Nga historia e shqiptarëve të Egjiptit gjatë shekujve XV-XX:
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Albanian |
| Veröffentlicht: |
Shkup, Prishtinë, Tiranë
Logos-A
2022
|
| Ausgabe: | Version i zgjeruar |
| Schriftenreihe: | Biblioteka Gjurmët
|
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Abstract Abstract Literaturverzeichnis |
| Beschreibung: | 211 Seiten Illustrationen, Porträts 21 cm |
| ISBN: | 9789989589676 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV048602110 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20230112 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 221209s2022 ac|| |||| 00||| alb d | ||
| 020 | |a 9789989589676 |9 978-9989-58-967-6 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1354316636 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV048602110 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a alb | |
| 049 | |a DE-12 |a DE-Re13 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Mūfākū, Muḥammad |d 1952- |e Verfasser |0 (DE-588)1054748411 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Nga historia e shqiptarëve të Egjiptit gjatë shekujve XV-XX |c Muhamed Mufaku |
| 250 | |a Version i zgjeruar | ||
| 264 | 1 | |a Shkup, Prishtinë, Tiranë |b Logos-A |c 2022 | |
| 300 | |a 211 Seiten |b Illustrationen, Porträts |c 21 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 490 | 0 | |a Biblioteka Gjurmët | |
| 546 | |a Zusammenfassung in albanischer und französischer Sprache | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 0 | 7 | |a Albaner |0 (DE-588)4068517-2 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Historische Persönlichkeit |0 (DE-588)4025111-1 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Herrscher |0 (DE-588)4024600-0 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Ägypten |0 (DE-588)4000556-2 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 655 | 7 | |0 (DE-588)4006804-3 |a Biografie |2 gnd-content | |
| 689 | 0 | 0 | |a Ägypten |0 (DE-588)4000556-2 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Albaner |0 (DE-588)4068517-2 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Historische Persönlichkeit |0 (DE-588)4025111-1 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Herrscher |0 (DE-588)4024600-0 |D s |
| 689 | 0 | 4 | |a Geschichte |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20230111 | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033977619 | ||
| 942 | 1 | 1 | |c 900 |e 22/bsb |g 4965 |
| 942 | 1 | 1 | |c 929 |e 22/bsb |g 6 |
| 942 | 1 | 1 | |c 909 |e 22/bsb |g 4965 |
| 942 | 1 | 1 | |c 929 |e 22/bsb |g 4965 |
| 942 | 1 | 1 | |c 909 |e 22/bsb |g 6 |
| 942 | 1 | 1 | |c 900 |e 22/bsb |g 6 |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1804184648102707200 |
|---|---|
| adam_text | PËRMBAJTJA: Parathënie.................................................................. 7 Prania e shqiptarëve/arnautëve në Egjipt gjatë shek. XV................ 13 Prania shqiptare në Egjipt gjatë shekullit të parë të sundimit osman.... 24 Prania e shqiptarëve në Egjipt gjatë shekujve XVIII-XIX në bazë të historianit egjiptian të asaj kohe, al֊Xhabarti............................ 37 1. Prania e shqiptarëve para ekspeditës franceze në Egjipt......... 39 2. Prania shqiptare gjatë ekspeditës franceze në Egjipt............ 43 3. Prania e shqiptarëve gjatë fazës kalimtare 1801-1805............ 45 4. Prania e shqiptarëve në Egjipt pas arritjes se Mehmet Aliut në pushtet 1805-1821.............................................. 52 Mehmet Ali Pasha midis Shqipërisë dhe Egjiptit........................ 61 Mehmet Ali Pasha në thesarin popuIlor shqiptar: Blēta shqiptare sishembull............................................. 83 1. Blēta shqiptare dhe rëndësia e saj............................... 83 2. Th imi Mitko e Mehmet Aliu........................................ 84 3. 1mazhі i Mehmet Aliut në Bleten shqiptare ........... .... 86 4. Nizaja midis versionit popullor dhe version it historik.......... 87 Këngët historike për Mehmet Aliun në Bleten shqiptare ......... 91 Kolonia shqiptare në Egjipt dhe roli i saj në rilindjen kombëtare....... 96 Për alfabetin e shtetin kombëtar........................................ 112 Princi Fuad kandidati përfronin e Shqipërisë më 1912-1913 dhe mbret i Egjiptit gjatë 1922-1936........................................ 126 Teqja bektashiane e
Kajros si çerdhe shqiptare gjatë 1886-1963...... 140
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TË EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX Vitet e mbretit Ahmet Zogu në Egjipt 1946-1955......................... 156 SHTOJCË............................................................................. 171 Përfundim.......................................................................... 177 Conclusion.......................................................................... 181 Leksikon i vogei.................................................................... 185 Burimet dhe literatura........................................................... 203
Përfundim Historia e shqiptarëve të Egjiptit është pjesë e historisë së perandorive që zotëronin pellgun lindor të Mesdheut nga mesjeta deri në kohën e re, përkatësisht Bizanti, Sulltanati i mamlukëve dhe Perandoria osmane. Në këtë kon tekst, me zhvillimin e luftërave, tregtinë dhe shpërnguljeve, shqiptarët u duken në skenë aty këtu si luftëtarë e tregtarë, madje edhe sundues. Kështu, përkundër mendimit se prania e shqiptarëve në Egjipt është e vonshme, e lidhur me sundimin gati 400 vjetësh të Egjiptit, hulumtimet e reja nxjerrin në skenë një prani më të hershme të shqiptarëve në Egjipt, edhe atë qysh në shekullin XV. Kjo prani e hershme lidhet me sulltanatin e mamlukëve, përkatësisht me natyrën e këtij shteti, me çka dy shqiptarë arritën të bëhen sulltanë të këtij shteti që kishte një shtrirje të madhe dhe një pozitë të rëndësishme: prej jug të Anadollit deri në veri të Sudanit, e prej Eufratit deri në Cirenikës të Libisë. Me vendosjen e pushtetit osman ne vitin 1517, Egjipti u shndërrua në një vilajet osman në krye me një pashë të emëruar nga Stambolli, por me një administrate që varėj prej gjendjes në Qendër. Kështu, në shekullin e pare të sundimit osman, kur Perandoria ishte në beteja të mëdha me Venedikun, Spanjën e Portugalinë për dominim në Mesdhe e në Detin e Kuq, Egjipti kishte rëndësi të madhe në saje të pozitës së saj. Ndaj, Stambolli kishte kujdes që në krye të këtij vilajeti të emëroheshin ushtarakë të njohur, në mesin e të cilëve ka pasur disa shqiptarë (Sulejman pasha, Sinan pasha etj.). Këta shqiptarë u shquan në Egjipt me ^177^-
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARĒVE TË EGJIPTIT GJATĚ SHEKUJVE XV-XX veprat e tyre dhe lanë shumë monumente me viere histo rike që zbukurojnë Kajron edhe sot e kësaj dite. Megjithatë, kur përmendet prania shqiptare në Kajro, menjëherë përmendet figura e madhe e shek. XIX, Mehmet Aliu i Kavallës, і cili u shpall vali më 1805, pasi që u bë udhëheqës i forcave shqiptare (nja 5 mijë vetë) që u grumbulluan për t i dëbuar francezët prej atij vendi. Mehmet Aliu arriti për një kohë të shkurtë të realizojë reformat radikale në Egjipt, me çka Egjipti u shndërrua në një fuqi rajonale, sa që ushtria e tij, më 1833, arriti në afërsi të Stambolli, por Fuqitë e Mëdha ndërhynë dhe shtrënguan Μ. Aliun që të kënaqet vetëm me Egjiptin. Pikërisht në atë kohë, M. Aliu u lidh me viset shqiptare dhe nxiti shumë kryengritje shqiptare kundër sundimit osmane, por Fuqitë e Mëdha ndërhynë edhe një herë kundër Mehmet Aliut më 1840-1841, atëherë kur me Marrëveshjen e Londres, M. Aliu u shtrëngua të tërhiqte forçat e tij në Egjipt, i cili iu njoh në trashëgim. Me këtë, Meh met Aliu fitoi titullin e Krijuesit të Egjiptit modem dhe themeloi një dinasti që e sundoi këtë vend deri në vitin 1952. Me sundimin e dinastisë shqiptare (1805-1952), një pjesë e ushtarëve shqiptare kaluan në jetën civile, dūke u marrë me tregtinë, kurse një pjesë tjetër formoi elitën e re ushtarake- politike në vend. Me zhvillimin e hovshëm të Egjiptit nën sundimin e dinastisë shqiptare, e sidomos pas hapjes së Kanalit të Suezit më 1869, shumë shqiptare erdhën e u vendosen në Egjipt në gjysmën e dytë të shek. XIX, me çka u
krijua Kolonia e Kajros , e cila ishte ndër kolonitë me aktive në kohën e Rilindjes Kombëtare. Me botimin e Bietēs shqiptare në Aleksandri më 1878, e cila kishte vlerë të veçantë për Rilindjen Kombëtare, shqiptarët e Egjiptit u dalluan me kontributin e tyre në këtë fushë, duke nxjerrë shumë gazeta e botime në gjuhën shqipe, e duke pasuruar letërsinë shqipe me gjini e tema të reja
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTA REVE ТЕ EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX në saje krijimeve të Thimi Mitkos, Spiro Dines, Milo Duçit, Anton Zako Çajupit, Filip Shirokës e të tjerë. Dinastia shqiptare dhe kolonia shqiptare në Egjipt kishin nje vend ku takoheshin: Teqja bektashiane në Kajro, e cila u shndërrua në teqe thjeshtë shqiptare (1886-1965) me baballarë e dervishë me ambicie kombëtare, duke marrë pje se në shpërndarjen e librave shqipe që botoheshin në Kajro gjithandej viseve shqiptare. Ky aspekt u duke veçanërisht me pushtimin fashist të Shqipërisë më 1939 dhe me mbylljen e ambasadës së Mbretërisë shqiptare në Kajro, kur Baba Siri e udhëhoqi protesten kunder këtij pushtimi, duke e shndërruar teqenë në një vend tërheqës për të gjithë shqiptarët. Mirëpo, me përfundimin e Luftës së Dytë Botërore dhe fiilimin e Luftës së ftohtë, më 1946, Mbreti Zog kaloi nga Londra në Kajro, ku u prit si mbret dhe iu hap përsëri am basada e Mbretërisë Shqiptare, pasi që Egjipti nuk kishte njohur Republiken Popullore që u shpallë atëherë. Me ardhjen e Mbretit Zog I dhe vendosjen e Këshillit Mbretëror, në Egjipt shkuan dhe u vendosen shumë shqiptare të elites ushtarake, politike kulturore. Gjatë viteve të qëndrimit të tij në Egjipt (1946-1955), Mbreti Zog u angazhua paralelisht për dy aksione të rëndësishme: shpëtimi i emigrantëve shqiptare prej kampeve të Italisë dhe vendosja e tyre në vendet e Lindjes së Mesme (Egjipt, Jordani, Siri e Liban), si dhe krijimi i një opozitë të përbashkët për të rrëzuar regjimin komunist në Shqipëri me ndihmën e aleatëve (SHBA-të dhe Britaninë e Madhe).
Ndonëse u tërhoqërï me sukses qindra emigrante prej kampeve të Italisë dhe u vendosen në Egjipt e Siri gjatë 1947-1948, Mbreti Zog e pa se rajon nuk është më vend i përshtatshëm pas Luftës arabe-izraelite më 1948,ndaj u an gazhua që emigrantei të orientohen për në SHBA, Kanada etj. Me aksionin e dytë u arrit që në gusht 1949 të formohet
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTA REVE TË EGJIPTIT GJ ATË SHEKUJVE XV-XX Komitetit politik (Shqipëria e lire) në vend të Qeverisë në mërgim, krejt kjo në saje të insistimit të aleatëve. Në krye të këtij Komiteti qëndroi Mit hat Frashëri. Po në atë kohë (1951), Mbreti e kishte të qartë se fati i Shqipërisë po lidhet me perëndimin, ndaj vendosi të kalojë në SHBA-të. Mirëpo, grushti ushtarak që ndodhi më 23 korrik 1952, i çrregulloi punët jo vetëm për Mbretin Zog e dinastine shqiptare, por edhe prania shqiptare në Egjipt nuk ishte më e sigurt. Kështu, pas një propagande kundër dy dinastive shqiptare, më 1953 pasoi shpallja e Republikës dhe mbyllja e Ambasadës Mbretërore Shqiptare në Kajro, kurse Teqja bektashiane u bë viktimë e kësaj gjendje të re dhe u detyrua të mbyllet më 1965. Në këto rrethana shumë shqiptare u detyruan të largohen prej Egjiptit për në SHBA, Kanada, Franca etj., me çka numri i shqiptarëve ra në mënyrë drastike deri në vitet 70 të shek. XX, sa që në Kajro mbeten vetëm ca familja që ruajnë kujtimet e historisë së lavdishme të shqiptarëve në atë vend të Lindjes së Mesme. ^180
Conclusion L histoire des Albanais ď Egypte fait partie intégrante de celles des empires qui régnaient le bassin oriental de la Méditerranée depuis le Moyen Age à l époque moderne, respectivement la Byzance, le Sultanat des Mamelouks et l Empire Ottoman. Dans ce contexte, suite aux différentes guerres, au développement du commerce et aux migra tions, les Albanais se distinguaient comme guerriers et commerçants voire comme autoriteurs. Malgré l opinion que la présence des Albanais de l Egypte est récente, liée à la conquête et la domination de 400 ans environs, les recherches actuelles mettent en évi dence une présence plus ancienne qui date du XV siècle et est liée au Sultanat des Mamelouks, où deux Albanais réu ssirent même à devenir sultan. Notons que ce pays avait une position importante et une grande superficie qui s éten dait du sud de l Anatolie au nord du Soudan, de l Euphrate au Cirénique de Lybie. Suite à l occupation ottoman en 1517, l Egypte est transformé en un vilayet avec en tête un pacha désigné par Istanbul et une administration qui dépendait du centre. Ainsi, durant le premier siècle de la dominątion, alors que l Empire était en guerre avec Venise, l Espagne et le Portugal pour la domination de la Méditerranée et la Mar Rouge, l Egypte était d une grande importance grâce à sa position géographique. Pour cette raison, Istanbul prenait soin à ce qu en tête de ce vilayet soient nommés des mili taires de renommée dont deux Albanais : Sulejman pacha et Sinan pacha. Ces deux pachas étaient distingués à l Egypte ^181
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TË EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX par leurs contributions. En effet ils ont construit nombreux monuments de valeur historique qui décorent même de nos jours la ville du Caire. Cependant, lorsqu on parle de la présence des Albanais au Caire, il faut sans faute faire mention de la grande figure du XIX siècle qui est celle de Mehmet Ali de Kavalla, qui fut proclamé gouverneur en 1805 après avoir été devenu dirigeant de 5000 soldats Albanais qui étaient réunis pour chasser les Français. En un laps de temps, Mehmet Ali Pacha réussit à réali ser des réformes radicales en Egypte pour transformer ce pays en une puissance régionale. Son armée réussit à arri ver jusqu à Istanbul mais les Grandes Puissances intervin rent et obligèrent Mehmet Ali Pacha à se satisfaire seule ment avec l Egypte. En ce temps, Mehmet Ali Pacha se mit en relation avec les régions albanaises et organisa des insu rrections contre la domination ottomane, mais une fois de plus intervinrent les Grandes Puissances entre 1840 et 1841. Mehmet Ali Pacha fut contraint, suite à 1 Accord de Lond res, à ce retirer en Egypte. C est à cette époque que Mehmet Ali Pacha gagna le titre du « Fondateur de l Egypte Moder ne ». Il forma une dynastie qui régna ce pays jusqu en 1952. Durant ce règne de la dynastie albanaise (1805-1952), une partie des soldats Albanais menèrent une vie civile en faisant du commerce, tandis que les autres formèrent une élite militaire et politique du pays. Le développement rapide de l Egypte sous le règne de la dynastie albanaise, surtout après
l ouverture du canal de Suez en 1896, nom breux Albanais vinrent s installer à Egypte durant la deu xième moitié du XIX ième siècle pour former ainsi La Colo nie du Caire qui était une des premières colonie active à l époque de la Renaissance Albanaise. ֊•5182í®-
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARÊVE TE EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX La publication du« Bleta Shqiptare » en Alexandrie en 1878, était d une valeur particulière pour la Renaissance Albanaise. Les Albanais de l Egypte étaient distingués par leur contribution en publiant plusieurs journaux et autres ouvrages pour enrichir de cette manière la littérature alba naise grâce à la contribution de Thimi Mitko, Spiro Dine, Milo Duçi, Anton Žako Cajupi, Filip Shiroka et autres. La dynastie et la colonie albanaises se réunissaient à la théquéer des derviches Albanais au Caire. Entre 1886- 1956 les prieurs derviches diffusaient sur toutes les régions alba naises de livres qui étaient édités au Caire. Cette diffusion prit de l envergure surtout lors de l occupation fasciste de 1 Albanie en 1939 et la fermeture de ľ Ambassade Royale au Caire au moment ou Baba Siri organisa les manifestations contre l envahissement et mit en disposition la Théquée pour tous les Albanais. Cependant, suite à la fin de la Deuxième Guerre Mon diale et le début de la Guerre Froide en 1946, le roi Ahmet Zogu, de Londres vint s installa au Caire. Il fut reçu comme roi et l Ambassade Royale Albanaise fut de nouveau ouverte, vue que la République Populaire Albanaise n était pas reconnue par l Egypte. Suite à l arrivée du Roi Zog I et l établissement du Conseil Royal au Caire, beaucoup d Albanais de l élite militaire, politique et culturelle s insta llèrent en Egypte. Durant les années de séjour entre 19461955, le roi Zog fut engagé sur le salut des émigrants Alba nais des camps ď Italie et leur
installation dans les pays du Proche Orient, comme l Egypte, la Jordanie, la Syrie et le Liban ainsi que la formation commune d une opposition pour renverser le régime communiste en Albanie avec l aide des alliés telles que les Etats Unis et la Grande Bretagne. En effet, des centaines d émigrants des camps italiens étaient installés en Egypte et en Syrie durant les années ^183
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTAREVE TË EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX 1947-1948, mais après la Guerre arabo- israélienne de 1948, le roi Zog s engagea à ce que ces émigrants s orientent plutôt vers les Etats Unis et le Canada. En 1949 le roi forma le comité politique dit L Albanie Libre à la place d un Gouvernement en Exil avec en tête Mit-hat Frasheri. A cette époque, en 1951, le roi constata que le destin de 1 Albanie serait lié à l occident et il décida de passer aux Etats Unis. Le coup d état militaire du 23 juillet 1952 en Egypte fut pour la dynastie albanaise, pour le roi Zog et même pour la colonie albanaise un vrai chaos. Suite à ime propagande contre les deux dynasties albanaises, en 1963 suivi la Proc lamation de la République et la fermeture de l Ambassade Royale Albanaise au Caire, tandis que la théchée des derviches était victime de cette nouvelle situation, c est pour quoi elle fut fermée en 1956. Dans de telles circon stances, nombreux Albanais étaient contraints de s éloigner de l Egypte vers les Etats Unis, le Canada, la France, et autres pays. Le nombre des Albanais fut diminuée d une façon drastique jusqu en 1970 du XX ième siècle. Après cette date il ne restait au Caire que quelques familles qui gardent le souvenir d une histoire glorieuse des Albanais dans ce pays du Proche Orient. •^184
Burimet dhe literatura A. Arkivat Arkivi Qendror i Shtetit, dosja Shoqëritë shqiptare në Egjipt . Arkivi i qeverisë egjiptiane-Abidin, dosje Abhath e Maije turki. Ministria e Vakëfeve të Egjiptit-fondi i vakufnameve. B. Dokumente të botuara Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, Kryengritjet popullore në vitet 30 të shekullit XIX- Dokumente osmane, përgatitur për botim nga Petriką Thëngjilli, Tirane (Instituti i Historisë) 1978. Alfabeti i gjuhës shqipe dhe Kongresi i Manastirit- Studíme, materiale e dokumente, Tirane 1972. Mendimi politik e shoqëror i Rilindjes kombëtare shqiptare I-II, Tirane 1971. Al-Mahfuzat al-malakija al-masrija (Arkivi mbretëror egjiptian), vol. 1, Bejrut 1929. Dosja sekrete e UDB-së, Emigrációm shqiptar 1944-1955. Prishtinë (Koha) 2004. Osmanli Belgelerinde Suriye, Istanbul (IRCICA) 2013. Statuti i Bashkësisë shqiptare në Egjipt, e themeluar më 1929, Etablissmement Phacos ,Kajro p.d. C. Kronika të kohës Abdulrahman al-Xhabarti, Axhaib al-athar fi al-taraxhim wa al-ahbar (Gjurmët e çuditshme në biografitë dhe ngjarjet), Bejrut 1997, vol. 1. Ahmad Xhalabi Abdulgani, Awdah al-isharat fi man tawala Masr alKahira min al-wuzara wa al-bashat (Të dhënat e qarta për valinjtë e Kajros), Kajro 1977. Al-Hamla al-faransija ala Misr fi daw mahtut ultimarti: mahtut Zjaname li Drarandli (Ekspedita franceze në Egjipt në dritën e një dorëshkrimi: dorëshkrimi i Dardanlisë), studimi e përkthimi Xhemal said Abdulgani, Kajro 1999. ^203^
MUHAMED MUfAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TË EGJIPTIT GJATÉ SHĒKUJVE XV-XX Amin Sami, Takwim al-Nil (Kronika e Nilit), vol. 2. Kajro 1928. Jusuf Ibn Tigri Burdi, al-Nuxhum al-zahira fi muluk Misr al-kahira (Yjet e ndritshëm në historinë e mbretërve të Egjiptit), Bejrut 1992, vol. 16. Kutubuldin al-Hanafi, al- Ilam bi a lam bajt allah al-haram fi tarih Макка al-musharaffa (Të dhëna për figura të njohura në historinë e Mekës së shenjtë), Meka 1950. Muhammad Ibn Abdulrrahman al-Sahawi, Al-Daw al-laini՝ fi ahi al-kam al-tasi (Drita e ndritshme për figurát e shek.IX), Bejrut p.d., vol. 3. Muhammad Ibn Ijas al-Hanafi, Badai al-zuhur fi wakai al-duhur (Lulet e bukura në ngjarjet e kohërave), Kajro 1984, vol.5. Ç. Kujtime Ahmad Shafik, Mudhakkarati fi nisf karn (Kujtimet e mia për gjysmë shekulli), vol. 2, pjesa 2, Kajro 1936. Eqrem Beu Vlora, Kujtimet, vol. 2, Tirane (Shtëpia e librit) 2001. Ismail Qemal Vlora, Kujtimet, përktheu Reshad Agaj, Toronto 1968. Muhammad Ahmad Targali pasha, Ishtu hajati bain ha ula, (Kam jetuar në mesin e këtyre), Kajro 1984. D. Būrime historike e letrare Ali Pasha Mubarak, Al-Hutat al-tawfikijwa mudinuha wa biladuha alkadima wa al֊shahira (Planet e reja të Kajros dhe të qyteteve dhe vendeve të vjetra e të njohura), a al-xhadida li Misra 1-Kahira, vol. 5, Kajro 1887. Evlija Xhalabi, Sijahetname Misr (Udhëpërshkrimi i Egjiptit), Kajro 2009. Thimi Mitko, Blēta shqiptare . Tiranë (Institut i Kultures Popullore) 1981. Zaki Fehmi, Safwat al- asr fi tarih wa rusum mashahir rixhal al-asr (Pasqyra e kohës me historinë e fotografitë e figurave të kohës),
Kajro 1926 E. Literatura A. Xhuvani, Jeta e Mehmet Aliut Pashës së Misirit, Tiranë 1921. Abdulrahman Zaki, al-Xhajsh al-masri fi ahd Muhammad Ali al-kabir (Ushtria egjiptiane në kohën e te madhit Mehmet Aliu), Kajro 1939. ^204^
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TE EGJlРТІТ GJATĒ SHEKUJVE XV֊XX Afaf Lutfi al-Sayyid Marsot, Egypt in the Reign of Muhammad Ali, Cambridge (Cambridge University Press) 1984 Ahmad Sirri Dede Baba, al-Risala al-ahmadija fi tarih al-tarika albaktashija (Libri i Ahmetit mbi histerine e tarikatit bektashian), botimi 4, Kajro 1959. Amani Uwais Amin Salih, Munsha at al-amir Sulejman Aga al-silhadar (Monumentet e princit Sulejman Agë Silhadarit) teme e magjistraturës. Fakulteti i arkitektures, Universiteti i Kajros 1995. В. J. Fischer, Mbreti Zog dhe përpjekja për stabilitet në Shqipëri, përktheu Krenar Hajdëri, Tiranë (Çabej) 1996, B. Lewis, Devshirme , The Encyclopaedia of Islam, vol. 2, Leiden 1983. Baba Rexhepi, Misticizma islame dhe bektashizmi, New York 1970. Bedrush Shehu, Shqiptarët dhe çështja lindore në vitet 30 të shekullit XIX , Kosova 3, Prishtinë 1990, Bedrush Shehu, Çështja shqiptare në vitet 30 të shekullit XIX, Prishtinë (Instituti i Historisë) 1990. Beqir Meta, Emigración! politik shqiptar pas Luftës II Botërore , Uni vers 2, Tiranë 2002. Blend Fevziu, Presidenti që u bë mbret, Ahmet Zogu, Tiranë (UETPRESS) 2014. Butrus Abu Manneh, Studies on Islam and the Ottoman Empire in the 19th Century 1826-1876, Istanbul (ISIS) 2001. D. Ayalon, al-Djabarti, The Encyclopaedia of Islam, vol. II, Leiden (E. J. Brill) 1991. David Ayalon, The Historian al-Jabarti and his background , Bulletin of the Scholl of Oriental and African School XXII, London 1960 David Ayalon, The Namluk Miltary Society, Variorum Reprints 1979. Dirasat wa wathaik hall al-difshirma
(Studíme e dokumente mbi divshirmen), Irbid (Kudsija) 1991. Donald Malcolm Reid, Cairo University and the Making of Moddern Egypt, Combridge (Cambridge University Press) 2002. Dhikra al-batal al-fatih Ibrahim Pasha 1848-1948 (Në kujtim të heroit Ibrahim pasha 1848-1948, Kajro 1948. Dhimitër S. Shuteriqi, Gjurmë letrare, Tiranë 9074. Eqrem Zenelaj, Diplomacia e Ismail Kemal Bej Vlorës, rivalitetet e brendshme në Shqipëri dhe rruga e Pavarësisë 1912-1913, Prishtinë (Vatra) 2013. •^205
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARÊVE TË EGJIPTIT GJATË SHĒKUJVE XV-XX F. De Jong, Tha Takiya of Abd Allah al-Maghawiri (Qayghusuz Sultan) in Cairo , Turcica XIII, 1981. F. De Jong, Turuqs and Turuq-linked Institions inNinteenth Century Egyp, Leiden 1978. F. De Jong, The Iconography of Bektashism- A surve of themes and simbolist in clerical. costums, liturgical objects and pictarial art , Manuscripts of the Middle East, vol.4, Leiden 1989. Fadil Bayyat, al-Dawla al- uthmanija fi al-maxhal al-arabi (Perandoria osmane në hapësirën arabe), Beirut 2007. Faruk Borova, Dinastia shqiptare që sundoi Misirin 1805-1952, Tirane (Gent Grafik) 2012. Francis Trix, Udhëtimi sofist i Baba Rexhepit, përktheu Nita Lleshi, Prishtinë (Koha) 2011. G. Jang, Misr min ahd al-mamalik ila nihajet hukum Isma il al-kabir (Egjipti prej periudhës mamluke deri në fund të sundimit të Ismailit), Kajro 1934. Gazmend Shpuza, Kryengritja fshatare në Shqipërinë e mesme 19141915, Tiranë (Instituti i historisë) 1986. Georges Castellan, Histori e Ballkanit, përkthyen Arben Puto dhe Luan Omari, Tiranë (Çabej) 1991. Grup autorësh Historia e letërsisë shqipe, Prishtinë 1975. Grup autorësh, Historia e popullit shqiptar, ribotimi i Prishtinës, vol. 2, Prishtinë 1969. Grup autorësh, Historia e Shqipërisë II, Tiranë (Instituti historisë) 1984. Gwen Robyns, Geraldina e shqiptarëve, biografi e autorizuar, Përktheu Zhilda Dervishi, Tiranë (UET) 2012. Hary T. Norris, Islam in the Balkans: Religion and Society between Euro pe and the Arab World, London (Hurst) 1993; Roberto Morocco Della Rocco, Kombësia dhe feja në
Shqipëri, Tiranë (Elena Gjika) 1994; Rajwwantee Lakshman-Lepain, Shqiptarët dhe mistiscizmi bektashian, Prishtinë-Tiranë (Dukagjini) 1997; Irene Melikoff, Hadji Bektach: un myth et ses avatars, London (Brill) 1998 etj. Hasan Kasim, al-Mazarat al-islamija wa al-athar al-arabija fi Misr wa alKahira al-Mu izzija (Monumentet islame dhe arabe në Egjipt dhe në Kajron e al-Mu izzit), vol. VI, Kajro 1942. ■*1206^
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TË EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX Heath W.Lowry Ismail E. Erunsal, Remembering One s Roots: Mehmed Ali Pasha of Egypt s Link to the Mecedonia Town of KavalaArchitectural Monuments, Inscriptions Documents, Instanbull (Bahçesehir University Press) 2011. Henery Laurens, U Expedition ď Egypte 1798-1901, botimi arab, Kajro 1995. Hysen Selamani, Nga notimet e Zogut I Mbretit të shqiptarëve, Tirane 2008. Hysni Myzyri (redaktor), Historia e Shqipërisë dhe e shqiptarëve, Prizren 2001. Ismet Drmaku, Çështja e autoqefalisë kishtare shqiptare gjatë Rilindjes Kombëtare Shqiptare , Vjetari ХП.ХІІІ, Prishtinë 1981. J. K. Birge, The Bektashi Order of Derwishes, London 1937, Jack A. Crabbs, Writing of History in Nineteenth- Century Egypt: A Study in National Transformation, Wayne State University 1984. Jane Hathway, The Political of Households in Ottoman Egypt, Cam bridge (Cambridge University Press) 1997. Jorgo Bulo, Magjia dhe magjistarët e fjalës, Tiranë (Dituria) 1998. Junan Lebib Rizëk, Euad al-awwal:alma lum wa al-maxh-hul) Fuad I: e njohura dhe e panjohura , Kajro 2005. Khaled Fahmy, All the Pasha s Men: Mehmed Ali, His Army, and His Making of Modern Egypt, Cambridge 1997. Khaled Fahmy, Mehmed Ali: From Ottoman Governor to Ruler of Egypt, Oxford (Oneworld Publication) 2009. Kutubuldin al-Hanafi, al- Ilam bi a lam bajt allah al-haram fi tarih Макка al-musharaffa (Të dhëna për figura të njohura në historinë e Mekës së shenjtë), Meka 1950. L. Mile, Mbi lëvizjen nacionalçlirimtare gjatë sundimit turk , Studíme historike 1, Tiranë 1965. Latifa
Ahmat Salem, Misr fi al-harb al- alamija al-aula 1914-1918 (Egjipti në Luftén e Pare Botërore 1914-1918), Kajro. Latifa Muhammad al-Sajjid, Faruk wa sukut al-Malakija fi Misr 19361952 (Faruku dhe renia e Mbretërisë në Egjipt 1936-1952), Kajro 1989. Locki, Tarih al-aktar al-arabija al-hadith(Historia e re e vendeve arabe), Mosko 1971. Μ. Canard, Dhul-Kadr , The Encyclopadia of Islam, vol. 2, Leiden 1983. ^207
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARĚVE ТЕ EGJIPTH GJATË SHEKUJVE XV-XX Mahmud Hysa, Andon Zakó Çajupi - Jeta dhe vepra, Prishtinë 1983. Memli Krasniqi, Shoqëria biblike britanike për të huaj dhe Bektashizmi 18014-1897, Prishtinë (Instituti albanologjik) 2013. Metin Izeti, Tarikati Bektashian, Tetovē 2001. Muhamed Mufaku- Arnauti, ndërtimet e Muhamed Pashë Dukagjini dhe roli i tyre në zhvillimi e.tregtisë se Halepit gjatë shek. XVI , Universi 2, Tirane 2002. Muhamed Mufaku, Egjipti, qendra e shtypit shqiptar , Rilindja 29.7.1979. Muhamed Mufaku, Shqiptarët e Egjipfit- Krijime dhe botime në gjuhën shqipe , Rilindja 30.7.1979. Muhamed Mufaku, Shqiptarët e Egjiptit- Shoqëritë shqiptare në Egjipt , Rilindja 31.7.1979. Muhamed Mufaku, Monumentet e Sinan Pashës në vendet arabe SKNLSH 31, Prishtinë 2013. Muhamed Mufaku, Lidhjet letrare shqiptare-arabe, Tirane 2009. Muhamed Mufaku, Shqiptarët në botën arabe, Prishtinë (Rilindja) 1990. Muhammad Abu al- Amajim, Athar al-Kahira al-islamija fi al- asr al othmani (Monumentet islame në Kajro gjatë periudhës osmane), Stamboll 2003. Muhammad Dahman, Mu xham al-alfaz al-tarihija fi al- asr al-mamluki, Dimashk 1990. Muhammad Husamuddin Isma il, Madinat al-Kahira min wilajat Muhammad Ali ila Isma il 1805-1879 (Qyteti i Kajros prej kohës së Mehmet Aliut deri Ismail pasha 1805-1879), Kajro 1999, Muhammad Husein Shmasuddin, Љп Tigri Burdi mu arrih Misr fi al- asr al-mamluki (Ibn Tigri Burdi, historian i Egjiptit në periudhën mamluke), Bejrut 1992. Muhammad Sabri, UEmpre egyptian sous Mohamed-Ali et la question d Orient 1811-1849, Paris
1930, botimi arab. Muhammad Suhail Takkush, Tarih al-mamalik fi Misr wa Bilad al-Sham 1250-1517 (Historia e mamlukëve në Egjipt dhe vendet e Shamit 12501517), Bejrut 1999. Muharrem Dezhgiu, Shqipëria nën pushtimin italian (1939-1943), Tirane (Eneas) 2015. ^208
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TË EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX Muhlef A. Al-Xhuburi, imaret Dulgader fi al-sijasa al-mamlukija wa al uthmania (Pricipata Dhulkader ne politiken maminke dhe osmane), Amman 2014. Naim Frashëri, Vepra II, Prishtinë (Rilindja) 1978. Nathalie Clayer, L Albanie-Pays de derviches: les orders mystiques muslumans en Albanie, Berlin-Wisebaden (Otto Harrassowitz) 1990 Neil Rees, Mërgimi mbretëror, përktheu Xhevat Lloshi, Tiranë 2010. P. Μ. Holt, Mamluks , Encyclopaedia of Islam, vol. 4, Leiden 1983. P. Thëngjilli, Kryengritjet në Shqipëri në vitin 1833 , Studíme historike 4, Tiranë 1978. Paul Walker, Exploring an Islamic Empire ֊ Fatimid History and its Sources, London (I. B. Tauris) 2002. Peter Bartl, Shqipëria nga mesjeta deri sot, përktheu Shkumbim Brestovci, Tiranë (Drita) 1999. Petriką Thëngjilli, Kryengritjet popullore kundërosmane në Shqipëri në vitet 1833-1839, Tiranë (Instituti i historisë) 1981. Princi trashëgimtar më rrëfeu për kryefamiljen në revisten e ilustruar javore al-Musawwar , Kajro 25.11.1949. Qemal Morina, Kreta - vend strehimi për kryengritësit shqiptarë , Rilindja (Prishtinë) 26.05.1979. Qemal Morina, Ç thonë egjiptianët për Mehmet Aliun? , Rilindja (Prishtinë). R.Tschudi, Bektashiyya, The Encyclopaedia of Islam, Leiden (E. ƒ. Brill) 1986. Rexhep Ismajli, Emri i shqiptarëve , Gjuha shqipe 3, Prishtinë 1985. Rexhep Qosja, Prej tipologjisë deri te periodizmi, Prishtinë 1979. Robert Elsie, Historia e letërsisë shqiptarë, Tiranë-Pejë (Dukagjin) 1997. S. Mann, Albanian Literature, London 1955. Sajid ashmawi,al-
Junanijun fi Misr (Grekët në Egjipt 1805-1952), Kajro 1997. Salah Ahmad Hreidi, al-Xhalijat fi madinat al-iskandarija fi al- asr al uthmani (Pakicat etnike në Aleksandri gjatë periudhës osmane), Kajro 2004. Sami Frashëri, Vepra II, Prishtinë (Rilindja) 1978. -^209
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TË EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX Skender Rizaj, Kosova gjatë shekujve XV, XVI dhe XVII, Prishtinë (Rilindja) 1982. Stanford ƒ. Shaw, TheFinacial and Administrative Organization and Development of Ottoman Egypt 1517-1798, Priceton 1962. Stavro Skendi, Zgjimi kombëtar shqiptar 1878-1912, përkthyer nga Sken der Luarasi- Nestor Nepravishta, Tiranë (Phonik-Shtëpia e librit) p.d. Stephen Humphreys, From Saladin to Mongols - The Ayyubids of Damascus 1193-1260, London (Suny Press) 1977. Shkëlzen Halimi- Emin Azemi, Shqiptarët e Egjiptit, Shkup (Logos A) 1993. Shkrimtarët shqiptarë, Tiranë 1941. Shyqri Nimani, Mehmet Ali Pasha Kapedani shqiptar që ia ktheu dinjitetin Egjiptit, Prishtinë (Ars Albanica) 2012. Thomas Phillipp Ulrich Haarmann, The Mamluk in Egyptian shqiptare Politics and Society, Cambridge (Cambridge University Press) 1998. Umar al-Iskandari-Salim Hasan,Tarih Misr min al-fath al- uthmani ila kubail al-wakt al-hadir (Historia e Egjiptit prej renies nën sundimin osman deri në kohën e re), Kajro 1916. Vehbi Bajrami, Njeriu që nuk la të shuhet drita e bektashizmit, Illyria 1416.08.1995,. Vuk Vinaver, Trgovina bosanskim robljem tokom ХГѴ veka u Dubrov niku , Anal 2, Dubrovnik 1953, Xhevat Kallajxhi, Bektashizmi dhe teqeja shqiptarë n Amerike, New York 1964 Zvane Crenja, Cultural History of Croatia, Zagreb 1962. Jorgo Bulo, Magjia dhe magjistarët e fjalës, Tiranë (Dituria) 1998. -s3210
|
| adam_txt |
PËRMBAJTJA: Parathënie. 7 Prania e shqiptarëve/arnautëve në Egjipt gjatë shek. XV. 13 Prania shqiptare në Egjipt gjatë shekullit të parë të sundimit osman. 24 Prania e shqiptarëve në Egjipt gjatë shekujve XVIII-XIX në bazë të historianit egjiptian të asaj kohe, al֊Xhabarti. 37 1. Prania e shqiptarëve para ekspeditës franceze në Egjipt. 39 2. Prania shqiptare gjatë ekspeditës franceze në Egjipt. 43 3. Prania e shqiptarëve gjatë fazës kalimtare 1801-1805. 45 4. Prania e shqiptarëve në Egjipt pas arritjes se Mehmet Aliut në pushtet 1805-1821. 52 Mehmet Ali Pasha midis Shqipërisë dhe Egjiptit. 61 Mehmet Ali Pasha në thesarin popuIlor shqiptar: "Blēta shqiptare" sishembull. 83 1. "Blēta shqiptare" dhe rëndësia e saj. 83 2. Th imi Mitko e Mehmet Aliu. 84 3. 1mazhі i Mehmet Aliut në "Bleten shqiptare". . 86 4."Nizaja" midis versionit popullor dhe version it historik. 87 Këngët historike për Mehmet Aliun në "Bleten shqiptare". 91 Kolonia shqiptare në Egjipt dhe roli i saj në rilindjen kombëtare. 96 Për alfabetin e shtetin kombëtar. 112 Princi Fuad kandidati përfronin e Shqipërisë më 1912-1913 dhe mbret i Egjiptit gjatë 1922-1936. 126 Teqja bektashiane e
Kajros si çerdhe shqiptare gjatë 1886-1963. 140
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TË EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX Vitet e mbretit Ahmet Zogu në Egjipt 1946-1955. 156 SHTOJCË. 171 Përfundim. 177 Conclusion. 181 Leksikon i vogei. 185 Burimet dhe literatura. 203
Përfundim Historia e shqiptarëve të Egjiptit është pjesë e historisë së perandorive që zotëronin pellgun lindor të Mesdheut nga mesjeta deri në kohën e re, përkatësisht Bizanti, Sulltanati i mamlukëve dhe Perandoria osmane. Në këtë kon tekst, me zhvillimin e luftërave, tregtinë dhe shpërnguljeve, shqiptarët u duken në skenë aty këtu si luftëtarë e tregtarë, madje edhe sundues. Kështu, përkundër mendimit se prania e shqiptarëve në Egjipt është e vonshme, e lidhur me sundimin gati 400 vjetësh të Egjiptit, hulumtimet e reja nxjerrin në skenë një prani më të hershme të shqiptarëve në Egjipt, edhe atë qysh në shekullin XV. Kjo prani e hershme lidhet me sulltanatin e mamlukëve, përkatësisht me natyrën e këtij shteti, me çka dy shqiptarë arritën të bëhen sulltanë të këtij shteti që kishte një shtrirje të madhe dhe një pozitë të rëndësishme: prej jug të Anadollit deri në veri të Sudanit, e prej Eufratit deri në Cirenikës të Libisë. Me vendosjen e pushtetit osman ne vitin 1517, Egjipti u shndërrua në një vilajet osman në krye me një pashë të emëruar nga Stambolli, por me një administrate që varėj prej gjendjes në Qendër. Kështu, në shekullin e pare të sundimit osman, kur Perandoria ishte në beteja të mëdha me Venedikun, Spanjën e Portugalinë për dominim në Mesdhe e në Detin e Kuq, Egjipti kishte rëndësi të madhe në saje të pozitës së saj. Ndaj, Stambolli kishte kujdes që në krye të këtij vilajeti të emëroheshin ushtarakë të njohur, në mesin e të cilëve ka pasur disa shqiptarë (Sulejman pasha, Sinan pasha etj.). Këta shqiptarë u shquan në Egjipt me ^177^-
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARĒVE TË EGJIPTIT GJATĚ SHEKUJVE XV-XX veprat e tyre dhe lanë shumë monumente me viere histo rike që zbukurojnë Kajron edhe sot e kësaj dite. Megjithatë, kur përmendet prania shqiptare në Kajro, menjëherë përmendet figura e madhe e shek. XIX, Mehmet Aliu i Kavallës, і cili u shpall vali më 1805, pasi që u bë udhëheqës i forcave shqiptare (nja 5 mijë vetë) që u grumbulluan për t'i dëbuar francezët prej atij vendi. Mehmet Aliu arriti për një kohë të shkurtë të realizojë reformat radikale në Egjipt, me çka Egjipti u shndërrua në një fuqi rajonale, sa që ushtria e tij, më 1833, arriti në afërsi të Stambolli, por Fuqitë e Mëdha ndërhynë dhe shtrënguan Μ. Aliun që të kënaqet vetëm me Egjiptin. Pikërisht në atë kohë, M. Aliu u lidh me viset shqiptare dhe nxiti shumë kryengritje shqiptare kundër sundimit osmane, por Fuqitë e Mëdha ndërhynë edhe një herë kundër Mehmet Aliut më 1840-1841, atëherë kur me Marrëveshjen e Londres, M. Aliu u shtrëngua të tërhiqte forçat e tij në Egjipt, i cili iu njoh në trashëgim. Me këtë, Meh met Aliu fitoi titullin e "Krijuesit të Egjiptit modem" dhe themeloi një dinasti që e sundoi këtë vend deri në vitin 1952. Me sundimin e dinastisë shqiptare (1805-1952), një pjesë e ushtarëve shqiptare kaluan në jetën civile, dūke u marrë me tregtinë, kurse një pjesë tjetër formoi elitën e re ushtarake- politike në vend. Me zhvillimin e hovshëm të Egjiptit nën sundimin e dinastisë shqiptare, e sidomos pas hapjes së Kanalit të Suezit më 1869, shumë shqiptare erdhën e u vendosen në Egjipt në gjysmën e dytë të shek. XIX, me çka u
krijua "Kolonia e Kajros", e cila ishte ndër kolonitë me aktive në kohën e Rilindjes Kombëtare. Me botimin e "Bietēs shqiptare" në Aleksandri më 1878, e cila kishte vlerë të veçantë për Rilindjen Kombëtare, shqiptarët e Egjiptit u dalluan me kontributin e tyre në këtë fushë, duke nxjerrë shumë gazeta e botime në gjuhën shqipe, e duke pasuruar letërsinë shqipe me gjini e tema të reja
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTA REVE ТЕ EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX në saje krijimeve të Thimi Mitkos, Spiro Dines, Milo Duçit, Anton Zako Çajupit, Filip Shirokës e të tjerë. Dinastia shqiptare dhe kolonia shqiptare në Egjipt kishin nje vend ku takoheshin: Teqja bektashiane në Kajro, e cila u shndërrua në teqe thjeshtë shqiptare (1886-1965) me baballarë e dervishë me ambicie kombëtare, duke marrë pje se në shpërndarjen e librave shqipe që botoheshin në Kajro gjithandej viseve shqiptare. Ky aspekt u duke veçanërisht me pushtimin fashist të Shqipërisë më 1939 dhe me mbylljen e ambasadës së Mbretërisë shqiptare në Kajro, kur Baba Siri e udhëhoqi protesten kunder këtij pushtimi, duke e shndërruar teqenë në një vend tërheqës për të gjithë shqiptarët. Mirëpo, me përfundimin e Luftës së Dytë Botërore dhe fiilimin e Luftës së ftohtë, më 1946, Mbreti Zog kaloi nga Londra në Kajro, ku u prit si mbret dhe iu hap përsëri am basada e Mbretërisë Shqiptare, pasi që Egjipti nuk kishte njohur Republiken Popullore që u shpallë atëherë. Me ardhjen e Mbretit Zog I dhe vendosjen e Këshillit Mbretëror, në Egjipt shkuan dhe u vendosen shumë shqiptare të elites ushtarake, politike kulturore. Gjatë viteve të qëndrimit të tij në Egjipt (1946-1955), Mbreti Zog u angazhua paralelisht për dy aksione të rëndësishme: shpëtimi i emigrantëve shqiptare prej kampeve të Italisë dhe vendosja e tyre në vendet e Lindjes së Mesme (Egjipt, Jordani, Siri e Liban), si dhe krijimi i një opozitë të përbashkët për të rrëzuar regjimin komunist në Shqipëri me ndihmën e aleatëve (SHBA-të dhe Britaninë e Madhe).
Ndonëse u tërhoqërï me sukses qindra emigrante prej kampeve të Italisë dhe u vendosen në Egjipt e Siri gjatë 1947-1948, Mbreti Zog e pa se rajon nuk është më vend i përshtatshëm pas Luftës arabe-izraelite më 1948,ndaj u an gazhua që emigrantei të orientohen për në SHBA, Kanada etj. Me aksionin e dytë u arrit që në gusht 1949 të formohet
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTA REVE TË EGJIPTIT GJ ATË SHEKUJVE XV-XX Komitetit politik (Shqipëria e lire) në vend të Qeverisë në mërgim, krejt kjo në saje të insistimit të aleatëve. Në krye të këtij Komiteti qëndroi Mit'hat Frashëri. Po në atë kohë (1951), Mbreti e kishte të qartë se fati i Shqipërisë po lidhet me perëndimin, ndaj vendosi të kalojë në SHBA-të. Mirëpo, grushti ushtarak që ndodhi më 23 korrik 1952, i çrregulloi punët jo vetëm për Mbretin Zog e dinastine shqiptare, por edhe prania shqiptare në Egjipt nuk ishte më e sigurt. Kështu, pas një propagande kundër dy dinastive shqiptare, më 1953 pasoi shpallja e Republikës dhe mbyllja e Ambasadës Mbretërore Shqiptare në Kajro, kurse Teqja bektashiane u bë viktimë e kësaj gjendje të re dhe u detyrua të mbyllet më 1965. Në këto rrethana shumë shqiptare u detyruan të largohen prej Egjiptit për në SHBA, Kanada, Franca etj., me çka numri i shqiptarëve ra në mënyrë drastike deri në vitet 70 të shek. XX, sa që në Kajro mbeten vetëm ca familja që ruajnë kujtimet e historisë së lavdishme të shqiptarëve në atë vend të Lindjes së Mesme. ^180
Conclusion L'histoire des Albanais ď Egypte fait partie intégrante de celles des empires qui régnaient le bassin oriental de la Méditerranée depuis le Moyen Age à l'époque moderne, respectivement la Byzance, le Sultanat des Mamelouks et l'Empire Ottoman. Dans ce contexte, suite aux différentes guerres, au développement du commerce et aux migra tions, les Albanais se distinguaient comme guerriers et commerçants voire comme autoriteurs. Malgré l'opinion que la présence des Albanais de l'Egypte est récente, liée à la conquête et la domination de 400 ans environs, les recherches actuelles mettent en évi dence une présence plus ancienne qui date du XV siècle et est liée au Sultanat des Mamelouks, où deux Albanais réu ssirent même à devenir sultan. Notons que ce pays avait une position importante et une grande superficie qui s'éten dait du sud de l'Anatolie au nord du Soudan, de l'Euphrate au Cirénique de Lybie. Suite à l'occupation ottoman en 1517, l'Egypte est transformé en un vilayet avec en tête un pacha désigné par Istanbul et une administration qui dépendait du centre. Ainsi, durant le premier siècle de la dominątion, alors que l'Empire était en guerre avec Venise, l'Espagne et le Portugal pour la domination de la Méditerranée et la Mar Rouge, l'Egypte était d'une grande importance grâce à sa position géographique. Pour cette raison, Istanbul prenait soin à ce qu'en tête de ce vilayet soient nommés des mili taires de renommée dont deux Albanais : Sulejman pacha et Sinan pacha. Ces deux pachas étaient distingués à l'Egypte ^181
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TË EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX par leurs contributions. En effet ils ont construit nombreux monuments de valeur historique qui décorent même de nos jours la ville du Caire. Cependant, lorsqu'on parle de la présence des Albanais au Caire, il faut sans faute faire mention de la grande figure du XIX siècle qui est celle de Mehmet Ali de Kavalla, qui fut proclamé gouverneur en 1805 après avoir été devenu dirigeant de 5000 soldats Albanais qui étaient réunis pour chasser les Français. En un laps de temps, Mehmet Ali Pacha réussit à réali ser des réformes radicales en Egypte pour transformer ce pays en une puissance régionale. Son armée réussit à arri ver jusqu'à Istanbul mais les Grandes Puissances intervin rent et obligèrent Mehmet Ali Pacha à se satisfaire seule ment avec l'Egypte. En ce temps, Mehmet Ali Pacha se mit en relation avec les régions albanaises et organisa des insu rrections contre la domination ottomane, mais une fois de plus intervinrent les Grandes Puissances entre 1840 et 1841. Mehmet Ali Pacha fut contraint, suite à 1' Accord de Lond res, à ce retirer en Egypte. C'est à cette époque que Mehmet Ali Pacha gagna le titre du « Fondateur de l'Egypte Moder ne ». Il forma une dynastie qui régna ce pays jusqu'en 1952. Durant ce règne de la dynastie albanaise (1805-1952), une partie des soldats Albanais menèrent une vie civile en faisant du commerce, tandis que les autres formèrent une élite militaire et politique du pays. Le développement rapide de l'Egypte sous le règne de la dynastie albanaise, surtout après
l'ouverture du canal de Suez en 1896, nom breux Albanais vinrent s'installer à Egypte durant la deu xième moitié du XIX ième siècle pour former ainsi La Colo nie du Caire qui était une des premières colonie active à l'époque de la Renaissance Albanaise. ֊•5182í®-
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARÊVE TE EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX La publication du« Bleta Shqiptare » en Alexandrie en 1878, était d'une valeur particulière pour la Renaissance Albanaise. Les Albanais de l'Egypte étaient distingués par leur contribution en publiant plusieurs journaux et autres ouvrages pour enrichir de cette manière la littérature alba naise grâce à la contribution de Thimi Mitko, Spiro Dine, Milo Duçi, Anton Žako Cajupi, Filip Shiroka et autres. La dynastie et la colonie albanaises se réunissaient à la théquéer des derviches Albanais au Caire. Entre 1886- 1956 les prieurs derviches diffusaient sur toutes les régions alba naises de livres qui étaient édités au Caire. Cette diffusion prit de l'envergure surtout lors de l'occupation fasciste de 1' Albanie en 1939 et la fermeture de ľ Ambassade Royale au Caire au moment ou Baba Siri organisa les manifestations contre l'envahissement et mit en disposition la Théquée pour tous les Albanais. Cependant, suite à la fin de la Deuxième Guerre Mon diale et le début de la Guerre Froide en 1946, le roi Ahmet Zogu, de Londres vint s'installa au Caire. Il fut reçu comme roi et l'Ambassade Royale Albanaise fut de nouveau ouverte, vue que la République Populaire Albanaise n'était pas reconnue par l'Egypte. Suite à l'arrivée du Roi Zog I et l'établissement du Conseil Royal au Caire, beaucoup d'Albanais de l'élite militaire, politique et culturelle s'insta llèrent en Egypte. Durant les années de séjour entre 19461955, le roi Zog fut engagé sur le salut des émigrants Alba nais des camps ď Italie et leur
installation dans les pays du Proche Orient, comme l'Egypte, la Jordanie, la Syrie et le Liban ainsi que la formation commune d'une opposition pour renverser le régime communiste en Albanie avec l'aide des alliés telles que les Etats Unis et la Grande Bretagne. En effet, des centaines d'émigrants des camps italiens étaient installés en Egypte et en Syrie durant les années ^183
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTAREVE TË EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX 1947-1948, mais après la Guerre arabo- israélienne de 1948, le roi Zog s'engagea à ce que ces émigrants s'orientent plutôt vers les Etats Unis et le Canada. En 1949 le roi forma le comité politique dit L'Albanie Libre à la place d'un Gouvernement en Exil avec en tête Mit-hat Frasheri. A cette époque, en 1951, le roi constata que le destin de 1' Albanie serait lié à l'occident et il décida de passer aux Etats Unis. Le coup d'état militaire du 23 juillet 1952 en Egypte fut pour la dynastie albanaise, pour le roi Zog et même pour la colonie albanaise un vrai chaos. Suite à ime propagande contre les deux dynasties albanaises, en 1963 suivi la Proc lamation de la République et la fermeture de l'Ambassade Royale Albanaise au Caire, tandis que la théchée des derviches était victime de cette nouvelle situation, c'est pour quoi elle fut fermée en 1956. Dans de telles circon stances, nombreux Albanais étaient contraints de s'éloigner de l'Egypte vers les Etats Unis, le Canada, la France, et autres pays. Le nombre des Albanais fut diminuée d'une façon drastique jusqu'en 1970 du XX ième siècle. Après cette date il ne restait au Caire que quelques familles qui gardent le souvenir d'une histoire glorieuse des Albanais dans ce pays du Proche Orient. •^184
Burimet dhe literatura A. Arkivat Arkivi Qendror i Shtetit, dosja "Shoqëritë shqiptare në Egjipt". Arkivi i qeverisë egjiptiane-Abidin, dosje Abhath e Maije turki. Ministria e Vakëfeve të Egjiptit-fondi i vakufnameve. B. Dokumente të botuara Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, Kryengritjet popullore në vitet 30 të shekullit XIX- Dokumente osmane, përgatitur për botim nga Petriką Thëngjilli, Tirane (Instituti i Historisë) 1978. Alfabeti i gjuhës shqipe dhe Kongresi i Manastirit- Studíme, materiale e dokumente, Tirane 1972. Mendimi politik e shoqëror i Rilindjes kombëtare shqiptare I-II, Tirane 1971. Al-Mahfuzat al-malakija al-masrija (Arkivi mbretëror egjiptian), vol. 1, Bejrut 1929. Dosja sekrete e UDB-së, Emigrációm shqiptar 1944-1955. Prishtinë (Koha) 2004. Osmanli Belgelerinde Suriye, Istanbul (IRCICA) 2013. Statuti i Bashkësisë shqiptare në Egjipt, e themeluar më 1929, Etablissmement "Phacos",Kajro p.d. C. Kronika të kohës Abdulrahman al-Xhabarti, 'Axhaib al-athar fi al-taraxhim wa al-ahbar (Gjurmët e çuditshme në biografitë dhe ngjarjet), Bejrut 1997, vol. 1. Ahmad Xhalabi Abdulgani, Awdah al-isharat fi man tawala Masr alKahira min al-wuzara wa al-bashat (Të dhënat e qarta për valinjtë e Kajros), Kajro 1977. Al-Hamla al-faransija ala Misr fi daw mahtut 'ultimarti: mahtut "Zjaname" li Drarandli (Ekspedita franceze në Egjipt në dritën e një dorëshkrimi: dorëshkrimi i Dardanlisë), studimi e përkthimi Xhemal said Abdulgani, Kajro 1999. ^203^
MUHAMED MUfAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TË EGJIPTIT GJATÉ SHĒKUJVE XV-XX Amin Sami, Takwim al-Nil (Kronika e Nilit), vol. 2. Kajro 1928. Jusuf Ibn Tigri Burdi, al-Nuxhum al-zahira fi muluk Misr al-kahira (Yjet e ndritshëm në historinë e mbretërve të Egjiptit), Bejrut 1992, vol. 16. Kutubuldin al-Hanafi, al-'Ilam bi a'lam bajt allah al-haram fi tarih Макка al-musharaffa (Të dhëna për figura të njohura në historinë e Mekës së shenjtë), Meka 1950. Muhammad Ibn Abdulrrahman al-Sahawi, Al-Daw' al-laini՝ fi ahi al-kam al-tasi' (Drita e ndritshme për figurát e shek.IX), Bejrut p.d., vol. 3. Muhammad Ibn Ijas al-Hanafi, Badai' al-zuhur fi wakai' al-duhur (Lulet e bukura në ngjarjet e kohërave), Kajro 1984, vol.5. Ç. Kujtime Ahmad Shafik, Mudhakkarati fi nisf karn (Kujtimet e mia për gjysmë shekulli), vol. 2, pjesa 2, Kajro 1936. Eqrem Beu Vlora, Kujtimet, vol. 2, Tirane (Shtëpia e librit) 2001. Ismail Qemal Vlora, Kujtimet, përktheu Reshad Agaj, Toronto 1968. Muhammad Ahmad Targali pasha, 'Ishtu hajati bain ha'ula, (Kam jetuar në mesin e këtyre), Kajro 1984. D. Būrime historike e letrare Ali Pasha Mubarak, Al-Hutat al-tawfikijwa mudinuha wa biladuha alkadima wa al֊shahira (Planet e reja të Kajros dhe të qyteteve dhe vendeve të vjetra e të njohura), a al-xhadida li Misra 1-Kahira, vol. 5, Kajro 1887. Evlija Xhalabi, Sijahetname Misr (Udhëpërshkrimi i Egjiptit), Kajro 2009. Thimi Mitko, "Blēta shqiptare". Tiranë (Institut i Kultures Popullore) 1981. Zaki Fehmi, Safwat al-'asr fi tarih wa rusum mashahir rixhal al-asr (Pasqyra e kohës me historinë e fotografitë e figurave të kohës),
Kajro 1926 E. Literatura A. Xhuvani, Jeta e Mehmet Aliut Pashës së Misirit, Tiranë 1921. Abdulrahman Zaki, al-Xhajsh al-masri fi 'ahd Muhammad 'Ali al-kabir (Ushtria egjiptiane në kohën e te madhit Mehmet Aliu), Kajro 1939. ^204^
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TE EGJlРТІТ GJATĒ SHEKUJVE XV֊XX Afaf Lutfi al-Sayyid Marsot, Egypt in the Reign of Muhammad Ali, Cambridge (Cambridge University Press) 1984 Ahmad Sirri Dede Baba, al-Risala al-ahmadija fi tarih al-tarika albaktashija (Libri i Ahmetit mbi histerine e tarikatit bektashian), botimi 4, Kajro 1959. Amani 'Uwais Amin Salih, Munsha'at al-amir Sulejman Aga al-silhadar (Monumentet e princit Sulejman Agë Silhadarit) teme e magjistraturës. Fakulteti i arkitektures, Universiteti i Kajros 1995. В. J. Fischer, Mbreti Zog dhe përpjekja për stabilitet në Shqipëri, përktheu Krenar Hajdëri, Tiranë (Çabej) 1996, B. Lewis, "Devshirme", The Encyclopaedia of Islam, vol. 2, Leiden 1983. Baba Rexhepi, Misticizma islame dhe bektashizmi, New York 1970. Bedrush Shehu, "Shqiptarët dhe çështja lindore në vitet 30 të shekullit XIX", Kosova 3, Prishtinë 1990, Bedrush Shehu, Çështja shqiptare në vitet 30 të shekullit XIX, Prishtinë (Instituti i Historisë) 1990. Beqir Meta, "Emigración! politik shqiptar pas Luftës II Botërore", Uni vers 2, Tiranë 2002. Blend Fevziu, Presidenti që u bë mbret, Ahmet Zogu, Tiranë (UETPRESS) 2014. Butrus Abu Manneh, Studies on Islam and the Ottoman Empire in the 19th Century 1826-1876, Istanbul (ISIS) 2001. D. Ayalon, al-Djabarti, The Encyclopaedia of Islam, vol. II, Leiden (E. J. Brill) 1991. David Ayalon, "The Historian al-Jabarti and his background", Bulletin of the Scholl of Oriental and African School XXII, London 1960 David Ayalon, The Namluk Miltary Society, Variorum Reprints 1979. Dirasat wa wathaik hall al-difshirma
(Studíme e dokumente mbi divshirmen), Irbid (Kudsija) 1991. Donald Malcolm Reid, Cairo University and the Making of Moddern Egypt, Combridge (Cambridge University Press) 2002. Dhikra al-batal al-fatih Ibrahim Pasha 1848-1948 (Në kujtim të heroit Ibrahim pasha 1848-1948, Kajro 1948. Dhimitër S. Shuteriqi, Gjurmë letrare, Tiranë 9074. Eqrem Zenelaj, Diplomacia e Ismail Kemal Bej Vlorës, rivalitetet e brendshme në Shqipëri dhe rruga e Pavarësisë 1912-1913, Prishtinë (Vatra) 2013. •^205
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARÊVE TË EGJIPTIT GJATË SHĒKUJVE XV-XX F. De Jong, "Tha Takiya of 'Abd Allah al-Maghawiri (Qayghusuz Sultan) in Cairo", Turcica XIII, 1981. F. De Jong, Turuqs and Turuq-linked Institions inNinteenth Century Egyp, Leiden 1978. F. De Jong, "The Iconography of Bektashism- A surve of themes and simbolist in clerical. costums, liturgical objects and pictarial art", Manuscripts of the Middle East, vol.4, Leiden 1989. Fadil Bayyat, al-Dawla al-'uthmanija fi al-maxhal al-arabi (Perandoria osmane në hapësirën arabe), Beirut 2007. Faruk Borova, Dinastia shqiptare që sundoi Misirin 1805-1952, Tirane (Gent Grafik) 2012. Francis Trix, Udhëtimi sofist i Baba Rexhepit, përktheu Nita Lleshi, Prishtinë (Koha) 2011. G. Jang, Misr min 'ahd al-mamalik ila nihajet hukum Isma'il al-kabir (Egjipti prej periudhës mamluke deri në fund të sundimit të Ismailit), Kajro 1934. Gazmend Shpuza, Kryengritja fshatare në Shqipërinë e mesme 19141915, Tiranë (Instituti i historisë) 1986. Georges Castellan, Histori e Ballkanit, përkthyen Arben Puto dhe Luan Omari, Tiranë (Çabej) 1991. Grup autorësh Historia e letërsisë shqipe, Prishtinë 1975. Grup autorësh, Historia e popullit shqiptar, ribotimi i Prishtinës, vol. 2, Prishtinë 1969. Grup autorësh, Historia e Shqipërisë II, Tiranë (Instituti historisë) 1984. Gwen Robyns, Geraldina e shqiptarëve, biografi e autorizuar, Përktheu Zhilda Dervishi, Tiranë (UET) 2012. Hary T. Norris, Islam in the Balkans: Religion and Society between Euro pe and the Arab World, London (Hurst) 1993; Roberto Morocco Della Rocco, Kombësia dhe feja në
Shqipëri, Tiranë (Elena Gjika) 1994; Rajwwantee Lakshman-Lepain, Shqiptarët dhe mistiscizmi bektashian, Prishtinë-Tiranë (Dukagjini) 1997; Irene Melikoff, Hadji Bektach: un myth et ses avatars, London (Brill) 1998 etj. Hasan Kasim, al-Mazarat al-islamija wa al-athar al-arabija fi Misr wa alKahira al-Mu'izzija (Monumentet islame dhe arabe në Egjipt dhe në Kajron e al-Mu'izzit), vol. VI, Kajro 1942. ■*1206^
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TË EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX Heath W.Lowry Ismail E. Erunsal, Remembering One's Roots: Mehmed Ali Pasha of Egypt's Link to the Mecedonia Town of KavalaArchitectural Monuments, Inscriptions Documents, Instanbull (Bahçesehir University Press) 2011. Henery Laurens, U Expedition ď Egypte 1798-1901, botimi arab, Kajro 1995. Hysen Selamani, Nga notimet e Zogut I Mbretit të shqiptarëve, Tirane 2008. Hysni Myzyri (redaktor), Historia e Shqipërisë dhe e shqiptarëve, Prizren 2001. Ismet Drmaku, "Çështja e autoqefalisë kishtare shqiptare gjatë Rilindjes Kombëtare Shqiptare", Vjetari ХП.ХІІІ, Prishtinë 1981. J. K. Birge, The Bektashi Order of Derwishes, London 1937, Jack A. Crabbs, Writing of History in Nineteenth- Century Egypt: A Study in National Transformation, Wayne State University 1984. Jane Hathway, The Political of Households in Ottoman Egypt, Cam bridge (Cambridge University Press) 1997. Jorgo Bulo, Magjia dhe magjistarët e fjalës, Tiranë (Dituria) 1998. Junan Lebib Rizëk, Euad al-awwal:alma'lum wa al-maxh-hul) Fuad I: e njohura dhe e panjohura", Kajro 2005. Khaled Fahmy, All the Pasha's Men: Mehmed Ali, His Army, and His Making of Modern Egypt, Cambridge 1997. Khaled Fahmy, Mehmed Ali: From Ottoman Governor to Ruler of Egypt, Oxford (Oneworld Publication) 2009. Kutubuldin al-Hanafi, al-'Ilam bi a'lam bajt allah al-haram fi tarih Макка al-musharaffa (Të dhëna për figura të njohura në historinë e Mekës së shenjtë), Meka 1950. L. Mile, "Mbi lëvizjen nacionalçlirimtare gjatë sundimit turk", Studíme historike 1, Tiranë 1965. Latifa
Ahmat Salem, Misr fi al-harb al-'alamija al-aula 1914-1918 (Egjipti në Luftén e Pare Botërore 1914-1918), Kajro. Latifa Muhammad al-Sajjid, Faruk wa sukut al-Malakija fi Misr 19361952 (Faruku dhe renia e Mbretërisë në Egjipt 1936-1952), Kajro 1989. Locki, Tarih al-aktar al-arabija al-hadith(Historia e re e vendeve arabe), Mosko 1971. Μ. Canard,"Dhul-Kadr", The Encyclopadia of Islam, vol. 2, Leiden 1983. ^207
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARĚVE ТЕ EGJIPTH GJATË SHEKUJVE XV-XX Mahmud Hysa, Andon Zakó Çajupi - Jeta dhe vepra, Prishtinë 1983. Memli Krasniqi, Shoqëria biblike britanike për të huaj dhe Bektashizmi 18014-1897, Prishtinë (Instituti albanologjik) 2013. Metin Izeti, Tarikati Bektashian, Tetovē 2001. Muhamed Mufaku- Arnauti, "ndërtimet e Muhamed Pashë Dukagjini dhe roli i tyre në zhvillimi e.tregtisë se Halepit gjatë shek. XVI", Universi 2, Tirane 2002. Muhamed Mufaku, "Egjipti, qendra e shtypit shqiptar", Rilindja 29.7.1979. Muhamed Mufaku, "Shqiptarët e Egjipfit- Krijime dhe botime në gjuhën shqipe", Rilindja 30.7.1979. Muhamed Mufaku, "Shqiptarët e Egjiptit- Shoqëritë shqiptare në Egjipt", Rilindja 31.7.1979. Muhamed Mufaku, "Monumentet e Sinan Pashës në vendet arabe" SKNLSH 31, Prishtinë 2013. Muhamed Mufaku, Lidhjet letrare shqiptare-arabe, Tirane 2009. Muhamed Mufaku, Shqiptarët në botën arabe, Prishtinë (Rilindja) 1990. Muhammad Abu al-'Amajim, Athar al-Kahira al-islamija fi al-'asr al'othmani (Monumentet islame në Kajro gjatë periudhës osmane), Stamboll 2003. Muhammad Dahman, Mu'xham al-alfaz al-tarihija fi al-'asr al-mamluki, Dimashk 1990. Muhammad Husamuddin Isma'il, Madinat al-Kahira min wilajat Muhammad Ali ila Isma'il 1805-1879 (Qyteti i Kajros prej kohës së Mehmet Aliut deri Ismail pasha 1805-1879), Kajro 1999, Muhammad Husein Shmasuddin, Љп Tigri Burdi mu'arrih Misr fi al-'asr al-mamluki (Ibn Tigri Burdi, historian i Egjiptit në periudhën mamluke), Bejrut 1992. Muhammad Sabri, UEmpre egyptian sous Mohamed-Ali et la question d'Orient 1811-1849, Paris
1930, botimi arab. Muhammad Suhail Takkush, Tarih al-mamalik fi Misr wa Bilad al-Sham 1250-1517 (Historia e mamlukëve në Egjipt dhe vendet e Shamit 12501517), Bejrut 1999. Muharrem Dezhgiu, Shqipëria nën pushtimin italian (1939-1943), Tirane (Eneas) 2015. ^208
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TË EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX Muhlef A. Al-Xhuburi, imaret Dulgader fi al-sijasa al-mamlukija wa al'uthmania (Pricipata Dhulkader ne politiken maminke dhe osmane), Amman 2014. Naim Frashëri, Vepra II, Prishtinë (Rilindja) 1978. Nathalie Clayer, L' Albanie-Pays de derviches: les orders mystiques muslumans en Albanie, Berlin-Wisebaden (Otto Harrassowitz) 1990 Neil Rees, Mërgimi mbretëror, përktheu Xhevat Lloshi, Tiranë 2010. P. Μ. Holt,"Mamluks", Encyclopaedia of Islam, vol. 4, Leiden 1983. P. Thëngjilli, "Kryengritjet në Shqipëri në vitin 1833", Studíme historike 4, Tiranë 1978. Paul Walker, Exploring an Islamic Empire ֊ Fatimid History and its Sources, London (I. B. Tauris) 2002. Peter Bartl, Shqipëria nga mesjeta deri sot, përktheu Shkumbim Brestovci, Tiranë (Drita) 1999. Petriką Thëngjilli, Kryengritjet popullore kundërosmane në Shqipëri në vitet 1833-1839, Tiranë (Instituti i historisë) 1981. Princi trashëgimtar më rrëfeu për kryefamiljen" në revisten e ilustruar javore "al-Musawwar", Kajro 25.11.1949. Qemal Morina, "Kreta - vend strehimi për kryengritësit shqiptarë", Rilindja (Prishtinë) 26.05.1979. Qemal Morina, "Ç' thonë egjiptianët për Mehmet Aliun?", Rilindja (Prishtinë). R.Tschudi, Bektashiyya, The Encyclopaedia of Islam, Leiden (E. ƒ. Brill) 1986. Rexhep Ismajli, "Emri i shqiptarëve", Gjuha shqipe 3, Prishtinë 1985. Rexhep Qosja, Prej tipologjisë deri te periodizmi, Prishtinë 1979. Robert Elsie, Historia e letërsisë shqiptarë, Tiranë-Pejë (Dukagjin) 1997. S. Mann, Albanian Literature, London 1955. Sajid 'ashmawi,al-
Junanijun fi Misr (Grekët në Egjipt 1805-1952), Kajro 1997. Salah Ahmad Hreidi, al-Xhalijat fi madinat al-iskandarija fi al-'asr al'uthmani (Pakicat etnike në Aleksandri gjatë periudhës osmane), Kajro 2004. Sami Frashëri, Vepra II, Prishtinë (Rilindja) 1978. -^209
MUHAMED MUFAKU* NGA HISTORIA E SHQIPTARËVE TË EGJIPTIT GJATË SHEKUJVE XV-XX Skender Rizaj, Kosova gjatë shekujve XV, XVI dhe XVII, Prishtinë (Rilindja) 1982. Stanford ƒ. Shaw, TheFinacial and Administrative Organization and Development of Ottoman Egypt 1517-1798, Priceton 1962. Stavro Skendi, Zgjimi kombëtar shqiptar 1878-1912, përkthyer nga Sken der Luarasi- Nestor Nepravishta, Tiranë (Phonik-Shtëpia e librit) p.d. Stephen Humphreys, From Saladin to Mongols - The Ayyubids of Damascus 1193-1260, London (Suny Press) 1977. Shkëlzen Halimi- Emin Azemi, Shqiptarët e Egjiptit, Shkup (Logos A) 1993. Shkrimtarët shqiptarë, Tiranë 1941. Shyqri Nimani, Mehmet Ali Pasha Kapedani shqiptar që ia ktheu dinjitetin Egjiptit, Prishtinë (Ars Albanica) 2012. Thomas Phillipp Ulrich Haarmann, The Mamluk in Egyptian shqiptare Politics and Society, Cambridge (Cambridge University Press) 1998. Umar al-Iskandari-Salim Hasan,Tarih Misr min al-fath al-'uthmani ila kubail al-wakt al-hadir (Historia e Egjiptit prej renies nën sundimin osman deri në kohën e re), Kajro 1916. Vehbi Bajrami, Njeriu që nuk la të shuhet drita e bektashizmit, Illyria 1416.08.1995,. Vuk Vinaver, "Trgovina bosanskim robljem tokom ХГѴ veka u Dubrov niku", Anal 2, Dubrovnik 1953, Xhevat Kallajxhi, Bektashizmi dhe teqeja shqiptarë n' Amerike, New York 1964 Zvane Crenja, Cultural History of Croatia, Zagreb 1962. Jorgo Bulo, Magjia dhe magjistarët e fjalës, Tiranë (Dituria) 1998. -s3210 |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Mūfākū, Muḥammad 1952- |
| author_GND | (DE-588)1054748411 |
| author_facet | Mūfākū, Muḥammad 1952- |
| author_role | aut |
| author_sort | Mūfākū, Muḥammad 1952- |
| author_variant | m m mm |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV048602110 |
| ctrlnum | (OCoLC)1354316636 (DE-599)BVBBV048602110 |
| edition | Version i zgjeruar |
| era | Geschichte gnd |
| era_facet | Geschichte |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>02975nam a2200589 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV048602110</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20230112 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">221209s2022 ac|| |||| 00||| alb d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9789989589676</subfield><subfield code="9">978-9989-58-967-6</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1354316636</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV048602110</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">alb</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield><subfield code="a">DE-Re13</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Mūfākū, Muḥammad</subfield><subfield code="d">1952-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1054748411</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Nga historia e shqiptarëve të Egjiptit gjatë shekujve XV-XX</subfield><subfield code="c">Muhamed Mufaku</subfield></datafield><datafield tag="250" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Version i zgjeruar</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Shkup, Prishtinë, Tiranë</subfield><subfield code="b">Logos-A</subfield><subfield code="c">2022</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">211 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen, Porträts</subfield><subfield code="c">21 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="490" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">Biblioteka Gjurmët</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zusammenfassung in albanischer und französischer Sprache</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Albaner</subfield><subfield code="0">(DE-588)4068517-2</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Historische Persönlichkeit</subfield><subfield code="0">(DE-588)4025111-1</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Herrscher</subfield><subfield code="0">(DE-588)4024600-0</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Ägypten</subfield><subfield code="0">(DE-588)4000556-2</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="655" ind1=" " ind2="7"><subfield code="0">(DE-588)4006804-3</subfield><subfield code="a">Biografie</subfield><subfield code="2">gnd-content</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Ägypten</subfield><subfield code="0">(DE-588)4000556-2</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Albaner</subfield><subfield code="0">(DE-588)4068517-2</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Historische Persönlichkeit</subfield><subfield code="0">(DE-588)4025111-1</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Herrscher</subfield><subfield code="0">(DE-588)4024600-0</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="4"><subfield code="a">Geschichte</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20230111</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033977619</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">900</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="g">4965</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">929</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="g">6</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">909</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="g">4965</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">929</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="g">4965</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">909</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="g">6</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">900</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="g">6</subfield></datafield></record></collection> |
| genre | (DE-588)4006804-3 Biografie gnd-content |
| genre_facet | Biografie |
| geographic | Ägypten (DE-588)4000556-2 gnd |
| geographic_facet | Ägypten |
| id | DE-604.BV048602110 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T21:10:24Z |
| indexdate | 2024-07-10T09:42:40Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9789989589676 |
| language | Albanian |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033977619 |
| oclc_num | 1354316636 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 DE-Re13 DE-BY-UBR |
| owner_facet | DE-12 DE-Re13 DE-BY-UBR |
| physical | 211 Seiten Illustrationen, Porträts 21 cm |
| psigel | BSB_NED_20230111 |
| publishDate | 2022 |
| publishDateSearch | 2022 |
| publishDateSort | 2022 |
| publisher | Logos-A |
| record_format | marc |
| series2 | Biblioteka Gjurmët |
| spelling | Mūfākū, Muḥammad 1952- Verfasser (DE-588)1054748411 aut Nga historia e shqiptarëve të Egjiptit gjatë shekujve XV-XX Muhamed Mufaku Version i zgjeruar Shkup, Prishtinë, Tiranë Logos-A 2022 211 Seiten Illustrationen, Porträts 21 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Biblioteka Gjurmët Zusammenfassung in albanischer und französischer Sprache Geschichte gnd rswk-swf Albaner (DE-588)4068517-2 gnd rswk-swf Historische Persönlichkeit (DE-588)4025111-1 gnd rswk-swf Herrscher (DE-588)4024600-0 gnd rswk-swf Ägypten (DE-588)4000556-2 gnd rswk-swf (DE-588)4006804-3 Biografie gnd-content Ägypten (DE-588)4000556-2 g Albaner (DE-588)4068517-2 s Historische Persönlichkeit (DE-588)4025111-1 s Herrscher (DE-588)4024600-0 s Geschichte z DE-604 Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis |
| spellingShingle | Mūfākū, Muḥammad 1952- Nga historia e shqiptarëve të Egjiptit gjatë shekujve XV-XX Albaner (DE-588)4068517-2 gnd Historische Persönlichkeit (DE-588)4025111-1 gnd Herrscher (DE-588)4024600-0 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4068517-2 (DE-588)4025111-1 (DE-588)4024600-0 (DE-588)4000556-2 (DE-588)4006804-3 |
| title | Nga historia e shqiptarëve të Egjiptit gjatë shekujve XV-XX |
| title_auth | Nga historia e shqiptarëve të Egjiptit gjatë shekujve XV-XX |
| title_exact_search | Nga historia e shqiptarëve të Egjiptit gjatë shekujve XV-XX |
| title_exact_search_txtP | Nga historia e shqiptarëve të Egjiptit gjatë shekujve XV-XX |
| title_full | Nga historia e shqiptarëve të Egjiptit gjatë shekujve XV-XX Muhamed Mufaku |
| title_fullStr | Nga historia e shqiptarëve të Egjiptit gjatë shekujve XV-XX Muhamed Mufaku |
| title_full_unstemmed | Nga historia e shqiptarëve të Egjiptit gjatë shekujve XV-XX Muhamed Mufaku |
| title_short | Nga historia e shqiptarëve të Egjiptit gjatë shekujve XV-XX |
| title_sort | nga historia e shqiptareve te egjiptit gjate shekujve xv xx |
| topic | Albaner (DE-588)4068517-2 gnd Historische Persönlichkeit (DE-588)4025111-1 gnd Herrscher (DE-588)4024600-0 gnd |
| topic_facet | Albaner Historische Persönlichkeit Herrscher Ägypten Biografie |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033977619&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT mufakumuhammad ngahistoriaeshqiptareveteegjiptitgjateshekujvexvxx |