася якасць адліваных інструментау, паволі развівалася і пластычная мова іх аздаблення. У апошнім асабліва бачна прывязка венграускіх людвісароу да традыцыі, якія дасюль карыстаюцца матрыцамі, зробленымі 150 гадоу таму. 236
МАСТЕРА. КОЛОКОЛЬЩИКИ ИЗ РУЖАНЫ, ЖЕЛЕЗЬНИК, ВЭНГРУВА В 19-20 ВЕКАХ Настоящая публикация является первым исследованием, представляющим историю создателей колоколов из Ружаны в Беларуси, которые, начиная со второй четверти XIX века, селились в Железниках (небольшой деревне, расположенной в волости
Медзна близ Венгрува) и в самом Венгруве. Здесь представлены результаты углубленного архивного исследования, раскрывающего жизнь и деятельность отдельных мастеров-колокольников, а также их взаимные родственные и цеховые связи. Галерея создателей колоколов открывается портретом Анджея Влодковского,
старейшего из создателей колоколов из Ружаны, известного по имени и конкретным работам, родившегося во второй трети 18 века и происходившего из обедневшей литовской знати. Он занимался литьем колоколов непрерывно около сорока лет до 1832 года. Сегодня мы можем восхищаться примерно семьюдесятью
изготовленными им инструментами. Их форма вполне типична для колоколов, изготовленных в то время в Европе, а орнамент напоминает украшения колоколов, сделанных в Гданьске, Кенигсберге или Риге. После смерти основателя его сын Винцентий, родившийся в Ружане в начале 19 века, продолжил его
деятельность также на Подлясье и, возможно, в Мазовии. Другой Влодковский, Антони сын Винцентия, работал в основном в Венгруве с начала 1870X до 1915 года. Он руководил очень преуспевающим предприятием и выполнял заказы как для католической, так и для православной церкви. Хотя до наших дней
сохранилось всего около 160 изготовленных им инструментов, общий объем его производства мог доходить до 1000 колоколов.
Александр Рымашевский, переехавший из Ружаны в околицы Венгрува около 1826 года, не только сотрудничал с семьей Влодковских, но и был связан с ними через свою жену. Он руководил колокольным литейным заводом в Железниках. Семья Дорожинских, занимавшаяся отливкой колоколов с начала 19 века, также
происходила из Ружаны. Там старший из них, Юлиан, родился в 1819 году и работал в Венгрове примерно с 1845 по 1898 год. Именно здесь он был связан семейными узами с семьей Влодковских и Рымашевских. Он отливал колокола на месте в Железниках, а также работал выезным литейщиком колоколов. Его сыновья
Константин и Юзеф основали компанию «Братья Дорожиньские» (Bracia Dorożyńscy), а после смерти Константина Юзеф начал свою собственную деятельность, выполняя заказы для церквей в Подлясье, Мазовии, Кельце, Люблине, Гродно, Вильнюсе и северной Литве до 1929 года. Семья Дорожиньских также связана с
фигурой Антония Брегоша, создателя колоколов, некоторое время работавшего в Венгруве. Перед Первой мировой войной у него была мастерская в Минске Белоруском, а после этого он переехал во Влоцлавек и Плоцк. Другой мастер, занимающийся литьем колоколов, Юзеф Уцеховский, приехал в Венгрув перед Первой
мировой войной и, женившись на Стефании, дочери создателя колоколов Юзефа Дорожинского, помогал ему управлять фабрикой. Хотя по образованию он был фармацевтом, он унаследовал литейный цех после своего тестя, производя колокола для церквей в Вильнюсе и его окрестностях, в том числе. Колокольщики
Крушевские, работающие по сей день в Венгрове, происходили из подляского дворянства и занимались ремеслом по
крайней мере с начала 19 века. Первый из Крушевских, взявшийся за литье колоколов, Якуб, сначала работал кузнецом, выполняя заказы на заводах Антония Влодковского и Юзефа Дорожинского. После смерти первого примерно в 1920 году он принял оборудование мастерской и технологию производства колоколов, развивая фабрику, которая работает до сих пор. Он построил новую кузницу на реке Червонка, внедрил новшества в области колокольной арматуры. Его сын Антоний сначала работал с отцом, а после 1946 года перенял у него колокольный литейный завод. В 1970 году он вместе со своими сыновьями 237
Антонием и Адамом основал компанию. С помощью своих сыновей он отлил не менее 1500 колоколов для церквей Мазовецкого и Белостокского воеводств, а также в окрестностях Быдгоща, Гданьска и Катовиц. После его смерти в 1991 году дело продолжили его сыновья Антоний и Адам, а теперь уже следующее
поколение основателей венгровских колоколов: Войцех и Антоний. В книге также представлены литейные заводы, действовавшие вскоре после Второй мировой войны: Юзеф Уцеховский и Вацлав Скшечковский, а также Хенрик и Марта Войтковские. Биографии мастеров сопровождаются списком созданых ими инструментов и
характеристиками их изделий. Колокольщики из семей Влодковских, Рымашевских, Дорожиньских, Крушевских и Войтковских и мастерской Уцеховских и Скшечковских, а также временно активный Антоний Брегош отлили несколько тысяч колоколов в Венгрове или его окрестностях. Этот центр литья колоколов находился
под влиянием варшавской школы и опирался на достижениях центров литья колоколов таких как Гданьск, Вильнюс, Крулевец, Рига, а в 20 веке также других центров, действующих на территориях, связанных с польской культурой. Мастерские венгровских мастеров, организованные вокруг независимого литейщика,
обычно создавались небольшими группами из нескольких человек. Следует подчеркнуть, что в манере выполнения заказов до Первой мировой войны колокольщики из Ружаны, Железников и Венгрува часто выбирали метод работы странствующих колокольников, отливающих колокола на месте заказа. Мастерские, о которых
идет речь в этом издании о мастерах, хотя по масштабу были ближе к ремесленным цехам, чем к промышленному
производству, с 1840-х годов успешно обслуживали территорию Речи Посполитой и шесть западных губерний Российской империи. В межвоенный период круг заказчиков значительно расширился, но большая часть колоколов по-прежнему отправлялась в Подлясье, Мазовию, Люблин и земли бывшего Великого княжества
Литовского. В этот период мы наблюдаем краткосрочную попытку расширить деятельность колокольного литейного производства Дорожиньского в Кельце, Ченстохове или даже в Загленбе Домбровском. Колокольный завод Якуба и Антония Крушевских, особенно во второй половине 1930-х годов, также постоянно расширял
сферу своего влияния почти во всей Польше. После 1945 года, когда возник большой спрос на отливку колоколов взамен утраченных во время войны инструментов, возникли новые мастерские, которые из-за отсутствия материальной базы просуществовали лишь несколько лет. При более внимательном рассмотрении
взаимоотношений создателей колоколов можно сказать, что мастера из Ружаны, а затем из Венгрува составляют одну «большую семью», к которой присоединились мастера других профессий, такие как кузнецы Скверчинские, шорники и слесари. На основе родственных связей и передачи профессии колокольного
литейщика в кругу родственников деятельность литейного завода ведется уже более 250 лет. С 1830-х годов небольшой Венгрув, благодаря сотрудничеству местных мастеров, превратился в важный центр производства колоколов и их аксессуаров. Первоначально они проигрывали конкуренцию варшавским заводам и
литейным заводам в Калуше, Перемышле или Бяла (ныне Бельско-Бяла), но со временем стали выполнять заказы по всей
Второй Польской Республике и Польской Народной Республике, а теперь, благодаря семье литейщиков Крушевских, инструменты из Венгрова можно услышать во многих местах по всему миру. Инклюзивность в цехе, ремесленнический консерватизм, боязнь вступать в партнерские отношения с другими литейщиками,
рассчет на прямые контакты в получении заказов оказались рецептом выживания, а в случае нескольких мастеров - успеха в неспокойное и крайне переменчивое время. Когда Анджей Влодковский начал отливать колокола, он был одним из жителей Речи Посполитой во главе с королем Станиславом Августом
Понятовским. После этого мастера Ружаны и Венгрува наблюдали из-за колокольных литейных ям за нестабильностью политики, такой как потеря государственности, рассвет независимости вовремя наполеоновских войн, сменявшие друг друга русские цари, немецкая оккупация, демократическая Польша, возродившаяся
после 1918 г., а после очередной попытки Германии разрушить политическое существование поляков, появление социалистической Народной Республики Польши. В то время было также много революционных технологических и логистических изменений. Можно сказать: мир менялся, а колокола в Ружане и Венгруве
отливались по-старому. Со временем качество литых инструментов повышалось, и постепенно формировался художественный язык орнаментов, используемых в Венгрове. Приверженность традициям создателей венгровских колоколов теперь видна в этом элементе, отлитом из матриц, изготовленных 150 лет назад. 238
BIBLIOGRAFIA Aleksandrowicz P., Diecezja Siedlecka czyli Podlaska (1818-1968), Siedlce 1971. Assmann A., Przestrzenie pamięci. Formy i przemiany pamięci kulturowej, [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków 2009, s. 101-142. Audiosfera Wrocławia, red. R. Losiak, R. Tańczuk, Wrocław 2014. Bąkowski J., Kronika kościoła parafialnego w m. Białymstoku położonego w diecezji wileńskiej, guberni grodzieńskiej, powiecie i dekanacie białostockim. 1849, oprać. J. Maroszek, „Białostocczyzna“, 1993/2, nr 30, s. 86-100. BernatS., Wokółpojęcia Soundscape. Dyskusja terminologiczna, „Prace Komisji Kraj obrazu Kulturowego”, 2015, nr 30, s. 45-57. Bieżańska M„ Każdy dzwon ma imię., „Tygodnik Demokratyczny”, nr 50 (1279), z 1977.12.11, s. 11. Błoński B., Kościółp.w. Niepokalanego Poczęcia NMP w Siedlcach, „Szkice Podlaskie”, 7, 1999, s. 31-51. Borawski A., Dzwony zmartwychwstałej Polski, „Wiara i Czyn”, [b.d.w.], nr 7. Borawski A., O ludwisarstwie i dzwonach w Polsce, Kraków 1921. Brensztejn M„ Zarys dziejów ludwisarstwa na ziemiach b. Wielkiego Księstwa Litewskiego, Wilno 1924. Burzawa W, Sanktuarium w Bolminie. Na Wrzosówce króluje Matka Boża Bolmińska, „Niedziela” (wydanie kieleckie), 2014, nr 30, s. 4-5. Chojecki R., Łosice i okolice, Łódź 1983. Cybulko Z., Krypno, Z dziejów kościoła parafialnego, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Białostockiego“, 1996, nr 2, s. 35-52. Cyganek K., Kronika Parafialna Kościoła Knyszyńskiego, Knyszyn 2012. Czaplinek 1945-2009, cz. III - Ku społeczeństwu obywatelskiemu, red. B. Bronk, Z.
Januszaniec, K. Kośmider, W. Krzywicki, R. Mrówka, K. Połeć, Czaplinek 2010. Czapski M., Na szlaku polskich dzwonów, „Poznaj Swój Kraj”, 1993, nr 6, s. 18-20. Czapski M., Życie towarzyskie w wszelakie życie Węgrowa. Lata 1920-1929, Węgrów 1998. Czaykowski E, Kościół św. Jakuba Apostoła w Tarchominie, Warszawa 2000. Dreścik J. J., Weidnerowie. Karta z dziejów odlewnictwa krakowskiego, [w:] Ludwisarstwo w Polsce. Materiały z III Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, red. K. Kluczwajd, Toruń 2003, s. 59-74. Düda R., Varpai lietuvoje, Kaunas 2021. Dzieje Węgrowa i Ziemi Węgrowskiej, red. T. Swat, A. Kołodziejczyk, M. Szczupak, t. 2, Węgrów 2006. Ecclesia Smlodoviensis. Dzieje parafii i kościoła pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Śniadowie, red. M. Przytocka, Śniadowo 2018. Frydrychowicz R., Dzwony kościelne w Diecezji Chełmińskiej, Toruń 1926. „Gazeta Świąteczna”, z 18.03.1923, s. 4. „Gazeta Warszawska”, nr 7 z 01.08.1842, s. 4. Getka-Kenig M„ Antoni Zwoliński, ludwisarz warszawski z przełomu XIX i XX wieku, „Almanach Warszawy”, t. 13, 2019, s. 81-100. Gierdziejewski K., Zarys dziejów odlewnictwa polskiego, Stalinogród 1954. Gochna M., „Porządki jako największe i najlepsze”. Bogusław Radziwiłł w dziejach Węgrowa - rola magnata w funkcjonowaniu miasta prywatnego, Węgrów 2016. Gołos J., Dzwony kościoła św. Katarzyny ma Służewie w Warszawie, [w:] Służew i jego kościół, Materiały z sesji naukowej Kościół i parafia pw. św. Katarzyny na Służewie-dzieje dawne i nowsze, zorganizowanej w dn. 7-8 listopada 2001, red. A. Sołtan-Lipska,
Warszawa 2013, s. 467-476. Gołos J., Kasprzak-Miler A., Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w l. 1939-45 w granicach Polski po 1945 r., t. 1: Woj. krakowskie i rzeszowskie, Poznań 2000. Górski E„ Konsekracja kościoła i poświęcenie dzwonu. Studium liturgiczno-historyczne, Sandomierz 1957. Groszkowski T, Monografia cechu mosiężników i brązowników miasta St. Warszawy, Warszawa 1922. Guzewicz W, Kościoły i parafie Ziemi Ełckiej, Ełk 2008. Hannerz U., Odkrywanie miasta. Antropologia obszarów miejskich, tłum. E. Klekot, Kraków 2006. Hauszyld M., By ich ton niósł dobre tony, „Tygodnik Siedlecki”, nr 3,1980.01.19, s. 1, 4. Hauszyld M„ Zagrajcie nam ., „Ekspres Wieczorny”, 1985.12.31/1986.01.01, s. 5. Heidegger M„ Bycie i czas, tłum. B. Baran, Warszawa 2004. Heykowska M., W tych dzwonach trwać będę., „Świat Młodych”, nr 58, z dnia 1980.05.17. 239
Hochleitner J., Anioł Pański a rytmika dzwonienia w warmińskich kapliczkach, [w:] Matka Boża w wierze, kulcie, teologii i sztuce, Olsztyn 2011, s. 97-109. Hochleitner J., Dzwonki w ludowych obiektach kultu religijnego na Warmii, Świdnica 1992. IGW, Dzwonnicy z Węgrowa, „Ekspres Wieczorny”, 1981.08.11., b.n.s. Jamski P., Inwentaryzacja dzwonów ewakuowanych w głąb Rosji w latach 1915-1921, [w:] Ratownictwo Dzwonów 1915-1921. Inwentaryzacja dzwonówpochodzących z dawnych ziem Rzeczypospolitej ewakuowanych przez władze rosyjskie, P. Jamski, D. Nestorów, R. Nestorów, A. Włodarek, Warszawa 2016, s. 13-82. Jamski P, Łuczak T., Zabytkowe dzwony stan zachowania, praktyki konserwatorskie i perspektywy ochrony, [w:] Dziedzictwo rzemiosła artystycznego - tradycyjne techniki i nowoczesna konserwacja. Materiały z sesji naukowej organizowanej przez Katedrę Konserwacji i Restauracji Elementów i Detali Architektonicznych w dniu 29.11.2019 w Toruniu, red. P. Niemcewicz, M. Chylińska, Toruń 2020, s. 116-134. Jamski R, Projekt naukowy Corpus Campanarum Poloniae, [w:] Muzea kościelne wobec nowych wyzwań, red. N. W. Błażejczyk, P. Majewski, seria Biblioteka Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, 2019, t. 12, s. 515-528. Jamski P., Wystawa Zdobnictwa Ludwisarskiego-Lwów 1920, „BHS“, R. 90, 2018, nr 4, s. 801-826. Jamski P., BusyanbHafi doKyMenmaąufi KonoKonoe, oeaKyupoeaHHbix eznyób Poccuu 6 1914-1923 zobax, [w:] KonoKona: ucmopun u coepeMCHHoemb, ped. H.C. KapOBCKaA, C.A. CrapocTeHKOB, JI.IO. MebHWK, Rostow, 2015, c. 40-68. Jamski P, Perspektywy badań kampanologicznych w zakresie
dzwonów Kościołów obrządku wschodniego na terenach Rzeczypospolitej, [w:] Wielkie powroty. Tom rozpraw międzynarodowej konferencji naukowej „Wielkie powroty. O dziełach sztuki, zbiorach bibliotecznych, archiwalnych i świętościach polskiego prawosławia utraconych i wywiezionych w czasie I i II Wojen Światowych”, 15-17 października 2021 roku Monaster Św. Onufrego Wielkiego w Jabłecznej, red. P. Dawidziuk, D. Sawicki, M. Michalczuk, J. A. Wieczorek, Jabłeczna, Radzyń Podlaski, 2021, s. 547-565. Jamski P, Spiżowe Te Deum laudamus, [w:] Triumf1920. Obraz i pamięć, red. J. Miziołek, J. Sosnowska, Warszawa 2020, s. 267-280. Januszajtis A., Gdańskie zegary, dzwony i karyliony, Pelplin 2003. Jaszczołt T, Napływ rycerstwa do północnej części ziemi liwskiej w XV i początkach XVI wieku (parafie Korytnica i Pniewnik), „Zeszyty Korytnickie”, t. 4, 2011, s. 143-172. Jaworski T., Nasieniewski M., Przegiętka K„ Dzwony Starego i Nowego Miasta Torunia - stan obecny, [w:] Tajemnice starych dzwonów Torunia i Chełmna w 500-tą rocznicę ulania wielkiego dzwonu Tuba Dei spisane, red. T. Jaworski, M. Nasieniewski, K. Przegiętka, Toruń 2001. Jubileusz Towarzystwa Ochotniczej Straży Pożarnej w Węgrowie, Węgrów 1958. Kalina D., Łuczak T, Wojenne straty dzwonów na terenie dawnego powiatu iłżeckiego, [w:] Iłża miasto biskupów krakowskich na tle regionu, Iłża 2011, 193-208. Kałamajska-Saeed M„ Katedra (kościół pojezuicki) p.w. Św. Franciszka Ksawerego i dawne kolegium Jezuitów w Grodnie, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz.
IV: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa trockiego, red. M. Kałamajska-Saeed, t. 2: Katedra w Grodnie, Kraków 2015. Kałamajska-Saeed M., Kościółp.w. św. Michała Archanioła i klasztor Dominikanów, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. II: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, red. M. KałamajskaSaeed, t. 5: Kościoły Nowogródka, red. Kałamajska-Saeed M., Kraków 2017, s. 69-102. Kałamajska-Saeed M., Kościół parafialny p. w. Zwiastowania Najśw. Marii Panny w Międzyrzeczu, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. Ostrowski J. K., cz. II: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, red. M. Kałamajska-Saeed, t. 2, Kraków 2006, s. 113-128. Kałamajska-Saeed M., Kościół parafialny p.w. Św. Michała Archanioła w Hnieźnie, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. II: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, red. M. KałamajskaSaeed, t. 1, Kraków 2003, s. 41-71. Kaniowska K., Antropologia i problem pamięci, „Polska Szuka Ludowa. Konteksty”, 2003, nr 3-4, s. 57-65. Kantor R., Kulturowe aspekty sporu o przestrzeń ideową, „Studia etnologiczne i antropologiczne”, t. 4, 2000, s. 37-48. Karkocha M., Zabytkowe dzwony kościelne na terenie diecezji kieleckiej. Warsztaty i twórcy, „Przegląd Nauk Historycznych”, R. 14, 2015, nr 2, s. 177-208. 240
Kizik E., Koszty użytkowania dzwonów w Gdańsku i terytorium wiejskim miasta w XVII i XVIII wieku, [w:] Odlewnictwo w Polsce. Materiały z VII Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, red. K. Kluczwajd, Toruń 2007, s. 155-162. Kizik E., Nowe polskie prace na temat historii dzwonów, [w:] „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 53, 2005, nr 1, s. 65-69. Klimaśauskiene T., Pavilnys. 1908-2008, Wilno, 2008. Klimka L., Kq. byloja varpo düziai is Kalvarijos bokśti^ (Kultura - istorijos kontekste), „Suvalkietis” (Marijampoles apskrities laikraśtis), 2019.07.16 (Nr. 82), s. 4-5. Kluczwajd K., Dzwony w toruńskim ratuszu staromiejskim, „Rocznik Toruński”, t. 27, 2000, s. 99-111. Kolendo-Korczak K., Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Różańcowej w Pieskach, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. II: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, red. M. KałamajskaSaeed, t. 2, Kraków 2006, s. 157-177. Kołodziejczyk A., Dzieje Korytnicy i ziemi korytnickiej, Korytnica 2007. Kołodziejczyk A., Dzieje Ziemi Liwskiej i powiatu węgrowskiego w badaniach Instytutu Historii Akademii Podlaskiej, „Rocznik Liwski”, t. 1, 2005, s. 45-52. Korusiewicz S., Dzieje Księstwa Siewierskiego i Siewierza do roku 1900, Piekary Śląskie 1990. Korzeniowska A., MączewskaK., Kościółparafialny p.w. Św. Jerzego wBielicy, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. III: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie
dawnego województwa wileńskiego, red. M. Kałamajska-Saeed, t. 2, Kraków 2008, s. 37-53. Korzeniowska A., Mączewska K., Kościół parafialny p.w. Trójcy Św. w Krupowie, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. III: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa wileńskiego, red. M. Kałamajska-Saeed, t. 2, Kraków 2008, s. 83-91. Korzeniowski T, Niektóre zabytkowe dzwony Kociewia - cenne przykłady dawnej sztuki ludwisarskiej z XIII-XVIIII wieku, [w:] Zabytki Kociewia. Materiały V z Sympozjum Wiślanego, red. R. Klima, Tczew 1999, s. 48-66. Korzeniowski T, Wybrane zagadnienia konserwatorskie pomorskich zabytków ludwisarstwa, [w:] Studenci o konserwacji. Materiały I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Studentów Konserwacji Zabytków, red. T. Korzeniowski, Toruń 1999, s. 107-128. Kowalski K. M., Inskrypcje na dzwonach gotyckich w Prusach. Studium z epigrafiki kampanologicznej, Gdańsk 2006. Kowalski K. M., Artefakty jako źródła poznania. Studium z teorii nauki historycznej, Gdańsk 1993, wyd. II, Gdańsk 1996. Kowalski K. M., Bernhard Schmid jako badacz dziejów ludwisarstwa Prus Krzyżackich i Królewskich, [w:] Ludwisarstwa w Polsce. Materiały z III Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, red. K. Kluczwajd, Toruń 2003, s. 20-32. Kowalski K. M., Gotyckie dzwony Elbląga, [w:] 750 lat praw miejskich Elbląga, red. A. Groth, Gdańsk 1996, s. 79-88. Kowalski W., Benedykt Briot, „Studia Kieleckie”, nr 3, 1984, s. 141-149. Kowalski W., Między Gdańskiem a Krakowem. Z badań nad
ludwisarstwem średniowiecznym i doby nowożytnej, „Studia Historyczne”, R. 31, 1988, z. 3, s. 343-360. Kowalski W., Warsztaty ludwisarskie produkujące dzwony w XIV-XVIII w. dla odbiorców ze środkowej i północnej Małopolski, „Kieleckie Studia Historyczne”, t. 7, 1988, s. 3-28. Krahel T, Materiały do dziejów budowy katedry w Białymstoku, „Rocznik Teologii Katolickiej“, t. 4, 2005, s. 23-84. Krzysztoforski W., Rzemieślnicy-ludwisarze z Węgrowa o sztuce odlewania dzwonów, „Kurier Polski”, z 1973.11.03. Kula M., Nośniki pamięci historycznej, Warszawa 2002. Kułak A., Ryżewski G., Kronika kościoła Wasilkowskiego z 1851, „Biuletyn Konserwatorski Wojewódz twa Podlaskiego”, 2010, nr 15-16, s. 123-136. KZSP, SN, t. XII: Województwo białostockie (podlaskie), red. M. Kałamajska-Saeed, z. 1: Siemiatycze, Drohiczyn i okolice, oprać. Kałamajska-Saeed M., Warszawa 1996. KZSP, SN, t. IX: Województwo łomżyńskie, z. 2: Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice, red. M. Kałamajska-Saeed, oprać. M. Kałamajska-Saeed, Warszawa 1986. KZSP, SN, t. VIII: Województwo lubelskie, z. 2: Powiat Biała Podlaska, oprać, zbiorowe, red. K. Kolendo-Korczak, A. Oleńska, M. Zgliński, Warszawa 2006. 241
KZSP, SN, t. XII: Województwo podlaskie (białostockie), z. 3: Powiat białostocki, red. M. Zgliński, K. Kolendo-Korczak, oprać. K. Kolendo-Korczak, Z. Michalczyk, A. Oleńska, D. Piramidowicz, K. Uchowicz, M. Zgliński, Warszawa 2016. KZSP, SN, t. VIII: Województwo lubelskie, z. 16: Powiat Radzyń Podlaski, Z. Michalczyk, D. Piramidowicz, K. Uchowicz, M. Zgliński, Warszawa 2019. KZSP, SN, t. XII: Województwo podlaskie (białostockie), z. 4: Powiat bielski, red. M. Zgliński, oprać. Z. Michalczyk, D. Piramidowicz, K. Uchowicz, M. Zgliński, Warszawa 2019. Lewicka M„ Psychologia miejsca, Warszawa 2012. Lietuvos sakraline daile, t. 1: Vilkaviskio vyskupija, kn. 4: Aleksoto dekanatas, red. G. M. Martinaitiene, Vilnius 2000. Losiak R., Muzyka w przestrzeni publicznej miasta. Z badań nad pejzażem dźwiękowym Wrocławia, [w:] Dźwięk w krajobrazie jako przedmiot badań interdyscyplinarnych, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, t. 11, 2008, s. 253-264. Losiak R., Pejzaż dźwiękowy jako niematerialne dziedzictwo miasta. Badania, ochrona i rewaloryzacja, [w:] Niematerialne dziedzictwo miasta muzealizacja, ochrona, edukacja, red. M. Kwiecińska, Kraków 2016, s. 62-75. Losiak R., Recepcja dźwięków świątyń we współczesnym kraj obraziefonicznym miast, [w:] Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych, red. S. Bernat, Sosnowiec 2011, s. 38-53, [„Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego”, R. 2011, nr 15]. Lynch K., Obraz miasta, Kraków 2011. Łopieński Z., Przemysł brązowniczy w Warszawie, Warszawa 1927. Łuczak T., Dzwon czy złom?, „Biuletyn Instytutu Pamięci
Narodowej”, nr 3/74, 2007, s. 82-90. Łuczak T., Fundacje dzwonów w dwudziestoleciu międzywojennym, [w:] Ludwisarstwo w Polsce. Materiały z III Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, red. K. Kluczwajd, Toruń 2003, s. 101-109. Łuczak T„ Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w l. 1939-45 w granicach Polski, t. 2: Woj. poznańskie, Poznań 2006. Lukasiewicz J., Wydobywanie dzwonów, „Chłopska Droga”, 1977.02.06. Majewski M., Dekoracje ornamentalne i figuralne zabytków ludwisarstwa pomorskiego z XIV-XVI wieku, [w:] Odlewnictwo w Polsce. Materiały z VII Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, red. K. Kluczwajd, Toruń 2007, s. 163-178. Majewski M., Ludwisarstwo stargardzkie XV-XVII wieku, Stargard 2005. Majewski M., Ludwisarstwo stargardzkie XVI-XVII wieku. Przyczynek do „Corpusu Campanorum Pomeranorum”, [w:] Mała Ojczyzna - wczoraj i dziś. Materiały z sesji, Stargard Szczeciński 1999, s. 51-87. Majewski M„ Rozbudowa i dyslokacja wytwórni silników lotniczych w Polsce (1935-1939), „Annales Academiae Peadagogicae Cracoviensis”, E 43, „Studia Historica”, t. 6, 2007, s. 132-160. Marczyński J., Tajemnice zaklęte w dzwony, „Panorama Polska. (NASZA OJCZYZNA)”, 1976, nr 3, s. 28,32. Maroszek J., 75 lat parafii św. Rocha w Białymstoku, [w:] Czas miłosierdzia. „Białostocki Biuletyn Kościelny”, 2001, nr 8 (136), https://archibial.pl/czas/nrl36/art/sw_roch.htm , (dostęp: 2022.08.11). Maroszek J„ Białystok. Parafia Świętego Rocha, Białystok 2001. Maroszek J., Jaświłły. Dzieje Obszaru gminy do końca XVIII wieku, Białystok 2004.
Martinaitiene G. M., Kalvarijos bażnyćia. Varpas, [w:] Lietuvos sakralines dailes katalogas, Vilkaviskio, 1996. Matusiewicz A., Świątynie w Suwałkach w XIX wieku. Referat wygłoszony na Sesji Naukowej: Życie religijne Suwałk wXIX iXX wieku, Suwałki, 10 grudnia 2010 r„ http://www.astn.pl/r20 12/matu.htm, (dostęp: 2022.04.23). Maziejuk H., Gdy bije dzwon, „Perspektywy”, z 1987.04.17, s. 17-18. Mączyński R., Cech mosiężników warszawskich w czasach oświecenia, Toruń 2015. Meller W, Zegar na wieży Zamku Królewskiego w Warszawie, „Stolica”, 2022.06.; http://warszawastolica.pl/zegar-na-wiezy-zamku-krolewskiego-w-warszawie, (dostęp: 2022.06.22). Meller W, Dzwony Zegara Zamku Królewskiego w Warszawie, https://rzemioslo.waw.pl/dzwony-zegarazamku-krolewskiego-w-warszawie, (dostęp: 2022.06.12). Miciüniene G., Smalvą baźnyćios istorija, „Varuta”, 2019.09.24. Mikołajczuk M., Dusza w spiżu, „Gazeta Wyborcza”, nr 147 (2440) z 1997.06.26, s. 1. Mikołajczuk M., Komu bije dzwon, „Nowe Echo Podlasia”, nr 5 (50)/92, z 1992.02.08, s. 8. Mrugalski Z., Zegar na wieży Zamku Królewskiego. Po 35 latach. Wspomnienia uczestnika prac nad restytucją zegara w latach 1972-1974, nr 1-2/2010, s. 149-176. Mrugalski Z., Zegar na wieży Zamku Królewskiego. Po 35 łatach. Wspomnienia uczestnika prac nad restytucją zegara w latach 1972-1974, s. 1-2 6. 242
Murray Schafer R., The Vancouver Soundcape, Vancouver 1974. Nadolski P., Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w l. 1939-45 w granicach Polski, t. 3: Woj. katowickie, Poznań 2008. Niepiekło L., Parafia Miedzna i jej mieszkańcy. Dzieje od XV do XVIII wieku, Miedzna 2021. Nijakowski L. M., Domeny symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne w wymiarze symbolicznym, Warszawa 2007. NN, Kościół św. Jański ufundował nowy dzwon, „Kurier Wileński, nr 172, z 1936.06.25, s. 5. Norberg-Schulz Ch., Bycie, przestrzeń i architektura, Warszawa 2000. Nowik A. M., Osadnictwo rycerskie w parafii Korytnica w Średniowieczu, „Zeszyty Korytnickie”, t. 3,2011, s. 17-36. Nowowiejski A. J., Płock. Monografia historyczna napisana podczas wojny wszechświatowej, poprawiona i uzupełniona w roku 1930, Płock 1930. Oczykowski R., Przechadzki po Łowiczu, Łowicz 1921. Olejak E., Kościół w Barcicach, „Mazowsze”, 2000, nr 13, s. 67-75. NN, „Panorama”, 1977.01.16, s. 9-10. Pasierb J., Ochrona zabytków sztuki kościelnej, Warszawa 1995. Piramidowicz D., Kościół p.w. Bożego Ciała i klasztor Kanoników Regularnych Laterańskich w Krzemienicy, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. II: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, red. M. Kałamajska-Saeed, t. 2, Kraków 2006, s. 25-81. Piramidowicz D., Kościół parafialny p.w. Trójcy Świętej w Rosi, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. II: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie
dawnego województwa nowogródzkiego, red. M. Kałamajska-Saeed, 1.1, Kraków 2003, s. 103-149. Pokora J., Stan i potrzeba badań nad zabytkowymi dzwonami w Polsce, „Ochrona Zabytków”, R. 25,1972, nr 4 (99), s. 285-290. Pyzel K„ Kościółparafialny p. w. Najśw. Serca Jezusowego i św. Andrzeja Boboli wMinojtach, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. III: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa wileńskiego, red. M. Kałamajska-Saeed, t. 2, Kraków 2008, s. 183-186. Remer J., Artystyczne wartości dzwonów kościelnych, „Sztuki Piękne”, r. 1,1918, nr 2, 21-26. Raepke K., Kościół dawnej Kartuzji Kaszubskiej w Kartuzach, cz. 1, Zarys Historii, Wejherowo, 1992, s. 169. Rogalski A., Mieszkańcy Korytnicy w XIX w. Część I: lata 1810-1811, „Zeszyty Korytnickie”, t. 4,2011, s. 173-194. Rogalski A., Szkice z dziejów Węgrowa i powiatu węgrowskiego w czasach napoleońskich, Węgrów 2010. Roguski M. Z., Drobna szlachta parafii korytnickiej ziemi liwskiej w końcu XVIII wieku, „Zeszyty Korytnickie”, t. 2, 2010, s. 19-42. Rokosz M., Dzwony i wieże Wawelu, Kraków 2006. Roliński D., Zarys historii parafii w Węgrzynowie, diecezji płockiej, „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”, 2002, t. 16, s. 307-311. Rozynkowski W, Dzwony średniowiecznego Torunia i ich funkcje w życiu miasta, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 51, 2003, nr 1, s. 49-58. Rozynkowski W, Kilka uwag o sakralnej funkcji dzwonów w średniowieczu, „Nasza Przeszłość”, 2002, t. 97, s. 363-369. Rytel-Andrianik P., Sanktuarium i
parafia Trójcy Przenajświętszej i św. Anny w Prostyni, Warszawa 2011. Ryżewski G„ Kułak A., Kroniki kościołów parafialnych dekanatu Białostockiego z lat 1849-1851. cz. 2, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, 2012, nr 18, s. 182-218. Rzepa J., Kornecki M., Dzwony diecezji tarnowskiej, Kraków 2001. S. P., W sprawie odbioru dzwonów z Rossji, „Gazeta świąteczna”, 1923.03.18, s. 4. Samek J., Polański Jan, ludwisarz lwowski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, 27/2, 1982, z. 113, s. 282. Samek J., Zapomniane wyroby ludwisarstwa nyskiego, „Rocznik Gliwicki”, t. 9, 1994, s. 93-101. Sękowski K„ Dzwon Nowak w katedrze wawelskiej, „Przegląd Odlewnictwa”, nr 11(23), 1974, s. 141-156. Sękowski K., Odlewnictwo krakowskie w pierwszej połowie XVI wieku, Kraków 1980. Sękowski K., Statuty krakowskiego cechu konwisarzy i ludwisarzy z r.1412 i 1512, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, R. 29, 1984, nr 2, s. 399-430. Siemion J., Kościół pw. Imienia Najświętszej Maryi Panny - perła baroku polskiego w Szczuczynie, Szczuczyn 2019. Smyrski Ł., Między władzą spojrzenia a praktyką. Antropologia krajobrazu, Warszawa 2018. Sosna G., Fionik D., Parafia Ryboły, Bielsk Podlaski-Ryboły-Białystok, 1999. 243
Sosna G., Troc-Sosna A., Zapomniane dziedzictwo. Nie istniejące już cerkwie w dorzeczu Biebrzy i Narwi, Białystok 2002. Sroka A., Przemysł i handel Królestwa Polskiego, Warszawa 1912. Stankeviciene R., Barzdą bażnycios varpas (I), [w:] Lietuvos sakralines dailes katalogas, 1.1: Vilkaviskio vyskupija. Kn.VI: Śakią dekanatas, Vilnius 2006. Sverebas P., Skaudviles buvusio valsciaus kataliką bażnycios varpines ir varpai, Vilnius 2010. Sverebas P., Telśią vyskupijos bażnycią varpai, Vilnius, 2014. Szaniawska W., Z dziejów warszawskiego rzemiosła. Konwisarstwo i ludwisarstwo od połowy XV do połowy XVII wieku, [w:] Warszawa XVI-XVII wieku, z. 2, red. A. Wawrzyńczyk, A. Sołtan, Warszawa 1977, s. 47-102 [Studia Warszawskie, t. 24]. Szczepański J., Powiat legionowski. Przewodnik subiektywny, Warszawa 2011. Szot A., Kronika parafii Majewo autorstwa księdza Mieczysława Skrobota, „Rocznik Teologii Katolickiej”, t. 6, 2007, s. 179-192. Szpociński A., Miejsca pamięci (lieux de memoire), „Teksty Drugie”, 2008, nr 4, s. 11-20. (t), Wieża Zegarów zwieńczona kopułą. 12-tonowe dzwony oznajmiać będą godziny, „Życie Warszawy” nr 161 (9553), z 1974.07.7-8. Tańczuk R., Pejzaż dźwiękowy jako kategoria badań nad doświadczeniem miasta, „Audiosfera koncepcja - badania - praktyki”, 2015, nr 1, s. 10-19. Teodorowicz-Czerepińska J., Zasięg eksportu dzwonów z Gdańska w głąb Polski drogami wodnymi, [w:] Sztuka Pobrzeża Bałtyku, red. H. Fruba, Warszawa 1978, s. 410-421. Tomasik P., Historia kościoła parafialnego pw. Chrystusa Króla i Św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Wileńskiej Kolonii Kolejowej [w:] Rosiak
St., Wileńska Kolonia Kolejowa, 1908-1933, Wilno 1933. Trojanowska M., Szata artystyczna dzwonów wykonanych w latach 1920-1939 w przemyskiej ludwisarni Braci Pełczyńskich, filii odlewni kałuskiej, [w:] Ludwisarstwo w Polsce. Materiały z III Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Połsce, red. Kluczwajd K., Toruń 2003, s. 88-100. Trojanowska M., Ślad po dzwonach zarekwirowanych przez Austriaków w czasie I wojny światowej: zbiór plakietgipsowych w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej, [w:] Odlewnictwo w Polsce. Materiały z VII Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, red. K. Kluczwajd, Toruń 2007, s.179-190. Tureczek M., Wybrane problemy konserwatorskie w zakresie ochrony zabytkowych dzwonów (przykład województwa lubuskiego), „Lubuskie Materiały Konserwatorskie”, 2010, nr 7, s. 77-82. Tureczek M., Zabytkowe dzwony na Ziemi Lubuskiej. Dokumentacja - ochrona - badania, Zielona Góra 2010. Tureczek M„ Leihglocken. Dzwony z obszaru Polski w granicach po 1945 roku przechowywane na terenie Niemiec, Warszawa 2011. Tureczek M., Zabytkowe dzwony z Krosna Odrzańskiego - stan zachowania, historia, problemy konserwatorskie, „Lubuskie Materiały Konserwatorskie”, 2013, nr 10, s. 117-126. Tureczek M., Campanae, quae in confinio sonant. Studium z dziejów ludwisarstwa na pograniczu śląskobrandenbursko-pomorskim w XIII-XVIII wieku, Zielona Góra 2015. Tureczek M., Dzwony Pożyczone. Studia historyczne i prawne nad problematyką strat dóbr kultury, Poznań 2022. Uchowicz K„ Śladami Paców. Rzecz o kościele w Różance, „Menotyra”, t. 20, 2013, nr 1, s.
20-36. Uchowicz, K„ Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Różańcowej w Sołach, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. Ostrowski J. K., cz. III: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa wileńskiego, red. Kałamajska-Saeed M., 1.1, Kraków 2005, s. 247-273. Uchowicz K., Kościół parafialny p.w. ŚŚ. Piotra i Pawła w Różance, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. III: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa wileńskiego, red. M. Kałamajska-Saeed, 1.1, Kraków 2005, s. 211-245. Wartalska E., Fabryka i osada fabryczna w Markach w latach 1883-1945, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 35, 1987, nr 4, s. 647-672. „Wąsowicz J., Koronacja Matki Bożej Miłosierdzia w Ostrej Bramie, jako dziękczynienie za odzyskanie przez Polskę niepodległości, [w:] Kult Matki Bożej Ostrobramskiej w historii polskiego narodu, red. W Żurek, Lublin 2019, s. 11-42.” Więckowiak J„ Gdynia Mały Kack, Gdynia 1990. Wilczek W, Majewski Z., Na chwałę stolicy, „Panorama”, nr 3 (1184), z 1977.01.16, s. 18, 19 i 23. Wiśniewski J„ Dekanat konecki, Radom 1913. Wiśniewski J., Dekanat kozienicki, Radom 1913. 244
Wiśniewski J., Dekanat miechowski. Radom 1917. Wiśniewski J., Dekanat opatowski, Radom 1907. Wiśniewski J., Dekanat opoczyński, Radom 1913. Wiśniewski J., Dekanat włoszczowski, Mariówka 1932. Wiśniewski J„ Diecezja częstochowska, Mariówka 1936. Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w powiecie włoszczowskim, Mariówka 1932. Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w pińczowskiem, skalbmierskiem i wiślickiem, Mariówka 1927. Wróblewska E., Funkcje sakralne dawnych dzwonów kościelnych Pomorza Wschodniego w świetle napisów nadzwonnych, „Studia Pelplińskie", R. 20, 1989 (wyd. 1993), s. 19-28. Wróblewska E., Ludwisarnie Benningów, Wittwercków i Anthonych. Studium z dziejów gdańskiego cechu odlewniczego, Warszawa 1999. Wultański, J., Historia ewangelizmu brodnickiego, Brodnica, 1998. Wyszomirski T., Z przeszłości zboru protestanckiego w Węgrowie w XVII i XVIII wieku, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, t. 4, 1959, s. 137-155. Yi-Fu T., Przestrzeń i miejsce, Warszawa 1987. Zahajkiewicz M. T., Archidiecezja lubelska, Lublin 1985. Żalenas G,Joniśkio rajono varpai, „Żiemgala“, 2012, nr 1, s. 10-11. Żalenas G., Kaiśiadorią vyskupijos baźnycią varpai, Kaiśiadorys 2008. Żalenas G., Ludwisarnia Włodkowskich w Różanie, [W:] Florilegium Historicum Amicorum Munera. Profesorowi Krzysztofowi Maciejowi Kowalskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin przyjaciele, koledzy, uczniowie, red. T. Maćkowski, Gdańsk 2016, s. 167-176. Żalenas G., Prieną baźnyćia: varpas (I), [w:] Lietuvos sakralines dailes katalogas, t. 1: Vilkaviśkio
vyskupija. kn. IV: Aleksoto dekanatas. Vilnius 2000. Żalenas G., Varpas Śv. Kazimieras ir Sv. Stanislovas Kostka, [w:] Sventojo Kazimiero gerbimas Lietuvoje, red. N. Markauskaite, S. Maslauskaite, Vilnius 2009. Załuski W, Szkic monograficzny kościołów dekanatu rypińskiego, Płock 1909. Złota Księga Kościoła w Wileńskiej Kolonii Kolejowej, http://www.akwilno.pl/pdf/Kolonia-Kolejowa. pdf, (dostęp: 2022.03.30). Zygner L., Środowisko rodzinne Sługi Bożego biskupa Adolfa Piotra Szelążka (Żelechów - Stoczek Łukowski - Węgrów), [w:] Sługa Boży Biskup AdolfPiotr Szelążek. Zycie, działalność i duchowość, red. L. Zygner, R. Dmowski, Ciechanów 2017. TyeHKMä A., KonoKonbHO-numeÜHoe deno 6 Poccuu eo emopoü nonoeuue XVIII - nanane XX eeKa. dHuuKnoneóun 7iumeüm,uKoe, MocKBa 2010, s. 515-518. KpaiiHOB-PbiTOB JI., KonoKOTia-KonoKonbuuKU, H. HoBOTpoI, 2002. „JITOBCKHe enapxMa/bHbie BeAOMOCTM", R. 28, 1890, nr 23, s. 183. „JITOBCKe enapxa/bHbie BeflOMOc™”, R. 38, 1900, nr 44, s. 348. „JITOBCKHe enapxMa/bHbie BeflOMOc™”, R. 38, 1900, nr 3, s. 24. Onucanie u,epKeeü u npuxodoeb Muhckoü enapxiu. Cocmaeneno no o fxf uu,ianbHO sampeóoeaHHbtMb oim npunmoeb cemdeninMb, t. 6 - rinHCKin yB3Jb, MMHCKB 1878. OpnoB II. A., BynarOB C. E, YKasamenb fiaópUK u saeodoe EeponeücKoü Poccuu u Hapcmea HonbCKoeo, 1894. Op/OB II. A., VKasamenb fiaópuK u saeodoe EeponeücKoü Poccuu u Ifapcmea HonbCKoeo: Mamepuanbi ójin tfiaöpuHHOsaeobcKoü cmamucmuKU, CaHKT-Herepóypr, 1887. Op/OB II. A., ykasamenb fiaópuK u saeodoe EeponeücKoü Poccuu c IfapcmeoM HonbCKUM. u Bcaukum KHnxcecmeoM bunnnHdcKUM: Mamepuanbi dnn
fiaöpunHOsaeodcKoü cmamucmuKU, CaHKT-Hlerepóypr 1881. IllaTbKO E., KonoKonbHbiü seoH - dyuia napoda, MMHCK 2017. IllaTbKO E., K ucmopuu numbn KonoKonoe e Benapycu e XIX- nauane XX eeKa, MMHCK 2005. IIIarbKO E., K ucmopuu numbn KonoKonoe 6 Benapycu e XIX — Hauane XX e., [w:] Mysbinnan Kynbmypa Eenapyci: nepcneKmbiebi dacnedaeannn. Mamspbinnu XIV HaeyKoebix ubimamtny naMnąi MyxapbiHCKaü JI. C., red. T. CKaJa/bHiK, C. AKiMeHKa, MiHCK 2005, s. 189-196. IIIarbKO E., KaMnauonozuuecKue usbiCKaHun (no MamepuanaM apxueoe u sKcneduu,uü e npaeocnaenbie xpaMbi rpodnencKOÜ oónacmu Benapycu), „Latopisy Akademii Supraskiej”, 2018, nr 9, Rola laikatu w życiu Cerkwi, red. M. Kuczyńska, A. Z. Nowak, Białystok 2018, s. 159-179. IllaTbKO E., KonoKonbHbiü sboh Benoü Pycu: mbicnuenemue mpaduąuu, MMHCK 2015. IIIybII M. P., ApbITMH A. B., KonoKona Mysen KonoKonbHozo seona cuóupcKozo ąeumpa KonoKonbHOZO ucKyccmea, „BecTHMK MV3bIKAJIbHOW HayKM", 2013, s. 94-102. 245
INDEKS OSOB Adrusiuk Jan, ksiądz 224,226 Aleksander I Romanow, car 66 Aleksander III Romanow, car 78 Aleksandrowicz Franciszek, oficjalista dóbr Miedzna 65,69 Aleksandrowicz Piotr 126 Ancwelt Wiktoria, zob. Dorożyńska Wiktoria z Ancweltów Andrukiewicz Stanisław, ksiądz 182 Andrzej Jastrzębski, ksiądz 76 Andrzejuk Józef, ksiądz 113 Anechim Leon, ksiądz 191 Butrymowicz Franciszek, ksiądz 67 Butwiłowicz Kazimierz Leopold 53 Chabier Stefan 115 Chodźko Kazimierz, ksiądz 195 Chojecki Ryszard 60 Chrzczonowicz H. 37 Chudek Henryk, ksiądz 187 Chwizyk? Marianna, robotnica 113 Cichanowicz Adryan, ksiądz 67 Ciek Franciszek, ksiądz 211, 256 Cybulko Zofia Tl Cyganek Kazimierz 36 Czajkowski Bronisław 107, 254 Czajkowski Czesław 103 Czapski Michał 84, 86,103,104,116 Czarkowski Kazimierz, ksiądz 134,139,215 Czarnocki Józef 69 Czeczot Tomasz, ksiądz 32 Czepułkowski, ksiądz, proboszcz w Olsztynie 151,172 Czernal? Helena 103 Czerniejewicz Stanisław, ludwisarz 50, 54 Czetwertyńska Anna, księżna 130 Czumaj Zenon 11 Dargen Józef, ksiądz 61 Dawczyński Józef Marian 189 Dawidowicz Albin 130 Dawidowicz Julia 130 Dąbrowski Julian, ksiądz 78 Dejnarowicz Antoni, urzędnik 103 Delamars Jan, ludwisarz 84, 254 Derenda Józef, ksiądz 160,176 Deszczyński Tomasz 73, 75 Dębowska R M./Dembowska 185 Dobiesław z Rudołtowa 113 Dobraczyńska Józefa z Ottowiczów 44 Dobraczyńska Józefa, zob. Włodkowska Józefa z Dobraczyńskich Dobraczyński Józef 44 Dobrzyński J. 89 Domanowska Domicylla, zob. Kejda Domicylla z Domanowskich Domański Edward, ksiądz 187 Dorożyńscy 5,23,29,38,73- 79,93,159,229 Dorożyńska Anna Marianna 73
Dorożyńska Anna z Kwiatkowskich 83, 90,103,105 Dorożyńska Anna z Nielubowiczów 73, 74 Dorożyńska Emilia 75,78 Dorożyńska Janina 78 Dorożyńska Józefa 78 Dorożyńska Katarzyna, zob. Włodkowska Katarzyna z Dorożyńskich Dorożyńska Kornelia 78 Dorożyńska Marcelina Konstancja 78 Dorożyńska Marianna Antonina z Roguskich 78, 83 Dorożyńska Stefania 83 Dorożyńska Stefania, zob. Uciechowska Stefania z Dorożyńskich Dorożyńska Wiktoria z Ancweltów 74, 75, 78,83,90 Dorożyńska Zofia 73 Dorożyński (Derużyński) Bartłomiej 73 Anthony, rodzina ludwisarzy 16 Antoniuk Jerzy, artysta 159 Antosiewicz Stefan, ksiądz 108 Atzfeld/Hatzfeld (Hatzfeit, Hatzfeld, Acfeld) Wilhelm 75 Badecki Karol 14,15 Bała Stanisław 116,201 Baliński Karol 11 Bałdyga Leonard, gospodarz 116 Barszcz (Barszczewski) Jędrzej, puszkarz 23 Barszczewicz (Barsczewicz, Barszcz) Ignacy, puszkarz 23 Barszczewski Józef, ksiądz 178 Bartoszek Antoni Jan, ksiądz 182 Bąkowski Józef 69 Bednorz Herbert, ksiądz biskup 117 Bejger Aleksander, ksiądz 167 Bellmann Johann Albrecht, ludwisarz 38 Benningkowie, rodzina ludwisarzy 16,245 Bera, ludwisarz 151 Bernat Sebastian 230 Bernstein J„ sędzia pokoju 86 Białkowski Antoni, ludwisarz 156 Bieter Johann, ludwisarz 90 Bieżańska Małgorzata 125 Błażejczyk Natanaela W 11 Błoński Bernard 11 Bochenek Kazimierz, ksiądz 177 Bogacz Włodzimierz, ksiądz 197 Bołądź Franciszek 129 Bołądź Józef 129 Bołądź Wincenty 129 Bołądź Władysław 129 Boniecki Bronisław, ksiądz 170 Borawski Aleksander 14,15 Borkowska Teresa 143 Borkowski Karol-Piotr 143 Borodzicz Katarzyna, zob. Włodkowska Katarzyna z Borodziczów Brensztejn
Michał 13,15,23,34- 43, 59-69,85,93 Bręgosz Antoni, ludwisarz 5,23, 84,93,94,117,118,229 Bręgosz Franciszek, ludwisarz 93, 94,156 Bręgosz, rodzina ludwisarzy 94 Brogosz Emilia 83 Broniszewski Stanisław, ksiądz 83 Brykowski Ryszard 35,88 Brzeziński, ludwisarz 156 Buczak Krzysztof, artysta 159 Buczek Adam, ksiądz 199 Bujalski Józef, ksiądz 103 Bujwidz Józef 131 Bukowski Henryk, ksiądz 131,165,176 Bukowski Józef, ludwisarz 156 Bułhak Jan, fotograf 105 Burzawa Władysława 62 Dorożyński Antoni 73 Dorożyński Franciszek 78 Dorożyński Jakub, ludwisarz 117 Dorożyński Jan 73 Dorożyński Józef 5, 9,23, 73-93,103- 109,116,120,209,211 Dorożyński Julian 5,69,73-79,83,90,105 257
Gisowski A., ksiądz 63 Głębińscy 125,254 Głogowski Wawrzyniec, ksiądz 89,90 Głowacki Julian, ksiądz 199 Dorożyński Konstanty 5, 74,75,78,79,83 Dorożyński Leon 78 Dorożyński Piotr 78 Dorożyński Wincenty 73 Dragon Józef 129 Dragon Władysława 129 Dreszler Szymon, ksiądz 147 Dreścik Jan Jakub 16,19 Drewno Agnieszka, zob. Liszcz Agnieszka z Drewnów Drewno Mathias, ludwisarz 21 Drewno Stanisław, ludwisarz 21 Głuchowski Stanisław 113 Głuszecki Andriej 10 Gochna Michał 22 Gołos Jerzy 16,17,19,61 Gosk Jerzy, ksiądz 198 Gostyński Tadeusz 133 Gotz Aleksy, ludwisarz 21 Górski Edward 15 Grabowska Danuta ze Skrzeczkowskich 11 Grabowski Jerzy 11 Grabowski Lucjusz 90 Grabowski Michał 11,75,76, 82,90,105 Grabowski Tadeusz 209 Graczyk Alojzy, ksiądz 170 Grajewski Kazimierz, ksiądz, par. Przyszowice 176 Gródecki Wacław 20,253 Grosmann Anna z Mazurków 217 Groszkowski Teodor 19 Grzegorczuk Piotr, ksiądz 181 Grzybowski, ksiądz 170 Grzymała Feliks, ksiądz 70 Guzewicz Wojciech 199 Gwiazdowski Zbigniew ks. 11 Haber, ksiądz 181 Haczyk Marian, ksiądz 191 Hannerz Ulf230 Hasman Antonina, zob. Kruszewska Antonina z Hasmanów Hauszyld Marek 117,156 Heidegger Martin 230 Herdan Antoni, drukarz 122 Hetzel Johann August, ludwisarz 38 Heykowska Milena 117,156 Hezuk Melania 103 Hochleitner Janusz 16 Hojsman (Hasman) Antonina 114 Hojsman Józefa 114 Hojsman Wojciech 114 Hornowski, ksiądz, par. Mszana 178 Hyc Jan, ksiądz 176 Hyck, ksiądz 180 IGW, dziennikarz z „Ekspresu Wieczornego” 22 Ilczuk Bronisław 107,254 Izdebski, ksiądz 178 Jagodzińscy, rodzina 215 Drozdowicz Henryk 98,100,254 Drożdż Franciszek, ludwisarz
156 Dubowski Stanisław 33 Duda Renatas 42,43,60, 61,62,67,82,85,86 Dworanowski Piotr, ksiądz 61 Dybek Aleksander 113 Dybek Domicela 113 Dybek Józefa 113 Dybek Józefa, zob. Kruszewska Józefa z Dybków Dybek Marianna z Siatkiewiczów 113 Dybek Mateusz 113 Dybowski Jan 69 Empel Józef, ksiądz 181 Englisz Fulgenty (Englisch), ludwisarz 53 Englisz S. (Englisch), ludwisarz 50 Erskina? Helena 78 Fabjanowski J., ksiądz 82 Felczyńscy Bracia w Kałuszu, ludwisarze 16,106,107 Pełczyńscy Bracia w Przemyślu, ludwisarze 16,139,156,225 Pełczyńska Agata 19 Pełczyński Jerzy Konstanty 36,155 Felnagiel Piotr, ludwisarz 50 Filipiak Andrzej 113 Filipiak Franciszka z Minotyczyków 113 Filipiak Helena 113 Filipiak Ksawery 113 Filipiak Zofia z Kruszewskich 113 Pionik Doroteusz 42,167 Folfasiński Piotr, ksiądz 62 Fortel, ksiądz, proboszcz w Czekałowie 165 Frydryszewski Józef, ksiądz 178 Fulman Marian Leon, ksiądz, biskup 131 Gacki Kazimierz, ksiądz 195 Gajewski Lucjusz, ksiądz 90 Galewski i Dau, drukarnia warszawska 105 Galicka Izabela 35,36, 77 Gałązka Bogumiła, zob. Skwierczyńska Bogumiła z Gałązków Gałązka Julia z Ruszczyńskich 201 Gałązka Maciej 201 Gawędzki Andrzej, ksiądz 121 Gawkowski Władysław, ksiądz 180 Geneja Władysław 33,35,37 Geniusz Franciszek, ksiądz 182 Georgius, odlewnik warszawski 21 Geresz Józef 108 Getka-Kenig Mikołaj 21,54 Gierdziejewski Kazimierz 15 Gierek Edward 151,160,161 Gierłowski Jakub, sukiennik 75 Gierłowski Łukasz 11,47,48, 52, 55,60,61,62,63 Giermel (Germel) Marianna Julianna, zob. Skwierczyńska Marianna Julianna z Giermelów (Germelów) Giermel Agnieszka z Janowskich 201
Giermel Marcin 201 Jagodzińska Marta, zob. Wojtkowska Marta z Jagodzińskich Jagodziński Józef 215 Jagodziński Tomasz 207,215 Jagodziński Władysław, ksiądz 165 Jakubowicz Andrzej, ksiądz 198 Jamska Barbara 4 Jamski Piotr 4,13,14,15,17,19, 35,66,67, 77,82, 85,133 Jan Paweł II, Wojtyła Karol, papież 185,189,190,191,197,198,199 Jan, konwisarz w Płocku 21 Janiak A., ksiądz 227,256 Janiszewski Józef, ksiądz 195 Jankiewicz, ksiądz 178 Jankowski Marian, ksiądz biskup 224 Janocha Michał ks. bp, prof. 11 Janowska Agnieszka, zob. Giermel Agnieszka z Janowskich Januszajtis Andrzej 16 Jarmiński Piotr 44 Jastrzębski Andrzej, ksiądz 77,257 258
Jaszczur Aleksander, ksiądz 180,181 Jaszczur Konstancja, zob. Sitnicka Konstancja z Jaszczurów Jaworik? Maria 116 Jaworski Tomasz 16 Jaworski Wiktor 78 Jendryczka Henryk, ksiądz 172 Jerzy, konwisarz, burmistrz Liwa 21 Jędraszko Bolesław, lekarz 103 Junka, ksiądz 180 Jurkowska Julia 117 Kaczmarek Lech, ksiądz, biskup 179 Kaczmarzyk Dariusz 77 Kalamajska-Saeed Maria 32-42, 59,61,77,88,108,129-131 Kamińska Anna 29 Kamiński Wacław, ksiądz 178 Kamrowski Franciszek, ksiądz 160,181 Kania Marianna, zob. Kruszewska Marianna z Kaniów Kaniowska Katarzyna 230 Kantor Ryszard 230 Kantorski Cezary, ksiądz 129 Kantorski, ksiądz w par. Bierzwienne 120 Karkocha Małgorzata 16,19,89 Karpowicz Mariusz, profesor 11 Kasabuła Tadeusz ks. 11 Kasprowicz Feliks, ksiądz 121 Kasprzak Agnieszka 16, 24 Kasprzak-Miłer Agnieszka 16,17,61 Kaszczyc Władysław, ksiądz 168 Kaźmierczak Jan 173 Kaźmierczak Józefa 173 Kejda Ambroży 113 Kejda Domicylla z Domanowskich 113 Kejda Paweł 113 Kenig Stanisław Jan, ludwisarz 19, 53 Kępczyński Izydor, ksiądz 177 Kibis Jan, ksiądz 195 Kiełbicki Roman, ksiądz 178 Kiliński Jan 155 Kindratiuk Bohdan 10 Kitlas, ksiądz Sdb, par. Czarne Małe 172 Kizik Edmund 16,19 Klemens z Rudołtowa 113 Klich, ksiądz 187 Klimaśauskiene Teresa 107 Klimka Libertas 67 Klinka Alojzy, ksiądz 94 Kluczwajd Katarzyna 16,17,19 Klyszcz Grzegorz 11 Kłosowski Stefan, ksiądz 178 Knettner (Knetner) Karol Kristian, puszkarz 22 Koc Maria, senator 11 Kochanowska J. 19 Kochanowski W 67,69,131 Kolendo-Korczak Katarzyna 34,36, 37,86,221 Kołodziejczyk Arkadiusz 22,113 Kołyszko Władysław 131 Kornecki Marian 165
Kornilak Aleksander, ksiądz 113 Korusiewicz Stanisław 87 Korzeniowska Anna 88,130 Korzeniowski Tomasz 16,230 Kosiorek Bonifacy 113 Kossakowska-Szanajca Zofia 88 Kotyńska-Stetkiewicz Joanna 130 Kowalczyk Jerzy 10 Kowalikowie, rodzina 217 Kowalski KrzysztofMaciej 13,16,19,23 Kowalski Wojciech 16,17,19 Kozakowski Mieczysław, ksiądz 63 Kozłowscy, rodzina ludwisarzy 156 Kozłowski Stanisław 195 Krasińscy, rodzina 22 Krasnodębska 69 Krasnodęski Marian, ludwisarz 69 Krasnopolski Stanisław 69 Kraszewski Franciszek 115 Krucz Kazimierz, ksiądz 165,185 Kruszewscy, rodzina 9, 55,113,115,123,139,143,150- 208,229 Kruszewska Agnieszka z Lipków 114 Kruszewska Aleksandra z Nojszewskich 113 Kruszewska Anna 202 Kruszewska Anna z Rybaków 117 Kruszewska Anna Zofia 116 Kruszewska Antonina z Hasmanów, kowalówna 114 Kruszewska Apolonia 115 Kruszewska Elżbieta 113 Kruszewska Felicja 115 Kruszewska Hanna 11 Kruszewska Helena z Wąsowskich 114,115,116,201 Kruszewska Jadwiga z Borkowskich 189 Kruszewska Józefa z Dybków 113 Kruszewska Józefa z Rybaków 113 Kruszewska Katarzyna z Wąsowskich 115 Kruszewska Krystyna Kruszewska Leokadia 113 Kruszewska Łucja z Zawadzkich 113 Kruszewska Magdalena 113 Kruszewska Maria zob. Sitnicka Maria (Marcjanna, Marianna, Maryla) 1. veto Skwierczyńska, 2. voto Kruszewska Kruszewska Marianna z Kaniów 113 Kruszewska Teresa, zob. Sikorska Teresa z Kruszewskich Kruszewska Weronika z Orzechowskich 115 Kruszewska Wiktoria z Leszczyńskich 113 Kruszewska Zofia 115 Kruszewski Adam 59,113,151,152,154,161,165,176,208 Kruszewski Adam-Stanisław, rolnik 113 Kruszewski Andrzej
59,115,116,151,152,154,161,176 Kruszewski Antoni 114,116,122-125,129,131,143-181,189,203 Kruszewski Antoni 161 Kruszewski Bazyli 113 Kruszewski Czesław 115 Kruszewski Franciszek 113 Kruszewski Franciszek Ksawery 115 Kruszewski Henryk Kruszewski Jakub, ludwisarz 57, 59, 84,113-139,143,150-158,201 Kruszewski Leon 114,115,116,201 Kruszewski Lucjan 115 Kruszewski Marcin 114 Kruszewski Paweł 145 Kruszewski Piotr 115 Kruszewski Stanisław 116 Kruszewski Stanisław, rolnik 113 Kruszewski Stanisław, technik budowlany 201,202 Kruszewski Tadeusz, technik budowlany 117 Kruszewski Teofil 115 Kruszewski Tomasz Kruszewski Wacław 115,116 Kruszewski Wincenty, ksiądz Kruszewski Wincenty, szewc 117 Kruszewski Wojciech 115,161 Krzysztoforski W 160 Krzywicki Jan, ksiądz 131 259
Księżopolska Magdalena 69 Kubica Franciszek, ludwisarz 156 Kubina Teodor, ksiądz, biskup 207 Kuczyńska Elżbieta 113 Kuczyńskiej, dziedziczki dóbr Miedzna 65,69 Kudra Franciszek, ludwisarz 156 Kudziak Dariusz 129, 130 Kula Marcin 230 Kulik Jan, rymarz 157 Kulik Waldemar 157 Kuliński Jakub, ksiądz 89 Kułak Aneta 35, 36,42 Kunikowski, ksiądz 182 Kuźma, ksiądz 190 Kwiatkowska Anna, zob. Dorożyńska Anna z Kwiatkowskich Kwiatkowska Eleonora ze Śpiewaków 83,105 Malinowski Kazimierz, ksiądz 167,168 Małkiewicz Józef, ksiądz 173 Małkowski Mikołaj, ksiądz 114 Maraśkiewicz Jan 61 Marcheła Hipolit, sługa kościelny 78,83 Marchela Józef 217 Marcheła Kazimierz 78 Marchela Paweł 11 Marcheła Roman 78 Marchlewicz Hipolit, robotnik 78 Marchlewicz Władysław 117 Marciszewski Kazimierz, ksiądz 165 Marczyński Jacek 162 Marek Genowefa, zob. Skwierczyńska Genowefa z Marków Markowski Franciszek 35,37,42,43 Maroszek Józef 41,69 Martinaitiene Graźina Marija 60,67 Mathias, ludwisarz w Łowiczu 21 Matusiewicz Andrzej 66, 67 Maziejuk Henryk 116,161,192 Mazur Franciszek, ksiądz 131 Mazur Jan, ksiądz biskup 125 Mazurek Anna, zob. Grosmann Anna z Mazurków Mazurek Antonina z Badygów 216 Mazurek Czesław, ksiądz 178 Mazurek Julian 216 Mazurek Tomasz 216 Mazurek Zbigniew 11,216,217 Mazurkiewicz Józef, ksiądz 107 Mączewska Katarzyna 88,130 Murzyński Ryszard 19 Meller Władysław 154 Michalczyk Zbigniew 10, 36 Michalski Stanisław, ksiądz 180 Miciüniene Giedre 62,63 Mierzwicki Dionizy, ksiądz 89 Mikołaj z Rudołtowa 113 Mikołajczak Monika 121,129,198 Mikołajczyk Tadeusz, ksiądz 198 Mikulski Kazimierz, ksiądz 176
Miłkowski Józef, ksiądz 61 Minotyczyk Franciszka, zob. Filipiak Franciszka z Minotyczyków Kwiatkowska Helena 78 Lachowicz Aleksander, ksiądz 107 Lachowski Karol 129 Lachowski Michalina 129 Lange Johann Gottlieb, puszkarz 22 Laskowski Stanisław, ksiądz 180 Lasota, ksiądz 196 Lato Grzegorz, sportowiec 153 Lemański Mirosław 33,35 Leski Bronislaw, ludwisarz 19,53 Leszczyńska Wiktoria, zob. Kruszewska Wiktoria z Leszczyńskich Lewandowscy, fundatorowie 130 Lewandowski, ksiądz 186 Lewicka Maria 230 Lewicki Władysław, ksiądz 107,123 Lewiński Bolesław, ksiądz 178 Lilejko Jerzy, profesor 10 Linnicka Felicja 78 Lipków Agnieszka, zob. Kruszewska Agnieszka z Lipków Lisowski Wincenty, ksiądz 11 Liszcz Agnieszka z Drewnów 21 Liszcz Albert, ludwisarz 21 Liszcz Michał, ludwisarz 21 Liszcz Stanisław, ludwisarz 21 Losiak Robert 230 Ludwikowski Napoleon 78 Mirończuk Robert ks. 11 Miziołek Władysław, ksiądz biskup 197,198 Młynarz Czesław, policjant 146 Modzelewski R, sędzia pokoju w Węgrowie 86 Mojżeszek Ludwik, ludwisarz 156 Morawski Wiktor 103 Morcinek Gustaw 151 Morelowski Marian, profesor 14 Mrugalski Zdzisław, profesor 153 Mrugawka Mathias, ludwisarz 21 Mucha Jakub 11,165,179,195,199 Murawski Wiktor, rolnik 90,104,105 Lynch Kevin 230 Łagowska Janina 103 Łagowski Czesław 103 Łapiński Ryszard Józef, ksiądz 185 Łatwajtys Stanisław, ksiądz 193,197 Łazarska Agata 11 Łazarska Agnieszka 11 Łazarska Mirosława 11 Łopaciński Euzebiusz, archiwista 13,250 Łuczak Tomasz 4,10,15,16,17,19,67,93,94,131,133 Lukasiewicz Joanna 130,143 Łukowski, ksiądz 181 Macharski Franciszek, ksiądz kardynał 185 Machnik
Jan 113 Muszyńska H. 60 Myśliński Krzysztof 85, 89 Nadolski Przemysław 16,17, 88,89 Naporowski Julian, ksiądz 174,176 Nasieniewski Marek 16 Nestorów Dagny 4,10,13 Nestorów Rafał 10,13 Neuberdt J. Z., ludwisarz 87 Nielubowicz Anna, zob. Dorożyńska Anna z Nielubowiczów Machnik Józefa, akuszerka 113 Maciąg Władysław, ksiądz 180 Maćkowiak Zdzisław, ksiądz 184 Magdziarz Bronisław, ksiądz 178 Majewski Marcin 16,19,215 Majewski Piotr 17 Majewski Zdzisław 125 Makarewicz Tadeusz, ksiądz 107 Maleszewski Józef, rzeźnik 202 Malinowski Ignacy 131 Niemirka Bogusław 11,98,134,254,255 Niepiekło Lech 11,23,69 Nijakowski Lech M. 230 260
Niziołek Katarzyna, zob. Skwierczyńska Katarzyna z Niziołków Nojszewska Aleksandra, zob. Kruszewska Aleksandra z Nojszewskich Nojszewski Jan, ksiądz 116 Nojszewski Jan, rolnik 113 Norberg-Schulz Christian 230 Radomski Alfons, ksiądz 115 Radziwiłł Bogusław, 22 Radziwiłłowie, rodzina 22 Radziwiłłówna Anna 21 Ratajski Wiesław, architekt 156 Ratyński Antoni 74 Ratyński Maciej 65,69,74,78 Remer Jerzy 15 Resiak Jerzy, ksiądz 176 Rębisz Jan, ksiądz 178 Rogalski Artur 22,113 Rogójski Romuald, piekarz 78 Roguska Felicja 78 Roguska Marianna Antonina 78,79, 83 Roguska Marianna Antonina, zob. Dorożyńska Marianna Antonina z Roguskich Roguski Jan, sukiennik 78 Roguski Mirosław Z. 113 Rokosz Mieczysław 16 Roliński Dariusz 197 Romańczuk Mieczysław, ksiądz 187 Rosiak Stefan 107 Rosiński Marcin, sadownik 113 Rospara Małgorzata 11 Roszkowski Czesław, ksiądz 183 Roszkowski Jan, ksiądz 176 Rowicka Antonina 201 Rowicka z Żeleźników 69 Nowak Jan, ksiądz 185 Nowak Stanisław, ksiądz 108 Nowik Andrzej Marek 113 Nowowiejski Antoni Julian 67,82 Ochocki Michał, ksiądz 63 Oczykowski Romuald 60 Odowski Tomasz, ksiądz 103 Olejak Elżbieta 60 Olejniczak Henryk, ksiądz 150,180 Olek Franciszek 208 Oleksiak Józef 113 Oleńska Anna 34,36,86,129 Olszewski Jerzy, ksiądz 41 Orzechowska Katarzyna, zob. Wąsowska Katarzyna z Orzechowskich Orzechowska Weronika, zob. Kruszewska Weronika z Orzechowskich Orzechowski Piotr 114 Osiński Roman 207 Osiński Tadeusz, ksiądz 88 Osmólski Wiesław, ksiądz Ossolińscy, rodzina 22 Ościłowscy, rodzina 130 Ottowicz Józef 44 Ottowicz Józefa, zob. Dobraczyńska Józefa z Ottowiczów Ozdoba-
Kosierkiewicza Wiesława 85 Paczas Józef, ksiądz 217 Paczoski z Żeleźników 69 Rozynkowski Waldemar 16 Różniak Stanisław, ksiądz 180 Rudnicki Jan, ksiądz 87 Rukowa Domicella, pułkownikowa wojsk rosyjskich 29 Ruszczyńska Julia, zob. Gałązka Julia z Ruszczyńskich Rutkowska Janina 88 Rybak Franciszek 113 Rybak Józefa 113 Rybak Józefa, zob. Kruszewska Józefa z Rybaków Rybak Paweł 117 Rybak Władysław 117 Rybicki Tomasz 74 Paetz Juliusz, ksiądz, biskup 191 Panas Stanisław 207 Parmien, ksiądz, jeromonach w Borunach 79, 82 Parys Edward, ksiądz 189 Parzych J., sędzia pokoju w Węgrowie 86 Pasierb Janusz 230 Pastuszka, ksiądz 195 Pawlak Adam, ksiądz 185 Pawłowski Jan, ksiądz 82 Perkowski Piotr, profesor 154 Perlman R., kupiec w Warszawie 55 Pielasa Stanisław, ksiądz 202 Pietrzykowski Paweł 107 Pilarski Edward, ksiądz 189 Piotrowicz B. 33 Piotrowska Elenora 116 Piotrowski Piotr, sukiennik 83 Piramidowicz Dorota 11, 35,36 Pius XI, papież 88,94,131 Pląs Jakub 11 Pokora Jakub 11,15 Polkowski Stanisław 29,69, 74 Postek Roman 84,85 Pryczkowski Wacław, ksiądz 168 Przedworski Ryszard 162,255 Przegiętka Krzysztof 16 Przeździecki Henryk, ksiądz, biskup 86 Przyjemski Zygmunt, ksiądz 98, 254 Przytocka Maria 131 Ryglewicz Karol 33, 35,37 Rymaszewscy, rodzina 23,38,47,74,229 Rymaszewska Anastazja, zob. Włodkowska Anastazja z Rymaszewskich Rymaszewska Elżbieta z Włodkowskich 29,32,65,69,70,74 Rymaszewska Marianna 65,69 Rymaszewski Aleksander 5,29, 39,41,44,65-71, 75 Rymaszewski Leon 65,69 Rymaszewski Wincenty 44 Ryżewski Grzegorz 35,36,42 Rzechte S. S., kupiec w Warszawie 55 Rzepa Jan 165 Rzepczyński
Artur 11,165,176,187,191,197,198,199,208 Sadowników Wasylij 10 Salach Apolonia 116 Sałuda Jan, ksiądz 180 Samek Jan 16 Samsonowicz Henryk 22 Sapieha Aleksander 73 Sapiehowie, rodzina 25,73 Sarnowski Robert 11,87,129,131 Schmid Bernhard 16 Schmidt Marcin, ludwisarz 60 Schwabe Karol, ludwisarz 139 Sękowski Kazimierz 16,19 Siatkiewicz Marianna, zob. Dybek Marianna z Siatkiewiczów Puchała Bronisław, ksiądz 154 Pulit Janusz, ksiądz 11 Puzyna Jan, ksiądz 11 Pyrak Szczepan, artysta 159 Pyzel Konrad 108 Raciborski Józef 14 Siekierza Paweł, ludwisarz 21 261
Siemiatycka Krystyna 189 Siemion Janusz 176 Sieradz, ksiądz, par. Chocz 165 Sierhejewski Grzegorz 29 Sierociriska Marianna 29 Sikorska Teresa z Kruszewskich 157 Sikorski Ryszard 157 Sikorski Tadeusz 11 Sikorski Tomasz 157 Sitnicka Konstancja z Jaszczurów 116,201 Sitnicka Maria (Marcjanna, Marianna, Maryla) 1. voto Skwierczyńska, 2. voto Kruszewska 116,125,201,202 Sitnicki Kazimierz 116 Skarżyński Jan, ksiądz 173 Skopińscy, rodzina 49, 50 Skopiński Franciszk, ludwisarz 49, 50 Skopiński Karol, ludwisarz 49,50 Skrobot Mieczysław, ksiądz 131 Skrzeczkowscy, rodzina 216 Skrzeczkowska Danuta, zob. Grabowska Danuta ze Skrzeczkowskich Skrzeczkowska Danuta-Teresa 207 Skrzeczkowska Marianna z Taczalskich 207 Skrzeczkowski Henryk 225 Skrzeczkowski Mieczysław 207 Skrzeczkowski Tadeusz 207,208 Starusiewicz Teofil 74,78 Starusiewiczowa Józefa 74 Staszkiewicz Franciszek, ksiądz 87, 89 Stefan Jan, doktor 29 Stefaniak, ksiądz 182 Steinbor Ireneusz, ksiądz 180 Sternicki Andrzej, urzędnik 83 Sternicki Łukasz, szewca 116 Stoczewski Władysław, organista 103 Streich, ksiądz 178 Striszkowski Tadeusz, mierniczy 78 Strupiechowski (?) / Strupkowski (?) Jan 115 Struus Szymon, ksiądz 74 Strzedziński Eugeniusz, ksiądz 185 Stuzen Stefan, ksiądz 121 Sulima Marian, ksiądz 189 Supła Adam 116 Sverebas Povilas 10 Swat Tadeusz 22 Sydor, ksiądz, par. Połoski 176 Sygietyńska Hanna 77 Szaniawska Wanda 19,21 Szarowski Paweł, ksiądz 147 Szczepanowski Stanisław 208 Szczepańska Kamila 115 Skrzeczkowski Wacław, młynarz 5,207- 213,216,217,229 Szczepański Jacek 165 Skwierczyńscy, rodzina 5,117,129,201,202,203,205,229
Szczęsny Wiktor, ksiądz 170 Skwierczyńska Bogumiła z Gałązków 201 Szeheirow Eliasz, major wojsk rosyjskich 29 Skwierczyńska Genowefa z Marków 202 Szelążek Adolf Piotr, ksiądz, biskup, 44 Skwierczyńska Hanna 202 Szelążek Stanisław 44 Skwierczyńska Katarzyna z Niziołków Szelążek Władysław 86 Skwierczyńska Maria, zob. Sitnicka Maria (Marcjanna, Marianna, Maryla) Szepietowski Władysław, ksiądz 131 1. voto Skwierczyńska, 2. voto Kruszewska Szewczyk Tadeusz, ksiądz 165 Skwierczyńska Marianna Julianna z Giermelów 201 Szkudlarek Jan, ksiądz 181 Skwierczyńska Regina Janina z Zygmuntów 201,202 Szmyt Franciszek, ksiądz 181 Skwierczyński Aleksander 201 Szpetkowscy Zakład Artystyczny 53 Skwierczyński Andrzej 11,117,157,202,203 Szpociński Andrzej 230 Skwierczyński Edward 202 Sztrobel Elżbieta 130 Skwierczyński Jakub Witold 202 Szuwałow Bracia, właściciele Fabryki Dzwonów 68 Skwierczyński Józef Adam, kowal 201 Szwejkowski Józef, ksiądz 40,41 Skwierczyński Napoleon Zygmunt, kowal 201,202 Szymański Henryk 145 Skwierczyński Polikarp, kowal 116,117,201 Szypowska Leokadia 74, 78 Śladecki Dariusz 221 Skwierczyński Ryszard 202 Sianko Władysław 172 Skwierczyński Stefan, kowal 201,202 Śledziński Józef35,37,42 Skwierczyński Szymon 201 Śpiewak Antoni 83 Skwierczyński Tadeusz 201,202 Śpiewak Eleonora 83,105 Skwierczyński Władysław, kowal 157,201,202 Śpiewak, rodzina 83 Smyrski Łukasz 230 Świątek Franciszek, robotnik 78 Sobczyński Władysław, ksiądz 198 Świątek Kazimierz, gospodarz 113 Sobisz Marek 11 Swirski Ignacy, ksiądz, biskup 139,144,215 Sochoń Józef, ksiądz 121 Sokołowski Feliks 103 Sokołowski
Paweł, ksiądz 220,221 Sołtysek Paulina 176 Sołtysek-Spencer Józef 176 Sosna Grzegorz 34,42,167 Sosnowski Leonard, kowal 113 Sotkiewicz Antoni Ksawery, ksiądz biskup 93 Spiritza Jurij 16 Sroka Antoni 50 Stadnicki Jan, ksiądz 174 Staniewskim/Stanżewski Leonard, ksiądz 201 Stanisław August Poniatowski, król 22,229 Stankeviöiene Regimanta 67 Taczalska Marianna, zob. Skrzeczkowska Marianna z Taczalskich Talaska Jan, ksiądz 181 Tańczuk Renata 230 Tarnowski Wojciech, buchalter 78 Tarwacki Roman, ksiądz 170,173 Teodorowicz-Czerepińska Jadwiga 16,19,60, 86 Tokarski Stanisław, aptekarz 103 Tomasik Piotr 107 Troc-Sosna Antonina 34 Trojanowska Marta 16,19 Trybowski Zygmunt, ksiądz 160,182 Tureczek Marceli 4,10,16,17,19,133,231 Turski Bronisław, ksiądz 170 Uchowicz Katarzyna 32,36, 77,130 Uciechowska Anna Józefa 103 Stankiewicz Dymitry, kapitan W.K.L. 29 Staręga Tomasz 11 262
Uciechowska Danuta Zofia 103 Uciechowska Katarzyna Janina 103 Uciechowska Maria Mirosława 103 Uciechowska Stefania z Dorożyńskich 83,103 Uciechowska Zofia 103 Uciechowski Józef, ludwisarz 5,89,103-108,139,207- 217,229 Uciechowski Marek Stefan 103 Uciechowski Radomir Antoni 103 Ujdą Adam 11 Ulczyk Bronisław, felczer 83 Ulińska Halina 11 Urbaniak, ksiądz, par. Prażmow 165 Wajdzik Leon, ksiądz 144,165 Wangrat Henryk, sędzia pokoju w Węgrowie 86 Wangrat Jan 145 Wangrat Stanisław, nauczyciel 90,104 Wantusiak Tomasz, rymarz 157 Wardzyński Michał 10 Wartalska Ewa 53 Wądołowski Tadeusz, ksiądz 202 Wąsowska Helena, zob. Kruszewska Helena z Wąsowskich Wąsowska Katarzyna z Orzechowskich 114 Wąsowska Katarzyna, zob. Kruszewska Katarzyna z Wąsowskich Wąsowski Piotr 114 Wiebłowski Wincenty, ksiądz 60 Wielądek Anna 11 Wielgus Stanisław 113 Wierciński, ksiądz, par. Konstantynów 61 Wierciochowski Franciszek, murarz 201 Wiertelak, ksiądz, par. Starokrzepice 178 Wierzbołowska Anna, komornikowa wołkowyska 29 Wierzbowski Franciszek 29 Więckowiak Jerzy 208 Wilczek Wiesław 125 Wilden Stanisław 55 Winer Władysław, ksiądz 83,254 Winkowska Stefania 103 Wiśniewski Jan 60-63,85- 89,93 Wiśniowski Teofil 14 Witkowska-Zaremba Elżbieta 11 Wittwerck Absalomon, ludwisarz 82 Wittwerck, ludwisarze 16,56 Włodarek Andrzej 13 Włodkowscy, ludwisarze 5,9,23, 25,29-39,46,47,65, 74,159,229 Włodkowska Aleksandra 29 Włodkowska Aleksandra Antonina 29 Włodkowska Anastazja z Rymaszewskich 44 Włodkowska Anna 29 Włodkowska Antonina 1. vote Atzfeld/Hatzfeld, 2. voto Polkowska 29,32,69,74,75 Włodkowska Elżbieta, zob.
Rymaszewska Elżbieta z Włodkowiskich Włodkowska Józefa 59 Włodkowska Józefa z Dobraczyńskich 44, 59 Włodkowska Katarzyna z Borodziczów, ludwisarka 29,32,69,74 Włodkowska Katarzyna z Dorożyńskich 29 Włodkowska Miłość, ludwisarzówna 29 Włodkowska Nadzieja, ludwisarzówna 29 Włodkowska Wiara, ludwisarzówna 29 Włodkowski Andrzej 29 Włodkowski Andrzej ksiądz 31 Włodkowski Andrzej, ludwisarz 5,23, 27-39,47,65,69,74,229 Włodkowski Antoni, ludwisarz 5,9,23,44-63,71,84,90,93,116,118,126-129,150,201 Włodkowski Józef 29,32 Włodkowski Konstanty, ludwisarz 5,39 Włodkowski Michał, ksiądz 31 Włodkowski Wincenty, ludwisarz 5,29,32, 37,39-44,68-70 Wodyński Wojciech, puszkarz 23 263 Wojdyno Aleksander Wincenty, ksiądz 103,118,119 Wojnowski D., ksiądz 62 Wojtkowscy, rodzina ludwisarzy 218 Wojtkowska Danuta 11,217-221,224,226 Wojtkowska Józefa 215 Wojtkowska Marta z Jagodzińskich 215,217,220- 226 Wojtkowski Henryk 6,139,215-223 Wojtkowski Stanisław 215 Wojtkowski Tomasz 215 Wojtkunowie, rodzina 104 Wojtyga Jan 35 Wojtyła Karol 141,255 Wroniasz, ksiądz 189 Wronka Andrzej 11 Wróblewska Elżbieta 16,19 Wróblewski Franciszek, ksiądz 170 Wycisk Wacław, ksiądz, biskup 179 Wyciślik Alojzy, ksiądz 178 Wyrobiński Antoni 201 Wyrzykowski Czesław 33,34,35,42,66 Wyrzykowski L. 33,42 Wyszomirski Polikarp, urzędnik 78,83 Wyszomirski Tadeusz 21 Wyszyński Stefan, ksiądz, kardynał 125,167,185 Zagórski Stanisław, ksiądz 172 Zahajkiewicz M. T. 88,108,130,165,208,221,226 Zajączkowski Aleksander, przemysłowiec 103 Zakalik Aleksander, ksiądz 75 Zakrzewski Tadeusz Paweł, ksiądz, biskup 131 Źalenas Gintautas
9,10,23,31,35,37, 59-62,107 Załuski Walenty 60,61, 85 Zartycki Polikarp 116 Zatkalik Antoni?, ksiądz 76,254 Zawadzka Łucja, zob. Kruszewska Łucja z Zawadzkich Zawadzki Stanisław, ksiądz 105 Zawistowska Anna 202 Zawistowska Katarzyna 78,83 Zgliński Marcin 10,34,36,86,130,131,221 Ziółko Władysław, ksiądz, biskup 193 Zwoliński Michał Antoni, ludwisarz 19,21, 50-54,253 Zwoliński S„ ludwisarz 211 Zygmunt Regina Janina, zob. Skwierczyńska Regina Janina z Zygmuntów Zygner Leszek 44 Żaboklicki Józef 115 Żelaziński Eugeniusz 146 Żeleźnicki Jan 69 Żeleźnicki Karol 69 Żeleźnicki z Żeleźnik 69 Żukowska Emilia 78 Zurek Waldemar 105 Żurkowska-Mastalerz Teresa 67 Żyskar Józefat, ksiądz 13,14,32-43,97 BnoÓKoecKU Awnonu-Włodkowski Antoni 44 Tnytueu,Kuü Andpeü 23,77,84 KapoBCKan H. C. 14 MenbHUKJI. JO. 14 Opnos IJemp 49,50 CmapocmenKoo C. A. 14 UlambKO Eneua 31,32,34,37,42,93,130,131 IHyMU, Mma 33 flpbicuH Andpeü 33
INDEKS MIEJSCOWOŚCI Abramów, pow. lubartowski 88, 90 Adamów, pow. łukowski 42, 70 Alba, A/bóa, Białoruś, obw. miński 42, 70 Aleksandrów Kujawski, pow. aleksandrowski 165 Andrychów, pow. wadowicki 191, 192 Andrzejewo, pow. ostrowski 60, 87 Augustowo, pow. bielski? 181 Augustów, pow. augustowski 66, 67, 191 Babice, pow. węgrowski 113 Baniocha, pow. piaseczyński 195 Baranowicze, BapaHasiHbI, Białoruś, obw. brzeski 143 Baranów nad Wieprzem, pow. puławski 226 Barcice, pow. wyszkowski 60 Bartniki, Bartninkai, Litwa, rej. wyłkowyski 85-86, 90 Bartoszyce, pow. bartoszycki 181 Barzdy, Barzdai, Litwa, rej. szakiski 67 Bednarze, pow. węgrowski 113 Bejdy, pow. łosicki 173 Bendery, BeHnepn, obecnie Tighina, Mołdawia, Naddniestrze 84,85 Bereza Kartuzka, Baposa, Białoruś, obw. brzeski 33, 42 Berlin, Niemcy 133 Bezwola, pow. radzyński 197 Biała Podlaska, pow. bialski 34, 42, 130, 199, 221 Biała, pow. bielski 65, 67, 139, 156, 215, 224, 229 Białka 191 Białobrzegi, pow. augustowski 199 Białogórzyno, pow. białogardzki 177 Białośliwie, pow. pilski 183 Białowieża, pow. hajnowski 167 Białystok, m. powiatowe 34, 41, 42, 189, 192, 193, 199 Bielica, Beniua, Białoruś, obw. grodzieński 130 Bielsk 139 Bielsk Podlaski, pow. bielski 42 Bielsko-Biała, pow. bielski 193, 216, 229 Bierzwienna, pow. kolski 120, 129 Bierżniki, pow. sejneński 170 Biłgoraj, pow. biłorajski 93 Biskupice 195 Biszcza, pow. biłogorajski 63 Błonie, pow. warszawski zachodni 108 Błoń, B/OHb, Białoruś, obw. miński 66 Bobrowniki, pow. będziński 86 Bobrowniki, pow. rycki 192 Bobty, Babtai, Litwa, rej. kowieński 59 Boby, pow. kraśnicki 60
Bochum, Niemcy 231 Boczki Chełmońskie, pow. łowicki 170 Boćki, pow. bielski, 36, 58, 61 Bogdanów, pow. piotrkowski 63 Bolmin, pow. kielecki 62 Borki Wielkie, pow. oleski 179 Borowica, pow. krasnostawski 167 Boruny, BapyHbI, Białoruś, obw. grodzieński 79, 82 Borysów, Bapbicay, Białoruś, obw. miński 31 Boża Wola, pow. lubelski 61, 85 Brańsk, pow. bielski 170 Brąszewice, pow. sieradzki 173 Brodnica, pow. brodnicki 93, 173 Brok, pow. ostrowski 66, 67, 167 Brwinów, pow. pruszkowski 82 Brześć Litewski, Bpecr-JITOBCKM, Białoruś, obw. brzeski 25,33 Brzeziny 190 Brzeźnica, pow. kozienicki 182 Brzostówka, pow. lubartowski 189 Brzozowa 195 Brzozowica Duża, pow. radzyński 191 Bukowica, pow. ostrzeszowski 67 Bukownica, pow. kępieński 67 Bulkowo, pow. płocki 195 Burzyn, pow. łomżyński 61 Butrymańce, Butrimonys, Litwa, rej. solecznicki 87 Byczyna, 165 Bydgoszcz, pow. bydgoski 187 Celestynów, pow. otwocki 167 Cetty, pow. włocławski 191 Chełmica Duża, pow. włocławski 183 Chełmża, pow. toruński 177 Chmielew, pow. węgrowski 113 Chocz, pow. pleszewski 165 Chodecz, pow. włocławski 195 Chojnata, pow. skierniewicki 165 Chojnice, pow. chojnicki 185, 197 Chrzanów, pow. chrzanowski 193, 195 Chwałęcice-Rybnik, pow. rybnicki 177 Cibory Kołaczki, pow. białostocki 187 Ciechanowiec, pow. wysokomazowiecki 21, 59 Cielądz, pow. rawski 167 Ciepień, pow. golubsko-dobrzyński 193 Cieszyn-Boguszewice, pow. cieszyński 183 Cyców, pow. chełmski 131 Cytowiany, Tytuvenai, Litwa, rej. kielmeński 60, 127 Czaple 189 Czaple Wielkie, pow. miechowski 60 Czaplinek, pow. drawski 172, 173 Czarna Wieś Kościelna, pow.
białostocki 116, 129, 130 Czarne Małe, pow. drawski 172 Czarże, pow. bydgoski 160, 181 Czekałów, pow. sokołowski 165 Czerwin, pow. ostrołęcki 65, 183, 185 Czerwonka Liwska, pow. węgrowski 61, 114 Czesławów-Anto łka, pow. miechowski 189 Częstochowa, pow. częstochowski 199, 219 Dalików, pow. poddębicki 199 Daniszewo, pow. płocki 167 Dąbie, pow. łukowski 193, 195 Dąbrowa Białostocka, pow. sokolski 181 Dąbrowa Górnicza, pow. dąbrowski 159 Dąbrowa, pow. mławski 67, 173 Dąbrówka Królewska, pow. grudziądzki 181 Dąbrówno, pow. ostródzki 197 Derewna, Haepaynaa, Białoruś, obw. miński 31, 33 Dębowa Kłoda, pow. parczewski 197 Dłutowo, pow. działdowski 173,174 Dłużec, pow. olkuski 174 Dobromyśl, HaÓpoMbICJIb, Białoruś, obw. brzeski 42 Dobrów, pow. kolski 199 Dobrzyca 174 Dobrzyniewo Kościelne, pow. białostocki 193 Dokudów, pow. bialski 197 Dokutów Pierwszy, pow. bialski 191 Dolistowo Stare, pow. moniecki 41, 69, 71 Dołhobrody, pow. włodawski 185 Dołubowo, pow. siemiatycki 61 Domanice, pow. siedlecki 61 Domanowo, pow. bielski 187 Drelów, pow. bialski 185, 191 265
Drohiczyn, pow. siemiatycki 11, 21-23, 44, 61, 73-86, 107, 113, 123, 159, 179 Dubicze, Dubićiai, Litwa, rej. orański 34 Dygowo, pow. kołobrzeski 189 Dys, pow. lubelski 35 Dziadkowice, pow. siemiatycki 177 Działoszyn 190 Działyń 224,226 Dziatłowicz, A3AT/TABiHIbI, Białoruś, obw. brzeski 36 Dzierążnia, pow. pińczowski 85 Dzierżążnia, pow. płoński 85 Erzwiłki, Erzvilkas, Litwa, rej. jurborski 58, 62 Firlej, pow. lubartowski 90,179 Franknowo, pow. olsztyński 178 Gaj, część Węgrowa, pow. węgrowski 83,91,108-118,207,215-218 Hołynka, Ta/bIHKa, Białoruś, obw. grodzieński 33 Garbno, pow. kętrzyński 192 Gąsawa, pow. żniński 178 Gąsiory, pow. radzyński 167, 195 Gdańsk, pow. gdański 13, 16, 19-23, 86, 88, 198, 202, 229 Gdańsk-Matemblewo, pow. gdański 185 Gdańsk-Wrzeszcz, pow. gdański 165,179,185 Gdynia, pow. gdyński 165, 199, 208 Gdynia-Demptowo, pow. gdyński 187 Gdynia-Oksywie, pow. gdyński 182 Gdynia-Orłowo, pow. gdyński 191 Gegabrasta, Gegabrasta, Litwa, rej. poniewieski 61 Gęś, pow. parczewski 88 Giżyce, pow. sochaczewski 179 Głotowo, pow. olsztyński 198 Głowaczów, pow. kozienicki 93 Gniezno, THe3Ha, Białoruś, obw. grodzieński 34 Godynice, pow. sieradzki 190 Godzianów, pow. skierniewicki 189 Gończyce, pow. garwoliński 44, 130 Gostkowo/Rostkowo 178 Gostycyn, pow. tucholski 171, 195 Goszczyn, pow. grójecki 191, 193 Gowarczów, pow. konecki 62 Gójsk, pow. sierpecki 61 Góra św. Małgorzaty, pow. łęczycki 174 Górki Borze, pow. węgrowski 113 Górki Grubaki, pow. węgrowski 113 Górki Średnie, pow. węgrowski 113 Górki, pow. łosicki 60 Górzno 190 Górzno, pow. garwoliński 187 Grabowo Królewskie,
pow. wrzesiński 185 Grajewo, pow. grajewski 193, 197 Graużyszki, IpayKbIIIIKi, Białoruś, obw. grodzieński 131 Grażyszki, Graźiśkiai, Litwa, rej. mariampolski 60 Grochowy, pow. koniński 181 Grodno, IponHa, Białoruś, obw. grodzieński 25, 32, 37, 39,40, 42, 60,61, 127,131, 143 Grodzisk 189, 195 Gródek, pow. tomaszowski 221 Grudziądz, m. powiatowe 182,183 Gruneral/Grumral 191 Gryszkabuda, Griśkabńdis, Litwa, rej. szakiski 57, 58, 61 Gudele, Gudeliai, obw. mariampolski 59 Guzew, pow. miński 190 Halinów 189 Hartowiec, pow. działdowski 198 Hermaniszki, TepManini, Białoruś, obw. grodzieński 62 Hodyszewo, pow. wysokomazowiecki 34 Holeszów, pow. włodawski 191 266 Holszany, Ta/blllaHbI, Białoruś, obw. grodzieński 60 Horodec, Tapazen, Białoruś, obw. brzeski 60 Horodno, TapaJHas, Białoruś, obw. brzeski 34 Hoszczewo, TOIeBo, Białoruś, obw. brzeski 42 Huszcza Wielka, 97 Huszcza, pow. bialski 182,184 Huszlew 224, 226 Huszlew-Makarówka, pow. łosicki 226 Huta Dąbrowa, pow. łukowski 199 Iława, pow. iławski 191 Iłłukszta, Ilükste, Łotwa, obw. semigalski 35 Iłża, pow. radomski 77, 93, 182 Indura, IHzypa, obw. grodzieński, Białoruś 35, 38 Iwaniska, pow. opatowski 61 Iwieniec, IBAHeI, Białoruś, obw. miński 114, 129-131 Jabłoń, pow. parczewski 35 Jaciążek, pow. makowski 191 Jaczew, pow. węgrowski 113, 114 Jadów, pow. wołomiński 181 Jałówka, pow. białostocki 130 Janów Podlaski, pow. bialski 63 Janów, Jonawa, Litwa, rej. jonawski 199 Janów, pow. sokolski 82 Jarnice, pow. węgrowski 83, 113 Jaroszowiec, pow. olkuski 199 Jartypory, pow. węgrowski 116, 201 Jasienica Mazowiecka, pow. wołomiński 184
Jasienica, pow. ostrowski 184 Jasionna, pow. białobrzeski 170 Jastrowie, pow. złotowski 195 Jaszuny, Jaśiunai, Litwa, rej. solecznicki 198 Jawień, pow. węgrowski 35, 66, 113 Jedlanka, pow. łukowski 130 Jednorożec, pow. przasnyski 129 Jedwabne, pow. łomżyński 121, 129 Jelonki, pow. ostrowski 130 Jeruzal, pow. skierniewicki 184 Jeziornica, A3ApHina, Białoruś, obw. grodzieński 42 Jeziory, AzepbI, Białoruś, obw. grodzieński 42 Jezno, Jieznas, Litwa, okr. kowieński 60 Jeże, pow. piski 187 Jowiszowice, pow. oświęcimski 191 Józefów 199 Józefów, pow. biłgorajski 108 Juszkowy Gród, pow. białostocki 199 Kaczki Średnie, pow. turecki 193 Kaczory, pow. pilski 178 Kadłub, pow. wieluński 187 Kadzidło, pow. ostrołęcki 82 Kalama, Zambia, dist. Chitambo 172 Kalinowiec 192 Kalinowo, pow. ełcki 199 Kalinówka Kościelna, pow. moniecki 131 Kalinówka Królewska, pow. moniecki 36 Kaliska, pow. węgrowski 198 Kalisz-Majków, pow. kaliski 197 Kalwaria, Litwa, rej. kalwaryjski 66, 67 Kałusz, Katiyin, Ukraina, obw. iwanofrankiwski 106,107,123,139,229 Kamienica Żyrowiecka, KaMeniqa-JKbpaBe Kas, Białoruś, obw. brzeski 33, 42 Kamienica, pow. płoński 87 Kamieniec Litewski, KaMeHeI, Białoruś, obw. brzeski 34 Kamieńczyk 195 Kamieńczyk, pow. wyszkowski 170 Kamionek, pow. warszawski 67 Kamionna, pow. węgrowski 105-107, 123
Kampinos, pow. warszawski zachodni 171, 221 Kargowa, pow. zielonogórski 185 Karniew, pow. makowski 121, 129 Karpowicze, pow. sokolski 193 Kartuzy, pow. kartuzki 208 Karwia, pow. pucki 178, 179, 195 Kaski, pow. grodziski 178,185 Kaszewice, pow. bełchatowski 179 Katowice-Brynów, pow. katowicki 193 Kąty Otłogi (Odłogi), pow. węgrowski 113 Kazanice, pow. iławski 171, 195 Kazimierz Biskupi, pow. koniński 179 Kazimierz Dolny, pow. puławski 184 Kąty Bale, pow. węgrowski 113 Kąty Bednarze, pow. węgrowski 113 Kąty Jugi, pow. węgrowski 113 Kąty Kupce, pow. węgrowski 113 Kąty Parysze, pow. węgrowski 113 Kąty Sekłak, pow. węgrowski 113 Kępa Polska, pow. płocki 62 Kęty, pow. oświęcimski 156 Kielce, pow. kielecki 178, 192 Kielce-Posłowice, pow. kielecki 185 Kijany, pow. łęczyński 76, 77 Kłeck, K/eIK, Białoruś, obw. miński 35 Klejniki, pow. hajnowski 179 Klembów, pow. wołomiński 195 Klementowice, pow. puławski 131 Kleszczele, pow. hajnowski 34, 58,127 Klonownica Duża, pow. bialski 184 Klonówka, pow. starogardzki 167 Kluczkowice, pow. opolski 130 Kluków, pow. wysokomazowiecki 131 Kłobuck, pow. kłobucki 195 Kłóbka, pow. włocławski 192 Knyszyn, pow. moniecki 36, 82, 131 Kobryń, KoÓpbIH, Białoruś, obw. brzeski 35,42 Kobyłka, pow. wołomiński 198 Kociołek Szlachecki, pow. piski 197 Kodeń, pow. bialski 34, 165 Kolembrody, pow. radzyński 108, 221 Kolonia Kolejowa, Pavilnys, Litwa, rej. wileński 107, 108 Komarówka Podlaska, pow. radzyński 86, 87 Komorniki, pow. wieluński 189 Komory, pow. węgrowski 113 Konin, pow. koniński 189, 191, 198 Konopnica, pow. lubelski 130 Konowały, pow. białostocki 184
Konstantynowo 192 Konstantynowo, Vaskai, Litwa, rej. poswólski 61 Konstantynów, pow. janowski 31, 86 Konwaliszki, KaHBeniKi, Białoruś, obw. grodzieński 42 Koraliszczewe, Kapa/inasiHbI, Białoruś, obw. miński 32 Korycin, pow. sokolski 35 Koryta, pow. ostrowski 185 Korytnica, pow. węgrowski 60, 62, 113-116, 167, 195, 201 Korzeń Królewski, pow. płocki 198 Kosmołów, pow. olkuski 189 Kosów Lacki, pow. sokołowski 65 Kosów Poleski, Kocana, Białoruś, obw. brzeski 60, 65, 67 Kostowiec, pow. pruszkowski 195 Kostrzyń nad Odrą, pow. gorzowski 181 Kowal, 198 Kowalew, pow. pleszewski 188 Kowno, Kaunas, Litwa, rej. kowieński 60 Kozłowa Ruda, Kazltj Rüdos, Litwa, rej. mariampolski 60 Kozłów Szlachecki, pow. sochaczewski 182 Kożuchówek, pow. sokołowski 178 Kózki, pow. węgrowski 145 Kraków, 15,16, 32-39, 42, 77, 88, 108,129-131, 165, 220, 230 Kraków-Pleszów, pow. krakowski 176 Krasienin, pow. lubelski 131,178 Krasne, Kpacnae, Białoruś, obw. miński 93 Krasne 196 Krasnopol, pow. sejneński 196 Kraśnica, pow. opoczyński 61 Kraśnik, pow. kraśnicki 62, 221 Krępa Kościelna, pow. lipski 174, 190 Kroki, Krakes, Litwa, rej. kiejdański 85 Krosno, pow. krośnieński 50, 253 Krostkowo, pow. pilski 184 Krośniewice, pow. kutnowski 186 Krośniewice, pow. ostrołęcki 186 Królewiec, Ka/MHMHrpaA, Rosja, obw. kaliningradzki 229, 234 Kruhel, KpyreJb, Białoruś, obw. brzeski 33 Krupa/Krupowo, Kpynasa, Białoruś, obw. grodzieński 88 Kruszew, pow. węgrowski 113 Kruszyny, pow. brodnicki 181 Krypno, pow. moniecki 77 Krysk, pow. płoński 165 Krzemienica, KpaMAHiqa, Białoruś, obw. grodzieński 35 Krzepczów, pow. piotrkowski 186
Krzywonoga, pow. szczycieński 21 Książ Mały, pow. miechowski 62 Książ Wielki, pow. miechowski 61 Księżomierz, pow. kraśnicki 217, 218, 221 Kulkowo 167 Kundiawa, Papua Nowa Gwinea, prow. Chimbu 185 Kursk, KypcK, Rosja, obw. kurski 14, 67 Kuzie, pow. łomżyński 174 Kuźnica, pow. sokolski 130 Kwaczała, pow. chrzanowski 193 Kwiecewo, pow. olsztyński 174 Lack, pow. włodawski 186 Lalkowy, pow. starogardzki 167 Latowicz, pow. miński 226 Lekarzewice, pow. radziejowski 190 Leśna Podlaska, pow. bialski 86 Libiąż, pow. chrzanowski 165 Lida, JIiza, Białoruś, obw. grodzieński 129 Liw, pow. węgrowski 21, 22, 88,113, 152 Lubartów, pow. lubartowski 60, 88, 90, 190 Lubawa, pow. iławski 186 Lubiel, pow. wyszkowski 60 Lublin, m. pow. 7, 60, 61, 86, 88, 97, 105, 174, 189, 190, 220 Lublin-Kalinowszczyzna, pow. lubelski 86 Lubowidz, pow. żuromiński 129 LucynówDuży, pow. wyszkowski 192 Lututów, pow. wieruszowski 186 Lwów, Lviv, Ukraina, obw. lwowski 15,103 Łanięta, pow. kutnowski 179 Łapy, pow. białostocki 192 Łapy-Osse, pow. białostocki 192 Łazówek, pow. sokołowski 88 Łączynów, Lanciünava, Litwa, rej. kiejdański 33 Łęcze, pow. elbląski 197 Łęg Tarnowski, pow. tarnowski 165 Łobez, pow. łobeski 180,181 Łochów, pow. łochowski 182 Łohiszyn, JIarinbIH, Białoruś, obw. brzeski 32, 42 Łomazy, pow. bialski 62,191 Łomża, pow. łomżyński 21,189,192 267
Łosień, pow. kielecki 189 Łowicz, pow. łowicki 21, 60, 174, 202 Łowiczek Strzelecki, pow. aleksandrowski 167 Łozinka-Łozina, pow. wrocławski 180 Łódź, m. powiatowe 60, 191, 192, 193,196 Łódź-Retkinia, pow. łódzki 171 Łódź-Ruda, pow. łódzki 186 Łukomce, pow. siedlecki 224, 226 Łuków, pow. łukowski 67 Łysakowo, pow. ciechanowski 192,193 Łysków, JIbICKaBa, Białoruś, obw. grodzieński 74 Majewo, pow. sokolski 131 Makowiska, pow. radomszczański 207, 208 Maleszewo Małe, Maneniay, Białoruś, obw. homelski 35 Malewo, MaJeBa, Białoruś, obw. miński 33 Małkinia, pow. ostrowski 195 Mały Kąck, pow. gdyński 208 Marianów-Żabieniec, pow. garwoliński 67 Marki-Struga, pow. wołomiński 53 Maruszyna, pow. nowotarski 172 Marzenin 172, 196 Masłów, pow. kielecki 103 Matczyn, pow. lubelski 61 Mąkolno 182 Mceńsk, MHeHCK, Rosja, obw. orłowski 32 Melkanowicze, Me/IKaHoBiue, Białoruś, obw. grodzieński 34 Michałowo, pow. białostocki 195 Michów, pow. lubartowski 67, 191 Midnik 174 Miedniki Królewskie, Medininkai, Litwa, rej. wileński 32 Miedzierza, pow. konecki 174 Miedzna, pow. węgrowski 23,29,39,42,57,65,69-78,86,90,104,159 Mielnik, pow. siemiatycki 174, 190 Mierzeszyn, pow. gdański 187 Międzyrzecz Podlaski, pow. międzyrzecki 108 Międzyrzecz, MiKpbTHIbI, Białoruś, obw. grodzieński 34,35,62,190 Mikieliszki/Mikielewszczyzna, MiKeneyIHbIHa, Białoruś, obw. grodzieński 35 Milanów, pow. parczewski 130 Miłkowice-Maćki, pow. siemiatycki 181 Miłkowo 173 Miłosław, pow. wrzesiński 178 Miłoszewo, pow. węgrowski 113 Minojty, MIhomth, Białoruś, obw. grodzieński 108 Mińsk Mazowiecki, pow. miński 165 Mińsk, Mmhck,
Białoruś, obw. miński 7,23,26,33-43,73,84,93,143 Mirzec, pow. starachowicki 189 Miszewo 82 Mizgiery, MisriepbI, Białoruś, obw. grodzieński 74 Mława, pow. mławski 21 Młodzawy, pow. pińczowskim 85 Młodzieszyn, pow. sochaczewski 181 Mochowo, pow. sierpecki 180 Mogielnica, pow. grójecki 77 Mogilna, Marinuna, Białoruś, obw. miński 66 Mokobody, pow. siedlecki 87, 165, 178 Mokre, pow. chojnicki 159, 160, 176 Monkinie, pow. augustowski 195 Moskwa, MocKBa, Rosja 13,14, 67, 97, 231 Mosty 165 Motwica, pow. bialski 185,186 Motycz, pow. lubelski 130 Mszanna, pow. łosicki 178 Mysłowice 156 Myszyniec, pow. ostrołęcki 198 Nabróża, pow. tomaszowski 77 268 Nakło 181 Nakło nad Notecią, pow. nakielski 173 Narewka, pow. hajnowski 193 Narwiliszki, Norviliskes, Litwa, rej. solecznicki 131 Nawarzyce, pow. jędrzejowski 129 Nidoki, Lyduokiai, Litwa, rej. wiłkomierski 62 Niedamowo, pow. kościerski 187 Niedrzwica Kościelna, pow. lubelski 130 Niedzbórz, pow. mławski 168 Niedźwiadna, pow. grajewski 172 Niemce, pow. lubelski 62 Niemirów 49 Niemysłów, pow. poddębicki 171 Nieporęt, pow. legionowski 165 Niestronno, pow. mogileński 180 Nieśwież, HACBDK, Białoruś, obw. miński 36, 62 Niewodnica Kościelna, pow. białostocki 35 Niwiski, pow. siedlecki 60 Niziny, pow. buski 192, 193 Niżny Nowogród, Hm khmm HoBTOPOI, Rosja, obw. niżnonowogrodzki 14 Nowa Dwór, pow. sokolski 187 Nowa Osuchowa, pow. ostrowski 182 Nowa Wieś, pow. ostrołęcki 180 Nowe Litewniki, pow. łosicki 198 Nowe Miasto nad Soną, pow. płoński 63 Nowe Skalmierzyce, pow. ostrowski 150, 180 Nowe Załubice, pow. wołomiński 180 Nowoberezowo, pow. hajnowski
36, 42 Nowogród, pow. łomżyński 59,189 Nowogródek, HasarpyHaK, Białoruś, obw. grodzieński 35 Nowosiółki, Białoruś, HaBace/iKi, obw. grodzieński 31 Nowosiółki, Białoruś, HaBacenKi, obw. miński 31 Nowosybirsk, HOBOCKÓMPCK, Rosja, obw. nowosybirski 33 Nowy Dwór, pow. sokolski 33 Obory, pow. rypiński 60 Obryte, pow. pułtuski 62 Ogrodniki, pow. węgrowski 168 Okrzeja, pow. łukowski 190,191 Okuniew, pow. miński 183 Oleksin, pow. siedlecki 181 Olita, Litwa, rej. olicki 67 Olsztyn, m. powiatowe 16, 151, 172, 190, 193 Olszyny, pow. łomżyński 195 Orchowo, pow. słupecki 165 Orszymowo, pow. płocki 180 Osieck, pow. otwocki 187 Osjaków, pow. wieluński 180 Osowa (Osów), Acasas, Białoruś, obw. brzeski 34 Osowce, OciBui, Białoruś, obw. brzeski 34 Ostrołęka, pow. ostrołęcki 65 Ostrowąż, pow. koniński 180 Ostrowiec Świętokrzyski, pow. ostrowiecki 189 Ostrożany, pow. siemiatycki 197 Ostróda, pow. ostródzki 199 Ostrówki 191 Ostrówki, pow. radzyński 165 Oszkowice, pow. łowicki 67 Otwock-Wólka Mlądzka, pow. otwocki 193 Owanta, Alanta/Alunta, Litwa, rej. malacki 62 Ożarów Mazowiecki, pow. warszawski zachodni 176 Pabianice, pow. pabianicki 193, 197 Parciaki, pow. przasnyski 192 Parczew, pow. parczewski 226 Pasierbiec, 154 Paszuki, IlamyKi, Białoruś, obw. brzeski 33
Pawłów 172, 196 Pączewo, pow. starogardzki 185 Penkule, pow. węgrowski 113 Petersburg, CaHKT-HIerepóypr, Rosja 14,49 Piasek 189 Piastów, pow. piastowski 198 Piecki, pow. mrągowski 183 Piekoszów, pow. kielecki 189 Pieski, HIecki, Białoruś, obw. grodzieński 36, 37 Pietkowo, pow. białostocki 190 Pilawa, pow. garwoliński 190 Pilawice, pow. sochaczewski 193 Pińczyce, pow. myszkowski 89 Piski, pow. ostrołęcki 61 Pisz, pow. piski 198 Pleszew, pow. pleszewski 180 Płock, m. pow. 60, 67, 82 Płoniawy, pow. makowski 189 Płonka 121 Płonka Kościelna, pow. białostocki 129, 196 Płonka, pow. krasnostawski 168 Płońsk, pow. płoński 130 Płużnica, pow. wąbrzeski 183 Podborze, Pabare, Litwa, rej. solecznicki 129, 131 Podbrzeziu, Paberże, Litwa, rej. wileński 131 Podlipki, pow. sokolski 199 Pogrzybów, pow. ostrowski 173 Pojana Mikuli, Poiana Micului, Rumunia, okr. suczawski 198 Pokopie, Pakape, Litwa, rej. szawelski 60 Polska Wola 181 Połajewo nad Gopłem, pow. radziejowski 208 Połomień, Palomene, Litwa, rej. koszedarski 33 Połoski, pow. bialski 176 Poniemuń, Kaunas-Panemune, Litwa, rej. kowieński 198 Popkowice, pow. kraśnicki 208 Popowo Ignacewo, pow. gnieźnieński 180 Poręba, pow. wyszkowski 185 Poryte Włościańskie, pow. kolneński 67 Porządzie, pow. wyszkowski 131 Postoliska, pow. wołomiński 185 Poswól, Pasvalys, Litwa, rej. poswólski 61, 62 Powiewiórka, Pavovere, Litwa, rej. święciański 62 Powsin, obecnie Warszawa-Powsin 221 Pratulin, pow. bialski 87, 178 Prażmów, pow. piaseczyński 165 Pregowo, pow. gdański 165, 176 Preny, Prienai, Litwa, rej. preński 42, 62 Pręgowo Gdańskie, pow. gdański 165
Pręgowo, pow. gdański 165, 176 Prostki, pow. ełcki 198 Prostyri, pow. ostrowski 129 Pruska, pow. augustowski 197 Przegaliny Duże, pow. radzyński 199 Przemyśl, m. pow. 36, 97, 139, 156, 225, 229 Przybynów, pow. myszkowski 87 Przyszowice, pow. gliwicki 176 Puchały 154, 185 Pustelnik-Marki 54, 50 Rabiany, pow. węgrowski 113 Raczki, pow. suwalski 67 Radiowo 168 Raduń, PaJyHb, Białoruś, obw. grodzieński 129 Radzice, pow. opoczyński 192 Radzieje, pow. węgorzewski 173 Radzyń Podlaski, pow. radzyński 17, 86, 88, 165, 221 Rajca/Rajce, Paira, Białoruś, obw. grodzieński 93 Rajgród, pow. grajewski 195 Rdutów, pow. kolski 192 Rdzawka, pow. nowotarski 195 Rejowiec, pow. chełmski 62 Repki, pow. sokołowski 192 Roczyny, pow. wadowicki 185 Rogacze, pow. hajnowski 165 Rogotwórsk, pow. płocki 82 Rogowik/Rogawin 189 Rogowo, 168, 178, 197 Rogoźno 121 Rogów, pow. węgrowski 113 Rogoźno, pow. łęczyński 129 Rokitnica, pow. łaski 195 Rokitno 189 Rosienie, Raseiniai, Litwa, rej. rosieński 85 Rossosz, pow. bialski 62, 189 Rostkowo, 178, 196 Roś, Pocb, Białoruś, obw. brzeski 35 Rowiska pow. węgrowski 113 Rozwadówka, pow. bialski 224, 226 Różan, pow. mazowiecki 9 Rożynka, pow. olsztyński 176 Różana, PyKaHbI, Białoruś, obw. brzeski 9, 10, 11, 23-44, 47, 65, 69-75, 162, 229, 230 Różanka, PaKaHKa, Białoruś, obw. grodzieński 75, 77 Ruchna, pow. węgrowski 83, 113 Ruda, pow. wieluński 193 Rudka, pow. bielski 195 Rudniki, Rüdninkai, Litwa, rej. solecznicki 107 Rudno, pow. lubartowski 208, 221 Rudołtowo 113 Rudzienko, pow. otwocki 199 Rudziszki, Rudiśkes, Litwa, rej. szawelski 43 Rudziszki, Rudiśkes, Litwa, rej.
trocki 62 Rutka-Tartak, pow. suwalski 187 Rutki, pow. zambrowski 35 Rutki-Kossaki, pow. zambrowski 59 Rybaki, pow. hajnowski 199 Rybnik-Chwałęcice, pow. rybnicki 182, 183 Ryboły, pow. białostocki 36, 41, 42, 165, 167 Rychwał, pow. koniński 183 Rydzewo 167 Ryga, Riga, Łotwa, reg. ryski 229 Rymań, pow. kołobrzeski 185, 187 Rynki, pow. białostocki 187 Rypin, pow. rypiński 85 Ryszewko, pow. żniński 180 Rytel, pow. chojnicki 168 Rzerzęczyce, pow. częstochowski 183 Rzozów, pow. krakowski 192 Sadlna, pow. koniński 216 Sadłów, pow. rypiński 67 Sadowne, pow. węgrowski 191 Sakowszczyzna, CaKayIbIHa, Białoruś, obw. miński 131 Sałacie, Canaque, Białoruś, obw. grodzieński 63 Samara, CaMapa, Rosja, obw. samarski 14 Samogórd, pow. sokolski 189 Samsonów, pow. kielecki 192 Sanniki, pow. gostyniński 183 Sarnówek, pow. ostrowiecki 176 Sączów, pow. będziński 87 Sejny, pow. sejneński 61,171 Seroczyn 226 Sędziejowice, pow. laski 171, 199 Sędziszów, pow. jędrzejowski 191 269
Siady, Seda, Litwa, rej. telszański 60 Sidra, pow. sokolski 35 Siedlce, pow. siedlecki 22,29,62-79,86,90,104-105,113-116,126, 134, 139,143-147, 187,191, 192, 201,207, 215-216, 220-221 Siedliszcze, pow. chełmski 62 Sieluń, pow. makowski 173 Siemiatycze, pow. siemiatycki 61,190,193 Siemionowicze/Siemianowicze, CAIMEHaBiHbI, Białoruś, obw. miński 35 Siemoń, pow. toruński 180, 182 Siemyśl, pow. kołobrzeski 178 Siepraw, pow. myślenicki 141, 255 Sierpc, pow. sierpecki 94 Siewierz, pow. będziński 87, 89 Sikórz, pow. płocki 171 Silno, pow. chojnicki 199 Simno, Simnas, Litwa, rej. olicki 60 Skalbmierz, pow. kazimierski 89 Skarlin, pow. nowomiejski 168 Skarszewy, pow. starogardzki 94 Skibniew-Podawce, pow. sokołowski 183 Skopiszki, Skapiśkis, Litwa, rej. kupiski 85 Skórzec, pow. siedlecki 144, 165, 193 Skrundzie, CKPyHA3i, Białoruś, obw. grodzieński 108 Skrzeszewy, pow. płocki 182 Słonim, CHOHiM, Białoruś, obw. grodzieński 42 Słupicą, pow. radomski 208 Służew 19 Smardzewice, pow. opoczyński 60 Smogorzewo, pow. pułtuski 59 Smolany 31 Smolany, pow. sejneński 172, 196 Smołwa, Smalvos, Litwa, rej. jezioroski 62, 63 Smorgonie, CMaproHb, Białoruś, obw. grodzieński 129 Smoszewo, pow. nowodworski 185 Sobienie-Jeziory, pow. otwocki 70 Sobików, pow. piaseczyński 182, 183 Sochaczew-Trojanów, pow. sochaczewski 168 Soczi, Coun, Rosja, Krasnodarski Kraj 198 Sokołów Podlaski, pow. sokołowski 107, 108, 134, 211, 215, 226 Sokoły, pow. wysokomazowiecki 170,197 Sokółka, pow. sokolski 192 Soły, CO/bI, Białoruś, obw. grodzieński 32 Somonino, pow. kartuski 199 Sopoćkinie/Teolin, CanopKin, Białoruś, obw.
grodzieński 62 Sosnowiec, m. pow. 197, 230 Spycimierz, pow. poddębicki 198 Srebrna 197 Stanisław Górny, pow. wadowicki 191 Starawieś, pow. węgrowski 60, 123, 125, 130, 165, 221 Stare Dłutowo, pow. działdowski 176 Starogard Gdański, pow. starogardzki 147, 167 Starogród, pow. chełmiński 197 Staroje Rykowo, Crapoe PbIKOBO, Rosja, obw. twerski 60 Starokrzepice, pow. kłobucki 176, 178 Stary Gołębin, pow. kościański 173 Stary Lubotyń, pow. łomżyński 82 Stary Skarżyn, pow. zambrowski 198 Stawiszyn, pow. kaliski 131,197 Sterdyń, pow. sokołowski 190 Stoczek Łukowski, pow. łukowski 44, 88 Stoczek, pow. lidzbarski 191 Stolec, pow. sieradzki 178 Stołpce, CroyópM, Białoruś, obw. miński 93 Stróża, pow. brzeski 221 Strubnica, Crpyóniza, Białoruś, obw. grodzieński 130 Struga-Marki 171 270 Stryki, pow. bielski 34, 38 Studzianna, pow. opoczyński 192 Subkowy, pow. tczewski 208 Suchcice, pow. bełchatowski 181 Suchowola, pow. radzyński 130,165 Sulatycze, CyAHiHbI, Białoruś, obw. grodzieński 42 Supraśl, pow. białostocki 59 Surnia Wola 193 Susza, Cyma, Białoruś, obw. witebski 31 Suwałki, m. pow. 35, 60, 67, 167 Swory, pow. bialski 63 Sylwanowce, CenißaHayubi, Białoruś, obw. grodzieński 63 Sypniewo, pow. makowski 170,173 Szack, IIIa K, Białoruś, obw. miński 62 Szadek, pow. zduńskowolski 185 Szadłowice, pow. inowrocławski 208 Szawle, Śiauliai, Litwa, rej. szawelski 61 Szczecin, pow. szczeciński 170 Szczecin-Podjuchy, pow. szczeciński 170 Szczekociny, pow. zawierciański 63 Szczepki, pow. augustowski 187 Szczuczyn, pow. grajewski 176 Szczygłowice-Knurów, pow. gliwicki 191 Szembruk, pow. grudziądzki
183 Szemud, pow. wejherowski 187 Szereszów, IllapaIOBa, Białoruś, obw. brzeski 42 Szmurły, pow. bielski 185 Szreńsk, pow. mławski 191 Sztabin, pow. augustowski 23 Sztylewce, Ukraina, obw. bracławskim 50 Szydłowo, pow. mławski 176 Szydłów, Siluva, Litwa, rej. rosieński 85 Szyłele, Silale, Litwa, rej. szyłelski 58, 62 Szynwałd, pow. grudziądzki 170 Szyszek, pow. pułtuski 93 Śmiłowicze, CMi/aBiHbI, Białoruś, obw. miński 35 Smiłowo, pow. pilski 193 Śniadowo, pow. łomżyński 131 Świerże Górne, pow. kozienicki 93,131 Świętobrość, Sventybrastis, Litwa, rej. kiejdański 62 Targoszyce, pow. będziński 89 Tarnawa, pow. bocheński 192 Taurogi, Taurage, Litwa, rej. tauroski 85 Tczew, pow. tczewski 16, 187, 189, 190, 191 Teolin, pow. sokolski 60, 62 Teratyn, pow. hrubieszowski 220 Tłuszcz, pow. wołomiński 198 Tomaszów Mazowiecki, pow. tomaszowski 167, 170, 197 Toruń, m. pow. 15, 16, 19, 94, 181 Trawniki, pow. świdnicki 185 Trawy, pow. węgrowski 195 Trąbki, pow. garwoliński 182 Tuczna, pow. bialski 34, 38 Tumlin-Węgle, pow. kielecki 192 Turna, pow. węgrowski 113 Turośń Kościelna, pow. białostocki 35 Tutajew, TyraXeB, Rosja, obw. jarosławski 68 Tymawa, pow. tczewski 182 Tyrnawa 181 Tyrów 191 Uchanie, pow. hrubieszowski 220, 221 Ulan-Majorat, pow. radzyński 165 Unierzyż, pow. mławski 187 Urle, pow. wołomiński 197 Ursus-Czechowice, ob. Warszawa-Ursus 221 Ustronie Morskie, powiat kołobrzeski 177
Użusole, Uźusaliai, Litwa, rej. jonawski 61 Waniewo, pow. wysokomazowiecki 195 Warpuciny, Varputenai, Litwa, rej. szawelski 85 Warszawa-Falenica 187 Warszawa-Huta 197 Warszawa-Okęcie 221 Warszawa-Powiśle 197 Warszawa-Rembertów 185 Warszawa-Rembertów 185 Warszawa-Tarchomin 19 Warszawa- Wawrzyszew 178 Warszowice, pow. pszczyński 182, 199 Wasilków, pow. białostocki 42 Wąbrzeźno, pow. wąbrzeski 94, 183 Wąsosz, pow. węgrowski 114 Wełtyń, pow. gryfiński 187 Wereszczyn, pow. włodawski 195 Węgierki, pow. wrześnieński 173 Węgorzewo, pow. węgorzewski 170, 173 Węgrów, pow. węgrowski 9-11, 21-23, 27, 31, 37,41-86, 90,103-105, 113-134, 139, 143-157, 160, 165-199, 201-202, 207-208, 215- 216, 229 Węgrzce, pow. krakowski 197 Węgrzynowe, pow. makowski 171, 197 Wiartel, pow. piski 198 Wiązowna, pow. otwocki 197 Wieksznie, Vieksniai, Litwa, rej. telszański 59 Wielądki, pow. węgrowski 113 Wielenin, pow. poddębicki 173 Wieliczki, pow. olecki 187 Wielka Sworotwa, Baixas CBapoTBa, Białoruś, obw. brzeski 42 Wieniawa, pow. przysuski 190 Wierciliszki, BepIAiIIKi, Białoruś, obw. grodzieński 130 Wiersze, pow. nowodworski 183 Wierzbnie, pow. węgrowski 70, 115 Wierzbno 115, 116,201 Wierzbołowo, Virbalis, Litwa, rej. mariampolski 66, 67 Wierzchlas, pow. wieluński 89 90 Wigry, pow. suwalski 65, 66, 67, 172, 197 Wilgie (Wielgie) 170 Wilno, Vilnius, Litwa, rej. wileński 13,33,40-44,67-73,82,97,105-107,229 Wiłkomierz, Ukmerge, Litwa, rejon wiłomierski 85 Winna, 188 Winna-Poświętna, pow. wysokomazowiecki 59 Winnica 197 Wirów, pow. sokołowski 113, 178 Wiskitki, pow. żyrardowski 185 Wisznice, pow. bialski 170,
190 Wiśniew 170 Wiśniew, pow. miński 221 Wiśniówka, pow. kielecki 192 Witkowo, pow. gnieźnieński 178 Włocławek, m. pow. 93, 94, 156 Włocławek-Grzywno, m. pow. 94 Włodawa, pow. włodawski 187 Włoszczowa, pow. włoszczowski 61 Wodzisław Sląski-Radlin, pow. wodzisławski 185 Wodżgiry, Vadzgirys, Litwa, rej. jurborski 61 Wohyń, pow. radzyński 63 Wola Korytnicka, pow. węgrowski 113 Wolbórz, pow. piotrkowski 189 Wolsniszcze, pow. węgrowski 113 Wołowiel, Ba/OBe/b, Białoruś, obw. brzeski 42 Wołpa, Boyna, Białoruś, obw. grodzieński 35, 38 Wołyńce, pow. siedlecki 187 Worniany, BapHAHbI, Białoruś, obw. grodzieński 34 Wornie, Varniai, Litwa, rej. telszeński 34 271 Woronowo, Bopanasa, Białoruś, obw. grodzieński 34 Wólka Rokicka, pow. lubartowski 189 Wólka Świniarska, pow. węgrowski 114, 115 Wólką Wierzbnińska, pow. węgrowski 115, 116, 201 Wrocimowice, pow. proszowicki 85 Wrocław, m. pow. 86, 130, 133,156, 230 Wrona, pow. płoński 130 Wyłazy, Buinasbi, Białoruś, obw. brzeski 42 Wysoka Ruda, Visakio Rüda, Litwa, rej. mariampolski 67 Wysoka, pow. wadowicki 190 Wysokie Litewskie, BsicoKae, Białoruś, obw. brzeski 35 Wysokie Mazowieckie, pow. wysokomazowiecki 59,198 Wyszków, pow. wyszkowski 178 Wyszków-Rybienko Leśne, pow. wyszkowski 168, 182 Zabłoć, 3aba/aib, Białoruś, obw. grodzieński 33 Zabłudów, pow. białostocki 173 Zagórze 192 Zagwiździe, pow. opolski 182 Zakroczym, pow. nowodworski 21 Zakrużce, 3aKpyKri, Białoruś, obw. grodzieński 61 Zakrzewo Kościelne-Kępa Polska, pow. płocki 177 Zalesie, pow. węgrowski 113 Zambrów, pow. zambrowski 59,187 Zarzecz 178 Zasław, 3aczaye, Białoruś, obw. miński
31 Zawada 178 Zawady 195 Zawieprzyce, pow. łęczycki 190 Zblewo, pow. starogardzki 170 Zbrosza Duża, pow. grójecki 187 Zbuczyn, pow. siedlecki 63 Zduny, pow. łowicki 183 Zdziechowa, pow. gnieźnieński 173 Złaków Kościelny, pow. łowicki 183 Złotków, pow. koniński 63 Zofików 171 Zwierzyniec Wielki, pow. sokolski 182, 187 Zwinarz, pow. nowomiejski 195 Zybały, Zibalai, Litwa, rej. szyrwincki 62 Zygry, pow. poddębicki 199 Żarczyce Duże, pow. jędrzejowski 187 Żdżanne, pow. krasnostawski 63 Zegary, pow. sejneński 192 Żelazów (Zielazów), pow. węgrowski 113,116, 201 Żeleźniki, pow. węgrowski 9-10,23,29-31,39,44,65,67-83,90,104 Żelistrzewo, pow. pucki 198 Żerocin, pow. bialski 191 Żoginie, Żaiginys, Litwa, rej. rosieński 82 Żulin, pow. krasnostawski 226 Życzyn, pow. garwoliński 131 Żyrardów, pow. żyrardowski 167 Bayerische Staatsbibliothek I München ) |
| adam_txt |
7 WYKAZ SKRÓTÓW 9 OD AUTORA 13 KAMPANOLOGIA W POLSCE 19 LUD WIS ARZE NA MAZOWSZU I PODLASIU OD XV DO XVIII WIEKU WŁODKOWSCY 25 Ludwisarstwo w Różanie 29 Andrzej Włodkowski 39 Konstanty Włodkowski 39 Wincenty Włodkowski 44 Antoni Włodkowski 65 ALEKSANDER RYMASZEWSKI DOROŻYŃSCY 73 Julian Dorożyński 78 Konstanty Dorożyński 83 Józef Dorożyński 93 ANTONI BRĘGOSZ 97 WIELKA WOJNA I DZWONY 103 JÓZEF UCIECHOWSKI 113 JAKUB KRUSZEWSKI 133 DRUGA WOJNA ŚWIATOWA I DZWONY
POLSKIE PO DRUGIEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ 143 ANTONI KRUSZEWSKI I POTOMKOWIE 201 SKWIERCZYŃSCY 207 JÓZEF UCIECHOWSKI i WACŁAW SKRZECZKOWSKI WOJTKOWSCY 215 Henryk Wojtkowski 224 Marta Wojtkowska 229 ZAKOŃCZENIE 233 SUMMARY: MASTERS. THE BELL-FOUNDERS FROM RÓŻANA, ŻELEŹNIKI, WĘGRÓW IN THE 19th-20th CENTURIES 235 P33IOM3: MAHCTPBL JIIOABICAPbI 3 PVKAHbI, KAJIE3HIK, BEHTPABA y XIX-XX CTCT 237 PE3IOME: MACTEPA. KOJIOKOJIbIII,HKH H3 PVXKAHbI, 7KEJIE3LHHK, B3HEPYBA B 19-20 BEKAX 239 BIBLIOGRAFIA 247 SPIS ARCHIWALIÓW 253 SPIS ILUSTRACJI 257 INDEKS OSOBOWY 265 INDEKS MIEJSCOWOŚCI 6
MASTERS. THE BELL-FOUNDERS FROM RÓŻANA, ŻELEŹNIKI, WĘGRÓW IN THE 19th-20th CENTURIES This publication is the first study presenting the history of bell founders originating from Różana in Belarus, who, starting from the second quarter of the 19th century, were settling down in Żeleźniki (a small village located in the parish of Miedzna near Węgrów) and in Węgrów itself. It shows the results of in-depth archival research revealing the life and activity of individual bell founders, as well as their mutual family ties and workshop relationships. The gallery of bell founders opens with a portrait of Andrzej Włodkowski, the oldest of the bell founders from Różana known by name and specific works, born in the second tierce of the 18th century and coming from the impoverished Lithuanian nobility. He conducted the bell foundry activity continuously for about forty years until 1832. Today we can admire about seventy instruments made by him. Their form is quite typical for the bells made in Europe at that time, and the ornamentation resembles the decorations of bells made in Gdańsk, Königsberg or Riga. After the founders death, his son Wincenty, born in Różana at the beginning of the 19th century, continued his activity also in Podlasie and probably Mazovia. Another Włodkowski, son of Wincenty Antoni, was active mainly in Węgrów from the beginning of the 1870s to 1915. He ran a very prosperous enterprise and carried out orders for both Catholic and Orthodox churches. Although only about 160 instruments made by him have survived to this day, his overall production could have reached
up to 1,000 bells. Aleksander Rymaszewski, who moved from Różana to the Węgrów region around 1826, not only collaborated with the Włodkowski family, but was also related to them through his wife. He ran his bell foundry in Żeleźniki. The Dorożyński family, who were casting bells since the beginning of the 19th century, also came from Różana. There, the eldest of them, Julian, was born in 1819 and worked in Węgrów from around 1845 to 1898. It was here that he was linked by family ties with the Włodkowski and Rymaszewski family. He was casting bells on the spot in Żeleźniki, but also worked as a traveling bell founder. His sons Konstanty and Józef established the company „Bracia Dorożyńscy”, and after Konstanty’s death Józef started his own activity executing the orders for churches in Podlasie, Mazovia, Kielce, Lublin, Grodno, Vilnius and northern Lithuania until 1929. The Dorożyński family is also associated with the figure of Antoni Bręgosz, a bell founder working for some time in Węgrów. Before the First World War, he had a workshop in Minsk Białoruski, and after that moved to Włocławek and Płock. Another craftsman working in casting bells, Józef Uciechowski, came to Węgrów before the First World War and, after marrying Stefania, daughter of the bell founder Józef Dorożyński, helped him run the factory. Although he was a pharmacist by training, he took over the foundry after his father-in-law, making bells for churches in and around Vilnius, among others. The Kruszewski bell-founders, active to this day in Węgrów, came from the Podlasie nobility and were engaged in
craftsmanship at least from the beginning of the 19th century. The first of the Kruszewskis, who undertook the bell foundry business, Jakub, initially worked as a blacksmith carrying out orders for the factories of Antoni Włodkowski and Józef Dorożyński. After the death of the former around 1920, he took over the equipment of his workshop and the methods of producing bells developing the company which is still operating today. He built a new forge on the Czerwonka River, introduced innovations in the field of bell fittings. His son Antoni initially worked with his father, and after 1946 took over the bell 233
foundry from him. In 1970, he established a company with his sons Antoni and Adam. Together with his sons’ help, he cast at least 1,500 bells for churches from the Mazowieckie and Bialystok voivodeships, but also in the vicinity of Bydgoszcz, Gdańsk and Katowice. After his death in 1991, the work was continued by his sons Antoni and Adam, and now the next generation of Węgrów bell founders: Wojciech and Antoni. The book also discusses the foundries operating shortly after the Second World War: Józef Uciechowski and Wacław Skrzeczkowski, as well as Henryk and Marta Wojtkowski. Craftsmen’s biographies are accompanied by a list of known instruments they made and the characteristics of their products. Bell-founders from the Włodkowski, Rymaszewski, Dorożyński, Kruszewski, and Wojtkowski families and the workshop of Uciechowski and Skrzeczkowski, as well as temporarily active Antoni Bręgosz, cast several thousand bells in Węgrów or its vicinity. This local bell foundry center was influenced by the Warsaw craftsmanship and drew on the achievements of the bell-casting centers such as Gdańsk, Vilnius, Królewiec, Riga, and in the 20th century also other centers operating in territories related to the Polish culture. Workshops of Węgrów masters, organized around an independent founder, were usually created by small teams of few people. It should be emphasized that in the manner ofexecuting orders, until the First World War, bell founders from Różana, Żeleźnik and Węgrów often picked the modus operandi of itinerant bell founders casting bells at the place of the order. The workshops
discussed in this publication about the masters, although had a scale that was closer to handicraft than industrial production, from the 1840s successfully catered the area of the Kingdom of Poland and the six western governorates of the Russian Empire. In the interwar period, the circle of recipients significantly expanded, but most of the bells were still sent to Podlasie, Mazovia, Lublin and the lands of the former Grand Duchy of Lithuania. During this period, we observe a short-term attempt to expand the Dorożyński bell foundry activities into the Kielce region, Częstochowa, or even Zagłębie Dąbrowskie. The bell foundry of Jakub and Antoni Kruszewski, especially in the second half of the 1930s, was also constantly developing the scope of its influence in almost all of Poland. After 1945, during the great demand for the casting of bells to replace the instruments lost during the war, new workshops emerged which, due to the lack of permanent workshop basis, only survived for a few years. After a closer look at the mutual relationships of bell founders, it can be said that the craftsmen from Różana, and then from Węgrów, are one „big family” joint by craftsmen of other professions, such as Skwierczyński blacksmiths, saddlers and locksmiths. Based on family affinities and passing on the bell foundry profession within the circle of relatives, the activity of the foundry has been maintained for over 250 years. From the 1830s, a small Węgrów, thanks to the cooperation of local craftsmen, grew into a significant center for the production of bells and their accessories.
Initially, they were losing competition with Warsaw factories and foundries in Kałusz, Przemyśl or Biała (now Bielsko-Biała), but over time they began to fulfil orders throughout the Second Polish Republic and the Polish Peoples Republic, and now, thanks to the Kruszewski family’s foundry, instruments from Węgrów can be heard in many places around the world. Inclusiveness in the workshop, artisan conservatism, fear of entering into partnerships with other foundries, relying on direct contacts in winning orders, turned out to be a recipe for survival, and in the case of several masters - success in turbulent and extremely changeable times. When Andrzej Włodkowski started to cast the bells, he was one ofthe Polish Commonwealth residents headed by King Stanisław August Poniatowski. After that, the masters of Różana and Węgrów were watching the volatility ofpolitics from over the bell foundry pits, such as the loss of statehood, the dawn of independence during the Napoleonic Wars, successive Russian tsars, the German occupation, democratic Poland reborn after 1918, and after another attempt by Germany to destroy the political existence of Poles, the advent of the socialist People’s Republic of Poland. At that time, there were also many revolutionary technological and logistic changes. One can say: the world was changing its face, but the bells in Różana and Węgrów were cast in the old way. With time, the quality of the cast instruments increased and the artistic language of decorations used in Węgrów was slowly shaped. The attachment to the tradition of Węgrów bell founders can
be now seen in this element cast from the matrices made 150 years ago. 234
МАЙСТРЫ. ЛЮДВІСАРЫ 3 РУЖАНЫ, ЖАЛЕЗНІК, ВЕНГРАВА У ХІХ-ХХ СТСТ. Кніга з’яуляецца першым даследаваннем гісторыі людвісароу (ліцейшчыкау), якія паходзілі з Ружан у Беларусі, а з другой чвэрці XIX ст. пасяліліся у Жалезніку, невялікай вёсцы у парафіі Медзна каля Венграва, і у самім Венграве. Яна
грунтуецца на паглыбленым вывучэнні архіуных крыніц, што адлюстроуваюць жыццё і дзейнасць асобных майстроу, а таксама іх узаемныя сваяцкія і прафесійныя сувязі. Расповед пра асобных людвісароу пачынаецца з Анджэя Уладкоускага, найстарэйшага з вядомых па імяні і канкрэтных творау ружанскага
людвісара, які нарадзіуся у другой трэці XVIII ст. і паходзіу са збяднелай літоускай шляхты. Ён займауся ліцейнай справа бесперапынна каля сарака гадоу да 1832 г. Сёння можна атрыбутаваць каля сямідзесяці вырабленых ім званоу. Яны мелі тыловую для тагачасных еурапейскіх званоу форму, а паводле
арнамента набліжаліся да інструментау з Гданьска, Кёнігсберга ці Рыгі. Пасля смерці майстра яго працу працягнуу сын Вінцэнты, які нарадзіуся у Ружанах напачатку XIX ст., працавау на Падляшшы і, верагодна, у Мазовіі. Наступны з Уладкоускіх, сын Вінцэнта Антоні, працавау з пачатку 1870-х гадоу да 1915
г. пераважна у Венграве. Ён кіравау квітнеючым прадпрыемствам, выконваючы замовы як для каталіцкіх касцёлау, так і для праваслауных цэрквау. Нягледзячы на тое, што на цяперашні час выяулена інфармацыя пра 160 вырабленых ім званоу, майстар мог адліць да 1000 інструментау. Аляксандр Рымашэускі, які
прыехау з Ружанау на Венграушчыну каля 1826 г., не толькі супрацоунічау з Уладкоускімі, але і быу звязаны з імі праз сваю
жонку. Яго майстэрня знаходзілася у Жалезніку. 3 Ружанау паходзіу і род Даражынскіх, якія займаліся ліцейнай справай з пачатку XIX ст. Старэйшы з іх, Юліян, нарадзіуся у Ружанах у 1819 г. і працавау у Венграве прыкладна з 1845 да 1898 г. Тут ён злучыуся сваяцкімі сувязямі з сем’ямі Уладкоускіх і
Рымашэускіх. Людвісар адлівау званы у Жалезніку, а таксама працавау як вандроуны майстар. Яго сыны Канстанцін і Юзэф стварылі фірму «Браты Даражынскія» (пол. «Bracia Dorożyńscy»), а пасля смерці Канстанціна Юзэф разгарнуу сваю дзейнасць, выконваючы да 1929 г. замовы для касцёлау Падляшша, Мазовіі,
рэгіёнау Кельцау, Любліна, Гародні, Вільні і пауночнай Літвы. 3 Даражынскімі звязана асоба Антонія Брэнгаша, людвісара, які некаторы час працавау у Венграве. Да Першай сусветнай вайны ён працавау у Мінску, а пасля пераехау ва Улацлавак і Плоцк. Наступны рамеснік, які адлівау званы, Юзэф Уцяхоускі,
прыехау у Венграу да Першай сусветнай вайной і, ажаніушыся са Стэфаніяй, дачкой людвісара Юзэфа Даражынскага, дапамагау яму у ліцейнай справе. Нягледзячы на тое, што Уцяхоускі быу фармацэутам па адукацыі, ён пераняу кірауніцтва людвісарняй пасля цесця, і сярод іншага адлівау званы для касцёлау
Вільні і яе ваколіц. Да сённяшняга дня у Венграве працуюць людвісары Крушэускія, якія паходзяць з падляшскай шляхты і займаюцца рамяством прынамсі з пачатку XIX ст. Першы з Крушэускіх, хто заняуся ліцейнай справай, Якуб, спачатку працавау кавалём, выконваючы замовы для майстэрняу Антонія
Уладкоускага і Юзэфа Даражынскага. Пасля смерці Уладкоускага, які не пакінуу нашчадкау, Крушэускі каля 1920 г. пераняу
яго майстэрню і метады вырабу званоу, а у далейшым развіу прадпрыемства, якое працуе і сёння. На рацэ Чэрвонцы ён пабудавау новую кузню, а таксама укараніу інавацыі у абсталяванні званоу. Яго сын Антоні спачатку працавау разам з бацькам, а пасля 1946 г. пераняу ад яго людвісарню. У 1970 г. ён разам са сваімі сынамі Антоніем і Адамам заснавау прадпрыемства і адліу не менш за 1500 званоу для касцёлау у Мазавецкім і Беластоцкім ваяводствах, а таксама у ваколіцах Быдгашча, Гданьска і Катавіц. Пасля яго смерці у 1991 г. справу працягнулі сыны Антоні і Адам, а цяпер працуе наступнае пакаленне венграускіх людвісароу - Войцех і Антоні. 235
У кнізе распавядаецца пра ліцейныя майстэрні Юзэфа Уцяхоускага і Вацлава Скшэчкоускага, а таксама Генрыка і Марты Вайткоускіх, якія працавалі нядоуга пасля Другой сусветнай вайны. Біяграфіі майстроу суправаджаюцца пералікам і апісаннем вырабленых імі званоу. Людвісары з родау Уладкоускіх,
Рымашэускіх, Даражынскіх, Крушэускіх, Вайткоускіх, майстры Уцяхоускі і Скшэчкоускі, а таксама часова актыуны Антоні Брэнгаш адлілі у Венграве ці яго ваколіцах некалькі тысяч званоу. Тэты рэгіянальны людвісарскі асяродак знаходзіуся над уплывам варшаускіх майстроу і абапірауся на дасягненні такіх
цэнтрау ліцейнай справы, як Гданьск, Вільня, Кёнігсберг, Рыга, а у XX ст. таксама іншых асяродкау, якія дзейнічалі на землях, звязаныхз польскай культурай. Венграускія людвісарні, арганізаваныя вакол асобнага майстра, звычайна складаліся з невялікіх калектывау з некалькіх чалавек. Варта падкрэсліць,
што аж да Першай сусветнай вайны людвісары з Ружан, Жалезніка і Венграва дастаткова часта працавалі як вандроуныя майстры, адліваючы званы на месцы замовы. Людвісарні майстроу, прадстауленых у кнізе, хаця і мелі маштабы, больш блізкія да рамесніцкай, чым прамысловай вытворчасці, з 1840-х гадоу
паспяхова абслугоувалі тэрыторыю Царства Польскага і шасці заходніх губерняу Расійскай імперыі. У міжваенны час кола замоуцау значна пашырылася, але найбольш званоу па-ранейшаму адпраулялася у Падляшша, Мазовію, Люблінскае ваяводства і землі былога Вялікага Княства Літоускага. У тэты перыяд зауважна
спроба экспансіі майстэрні Даражынскага у рэгіёны Кельцау, Чэнстаховы і нават у Заглэмб’е Дамброускае. Людвісарня
Якуба і Антонія Крушэускіх таксама пастаянна пашырала свой уплыву амаль да тэрыторыі усёй Польшчы, асабліва у другой палове 1930-х гг. Пасля 1945 г., у час вялікага попыту на выраб званоу на замену інструментау, страчаных падчас вайны, з’явіліся новыя прадпрыемствы. Яны не мелі характару пастаянных
майстэрняу і праіснавалі усяго некалькі гадоу. Прыглядаючыся да роднасных сувязяу паміж людвісарамі, можна сказаць, што ружанскія, а пасля венграускія майстры - гэта адна «вялікая сям’я», да якой на правах сваяцтва далучыліся майстры іншых прафесій, як кавалі Сквярчынскія, а таксама рымары і
слесары. На аснове сямейнай блізкасці і перадачы ліцейнага рамяства у коле набліжаных асоб дзейнасць людвісарні працягвалася больш за 250 гадоу. 3 1830-х гадоу невялікі Венграу, дзякуючы кааперацыі мясцовых майстроу, ператварыуся у значны цэнтр вытворчасці званоу і абсталявання для іх. Спачатку
венграуцы прайгравалі у канкурэнцыі варшаускім майстэрням і людвісарням у Калушы, Пярэмышлі ці Белай (цяпер Бельска-Бяла), але з часам сталі выконваць замовы па усёй Другой Рэчы Паспалітай і Польскай Народнай Рэспубліцы. А цяпер, дзякуючы людвісарні сям’і Крушэускіх, званы з Венграва можна пачуць у
многіх месцах па усім свеце. Інклюзіунасць майстэрняу, рамесны кансерватызм, боязь уступлення у партнёрства з іншымі людвісарнямі, стаука на прамыя кантакты пры атрыманні замовау аказаліся рэцэптам выжывання, а у выпадку некалькіх майстроу - поспеху у бурлівыя і надзвычай зменлівыя часы. Калі Анджэй
Уладкоускі пачау адліваць званы, ён быу грамадзянінам Рэчы Паспалітай часоу караля Станіслава Аугуста
Панятоускага. Пазней ружанска-венграускія майстры назіралі з людвісарскіх ям за палітычнымі пераменамі: стратай дзяржаунасці, пробліскам незалежнасці падчас напалеонаускіх войнау, наступнымі расійскімі царамі, нямецкай акупацыяй, адроджанай пасля 1918 г. дэмакратычнай Польшчай, чарговай спробай Германіі знішчыць палітычны быт палякау і прыходам сацыялістычнай Польскай Народнай Рэспублікі. У тэты час адбылося шмат рэвалюцыйных тэхналагічных і лагістычных змен. Можна сказаць, што свет змяняу аблічча, а званы у Ружанах і Венграве адлівалі па-старому. Пакрысе павышалася якасць адліваных інструментау, паволі развівалася і пластычная мова іх аздаблення. У апошнім асабліва бачна прывязка венграускіх людвісароу да традыцыі, якія дасюль карыстаюцца матрыцамі, зробленымі 150 гадоу таму. 236
МАСТЕРА. КОЛОКОЛЬЩИКИ ИЗ РУЖАНЫ, ЖЕЛЕЗЬНИК, ВЭНГРУВА В 19-20 ВЕКАХ Настоящая публикация является первым исследованием, представляющим историю создателей колоколов из Ружаны в Беларуси, которые, начиная со второй четверти XIX века, селились в Железниках (небольшой деревне, расположенной в волости
Медзна близ Венгрува) и в самом Венгруве. Здесь представлены результаты углубленного архивного исследования, раскрывающего жизнь и деятельность отдельных мастеров-колокольников, а также их взаимные родственные и цеховые связи. Галерея создателей колоколов открывается портретом Анджея Влодковского,
старейшего из создателей колоколов из Ружаны, известного по имени и конкретным работам, родившегося во второй трети 18 века и происходившего из обедневшей литовской знати. Он занимался литьем колоколов непрерывно около сорока лет до 1832 года. Сегодня мы можем восхищаться примерно семьюдесятью
изготовленными им инструментами. Их форма вполне типична для колоколов, изготовленных в то время в Европе, а орнамент напоминает украшения колоколов, сделанных в Гданьске, Кенигсберге или Риге. После смерти основателя его сын Винцентий, родившийся в Ружане в начале 19 века, продолжил его
деятельность также на Подлясье и, возможно, в Мазовии. Другой Влодковский, Антони сын Винцентия, работал в основном в Венгруве с начала 1870X до 1915 года. Он руководил очень преуспевающим предприятием и выполнял заказы как для католической, так и для православной церкви. Хотя до наших дней
сохранилось всего около 160 изготовленных им инструментов, общий объем его производства мог доходить до 1000 колоколов.
Александр Рымашевский, переехавший из Ружаны в околицы Венгрува около 1826 года, не только сотрудничал с семьей Влодковских, но и был связан с ними через свою жену. Он руководил колокольным литейным заводом в Железниках. Семья Дорожинских, занимавшаяся отливкой колоколов с начала 19 века, также
происходила из Ружаны. Там старший из них, Юлиан, родился в 1819 году и работал в Венгрове примерно с 1845 по 1898 год. Именно здесь он был связан семейными узами с семьей Влодковских и Рымашевских. Он отливал колокола на месте в Железниках, а также работал выезным литейщиком колоколов. Его сыновья
Константин и Юзеф основали компанию «Братья Дорожиньские» (Bracia Dorożyńscy), а после смерти Константина Юзеф начал свою собственную деятельность, выполняя заказы для церквей в Подлясье, Мазовии, Кельце, Люблине, Гродно, Вильнюсе и северной Литве до 1929 года. Семья Дорожиньских также связана с
фигурой Антония Брегоша, создателя колоколов, некоторое время работавшего в Венгруве. Перед Первой мировой войной у него была мастерская в Минске Белоруском, а после этого он переехал во Влоцлавек и Плоцк. Другой мастер, занимающийся литьем колоколов, Юзеф Уцеховский, приехал в Венгрув перед Первой
мировой войной и, женившись на Стефании, дочери создателя колоколов Юзефа Дорожинского, помогал ему управлять фабрикой. Хотя по образованию он был фармацевтом, он унаследовал литейный цех после своего тестя, производя колокола для церквей в Вильнюсе и его окрестностях, в том числе. Колокольщики
Крушевские, работающие по сей день в Венгрове, происходили из подляского дворянства и занимались ремеслом по
крайней мере с начала 19 века. Первый из Крушевских, взявшийся за литье колоколов, Якуб, сначала работал кузнецом, выполняя заказы на заводах Антония Влодковского и Юзефа Дорожинского. После смерти первого примерно в 1920 году он принял оборудование мастерской и технологию производства колоколов, развивая фабрику, которая работает до сих пор. Он построил новую кузницу на реке Червонка, внедрил новшества в области колокольной арматуры. Его сын Антоний сначала работал с отцом, а после 1946 года перенял у него колокольный литейный завод. В 1970 году он вместе со своими сыновьями 237
Антонием и Адамом основал компанию. С помощью своих сыновей он отлил не менее 1500 колоколов для церквей Мазовецкого и Белостокского воеводств, а также в окрестностях Быдгоща, Гданьска и Катовиц. После его смерти в 1991 году дело продолжили его сыновья Антоний и Адам, а теперь уже следующее
поколение основателей венгровских колоколов: Войцех и Антоний. В книге также представлены литейные заводы, действовавшие вскоре после Второй мировой войны: Юзеф Уцеховский и Вацлав Скшечковский, а также Хенрик и Марта Войтковские. Биографии мастеров сопровождаются списком созданых ими инструментов и
характеристиками их изделий. Колокольщики из семей Влодковских, Рымашевских, Дорожиньских, Крушевских и Войтковских и мастерской Уцеховских и Скшечковских, а также временно активный Антоний Брегош отлили несколько тысяч колоколов в Венгрове или его окрестностях. Этот центр литья колоколов находился
под влиянием варшавской школы и опирался на достижениях центров литья колоколов таких как Гданьск, Вильнюс, Крулевец, Рига, а в 20 веке также других центров, действующих на территориях, связанных с польской культурой. Мастерские венгровских мастеров, организованные вокруг независимого литейщика,
обычно создавались небольшими группами из нескольких человек. Следует подчеркнуть, что в манере выполнения заказов до Первой мировой войны колокольщики из Ружаны, Железников и Венгрува часто выбирали метод работы странствующих колокольников, отливающих колокола на месте заказа. Мастерские, о которых
идет речь в этом издании о мастерах, хотя по масштабу были ближе к ремесленным цехам, чем к промышленному
производству, с 1840-х годов успешно обслуживали территорию Речи Посполитой и шесть западных губерний Российской империи. В межвоенный период круг заказчиков значительно расширился, но большая часть колоколов по-прежнему отправлялась в Подлясье, Мазовию, Люблин и земли бывшего Великого княжества
Литовского. В этот период мы наблюдаем краткосрочную попытку расширить деятельность колокольного литейного производства Дорожиньского в Кельце, Ченстохове или даже в Загленбе Домбровском. Колокольный завод Якуба и Антония Крушевских, особенно во второй половине 1930-х годов, также постоянно расширял
сферу своего влияния почти во всей Польше. После 1945 года, когда возник большой спрос на отливку колоколов взамен утраченных во время войны инструментов, возникли новые мастерские, которые из-за отсутствия материальной базы просуществовали лишь несколько лет. При более внимательном рассмотрении
взаимоотношений создателей колоколов можно сказать, что мастера из Ружаны, а затем из Венгрува составляют одну «большую семью», к которой присоединились мастера других профессий, такие как кузнецы Скверчинские, шорники и слесари. На основе родственных связей и передачи профессии колокольного
литейщика в кругу родственников деятельность литейного завода ведется уже более 250 лет. С 1830-х годов небольшой Венгрув, благодаря сотрудничеству местных мастеров, превратился в важный центр производства колоколов и их аксессуаров. Первоначально они проигрывали конкуренцию варшавским заводам и
литейным заводам в Калуше, Перемышле или Бяла (ныне Бельско-Бяла), но со временем стали выполнять заказы по всей
Второй Польской Республике и Польской Народной Республике, а теперь, благодаря семье литейщиков Крушевских, инструменты из Венгрова можно услышать во многих местах по всему миру. Инклюзивность в цехе, ремесленнический консерватизм, боязнь вступать в партнерские отношения с другими литейщиками,
рассчет на прямые контакты в получении заказов оказались рецептом выживания, а в случае нескольких мастеров - успеха в неспокойное и крайне переменчивое время. Когда Анджей Влодковский начал отливать колокола, он был одним из жителей Речи Посполитой во главе с королем Станиславом Августом
Понятовским. После этого мастера Ружаны и Венгрува наблюдали из-за колокольных литейных ям за нестабильностью политики, такой как потеря государственности, рассвет независимости вовремя наполеоновских войн, сменявшие друг друга русские цари, немецкая оккупация, демократическая Польша, возродившаяся
после 1918 г., а после очередной попытки Германии разрушить политическое существование поляков, появление социалистической Народной Республики Польши. В то время было также много революционных технологических и логистических изменений. Можно сказать: мир менялся, а колокола в Ружане и Венгруве
отливались по-старому. Со временем качество литых инструментов повышалось, и постепенно формировался художественный язык орнаментов, используемых в Венгрове. Приверженность традициям создателей венгровских колоколов теперь видна в этом элементе, отлитом из матриц, изготовленных 150 лет назад. 238
BIBLIOGRAFIA Aleksandrowicz P., Diecezja Siedlecka czyli Podlaska (1818-1968), Siedlce 1971. Assmann A., Przestrzenie pamięci. Formy i przemiany pamięci kulturowej, [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków 2009, s. 101-142. Audiosfera Wrocławia, red. R. Losiak, R. Tańczuk, Wrocław 2014. Bąkowski J., Kronika kościoła parafialnego w m. Białymstoku położonego w diecezji wileńskiej, guberni grodzieńskiej, powiecie i dekanacie białostockim. 1849, oprać. J. Maroszek, „Białostocczyzna“, 1993/2, nr 30, s. 86-100. BernatS., Wokółpojęcia Soundscape. Dyskusja terminologiczna, „Prace Komisji Kraj obrazu Kulturowego”, 2015, nr 30, s. 45-57. Bieżańska M„ Każdy dzwon ma imię., „Tygodnik Demokratyczny”, nr 50 (1279), z 1977.12.11, s. 11. Błoński B., Kościółp.w. Niepokalanego Poczęcia NMP w Siedlcach, „Szkice Podlaskie”, 7, 1999, s. 31-51. Borawski A., Dzwony zmartwychwstałej Polski, „Wiara i Czyn”, [b.d.w.], nr 7. Borawski A., O ludwisarstwie i dzwonach w Polsce, Kraków 1921. Brensztejn M„ Zarys dziejów ludwisarstwa na ziemiach b. Wielkiego Księstwa Litewskiego, Wilno 1924. Burzawa W, Sanktuarium w Bolminie. Na Wrzosówce króluje Matka Boża Bolmińska, „Niedziela” (wydanie kieleckie), 2014, nr 30, s. 4-5. Chojecki R., Łosice i okolice, Łódź 1983. Cybulko Z., Krypno, Z dziejów kościoła parafialnego, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Białostockiego“, 1996, nr 2, s. 35-52. Cyganek K., Kronika Parafialna Kościoła Knyszyńskiego, Knyszyn 2012. Czaplinek 1945-2009, cz. III - Ku społeczeństwu obywatelskiemu, red. B. Bronk, Z.
Januszaniec, K. Kośmider, W. Krzywicki, R. Mrówka, K. Połeć, Czaplinek 2010. Czapski M., Na szlaku polskich dzwonów, „Poznaj Swój Kraj”, 1993, nr 6, s. 18-20. Czapski M., Życie towarzyskie w wszelakie życie Węgrowa. Lata 1920-1929, Węgrów 1998. Czaykowski E, Kościół św. Jakuba Apostoła w Tarchominie, Warszawa 2000. Dreścik J. J., Weidnerowie. Karta z dziejów odlewnictwa krakowskiego, [w:] Ludwisarstwo w Polsce. Materiały z III Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, red. K. Kluczwajd, Toruń 2003, s. 59-74. Düda R., Varpai lietuvoje, Kaunas 2021. Dzieje Węgrowa i Ziemi Węgrowskiej, red. T. Swat, A. Kołodziejczyk, M. Szczupak, t. 2, Węgrów 2006. Ecclesia Smlodoviensis. Dzieje parafii i kościoła pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Śniadowie, red. M. Przytocka, Śniadowo 2018. Frydrychowicz R., Dzwony kościelne w Diecezji Chełmińskiej, Toruń 1926. „Gazeta Świąteczna”, z 18.03.1923, s. 4. „Gazeta Warszawska”, nr 7 z 01.08.1842, s. 4. Getka-Kenig M„ Antoni Zwoliński, ludwisarz warszawski z przełomu XIX i XX wieku, „Almanach Warszawy”, t. 13, 2019, s. 81-100. Gierdziejewski K., Zarys dziejów odlewnictwa polskiego, Stalinogród 1954. Gochna M., „Porządki jako największe i najlepsze”. Bogusław Radziwiłł w dziejach Węgrowa - rola magnata w funkcjonowaniu miasta prywatnego, Węgrów 2016. Gołos J., Dzwony kościoła św. Katarzyny ma Służewie w Warszawie, [w:] Służew i jego kościół, Materiały z sesji naukowej Kościół i parafia pw. św. Katarzyny na Służewie-dzieje dawne i nowsze, zorganizowanej w dn. 7-8 listopada 2001, red. A. Sołtan-Lipska,
Warszawa 2013, s. 467-476. Gołos J., Kasprzak-Miler A., Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w l. 1939-45 w granicach Polski po 1945 r., t. 1: Woj. krakowskie i rzeszowskie, Poznań 2000. Górski E„ Konsekracja kościoła i poświęcenie dzwonu. Studium liturgiczno-historyczne, Sandomierz 1957. Groszkowski T, Monografia cechu mosiężników i brązowników miasta St. Warszawy, Warszawa 1922. Guzewicz W, Kościoły i parafie Ziemi Ełckiej, Ełk 2008. Hannerz U., Odkrywanie miasta. Antropologia obszarów miejskich, tłum. E. Klekot, Kraków 2006. Hauszyld M., By ich ton niósł dobre tony, „Tygodnik Siedlecki”, nr 3,1980.01.19, s. 1, 4. Hauszyld M„ Zagrajcie nam ., „Ekspres Wieczorny”, 1985.12.31/1986.01.01, s. 5. Heidegger M„ Bycie i czas, tłum. B. Baran, Warszawa 2004. Heykowska M., W tych dzwonach trwać będę., „Świat Młodych”, nr 58, z dnia 1980.05.17. 239
Hochleitner J., Anioł Pański a rytmika dzwonienia w warmińskich kapliczkach, [w:] Matka Boża w wierze, kulcie, teologii i sztuce, Olsztyn 2011, s. 97-109. Hochleitner J., Dzwonki w ludowych obiektach kultu religijnego na Warmii, Świdnica 1992. IGW, Dzwonnicy z Węgrowa, „Ekspres Wieczorny”, 1981.08.11., b.n.s. Jamski P., Inwentaryzacja dzwonów ewakuowanych w głąb Rosji w latach 1915-1921, [w:] Ratownictwo Dzwonów 1915-1921. Inwentaryzacja dzwonówpochodzących z dawnych ziem Rzeczypospolitej ewakuowanych przez władze rosyjskie, P. Jamski, D. Nestorów, R. Nestorów, A. Włodarek, Warszawa 2016, s. 13-82. Jamski P, Łuczak T., Zabytkowe dzwony stan zachowania, praktyki konserwatorskie i perspektywy ochrony, [w:] Dziedzictwo rzemiosła artystycznego - tradycyjne techniki i nowoczesna konserwacja. Materiały z sesji naukowej organizowanej przez Katedrę Konserwacji i Restauracji Elementów i Detali Architektonicznych w dniu 29.11.2019 w Toruniu, red. P. Niemcewicz, M. Chylińska, Toruń 2020, s. 116-134. Jamski R, Projekt naukowy Corpus Campanarum Poloniae, [w:] Muzea kościelne wobec nowych wyzwań, red. N. W. Błażejczyk, P. Majewski, seria Biblioteka Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, 2019, t. 12, s. 515-528. Jamski P., Wystawa Zdobnictwa Ludwisarskiego-Lwów 1920, „BHS“, R. 90, 2018, nr 4, s. 801-826. Jamski P., BusyanbHafi doKyMenmaąufi KonoKonoe, oeaKyupoeaHHbix eznyób Poccuu 6 1914-1923 zobax, [w:] KonoKona: ucmopun u coepeMCHHoemb, ped. H.C. KapOBCKaA, C.A. CrapocTeHKOB, JI.IO. MebHWK, Rostow, 2015, c. 40-68. Jamski P, Perspektywy badań kampanologicznych w zakresie
dzwonów Kościołów obrządku wschodniego na terenach Rzeczypospolitej, [w:] Wielkie powroty. Tom rozpraw międzynarodowej konferencji naukowej „Wielkie powroty. O dziełach sztuki, zbiorach bibliotecznych, archiwalnych i świętościach polskiego prawosławia utraconych i wywiezionych w czasie I i II Wojen Światowych”, 15-17 października 2021 roku Monaster Św. Onufrego Wielkiego w Jabłecznej, red. P. Dawidziuk, D. Sawicki, M. Michalczuk, J. A. Wieczorek, Jabłeczna, Radzyń Podlaski, 2021, s. 547-565. Jamski P, Spiżowe Te Deum laudamus, [w:] Triumf1920. Obraz i pamięć, red. J. Miziołek, J. Sosnowska, Warszawa 2020, s. 267-280. Januszajtis A., Gdańskie zegary, dzwony i karyliony, Pelplin 2003. Jaszczołt T, Napływ rycerstwa do północnej części ziemi liwskiej w XV i początkach XVI wieku (parafie Korytnica i Pniewnik), „Zeszyty Korytnickie”, t. 4, 2011, s. 143-172. Jaworski T., Nasieniewski M., Przegiętka K„ Dzwony Starego i Nowego Miasta Torunia - stan obecny, [w:] Tajemnice starych dzwonów Torunia i Chełmna w 500-tą rocznicę ulania wielkiego dzwonu Tuba Dei spisane, red. T. Jaworski, M. Nasieniewski, K. Przegiętka, Toruń 2001. Jubileusz Towarzystwa Ochotniczej Straży Pożarnej w Węgrowie, Węgrów 1958. Kalina D., Łuczak T, Wojenne straty dzwonów na terenie dawnego powiatu iłżeckiego, [w:] Iłża miasto biskupów krakowskich na tle regionu, Iłża 2011, 193-208. Kałamajska-Saeed M„ Katedra (kościół pojezuicki) p.w. Św. Franciszka Ksawerego i dawne kolegium Jezuitów w Grodnie, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz.
IV: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa trockiego, red. M. Kałamajska-Saeed, t. 2: Katedra w Grodnie, Kraków 2015. Kałamajska-Saeed M., Kościółp.w. św. Michała Archanioła i klasztor Dominikanów, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. II: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, red. M. KałamajskaSaeed, t. 5: Kościoły Nowogródka, red. Kałamajska-Saeed M., Kraków 2017, s. 69-102. Kałamajska-Saeed M., Kościół parafialny p. w. Zwiastowania Najśw. Marii Panny w Międzyrzeczu, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. Ostrowski J. K., cz. II: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, red. M. Kałamajska-Saeed, t. 2, Kraków 2006, s. 113-128. Kałamajska-Saeed M., Kościół parafialny p.w. Św. Michała Archanioła w Hnieźnie, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. II: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, red. M. KałamajskaSaeed, t. 1, Kraków 2003, s. 41-71. Kaniowska K., Antropologia i problem pamięci, „Polska Szuka Ludowa. Konteksty”, 2003, nr 3-4, s. 57-65. Kantor R., Kulturowe aspekty sporu o przestrzeń ideową, „Studia etnologiczne i antropologiczne”, t. 4, 2000, s. 37-48. Karkocha M., Zabytkowe dzwony kościelne na terenie diecezji kieleckiej. Warsztaty i twórcy, „Przegląd Nauk Historycznych”, R. 14, 2015, nr 2, s. 177-208. 240
Kizik E., Koszty użytkowania dzwonów w Gdańsku i terytorium wiejskim miasta w XVII i XVIII wieku, [w:] Odlewnictwo w Polsce. Materiały z VII Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, red. K. Kluczwajd, Toruń 2007, s. 155-162. Kizik E., Nowe polskie prace na temat historii dzwonów, [w:] „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 53, 2005, nr 1, s. 65-69. Klimaśauskiene T., Pavilnys. 1908-2008, Wilno, 2008. Klimka L., Kq. byloja varpo düziai is Kalvarijos bokśti^ (Kultura - istorijos kontekste), „Suvalkietis” (Marijampoles apskrities laikraśtis), 2019.07.16 (Nr. 82), s. 4-5. Kluczwajd K., Dzwony w toruńskim ratuszu staromiejskim, „Rocznik Toruński”, t. 27, 2000, s. 99-111. Kolendo-Korczak K., Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Różańcowej w Pieskach, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. II: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, red. M. KałamajskaSaeed, t. 2, Kraków 2006, s. 157-177. Kołodziejczyk A., Dzieje Korytnicy i ziemi korytnickiej, Korytnica 2007. Kołodziejczyk A., Dzieje Ziemi Liwskiej i powiatu węgrowskiego w badaniach Instytutu Historii Akademii Podlaskiej, „Rocznik Liwski”, t. 1, 2005, s. 45-52. Korusiewicz S., Dzieje Księstwa Siewierskiego i Siewierza do roku 1900, Piekary Śląskie 1990. Korzeniowska A., MączewskaK., Kościółparafialny p.w. Św. Jerzego wBielicy, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. III: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie
dawnego województwa wileńskiego, red. M. Kałamajska-Saeed, t. 2, Kraków 2008, s. 37-53. Korzeniowska A., Mączewska K., Kościół parafialny p.w. Trójcy Św. w Krupowie, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. III: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa wileńskiego, red. M. Kałamajska-Saeed, t. 2, Kraków 2008, s. 83-91. Korzeniowski T, Niektóre zabytkowe dzwony Kociewia - cenne przykłady dawnej sztuki ludwisarskiej z XIII-XVIIII wieku, [w:] Zabytki Kociewia. Materiały V z Sympozjum Wiślanego, red. R. Klima, Tczew 1999, s. 48-66. Korzeniowski T, Wybrane zagadnienia konserwatorskie pomorskich zabytków ludwisarstwa, [w:] Studenci o konserwacji. Materiały I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Studentów Konserwacji Zabytków, red. T. Korzeniowski, Toruń 1999, s. 107-128. Kowalski K. M., Inskrypcje na dzwonach gotyckich w Prusach. Studium z epigrafiki kampanologicznej, Gdańsk 2006. Kowalski K. M., Artefakty jako źródła poznania. Studium z teorii nauki historycznej, Gdańsk 1993, wyd. II, Gdańsk 1996. Kowalski K. M., Bernhard Schmid jako badacz dziejów ludwisarstwa Prus Krzyżackich i Królewskich, [w:] Ludwisarstwa w Polsce. Materiały z III Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, red. K. Kluczwajd, Toruń 2003, s. 20-32. Kowalski K. M., Gotyckie dzwony Elbląga, [w:] 750 lat praw miejskich Elbląga, red. A. Groth, Gdańsk 1996, s. 79-88. Kowalski W., Benedykt Briot, „Studia Kieleckie”, nr 3, 1984, s. 141-149. Kowalski W., Między Gdańskiem a Krakowem. Z badań nad
ludwisarstwem średniowiecznym i doby nowożytnej, „Studia Historyczne”, R. 31, 1988, z. 3, s. 343-360. Kowalski W., Warsztaty ludwisarskie produkujące dzwony w XIV-XVIII w. dla odbiorców ze środkowej i północnej Małopolski, „Kieleckie Studia Historyczne”, t. 7, 1988, s. 3-28. Krahel T, Materiały do dziejów budowy katedry w Białymstoku, „Rocznik Teologii Katolickiej“, t. 4, 2005, s. 23-84. Krzysztoforski W., Rzemieślnicy-ludwisarze z Węgrowa o sztuce odlewania dzwonów, „Kurier Polski”, z 1973.11.03. Kula M., Nośniki pamięci historycznej, Warszawa 2002. Kułak A., Ryżewski G., Kronika kościoła Wasilkowskiego z 1851, „Biuletyn Konserwatorski Wojewódz twa Podlaskiego”, 2010, nr 15-16, s. 123-136. KZSP, SN, t. XII: Województwo białostockie (podlaskie), red. M. Kałamajska-Saeed, z. 1: Siemiatycze, Drohiczyn i okolice, oprać. Kałamajska-Saeed M., Warszawa 1996. KZSP, SN, t. IX: Województwo łomżyńskie, z. 2: Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice, red. M. Kałamajska-Saeed, oprać. M. Kałamajska-Saeed, Warszawa 1986. KZSP, SN, t. VIII: Województwo lubelskie, z. 2: Powiat Biała Podlaska, oprać, zbiorowe, red. K. Kolendo-Korczak, A. Oleńska, M. Zgliński, Warszawa 2006. 241
KZSP, SN, t. XII: Województwo podlaskie (białostockie), z. 3: Powiat białostocki, red. M. Zgliński, K. Kolendo-Korczak, oprać. K. Kolendo-Korczak, Z. Michalczyk, A. Oleńska, D. Piramidowicz, K. Uchowicz, M. Zgliński, Warszawa 2016. KZSP, SN, t. VIII: Województwo lubelskie, z. 16: Powiat Radzyń Podlaski, Z. Michalczyk, D. Piramidowicz, K. Uchowicz, M. Zgliński, Warszawa 2019. KZSP, SN, t. XII: Województwo podlaskie (białostockie), z. 4: Powiat bielski, red. M. Zgliński, oprać. Z. Michalczyk, D. Piramidowicz, K. Uchowicz, M. Zgliński, Warszawa 2019. Lewicka M„ Psychologia miejsca, Warszawa 2012. Lietuvos sakraline daile, t. 1: Vilkaviskio vyskupija, kn. 4: Aleksoto dekanatas, red. G. M. Martinaitiene, Vilnius 2000. Losiak R., Muzyka w przestrzeni publicznej miasta. Z badań nad pejzażem dźwiękowym Wrocławia, [w:] Dźwięk w krajobrazie jako przedmiot badań interdyscyplinarnych, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, t. 11, 2008, s. 253-264. Losiak R., Pejzaż dźwiękowy jako niematerialne dziedzictwo miasta. Badania, ochrona i rewaloryzacja, [w:] Niematerialne dziedzictwo miasta muzealizacja, ochrona, edukacja, red. M. Kwiecińska, Kraków 2016, s. 62-75. Losiak R., Recepcja dźwięków świątyń we współczesnym kraj obraziefonicznym miast, [w:] Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych, red. S. Bernat, Sosnowiec 2011, s. 38-53, [„Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego”, R. 2011, nr 15]. Lynch K., Obraz miasta, Kraków 2011. Łopieński Z., Przemysł brązowniczy w Warszawie, Warszawa 1927. Łuczak T., Dzwon czy złom?, „Biuletyn Instytutu Pamięci
Narodowej”, nr 3/74, 2007, s. 82-90. Łuczak T., Fundacje dzwonów w dwudziestoleciu międzywojennym, [w:] Ludwisarstwo w Polsce. Materiały z III Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, red. K. Kluczwajd, Toruń 2003, s. 101-109. Łuczak T„ Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w l. 1939-45 w granicach Polski, t. 2: Woj. poznańskie, Poznań 2006. Lukasiewicz J., Wydobywanie dzwonów, „Chłopska Droga”, 1977.02.06. Majewski M., Dekoracje ornamentalne i figuralne zabytków ludwisarstwa pomorskiego z XIV-XVI wieku, [w:] Odlewnictwo w Polsce. Materiały z VII Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, red. K. Kluczwajd, Toruń 2007, s. 163-178. Majewski M., Ludwisarstwo stargardzkie XV-XVII wieku, Stargard 2005. Majewski M., Ludwisarstwo stargardzkie XVI-XVII wieku. Przyczynek do „Corpusu Campanorum Pomeranorum”, [w:] Mała Ojczyzna - wczoraj i dziś. Materiały z sesji, Stargard Szczeciński 1999, s. 51-87. Majewski M„ Rozbudowa i dyslokacja wytwórni silników lotniczych w Polsce (1935-1939), „Annales Academiae Peadagogicae Cracoviensis”, E 43, „Studia Historica”, t. 6, 2007, s. 132-160. Marczyński J., Tajemnice zaklęte w dzwony, „Panorama Polska. (NASZA OJCZYZNA)”, 1976, nr 3, s. 28,32. Maroszek J., 75 lat parafii św. Rocha w Białymstoku, [w:] Czas miłosierdzia. „Białostocki Biuletyn Kościelny”, 2001, nr 8 (136), https://archibial.pl/czas/nrl36/art/sw_roch.htm , (dostęp: 2022.08.11). Maroszek J„ Białystok. Parafia Świętego Rocha, Białystok 2001. Maroszek J., Jaświłły. Dzieje Obszaru gminy do końca XVIII wieku, Białystok 2004.
Martinaitiene G. M., Kalvarijos bażnyćia. Varpas, [w:] Lietuvos sakralines dailes katalogas, Vilkaviskio, 1996. Matusiewicz A., Świątynie w Suwałkach w XIX wieku. Referat wygłoszony na Sesji Naukowej: Życie religijne Suwałk wXIX iXX wieku, Suwałki, 10 grudnia 2010 r„ http://www.astn.pl/r20 12/matu.htm, (dostęp: 2022.04.23). Maziejuk H., Gdy bije dzwon, „Perspektywy”, z 1987.04.17, s. 17-18. Mączyński R., Cech mosiężników warszawskich w czasach oświecenia, Toruń 2015. Meller W, Zegar na wieży Zamku Królewskiego w Warszawie, „Stolica”, 2022.06.; http://warszawastolica.pl/zegar-na-wiezy-zamku-krolewskiego-w-warszawie, (dostęp: 2022.06.22). Meller W, Dzwony Zegara Zamku Królewskiego w Warszawie, https://rzemioslo.waw.pl/dzwony-zegarazamku-krolewskiego-w-warszawie, (dostęp: 2022.06.12). Miciüniene G., Smalvą baźnyćios istorija, „Varuta”, 2019.09.24. Mikołajczuk M., Dusza w spiżu, „Gazeta Wyborcza”, nr 147 (2440) z 1997.06.26, s. 1. Mikołajczuk M., Komu bije dzwon, „Nowe Echo Podlasia”, nr 5 (50)/92, z 1992.02.08, s. 8. Mrugalski Z., Zegar na wieży Zamku Królewskiego. Po 35 latach. Wspomnienia uczestnika prac nad restytucją zegara w latach 1972-1974, nr 1-2/2010, s. 149-176. Mrugalski Z., Zegar na wieży Zamku Królewskiego. Po 35 łatach. Wspomnienia uczestnika prac nad restytucją zegara w latach 1972-1974, s. 1-2 6. 242
Murray Schafer R., The Vancouver Soundcape, Vancouver 1974. Nadolski P., Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w l. 1939-45 w granicach Polski, t. 3: Woj. katowickie, Poznań 2008. Niepiekło L., Parafia Miedzna i jej mieszkańcy. Dzieje od XV do XVIII wieku, Miedzna 2021. Nijakowski L. M., Domeny symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne w wymiarze symbolicznym, Warszawa 2007. NN, Kościół św. Jański ufundował nowy dzwon, „Kurier Wileński, nr 172, z 1936.06.25, s. 5. Norberg-Schulz Ch., Bycie, przestrzeń i architektura, Warszawa 2000. Nowik A. M., Osadnictwo rycerskie w parafii Korytnica w Średniowieczu, „Zeszyty Korytnickie”, t. 3,2011, s. 17-36. Nowowiejski A. J., Płock. Monografia historyczna napisana podczas wojny wszechświatowej, poprawiona i uzupełniona w roku 1930, Płock 1930. Oczykowski R., Przechadzki po Łowiczu, Łowicz 1921. Olejak E., Kościół w Barcicach, „Mazowsze”, 2000, nr 13, s. 67-75. NN, „Panorama”, 1977.01.16, s. 9-10. Pasierb J., Ochrona zabytków sztuki kościelnej, Warszawa 1995. Piramidowicz D., Kościół p.w. Bożego Ciała i klasztor Kanoników Regularnych Laterańskich w Krzemienicy, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. II: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, red. M. Kałamajska-Saeed, t. 2, Kraków 2006, s. 25-81. Piramidowicz D., Kościół parafialny p.w. Trójcy Świętej w Rosi, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. II: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie
dawnego województwa nowogródzkiego, red. M. Kałamajska-Saeed, 1.1, Kraków 2003, s. 103-149. Pokora J., Stan i potrzeba badań nad zabytkowymi dzwonami w Polsce, „Ochrona Zabytków”, R. 25,1972, nr 4 (99), s. 285-290. Pyzel K„ Kościółparafialny p. w. Najśw. Serca Jezusowego i św. Andrzeja Boboli wMinojtach, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. III: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa wileńskiego, red. M. Kałamajska-Saeed, t. 2, Kraków 2008, s. 183-186. Remer J., Artystyczne wartości dzwonów kościelnych, „Sztuki Piękne”, r. 1,1918, nr 2, 21-26. Raepke K., Kościół dawnej Kartuzji Kaszubskiej w Kartuzach, cz. 1, Zarys Historii, Wejherowo, 1992, s. 169. Rogalski A., Mieszkańcy Korytnicy w XIX w. Część I: lata 1810-1811, „Zeszyty Korytnickie”, t. 4,2011, s. 173-194. Rogalski A., Szkice z dziejów Węgrowa i powiatu węgrowskiego w czasach napoleońskich, Węgrów 2010. Roguski M. Z., Drobna szlachta parafii korytnickiej ziemi liwskiej w końcu XVIII wieku, „Zeszyty Korytnickie”, t. 2, 2010, s. 19-42. Rokosz M., Dzwony i wieże Wawelu, Kraków 2006. Roliński D., Zarys historii parafii w Węgrzynowie, diecezji płockiej, „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”, 2002, t. 16, s. 307-311. Rozynkowski W, Dzwony średniowiecznego Torunia i ich funkcje w życiu miasta, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 51, 2003, nr 1, s. 49-58. Rozynkowski W, Kilka uwag o sakralnej funkcji dzwonów w średniowieczu, „Nasza Przeszłość”, 2002, t. 97, s. 363-369. Rytel-Andrianik P., Sanktuarium i
parafia Trójcy Przenajświętszej i św. Anny w Prostyni, Warszawa 2011. Ryżewski G„ Kułak A., Kroniki kościołów parafialnych dekanatu Białostockiego z lat 1849-1851. cz. 2, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, 2012, nr 18, s. 182-218. Rzepa J., Kornecki M., Dzwony diecezji tarnowskiej, Kraków 2001. S. P., W sprawie odbioru dzwonów z Rossji, „Gazeta świąteczna”, 1923.03.18, s. 4. Samek J., Polański Jan, ludwisarz lwowski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, 27/2, 1982, z. 113, s. 282. Samek J., Zapomniane wyroby ludwisarstwa nyskiego, „Rocznik Gliwicki”, t. 9, 1994, s. 93-101. Sękowski K„ Dzwon Nowak w katedrze wawelskiej, „Przegląd Odlewnictwa”, nr 11(23), 1974, s. 141-156. Sękowski K., Odlewnictwo krakowskie w pierwszej połowie XVI wieku, Kraków 1980. Sękowski K., Statuty krakowskiego cechu konwisarzy i ludwisarzy z r.1412 i 1512, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, R. 29, 1984, nr 2, s. 399-430. Siemion J., Kościół pw. Imienia Najświętszej Maryi Panny - perła baroku polskiego w Szczuczynie, Szczuczyn 2019. Smyrski Ł., Między władzą spojrzenia a praktyką. Antropologia krajobrazu, Warszawa 2018. Sosna G., Fionik D., Parafia Ryboły, Bielsk Podlaski-Ryboły-Białystok, 1999. 243
Sosna G., Troc-Sosna A., Zapomniane dziedzictwo. Nie istniejące już cerkwie w dorzeczu Biebrzy i Narwi, Białystok 2002. Sroka A., Przemysł i handel Królestwa Polskiego, Warszawa 1912. Stankeviciene R., Barzdą bażnycios varpas (I), [w:] Lietuvos sakralines dailes katalogas, 1.1: Vilkaviskio vyskupija. Kn.VI: Śakią dekanatas, Vilnius 2006. Sverebas P., Skaudviles buvusio valsciaus kataliką bażnycios varpines ir varpai, Vilnius 2010. Sverebas P., Telśią vyskupijos bażnycią varpai, Vilnius, 2014. Szaniawska W., Z dziejów warszawskiego rzemiosła. Konwisarstwo i ludwisarstwo od połowy XV do połowy XVII wieku, [w:] Warszawa XVI-XVII wieku, z. 2, red. A. Wawrzyńczyk, A. Sołtan, Warszawa 1977, s. 47-102 [Studia Warszawskie, t. 24]. Szczepański J., Powiat legionowski. Przewodnik subiektywny, Warszawa 2011. Szot A., Kronika parafii Majewo autorstwa księdza Mieczysława Skrobota, „Rocznik Teologii Katolickiej”, t. 6, 2007, s. 179-192. Szpociński A., Miejsca pamięci (lieux de memoire), „Teksty Drugie”, 2008, nr 4, s. 11-20. (t), Wieża Zegarów zwieńczona kopułą. 12-tonowe dzwony oznajmiać będą godziny, „Życie Warszawy” nr 161 (9553), z 1974.07.7-8. Tańczuk R., Pejzaż dźwiękowy jako kategoria badań nad doświadczeniem miasta, „Audiosfera koncepcja - badania - praktyki”, 2015, nr 1, s. 10-19. Teodorowicz-Czerepińska J., Zasięg eksportu dzwonów z Gdańska w głąb Polski drogami wodnymi, [w:] Sztuka Pobrzeża Bałtyku, red. H. Fruba, Warszawa 1978, s. 410-421. Tomasik P., Historia kościoła parafialnego pw. Chrystusa Króla i Św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Wileńskiej Kolonii Kolejowej [w:] Rosiak
St., Wileńska Kolonia Kolejowa, 1908-1933, Wilno 1933. Trojanowska M., Szata artystyczna dzwonów wykonanych w latach 1920-1939 w przemyskiej ludwisarni Braci Pełczyńskich, filii odlewni kałuskiej, [w:] Ludwisarstwo w Polsce. Materiały z III Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Połsce, red. Kluczwajd K., Toruń 2003, s. 88-100. Trojanowska M., Ślad po dzwonach zarekwirowanych przez Austriaków w czasie I wojny światowej: zbiór plakietgipsowych w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej, [w:] Odlewnictwo w Polsce. Materiały z VII Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, red. K. Kluczwajd, Toruń 2007, s.179-190. Tureczek M., Wybrane problemy konserwatorskie w zakresie ochrony zabytkowych dzwonów (przykład województwa lubuskiego), „Lubuskie Materiały Konserwatorskie”, 2010, nr 7, s. 77-82. Tureczek M., Zabytkowe dzwony na Ziemi Lubuskiej. Dokumentacja - ochrona - badania, Zielona Góra 2010. Tureczek M„ Leihglocken. Dzwony z obszaru Polski w granicach po 1945 roku przechowywane na terenie Niemiec, Warszawa 2011. Tureczek M., Zabytkowe dzwony z Krosna Odrzańskiego - stan zachowania, historia, problemy konserwatorskie, „Lubuskie Materiały Konserwatorskie”, 2013, nr 10, s. 117-126. Tureczek M., Campanae, quae in confinio sonant. Studium z dziejów ludwisarstwa na pograniczu śląskobrandenbursko-pomorskim w XIII-XVIII wieku, Zielona Góra 2015. Tureczek M., Dzwony Pożyczone. Studia historyczne i prawne nad problematyką strat dóbr kultury, Poznań 2022. Uchowicz K„ Śladami Paców. Rzecz o kościele w Różance, „Menotyra”, t. 20, 2013, nr 1, s.
20-36. Uchowicz, K„ Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Różańcowej w Sołach, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. Ostrowski J. K., cz. III: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa wileńskiego, red. Kałamajska-Saeed M., 1.1, Kraków 2005, s. 247-273. Uchowicz K., Kościół parafialny p.w. ŚŚ. Piotra i Pawła w Różance, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. III: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa wileńskiego, red. M. Kałamajska-Saeed, 1.1, Kraków 2005, s. 211-245. Wartalska E., Fabryka i osada fabryczna w Markach w latach 1883-1945, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 35, 1987, nr 4, s. 647-672. „Wąsowicz J., Koronacja Matki Bożej Miłosierdzia w Ostrej Bramie, jako dziękczynienie za odzyskanie przez Polskę niepodległości, [w:] Kult Matki Bożej Ostrobramskiej w historii polskiego narodu, red. W Żurek, Lublin 2019, s. 11-42.” Więckowiak J„ Gdynia Mały Kack, Gdynia 1990. Wilczek W, Majewski Z., Na chwałę stolicy, „Panorama”, nr 3 (1184), z 1977.01.16, s. 18, 19 i 23. Wiśniewski J„ Dekanat konecki, Radom 1913. Wiśniewski J., Dekanat kozienicki, Radom 1913. 244
Wiśniewski J., Dekanat miechowski. Radom 1917. Wiśniewski J., Dekanat opatowski, Radom 1907. Wiśniewski J., Dekanat opoczyński, Radom 1913. Wiśniewski J., Dekanat włoszczowski, Mariówka 1932. Wiśniewski J„ Diecezja częstochowska, Mariówka 1936. Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w powiecie włoszczowskim, Mariówka 1932. Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w pińczowskiem, skalbmierskiem i wiślickiem, Mariówka 1927. Wróblewska E., Funkcje sakralne dawnych dzwonów kościelnych Pomorza Wschodniego w świetle napisów nadzwonnych, „Studia Pelplińskie", R. 20, 1989 (wyd. 1993), s. 19-28. Wróblewska E., Ludwisarnie Benningów, Wittwercków i Anthonych. Studium z dziejów gdańskiego cechu odlewniczego, Warszawa 1999. Wultański, J., Historia ewangelizmu brodnickiego, Brodnica, 1998. Wyszomirski T., Z przeszłości zboru protestanckiego w Węgrowie w XVII i XVIII wieku, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, t. 4, 1959, s. 137-155. Yi-Fu T., Przestrzeń i miejsce, Warszawa 1987. Zahajkiewicz M. T., Archidiecezja lubelska, Lublin 1985. Żalenas G,Joniśkio rajono varpai, „Żiemgala“, 2012, nr 1, s. 10-11. Żalenas G., Kaiśiadorią vyskupijos baźnycią varpai, Kaiśiadorys 2008. Żalenas G., Ludwisarnia Włodkowskich w Różanie, [W:] Florilegium Historicum Amicorum Munera. Profesorowi Krzysztofowi Maciejowi Kowalskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin przyjaciele, koledzy, uczniowie, red. T. Maćkowski, Gdańsk 2016, s. 167-176. Żalenas G., Prieną baźnyćia: varpas (I), [w:] Lietuvos sakralines dailes katalogas, t. 1: Vilkaviśkio
vyskupija. kn. IV: Aleksoto dekanatas. Vilnius 2000. Żalenas G., Varpas Śv. Kazimieras ir Sv. Stanislovas Kostka, [w:] Sventojo Kazimiero gerbimas Lietuvoje, red. N. Markauskaite, S. Maslauskaite, Vilnius 2009. Załuski W, Szkic monograficzny kościołów dekanatu rypińskiego, Płock 1909. Złota Księga Kościoła w Wileńskiej Kolonii Kolejowej, http://www.akwilno.pl/pdf/Kolonia-Kolejowa. pdf, (dostęp: 2022.03.30). Zygner L., Środowisko rodzinne Sługi Bożego biskupa Adolfa Piotra Szelążka (Żelechów - Stoczek Łukowski - Węgrów), [w:] Sługa Boży Biskup AdolfPiotr Szelążek. Zycie, działalność i duchowość, red. L. Zygner, R. Dmowski, Ciechanów 2017. TyeHKMä A., KonoKonbHO-numeÜHoe deno 6 Poccuu eo emopoü nonoeuue XVIII - nanane XX eeKa. dHuuKnoneóun 7iumeüm,uKoe, MocKBa 2010, s. 515-518. KpaiiHOB-PbiTOB JI., KonoKOTia-KonoKonbuuKU, H. HoBOTpoI, 2002. „JITOBCKHe enapxMa/bHbie BeAOMOCTM", R. 28, 1890, nr 23, s. 183. „JITOBCKe enapxa/bHbie BeflOMOc™”, R. 38, 1900, nr 44, s. 348. „JITOBCKHe enapxMa/bHbie BeflOMOc™”, R. 38, 1900, nr 3, s. 24. Onucanie u,epKeeü u npuxodoeb Muhckoü enapxiu. Cocmaeneno no o fxf uu,ianbHO sampeóoeaHHbtMb oim npunmoeb cemdeninMb, t. 6 - rinHCKin yB3Jb, MMHCKB 1878. OpnoB II. A., BynarOB C. E, YKasamenb fiaópUK u saeodoe EeponeücKoü Poccuu u Hapcmea HonbCKoeo, 1894. Op/OB II. A., VKasamenb fiaópuK u saeodoe EeponeücKoü Poccuu u Ifapcmea HonbCKoeo: Mamepuanbi ójin tfiaöpuHHOsaeobcKoü cmamucmuKU, CaHKT-Herepóypr, 1887. Op/OB II. A., ykasamenb fiaópuK u saeodoe EeponeücKoü Poccuu c IfapcmeoM HonbCKUM. u Bcaukum KHnxcecmeoM bunnnHdcKUM: Mamepuanbi dnn
fiaöpunHOsaeodcKoü cmamucmuKU, CaHKT-Hlerepóypr 1881. IllaTbKO E., KonoKonbHbiü seoH - dyuia napoda, MMHCK 2017. IllaTbKO E., K ucmopuu numbn KonoKonoe e Benapycu e XIX- nauane XX eeKa, MMHCK 2005. IIIarbKO E., K ucmopuu numbn KonoKonoe 6 Benapycu e XIX — Hauane XX e., [w:] Mysbinnan Kynbmypa Eenapyci: nepcneKmbiebi dacnedaeannn. Mamspbinnu XIV HaeyKoebix ubimamtny naMnąi MyxapbiHCKaü JI. C., red. T. CKaJa/bHiK, C. AKiMeHKa, MiHCK 2005, s. 189-196. IIIarbKO E., KaMnauonozuuecKue usbiCKaHun (no MamepuanaM apxueoe u sKcneduu,uü e npaeocnaenbie xpaMbi rpodnencKOÜ oónacmu Benapycu), „Latopisy Akademii Supraskiej”, 2018, nr 9, Rola laikatu w życiu Cerkwi, red. M. Kuczyńska, A. Z. Nowak, Białystok 2018, s. 159-179. IllaTbKO E., KonoKonbHbiü sboh Benoü Pycu: mbicnuenemue mpaduąuu, MMHCK 2015. IIIybII M. P., ApbITMH A. B., KonoKona Mysen KonoKonbHozo seona cuóupcKozo ąeumpa KonoKonbHOZO ucKyccmea, „BecTHMK MV3bIKAJIbHOW HayKM", 2013, s. 94-102. 245
INDEKS OSOB Adrusiuk Jan, ksiądz 224,226 Aleksander I Romanow, car 66 Aleksander III Romanow, car 78 Aleksandrowicz Franciszek, oficjalista dóbr Miedzna 65,69 Aleksandrowicz Piotr 126 Ancwelt Wiktoria, zob. Dorożyńska Wiktoria z Ancweltów Andrukiewicz Stanisław, ksiądz 182 Andrzej Jastrzębski, ksiądz 76 Andrzejuk Józef, ksiądz 113 Anechim Leon, ksiądz 191 Butrymowicz Franciszek, ksiądz 67 Butwiłowicz Kazimierz Leopold 53 Chabier Stefan 115 Chodźko Kazimierz, ksiądz 195 Chojecki Ryszard 60 Chrzczonowicz H. 37 Chudek Henryk, ksiądz 187 Chwizyk? Marianna, robotnica 113 Cichanowicz Adryan, ksiądz 67 Ciek Franciszek, ksiądz 211, 256 Cybulko Zofia Tl Cyganek Kazimierz 36 Czajkowski Bronisław 107, 254 Czajkowski Czesław 103 Czapski Michał 84, 86,103,104,116 Czarkowski Kazimierz, ksiądz 134,139,215 Czarnocki Józef 69 Czeczot Tomasz, ksiądz 32 Czepułkowski, ksiądz, proboszcz w Olsztynie 151,172 Czernal? Helena 103 Czerniejewicz Stanisław, ludwisarz 50, 54 Czetwertyńska Anna, księżna 130 Czumaj Zenon 11 Dargen Józef, ksiądz 61 Dawczyński Józef Marian 189 Dawidowicz Albin 130 Dawidowicz Julia 130 Dąbrowski Julian, ksiądz 78 Dejnarowicz Antoni, urzędnik 103 Delamars Jan, ludwisarz 84, 254 Derenda Józef, ksiądz 160,176 Deszczyński Tomasz 73, 75 Dębowska R M./Dembowska 185 Dobiesław z Rudołtowa 113 Dobraczyńska Józefa z Ottowiczów 44 Dobraczyńska Józefa, zob. Włodkowska Józefa z Dobraczyńskich Dobraczyński Józef 44 Dobrzyński J. 89 Domanowska Domicylla, zob. Kejda Domicylla z Domanowskich Domański Edward, ksiądz 187 Dorożyńscy 5,23,29,38,73- 79,93,159,229 Dorożyńska Anna Marianna 73
Dorożyńska Anna z Kwiatkowskich 83, 90,103,105 Dorożyńska Anna z Nielubowiczów 73, 74 Dorożyńska Emilia 75,78 Dorożyńska Janina 78 Dorożyńska Józefa 78 Dorożyńska Katarzyna, zob. Włodkowska Katarzyna z Dorożyńskich Dorożyńska Kornelia 78 Dorożyńska Marcelina Konstancja 78 Dorożyńska Marianna Antonina z Roguskich 78, 83 Dorożyńska Stefania 83 Dorożyńska Stefania, zob. Uciechowska Stefania z Dorożyńskich Dorożyńska Wiktoria z Ancweltów 74, 75, 78,83,90 Dorożyńska Zofia 73 Dorożyński (Derużyński) Bartłomiej 73 Anthony, rodzina ludwisarzy 16 Antoniuk Jerzy, artysta 159 Antosiewicz Stefan, ksiądz 108 Atzfeld/Hatzfeld (Hatzfeit, Hatzfeld, Acfeld) Wilhelm 75 Badecki Karol 14,15 Bała Stanisław 116,201 Baliński Karol 11 Bałdyga Leonard, gospodarz 116 Barszcz (Barszczewski) Jędrzej, puszkarz 23 Barszczewicz (Barsczewicz, Barszcz) Ignacy, puszkarz 23 Barszczewski Józef, ksiądz 178 Bartoszek Antoni Jan, ksiądz 182 Bąkowski Józef 69 Bednorz Herbert, ksiądz biskup 117 Bejger Aleksander, ksiądz 167 Bellmann Johann Albrecht, ludwisarz 38 Benningkowie, rodzina ludwisarzy 16,245 Bera, ludwisarz 151 Bernat Sebastian 230 Bernstein J„ sędzia pokoju 86 Białkowski Antoni, ludwisarz 156 Bieter Johann, ludwisarz 90 Bieżańska Małgorzata 125 Błażejczyk Natanaela W 11 Błoński Bernard 11 Bochenek Kazimierz, ksiądz 177 Bogacz Włodzimierz, ksiądz 197 Bołądź Franciszek 129 Bołądź Józef 129 Bołądź Wincenty 129 Bołądź Władysław 129 Boniecki Bronisław, ksiądz 170 Borawski Aleksander 14,15 Borkowska Teresa 143 Borkowski Karol-Piotr 143 Borodzicz Katarzyna, zob. Włodkowska Katarzyna z Borodziczów Brensztejn
Michał 13,15,23,34- 43, 59-69,85,93 Bręgosz Antoni, ludwisarz 5,23, 84,93,94,117,118,229 Bręgosz Franciszek, ludwisarz 93, 94,156 Bręgosz, rodzina ludwisarzy 94 Brogosz Emilia 83 Broniszewski Stanisław, ksiądz 83 Brykowski Ryszard 35,88 Brzeziński, ludwisarz 156 Buczak Krzysztof, artysta 159 Buczek Adam, ksiądz 199 Bujalski Józef, ksiądz 103 Bujwidz Józef 131 Bukowski Henryk, ksiądz 131,165,176 Bukowski Józef, ludwisarz 156 Bułhak Jan, fotograf 105 Burzawa Władysława 62 Dorożyński Antoni 73 Dorożyński Franciszek 78 Dorożyński Jakub, ludwisarz 117 Dorożyński Jan 73 Dorożyński Józef 5, 9,23, 73-93,103- 109,116,120,209,211 Dorożyński Julian 5,69,73-79,83,90,105 257
Gisowski A., ksiądz 63 Głębińscy 125,254 Głogowski Wawrzyniec, ksiądz 89,90 Głowacki Julian, ksiądz 199 Dorożyński Konstanty 5, 74,75,78,79,83 Dorożyński Leon 78 Dorożyński Piotr 78 Dorożyński Wincenty 73 Dragon Józef 129 Dragon Władysława 129 Dreszler Szymon, ksiądz 147 Dreścik Jan Jakub 16,19 Drewno Agnieszka, zob. Liszcz Agnieszka z Drewnów Drewno Mathias, ludwisarz 21 Drewno Stanisław, ludwisarz 21 Głuchowski Stanisław 113 Głuszecki Andriej 10 Gochna Michał 22 Gołos Jerzy 16,17,19,61 Gosk Jerzy, ksiądz 198 Gostyński Tadeusz 133 Gotz Aleksy, ludwisarz 21 Górski Edward 15 Grabowska Danuta ze Skrzeczkowskich 11 Grabowski Jerzy 11 Grabowski Lucjusz 90 Grabowski Michał 11,75,76, 82,90,105 Grabowski Tadeusz 209 Graczyk Alojzy, ksiądz 170 Grajewski Kazimierz, ksiądz, par. Przyszowice 176 Gródecki Wacław 20,253 Grosmann Anna z Mazurków 217 Groszkowski Teodor 19 Grzegorczuk Piotr, ksiądz 181 Grzybowski, ksiądz 170 Grzymała Feliks, ksiądz 70 Guzewicz Wojciech 199 Gwiazdowski Zbigniew ks. 11 Haber, ksiądz 181 Haczyk Marian, ksiądz 191 Hannerz Ulf230 Hasman Antonina, zob. Kruszewska Antonina z Hasmanów Hauszyld Marek 117,156 Heidegger Martin 230 Herdan Antoni, drukarz 122 Hetzel Johann August, ludwisarz 38 Heykowska Milena 117,156 Hezuk Melania 103 Hochleitner Janusz 16 Hojsman (Hasman) Antonina 114 Hojsman Józefa 114 Hojsman Wojciech 114 Hornowski, ksiądz, par. Mszana 178 Hyc Jan, ksiądz 176 Hyck, ksiądz 180 IGW, dziennikarz z „Ekspresu Wieczornego” 22 Ilczuk Bronisław 107,254 Izdebski, ksiądz 178 Jagodzińscy, rodzina 215 Drozdowicz Henryk 98,100,254 Drożdż Franciszek, ludwisarz
156 Dubowski Stanisław 33 Duda Renatas 42,43,60, 61,62,67,82,85,86 Dworanowski Piotr, ksiądz 61 Dybek Aleksander 113 Dybek Domicela 113 Dybek Józefa 113 Dybek Józefa, zob. Kruszewska Józefa z Dybków Dybek Marianna z Siatkiewiczów 113 Dybek Mateusz 113 Dybowski Jan 69 Empel Józef, ksiądz 181 Englisz Fulgenty (Englisch), ludwisarz 53 Englisz S. (Englisch), ludwisarz 50 Erskina? Helena 78 Fabjanowski J., ksiądz 82 Felczyńscy Bracia w Kałuszu, ludwisarze 16,106,107 Pełczyńscy Bracia w Przemyślu, ludwisarze 16,139,156,225 Pełczyńska Agata 19 Pełczyński Jerzy Konstanty 36,155 Felnagiel Piotr, ludwisarz 50 Filipiak Andrzej 113 Filipiak Franciszka z Minotyczyków 113 Filipiak Helena 113 Filipiak Ksawery 113 Filipiak Zofia z Kruszewskich 113 Pionik Doroteusz 42,167 Folfasiński Piotr, ksiądz 62 Fortel, ksiądz, proboszcz w Czekałowie 165 Frydryszewski Józef, ksiądz 178 Fulman Marian Leon, ksiądz, biskup 131 Gacki Kazimierz, ksiądz 195 Gajewski Lucjusz, ksiądz 90 Galewski i Dau, drukarnia warszawska 105 Galicka Izabela 35,36, 77 Gałązka Bogumiła, zob. Skwierczyńska Bogumiła z Gałązków Gałązka Julia z Ruszczyńskich 201 Gałązka Maciej 201 Gawędzki Andrzej, ksiądz 121 Gawkowski Władysław, ksiądz 180 Geneja Władysław 33,35,37 Geniusz Franciszek, ksiądz 182 Georgius, odlewnik warszawski 21 Geresz Józef 108 Getka-Kenig Mikołaj 21,54 Gierdziejewski Kazimierz 15 Gierek Edward 151,160,161 Gierłowski Jakub, sukiennik 75 Gierłowski Łukasz 11,47,48, 52, 55,60,61,62,63 Giermel (Germel) Marianna Julianna, zob. Skwierczyńska Marianna Julianna z Giermelów (Germelów) Giermel Agnieszka z Janowskich 201
Giermel Marcin 201 Jagodzińska Marta, zob. Wojtkowska Marta z Jagodzińskich Jagodziński Józef 215 Jagodziński Tomasz 207,215 Jagodziński Władysław, ksiądz 165 Jakubowicz Andrzej, ksiądz 198 Jamska Barbara 4 Jamski Piotr 4,13,14,15,17,19, 35,66,67, 77,82, 85,133 Jan Paweł II, Wojtyła Karol, papież 185,189,190,191,197,198,199 Jan, konwisarz w Płocku 21 Janiak A., ksiądz 227,256 Janiszewski Józef, ksiądz 195 Jankiewicz, ksiądz 178 Jankowski Marian, ksiądz biskup 224 Janocha Michał ks. bp, prof. 11 Janowska Agnieszka, zob. Giermel Agnieszka z Janowskich Januszajtis Andrzej 16 Jarmiński Piotr 44 Jastrzębski Andrzej, ksiądz 77,257 258
Jaszczur Aleksander, ksiądz 180,181 Jaszczur Konstancja, zob. Sitnicka Konstancja z Jaszczurów Jaworik? Maria 116 Jaworski Tomasz 16 Jaworski Wiktor 78 Jendryczka Henryk, ksiądz 172 Jerzy, konwisarz, burmistrz Liwa 21 Jędraszko Bolesław, lekarz 103 Junka, ksiądz 180 Jurkowska Julia 117 Kaczmarek Lech, ksiądz, biskup 179 Kaczmarzyk Dariusz 77 Kalamajska-Saeed Maria 32-42, 59,61,77,88,108,129-131 Kamińska Anna 29 Kamiński Wacław, ksiądz 178 Kamrowski Franciszek, ksiądz 160,181 Kania Marianna, zob. Kruszewska Marianna z Kaniów Kaniowska Katarzyna 230 Kantor Ryszard 230 Kantorski Cezary, ksiądz 129 Kantorski, ksiądz w par. Bierzwienne 120 Karkocha Małgorzata 16,19,89 Karpowicz Mariusz, profesor 11 Kasabuła Tadeusz ks. 11 Kasprowicz Feliks, ksiądz 121 Kasprzak Agnieszka 16, 24 Kasprzak-Miłer Agnieszka 16,17,61 Kaszczyc Władysław, ksiądz 168 Kaźmierczak Jan 173 Kaźmierczak Józefa 173 Kejda Ambroży 113 Kejda Domicylla z Domanowskich 113 Kejda Paweł 113 Kenig Stanisław Jan, ludwisarz 19, 53 Kępczyński Izydor, ksiądz 177 Kibis Jan, ksiądz 195 Kiełbicki Roman, ksiądz 178 Kiliński Jan 155 Kindratiuk Bohdan 10 Kitlas, ksiądz Sdb, par. Czarne Małe 172 Kizik Edmund 16,19 Klemens z Rudołtowa 113 Klich, ksiądz 187 Klimaśauskiene Teresa 107 Klimka Libertas 67 Klinka Alojzy, ksiądz 94 Kluczwajd Katarzyna 16,17,19 Klyszcz Grzegorz 11 Kłosowski Stefan, ksiądz 178 Knettner (Knetner) Karol Kristian, puszkarz 22 Koc Maria, senator 11 Kochanowska J. 19 Kochanowski W 67,69,131 Kolendo-Korczak Katarzyna 34,36, 37,86,221 Kołodziejczyk Arkadiusz 22,113 Kołyszko Władysław 131 Kornecki Marian 165
Kornilak Aleksander, ksiądz 113 Korusiewicz Stanisław 87 Korzeniowska Anna 88,130 Korzeniowski Tomasz 16,230 Kosiorek Bonifacy 113 Kossakowska-Szanajca Zofia 88 Kotyńska-Stetkiewicz Joanna 130 Kowalczyk Jerzy 10 Kowalikowie, rodzina 217 Kowalski KrzysztofMaciej 13,16,19,23 Kowalski Wojciech 16,17,19 Kozakowski Mieczysław, ksiądz 63 Kozłowscy, rodzina ludwisarzy 156 Kozłowski Stanisław 195 Krasińscy, rodzina 22 Krasnodębska 69 Krasnodęski Marian, ludwisarz 69 Krasnopolski Stanisław 69 Kraszewski Franciszek 115 Krucz Kazimierz, ksiądz 165,185 Kruszewscy, rodzina 9, 55,113,115,123,139,143,150- 208,229 Kruszewska Agnieszka z Lipków 114 Kruszewska Aleksandra z Nojszewskich 113 Kruszewska Anna 202 Kruszewska Anna z Rybaków 117 Kruszewska Anna Zofia 116 Kruszewska Antonina z Hasmanów, kowalówna 114 Kruszewska Apolonia 115 Kruszewska Elżbieta 113 Kruszewska Felicja 115 Kruszewska Hanna 11 Kruszewska Helena z Wąsowskich 114,115,116,201 Kruszewska Jadwiga z Borkowskich 189 Kruszewska Józefa z Dybków 113 Kruszewska Józefa z Rybaków 113 Kruszewska Katarzyna z Wąsowskich 115 Kruszewska Krystyna Kruszewska Leokadia 113 Kruszewska Łucja z Zawadzkich 113 Kruszewska Magdalena 113 Kruszewska Maria zob. Sitnicka Maria (Marcjanna, Marianna, Maryla) 1. veto Skwierczyńska, 2. voto Kruszewska Kruszewska Marianna z Kaniów 113 Kruszewska Teresa, zob. Sikorska Teresa z Kruszewskich Kruszewska Weronika z Orzechowskich 115 Kruszewska Wiktoria z Leszczyńskich 113 Kruszewska Zofia 115 Kruszewski Adam 59,113,151,152,154,161,165,176,208 Kruszewski Adam-Stanisław, rolnik 113 Kruszewski Andrzej
59,115,116,151,152,154,161,176 Kruszewski Antoni 114,116,122-125,129,131,143-181,189,203 Kruszewski Antoni 161 Kruszewski Bazyli 113 Kruszewski Czesław 115 Kruszewski Franciszek 113 Kruszewski Franciszek Ksawery 115 Kruszewski Henryk Kruszewski Jakub, ludwisarz 57, 59, 84,113-139,143,150-158,201 Kruszewski Leon 114,115,116,201 Kruszewski Lucjan 115 Kruszewski Marcin 114 Kruszewski Paweł 145 Kruszewski Piotr 115 Kruszewski Stanisław 116 Kruszewski Stanisław, rolnik 113 Kruszewski Stanisław, technik budowlany 201,202 Kruszewski Tadeusz, technik budowlany 117 Kruszewski Teofil 115 Kruszewski Tomasz Kruszewski Wacław 115,116 Kruszewski Wincenty, ksiądz Kruszewski Wincenty, szewc 117 Kruszewski Wojciech 115,161 Krzysztoforski W 160 Krzywicki Jan, ksiądz 131 259
Księżopolska Magdalena 69 Kubica Franciszek, ludwisarz 156 Kubina Teodor, ksiądz, biskup 207 Kuczyńska Elżbieta 113 Kuczyńskiej, dziedziczki dóbr Miedzna 65,69 Kudra Franciszek, ludwisarz 156 Kudziak Dariusz 129, 130 Kula Marcin 230 Kulik Jan, rymarz 157 Kulik Waldemar 157 Kuliński Jakub, ksiądz 89 Kułak Aneta 35, 36,42 Kunikowski, ksiądz 182 Kuźma, ksiądz 190 Kwiatkowska Anna, zob. Dorożyńska Anna z Kwiatkowskich Kwiatkowska Eleonora ze Śpiewaków 83,105 Malinowski Kazimierz, ksiądz 167,168 Małkiewicz Józef, ksiądz 173 Małkowski Mikołaj, ksiądz 114 Maraśkiewicz Jan 61 Marcheła Hipolit, sługa kościelny 78,83 Marchela Józef 217 Marcheła Kazimierz 78 Marchela Paweł 11 Marcheła Roman 78 Marchlewicz Hipolit, robotnik 78 Marchlewicz Władysław 117 Marciszewski Kazimierz, ksiądz 165 Marczyński Jacek 162 Marek Genowefa, zob. Skwierczyńska Genowefa z Marków Markowski Franciszek 35,37,42,43 Maroszek Józef 41,69 Martinaitiene Graźina Marija 60,67 Mathias, ludwisarz w Łowiczu 21 Matusiewicz Andrzej 66, 67 Maziejuk Henryk 116,161,192 Mazur Franciszek, ksiądz 131 Mazur Jan, ksiądz biskup 125 Mazurek Anna, zob. Grosmann Anna z Mazurków Mazurek Antonina z Badygów 216 Mazurek Czesław, ksiądz 178 Mazurek Julian 216 Mazurek Tomasz 216 Mazurek Zbigniew 11,216,217 Mazurkiewicz Józef, ksiądz 107 Mączewska Katarzyna 88,130 Murzyński Ryszard 19 Meller Władysław 154 Michalczyk Zbigniew 10, 36 Michalski Stanisław, ksiądz 180 Miciüniene Giedre 62,63 Mierzwicki Dionizy, ksiądz 89 Mikołaj z Rudołtowa 113 Mikołajczak Monika 121,129,198 Mikołajczyk Tadeusz, ksiądz 198 Mikulski Kazimierz, ksiądz 176
Miłkowski Józef, ksiądz 61 Minotyczyk Franciszka, zob. Filipiak Franciszka z Minotyczyków Kwiatkowska Helena 78 Lachowicz Aleksander, ksiądz 107 Lachowski Karol 129 Lachowski Michalina 129 Lange Johann Gottlieb, puszkarz 22 Laskowski Stanisław, ksiądz 180 Lasota, ksiądz 196 Lato Grzegorz, sportowiec 153 Lemański Mirosław 33,35 Leski Bronislaw, ludwisarz 19,53 Leszczyńska Wiktoria, zob. Kruszewska Wiktoria z Leszczyńskich Lewandowscy, fundatorowie 130 Lewandowski, ksiądz 186 Lewicka Maria 230 Lewicki Władysław, ksiądz 107,123 Lewiński Bolesław, ksiądz 178 Lilejko Jerzy, profesor 10 Linnicka Felicja 78 Lipków Agnieszka, zob. Kruszewska Agnieszka z Lipków Lisowski Wincenty, ksiądz 11 Liszcz Agnieszka z Drewnów 21 Liszcz Albert, ludwisarz 21 Liszcz Michał, ludwisarz 21 Liszcz Stanisław, ludwisarz 21 Losiak Robert 230 Ludwikowski Napoleon 78 Mirończuk Robert ks. 11 Miziołek Władysław, ksiądz biskup 197,198 Młynarz Czesław, policjant 146 Modzelewski R, sędzia pokoju w Węgrowie 86 Mojżeszek Ludwik, ludwisarz 156 Morawski Wiktor 103 Morcinek Gustaw 151 Morelowski Marian, profesor 14 Mrugalski Zdzisław, profesor 153 Mrugawka Mathias, ludwisarz 21 Mucha Jakub 11,165,179,195,199 Murawski Wiktor, rolnik 90,104,105 Lynch Kevin 230 Łagowska Janina 103 Łagowski Czesław 103 Łapiński Ryszard Józef, ksiądz 185 Łatwajtys Stanisław, ksiądz 193,197 Łazarska Agata 11 Łazarska Agnieszka 11 Łazarska Mirosława 11 Łopaciński Euzebiusz, archiwista 13,250 Łuczak Tomasz 4,10,15,16,17,19,67,93,94,131,133 Lukasiewicz Joanna 130,143 Łukowski, ksiądz 181 Macharski Franciszek, ksiądz kardynał 185 Machnik
Jan 113 Muszyńska H. 60 Myśliński Krzysztof 85, 89 Nadolski Przemysław 16,17, 88,89 Naporowski Julian, ksiądz 174,176 Nasieniewski Marek 16 Nestorów Dagny 4,10,13 Nestorów Rafał 10,13 Neuberdt J. Z., ludwisarz 87 Nielubowicz Anna, zob. Dorożyńska Anna z Nielubowiczów Machnik Józefa, akuszerka 113 Maciąg Władysław, ksiądz 180 Maćkowiak Zdzisław, ksiądz 184 Magdziarz Bronisław, ksiądz 178 Majewski Marcin 16,19,215 Majewski Piotr 17 Majewski Zdzisław 125 Makarewicz Tadeusz, ksiądz 107 Maleszewski Józef, rzeźnik 202 Malinowski Ignacy 131 Niemirka Bogusław 11,98,134,254,255 Niepiekło Lech 11,23,69 Nijakowski Lech M. 230 260
Niziołek Katarzyna, zob. Skwierczyńska Katarzyna z Niziołków Nojszewska Aleksandra, zob. Kruszewska Aleksandra z Nojszewskich Nojszewski Jan, ksiądz 116 Nojszewski Jan, rolnik 113 Norberg-Schulz Christian 230 Radomski Alfons, ksiądz 115 Radziwiłł Bogusław, 22 Radziwiłłowie, rodzina 22 Radziwiłłówna Anna 21 Ratajski Wiesław, architekt 156 Ratyński Antoni 74 Ratyński Maciej 65,69,74,78 Remer Jerzy 15 Resiak Jerzy, ksiądz 176 Rębisz Jan, ksiądz 178 Rogalski Artur 22,113 Rogójski Romuald, piekarz 78 Roguska Felicja 78 Roguska Marianna Antonina 78,79, 83 Roguska Marianna Antonina, zob. Dorożyńska Marianna Antonina z Roguskich Roguski Jan, sukiennik 78 Roguski Mirosław Z. 113 Rokosz Mieczysław 16 Roliński Dariusz 197 Romańczuk Mieczysław, ksiądz 187 Rosiak Stefan 107 Rosiński Marcin, sadownik 113 Rospara Małgorzata 11 Roszkowski Czesław, ksiądz 183 Roszkowski Jan, ksiądz 176 Rowicka Antonina 201 Rowicka z Żeleźników 69 Nowak Jan, ksiądz 185 Nowak Stanisław, ksiądz 108 Nowik Andrzej Marek 113 Nowowiejski Antoni Julian 67,82 Ochocki Michał, ksiądz 63 Oczykowski Romuald 60 Odowski Tomasz, ksiądz 103 Olejak Elżbieta 60 Olejniczak Henryk, ksiądz 150,180 Olek Franciszek 208 Oleksiak Józef 113 Oleńska Anna 34,36,86,129 Olszewski Jerzy, ksiądz 41 Orzechowska Katarzyna, zob. Wąsowska Katarzyna z Orzechowskich Orzechowska Weronika, zob. Kruszewska Weronika z Orzechowskich Orzechowski Piotr 114 Osiński Roman 207 Osiński Tadeusz, ksiądz 88 Osmólski Wiesław, ksiądz Ossolińscy, rodzina 22 Ościłowscy, rodzina 130 Ottowicz Józef 44 Ottowicz Józefa, zob. Dobraczyńska Józefa z Ottowiczów Ozdoba-
Kosierkiewicza Wiesława 85 Paczas Józef, ksiądz 217 Paczoski z Żeleźników 69 Rozynkowski Waldemar 16 Różniak Stanisław, ksiądz 180 Rudnicki Jan, ksiądz 87 Rukowa Domicella, pułkownikowa wojsk rosyjskich 29 Ruszczyńska Julia, zob. Gałązka Julia z Ruszczyńskich Rutkowska Janina 88 Rybak Franciszek 113 Rybak Józefa 113 Rybak Józefa, zob. Kruszewska Józefa z Rybaków Rybak Paweł 117 Rybak Władysław 117 Rybicki Tomasz 74 Paetz Juliusz, ksiądz, biskup 191 Panas Stanisław 207 Parmien, ksiądz, jeromonach w Borunach 79, 82 Parys Edward, ksiądz 189 Parzych J., sędzia pokoju w Węgrowie 86 Pasierb Janusz 230 Pastuszka, ksiądz 195 Pawlak Adam, ksiądz 185 Pawłowski Jan, ksiądz 82 Perkowski Piotr, profesor 154 Perlman R., kupiec w Warszawie 55 Pielasa Stanisław, ksiądz 202 Pietrzykowski Paweł 107 Pilarski Edward, ksiądz 189 Piotrowicz B. 33 Piotrowska Elenora 116 Piotrowski Piotr, sukiennik 83 Piramidowicz Dorota 11, 35,36 Pius XI, papież 88,94,131 Pląs Jakub 11 Pokora Jakub 11,15 Polkowski Stanisław 29,69, 74 Postek Roman 84,85 Pryczkowski Wacław, ksiądz 168 Przedworski Ryszard 162,255 Przegiętka Krzysztof 16 Przeździecki Henryk, ksiądz, biskup 86 Przyjemski Zygmunt, ksiądz 98, 254 Przytocka Maria 131 Ryglewicz Karol 33, 35,37 Rymaszewscy, rodzina 23,38,47,74,229 Rymaszewska Anastazja, zob. Włodkowska Anastazja z Rymaszewskich Rymaszewska Elżbieta z Włodkowskich 29,32,65,69,70,74 Rymaszewska Marianna 65,69 Rymaszewski Aleksander 5,29, 39,41,44,65-71, 75 Rymaszewski Leon 65,69 Rymaszewski Wincenty 44 Ryżewski Grzegorz 35,36,42 Rzechte S. S., kupiec w Warszawie 55 Rzepa Jan 165 Rzepczyński
Artur 11,165,176,187,191,197,198,199,208 Sadowników Wasylij 10 Salach Apolonia 116 Sałuda Jan, ksiądz 180 Samek Jan 16 Samsonowicz Henryk 22 Sapieha Aleksander 73 Sapiehowie, rodzina 25,73 Sarnowski Robert 11,87,129,131 Schmid Bernhard 16 Schmidt Marcin, ludwisarz 60 Schwabe Karol, ludwisarz 139 Sękowski Kazimierz 16,19 Siatkiewicz Marianna, zob. Dybek Marianna z Siatkiewiczów Puchała Bronisław, ksiądz 154 Pulit Janusz, ksiądz 11 Puzyna Jan, ksiądz 11 Pyrak Szczepan, artysta 159 Pyzel Konrad 108 Raciborski Józef 14 Siekierza Paweł, ludwisarz 21 261
Siemiatycka Krystyna 189 Siemion Janusz 176 Sieradz, ksiądz, par. Chocz 165 Sierhejewski Grzegorz 29 Sierociriska Marianna 29 Sikorska Teresa z Kruszewskich 157 Sikorski Ryszard 157 Sikorski Tadeusz 11 Sikorski Tomasz 157 Sitnicka Konstancja z Jaszczurów 116,201 Sitnicka Maria (Marcjanna, Marianna, Maryla) 1. voto Skwierczyńska, 2. voto Kruszewska 116,125,201,202 Sitnicki Kazimierz 116 Skarżyński Jan, ksiądz 173 Skopińscy, rodzina 49, 50 Skopiński Franciszk, ludwisarz 49, 50 Skopiński Karol, ludwisarz 49,50 Skrobot Mieczysław, ksiądz 131 Skrzeczkowscy, rodzina 216 Skrzeczkowska Danuta, zob. Grabowska Danuta ze Skrzeczkowskich Skrzeczkowska Danuta-Teresa 207 Skrzeczkowska Marianna z Taczalskich 207 Skrzeczkowski Henryk 225 Skrzeczkowski Mieczysław 207 Skrzeczkowski Tadeusz 207,208 Starusiewicz Teofil 74,78 Starusiewiczowa Józefa 74 Staszkiewicz Franciszek, ksiądz 87, 89 Stefan Jan, doktor 29 Stefaniak, ksiądz 182 Steinbor Ireneusz, ksiądz 180 Sternicki Andrzej, urzędnik 83 Sternicki Łukasz, szewca 116 Stoczewski Władysław, organista 103 Streich, ksiądz 178 Striszkowski Tadeusz, mierniczy 78 Strupiechowski (?) / Strupkowski (?) Jan 115 Struus Szymon, ksiądz 74 Strzedziński Eugeniusz, ksiądz 185 Stuzen Stefan, ksiądz 121 Sulima Marian, ksiądz 189 Supła Adam 116 Sverebas Povilas 10 Swat Tadeusz 22 Sydor, ksiądz, par. Połoski 176 Sygietyńska Hanna 77 Szaniawska Wanda 19,21 Szarowski Paweł, ksiądz 147 Szczepanowski Stanisław 208 Szczepańska Kamila 115 Skrzeczkowski Wacław, młynarz 5,207- 213,216,217,229 Szczepański Jacek 165 Skwierczyńscy, rodzina 5,117,129,201,202,203,205,229
Szczęsny Wiktor, ksiądz 170 Skwierczyńska Bogumiła z Gałązków 201 Szeheirow Eliasz, major wojsk rosyjskich 29 Skwierczyńska Genowefa z Marków 202 Szelążek Adolf Piotr, ksiądz, biskup, 44 Skwierczyńska Hanna 202 Szelążek Stanisław 44 Skwierczyńska Katarzyna z Niziołków Szelążek Władysław 86 Skwierczyńska Maria, zob. Sitnicka Maria (Marcjanna, Marianna, Maryla) Szepietowski Władysław, ksiądz 131 1. voto Skwierczyńska, 2. voto Kruszewska Szewczyk Tadeusz, ksiądz 165 Skwierczyńska Marianna Julianna z Giermelów 201 Szkudlarek Jan, ksiądz 181 Skwierczyńska Regina Janina z Zygmuntów 201,202 Szmyt Franciszek, ksiądz 181 Skwierczyński Aleksander 201 Szpetkowscy Zakład Artystyczny 53 Skwierczyński Andrzej 11,117,157,202,203 Szpociński Andrzej 230 Skwierczyński Edward 202 Sztrobel Elżbieta 130 Skwierczyński Jakub Witold 202 Szuwałow Bracia, właściciele Fabryki Dzwonów 68 Skwierczyński Józef Adam, kowal 201 Szwejkowski Józef, ksiądz 40,41 Skwierczyński Napoleon Zygmunt, kowal 201,202 Szymański Henryk 145 Skwierczyński Polikarp, kowal 116,117,201 Szypowska Leokadia 74, 78 Śladecki Dariusz 221 Skwierczyński Ryszard 202 Sianko Władysław 172 Skwierczyński Stefan, kowal 201,202 Śledziński Józef35,37,42 Skwierczyński Szymon 201 Śpiewak Antoni 83 Skwierczyński Tadeusz 201,202 Śpiewak Eleonora 83,105 Skwierczyński Władysław, kowal 157,201,202 Śpiewak, rodzina 83 Smyrski Łukasz 230 Świątek Franciszek, robotnik 78 Sobczyński Władysław, ksiądz 198 Świątek Kazimierz, gospodarz 113 Sobisz Marek 11 Swirski Ignacy, ksiądz, biskup 139,144,215 Sochoń Józef, ksiądz 121 Sokołowski Feliks 103 Sokołowski
Paweł, ksiądz 220,221 Sołtysek Paulina 176 Sołtysek-Spencer Józef 176 Sosna Grzegorz 34,42,167 Sosnowski Leonard, kowal 113 Sotkiewicz Antoni Ksawery, ksiądz biskup 93 Spiritza Jurij 16 Sroka Antoni 50 Stadnicki Jan, ksiądz 174 Staniewskim/Stanżewski Leonard, ksiądz 201 Stanisław August Poniatowski, król 22,229 Stankeviöiene Regimanta 67 Taczalska Marianna, zob. Skrzeczkowska Marianna z Taczalskich Talaska Jan, ksiądz 181 Tańczuk Renata 230 Tarnowski Wojciech, buchalter 78 Tarwacki Roman, ksiądz 170,173 Teodorowicz-Czerepińska Jadwiga 16,19,60, 86 Tokarski Stanisław, aptekarz 103 Tomasik Piotr 107 Troc-Sosna Antonina 34 Trojanowska Marta 16,19 Trybowski Zygmunt, ksiądz 160,182 Tureczek Marceli 4,10,16,17,19,133,231 Turski Bronisław, ksiądz 170 Uchowicz Katarzyna 32,36, 77,130 Uciechowska Anna Józefa 103 Stankiewicz Dymitry, kapitan W.K.L. 29 Staręga Tomasz 11 262
Uciechowska Danuta Zofia 103 Uciechowska Katarzyna Janina 103 Uciechowska Maria Mirosława 103 Uciechowska Stefania z Dorożyńskich 83,103 Uciechowska Zofia 103 Uciechowski Józef, ludwisarz 5,89,103-108,139,207- 217,229 Uciechowski Marek Stefan 103 Uciechowski Radomir Antoni 103 Ujdą Adam 11 Ulczyk Bronisław, felczer 83 Ulińska Halina 11 Urbaniak, ksiądz, par. Prażmow 165 Wajdzik Leon, ksiądz 144,165 Wangrat Henryk, sędzia pokoju w Węgrowie 86 Wangrat Jan 145 Wangrat Stanisław, nauczyciel 90,104 Wantusiak Tomasz, rymarz 157 Wardzyński Michał 10 Wartalska Ewa 53 Wądołowski Tadeusz, ksiądz 202 Wąsowska Helena, zob. Kruszewska Helena z Wąsowskich Wąsowska Katarzyna z Orzechowskich 114 Wąsowska Katarzyna, zob. Kruszewska Katarzyna z Wąsowskich Wąsowski Piotr 114 Wiebłowski Wincenty, ksiądz 60 Wielądek Anna 11 Wielgus Stanisław 113 Wierciński, ksiądz, par. Konstantynów 61 Wierciochowski Franciszek, murarz 201 Wiertelak, ksiądz, par. Starokrzepice 178 Wierzbołowska Anna, komornikowa wołkowyska 29 Wierzbowski Franciszek 29 Więckowiak Jerzy 208 Wilczek Wiesław 125 Wilden Stanisław 55 Winer Władysław, ksiądz 83,254 Winkowska Stefania 103 Wiśniewski Jan 60-63,85- 89,93 Wiśniowski Teofil 14 Witkowska-Zaremba Elżbieta 11 Wittwerck Absalomon, ludwisarz 82 Wittwerck, ludwisarze 16,56 Włodarek Andrzej 13 Włodkowscy, ludwisarze 5,9,23, 25,29-39,46,47,65, 74,159,229 Włodkowska Aleksandra 29 Włodkowska Aleksandra Antonina 29 Włodkowska Anastazja z Rymaszewskich 44 Włodkowska Anna 29 Włodkowska Antonina 1. vote Atzfeld/Hatzfeld, 2. voto Polkowska 29,32,69,74,75 Włodkowska Elżbieta, zob.
Rymaszewska Elżbieta z Włodkowiskich Włodkowska Józefa 59 Włodkowska Józefa z Dobraczyńskich 44, 59 Włodkowska Katarzyna z Borodziczów, ludwisarka 29,32,69,74 Włodkowska Katarzyna z Dorożyńskich 29 Włodkowska Miłość, ludwisarzówna 29 Włodkowska Nadzieja, ludwisarzówna 29 Włodkowska Wiara, ludwisarzówna 29 Włodkowski Andrzej 29 Włodkowski Andrzej ksiądz 31 Włodkowski Andrzej, ludwisarz 5,23, 27-39,47,65,69,74,229 Włodkowski Antoni, ludwisarz 5,9,23,44-63,71,84,90,93,116,118,126-129,150,201 Włodkowski Józef 29,32 Włodkowski Konstanty, ludwisarz 5,39 Włodkowski Michał, ksiądz 31 Włodkowski Wincenty, ludwisarz 5,29,32, 37,39-44,68-70 Wodyński Wojciech, puszkarz 23 263 Wojdyno Aleksander Wincenty, ksiądz 103,118,119 Wojnowski D., ksiądz 62 Wojtkowscy, rodzina ludwisarzy 218 Wojtkowska Danuta 11,217-221,224,226 Wojtkowska Józefa 215 Wojtkowska Marta z Jagodzińskich 215,217,220- 226 Wojtkowski Henryk 6,139,215-223 Wojtkowski Stanisław 215 Wojtkowski Tomasz 215 Wojtkunowie, rodzina 104 Wojtyga Jan 35 Wojtyła Karol 141,255 Wroniasz, ksiądz 189 Wronka Andrzej 11 Wróblewska Elżbieta 16,19 Wróblewski Franciszek, ksiądz 170 Wycisk Wacław, ksiądz, biskup 179 Wyciślik Alojzy, ksiądz 178 Wyrobiński Antoni 201 Wyrzykowski Czesław 33,34,35,42,66 Wyrzykowski L. 33,42 Wyszomirski Polikarp, urzędnik 78,83 Wyszomirski Tadeusz 21 Wyszyński Stefan, ksiądz, kardynał 125,167,185 Zagórski Stanisław, ksiądz 172 Zahajkiewicz M. T. 88,108,130,165,208,221,226 Zajączkowski Aleksander, przemysłowiec 103 Zakalik Aleksander, ksiądz 75 Zakrzewski Tadeusz Paweł, ksiądz, biskup 131 Źalenas Gintautas
9,10,23,31,35,37, 59-62,107 Załuski Walenty 60,61, 85 Zartycki Polikarp 116 Zatkalik Antoni?, ksiądz 76,254 Zawadzka Łucja, zob. Kruszewska Łucja z Zawadzkich Zawadzki Stanisław, ksiądz 105 Zawistowska Anna 202 Zawistowska Katarzyna 78,83 Zgliński Marcin 10,34,36,86,130,131,221 Ziółko Władysław, ksiądz, biskup 193 Zwoliński Michał Antoni, ludwisarz 19,21, 50-54,253 Zwoliński S„ ludwisarz 211 Zygmunt Regina Janina, zob. Skwierczyńska Regina Janina z Zygmuntów Zygner Leszek 44 Żaboklicki Józef 115 Żelaziński Eugeniusz 146 Żeleźnicki Jan 69 Żeleźnicki Karol 69 Żeleźnicki z Żeleźnik 69 Żukowska Emilia 78 Zurek Waldemar 105 Żurkowska-Mastalerz Teresa 67 Żyskar Józefat, ksiądz 13,14,32-43,97 BnoÓKoecKU Awnonu-Włodkowski Antoni 44 Tnytueu,Kuü Andpeü 23,77,84 KapoBCKan H. C. 14 MenbHUKJI. JO. 14 Opnos IJemp 49,50 CmapocmenKoo C. A. 14 UlambKO Eneua 31,32,34,37,42,93,130,131 IHyMU, Mma 33 flpbicuH Andpeü 33
INDEKS MIEJSCOWOŚCI Abramów, pow. lubartowski 88, 90 Adamów, pow. łukowski 42, 70 Alba, A/bóa, Białoruś, obw. miński 42, 70 Aleksandrów Kujawski, pow. aleksandrowski 165 Andrychów, pow. wadowicki 191, 192 Andrzejewo, pow. ostrowski 60, 87 Augustowo, pow. bielski? 181 Augustów, pow. augustowski 66, 67, 191 Babice, pow. węgrowski 113 Baniocha, pow. piaseczyński 195 Baranowicze, BapaHasiHbI, Białoruś, obw. brzeski 143 Baranów nad Wieprzem, pow. puławski 226 Barcice, pow. wyszkowski 60 Bartniki, Bartninkai, Litwa, rej. wyłkowyski 85-86, 90 Bartoszyce, pow. bartoszycki 181 Barzdy, Barzdai, Litwa, rej. szakiski 67 Bednarze, pow. węgrowski 113 Bejdy, pow. łosicki 173 Bendery, BeHnepn, obecnie Tighina, Mołdawia, Naddniestrze 84,85 Bereza Kartuzka, Baposa, Białoruś, obw. brzeski 33, 42 Berlin, Niemcy 133 Bezwola, pow. radzyński 197 Biała Podlaska, pow. bialski 34, 42, 130, 199, 221 Biała, pow. bielski 65, 67, 139, 156, 215, 224, 229 Białka 191 Białobrzegi, pow. augustowski 199 Białogórzyno, pow. białogardzki 177 Białośliwie, pow. pilski 183 Białowieża, pow. hajnowski 167 Białystok, m. powiatowe 34, 41, 42, 189, 192, 193, 199 Bielica, Beniua, Białoruś, obw. grodzieński 130 Bielsk 139 Bielsk Podlaski, pow. bielski 42 Bielsko-Biała, pow. bielski 193, 216, 229 Bierzwienna, pow. kolski 120, 129 Bierżniki, pow. sejneński 170 Biłgoraj, pow. biłorajski 93 Biskupice 195 Biszcza, pow. biłogorajski 63 Błonie, pow. warszawski zachodni 108 Błoń, B/OHb, Białoruś, obw. miński 66 Bobrowniki, pow. będziński 86 Bobrowniki, pow. rycki 192 Bobty, Babtai, Litwa, rej. kowieński 59 Boby, pow. kraśnicki 60
Bochum, Niemcy 231 Boczki Chełmońskie, pow. łowicki 170 Boćki, pow. bielski, 36, 58, 61 Bogdanów, pow. piotrkowski 63 Bolmin, pow. kielecki 62 Borki Wielkie, pow. oleski 179 Borowica, pow. krasnostawski 167 Boruny, BapyHbI, Białoruś, obw. grodzieński 79, 82 Borysów, Bapbicay, Białoruś, obw. miński 31 Boża Wola, pow. lubelski 61, 85 Brańsk, pow. bielski 170 Brąszewice, pow. sieradzki 173 Brodnica, pow. brodnicki 93, 173 Brok, pow. ostrowski 66, 67, 167 Brwinów, pow. pruszkowski 82 Brześć Litewski, Bpecr-JITOBCKM, Białoruś, obw. brzeski 25,33 Brzeziny 190 Brzeźnica, pow. kozienicki 182 Brzostówka, pow. lubartowski 189 Brzozowa 195 Brzozowica Duża, pow. radzyński 191 Bukowica, pow. ostrzeszowski 67 Bukownica, pow. kępieński 67 Bulkowo, pow. płocki 195 Burzyn, pow. łomżyński 61 Butrymańce, Butrimonys, Litwa, rej. solecznicki 87 Byczyna, 165 Bydgoszcz, pow. bydgoski 187 Celestynów, pow. otwocki 167 Cetty, pow. włocławski 191 Chełmica Duża, pow. włocławski 183 Chełmża, pow. toruński 177 Chmielew, pow. węgrowski 113 Chocz, pow. pleszewski 165 Chodecz, pow. włocławski 195 Chojnata, pow. skierniewicki 165 Chojnice, pow. chojnicki 185, 197 Chrzanów, pow. chrzanowski 193, 195 Chwałęcice-Rybnik, pow. rybnicki 177 Cibory Kołaczki, pow. białostocki 187 Ciechanowiec, pow. wysokomazowiecki 21, 59 Cielądz, pow. rawski 167 Ciepień, pow. golubsko-dobrzyński 193 Cieszyn-Boguszewice, pow. cieszyński 183 Cyców, pow. chełmski 131 Cytowiany, Tytuvenai, Litwa, rej. kielmeński 60, 127 Czaple 189 Czaple Wielkie, pow. miechowski 60 Czaplinek, pow. drawski 172, 173 Czarna Wieś Kościelna, pow.
białostocki 116, 129, 130 Czarne Małe, pow. drawski 172 Czarże, pow. bydgoski 160, 181 Czekałów, pow. sokołowski 165 Czerwin, pow. ostrołęcki 65, 183, 185 Czerwonka Liwska, pow. węgrowski 61, 114 Czesławów-Anto łka, pow. miechowski 189 Częstochowa, pow. częstochowski 199, 219 Dalików, pow. poddębicki 199 Daniszewo, pow. płocki 167 Dąbie, pow. łukowski 193, 195 Dąbrowa Białostocka, pow. sokolski 181 Dąbrowa Górnicza, pow. dąbrowski 159 Dąbrowa, pow. mławski 67, 173 Dąbrówka Królewska, pow. grudziądzki 181 Dąbrówno, pow. ostródzki 197 Derewna, Haepaynaa, Białoruś, obw. miński 31, 33 Dębowa Kłoda, pow. parczewski 197 Dłutowo, pow. działdowski 173,174 Dłużec, pow. olkuski 174 Dobromyśl, HaÓpoMbICJIb, Białoruś, obw. brzeski 42 Dobrów, pow. kolski 199 Dobrzyca 174 Dobrzyniewo Kościelne, pow. białostocki 193 Dokudów, pow. bialski 197 Dokutów Pierwszy, pow. bialski 191 Dolistowo Stare, pow. moniecki 41, 69, 71 Dołhobrody, pow. włodawski 185 Dołubowo, pow. siemiatycki 61 Domanice, pow. siedlecki 61 Domanowo, pow. bielski 187 Drelów, pow. bialski 185, 191 265
Drohiczyn, pow. siemiatycki 11, 21-23, 44, 61, 73-86, 107, 113, 123, 159, 179 Dubicze, Dubićiai, Litwa, rej. orański 34 Dygowo, pow. kołobrzeski 189 Dys, pow. lubelski 35 Dziadkowice, pow. siemiatycki 177 Działoszyn 190 Działyń 224,226 Dziatłowicz, A3AT/TABiHIbI, Białoruś, obw. brzeski 36 Dzierążnia, pow. pińczowski 85 Dzierżążnia, pow. płoński 85 Erzwiłki, Erzvilkas, Litwa, rej. jurborski 58, 62 Firlej, pow. lubartowski 90,179 Franknowo, pow. olsztyński 178 Gaj, część Węgrowa, pow. węgrowski 83,91,108-118,207,215-218 Hołynka, Ta/bIHKa, Białoruś, obw. grodzieński 33 Garbno, pow. kętrzyński 192 Gąsawa, pow. żniński 178 Gąsiory, pow. radzyński 167, 195 Gdańsk, pow. gdański 13, 16, 19-23, 86, 88, 198, 202, 229 Gdańsk-Matemblewo, pow. gdański 185 Gdańsk-Wrzeszcz, pow. gdański 165,179,185 Gdynia, pow. gdyński 165, 199, 208 Gdynia-Demptowo, pow. gdyński 187 Gdynia-Oksywie, pow. gdyński 182 Gdynia-Orłowo, pow. gdyński 191 Gegabrasta, Gegabrasta, Litwa, rej. poniewieski 61 Gęś, pow. parczewski 88 Giżyce, pow. sochaczewski 179 Głotowo, pow. olsztyński 198 Głowaczów, pow. kozienicki 93 Gniezno, THe3Ha, Białoruś, obw. grodzieński 34 Godynice, pow. sieradzki 190 Godzianów, pow. skierniewicki 189 Gończyce, pow. garwoliński 44, 130 Gostkowo/Rostkowo 178 Gostycyn, pow. tucholski 171, 195 Goszczyn, pow. grójecki 191, 193 Gowarczów, pow. konecki 62 Gójsk, pow. sierpecki 61 Góra św. Małgorzaty, pow. łęczycki 174 Górki Borze, pow. węgrowski 113 Górki Grubaki, pow. węgrowski 113 Górki Średnie, pow. węgrowski 113 Górki, pow. łosicki 60 Górzno 190 Górzno, pow. garwoliński 187 Grabowo Królewskie,
pow. wrzesiński 185 Grajewo, pow. grajewski 193, 197 Graużyszki, IpayKbIIIIKi, Białoruś, obw. grodzieński 131 Grażyszki, Graźiśkiai, Litwa, rej. mariampolski 60 Grochowy, pow. koniński 181 Grodno, IponHa, Białoruś, obw. grodzieński 25, 32, 37, 39,40, 42, 60,61, 127,131, 143 Grodzisk 189, 195 Gródek, pow. tomaszowski 221 Grudziądz, m. powiatowe 182,183 Gruneral/Grumral 191 Gryszkabuda, Griśkabńdis, Litwa, rej. szakiski 57, 58, 61 Gudele, Gudeliai, obw. mariampolski 59 Guzew, pow. miński 190 Halinów 189 Hartowiec, pow. działdowski 198 Hermaniszki, TepManini, Białoruś, obw. grodzieński 62 Hodyszewo, pow. wysokomazowiecki 34 Holeszów, pow. włodawski 191 266 Holszany, Ta/blllaHbI, Białoruś, obw. grodzieński 60 Horodec, Tapazen, Białoruś, obw. brzeski 60 Horodno, TapaJHas, Białoruś, obw. brzeski 34 Hoszczewo, TOIeBo, Białoruś, obw. brzeski 42 Huszcza Wielka, 97 Huszcza, pow. bialski 182,184 Huszlew 224, 226 Huszlew-Makarówka, pow. łosicki 226 Huta Dąbrowa, pow. łukowski 199 Iława, pow. iławski 191 Iłłukszta, Ilükste, Łotwa, obw. semigalski 35 Iłża, pow. radomski 77, 93, 182 Indura, IHzypa, obw. grodzieński, Białoruś 35, 38 Iwaniska, pow. opatowski 61 Iwieniec, IBAHeI, Białoruś, obw. miński 114, 129-131 Jabłoń, pow. parczewski 35 Jaciążek, pow. makowski 191 Jaczew, pow. węgrowski 113, 114 Jadów, pow. wołomiński 181 Jałówka, pow. białostocki 130 Janów Podlaski, pow. bialski 63 Janów, Jonawa, Litwa, rej. jonawski 199 Janów, pow. sokolski 82 Jarnice, pow. węgrowski 83, 113 Jaroszowiec, pow. olkuski 199 Jartypory, pow. węgrowski 116, 201 Jasienica Mazowiecka, pow. wołomiński 184
Jasienica, pow. ostrowski 184 Jasionna, pow. białobrzeski 170 Jastrowie, pow. złotowski 195 Jaszuny, Jaśiunai, Litwa, rej. solecznicki 198 Jawień, pow. węgrowski 35, 66, 113 Jedlanka, pow. łukowski 130 Jednorożec, pow. przasnyski 129 Jedwabne, pow. łomżyński 121, 129 Jelonki, pow. ostrowski 130 Jeruzal, pow. skierniewicki 184 Jeziornica, A3ApHina, Białoruś, obw. grodzieński 42 Jeziory, AzepbI, Białoruś, obw. grodzieński 42 Jezno, Jieznas, Litwa, okr. kowieński 60 Jeże, pow. piski 187 Jowiszowice, pow. oświęcimski 191 Józefów 199 Józefów, pow. biłgorajski 108 Juszkowy Gród, pow. białostocki 199 Kaczki Średnie, pow. turecki 193 Kaczory, pow. pilski 178 Kadłub, pow. wieluński 187 Kadzidło, pow. ostrołęcki 82 Kalama, Zambia, dist. Chitambo 172 Kalinowiec 192 Kalinowo, pow. ełcki 199 Kalinówka Kościelna, pow. moniecki 131 Kalinówka Królewska, pow. moniecki 36 Kaliska, pow. węgrowski 198 Kalisz-Majków, pow. kaliski 197 Kalwaria, Litwa, rej. kalwaryjski 66, 67 Kałusz, Katiyin, Ukraina, obw. iwanofrankiwski 106,107,123,139,229 Kamienica Żyrowiecka, KaMeniqa-JKbpaBe Kas, Białoruś, obw. brzeski 33, 42 Kamienica, pow. płoński 87 Kamieniec Litewski, KaMeHeI, Białoruś, obw. brzeski 34 Kamieńczyk 195 Kamieńczyk, pow. wyszkowski 170 Kamionek, pow. warszawski 67 Kamionna, pow. węgrowski 105-107, 123
Kampinos, pow. warszawski zachodni 171, 221 Kargowa, pow. zielonogórski 185 Karniew, pow. makowski 121, 129 Karpowicze, pow. sokolski 193 Kartuzy, pow. kartuzki 208 Karwia, pow. pucki 178, 179, 195 Kaski, pow. grodziski 178,185 Kaszewice, pow. bełchatowski 179 Katowice-Brynów, pow. katowicki 193 Kąty Otłogi (Odłogi), pow. węgrowski 113 Kazanice, pow. iławski 171, 195 Kazimierz Biskupi, pow. koniński 179 Kazimierz Dolny, pow. puławski 184 Kąty Bale, pow. węgrowski 113 Kąty Bednarze, pow. węgrowski 113 Kąty Jugi, pow. węgrowski 113 Kąty Kupce, pow. węgrowski 113 Kąty Parysze, pow. węgrowski 113 Kąty Sekłak, pow. węgrowski 113 Kępa Polska, pow. płocki 62 Kęty, pow. oświęcimski 156 Kielce, pow. kielecki 178, 192 Kielce-Posłowice, pow. kielecki 185 Kijany, pow. łęczyński 76, 77 Kłeck, K/eIK, Białoruś, obw. miński 35 Klejniki, pow. hajnowski 179 Klembów, pow. wołomiński 195 Klementowice, pow. puławski 131 Kleszczele, pow. hajnowski 34, 58,127 Klonownica Duża, pow. bialski 184 Klonówka, pow. starogardzki 167 Kluczkowice, pow. opolski 130 Kluków, pow. wysokomazowiecki 131 Kłobuck, pow. kłobucki 195 Kłóbka, pow. włocławski 192 Knyszyn, pow. moniecki 36, 82, 131 Kobryń, KoÓpbIH, Białoruś, obw. brzeski 35,42 Kobyłka, pow. wołomiński 198 Kociołek Szlachecki, pow. piski 197 Kodeń, pow. bialski 34, 165 Kolembrody, pow. radzyński 108, 221 Kolonia Kolejowa, Pavilnys, Litwa, rej. wileński 107, 108 Komarówka Podlaska, pow. radzyński 86, 87 Komorniki, pow. wieluński 189 Komory, pow. węgrowski 113 Konin, pow. koniński 189, 191, 198 Konopnica, pow. lubelski 130 Konowały, pow. białostocki 184
Konstantynowo 192 Konstantynowo, Vaskai, Litwa, rej. poswólski 61 Konstantynów, pow. janowski 31, 86 Konwaliszki, KaHBeniKi, Białoruś, obw. grodzieński 42 Koraliszczewe, Kapa/inasiHbI, Białoruś, obw. miński 32 Korycin, pow. sokolski 35 Koryta, pow. ostrowski 185 Korytnica, pow. węgrowski 60, 62, 113-116, 167, 195, 201 Korzeń Królewski, pow. płocki 198 Kosmołów, pow. olkuski 189 Kosów Lacki, pow. sokołowski 65 Kosów Poleski, Kocana, Białoruś, obw. brzeski 60, 65, 67 Kostowiec, pow. pruszkowski 195 Kostrzyń nad Odrą, pow. gorzowski 181 Kowal, 198 Kowalew, pow. pleszewski 188 Kowno, Kaunas, Litwa, rej. kowieński 60 Kozłowa Ruda, Kazltj Rüdos, Litwa, rej. mariampolski 60 Kozłów Szlachecki, pow. sochaczewski 182 Kożuchówek, pow. sokołowski 178 Kózki, pow. węgrowski 145 Kraków, 15,16, 32-39, 42, 77, 88, 108,129-131, 165, 220, 230 Kraków-Pleszów, pow. krakowski 176 Krasienin, pow. lubelski 131,178 Krasne, Kpacnae, Białoruś, obw. miński 93 Krasne 196 Krasnopol, pow. sejneński 196 Kraśnica, pow. opoczyński 61 Kraśnik, pow. kraśnicki 62, 221 Krępa Kościelna, pow. lipski 174, 190 Kroki, Krakes, Litwa, rej. kiejdański 85 Krosno, pow. krośnieński 50, 253 Krostkowo, pow. pilski 184 Krośniewice, pow. kutnowski 186 Krośniewice, pow. ostrołęcki 186 Królewiec, Ka/MHMHrpaA, Rosja, obw. kaliningradzki 229, 234 Kruhel, KpyreJb, Białoruś, obw. brzeski 33 Krupa/Krupowo, Kpynasa, Białoruś, obw. grodzieński 88 Kruszew, pow. węgrowski 113 Kruszyny, pow. brodnicki 181 Krypno, pow. moniecki 77 Krysk, pow. płoński 165 Krzemienica, KpaMAHiqa, Białoruś, obw. grodzieński 35 Krzepczów, pow. piotrkowski 186
Krzywonoga, pow. szczycieński 21 Książ Mały, pow. miechowski 62 Książ Wielki, pow. miechowski 61 Księżomierz, pow. kraśnicki 217, 218, 221 Kulkowo 167 Kundiawa, Papua Nowa Gwinea, prow. Chimbu 185 Kursk, KypcK, Rosja, obw. kurski 14, 67 Kuzie, pow. łomżyński 174 Kuźnica, pow. sokolski 130 Kwaczała, pow. chrzanowski 193 Kwiecewo, pow. olsztyński 174 Lack, pow. włodawski 186 Lalkowy, pow. starogardzki 167 Latowicz, pow. miński 226 Lekarzewice, pow. radziejowski 190 Leśna Podlaska, pow. bialski 86 Libiąż, pow. chrzanowski 165 Lida, JIiza, Białoruś, obw. grodzieński 129 Liw, pow. węgrowski 21, 22, 88,113, 152 Lubartów, pow. lubartowski 60, 88, 90, 190 Lubawa, pow. iławski 186 Lubiel, pow. wyszkowski 60 Lublin, m. pow. 7, 60, 61, 86, 88, 97, 105, 174, 189, 190, 220 Lublin-Kalinowszczyzna, pow. lubelski 86 Lubowidz, pow. żuromiński 129 LucynówDuży, pow. wyszkowski 192 Lututów, pow. wieruszowski 186 Lwów, Lviv, Ukraina, obw. lwowski 15,103 Łanięta, pow. kutnowski 179 Łapy, pow. białostocki 192 Łapy-Osse, pow. białostocki 192 Łazówek, pow. sokołowski 88 Łączynów, Lanciünava, Litwa, rej. kiejdański 33 Łęcze, pow. elbląski 197 Łęg Tarnowski, pow. tarnowski 165 Łobez, pow. łobeski 180,181 Łochów, pow. łochowski 182 Łohiszyn, JIarinbIH, Białoruś, obw. brzeski 32, 42 Łomazy, pow. bialski 62,191 Łomża, pow. łomżyński 21,189,192 267
Łosień, pow. kielecki 189 Łowicz, pow. łowicki 21, 60, 174, 202 Łowiczek Strzelecki, pow. aleksandrowski 167 Łozinka-Łozina, pow. wrocławski 180 Łódź, m. powiatowe 60, 191, 192, 193,196 Łódź-Retkinia, pow. łódzki 171 Łódź-Ruda, pow. łódzki 186 Łukomce, pow. siedlecki 224, 226 Łuków, pow. łukowski 67 Łysakowo, pow. ciechanowski 192,193 Łysków, JIbICKaBa, Białoruś, obw. grodzieński 74 Majewo, pow. sokolski 131 Makowiska, pow. radomszczański 207, 208 Maleszewo Małe, Maneniay, Białoruś, obw. homelski 35 Malewo, MaJeBa, Białoruś, obw. miński 33 Małkinia, pow. ostrowski 195 Mały Kąck, pow. gdyński 208 Marianów-Żabieniec, pow. garwoliński 67 Marki-Struga, pow. wołomiński 53 Maruszyna, pow. nowotarski 172 Marzenin 172, 196 Masłów, pow. kielecki 103 Matczyn, pow. lubelski 61 Mąkolno 182 Mceńsk, MHeHCK, Rosja, obw. orłowski 32 Melkanowicze, Me/IKaHoBiue, Białoruś, obw. grodzieński 34 Michałowo, pow. białostocki 195 Michów, pow. lubartowski 67, 191 Midnik 174 Miedniki Królewskie, Medininkai, Litwa, rej. wileński 32 Miedzierza, pow. konecki 174 Miedzna, pow. węgrowski 23,29,39,42,57,65,69-78,86,90,104,159 Mielnik, pow. siemiatycki 174, 190 Mierzeszyn, pow. gdański 187 Międzyrzecz Podlaski, pow. międzyrzecki 108 Międzyrzecz, MiKpbTHIbI, Białoruś, obw. grodzieński 34,35,62,190 Mikieliszki/Mikielewszczyzna, MiKeneyIHbIHa, Białoruś, obw. grodzieński 35 Milanów, pow. parczewski 130 Miłkowice-Maćki, pow. siemiatycki 181 Miłkowo 173 Miłosław, pow. wrzesiński 178 Miłoszewo, pow. węgrowski 113 Minojty, MIhomth, Białoruś, obw. grodzieński 108 Mińsk Mazowiecki, pow. miński 165 Mińsk, Mmhck,
Białoruś, obw. miński 7,23,26,33-43,73,84,93,143 Mirzec, pow. starachowicki 189 Miszewo 82 Mizgiery, MisriepbI, Białoruś, obw. grodzieński 74 Mława, pow. mławski 21 Młodzawy, pow. pińczowskim 85 Młodzieszyn, pow. sochaczewski 181 Mochowo, pow. sierpecki 180 Mogielnica, pow. grójecki 77 Mogilna, Marinuna, Białoruś, obw. miński 66 Mokobody, pow. siedlecki 87, 165, 178 Mokre, pow. chojnicki 159, 160, 176 Monkinie, pow. augustowski 195 Moskwa, MocKBa, Rosja 13,14, 67, 97, 231 Mosty 165 Motwica, pow. bialski 185,186 Motycz, pow. lubelski 130 Mszanna, pow. łosicki 178 Mysłowice 156 Myszyniec, pow. ostrołęcki 198 Nabróża, pow. tomaszowski 77 268 Nakło 181 Nakło nad Notecią, pow. nakielski 173 Narewka, pow. hajnowski 193 Narwiliszki, Norviliskes, Litwa, rej. solecznicki 131 Nawarzyce, pow. jędrzejowski 129 Nidoki, Lyduokiai, Litwa, rej. wiłkomierski 62 Niedamowo, pow. kościerski 187 Niedrzwica Kościelna, pow. lubelski 130 Niedzbórz, pow. mławski 168 Niedźwiadna, pow. grajewski 172 Niemce, pow. lubelski 62 Niemirów 49 Niemysłów, pow. poddębicki 171 Nieporęt, pow. legionowski 165 Niestronno, pow. mogileński 180 Nieśwież, HACBDK, Białoruś, obw. miński 36, 62 Niewodnica Kościelna, pow. białostocki 35 Niwiski, pow. siedlecki 60 Niziny, pow. buski 192, 193 Niżny Nowogród, Hm khmm HoBTOPOI, Rosja, obw. niżnonowogrodzki 14 Nowa Dwór, pow. sokolski 187 Nowa Osuchowa, pow. ostrowski 182 Nowa Wieś, pow. ostrołęcki 180 Nowe Litewniki, pow. łosicki 198 Nowe Miasto nad Soną, pow. płoński 63 Nowe Skalmierzyce, pow. ostrowski 150, 180 Nowe Załubice, pow. wołomiński 180 Nowoberezowo, pow. hajnowski
36, 42 Nowogród, pow. łomżyński 59,189 Nowogródek, HasarpyHaK, Białoruś, obw. grodzieński 35 Nowosiółki, Białoruś, HaBace/iKi, obw. grodzieński 31 Nowosiółki, Białoruś, HaBacenKi, obw. miński 31 Nowosybirsk, HOBOCKÓMPCK, Rosja, obw. nowosybirski 33 Nowy Dwór, pow. sokolski 33 Obory, pow. rypiński 60 Obryte, pow. pułtuski 62 Ogrodniki, pow. węgrowski 168 Okrzeja, pow. łukowski 190,191 Okuniew, pow. miński 183 Oleksin, pow. siedlecki 181 Olita, Litwa, rej. olicki 67 Olsztyn, m. powiatowe 16, 151, 172, 190, 193 Olszyny, pow. łomżyński 195 Orchowo, pow. słupecki 165 Orszymowo, pow. płocki 180 Osieck, pow. otwocki 187 Osjaków, pow. wieluński 180 Osowa (Osów), Acasas, Białoruś, obw. brzeski 34 Osowce, OciBui, Białoruś, obw. brzeski 34 Ostrołęka, pow. ostrołęcki 65 Ostrowąż, pow. koniński 180 Ostrowiec Świętokrzyski, pow. ostrowiecki 189 Ostrożany, pow. siemiatycki 197 Ostróda, pow. ostródzki 199 Ostrówki 191 Ostrówki, pow. radzyński 165 Oszkowice, pow. łowicki 67 Otwock-Wólka Mlądzka, pow. otwocki 193 Owanta, Alanta/Alunta, Litwa, rej. malacki 62 Ożarów Mazowiecki, pow. warszawski zachodni 176 Pabianice, pow. pabianicki 193, 197 Parciaki, pow. przasnyski 192 Parczew, pow. parczewski 226 Pasierbiec, 154 Paszuki, IlamyKi, Białoruś, obw. brzeski 33
Pawłów 172, 196 Pączewo, pow. starogardzki 185 Penkule, pow. węgrowski 113 Petersburg, CaHKT-HIerepóypr, Rosja 14,49 Piasek 189 Piastów, pow. piastowski 198 Piecki, pow. mrągowski 183 Piekoszów, pow. kielecki 189 Pieski, HIecki, Białoruś, obw. grodzieński 36, 37 Pietkowo, pow. białostocki 190 Pilawa, pow. garwoliński 190 Pilawice, pow. sochaczewski 193 Pińczyce, pow. myszkowski 89 Piski, pow. ostrołęcki 61 Pisz, pow. piski 198 Pleszew, pow. pleszewski 180 Płock, m. pow. 60, 67, 82 Płoniawy, pow. makowski 189 Płonka 121 Płonka Kościelna, pow. białostocki 129, 196 Płonka, pow. krasnostawski 168 Płońsk, pow. płoński 130 Płużnica, pow. wąbrzeski 183 Podborze, Pabare, Litwa, rej. solecznicki 129, 131 Podbrzeziu, Paberże, Litwa, rej. wileński 131 Podlipki, pow. sokolski 199 Pogrzybów, pow. ostrowski 173 Pojana Mikuli, Poiana Micului, Rumunia, okr. suczawski 198 Pokopie, Pakape, Litwa, rej. szawelski 60 Polska Wola 181 Połajewo nad Gopłem, pow. radziejowski 208 Połomień, Palomene, Litwa, rej. koszedarski 33 Połoski, pow. bialski 176 Poniemuń, Kaunas-Panemune, Litwa, rej. kowieński 198 Popkowice, pow. kraśnicki 208 Popowo Ignacewo, pow. gnieźnieński 180 Poręba, pow. wyszkowski 185 Poryte Włościańskie, pow. kolneński 67 Porządzie, pow. wyszkowski 131 Postoliska, pow. wołomiński 185 Poswól, Pasvalys, Litwa, rej. poswólski 61, 62 Powiewiórka, Pavovere, Litwa, rej. święciański 62 Powsin, obecnie Warszawa-Powsin 221 Pratulin, pow. bialski 87, 178 Prażmów, pow. piaseczyński 165 Pregowo, pow. gdański 165, 176 Preny, Prienai, Litwa, rej. preński 42, 62 Pręgowo Gdańskie, pow. gdański 165
Pręgowo, pow. gdański 165, 176 Prostki, pow. ełcki 198 Prostyri, pow. ostrowski 129 Pruska, pow. augustowski 197 Przegaliny Duże, pow. radzyński 199 Przemyśl, m. pow. 36, 97, 139, 156, 225, 229 Przybynów, pow. myszkowski 87 Przyszowice, pow. gliwicki 176 Puchały 154, 185 Pustelnik-Marki 54, 50 Rabiany, pow. węgrowski 113 Raczki, pow. suwalski 67 Radiowo 168 Raduń, PaJyHb, Białoruś, obw. grodzieński 129 Radzice, pow. opoczyński 192 Radzieje, pow. węgorzewski 173 Radzyń Podlaski, pow. radzyński 17, 86, 88, 165, 221 Rajca/Rajce, Paira, Białoruś, obw. grodzieński 93 Rajgród, pow. grajewski 195 Rdutów, pow. kolski 192 Rdzawka, pow. nowotarski 195 Rejowiec, pow. chełmski 62 Repki, pow. sokołowski 192 Roczyny, pow. wadowicki 185 Rogacze, pow. hajnowski 165 Rogotwórsk, pow. płocki 82 Rogowik/Rogawin 189 Rogowo, 168, 178, 197 Rogoźno 121 Rogów, pow. węgrowski 113 Rogoźno, pow. łęczyński 129 Rokitnica, pow. łaski 195 Rokitno 189 Rosienie, Raseiniai, Litwa, rej. rosieński 85 Rossosz, pow. bialski 62, 189 Rostkowo, 178, 196 Roś, Pocb, Białoruś, obw. brzeski 35 Rowiska pow. węgrowski 113 Rozwadówka, pow. bialski 224, 226 Różan, pow. mazowiecki 9 Rożynka, pow. olsztyński 176 Różana, PyKaHbI, Białoruś, obw. brzeski 9, 10, 11, 23-44, 47, 65, 69-75, 162, 229, 230 Różanka, PaKaHKa, Białoruś, obw. grodzieński 75, 77 Ruchna, pow. węgrowski 83, 113 Ruda, pow. wieluński 193 Rudka, pow. bielski 195 Rudniki, Rüdninkai, Litwa, rej. solecznicki 107 Rudno, pow. lubartowski 208, 221 Rudołtowo 113 Rudzienko, pow. otwocki 199 Rudziszki, Rudiśkes, Litwa, rej. szawelski 43 Rudziszki, Rudiśkes, Litwa, rej.
trocki 62 Rutka-Tartak, pow. suwalski 187 Rutki, pow. zambrowski 35 Rutki-Kossaki, pow. zambrowski 59 Rybaki, pow. hajnowski 199 Rybnik-Chwałęcice, pow. rybnicki 182, 183 Ryboły, pow. białostocki 36, 41, 42, 165, 167 Rychwał, pow. koniński 183 Rydzewo 167 Ryga, Riga, Łotwa, reg. ryski 229 Rymań, pow. kołobrzeski 185, 187 Rynki, pow. białostocki 187 Rypin, pow. rypiński 85 Ryszewko, pow. żniński 180 Rytel, pow. chojnicki 168 Rzerzęczyce, pow. częstochowski 183 Rzozów, pow. krakowski 192 Sadlna, pow. koniński 216 Sadłów, pow. rypiński 67 Sadowne, pow. węgrowski 191 Sakowszczyzna, CaKayIbIHa, Białoruś, obw. miński 131 Sałacie, Canaque, Białoruś, obw. grodzieński 63 Samara, CaMapa, Rosja, obw. samarski 14 Samogórd, pow. sokolski 189 Samsonów, pow. kielecki 192 Sanniki, pow. gostyniński 183 Sarnówek, pow. ostrowiecki 176 Sączów, pow. będziński 87 Sejny, pow. sejneński 61,171 Seroczyn 226 Sędziejowice, pow. laski 171, 199 Sędziszów, pow. jędrzejowski 191 269
Siady, Seda, Litwa, rej. telszański 60 Sidra, pow. sokolski 35 Siedlce, pow. siedlecki 22,29,62-79,86,90,104-105,113-116,126, 134, 139,143-147, 187,191, 192, 201,207, 215-216, 220-221 Siedliszcze, pow. chełmski 62 Sieluń, pow. makowski 173 Siemiatycze, pow. siemiatycki 61,190,193 Siemionowicze/Siemianowicze, CAIMEHaBiHbI, Białoruś, obw. miński 35 Siemoń, pow. toruński 180, 182 Siemyśl, pow. kołobrzeski 178 Siepraw, pow. myślenicki 141, 255 Sierpc, pow. sierpecki 94 Siewierz, pow. będziński 87, 89 Sikórz, pow. płocki 171 Silno, pow. chojnicki 199 Simno, Simnas, Litwa, rej. olicki 60 Skalbmierz, pow. kazimierski 89 Skarlin, pow. nowomiejski 168 Skarszewy, pow. starogardzki 94 Skibniew-Podawce, pow. sokołowski 183 Skopiszki, Skapiśkis, Litwa, rej. kupiski 85 Skórzec, pow. siedlecki 144, 165, 193 Skrundzie, CKPyHA3i, Białoruś, obw. grodzieński 108 Skrzeszewy, pow. płocki 182 Słonim, CHOHiM, Białoruś, obw. grodzieński 42 Słupicą, pow. radomski 208 Służew 19 Smardzewice, pow. opoczyński 60 Smogorzewo, pow. pułtuski 59 Smolany 31 Smolany, pow. sejneński 172, 196 Smołwa, Smalvos, Litwa, rej. jezioroski 62, 63 Smorgonie, CMaproHb, Białoruś, obw. grodzieński 129 Smoszewo, pow. nowodworski 185 Sobienie-Jeziory, pow. otwocki 70 Sobików, pow. piaseczyński 182, 183 Sochaczew-Trojanów, pow. sochaczewski 168 Soczi, Coun, Rosja, Krasnodarski Kraj 198 Sokołów Podlaski, pow. sokołowski 107, 108, 134, 211, 215, 226 Sokoły, pow. wysokomazowiecki 170,197 Sokółka, pow. sokolski 192 Soły, CO/bI, Białoruś, obw. grodzieński 32 Somonino, pow. kartuski 199 Sopoćkinie/Teolin, CanopKin, Białoruś, obw.
grodzieński 62 Sosnowiec, m. pow. 197, 230 Spycimierz, pow. poddębicki 198 Srebrna 197 Stanisław Górny, pow. wadowicki 191 Starawieś, pow. węgrowski 60, 123, 125, 130, 165, 221 Stare Dłutowo, pow. działdowski 176 Starogard Gdański, pow. starogardzki 147, 167 Starogród, pow. chełmiński 197 Staroje Rykowo, Crapoe PbIKOBO, Rosja, obw. twerski 60 Starokrzepice, pow. kłobucki 176, 178 Stary Gołębin, pow. kościański 173 Stary Lubotyń, pow. łomżyński 82 Stary Skarżyn, pow. zambrowski 198 Stawiszyn, pow. kaliski 131,197 Sterdyń, pow. sokołowski 190 Stoczek Łukowski, pow. łukowski 44, 88 Stoczek, pow. lidzbarski 191 Stolec, pow. sieradzki 178 Stołpce, CroyópM, Białoruś, obw. miński 93 Stróża, pow. brzeski 221 Strubnica, Crpyóniza, Białoruś, obw. grodzieński 130 Struga-Marki 171 270 Stryki, pow. bielski 34, 38 Studzianna, pow. opoczyński 192 Subkowy, pow. tczewski 208 Suchcice, pow. bełchatowski 181 Suchowola, pow. radzyński 130,165 Sulatycze, CyAHiHbI, Białoruś, obw. grodzieński 42 Supraśl, pow. białostocki 59 Surnia Wola 193 Susza, Cyma, Białoruś, obw. witebski 31 Suwałki, m. pow. 35, 60, 67, 167 Swory, pow. bialski 63 Sylwanowce, CenißaHayubi, Białoruś, obw. grodzieński 63 Sypniewo, pow. makowski 170,173 Szack, IIIa K, Białoruś, obw. miński 62 Szadek, pow. zduńskowolski 185 Szadłowice, pow. inowrocławski 208 Szawle, Śiauliai, Litwa, rej. szawelski 61 Szczecin, pow. szczeciński 170 Szczecin-Podjuchy, pow. szczeciński 170 Szczekociny, pow. zawierciański 63 Szczepki, pow. augustowski 187 Szczuczyn, pow. grajewski 176 Szczygłowice-Knurów, pow. gliwicki 191 Szembruk, pow. grudziądzki
183 Szemud, pow. wejherowski 187 Szereszów, IllapaIOBa, Białoruś, obw. brzeski 42 Szmurły, pow. bielski 185 Szreńsk, pow. mławski 191 Sztabin, pow. augustowski 23 Sztylewce, Ukraina, obw. bracławskim 50 Szydłowo, pow. mławski 176 Szydłów, Siluva, Litwa, rej. rosieński 85 Szyłele, Silale, Litwa, rej. szyłelski 58, 62 Szynwałd, pow. grudziądzki 170 Szyszek, pow. pułtuski 93 Śmiłowicze, CMi/aBiHbI, Białoruś, obw. miński 35 Smiłowo, pow. pilski 193 Śniadowo, pow. łomżyński 131 Świerże Górne, pow. kozienicki 93,131 Świętobrość, Sventybrastis, Litwa, rej. kiejdański 62 Targoszyce, pow. będziński 89 Tarnawa, pow. bocheński 192 Taurogi, Taurage, Litwa, rej. tauroski 85 Tczew, pow. tczewski 16, 187, 189, 190, 191 Teolin, pow. sokolski 60, 62 Teratyn, pow. hrubieszowski 220 Tłuszcz, pow. wołomiński 198 Tomaszów Mazowiecki, pow. tomaszowski 167, 170, 197 Toruń, m. pow. 15, 16, 19, 94, 181 Trawniki, pow. świdnicki 185 Trawy, pow. węgrowski 195 Trąbki, pow. garwoliński 182 Tuczna, pow. bialski 34, 38 Tumlin-Węgle, pow. kielecki 192 Turna, pow. węgrowski 113 Turośń Kościelna, pow. białostocki 35 Tutajew, TyraXeB, Rosja, obw. jarosławski 68 Tymawa, pow. tczewski 182 Tyrnawa 181 Tyrów 191 Uchanie, pow. hrubieszowski 220, 221 Ulan-Majorat, pow. radzyński 165 Unierzyż, pow. mławski 187 Urle, pow. wołomiński 197 Ursus-Czechowice, ob. Warszawa-Ursus 221 Ustronie Morskie, powiat kołobrzeski 177
Użusole, Uźusaliai, Litwa, rej. jonawski 61 Waniewo, pow. wysokomazowiecki 195 Warpuciny, Varputenai, Litwa, rej. szawelski 85 Warszawa-Falenica 187 Warszawa-Huta 197 Warszawa-Okęcie 221 Warszawa-Powiśle 197 Warszawa-Rembertów 185 Warszawa-Rembertów 185 Warszawa-Tarchomin 19 Warszawa- Wawrzyszew 178 Warszowice, pow. pszczyński 182, 199 Wasilków, pow. białostocki 42 Wąbrzeźno, pow. wąbrzeski 94, 183 Wąsosz, pow. węgrowski 114 Wełtyń, pow. gryfiński 187 Wereszczyn, pow. włodawski 195 Węgierki, pow. wrześnieński 173 Węgorzewo, pow. węgorzewski 170, 173 Węgrów, pow. węgrowski 9-11, 21-23, 27, 31, 37,41-86, 90,103-105, 113-134, 139, 143-157, 160, 165-199, 201-202, 207-208, 215- 216, 229 Węgrzce, pow. krakowski 197 Węgrzynowe, pow. makowski 171, 197 Wiartel, pow. piski 198 Wiązowna, pow. otwocki 197 Wieksznie, Vieksniai, Litwa, rej. telszański 59 Wielądki, pow. węgrowski 113 Wielenin, pow. poddębicki 173 Wieliczki, pow. olecki 187 Wielka Sworotwa, Baixas CBapoTBa, Białoruś, obw. brzeski 42 Wieniawa, pow. przysuski 190 Wierciliszki, BepIAiIIKi, Białoruś, obw. grodzieński 130 Wiersze, pow. nowodworski 183 Wierzbnie, pow. węgrowski 70, 115 Wierzbno 115, 116,201 Wierzbołowo, Virbalis, Litwa, rej. mariampolski 66, 67 Wierzchlas, pow. wieluński 89 90 Wigry, pow. suwalski 65, 66, 67, 172, 197 Wilgie (Wielgie) 170 Wilno, Vilnius, Litwa, rej. wileński 13,33,40-44,67-73,82,97,105-107,229 Wiłkomierz, Ukmerge, Litwa, rejon wiłomierski 85 Winna, 188 Winna-Poświętna, pow. wysokomazowiecki 59 Winnica 197 Wirów, pow. sokołowski 113, 178 Wiskitki, pow. żyrardowski 185 Wisznice, pow. bialski 170,
190 Wiśniew 170 Wiśniew, pow. miński 221 Wiśniówka, pow. kielecki 192 Witkowo, pow. gnieźnieński 178 Włocławek, m. pow. 93, 94, 156 Włocławek-Grzywno, m. pow. 94 Włodawa, pow. włodawski 187 Włoszczowa, pow. włoszczowski 61 Wodzisław Sląski-Radlin, pow. wodzisławski 185 Wodżgiry, Vadzgirys, Litwa, rej. jurborski 61 Wohyń, pow. radzyński 63 Wola Korytnicka, pow. węgrowski 113 Wolbórz, pow. piotrkowski 189 Wolsniszcze, pow. węgrowski 113 Wołowiel, Ba/OBe/b, Białoruś, obw. brzeski 42 Wołpa, Boyna, Białoruś, obw. grodzieński 35, 38 Wołyńce, pow. siedlecki 187 Worniany, BapHAHbI, Białoruś, obw. grodzieński 34 Wornie, Varniai, Litwa, rej. telszeński 34 271 Woronowo, Bopanasa, Białoruś, obw. grodzieński 34 Wólka Rokicka, pow. lubartowski 189 Wólka Świniarska, pow. węgrowski 114, 115 Wólką Wierzbnińska, pow. węgrowski 115, 116, 201 Wrocimowice, pow. proszowicki 85 Wrocław, m. pow. 86, 130, 133,156, 230 Wrona, pow. płoński 130 Wyłazy, Buinasbi, Białoruś, obw. brzeski 42 Wysoka Ruda, Visakio Rüda, Litwa, rej. mariampolski 67 Wysoka, pow. wadowicki 190 Wysokie Litewskie, BsicoKae, Białoruś, obw. brzeski 35 Wysokie Mazowieckie, pow. wysokomazowiecki 59,198 Wyszków, pow. wyszkowski 178 Wyszków-Rybienko Leśne, pow. wyszkowski 168, 182 Zabłoć, 3aba/aib, Białoruś, obw. grodzieński 33 Zabłudów, pow. białostocki 173 Zagórze 192 Zagwiździe, pow. opolski 182 Zakroczym, pow. nowodworski 21 Zakrużce, 3aKpyKri, Białoruś, obw. grodzieński 61 Zakrzewo Kościelne-Kępa Polska, pow. płocki 177 Zalesie, pow. węgrowski 113 Zambrów, pow. zambrowski 59,187 Zarzecz 178 Zasław, 3aczaye, Białoruś, obw. miński
31 Zawada 178 Zawady 195 Zawieprzyce, pow. łęczycki 190 Zblewo, pow. starogardzki 170 Zbrosza Duża, pow. grójecki 187 Zbuczyn, pow. siedlecki 63 Zduny, pow. łowicki 183 Zdziechowa, pow. gnieźnieński 173 Złaków Kościelny, pow. łowicki 183 Złotków, pow. koniński 63 Zofików 171 Zwierzyniec Wielki, pow. sokolski 182, 187 Zwinarz, pow. nowomiejski 195 Zybały, Zibalai, Litwa, rej. szyrwincki 62 Zygry, pow. poddębicki 199 Żarczyce Duże, pow. jędrzejowski 187 Żdżanne, pow. krasnostawski 63 Zegary, pow. sejneński 192 Żelazów (Zielazów), pow. węgrowski 113,116, 201 Żeleźniki, pow. węgrowski 9-10,23,29-31,39,44,65,67-83,90,104 Żelistrzewo, pow. pucki 198 Żerocin, pow. bialski 191 Żoginie, Żaiginys, Litwa, rej. rosieński 82 Żulin, pow. krasnostawski 226 Życzyn, pow. garwoliński 131 Żyrardów, pow. żyrardowski 167 Bayerische Staatsbibliothek I München ) |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Jamski, Piotr 1972- |
| author_GND | (DE-588)132212919 |
| author_facet | Jamski, Piotr 1972- |
| author_role | aut |
| author_sort | Jamski, Piotr 1972- |
| author_variant | p j pj |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV049069640 |
| ctrlnum | (OCoLC)1392142971 (DE-599)BVBBV049069640 |
| era | Geschichte 1800-1999 gnd |
| era_facet | Geschichte 1800-1999 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 cb4500</leader><controlfield tag="001">BV049069640</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20231013</controlfield><controlfield tag="007">t|</controlfield><controlfield tag="008">230727s2022 xx a||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="015" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">UWD 2023/7977</subfield><subfield code="2">dnb</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788366519510</subfield><subfield code="9">978-83-66519-51-0</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788396601308</subfield><subfield code="9">978-83-966013-0-8</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="z">8396601305</subfield><subfield code="9">8396601305</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1392142971</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV049069640</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Jamski, Piotr</subfield><subfield code="d">1972-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)132212919</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Mistrzowie</subfield><subfield code="b">ludwisarze z Różany, Żeleźnik, Węgrowa w XIX-XX wieku = Masters : the bell-founders from Róžana, Żeleźniki, Węgrów</subfield><subfield code="c">Piotr Jamski</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Masters</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Warszawa</subfield><subfield code="b">Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk</subfield><subfield code="c">2022</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">271 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen</subfield><subfield code="c">31 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">sti</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="490" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Materiały do dziejów Ludwisarstwa</subfield><subfield code="v">t. 2</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zusammenfassung in belarusischer, englischer und russischer Sprache</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1800-1999</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Dzwony</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Ludwisarstwo</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Ludwisarze</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Ludwisarstwo / historia</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Odlewnicy dzwonów / Białoruś / Różana / 19 w</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Odlewnicy dzwonów / Białoruś / Różana / 20 w</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Odlewnicy dzwonów / Polska / Węgrowski, Powiat / 19 w</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Odlewnicy dzwonów / Polska / Węgrowski, Powiat / 20 w</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Glockengießerei</subfield><subfield code="0">(DE-588)4570068-0</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Glockengießer</subfield><subfield code="0">(DE-588)4157640-8</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Kunsthandwerk</subfield><subfield code="0">(DE-588)4073883-8</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Handwerk</subfield><subfield code="0">(DE-588)4023299-2</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Różana (Białoruś, obw. brzeski, rej. prużański)</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Węgrów (woj. mazowieckie)</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Żeleźniki (woj. mazowieckie, pow. węgrowski, gm. Miedzna)</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Belarus</subfield><subfield code="0">(DE-588)4079143-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Belarus</subfield><subfield code="0">(DE-588)4079143-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Glockengießerei</subfield><subfield code="0">(DE-588)4570068-0</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Glockengießer</subfield><subfield code="0">(DE-588)4157640-8</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="4"><subfield code="a">Handwerk</subfield><subfield code="0">(DE-588)4023299-2</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="5"><subfield code="a">Kunsthandwerk</subfield><subfield code="0">(DE-588)4073883-8</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="6"><subfield code="a">Geschichte 1800-1999</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="830" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">Materiały do dziejów Ludwisarstwa</subfield><subfield code="v">t. 2</subfield><subfield code="w">(DE-604)BV044460868</subfield><subfield code="9">2</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personenregister</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000011&line_number=0006&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Ortsregister</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20231013</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">709</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09034</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">709</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09034</subfield><subfield code="g">478</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">709</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">709</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">478</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-034331628</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Różana (Białoruś, obw. brzeski, rej. prużański) dbn Węgrów (woj. mazowieckie) dbn Żeleźniki (woj. mazowieckie, pow. węgrowski, gm. Miedzna) dbn Belarus (DE-588)4079143-9 gnd Polen (DE-588)4046496-9 gnd |
| geographic_facet | Różana (Białoruś, obw. brzeski, rej. prużański) Węgrów (woj. mazowieckie) Żeleźniki (woj. mazowieckie, pow. węgrowski, gm. Miedzna) Belarus Polen |
| id | DE-604.BV049069640 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T22:26:41Z |
| indexdate | 2024-11-25T11:11:47Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788366519510 9788396601308 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-034331628 |
| oclc_num | 1392142971 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 271 Seiten Illustrationen 31 cm |
| psigel | BSB_NED_20231013 |
| publishDate | 2022 |
| publishDateSearch | 2022 |
| publishDateSort | 2022 |
| publisher | Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk |
| record_format | marc |
| series | Materiały do dziejów Ludwisarstwa |
| series2 | Materiały do dziejów Ludwisarstwa |
| spelling | Jamski, Piotr 1972- Verfasser (DE-588)132212919 aut Mistrzowie ludwisarze z Różany, Żeleźnik, Węgrowa w XIX-XX wieku = Masters : the bell-founders from Róžana, Żeleźniki, Węgrów Piotr Jamski Masters Warszawa Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk 2022 271 Seiten Illustrationen 31 cm sti rdacontent txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Materiały do dziejów Ludwisarstwa t. 2 Zusammenfassung in belarusischer, englischer und russischer Sprache Geschichte 1800-1999 gnd rswk-swf Dzwony dbn Ludwisarstwo dbn Ludwisarze dbn Ludwisarstwo / historia jhpk Odlewnicy dzwonów / Białoruś / Różana / 19 w jhpk Odlewnicy dzwonów / Białoruś / Różana / 20 w jhpk Odlewnicy dzwonów / Polska / Węgrowski, Powiat / 19 w jhpk Odlewnicy dzwonów / Polska / Węgrowski, Powiat / 20 w jhpk Glockengießerei (DE-588)4570068-0 gnd rswk-swf Glockengießer (DE-588)4157640-8 gnd rswk-swf Kunsthandwerk (DE-588)4073883-8 gnd rswk-swf Handwerk (DE-588)4023299-2 gnd rswk-swf Różana (Białoruś, obw. brzeski, rej. prużański) dbn Węgrów (woj. mazowieckie) dbn Żeleźniki (woj. mazowieckie, pow. węgrowski, gm. Miedzna) dbn Belarus (DE-588)4079143-9 gnd rswk-swf Polen (DE-588)4046496-9 gnd rswk-swf Polen (DE-588)4046496-9 g Belarus (DE-588)4079143-9 g Glockengießerei (DE-588)4570068-0 s Glockengießer (DE-588)4157640-8 s Handwerk (DE-588)4023299-2 s Kunsthandwerk (DE-588)4073883-8 s Geschichte 1800-1999 z DE-604 Materiały do dziejów Ludwisarstwa t. 2 (DE-604)BV044460868 2 Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personenregister Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000011&line_number=0006&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Ortsregister |
| spellingShingle | Jamski, Piotr 1972- Mistrzowie ludwisarze z Różany, Żeleźnik, Węgrowa w XIX-XX wieku = Masters : the bell-founders from Róžana, Żeleźniki, Węgrów Materiały do dziejów Ludwisarstwa Dzwony dbn Ludwisarstwo dbn Ludwisarze dbn Ludwisarstwo / historia jhpk Odlewnicy dzwonów / Białoruś / Różana / 19 w jhpk Odlewnicy dzwonów / Białoruś / Różana / 20 w jhpk Odlewnicy dzwonów / Polska / Węgrowski, Powiat / 19 w jhpk Odlewnicy dzwonów / Polska / Węgrowski, Powiat / 20 w jhpk Glockengießerei (DE-588)4570068-0 gnd Glockengießer (DE-588)4157640-8 gnd Kunsthandwerk (DE-588)4073883-8 gnd Handwerk (DE-588)4023299-2 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4570068-0 (DE-588)4157640-8 (DE-588)4073883-8 (DE-588)4023299-2 (DE-588)4079143-9 (DE-588)4046496-9 |
| title | Mistrzowie ludwisarze z Różany, Żeleźnik, Węgrowa w XIX-XX wieku = Masters : the bell-founders from Róžana, Żeleźniki, Węgrów |
| title_alt | Masters |
| title_auth | Mistrzowie ludwisarze z Różany, Żeleźnik, Węgrowa w XIX-XX wieku = Masters : the bell-founders from Róžana, Żeleźniki, Węgrów |
| title_exact_search | Mistrzowie ludwisarze z Różany, Żeleźnik, Węgrowa w XIX-XX wieku = Masters : the bell-founders from Róžana, Żeleźniki, Węgrów |
| title_exact_search_txtP | Mistrzowie ludwisarze z Różany, Żeleźnik, Węgrowa w XIX-XX wieku = Masters : the bell-founders from Róžana, Żeleźniki, Węgrów |
| title_full | Mistrzowie ludwisarze z Różany, Żeleźnik, Węgrowa w XIX-XX wieku = Masters : the bell-founders from Róžana, Żeleźniki, Węgrów Piotr Jamski |
| title_fullStr | Mistrzowie ludwisarze z Różany, Żeleźnik, Węgrowa w XIX-XX wieku = Masters : the bell-founders from Róžana, Żeleźniki, Węgrów Piotr Jamski |
| title_full_unstemmed | Mistrzowie ludwisarze z Różany, Żeleźnik, Węgrowa w XIX-XX wieku = Masters : the bell-founders from Róžana, Żeleźniki, Węgrów Piotr Jamski |
| title_short | Mistrzowie |
| title_sort | mistrzowie ludwisarze z rozany zeleznik wegrowa w xix xx wieku masters the bell founders from rozana zelezniki wegrow |
| title_sub | ludwisarze z Różany, Żeleźnik, Węgrowa w XIX-XX wieku = Masters : the bell-founders from Róžana, Żeleźniki, Węgrów |
| topic | Dzwony dbn Ludwisarstwo dbn Ludwisarze dbn Ludwisarstwo / historia jhpk Odlewnicy dzwonów / Białoruś / Różana / 19 w jhpk Odlewnicy dzwonów / Białoruś / Różana / 20 w jhpk Odlewnicy dzwonów / Polska / Węgrowski, Powiat / 19 w jhpk Odlewnicy dzwonów / Polska / Węgrowski, Powiat / 20 w jhpk Glockengießerei (DE-588)4570068-0 gnd Glockengießer (DE-588)4157640-8 gnd Kunsthandwerk (DE-588)4073883-8 gnd Handwerk (DE-588)4023299-2 gnd |
| topic_facet | Dzwony Ludwisarstwo Ludwisarze Ludwisarstwo / historia Odlewnicy dzwonów / Białoruś / Różana / 19 w Odlewnicy dzwonów / Białoruś / Różana / 20 w Odlewnicy dzwonów / Polska / Węgrowski, Powiat / 19 w Odlewnicy dzwonów / Polska / Węgrowski, Powiat / 20 w Glockengießerei Glockengießer Kunsthandwerk Handwerk Różana (Białoruś, obw. brzeski, rej. prużański) Węgrów (woj. mazowieckie) Żeleźniki (woj. mazowieckie, pow. węgrowski, gm. Miedzna) Belarus Polen |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034331628&sequence=000011&line_number=0006&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| volume_link | (DE-604)BV044460868 |
| work_keys_str_mv | AT jamskipiotr mistrzowieludwisarzezrozanyzeleznikwegrowawxixxxwiekumastersthebellfoundersfromrozanazeleznikiwegrow AT jamskipiotr masters |