Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej:
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Sosnowiec
Oficyna Wydawnicza Humanitas
2022
|
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Literaturverzeichnis Register // Personenregister |
| Beschreibung: | 375 Seiten Illustrationen, Karten 24 cm |
| ISBN: | 9788366165151 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV048596243 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20230206 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 221206s2022 a||| |||| 00||| pol d | ||
| 015 | |a UWD 2022/34765 |2 dnb | ||
| 020 | |a 9788366165151 |9 978-83-66165-15-1 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1354313306 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV048596243 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Rozmus, Dariusz |d 19XX- |e Verfasser |0 (DE-588)1244955000 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej |c Dariusz Rozmus |
| 264 | 1 | |a Sosnowiec |b Oficyna Wydawnicza Humanitas |c 2022 | |
| 300 | |a 375 Seiten |b Illustrationen, Karten |c 24 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 7 | |a Archeologia |2 dbn | |
| 650 | 7 | |a Badania archeologiczne |2 dbn | |
| 650 | 7 | |a Ochrona dziedzictwa kulturowego |2 dbn | |
| 650 | 7 | |a Prawo ochrony zabytków |2 dbn | |
| 650 | 7 | |a Stanowiska archeologiczne |2 dbn | |
| 650 | 7 | |a Zabytki archeologiczne |2 dbn | |
| 650 | 7 | |a Żydzi |2 dbn | |
| 650 | 0 | 7 | |a Archäologie |0 (DE-588)4002827-6 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Juden |0 (DE-588)4028808-0 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Ausgrabung |0 (DE-588)4129464-6 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Synagoge |0 (DE-588)4184221-2 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Jüdischer Friedhof |0 (DE-588)4331943-9 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Funde |0 (DE-588)4071507-3 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Europa |2 dbn | |
| 651 | 7 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Juden |0 (DE-588)4028808-0 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Jüdischer Friedhof |0 (DE-588)4331943-9 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Synagoge |0 (DE-588)4184221-2 |D s |
| 689 | 0 | 4 | |a Archäologie |0 (DE-588)4002827-6 |D s |
| 689 | 0 | 5 | |a Ausgrabung |0 (DE-588)4129464-6 |D s |
| 689 | 0 | 6 | |a Funde |0 (DE-588)4071507-3 |D s |
| 689 | 0 | 7 | |a Geschichte |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033971861&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033971861&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033971861&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personenregister |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20230206 | |
| 942 | 1 | 1 | |c 930.1 |e 22/bsb |f 090513 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 909.04924 |e 22/bsb |g 438 |
| 943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033971861 | |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1813276658827788288 |
|---|---|
| adam_text |
SPIS TREŚCI Wstęp. 11 Część 1. Cmentarze żydowskie. Historia badań oraz przykłady działań praktycznych. 17 1.1. Cmentarze żydowskie. Uwagi wstępne.17 1.2. Zarys tematyki badawczej. 22 1.3. Opracowywanie cmentarzy żydowskich. Zainteresowania regionalistyczne, epigraficzne i konserwatorskie, inwentaryzacja i publikacje monografii cmentarzy - zarys stanu badań. 25 1.4. Praktyczne działania związane z ochroną cmentarzy żydowskich i nagrobków. 32 1.5. Macewy ze starego cmentarza żydowskiego w Pilicy. 43 Część 2. Sztuka sepulkralna - bogactwo możliwości badawczych. 50 2.1. Sztuka sepulkralna - uwagi ogólne. 50 2.2. Nagrobek żydowski. 56 2.3. Sztuka sepulkralna - kilka przykładów. 58 2.4. Sztuka sepulkralna - koronkowa robota. 64 2.5. Sztuka sepulkralna - polichromie
nagrobków. 66 2.6. Sztuka sepulkralna - kolejne odwołania do Edenu i Świata, który nadejdzie. 71 2.7. Sztuka sepulkralna - różnice w wykorzystaniu motywów sztuki sepulkralnej. Uwagi ogólne. 73 2.8. Sztuka sepulkralna - porównanie motywów dekoracji symbolicznej na cmentarzach w Chrzanowie i Czeladzi.75 2.9. Sztuka sepulkralna - interpretacja motywu księgi i biblioteczki. 77 2.10. Sztuka sepulkralna - wędrówka i znaczenie symboli sepulkralnych. 84 2.11. Sztuka sepulkralna - „ukoronowany” Chrzanów. 92 2.12. Sztuka sepulkralna - warsztaty kamieniarskie. 98 2.13. Sztuka i architektura sepulkralna - typologia macew. 118 Część 3. Archeologia na cmentarzach żydowskich. 130 3.1. Pytanie o tożsamość - archeologia żydowska.130 3.2. Badania archeologiczne na cmentarzach żydowskich - uwagi wstępne. 136 3.3. Uwagi o wykopaliskach na cmentarzach żydowskich w Europie. 141 3.4. Badania archeologiczne na cmentarzach żydowskich w Polsce.145 3.5. Badania
nieinwazyjne. 155
Część 4. Zagadnienia ochrony prawnej cmentarzy żydowskich. 159 4.1. Ochrona prawna - uwagi ogólne.159 4.2. „Proch powróci do ziemi, z której powstał, zaś duch powróci do Boga, który go dał” (Księga Koheleta 12,1-7). 165 4.3. Nienaruszalność grobów i cmentarzy - zarys zagadnienia. 169 4.4. Potrzeba spokoju i pamięci. 176 4.5. Obyczaje i regulacje. 178 4.6. Wytyczne Komisji Rabinicznej dotyczące prac porządkowych na cmentarzach żydowskich. 183 Część 5. Synagogi. 184 5.1. Badania synagog - synagogi późnoantyczne i synagogi średniowieczne. Uwagi wstępne. 184 5.2. Badania synagog - synagogi nowożytne. Uwagi wstępne. 188 5.3. Synagogi w Polsce - uwagi wstępne. 191 5.4. Synagogi drewniane. 195 5.5. Średniowieczne synagogi. 197 5.6. Synagoga w
Kaliszu. 202 5.7. Synagoga w Cieszynie. 206 5.8. Synagoga w Skoczowie. 214 5.9. Synagoga w Oświęcimiu. 219 5.10. Synagoga w Tarnowskich Górach. 224 5.11. Synagoga w Olkuszu - badania archeologiczne. 226 Część 6. Dzielnice żydowskie i osadnictwo pozamiejskie - kilka uwag. 245 6.1. Badania dzielnic żydowskich i innych punktów osadniczych. 245 6.2. Zabytki z lokalnego browaru w Dąbrowie Górniczej. 248 Część 7. Olkusz i tajemnice początków górnictwa i hutnictwa kruszcowego.253 7.1. Olkusz. Uwagi wstępne. 253 7.2. Wczesnośredniowieczne zagłębie. 256 7.3. Ha-Elqoś, Lcuhs, Hilcus, Ileus, Ilkusz, Helcus, De Ileus, Ylkus, Ilcusz Elkus, Elkosch. 259 7.4. Tradycja żydowskiej aktywności w
górnictwie i hutnictwie kruszcowym. 267 7.5. Zabytki z badań sondażowych na terenie synagogi w Olkuszu. 269 7.6. Nadzory archeologiczne na obszarze dzielnicy żydowskiej - kilka uwag. 280 7.7. Semicka etymologia słowa „kilof”. 282
Część 8. Zabytki luźne - kilka uwag.290 8.1. Uwagi o poszukiwaniach detektorystycznych.290 8.2. Przykładowe zabytki kultury żydowskiej znalezione podczas poszukiwań archeologicznych i detektorystycznych. 291 Zakończenie. 297 Bibliografia. 300 Spis ilustracji. 345 Indeks. 359
BIBLIOGRAFIA I. Abrams 1985: Abrams L, Jewish Life in the Middle Ages, New York 1985. D. Adamska 2018: Adamska D., W sprawie lokalizacji cmentarzy żydowskich na średniowiecznym Śląsku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2018, nr 66 (1), s. 3-19. G. Agricola G., De re metallica libri XII, „Bergbau und Hüttenkunde” որ 12, Berlin 1974. G. Agricola 2000: Agricola G., De re metallica libri XII / O górnictwie i hutnictwie dwanaście ksiąg, tłum. K. Kůrková, Jelenia Góra 2000. N. Ahmad 1998: Ahmad N., Comercial Relation between Arabs and Slavs. 9th-! 1th Centuries, Warszawa 1998. W.F. Albrigt 1964: Albrigt W.E, Archeologia Palestyny, tłum. S. Majchrzak, Warszawa 1964. C. Alder, C.P. Matt 2010: Alder C., Matt C.P., Der mittelalterliche Friedhofder ersten jüdischen Ge meinde in Basel Ausgrabungen im Koüegiengebäude der Universität Mit einem numismatischen Beitrag von Beatrice Schärli und Michael Matzke, Basel 2010. N. Aleksiun 2003: Aleksiun N„ Syjonizm, [w:] Pokki słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Reli gia. Ludzie, 12, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003, s. 589-592. Z. Ameisenowa 1933: Ameisenowa Z., Bestiariusz w Biblii Hebrajskiej zXIII wieku, Warszawa 1933. Z. Ameisenowa 1935: Ameisenowa Z., Das messiankche Gastmahl der Gerechten in einer he bräischen Bibel aus dem XIII. Jahrhundert. Ein Beitrag zur eschatologischen Ikonographie bei den Juden, Wrocław 1935 [nadbitka z „Monatschrift fur Geschichte und Wissenschaft des Juden tums” 1935, Irg.79]. Z. Ameisenowa 1939: Ameisenowa Z., The Tree of Life in Jewish Iconography, „Journal of the Warburg
Institute” 1939, vol. 2, no. 4. Z. Amishai-Maisels 2016: Amishai-Maisels Z„ Chagall’s Jewish Identity, [w:] Art in Jewish Society, eds. J. Malinowski, R. Piatkowska, M. Stolarska-Fronia, T. Sztyma, Warsaw-Toruń 2016, s. 171176 (World Art Studies. Conferences and Studies of the Polish Institute ofWorld Art Studies, vol. 15, eds. A. Kluczewska-Wojcik, J. Malinowski). D.M. Appelbaum 2012: Appelbaum D.M., Jewish Identity and Egyptian Revival Architecture, „Journal of Jewish Identities” 2012, no. 5(2), s. 1-25. Archeologia Palestyny, red. L.W Stefaniak, Poznań-Warszawa-Lublin 1973. J. Archutowski 1934: Archutowski J„ Kosmogonia biblijna, Kraków 1934. LR. Artola 2006: Artola I.R., El cementerio judio de Varsovia : ritosfunerarios y la sociedad judia en Polonia, Isla de Arriaran XXVII junio 2006, pp. 109-129. LR. Artola 2007: Artola I.R., El cementerio judio de Varsovia : ikonografia y simbolos, Isla de Arri aran XXIX junio 2007, pp. 123-156 Μ. Auch 2012: Auch Μ., Wczesnośredniowieczne naczynia szkliwione z terenu zachodniej Małopobki, „Archeologia Polski” 2012, nr 57(1-2), s. 199-246.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 301 Μ. Auch 2016: Auch Μ., Wczesnośredniowieczne naczynia szkliwione z terenu Małopolski, War szawa 2016. N. Avigad 1955: Avigad N., Excavation at Beth She’arim. 1954. Preliminary Report, „Israel Explo ration Journal” 1955, vol. 5, no. 4, s. 88-107. N. Avigad 1957: Avigad N., Excavation at Beth She’arim. 1955. Preliminary Report, „Israel Explo ration Journal” 1957, vol. 7, no. 2, s. 73-92. N. Avigad 1959: Avigad N., Excavation at Beth She’arim. 1958. Preliminary Report, „Israel Explo ration Journal” 1959, vol. 9, no. 4, s. 205-220. N. Avigad 1966: Avigad N., Hebrew Seal with a Family Emblem, „Israel Exploration Journal” 1966, vol. 16, no. 1, s. 50-53. Μ. Avi-Yonah 1962: Avi-Yonah Μ., Scytopolis, „Israel Exploration Journal” 1962, vol. 12, no. 2, s. 123-134. Μ. Avi-Yonah 1981: Avi-Yonah Μ., The Leda Sarcophagusfrom Beth She’arim, [w:] Art in Ancient Palestine. Selected Studies, Jerusalem 1981, s. 257-269. Ł. Babula 20!3: Babula Ł., Perspektywy badawcze cmentarza żydowskiego w Szczebrzeszynie, „Acta Humana” 2013, nr 4, s. 153-164. K.E. Bailley 1999: Bailley K.E., Słownik wiedzy biblijnej, Warszawa 1999. Μ. Bąk 1983: Bąk Μ., Cmentarze żydowskie w województwie opolskim, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1983, nr 4 (128), s. 119-122. D. Baldi 1982: Baldi D., W ojczyźnie Chrystusa. Przewodnik po Ziemi Świętej, Kraków-Asyż 1982. Ł. Baksik 2013: Baksik Ł., Macewy codziennego użytku, Wołowiec 2013. Μ. Balaban 1927: Balaban Μ., Żydzi w Olkuszu i gminach parafialnych, [w:] Studja historyczne, Warszawa 1927, s. 151-161.
Μ. Balaban 1929: Balaban Μ., Zabytki historyczne Żydów w Роксе, Warszawa 1929. Μ. Balaban 1935a: Balaban Μ., Obyczajowość i życie prywatne Żydów w dawnej Rzeczypospo litej, [w:] Żydzi w Polsce odrodzonej, red. I. Schiper, A. Trtakower, A. Hafftka, Warszawa 1935, s. 345-377. Μ. Balaban 1935b: Balaban Μ., Przewodnik po żydowskich zabytkach Krakowa, Kraków 1935. Μ. Balaban 1988: Balaban Μ., Historia i literatura żydowska ze szczególnym uwzględnieniem Ży dów w Polsce, t. 2, Lwów-Warszawa-Kraków [reprint] Warszawa 1988. E. Banasiewicz-Ossowska 2020: Banasiewicz-Ossowska E., Wrocławskie cmentarze żydowskie miejsca (nie)znane. Wiedza i wyobrażenia młodych mieszkańców Wrocławia, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne” 2020, nr 49, z. 4, s. 323-344. A. Bańkowski 2000: Bańkowski A., Etymologiczny słownik języka polskiego, 1.1, Warszawa 2000. A. Bartosz 1988: Bartosz A., Cmentarze żydowskie na terenie województwa tarnowskiego, „Folks Sztyme” 1988, nr 40.
302 Dariusz Rozmus A. Bartosz, N. Gancarz, J. Kozioł 2009: Bartosz A., Gancarz N., Kozioł J., Cmentarz żydowski w Brzostku, Tarnów 2009. A. Bartosz, J. Kozioł 2005: Bartosz A., Kozioł J., Tarnowski cmentarz żydowski. Przewodnik tury styczny, Tarnów 2005. Y. Baruch, A. Wiegmann 2013: Baruch Y, Wiegmann A., New Discoveries Concerning Jewish Burial Caves from the Second Temple Period in Jerusalem, „Hebrew Bible and Ancient Israel 3” 2013, vol. 2, s. 429-451. B. Bass, ƒ. Jefferson 2012: Bass B„ Jefferson J., Trupiafarma. Jak dzięki zmarłym naukowcy rozwi jają kryminalne zagadki, tłum. J. Ochab, Kraków 2012. B. Bass, J. Jefferson 2018: Bass В., Jefferson J., Trupia farma. Nowe śledztwa, tłum. J. Ochab, Kra ków 2018. R. Bednarczyk 2018: Bednarczyk R., Gliwicka 66. Inwentaryzacja kirkutu w Tarnowskich Górach, Tarnowskie Góry 2018. Μ. Bednarek 2020: Bednarek Μ., Sytuacja prawna cmentarzy żydowskich 1944-2019, KrakówBudapeszt-Syrakuzy 2020. E. Ben-Yosef 2012: Ben-Yosef E., A Unique Casting Mould from the New Excavations at Timna Site 30 (Israel). Evidence of Western Influence?, [w:] Eastern Mediterranean Metallurgy and Metal work in the Second Millennium BC, eds. V. Kassianidou, G. Papasawas, Oxford 2012, s. 188-196. E. Ben-Yosef et al. 2012: Ben-Yosef E., Shaar R., Tauxe L, Ron H., A New Chronological Frame work for Iron Age Copper Production in Timna (Israel), „Bulletin of the American Schools of Oriental Research” 2012, no. 366, s. 31-71. Μ. Berger 2005: Berger Μ., W tajgach Sybiru, Olkusz 2005. Μ. Berger 2017: Berger Μ., W tajgach Sybiru, Kraków 2017. M.L. Bernhard 1991:
Bernhard M.L, Sztuka grecka. V wiekp.n.e. Warszawa 1991. D. Biale 2019a: Biale D., Przedmowa do polskiego wydania, [w:] Kultury Żydów 2. Barwy Diaspo ry. Nowa Historia, red. D. Białe, Μ. Wójcik, Warszawa 2019, s. XXXII-XXXIV B. Bielecka 2013/2014, Wspomnienia z ulicy Bábinej w Kaliszu, Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Genealogicznego „Kalisia”, tom III., red. Μ. Doktór, A. Grzegorek, A. Jabłkowska-Klimas, J. Mar czyński, Kalisz 2013/2014. D. Biale 2019b: Biale D., Przedmowa. Ku historii kulturowej Żydów, [w:] Kultury Żydów 2. Barwy Diaspory. Nowa Historia, red. D. Białe, Μ. Wójcik, Warszawa 2019, s. XIII-XXXI. J. Białostocki 1982: Białostocki J., Symbole i obrazy w świecie sztuki, Warszawa 1982. Biblia 1862: Biblia Łacińsko-Polska. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu podług tekstu łacińskiego Wulgaty i przekładu polskiego X. Jakuba Wujka T. J. z komentarzem Menochiusza T. J. przełożonym na język Polski, t. 2, Wilno 1862. Biblia 1999: Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r., transkrypcja typu В oryginal nego tekstu z XVI w. i wstępy ks. J. Frankowski, Warszawa 1999.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 303 Biblia Tysiąclecia: Biblia Tysiąclecia Online. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, wyd. 4, Poznań 2003. K. Bielawski 2020: Bielawski K„ Zagłada cmentarzy żydowskich, Warszawa 2020 (Biblioteka „Więzi”). W. Bis, W. Więckowski 2017: Bis W, Więckowski W, Cmentarz żydowski w Węgrowie w świetle sondażowych badań archeologicznych, „Rocznik Litewski” 2016/2017, է. IX, s. 109-129. R. Biskup 2013: Biskup R„ Kamienie mówią, Chmielnik 2013. P. Blanchard, P.G.C. de Mecquenem 2009: Blanchard P., Mecquenem P.G.C. de, Le cimetière juif au moyen âge Un lieu dexclusionl, „Revue Archéopages. Archéologie Société” 2009, s. 14-23. P. Blanchard, P. Georges-Zimmermann 2011: Blanchard P, Georges-Zimmermann P., Le ci metière juif de Châteauroux redécouvert. Apports de l’archéologie et confrontation des sources, [w:] Salmona P.; Sigai L, Larchéologie du judaïsmeen France et en Europe, Paris 2011, s. 301-313. H. Błażkiewicz 1988: Błażkiewicz H. OFN, Dzieje parafii Pilica, Kraków 1988. S. Błęcki: Cedyński kirkut, „Gazeta Chojeńska” numer 36 (53) z dnia 8.09.2004. A. Bocheński 1984: Bocheński A., Przemysł pökki w dawnych wiekach, Warszawa 1984. R. Bodnar et al. 2006: Bodnar R., Krudysz L., Rozmus D., Szmoniewski B., Wczesnośredniowiecz na ceramika szkliwiona z Dąbrowy Górniczej-Łośnia. „Skarb hutnika”/ Frümittealterlicheglasier te Keramik aus Dąbrowa Górnicza-Łosień. „Der Schatz des Mettalschmeltzes”, Kraków-Dąbrowa Górnicza 2006 („Zeszyty Łosieńskie”, 1.1, red. D. Rozmus, B. Szmoniewski). R. Bodnar, D. Rozmus 2004: Bodnar R., Rozmus D.,
Badania archeologiczne na osadzie wie lokulturowej na stanowisku nr 8 w Dąbrowie Górniczej-Łośniu, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i okolicach. Rok 2001-2002, red. E. Tomczak, Katowice 2004, s. 61-67. R. Bodnar, D. Rozmus, B.S. Szmoniewski 2006: Bodnar R., Rozmus D., Szmoniewski B.S., Early Medieval Arrowheadsfrom Smugowa Góra near Troks in Olkusz District, „Sprawozdania Arche ologiczne” 2006, R. 58, s. 531-542. H. Borek 1988: Borek H., Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, Opole 1988. P. Boroń, D. Rozmus 2014: Boroń P., Rozmus D„ Silver and Lead Production Centre in Southern Poland - between Bytom, Olkusz and Tarnowskie Góry in the Middle Ages. Research Problems, „Acta Rerum Natūraliam” 2014, no. 16, s. 51-60. P. Boroń, D. Rozmus 2015: Boroń P., Rozmus D., Traces of War of Ores in the Middle Ages on the Border of Upper Silesia and Małopolska, „Argenti Fodina” 2015, s. 91-98. B. Borowska-Strugińska 2005: Borowska-Strugińska В., Uwagi na temat niektórych elementów obrządku pogrzebowego ludności żydowskiej pochowanej na cmentarzysku w Brześciu Kujaw skim, [w:] Do, ut des - dar, pochówek, tradycja, red. W Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań 2005, s. 233-237. J. Bright 1994: Bright J., Historia Izraela, tłum. J. Radożycki, Warszawa 1994. P. Briks 1999: Briks P. ks., Podręczy słownik hebrajsko-pokki i aramejsko-polski Starego Testamen tu, Warszawa 1999.
304 Dariusz Rozmus A. Briickner 1985: Brückner A., Słownik etymologiczny języka pokkiego, Kraków 1985. A. Brückner, К. Estreicher 1990: Brückner A., Estreicher К., Encyklopedia staropokka 1 (A-M), Warszawa 1990. J. Bubak 1966: Bubak J., Nazwy przeniesione w pokkiej toponomastyce, „Onomastica” R. 11, z. 1-2, s. 43-62. Μ. Buber 1998: Buber Μ., Mojżesz, Warszawa 1998. P. Burchard 1990: Burchard P., Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Роксе, Warszawa 1990. J. Cabala, В. Žogala, R. Dubiel 2008, Geochemical and Geophysical Study ofHistorical Zn-Pb Ore processing Waste Dump Areas (southern Poland), „Polish Journal of Environmental Study” 2008, vol. 17, no. 5, s. 693-700. C. von Carnap-Bornheim, U. Ickerodt, E. Siegloff 2017: Carnap-Bornheim C. von, Ickerodt U., Sieglof E., Archeologia landu Szlezwik-Hokztyn a archeologia detektorystyczna, „Wiadomości Ar cheologiczne” 2017, t. 68, s. 13-18. R. Cebula 2011: Cebula R„ Ochrona prawna cmentarza żydowskiego w polskim porządku praw nym, [w:] Żydzi na Górnym Śląsku i Zagłębiu Dąbrowskim, red. D. Rozmus i S. Witkowski, Kraków 2011, s. 193-200. R. Cebula 2013: Cebula R„ Ochrona prawna cmentarza żydowskiego w polskim porządku praw nym, [w:] Nasze Cmentarze. Inicjatywa Społeczna na rzecz cmentarzy żydowskich w wojewódz twie śląskim, oprać. D. Walerjański, P. Jakoweńko, R. Cebula, Będzin 2013, s. 31-37. Chamkza Chumsze Tora 2001: Chamisza Chumsze Tora Chumasz Pardes Lauder. Księga Pierw sza Bereszit, przekład Pięcioksięgu z języka hebrajskiego opatrzony komentarzem rabinów oraz hebrajski tekst komentarza Rasziego z punktacją
samogłoskową i Haftary z błogosławieństwami, oprać, pod kierownictwem rabina S. Pečariča, dum. rabin S. Pečarič, E. Gordon, Kraków 2001. Chamisza Chumsze Tora 2003: Chamisza Chumsze Tora Chumasz Pardes Lauder. Księga Druga Szemot, przekład Pięcioksięgu z języka hebrajskiego opatrzony komentarzem rabinów oraz he brajski tekst komentarza Rasziego z punktacją samogłoskową i Haftary z błogosławieństwami, oprać, pod kierownictwem rabina S. Pečariča, tlum, rabin S. Pecaric, E. Gordon, Kraków 2003. M.J. Chiat 1980: Chiat M.J., Synagogues and Churches in Byzantine Beit Shea’ n, „Journal of Jewish Art” 1980, vol. 7, s. 6-24. VG. Child 1954: Child V.G., Postęp a archeologia, tłum. A. Ponikowski, Z. Sławska, Warszawa 1954. A. Chołuj, K. Gawrecki 2019: Choluj A., Gawrecki K., Jewish Quarter in Medieval Lorca (South-Eastern Spain), „Turystyka Kulturowa” 2019, որ 1, s. 107-122. Chrestomatia staropokka 2004: Chrestomatia staropokka. Teksty do roku 1543, wybór i oprać. W Wydra, WR. Rzepka, Wrocław 2004, s. 17-22. J.R. Christophersen 2012: Christophersen J.R., Jüdkche Friedhöfe und Friedhofsbezirke in der spätmittelalterlichen Mark Brandenburg, [w:] Pro multk beneficiis. Festschriftfür Friedhelm Burg ard. Forschungen zur Geschichte der Juden und des Trierer Raums, hrsg. S. Hirbodian, C. Jörg, S. Klapp, J.R. Müller, Trier 2012, s. 134-135 (Trierer Historische Forschungen).
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej L Chrást 2013: Chrást L„ Ołowiowy ślad „Wiślan" odczytany z torfowisk obszaru kruszconośnego śląsko-małopolskiego, [w:] Argentifossores et alit Znaczenie gospodarcze wschodnich części Górne go Śląska i zachodnich krańców Małopolski w późnejfazie wczesnego średniowiecza (X-XII wiek), red. P. Boroń, Wrocław 2013, s 175-186. W. Chrostowski 1996: Chrostowski W., Ogród Eden. Zapoznane świadectwo asyryjskiej diaspory, Warszawa 1996. Μ. Chrzanowski 2013: Chrzanowski Μ., Leszek Biały książę krakowski i sandomierski. Princeps Polonie (ok. 1184 - 23/24 listopada 1227), Kraków 2013. J. Ciecieląg 2013: Ciecieląg J., Żydzi w europejskiej części cesarstwa rzymskiego, Kraków-Mogilany 2013 (Biblioteka Zwojów. Tło Nowego Testamentu, red. ƒ. Chmiel, Z. Kapera, S. Mędal, 1.16). H. Cieśla 1935: Cieśla H., Ornament żydowskich kamieni nagrobnych i jego symbolika, „Sprawoz dania Polskiego Towarzystwa Naukowego we Lwowie” 1935, vol. 15, z. 3, s. 4-7. S. Cinai 1997: Cinai S., Ba’al z Ugarit a inni bogowie burzy starożytnej Syrii i Palestyny, Kraków 1997. S. Cinai 1999: Cinai S., Szeol, [w:] Zaświaty i krainy mityczne. Leksykon, red. Μ. Sacha-Piekło, Kraków 1999, s. 213-214. C. Cluse 2018: Cluse C„ The Jews ofMedieval Ashkenaz. Topographies ofMemory, [w:] Rostros judíos del occidente medieval. Erdi aroko mendebaldeko aurpegijuduak. XLV Semana Internacio nal de Estudios Medievales Estella-Lizarra 17/20 de julio de 2018, hrsg. J. Juaristi, Navarra 2018, s. 137-165. Cmentarz żydowski w Brzostku 2009: Cmentarz żydowski w Brzostku, oprać. A. Bartosz,
N. Gan carz, J. Kozioł, Tarnów 2009. Cmentarze zabytkowe 1983: Cmentarze zabytkowe. Numer specjalny dla uczczenia 40 - Powsta nia w Getcie Warszawskim, nr 5, kwiecień 1983. Cmentarze żydowskie 1995: Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce, t. 2, red. ƒ. Worończak, Wrocław 1995. Cmentarze żydowskie w Sandomierzu 2011: Cmentarze żydowskie w Sandomierzu, red. P. Sławiń ski, Sandomierz 2011. A. Cohen 1995: Cohen A., Talmud. Syntetyczny wykład na temat Talmudu i nauk rabinów doty czących religii, etyki i prawodawstwa, tłum. R. Gromacka, Warszawa 1995. E.B. Cohn 1935: Cohn E.B., Das Jüdische ABC, Berlin 1935. E. Cohn-Wiener 1995: Cohn-Wiener E., Die Jüdische Kunst-Ihre Geschichte von den Anfängen bis Gegenwart, Berlin 1995. R. Cook 1988: Cook R., The Tree ofLife. Imagefor the Cosmos, New York 1988. К. Cooney 2016: Cooney K., Hatszepsut. Kobieta, która została królem, tłum. ƒ. Mikos, Warszawa 2016. Μ. Cyankiewicz et al 2004: Cyankiewicz Μ., Hońdo L, Rozmus D., Rozmus Μ., Starościak W, Cmentarze żydowskie w Dąbrowie Górniczej i Sławkowie, red. D. Rozmus, L. Hońdo, Kraków 2004.
306 Dariusz Rozmus J.K. Cymbler 2007: Cymbler J.K., Cmentarz gmin żydowskich Będzina i Czeladzi. The Cemetery of the Jewish Communities ofBędzin and Czeladź Poland, Tel Awiw 2007. В. Czopek-Kopciuch 1995: Czopek-Kopciuch B., Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w ję zyku pokkim, Kraków 1995. J. Dąbrowski 2014: Dąbrowski J., Realizacja ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ֊ wybrane problemy administracyjne, [w:] Dlaczego i jak w nowoczesny sposób chronić dziedzictwo kulturowe. Materiały pokonferencyjne, red. A. Rottermund, Warszawa 2014, s. 122-123. G. Dahnan 2020: Dahnan G., Intelektualiści chrześcijańscy wobec Żydów w średniowieczu, tłum. K. Antkowiak, Kęty 2020. J. Danecki 1997: Danecki J., Kultura islamu - słownik, Warszawa 1997. H. Daniel-Rops 1994: Daniel-Rops H., Życie codzienne w Palestynie w czasach Chrystusa, tłum. J. Lasocka, Warszawa 1994. E. Davis 1973: Davis E., Tombstones, [w:] Encyclopedia Judaica, Jerozolima 1973, s. 1118-1222. D. Davis, R. Maddin, J. D. Muhly, T. Stech 1985. A Steel Pickfrom Mt. Adir in Palestine. Journal Near East Studies 44 no. 1. pp 41-50. A. Dembska, W. Myszor 1996: Dembska A., Myszor W, Podręczny słownik języka koptyjskiego, Warszawa 1996. D.E. Deeters 1995: Deeters D.E., Der Jüdische Friedhof Heinrichsdorf (Pomorze) als historische Dokument, „Menora-Jahrbuch fur Deutsch-Jüdische Geschichte” 1995, vol. 6, s. 383-390. E Delitzsch 1896: Delitzsch E, Assyrische Handwörterbuch, Leipzig 1896. P.J. Deneen 1896: Deneen P.J., Dlaczego Uberlizm zawiódł?, tlum. M.J. Czarnecki, Warszawa 2021. Μ. Derus 1999: Derus Μ., Cmentarze
żydowskie, [w:] Cmentarze bytomskie od średniowiecza do współczesności, red. J. Drabina, Bytom 1999, s. 63-72. Dictionnaire Encyclopédique de la Bible 1987: Dictionnaire Encyclopédique de la Bible, Brepols 1987. Die Phönizer 1988: Die Phönizer, hrsg. S. Moscati, Hamburg 1988. J. Długosz 1864: Długosz J„ Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis, 1.1, wyd. A. Przeździecki, Kraków 1864. E. Domańska 2017: Domańska E., Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała, Warsza wa 2017. E.N. Dorff 1992: Dorff E.N. rabin, Watykańskie dokumenty na temat dialogu z perspektywy żydowskiej, [w:] Żyda i chrześcijanie w dialogu. Materiały z Międzynarodowego Kolokwium Teologicznego w Krakowie - Tyńcu (24-27IV 1988J, Warszawa 1992, s. 85-107. E. Duda, E. Długosz 2020: Duda E., Długosz E., Judaica i wybrane pamiątki związane z historią Żydów w zbiorach Muzeum Krakowa, Kraków 2020. B. Dumézil 2008: Dumézil В., Chrześcijańskie korzenie Europy. Konwersja i wolność w króle stwach barbarzyńskich od V do VIII wieku, tłum. P. Rak, Kęty 2008 (Biblioteka Historyczna, t. 4).
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 307 D. Dumitran 2016: Dumitran D„ Forgotten Houses of the Living. The Jewish Cemetery ofAlba Iuliafrom the Perspective ofRecent Investigation, „Brukenthaha. Roanian Culture History Review Supplement of Brukenthal. Acta Musei” 2016, no. 6, s. 692-707. O. Dziechciarz 1995: Dziechciarz O., Deptanie po grobach, „Trybuna Śląska” 1995,9 maja, s. 12. W Dzieduszycki 1980: Dzieduszycki W, Wczesnomiejskie ołowiarstwopolskie, „Archeologia Pol ski” 1980, nr 25, s. 401-426. Dzieje Olkusza 1978: Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, red. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk, t. 1, Warszawa 1978. I.E.S. Edwards 1995: Edwards I.E.S., Piramidy Egiptu, tłum. H. Górski, Warszawa 1995. I. Einhom 1990-1991: Einhorn L, Zabytki diaspory. Synagoga w Budapeszcie, [w:] Kalendarz żydowski. Almanach 1990-1991, s. 149-150. J.A. Eiroa 2018: Eiroa J.A., El estudio de las comunidades judías de la península ibèrica durante la Edad Media a través de la arqueología-.balance y nuevas perspectivas, [w:] Rostros judíos del occi dente medieval. Erdi aroko mendebaldeko aurpegijuduak. XLV Semana Internacional de Estudios Medievales Estella-Lizarra 17/20 de julio de 2018, Navarra 2018, s. 219-250. Μ. Ehade 1993: Ehade Μ., Traktat o historii religii, Łódź 1993. Encyklopedia archeologiczna 2002: Encyklopedia archeologiczna Ziemi Świętej, dum. O. Zienkie wicz, oprać. A. Negev, wstęp N.A. Silberman, Warszawa 2002. Encyclopaedia Judaica 1928-1934: Encyclopaedia Judaica. Das Judentum in Geschichte und Ge genwart, Berlin 1928-1934. LH. Feldman 1996: Feldman L.H., Diaspora
Synagogues. The New Light from Inscriptions and Papyri, [w:] Sacred Realm The Emergence ofthe Synagogue in the Ancient World, ed. S. Fine, New York 1996, s. 48-66. P. Fijałkowski 1986: Fijałkowski P., Czas trwania, „Folks Sztyme” 1986, որ 39. P. Fijałkowski 1989a: Fijałkowski R, Między Warszawą a Łodzią, „Fołks Sztyme” 1989, nr 15. P. Fijałkowski 1989b: Fijałkowski P., Obrządek pogrzebowy Żydów polskich w świetle badań ar cheologicznych, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Archeologicznego” 1989, nr 3 (151), s. 25-42. P. Fijałkowski 1993: Fijałkowski P., Dzieje Żydów w Роксе XI-XVIII w. Wybór tekstów źródło wych, Warszawo 1993. P. Fijałkowski 2003а: Fijałkowski P., Chazarowie, [w:] Pokki Słownik Judaistyczny. Dzieje. Kultu ra. Religia. Ludzie, 1.1, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003, s. 280. P. Fijałkowski 2003b: Fijałkowski R, Statut Kalkki, [w:] Pokki Słownik Judaktyczny. Dzieje. Kultu ra. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003, s. 572. P. Fijałkowski 2003c: Fijałkowski P., Obrzędy pogrzebowe Żydów pokkich w XVI-XIX w. w świe tle badań archeologicznych, [w:] Kobieta - śmierć - mężczyzna. Funeralia Lednickie, t. 5, red. W Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań 2003, s. 361-371. Μ. Filipiak 1978: Filipiak Μ., Oczekiwanie nieśmiertelności w Starym Testamencie, „Roczniki Teologjczno-Kanonicze” 1987, z. 1, s. 15-22.
308 Dariusz Rozmus S. Fine 2012: Fine S., The Jewish Helios, [w:] tegoż, Art, History and the Historiography ofJudaism in Roman Antiquity, Leiden 2012, s. 161-180. S. Fine 2017: Fine S., The Arch of Titus in Color. Polychromy and the Spoils ofJerusalem, [in:] „City of David. Studies of Ancient Jerusalem” 2017, no. 12, s. 17-37. I. Finkelstein, N.A. Silberman 2002: Finkelstein I., Silberman N.A., The Bible Unearthed. Archae ology’s New Vision ofAncient Israel and the Origin ofits Sacred Texts, New York-London-Toron to-Sydney 2002. I. Fishof 1994: Fishof L, Jewish Art. Masterpiecesfrom the Israel Museum, Jerusalem 1994. J.A. Fitzmyer 1997: Fitzmyer J.A., 101 pytań o Qumran, dum. T. Fizia, wstęp Z.J. Kapera, Kraków 1997. J. Flawiusz 1992: Flawiusz J., Wojna żydowska, tłum., wstęp i komentarz J. Radożycki, Warszawa 1992. J. Flawiusz 1993: Flawiusz J., Dawne dzieje Izraela, cz. 1, tłum. Z. Kubiak, J. Radożycki, Warszawa 1993. E.M. Fołtyn 2009: Fołtyn E.M., Podstawy źródłowe do badań nad gospodarka społeczeństw wcze snośredniowiecznych w dorzeczu Przemszy, [w:] Gospodarka nad Przemszą i Brynicą od pradzie jów do początku XX wieku w świetle badań interdyscyplinarnych, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Dąbrowa Górnicza-Olkusz-Sosnowiec 2009. E.M. Fołtyn et al. 2018: Fołtyn E.M., Fołtyn E., Jochemczyk L., Michczyński A., Podwórny J., Początki metalurgii kolorowej na ziemi tarnogórskie w świetle wyników badań na stanowisku Miasteczko Śląskie - Żyglinek 3, [w:] Zabytki techniki - nie tylko z perspektywy prawników, red. I. Gredka-Ligarska, A. Rogacka-Łukasik, D. Rozmus, Sosnowiec 2018,
s. 265-293. E. Frankel, B.P. Teutsch 2004: Frankel E., Teutsch B.P., The Encyclopedia ofJewish Symbols, New York-Toronto-Oxford 2004. E. Friedheim 2009: Friedheim E., Sol Invictus in the Severus Synagogue at Hammath Tiberias, The Rabbis, and Jewish Society. A Different Approach, „Review of Rabbinic Judaism” 2009, s. 89-128. E Friedman 1938: Friedman E, Stary cmentarz żydowski w Łodzi. Dzieje i zabytki. Studium mo nograficzne, Łódź 1938. E. Fryś-Pietraszkowa, A. Kunczyńska-Iracka, Μ. Pokropek 1988: Fryś-Pietraszkowa E., Kunczyńska-Iracka A„ Pokropek Μ., Sztuka ludowa w Polsce, Warszawa 1988. Μ. Fuks et al. 1982: Fuks Μ., Hofman Z„ Horn Μ., Tomaszewski J., Żydzi polscy. Dzieje i kultura, Warszawa 1982. S. Gądecki 1994: Gądecki S., Archeologia biblijna, 1.1-2, Gniezno 1994. I. Gadowska 2014: Gadowska L, Formy i dekoracje nagrobków z cmentarza żydowskiego w Brzezi nach, [w:] L.Tyszłer, Brzeziny. Dzieje Miasta i regionu, Brzeziny-Łódź 2014, s. 133-148. I. Gadowska 2017a: Gadowska L, Kamieniarze {projektanci nagrobków, „Monumenta et Memo ria. Cmentarz Żydowski w Łodzi” 2017, nr 1, s. 86-106. I. Gadowska 2017b: Gadowska L, Pogrzeb i wystawienie nagrobka, „Monumenta et Memoria. Cmentarz Żydowski w Łodzi” 2017, nr 1, s. 75-85. S. Ganzfried 1991: GanzfriedS., Kitzur Shulchon Oruch. The Classic Guide to the Everyday Obser vance ofJewish Law, vol. 2, tłum. E. Touger, New York 1991.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 309 A. Garbacz-Klempka, Ł. Karwowski, D. Rozmus 2016: Garbacz-Klempka A„ Karwowski Ł„ Rozmus D., Ore-grinding Quern-stones Found at Site no. 8 in Dąbrowa Górnicza-Łosień I Kamienie Żarnowe do rozcierania rud ze stanowiska nr 8 w Dąbrowie Górniczej-Łośniu, „Hereditas Minariorum” 2016, nr 3, s. 177-191. A. Garbacz-Klempka, D. Rozmus 1935: Garbacz-Klempka A., Rozmus D., The „Metallurgist Hoard”. Silver and Lead Smelting in the Early Medieval Poland „Archives of Foundry Engineer ing” 2015, no. 1(15), s. 17-20. T. Gardocka 2009: Gardocka T., Cmentarze jako dobra kultury, [w:] Prawna ochrona dóbr kultu ry, red. T. Gardocka, J. Sobczak, Toruń 2009, s. 145-147. R. Garstka 2008: Garstka R., Dom wieczności, Będzin 2008. E. Geller 1994: Geller E„ jidysz -język Żydów polskich, Warszawa 1994. Geschichte der Jüdischen Kultur 1973: Geschichte der Jüdischen Kultur in Bildern, red. B. Narkiss, Bazylea 1973. A. Gieysztor 1979: Gieysztor A„ Medieval Poland, [w:] A. Gieysztor, S. Kieniewicz, E. Rostwo rowski, J. Tazbir, H. Wereszycki, History ofPoland, Warszawa 1979, s. 23-143. D. Goberman 2000: Goberman D., Carved Memories. Heritage in Stone from the Rusian Jewish Pale, wstęp R. Pinsky, New York 2000. R. Gogosz 2020: Gogosz R., Od Ziemi Świętej do ziemi Prusów. Książę Henryk Sandomierskijako ideal krzyżowca, Zabrze-Tarnowskie Góry 2020. O. Golberg-Mulkiewicz 2000: Golberg-Mulkiewicz O., Cmentarze żydowskie, [w:] „Lebn wil ich” - „Ja chcę żyć”. To, co pozostało. Cmentarze żydowskie w Роксе, oprać, i red. P. Blachetta-Madajczyk, Białystok
2000, s. 9-23. O. Goldberg-Mulkiewicz 1986: Goldberg-Mulkiewicz O., Obrzędy żałobne i pogrzebowe Żydów polskich, „Polska Sztuka Ludowa” 1986, nr 1-2, s. 103-107. O. Goldberg-Mulkiewicz 1987: Goldberg-Mulkiewicz O„ Współczesne przemiany tradycyjnej wycinanki żydowskiej, „Polska Sztuka Ludowa” 1987, nr 1-4, s. 91-96. O. Goldberg-Mulkiewicz 1989: Goldberg-Mulkiewicz O., Przenikanie elementów twórczości lu dowej między społecznością polską i żydowską, „Polska Sztuka Ludowa” 1989, nr 1-2, s. 105-112. Μ. Goldstein, K. Dresdner 1935: Goldstein Μ., Dresdner К., Kultura i sztuka ludu żydowskiego na ziemiach polskich, Lwów 1935. Μ. Goliński, L. Ziątkowski 1989: Goliński Μ., Ziątkowski L, Średniowieczne cmentarze żydowskie we Wrocławiu, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1989, R. 44, s. 35-43. E.R. Goodenough 1953-1968: Goodenough E.R., Jewish Symbok in the Greco-Roman Period, New York 1953-1968 (Bollingen Series, t. 37). E.R. Goodenough 1958: Goodenough E.R., The Painting ofthe Dura - Europos Synagogue. Meth od and an Application, „Israel Exploration Journal” 1958, vol. 8, nr 2, s. 69-80. E.R. Goodenough 1992: Goodenough E.R., Jewish Symbols in Greco-Roman Period, Princeton 1992.
310 Dariusz Rozmus N. Goodrick-Clarke 2010: Goodrick-Clarke N., Okultystyczne źródła nazizmu. Tajemne kultu aryjskie i ich wpływ na ideologię nazistowski}, dum. J. Prokopiuk, Warszawa 2010. C.H. Gordon 1955: Gordon C.H., Ugaritic Manual, „Analecta Orientalia” որ 35, Roma 1955. D. Gorlińska 2015: Gorlińska D„ Żydzi w administracji skarbowej polskich władców czasu rozbicia dzielnicowego, Kraków 2015. A. Gorzkowski2021: Gorzkowski A.,Zbliżyćsię, aby słuchać (Koh 4,17). Studia - Rewizje - Glosy Biblijne, Kraków 2021. R. Graves, R. Patai 1993: Graves R„ Patai R„ Mity hebrajskie. Księga Rodzaju, tłum. R. Gromacka, Warszawa 1993. Z. Greenwald 2005: Greenwald Z., Bramy Halachy. Religijne prawo żydowskie. Kicur Szulchan Aruch dla współczesności, red. S. Pecaric, Kraków 2005. R. Gródecki 1993: Gródecki R., Początki pieniężnego skarbu państwowego w Polsce, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne” 1993,1.15, s. 1-32. R.E. Gruber 2004: Gruber R.E., Odrodzenie kultury żydowskiej w Europie, tłum. A. Nowakowska, Sejny 2004. Μ. Grupa 2006: Grupa Μ., Badania archeologiczne na terenie Wielkiej synagogi w Oświęcimiu, woj. Małopokkie, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w la tach 2003-2004, red. E. Tomczak, Katowice 2006, s. 244-255. Μ. Grynberg 1989-1990: Grynberg Μ., Osadnictwo Żydów na roli w Polsce, [w:] Kalendarz ży dowski. Almanach 1989-1990, s. 63-69. ƒ. Gulczyński 1991: Gulczyński J., Obóz śmierci w Chełmie nad Nerem, Konin 1991. Z. Guidon, W Kowalski 1984: Guidon Z., Kowalski W, W kwestii identyfikacji surowców skal nych w XIV i ХѴПІ w. do wyrobu
tablic inskrypcyjnych na terenie Kielecczyzny, „Kwartalnik Hi storii Kultury Materialnej” 1984, nr 4, s. 525-434. J. Gutmann 1960: Gutmann J., The Haggadic Motifin Jewish Iconography, „Eretz - Israel, Arche ological, Historical and Geographical Studies” 1960, vol. 6, s. 17-22. V Hamáčková, P. Justa 2011: Hamáčková V., Justa P„ The World Heritage City ofPrague and its Jewish Cemeteries. Values and Conservation Strategies, „Journal ofthe German National Comitte” 2011, t. 53, s. 152-157. J. Hani 1994: Hani J., Symbolika świątyni chrześcijańskiej, tłum. A.Q. Lavique, Kraków 1994. R. Hannig 1995: Hannig R., Die Sprache der Pharaonen - Grosses Handwörterbuch Ägyptisch ֊ Deutsch (2800-950 v. Chr.), Mainz 1995. M. Haran 1959: Haran Μ., The Ark and the Cherubim. Their Symbolic Significance in Biblical Ritual, „Israel Exploration Journal” 1959, vol. 9, no. 2, s. 91. B. Hausmair 2020: Hausmair B., „Vernichtungslandschaft Wüste”. Zur Materialität des NS-Terrors außerhalb des Lagerzauns, [w:] Archäologie der Moderne Standpunkte und Perspektiven, hrsg. E Jürgens, U. Müller, Bonn 2020, s. 333-369.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 311 The Hebrew Book 1975: The Hebrew Book. An Historical Survey, eds. R. Posner, I. Ta-Shema, Jerusalem 1975. B. Hebzda-Sołogub 2017: Hebzda-Sołogub В., Cmentarz żydowski w Dzierżoniowie, Dzierżoniów 2017. B.E Herring 1984: Herring В.Е, Jewish and Halkhahfor our Time. Sources and Commentary, New York 1984. A. Hertz 1988: Hertz A., Żydzi w kulturze polskiej, przedm. J. Górski, Warszawa 1988 (Biblioteka „Więzi”). R.D. Hilchen 1880: Hilchen R.D., Przywilej żydowski Bolesława [Pobożnego] ijego potwierdzenia, „Biblioteka Warszawska” 1880,1.1, s. 426-442. W. Holladay 1971: Holladay W, A Concise Hebrew and Aramaic Lexicon of the Old Testament Leiden 1971 L. Hondo 1999: Hońdo L, Stary żydowski cmentarz w Krakowie, Kraków 1999. L. Hońdo 2000: Hońdo L„ Inskrypcje starego cmentarza żydowskiego w Krakowie, cz. 1, Kraków 2000. L. Hońdo 2001: Hońdo L„ Cmentarz żydowski w Tarnowie, Kraków 2001. L. Hońdo 2002: Hońdo L, Przestrzeń żydowskiego cmentarza, [w:] Śmierć ֊ przestrzeń - czas tożsamość w Europie Środkowej ok. 1900 r., Kraków 2002, s. 195-214. L. Hońdo 2006: Hońdo L., Kamienni świadkowie, [w:] A. Nowakowski, Powiększenie. Nowy Cmentarz Żydowski w Krakowie, wstęp A. Głowiński, Kraków 2006. L. Hońdo 2011: Hońdo L, Dom przedpogrzebowy przy żydowskim nowym cmentarzu w Krako wie, Kraków 2011. L. Hońdo 2014: Hońdo L, Hebrajska epigrafika nagrobna w Polsce, Kraków 2014. L. Hońdo, D. Rozmus, A. Witek 1995: Hońdo L., Rozmus D., Witek A., Cmentarz żydowski w Pilicy - materiały inwentaryzacyjne, red. L. Hońdo, Kraków 1995. L. Hońdo, D. Rozmus,
S. Witkowski 2012: Hońdo L., Rozmus D„ Witkowski S., Cmentarz ży dowski w Jaworznie, Jaworzno-Kraków 2012. Μ. Horn 1991: Horn Μ., Żydowskie cechy rzemieślnicze w Polsce, [w:] Żydzi w dawnej Rzeczypospolitej, red. A. Link-Lenczowski, T. Polański, Wrocław 1991, s. 201-213. E. Hornung 1991: Hornung E., Jeden czy wielu? Koncepcja Boga w starożytnym Egipcie, Warsza wa 1991. Μ. Hużanarow, B. Stanisławski 2010: Hużanarow Μ., Stanisławski B., Szamani z doliny Samishasaj, „Archeologia Żywa” 2010, nr 1 (wydanie specjalne). Inwentarze i ilustracje Klucza Sławkowskiego 2013: Inwentarze i ilustracje Klucza Sławkowskiego XVII-XVIII wieku, red. J. Krajniewski, S. Witkowski, Dąbrowa Górnicza-Sławków 2013. J. Jagielski 1989-1990: Jagielski J., Ziemio nie kryj mojej krwi, iżby mój krzyk nie ustał, [w:] Kalen darz żydowski. Almanach 1989-1990, s. 175-179.
312 Dariusz Rozmus J. Jagielski 1995: Jagielski ƒ., Obecny stan cmentarzy żydowskich w Polsce, [w:] Cmentarze żydow skie w Polsce. Studia z dziejów Żydów w Polsce, t1, red. Z. Borzymińska, Warszawa 1995. J. Jagielski 2003: Jagielski J„ Cmentarz żydowski, [w:] Pokki słownikjudaistyczny. Dzieje - kultura - religia ֊ ludzie, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, 1.1, Warszawa 2003, s. 296-297. J. Jagielski, E. Bergman 1996: Jagielski J., Bergman E., Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce. Katalog, Warszawa 1996. J. Jagielski, Μ. Krajewska 1983: Jagielski J., Krajewska Μ., Polskie bóżnice - odbudowa pamięci, „Znak” 1983, nr 339-340, s. 412-422. Jak modlą się żydzi 2000: Jak modlą się żydzi. Antologia Modlitw, wybór, wstęp i przypisy Μ. To mai, Warszawa 2000. P. Janik 2015: Janik P., Rola koczowników Wielkiego Stepu w transferze idei pomiędzy Europą a Dalekim Wschodem, „Studia Azjatystyczne” 2015, nr 1, s. 18-34. T.S. Jaroszewski 1986: Jaroszewski T.S., Orient w architekturze pokkiej w XIX w., [w:] Orient i orientalizm w sztuce, Warszawa 1986, s. 161-192. E. Jastrzebiowska 1989: Jastrzebiowska E., Sztuka wczesnochrześcijańska, [w:] Judaizm, Kraków 1989, s. 149-155. Jewish Cemeteries in Poland 1993: Jewish Cemeteries in Poland. Photographs, Text, Tombstone Rubbings and Selection ofMottoes, wstęp R. Scharf, Warsaw 1993, s. 35-36. Jewish Roots in Poland 1997: Jewish Roots in Poland. Pagesfrom the Past and Archival Inventories by Miriam Weiner, New York 1997. The Jewish World 1979: The Jewish World. Revelation, Prophecy, and History, ed. E. Kedourie, London 1979. P. Johnson
1993: Johnson P., Historia Żydów, tlum. Μ. Godyń, M. Wójcik, A. Nelieki, Kraków 1993. P.S. Johnston 2010: Johnston P.S., Cienie Szeolu. Śmierć i zaświaty w biblijnej tradycji żydowskiej, tłum. P. Sajdek, Kraków 2010. Μ. Jońca 2013: Jońca Μ., Przestępstwo znieważenia grobu w rzymskim prawie karnym, Lublin 2013. T. Jurek 1992/1994: T. Jurek, Żydzi w późnośredniowiecznym Kalkzu, „Rocznik Kaliski” 1992/1994, t. 24. I. Юрченко, Μ. Носоновський, Єврейське кладовище у Галичі. Каталог надмогильних пам’ятників. Видавництво «КОЛО» Галин. Дрогобыч, 2018. G. Kaesz 1990: Kaesz G., Meble stylowe, Wrocław 1990. E Kaindi 1907: Kaindi F., Geschichte de Deutschen in der Karpatenlandern, 11, Gotha 1907. R. Kalla-Szule 2012: Kalla-Szule R., Cmentarz żydowski w Gogolinie. Pamięć zaklęta w kamien nych nagrobkach, Krapkowice 2012. N. Kameraz-Kos 2006: Kameraz-Kos N., Święta i obyczaje żydowskie, Warszawa 2006.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 313 Μ. Kantor-Mirski 1931: Kantor-Mirski Μ., Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy. Szkice monograficzne, 1.1, z. 1-25, Sosnowiec 1931. Μ. Kantor-Mirski 1936: Kantor-Mirski Μ., Ziemia olkuska w przeszłości. Szkice monograficzne z ilustracjami, Sosnowiec 1936. Z.J. Kapera 1997: Kapera Z.J., Archeologiczne aspekty interpretacji osiedla w Chirbet Qumran, [w:] Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, Kraków 1997, s. 81-89. S. Karolak 2010: Karolak S., Pogrzeby, których nie było. O rytuałach niemożliwych (w literaturze poholokaustowej), „Napis” 2010,1.16, s. 211-223. Katalog Zabytków Sztuki w PoUce 1995: Katalog Zabytków Sztuki w Роксе, t. 4: Miasto Kraków, cl. 4: Kazimierz i Stradom. Judaica. Bóżnice, budowle publiczne i cmentarze, red. I. Rejduch-Samkowa, J. Samka, Warszawa 1995. S. Kazusek 2014: Kazusek S., Ro/й Żydów w handlu polskim w XVI-XVUI wieku. Szkic do badań, [w:] Rola Żydów w rozwoju gospodarczym ziem polskich, red. J. Skodlarski, A. Pieczewski, Łódź 2014, s. 25-38. T. Kelm 1991: Kelm T., Architektura sakralna regionów saharyjskich, Warszawa 1991. I. Kérsz 1996: Kérsz L, Szkice z dziejów Gminy Żydowskiej oraz cmentarza w Łodzi, Łódź 1996. The Khazar 2005: The Khazar. Jews and Slavs, t. 16, ed. V. Petrukhin, W. Moskovich, A. Fe dorchuk, A. Kulik, D. Shapira, Gesharim-jerusalem 2005. R. Kiersnowski 1988: Kiersnowski R., Moneta w kulturze wieków średnich, Warszawa 1988. K. Klauzinska, H.D. Wagner 2004: Klauzinska K., Wagner H.D., Polychromatic Tombstones in Polish Jewish Cemeteries, „Avotaynu” 2004,
no. 2, Teaneck-USA, s. 39-41. T. Klimowicz et al. 2017: Klimowicz T., Sygowski P., Tarajko Μ., Trzciński A., Ogrodnicy Pamięci. Cmentarze żydowskie. Podręcznik dobrych praktyk w ochronie dziedzictwa lokalnego, Lublin 2017. J.A. Kłoczkowski 1991: Kłoczkowski J.A., Sacrum -fascynacje i wątpliwości, „Znak” 1991, nr 12 (439), s. 9-10. K. Kocjan 1997a: Kocjan K„ Niechciane macewy, „Przegląd Olkuski” 1997, s. 7. K. Kocjan 1997b: Kocjan K„ Olkuscy Żydzi - szkic historyczny, Olkusz 1997 (Biblioteczka Prze glądu Olkuskiego). K. Kocjan 2002: Kocjan K., Zagłada olkuskich Żydów, Olkusz 2002. K. Kocjan 2017: Kocjan K., Zagłada olkuskich Żydów, wyd. uzup., Olkusz 2017. K. Kocjan et al. 2003: Kocjan K„ Michałowska-Mycielska A., Rozmus D., Rozmus Μ., Witek A., Nowy cmentarz żydowski w Olkuszu, Kraków 2003. P. Kolasa, D. Rozmus, J. Tokaj: Kolasa P., Rozmus D., Tokaj J., Siady osadnictwa wielokulturowego w Dąbrowie Górniczej-Łośniu, s. 179-202 (Śląskie Prace Prahistoryczne, t. 8). A. Komski, T. Kurasiński, K. Skóra 2014: Komski A., Kurasiński T, Skóra K., Kłódki ze znisz czonego cmentarza sanockiego. Przyczynek do badań nad żydowską obrzędowością pogrzebową w przeszłości, „Rocznik Sanocki” 2014,111, s. 49-62.
314 Dariusz Rozmus P. Konczewski 2017: Konczewski P., Między snem a śmiercią ֊ symboliczne korelacje procesów biologicznych, „Archeologia Żywa” 2017, nr 2(64), s. 4-7, A. Konikoff 1990: KonikoffA., Sarcophagifrom the Jewish Catacombs ofAncient Rome, Stuttgart 1990. A. Kostka 2016: Kostka A., Historia Żydów w Trzebini. Kultura, obyczaje, historia i renowacja cmentarza żydowskiego, Trzebinia 2016. Μ. Kostyrko, P. Wroniecki, E Wałdoch 2016: Kostyrko Μ., Wroniecki P., Wałdoch E, Armia w ruchu. Wczesnonowożytne umocnienia palowe w perspektywie danych teledetekcyjnych ֊przy padek Kosarzyna, woj. lubuskie, „Biografia Archeologii” 2016, nr 2(1), s. 24-41. D. Kowalski 2013: Kowalski D., Kalendarium. Przewodnik, Chęciny 2013. D. Kowalski 2015: Kowalski D., The Royal Castle in Chęciny - Almanac - Tourist Guide, Chęciny 2015. J.K. Kozlowski, ƒ. Śliwa 1977: Kozlowski J.K., Śliwa ƒ., Archeologia wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Palestyna-Syria-Cypr, Kraków 1977. Μ. Krajewska 1982: Krajewska Μ., Czas kamieni, Warszawa 1982. Μ. Krajewska 1983: Krajewska Μ., Cmentarze żydowskie - mowa kamieni, „Znak” 1983, nr 2-3, s. 397-411. Μ. Krajewska 1989a: Krajewska Μ., Cmentarze żydowskie w Polsce. Nagrobki i epitafia, „Polska Sztuka Ludowa” 1989, nr 1-2, s. 27-44. Μ. Krajewska 1989b: Krajewska Μ., Symbolika nagrobków żydowskich, [w:] Judaizm, red. Μ. Dziwisz, Kraków 1989, s. 155-164. Μ. Krajewska 1989c: Krajewska Μ., Symbolika płaskorzeźb na cmentarzach żydowskich w Polsce, „Polska Sztuka Ludowa” 1989, nr 1-2, s. 45-59. Μ. Krajewska 1990: Krajewska Μ., Nagrobki żydowskie - obraz religii
i tradycji, „Powiększenie” 1990, nr 1-4 (37-40), s. 63-76. Μ. Krajewska 1993: Krajewska Μ., A Tribe of Stones. Jewish Cemeteries in Poland, Photographs, Text, Tombstone Rubbings and Selection ofMottoes, wstęp R. Scharf, Warszawa 1993. Μ. Krajewska 2000: Krajewska Μ., Symbolika płaskorzeźb na cmentarzach żydowskich w Polsce,[w:] „Lebn wil ich” - „Ja chcę życ’. To, co pozostało. Cmentarze żydowskie w Polsce, oprać, i red. P. Blachetta-Madajczyk, Białystok 2000, s. 33-75. W. Krassowski 1990: Krassowski W, Dzieje architektury i budownictwa na ziemiach polskich, t. 2, Warszawa 1990. S.R. Kravtsov 2019: Kravtsov S.R., Na ratunek Wielkiej Synagodze w Brodach. From Ausgleich to the Holoucast. Ukrainian and Jewish Artists of Lemberg/Lwów/Lviv. Materiały z konferencji we Lwowie. Sztuka i Krytyka /Art and Criticism, red. J. Malinowski, G. Raj, Μ. Teodorczyk, „Komu nikat Zarządu Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata” 2019, nr 10(85), s. 24-33. S.R. Kravtsov, S. Sirota 1996: Kravtsov S.R., Sirota S., Category of Time in the Sacred Architecture ofthe Western Ukraine, „Jews and Slavs” 1996, vol. 5, s. 52. A. Krawczuk 1956: Krawczuk A., Mosiądz i tlenek cynku w starożytności, wybór źródeł pisanych, „Archeologia” 1956, t. 8, z. 1, s. 435-458.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 315 A. Krawczuk 1957: Krawczuk A., Z zagadnień krytyki źródeł do dziejów metalurgii antycznej. Mosiądz i cynk w starożytności, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1957, nr 2, R. 4, s. 283-287. A. Krawczuk 1974: Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Warszawa 1974. A. Krawczuk, J. Piaskowski 1958: Krawczuk A„ Piaskowski J., Metalurgia w pismach Arystotelesa, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1958, nr 3, R. 4, s. 323-342. A. Krawczuk er al. 1988: Krawczuk A., Grodziska K., Dębski J. ks., Król A., Kubica T.L, Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Warszawa 1988. A. Król 2002: Król A., Cmentarz - muzeum, [w:] Śmierć ֊ przestrzeń - czas - tożsamość w Europie Środkowej około 1900, red. K. Grodziska, J. Purchla, Kraków 2002, s. 235-258. H. Kroszczor, H. Zimler 1983: Kroszczor H., Zimler H„ Cmentarz żydowski w Warszawie, War szawa 1983. A. Krupkowski 1957: Krupkowski A., Pokkie metody wytwarzania metali w XVI wieku, [w:] Geo rgius Agricola 1494-1555. Górnik, metalurg mineralog, chemik, lekarz, Wrocław 1957, s. 201-210. Księga Rut z komentarzem 2005: Księga Rut z komentarzem Malbima oraz esej o Dziesięciu Przy kazaniach, red. S. Pecaric, tłum. E. Gordon, S. Pecaric, Karków 2005. Μ. Kunińska 2016: Kunińska Μ., In Search ofthe Jewish Identity. Zofia Ameisenowa and Research into Jewish Iconography and its Place in Polish Art. History Discourse, [w:] Art in Jewish Socie ty, eds. J. Malinowski, R. Piatkowska, Μ. Stolarska-Fronia, T. Sztyma, Warszawa-Toruń 2016, s. 255-262. H. Künzl 1973: Künzl H., Der Einfluß des alten Orients auf die
europäische Kunst besonders im 19. und 20. Jh., Köln 1973. H. Künzl 1992, Jüdische Kunst: von der biblischen Zeit bis zur Gegenwart, München 1992. E.F. Kupfer, T. Lewicki 1956: Kupfer E.F., Lewicki T„ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian i niektórych innych ludów środkowej i wschodniej Europy, Wrocław 1956. E. Kurlander 2018: Kurlander E., Demony Hitlera. Ezoteryczne korzenie III Rzeszy, tłum. K. Pachniak, Warszawa 2018. Kwiaty Wschodnie 1999: Kwiaty Wschodnie. Zbiór zasad moralnych, teologicznych, przysłów, re guł towarzyskich, allegoryi i powieści wyjętych z Talmudu i pism współczesnych, oprać. A. Bruchner, Wrocław 1999. A. Kwiecień 1990: Kwiecień A., Cmentarz żydowski w Pyskowicach, „Rocznik Muzeum w Gliwi cach” 1990, t. 6,. s. 107-122. F. Landsberger 1935: Landsberger E, Einjürung in die Jüdische Kunst, Berlin 1935. J. Langer 1987: Langer ƒ., Dziewięć bram, Kraków 1987. làrchéologie du judaïsme 2011: Larchéologie du judaïsme en France et en Europe, red. P. Salmona, L. Sigai, Paris 2011. A. Lebet-Minakowska 2008: Lebet-Minakowska A., Katalog judaików, ez. 1: Tkaniny, Kraków 2008.
316 Dariusz Rozmus R. Lelek 2004: Lelek R., Ceramika z zamku w Korzkwi (XVI-XVII w. ), Kraków 2004. H. Lenowitz 2000: Lenowitz H., Ikonomachia!, [w:] Duchowość żydowska w Polsce, red. Μ. Galas, Kraków 2000, s. 197-218. J.D. Levenson 2000: Levenson J.D., Stworzenie bez sprzeciwu, „Znak” 2000, nr 547(2000), s. 47-60. L.I. Levine 1994: Levine L.I., Okres Hellenistyczny - Aleksander Wielki. Powstanie i upadek dyna stii hasmonejskiej, [w:] Starożytny Izrael - Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian, Warszawa 1994, s. 432-434. T. Lewicki 1956: Lewicki T, Źródła arabskie do dziejów słowiańszczyzny, 1.1, Wrocław-Kraków 1956. T. Lewicki 1988: Lewicki T., Kubarowie (Kawarowie) na Rusi, na Węgrzech i w Роксе we wcze snym średniowieczu, [w:] Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesno-średniowiecznej, red. G. Labuda, S. Tabaczyński, Wrocław 1988, t. 2, s. 77-88. D. Lewit-Tawil 1994: Lewit-Tawil D„ The Elusive, Inherited Symbolism in the Arcade Illumina tions of The Moses Ben Asher Codex (A.D. 894-95), „Journal of Near Eastern Studies” 1994, no. 3, s. 157-193. R. Lilientalowa 1898: Lilientalowa R., Przesądy żydowskie, „Wisła” 1898,1.12, z. 1-2, s. 277-284. R. Lientalowa 1904: Lientalowa R., Wierzenia i przesądy ludu żydowskiego, „Wisła” 1904, t. 17, s. 105-113. R. Lilientalowa 1921: Lilientalowa R., Kult ciał niebieskich u starożytnych Hebrajczyków i szczątki tego kultu u współczesnego ludu żydowskiego, „Archiwum Nauk Antropologicznych Towarzy stwa Naukowego Warszawskiego” 1921,1.1, nr 6. R. Lilientalowa 1990: Lilientalowa R., Przesądy żydowskie, „Wisła”
1900,1.14, z. 1, s. 318-322, 639-644. E. Lipiński 2013: Lipiński E., Studia z dziejów i kultury starożytnego Bliskiego Wschodu, Kraków 2013. N. Lubrich 2015: Lubrich N., The Wandering Hat. Iterations of the Medieval Jewish Pointed Cap, „Jewish History” 2015, no. 3 (4), vol. 29, s. 203-244. H. Łabęcki 1841: Łabęcki H., Górnictwo w Polsce. Opis kopalnictwa i hutnictwa pokkiego, t. 1, Warszawa 1841. Μ. Łagiewski 1991: Łagiewski Μ., Macewy mówią, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991. W. Machowski 2007: Machowski W, Petra, Wrocław 2007 (Strefa Arche). Μ. Maciudzińska-Kamczycka: Maciudzińska-KamczyckaM., Narodziny „żydowskiej archeologii” i nowoczesna interpretacja antycznej sztuki żydowskiej, „Europaea Gnesnesia” 2014, nr 10, s. 9-29. J. Maier 2002: Maier J., Między Starym a Nowym Testamentem. Historia i religia w okresie drugiej świątyni, tìum. E. Marszał, Kraków 2002.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 317 A. Majewska: Majewska A., Jewish Sepulchral Heritage in Silesian Voivodeship Divided by Borders Similarities and Differences, [w:] Borderlands ofNations, Nations ofBorderlands, red. Μ. Barwiński, Μ. Sobczyński, s. 147-167 (Region and Regionalism, no. 13). J. Malinowski 1987: Malinowski J., Grupa „Jung Idysz” i żydowskie środowisko „Nowej Sztuki” w Polsce w 1918-1923, Warszawa 1987. J. Malinowski 2000: Malinowski J., Malarstwo i rzeźba Żydów polskich w XIX і XX w., Warszawa 2000. Art in Jewish Society 2016: Art in Jewish Society, eds. J. Malinowski, R. Piątkowska, Μ. Stolarska-Fronia, T. Sztyma, Warszawa-Toruń 2016. W. Malek 2012: Malek W, Zabytkowy Cmentarz Żydowski w Łodzi, Łódź 2012. H. Małkiewiczówna 1973: Małkiewiczówna H., Okres bizantyjski, [w:] Archeologia Palestyny, Poznań-Warszawa-Lublin 1973, s. 377-419. V.B. Mann, E.D. Bilski 1996: Mann V.B., Bilski E.D., Muzeum Żydowskie w Nowym Jorku, wstęp J. Rosenbaum, tłum. B. Mierzejewska, Warszawa 1996. W Martyn 2016: Martyn W, „Izbica, Izbica - żydowska stolica”. Historia i dzisiejsza pamięć o ży dowskim miasteczku, „Studia Żydowskie. Almanach [Jewish Studies. Almanac]” 2016, R. 6, որ 6, s. 123-140. Massage Biblique Marc Chagall 1989: Massage Biblique Marc Chagall, der Bildmiđrasch eines Jü disches Malers zur Heraischen Bibel, hrsg. C. Goldmann, Hoyerswerda 1989. S. Matusiak 1912: Matusiak S., Z dziejówjęzyka naszego i naszej kultury, Lwów 1912. E.M. Mayers 1971: Mayers E.M., Jewish Ossuaries. Reburial and Rebirth, Rome 1971. S.L. McKenzie 2014: McKenzie S.L., Dawid.
Król Izraela, tłum. Μ. Fafiński, Poznań 2014. M.A. Buchner 1842: M.A. Buchner, Kwiaty wschodnie. Zbór zasad moralnych, teologicznych, przysłów, reguł towarzyskich, allegoryi i powieści wyjętych z Talmudu i pism współczesnych, War szawa 1842. A. Michałowska-Mycielska 1999: Michałowska-Mycielska A., Dobroczynność i bractwo dobro czynności (Chewra Kadisza) w gminie żydowskiej w Swarzędzu w XVIII wieku, [w:] Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyzna niowych w Rzeczypospolitej XVI-XVIII w., Warszawa 1999, s. 107-114. A. Michałowska-Mycielska 2000: Michałowska-Mycielska A., Fundacje i fundatorzy w gminach żydowskich Rzeczypospolitej w XVI-XVIII w., [w:] Fundacje i fundatorzy w średniowieczu i epoce nowożytnej, red. E. Opalińska, T. Wiśhcz, Warszawa 2000, s. 91-100. A. Michałowska-Mycielska, D. Rozmus, Μ. Rozmus 2007: Michałowska-Mycielska A„ Rozmus D., Rozmus Μ., Stary cmentarz żydowski w Olkuszu - materiały inwentaryzacyjne, Olkusz 2007. A. Michałowska-Mycielska 2014: Michałowska-Mycielska A., Sejm Żydów litewskich (1623- 1764), Warszawa 2014. A. Michałowska-Mycielska, D. Rozmus b.r.w.: Michałowska-Mycielska A., Rozmus D., Zabytko we macewy ze starego cmentarza żydowskiego w Pilicy, „Biuletyn ŻIH”, s. 281 -298.
318 Dariusz Rozmus A. Michałowska-Mycielska, D. Rozmus 2021: Michałowska- Mycielska A., Rozmus D., Warsztaty kamieniarskie sygnowane na nagrobkach z cmentarza żydowskiego w Chrzanowie. Rekonesans badawczy, Chrzanów2022 [w druku]. Μ. Michalski 2015: Michalski Μ., Uniwersalizm w architekturze dziewięciopolowych synagog po wstających w Роксе od końca XVI w. Raport z serii sprawozdania, W1H/S-005/15, Wydział Archi tektury Katedra Historii Architektury, Sztuki i Techniki (K 7), Wrocław 2015, s. 3-39. Μ. Michalski 2020: Michalski Μ., Gematria, geometria i inne fenomeny w architekturze juda izmu, Wrocław 2020. A. Mierzejewski 1983: Mierzejewski A., Sztuka Starożytnego Wschodu, 1.1-2, Warszawa 1983. Μ. Milerowska 2019: Milerowska Μ., Nagrobki z cmentarza żydowskiego w Brzezinach - świa dectwo dziejów brzezińskich Żydów. Kilka uwag na marginesie inwentaryzacji, „Techne. Nowa Seria” 2019, nr 4,8.137-161. J.T. Milik 1999: Milik J.T., Dziesięć lat odkryć na Pustyni Judzkiej, tłum. Z. Kubiak, Kraków 1999. J. Miziołek 1987: Miziołek J., Secundus Adwentus. Chrystus jako prawdziwe słońce pierwszego tysiąclecia, „Biuletyn Historii Sztuki” 1987, nr 1-2, s. 3-35. D. Molenda 1963: Molenda D., Górnictwo kruszcowe na terenie złóż śląsko-krakowskich do poł. XVI w., Warszawa 1963. D. Molenda 1978a: Molenda D., Dzieje Olkusza do 1795 r., [w:] Dzieje Olkusza i regionu olkuskie go, red. R. Kołodziejczyk, E Kiryk, Kraków 1978, s. 147-327. D. Molenda 1978b: Molenda D., Olkusz średniowieczny od połowy XIII do połowy XV wieku, [w:] Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, red. R. Kołodziejczyk, E Kiryk,
Kraków 1978. s.148 - 218 D. Molenda 1993: Molenda D., Organizacja i technika handlu ołowiem i glejtą w świetle rejestrów komory celnej w Olkuszu z 1591 r., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1993, R. 21, nr 1, s. 85-106. D. Molenda 2001: Molenda D., Polski ołów na rynkach Europy Środkowej w ХІП-ХѴП wieku, Warszawa 2001. D. Molendowa 1980: Molendowa D., Ludność żydowska w Olkuszu w okresie przedrozbiorowym (XJV-XVIII w. ), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1980, nr 4(116), s. 3-13. Monumentia et Memoria 2016: Monumentia et Memoria, Cmentarz żydowski w Łodzi, red. L. Hondo, Łódź 2016. C. Mopsik 2001: Mopsik C., Kabała, tłum. A. Szymanowski, Warszawa 2001. S. Moscati 1966: Moscati S., Kultura starożytna ludów semickich, tłum. Μ. Czerwiński, Warszawa 1966. S. Moscati 1971 : Moscati S., Świat Fenicjan, tłum. Μ. Gawlikowski, Warszawa 1971. A. Mroczkowska 2016: Mroczkowska A., Ochrona cmentarza żydowskiego w Sobieniach Jeziory w Kontekście Działań Instytucjonalnych i praktyk społecznych, „Rocznik Antropologii Historii” 2016, R. 6, nr 9, s. 123-146.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 319 Μ. Mrówczyński 2013: Mrówczyński Μ., Egzekucja sądowa z ruchomości o wartości historycznej lub artystycznej, [w:] Kultura w praktyce. Zagadnienia prawne, t. 2: Wobec problematyki prawnej zabytków i rynku sztuki, red. A. Jagielska-Burduk, W. Szafrański, Poznań 2013, s. 111-130. P. Muchowski 2000: Muchowski P., Rękopisy znad morza martwego. Qumran. Wadi. Murabba’at. Masada. Nachal Chewer, wyd. 2 popr. i uzup., Kraków 2000. O. Muneles, Μ. Vilímková 1955: Muneles O., Vilímková Μ., Starý židovsky hřbitov v Praze, Pra ha 1955. N. Murzyn, A. Niesyto [b.r.w.]: Murzyn N., Niesyto A, Cisza co z nieba spływa - cmentarz ży dowski w Katowicach, Katowice [b.r.w.]. K. Musianowicz 1969: Musianowicz K„ Drohiczyn we wczesnym średniowieczu, „Materiały Wczesnośredniowieczne” 1969, t. 6, s. 7-235. D. i L. Muszyńscy 1989-1990: Muszyńscy D. i L, Nowy cmentarz żydowski w Łodzi, [w:] Kalen darz żydowski. Almanach 1989-1990, s. 70-95. D. i L. Muszyńscy 1991-1992: Muszyńscy D. i L, Cmentarze żydowskie, [w:] Kalendarz żydowski. Almanach 1991-1992, s.169-188. Muzeum Żydowskiego Instytutu 1995: Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego. Zbiory ar tystyczne, Warszawa 1995. J. Myrcik 2011: Myrcik J., Pro memoria, t. 2: Cmentarz żydowski w Cieszynie (inwentaryzacja obiektu), Tarnowskie Góry 2011. A. Nadolski, A. Abramowicz, T. Poklewski 1959: Nadolski A., Abramowicz A., Poklewski T., Cmentarzysko z XI w. w Lutomiersku pod Łodzią, „Acta Archaeologica Uniwersitatis Lodziensis” 1959, nr 7. Nasze Cmentarze 2013: Nasze Cmentarze. Inicjatywa Społeczna na
rzecz cmentarzy żydowskich w województwie śląskim, oprać. D. Walerjański, P. Jakoweńko, R. Cebula, Będzin 2013. N. Aavigad 1955: Avigad N., Excavation at Beth She’arim, 1954. Preliminary Report, „Israel Ex ploration Journal” 1955, vol. 5, nr 4. A. Neher 1987: Neher A., Wizja czasu w kulturze żydowskiej, [w:] Czas w kulturze, wyb., oprać, i wstęp A. Zajączkowski, Warszawa 1987, s. 261-291. Μ. Niedzielska 2010: Niedzielska Μ., Cmentarz żydowski, Toruń 2010. R. Niedźwiadek, A. Rozwałka 2020: Niedźwiadek R., Rozwałka A., The Stronghold on Kirkut Hill in Lublin. The State ofRecognition ofthe Remain ofthe Former Stronghold and its Role in Medieval Lublin Agglomeration, „Analecta Archaeological Ressoviensia” 2020,1.1, s. 165-185. E. Niemczyk 1997: Niemczyk E., Pałac i sala tronowa króla Salomona. Problem rekonstrukcji, [w:] Jerozolima w kulturze europejskiej, red. P. Paszkiewicz, T. Zadrożny, Warszawa 1997, s. 35-48. D. Niemiec 2013: Niemiec D„ Siedziby żydowskie w średniowieczu, [w:] Cracovia Judeorum 3D, Kraków 2013, s. 41-56. D. Niemiec 2016: Niemiec D., Średniowieczna geneza Starej Synagogi z krakowskiego Kazimierza, [w:] E. Długosz, E. Duda, A Jodłowiec-Dziedzic, D. Niemiec, Ostoja tradycji, Kraków 2016, s. 15-48.
320 Dariusz Rozmus D. Niemiec, Μ. Wojenka, E. Kubica-Kabacińska 2013: Niemiec D., Wojenka Μ., Kubica-Kabacińska E., Cracovia ludaeorum 3D. Katalog wystawy, Kraków 2013. s. 240-263. A. Nierychlewska 2011: Nierychlewska A., Ceramika naczyniowa z osady w Przeczycach, woje wództwo śląskie, [w:] Wczesnośredniowieczna osada produkcyjna w Przeczycach, województwo śląskie, Bytom 2011, s. 56-69. Ł. Niesiołowski-Spanó 2012: Niesiołowski-Spanó Ł., Dziedzictwo Goliata. Filistyni i Hebrajczycy w czasach biblijnych, Toruń 2012. Ł. Niesiołowski-Spanó, K. Stebnicka 2020: Niesiołowski-Spanó Ł„ Stebnicka K., Historia Żydów w starożytności od Thotmesa do Mahometa, Warszawa 2020. C.O. Nordstroem 1967: Nordstroem C.O., The Duke ofAlba’s Castilian Bible. A study of the Rab binical Features of the Miniatures, Uppsala 1967 (Uppsala Studies in the History of Art. New Series 5). P. Nowogórski 2003: Nowogórski P„ Architektura synagog galilejskich do VII w. Problem gene zy i charakterystyka architektury synagogi, [w:] Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, t. 3, red. K. Pilarczyk, Kraków 2003, s. 305-308. P. Nowogórski 2004: Nowogórski P„ Protosynagoga w Betsaidzie. Hipotetyczne interpretacja bu dynku na Area A Na Et-Tell (Betsaida), „Studia Judaica 7” 2004, nr 1(13), s. 41-47. ƒ. Ochman 1997: Ochman J., Peryferiefilozofii żydowskiej, Kraków 1997. S. Odrzywolska, Μ. Paś 2018: Odrzywolska S., Paś Μ., judaica w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Rzemiosło artystyczne, druki i rękopisy, monety i medale, varia, Kraków 2018. Olkusz. Zagłada i pamięć 2007: Olkusz. Zagłada i pamięć.
Dyskusja o ofiarach wojny i świadectwa ocalałych Żydów, red. I. Cieślik, O. Dziechciarz, K. Kocjan, Olkusz 2007. G. Onyszko 2009: Onyszko G., Dzieje społeczności żydowskiej, niemieckiej, rosyjskiej i innych na rodowości w Sosnowcu (do roku 1939), [w:] Regionalizm w szkolnej edukacji - wielokulturowość Zagłębia Dąbrowskiego, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Sosnowiec-Dabrowa Górnicza-Będzin 2009, s. 40-95. The Assyrian Dictionary 1971: The Assyrian Dictionary, t. 8: K, ed. A.L. Openheim, ChicagoGlückstadt 1971. A. Ovadiah 1969: Ovadiah A., Excavations in the Area ofthe Ancient Synagogues at Gaza (Prelim inary Report), „Israel Exploration Journal” 1969, vol. 19, no. 4, s. 193-198. P. de Palol 1993: Palol P. de, Wczesnochrześcijańska sztuka Zachodu, [w:] Sztuka świata, t. 3, War szawa 1993, s. 7-60. R. Parciak 2012: Parciak R., Tu i tam, obecnie i kiedyś. Cmentarze żydowskie oraz pomniki w Pol sce i w Izraelu jako odzwierciedlenie Zagłady, Warszawa-Jozefów 2012. S. Parpola 1993: Parpola S., The Assyrian Tree of Life. Tracing the Origin ofJewish Monotheism and Greek Philosophy, „Journal of New Eastern Studies” 1993, vol. 52, no. 3, s. 161-209. A. Parry 2004: Parry A., The Complete Idiot’s Guide to the Talmud, New York 2004. S. Pastuszka 2019: Pastuszka S., Cmentarz żydowski w Czechowicach-Dziedzicach, Kraków 2019.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 321 S. Pastuszka 2020: Pastuszka S., „Sprawiedliwy jak palma zakwitnie”. Motywy i symbole cmenta rza żydowskiego w Pszczynie, Pszczyna 2020. W Paszkowski 2012: Paszkowski W, Cmentarz żydowski w Częstochowie, Ł1, Częstochowa 2012. Pełny słownik polsko-żydowski 1929: Pełny słownik polsko-żydowski, oprać. A. Mark, Warszawa 1929. A. Penkalla 1992: Penkalla A., Cmentarze żydowskie w kielecczyźnie i radomskiem, [w:] Kultura Żydów polskich w XIX і XX w., Kielce 1992. A. Penkalla 1997: Penkalla A., Uwagi o ochronie bóżnic i kirkutów w Kieleckiem i Radomskiem, [w:] Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, red P. Pilarczyk, Kraków 1997, s. 395-400. Μ. Peter 1994: Peter Μ., Prehistoria biblijna, Poznań 1994 (Bibhoteka Pomocy Naukowych, 1.10). J. Piaskowski 1962: Piaskowski J., Lokalizacja gór Asciburgius (Askiburgion) według geografii Ptolemeusza, „Acta Archaelogica Carpathica” 1962, t. 4, s. 311-329. Μ. i K. Piechotkowie 1957: Piechotkowie Μ. i K., Bożnice drewniane, Warszawa 1957. Μ. i K. Piechotkowie 1999: Piechotkowie Μ. i K., Bramy Nieba. Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1999. Μ. i K. Piechotkowie 2008: Piechotkowie Μ. i K., Krajobraz z menorą. Żydzi w miastach i mia steczkach dawnej Rzeczypospolitej, Wrocław 2008. Pierwsze w Polsce prace archeologiczne 2020: Pierwsze w Polsce prace archeologiczne na cmentarzu żydowskim. Spotkania z Zabytkami 11-12 listopad-grudzień 2020, s. 14-17. J. Pierzak, J. Roś, D. Rozmus 2001: Pierzak J., Roś J., Rozmus D., Wyniki badań ratowniczych na
późnośredniowiecznej osadzie produkcyjnej w Hutkach k. Olkusza, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w roku 1998, Katowice 2001, s. 193-204. A. Pietrobelli et al. 2020: Pietrobelli A., Mariotti V., Fusari S., Gasparini A., Bettuzzi Μ., Morigi M.P., Belcastro M.G., Syphilis in an Italian Medieval Jewish Community. A Bioarchaeological and Cultural Perspective, „International Journal of Paleopathology” 2020, no. 30, s. 85-97. K. Pilarczyk 2004: Pilarczyk К., Leksykon drukarzy ksiąg hebrajskich w Polsce z bibliografią polono-judaiców w językach żydowskich (ХУІ - XVIII), Kraków 2004. K. Pilarczyk, P. Pilarczyk 1995: Pilarczyk K., Pilarczyk R, Komputerowa inwentaryzacja nagrob ków z cmentarzy żydowskich w ramach „Programu Judaica” (1989-1992). Propozycja standardu opisu, wymogi programowe i sprzętowe, [w:] Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury ży dowskiej w Polsce, t. 2, red. J. Worończak, Wrocław 1995, s. 217-229. Μ. Piotrowski 1987: Piotrowski Μ., Próba rekonstrukcji obrządku pogrzebowego ludności żydow skiej na podstawie badań archeologicznych cmentarza w Wyszogrodzie, „Rocznik Mazowiecki” 1987, R. 9, s. 213-240. Plutarch 2005: Plutarch, Żywoty równoległe, t. 2, tłum. K. Korus, L. Trzcionkowski, Warszawa 2005. B. Podgrabi 1990: Podgrabi B., Cmentarz żydowski w Łodzi, Łódź 1990.
322 Dariusz Rozmus J. Podolska 2010: Podolska J., Spacerownik. Cmentarz żydowski w Łodzi, Łódź 2010. J. Podolska, J. Walicki 1997: Podolska J., Walicki J., Przewodnik po cmentarzu w Łodzi, Łódź 1997. J. Podolska, J. Walicki 2001: Podolska J„ Walicki J., Przewodnik po cmentarzu w Łodzi, Łódź 2001. Polacy, Żydzi, Niemcy 2003: Polacy, Żydzi, Niemcy na ziemi olkuskiej w czasie II wojny światowej, oprać. I. Cieślik, O. Driechciarz, A. Michałowska-Mycielska, 1. Roś, D. Rozmus, Olkusz 2003. „Polska Sztuka Ludowa” 1989: „Polska Sztuka Ludowa” 1989, nr 1-2. F. Połomski 1987: Połomski E, Zawłaszczenie i sprzedaż cmentarzy żydowskich w latach II wojny światowej na Śląsku. Ze studiów nad prawem własności w III Rzeszy, [w:] Studia nadfaszyzmem i zbrodniami hitlerowskimi, 1.11, red. K. Jońca, Wrocław 1987, s. 299-332. W. Popko et al. 2018: Popko W, Szymaszkiewicz Μ., Rozmus D., Garbacz-Klempka A., Lead Products in the Lusatian culture of7th-6th Century ВС in the Lead Ore. Rich Areas in the Wyżyna Śląska and in the Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, „Argenti Fodina’ 2018, s. 33-46. Praktyczny słownik biblijny 1994: Praktyczny słownik biblijny, red. A. Grabner-Haider, tłum, i oprać. T. Mieszkowski, P. Pachciarek, Warszawa 1994. Prawo salickie 1867: Prawo salickie, wyd. R. Hube, Warszawa 1867. T. Prezbiter 1998: Prezbiter T., Diversarum Artium Schedula. Średniowieczny zbiór przepisów o sztukach rozmaitych, tłum. S. Kobielus, Kraków 1998. ƒ. Proszyk 2002: Proszyk J„ Cmentarz żydowski w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2002. Przywilej żydowski 1880: Przywilej żydowski Bolesława [Pobożnego] ijego
potwierdzenia, „Biblio teka Warszawska” 1880,1.1, s. 426-442. H. Nussbaum 1893: Nussbaum H., Przewodnik judaistyczny obejmujący kurs literatury i religii, Warszawa 1893. L. Przysuskier 1936: Przysuskier L„ Cmentarze żydowskie w Warszawie, Warszawa 1936. J. Purchla 2014: Purchla J., Dziedzictwo kulturowe a kapitał społeczny, [w:] Dlaczego i jak w no woczesny sposób chronić dziedzictwo kulturowe. Materiały pokonferencyjne, red. A. Rottermund, Warszawa 2014, R. Pytel 1970: Pytel R., Wzmianka o Olkuszu oraz o kopalniach złota, srebra i soli w Polsce z XI wieku, „Slavia Antiqua” 1970,1.17, s. 171-177. S. Rabiej, H. Łabęcka 2018: Rabiej S. ks., Łabęcka H., Opolski cmentarz żydowski w XIX wieku, Opole 2018. A. Rabin 2006: Rabin A., The Rise and Fall ofJewish Communities in Poland and their Relics To day, vol. 1, Teł Awiw 2006. G. von Rad 1986: Rad G. von, Teologia Starego Testamentu, tłum. В. Widia, Warszawa 1986. K. Radwański 1960: Radwański K., Odkrycie renesansowych i barokowych nagrobków żydowskich na cmentarzu Rèmuch w Krakowie, „Biuletyn Krakowski” 1960, nr 3, s. 64-72. LY. Rahmani 1968: Rahmani L.Y., Jerusalem’s Tomb Monuments on Jewish Ossuaries, „Israel Ex ploration Journal” 1968, vol. 18, nr 4, s. 220-226.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 323 K. Rahner, H. Vorgrimler 1987: Rahner К., Vorgrimler H., Mały słownik teologiczny, tłum. T. Mieszkowski, P. Pachciarek, Warszawa 1987. J.P.D. Ramírez, ƒ. Brobeil 2016: Ramírez J.P.D., Brobeil J. 2016, Estudio Paleodemografico Compa rado De UA Ecrópolis Medieval De Orige Judío Excavada E Luce A (Córdoba, A Dalucía, España) Compared Paleodemographic Study OfA Medieval Necropolis OfJewish Origin Excavated In Lu cena (Cordoba, Andalucia, Spain), 2016 [tekst nieopublikowany]. S.P. Raphael 1996: Raphael S.P., Jewish Views of the Afterlife, New Jersey-London 1996. R. Reinfuss 1989: Reinfuss R., Ludowa rzeźba kamienna w Polsce, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1989. I. Rejduch-Samkowa 1984: Rejduch-Samkowa L, 450 lat cmentarza Remu w Krakowie, „Spotka nia z Zabytkami” 1984, nr 1, s. 55-56. I. Rejduch-Samkowa 1987:1. Rejduch-Samkowa, Nagrobki żydowskie jako przedmiot badań hi storyka sztuki, „Folks Sztyme” 1987, nr 35. I. Rejduch-Samkowa 1991:1. Rejduch-Samkowa, Sztuka żydowska w Polsce w XVII i XVIII w., [w:] Żydzi w dawnej Rzeczypospolitej. Materiały z konferencji „Autonomia Żydów w Rzeczypo spolitej szlacheckiej”, Kraków 22-26IX1986, red. A. Link-Lenczowski, T. Polański, WrocławWarszawa-Kraków 1991, s. 321-342. Katalog zabytków sztuki 1961: Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 6: Województwo katowickie, z. 1: Powiat będziński i miasta wydzielone. Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec, red. I. RejduchSamkowa, J. Samek, inwentaryzacja E. Dwornik-Gutowska, Μ. Gutowski, Warszawal961. I. Rejduch-Samkowa, J. Samek 2002:
Rejduch-Samkowa L, Samek J., Dawna sztuka żydowska w Polsce, Warszawa 2002. I. Rodov 2003: Rodov L, The Development ofMedieval and Renaissance Sculptural Decoration in Ashkenazi Synagoguesfrom Worms to the Cracow, Jerusalem 2003. I. Rodov 2005: Rodov I., Dragons. A Symbol of Evil in European Synagogue Decoration? „Ars Judaica” 2005, s. 63-84. A. Rogaczewska 2013: Rogaczewska A., Zakres i sposoby pozyskiwania ołowiu na wczesnośrednio wiecznej osadzie w Strzemieszycach Wielkich stanowisko 2, [w:] Argenti fossores et alti. Znaczenie gospodarcze wschodnich części Górnego Śląska i zachodnich krańców Małopolski w późnej fazie wczesnego średniowiecza (X-XII wiek), red. P. Boroń, Wrocław 2013, s. 47-62. J. Roś, D. Rozmus 2004: Roś J., Rozmus D„ Relikty średniowiecznej zabudowy w rejonie kościoła pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu, [w:] Początki i rozwój miast Górnego Śląska w świetle badań interdyscyplinarnych, red. D. Abłamowicz, Μ. Furmanek, Μ. Michnik, Gliwice 2004, s. 271-282. J. Rosenberg [b.r.w.]: Rosenberg J., Assyrische Sprachlehre und Keilschriftkunde, Leipzig [b.r.w.]. D.M. Rosenthal 2014: Rosenthal D.M., Decomposing Identities. Shifting Perceptions ofDeath and Burial among Jews in Interwar Poland, Toronto 2014. M. Rosik 2001: Rosik Μ., Burial Custom in the Land ofBiblefrom Chalcolithic Period to the Herodian Period (4300 B.C.E.-70 A.D.). General View, „Przegląd Archeologiczny” 2001, vol. 49, s. 47-58.
324 Dariusz Rozmus Μ. Rosik 2017: Rosik Μ., Zmarłych pogrzebać. Zwyczaje pogrzebowe w Palestynie czasów Jezusa, „Archeologia Żywa” 2017, nr 2(64), s. 24-27. F.M. Rosiński 1995: Rosiński EM., Stosunek Izraela do zmarłych według Starego Testamentu, [w:] Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury żydowskiej w Роксе, red. J. Worończak, t. 2, Wro cław 1995, s. 7-27. J.W Rosłon 1985: Rosłon J.W. ks., Zammeru Maskil - filologiczny komentarz do Księgi Psalmów ze słownikiem hebrajsko-polskim i łacińskim oraz konkordancją i zarysem reguł gramatycznych, z. 2, Warszawa 1985. S. Rospond 1984: Rospond S., Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984. J. Rosenberg [b. r. w.] Assyrische Sprachlehre und Keilschriftkunde. Wien - Pest - Leipzig L. Roussin 1981: Roussin L, The Beit Leontis Mosaic. An Eschatological Interpretation, „Journal of Jewish Art” 1981, vol. 8, s. 6-18. D. Rozmus 1996: Rozmus D., A More Precise Dating of the As-Saqaliba Rebellion in the Medieval Maghrib, „Folia Orientalia” 1996, vol. 32, s. 157-160. D. Rozmus 1999a: Rozmus D., Cmentarze żydowskie ziemi olkuskiej, Kraków 1999. D. Rozmus 1999b: Rozmus D., Nowe dane dotyczące cmentarzy żydowskich w dawnym powiecie ol kuskim, w granicach administracyjnych do 1975 roku, „Ochrona Zabytków” 1999, nr 52(1), s. 68-72. D. Rozmus 2000: Rozmus D„ Ślady polichromii na nagrobkach żydowskich z obszaru dawnego powiatu olkuskiego, „Ochrona Zabytków” 2000, nr 53(1), s. 85-92. D. Rozmus 2001: Rozmus D„ Alternatywna etymologia nazwy słowa „kilof' SprOKrPAN (Spra wozdania Oddziału Krakowskiego PAN), 45(2), 2001 (2003), s.
55-58. D. Rozmus 2002a: Rozmus D., Cmentarze i nagrobki żydowskie w Polsce. Zarys zagadnień badaw czych, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 2002, R. 60, s. 279-285. D. Rozmus 2002b: Rozmus D., Czy Olkusz ma coś wspólnego z biblijnym Ha-’Elqośł, „Slavia An tiqua” 2002, t. 43, s. 97-132. D. Rozmus 2003: Rozmus D., Święte drzewo, „Przegląd Orientalistyczny” 2003, nr 1-2, s. 34-45. D. Rozmus 2004a: Rozmus D., Wczesnośredniowieczne zagłębie metalurgii srebra i ołowiu, [w:] Początki i rozwój miast Górnego Śląska w świetle badań interdyscyplinarnych, red. D. Abłamowicz, Μ. Furmanek, Μ. Michnik, Gliwice 2004, s. 301-315 (Seria Monograficzna. Muzeum w Gliwicach, 1.10). D. Rozmus 2004b: Rozmus D., Alternatywna etymologia słowa „kilof”, [w:] Archeologiczne i historyczne ślady górnictwa i hutnictwa na terenie Dąbrowy Górniczej i okolic, Kraków 2004, s. 139-146. D. Rozmus 2005: D. Rozmus, De artejudeorum sepulcral։. Motywy artystyczne w żydowskiej sztu ce sepulkralnej, Kraków 2005. D. Rozmus 2006: Rozmus D., Abar, „Slavia Atiqua” 2006, t. 47, s. 191-196. D. Rozmus 2008: Rozmus D., Egzotyczne Zagórza, [w:] Z Dziejów Zagórza - regionalizm w szko le i edukacji, t. 2, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Sosnowiec 2008, s. 157-162.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 325 D. Rozmus 2009: Rozmus D., Wstępne wyniki badań sondażowych na stanowisku archeologicz nym nr 5 Sosnowiec - Zagórze, [w:] Gospodarka nad Przemszą i Brynicą od pradziejów do począt ków XX wieku w świetle badań interdyscyplinarnych, red, D. Rozmus, S. Witkowski, Dąbrowa Górnicza-Olkusz-Sosnowiec 2009, s. 70-79. D. Rozmus 2010: Rozmus D., Ślady polichromii na nagrobkach żydowskich w Będzinie, [w:] 200 lat nowego cmentarza żydowskiego w Krakowie, Kraków 2010, s. 97-112. D. Rozmus 2011: Rozmus Đ.,Prywatny Dom Modlitwy w Będzinie, tzw. Brama Cukermana, [w:] Żydzi na Górnym Śląsku i Zagłębiu Dąbrowskim, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Kraków 2011, s. 179-186. D. Rozmus 2012: Rozmus D., Wstępne wyniki badań sondażowych na wczesnośredniowiecznej osa dzie hutniczej w Sosnowcu-Zagórzu, województwo śląskie, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w roku 2009-2010, red. E. Tomczak, Katowice 2012, s. 42-49. D. Rozmus 2013: Rozmus D., Nocny Łowca i inni. Sceny łowieckie na monetach ze Skarbu hutni ka, Dąbrowa Górnicza-Kraków 2013. D. Rozmus 2014: Rozmus D„ Wczesnośredniowieczne zagłębie hutnictwa srebra i ołowiu na ob szarach obecnego pogranicza Śląska i Małopolski. (2 połowa ХІ-ХІІ/ХШ w. ), Kraków 2014. D. Rozmus 2015а: Rozmus D., Ortodoksyjne prawo religijne a ochrona światowego dziedzictwa kulturowego. Zarys zagadnień, „Roczniki Administracji i Prawa” 2015, R. 15, nr 1, s. 81-97. D. Rozmus 2015b: Rozmus D„ Przestrzenne zastosowanie obyczajowego prawa religijnego na przy kładzie cmentarza
żydowskiego, „Roczniki Administracji i Prawa” 2015, R. 15, nr 1, s. 100-111. D. Rozmus 2015с: Rozmus D., RB NQBNM. Przełożony górników z II tysiąclecia p.n.e., „Hereditas Minariorum” 2015, nr 2, s. 9-25. D. Rozmus 2015d: Rozmus D., Zagadnienie ochrony zabytków ze starego cmentarza żydowskiego w Pilicy, „Roczniki Administracji i Prawa” 2015, R. 15, nr 2, s. 91-103. D. Rozmus 2018a: Rozmus D., Otwarte muzeum. Relikty olkuskich murów obronnych i synagogi jako pomniki pamięci, [w:] Muzea. Teoria i praktyka. Być albo nie być we współczesnym świecie, red. D. Rozmus, I. Gredka-Ligarska, A. Rogacka-Łukasik, Sosnowiec 2018, s. 119-128. D. Rozmus 2018b: Rozmus D„ Współczesne obrazoburstwo islamskie. Zagrożenie dla światowego dziedzictwa kulturowego, „Roczniki Administracji i Prawa” 2018, R. 18, nr 2, s. 145-157. D. Rozmus 2019a: Rozmus D., Olkuska synagoga. Wyniki wstępnych badań archeologicznych przeprowadzonych w 2017 roku, „Raport” 2019, nr 14, s. 111 ֊120. D. Rozmus 2019b: Rozmus D., Wstępne wyniki sondażu na stanowisku w Starym Bukownie, pow. Olkuski, „Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu” 2019, nr 21, s. 19-35. D. Rozmus 2017: Rozmus D., Człowiek w konflikcie z aparatem skarbowym. Relacja sprzed wieków. Wincenty Kadłubek a instytucja Renovatio Monetae, „Roczniki Administracji i Prawa” 2017, nr 17, z. specjalny, s. 139-173. D. Rozmus, A. Garbacz-Klempka 2017: Rozmus D„ Garbacz- Klempka A., Wczesnośrednio wieczna ceramika szkliwiona z Dąbrowy Górniczej-Łośnia i innych stanowisk archeologicznych związanych z metalurgią srebra i ołowiu. Wybrane zagadnienia, [w:] Ceramika i
szkło w archeolo gii i konserwacji, red. S. Siemianowska, P. Rzeźnik, K. Chrzan, Wrocław 2017, s. 261-285.
326 Dariusz Rozmus D. Rozmus, Μ. Skoczek 1996: Rozmus D„ Skoczek Μ., Hayarum Qatalum, „Folia Orientalia” 1996, vol. 32, s. 161-164. D. Rozmus, S. Suchodolski, ƒ. Tokaj 2014: Rozmus D., Suchodolski S., Tokaj J., Wczesnośrednio wieczny „Skarb hutnika” z Dąbrowy Górniczej-Łośnia. Monografia. Część 1. Early Medieval „Me talurgist Hoard"from Dąbrowa Górnicza-Łosień. A Monograph. Part 1, Dąbrowa Górnicza 2014. D. Rozmus, I. Suliga 2012: Rozmus D., Suliga I., Piece i paleniska o przeznaczeniu hutniczym do wytopu ołowiu ze stanowiska nr 5 w Sosnowcu-Zagórzu. Wstępne wyniki badań prowadzonych w latach 2009-2010, „Śląskie Prace Prahistoryczne” 2012, nr 7, s. 250-286. D. Rozmus, B.S. Szmoniewski 2008: Rozmus D., Szmoniewski B.S., Early Medieval Lead Pro cessing in The Slavic Territories and The Possible Mention of Trade in Lead by Ibrahim Ibn Yaqub, „Рейсе Serie Noua” 2008, R. 6, s. 323-330. D. Rozmus, S. Witkowski 2009: Rozmus D., Witkowski S., Cmentarze żydowskie. Zagadnienia konserwatorskie, [w:] Wielokulturowość Zagłębia Dąbrowskiego. Regionalizm w szkolnej edukacji, Sosnowiec 2009, s. 132-144. R. Rubinkiewicz 1987: Rubinkiewicz R., Wprowadzenie do apokryfów Starego Testamentu, Lu blin 1987. T. Rutkowski 1986: Rutkowski T, Cmentarze zabytkowe jako przedmiot polityki konserwatorskiej, „Ochrona zabytków” 1986, nr 4, s. 283-287. K. Rymut 1987: Rymut K„ Nazwy miast Polski, Wrocław 1987. R. Saks 1989: Saks R., Opiekunowie żydowskich zabytków, „Folk Sztyme” 1989, nr 48. L. Saltiel 2014: Saltíel L, Dehumanizing the Dead The Destruction of Thessaloniki’s Jewish Ceme tery in the Light
ofNew Sources, „Yad Vashem Studies” 2014, vol. 42(1), s. 1-35. E.S. Saltman 1988: Saltman E.S., The „Forbiden Image” in Jewish Art, „Journal of the Jewish Art” 1988, Vol. 8, s. 42-53. J. Samek 1992: Samek J., Sztuka żydowska. Sztuka polska, [w:] Kultura Żydów polskich XIX-XX w., Kielce 1992, s. 23-37. J. Samek 1999: Samek J., Dzieje sztuki polskiej dla pedagogów, Kraków-Przemyśl 1999. A. Sadurska 1980: Sadurska A., Archeologia starożytnego Rzymu. Okres cesarstwa, t. 2, Warszawa 1980. E. Sauć 2008: Sauć E., Papa wczoraj, dziś, jutro, „Dachy” 2008, nr 4(100). G. Scholem 1987: Scholem G., The Kabbalah, New York 1987. G. Scholem 2014: Scholem G., Kabała i jej symbolika, tłum. R. Wojnakowski, Warszawa 2014. J. Schubert 2019: Schubert J., Soldiers’Sections at the Jewish Cemeteries ofthe Former Krakow For tress in the Years 1914-1939. Kwatery żołnierskie na cmentarzach żydowskich w dawnej Twierdzy Kraków w latach 1914-1939, „Przestrzeń i FORMa” 2019, nr 39, s. 279-298. R. Schulz 2020: Schulz R„ Łowcy przygód w dalekich krainach. Wielkie pionierskie podróże i wiedza antyku o świecie, Warszawa 2020.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 327 A. Schwartzman 1993: Schwartzman A., Graven Images, wstęp C. Potok, H.N. Abrams, New York 1993. J.C. Scott 2020: Scott J.C., Jak udomowiono człowieka. U początków historii pierwszych państw, tłum. F. Tryl, Warszawa 2020. A. Seemann, Μ. Studemund-Halévy 2012: Seemann A., Studemund-Halévy Μ., The Jewish Cemetery ofAltona Königstrasse Justification of Outstanding Universal Value, Hamburg 2012. Sefer Hachajim [b.r.w.]: Sefer Hachajim. Israelisches Gebet- und Erbauungsbuch (Gebete bei Krankheitsfällen, in einem Sterbehause und bei dem Besuche der Gräber von Verwandten, hrsg. S.E. Blogg, A. Sulzbach, Basel [b.r.w.]. I. Shiper 1935: Shiper L, Sztuka plastyczna u Żydów w dawnej Rzeczypospolitej, [w:] Żydzi w Polsce Odrodzonej, red. I. Schiper, A. Tartakower, A. Haftka, Warszawa 1935, s. 308-313. C. Shmeruk 1992: Shmeruk C„ Historia literatury jidysz. Zarys, Wrocław 1992. T. Sienkiewicz 2013: Sienkiewicz T., Umowa oddanie gruntu w użytkowanie wieczystejako nienazwa naforma ochrony zabytków, [w:] Kultura w praktyce. Zagadnienia prawne, t. 2: Wokół problematyki prawnej zabytków i rynku sztuki, red. A. Jagielska-Bumik, W Szafrański, Poznań 2013, s. 245-260. M. Sieramska 2003а: Sieramska Μ., Chanuka, [w:] Pokki słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, 1.1, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003, s. 271-273. Μ. Sieramska 2003b: Sieramska Μ., Parochet, [w:] Pokki słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003, s. 293-294. Μ. Sieramska 2003c:
Sieramska Μ., Wiewiórka, [w:] Pokki słownikjudaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003, s. 793-794. T. Sikora2003: Sikora T., Symbolika barw w mistyce żydowskiej, „Studia Judaica”2003, nr 2(12), s.47-77. T. Sikora 2009: Sikora T., Cara’at. Problem interpretacji. Księga Kapłańska 13֊ 13, „Studia Judaica” 2009, nr 1-2(23-24), s. 23-56. Μ. Simon 1981: Simon Μ., Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, Warszawa 1981. H. i Μ. Simon 1990: Simon H. i Μ., Filozofia żydowska, Warszawa 1990. K. Skóra 2016: Skóra K., A Habit of Providing the Dead with Padlocks, „Fasciculi Archaeologie Historicae From Studies in the Culture of Medieval Europe” 2016, nr 29, s. 131-145. Skorowidz przemysłowo-handlowy 1913: Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicji, red. J. Olszewski, Lwów 1913. Z. Skrok 1980: Skrok Z„ Na tropach archeologicznych tajemnic Mazowsza, Warszawa 1980. Z. Skrok 1991: Skrok Z„ Kłódki symboliczne. Przyczynek do zwyczajów pogrzebowych Żydów pol skich, „Polska Sztuka Ludowa” 1991, R. 45, nr 2, s. 18-20. E Sławski 1958: Sławski E, Słownik etymologiczny języka pokkiego, Kraków 1958. J. Śliwa 2005: Śliwa J„ Palestyna - Dawid i Salomon oraz królestwa Izraela i Judy (około 1150-333 p.n.e.), [w:] Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji" neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, red. J. Śliwa, Kraków2005, s. 352-365 (Wielka Historia Świata, t. 2).
328 Dariusz Rozmus P. Słowiński, D. Uhl-Herkoperec 2014: Sowiński P., Uhl-Herkoperec D., Erik Jan Hanussen. Ja snowidz Hitlera, Chorzów 2014. Słownikjęzyka polskiego 1978: Słownikjęzyka polskiego, t1: A-K, red. Μ. Szymczak, Warszawa 1978. Słownik terminologiczny sztuk pięknych 1969: Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. S. Ko zakiewicz, Warszawa 1969. E. Śmiałek 1991: Śmiałek E., Żydzi w Chrzanowie (cześć II), „Przełom” 1991, nr 7(15), s. 5. M. Snoj 1997: Snoj Μ., Slovenski Etimološki Slovar, Ljubljana 1997. K. Sobota-Liwoch 2014: Sobota-Liwoch K., Sprawozdanie z badań archeologicznych na wcze snośredniowiecznej osadzie hutniczej w Sosnowcu-Zagórzu (stanowisko 5), województwo śląskie, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2011-2012, red. G. Glanc-Zagaja, Katowice 2014, s. 108-113. K. Sobota-Liwoch 2016: Sobota-Liwoch K., Sprawozdanię z badań archeologicznych na wcze snośredniowiecznej osadzie hutniczej w Sosnowcu-Zagórzu (stanowisko 5), województwo śląskie, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2013-2015, red. G. Glanc-Zagaja, Katowice 2016, s. 55-59. J. Spyra 2009: Spyra J., Żydowskie gminy wyznaniowe na Śląsku Austriackim (1742-1918), Katowice 2009. L. Stachowiak 1982: Stachowiak L., Idea życia po śmierci w Starym Testamencie, [w:] Materiały pomocnicze do wykładów z biblistyki, t. 5, Lublin 1982. Staronová synagoga w Pradze 2004: Staronová synagoga w Pradze z przełomu XIII/XIV w. (po 1270 r). Graficzna aksonometria Praga” (red. V. Soukup), Warszawa 2004, z serii „Przewodniki
Wiedzy i Życia”. W Starościak 2004: Starościak W, Kapliczki, krzyże ifigurki. Przydrożni świadkowie historii Miasta Dą browy Górniczej i regionu zagłębiowskiego, „Zeszyt Muzealny” 2004, nr 4. B. Stawiarski 2010: Stawiarski B., Cmentarze Żydów aszkenazyjskich w średniowieczu. Przykład Wrocławia, [w:] Średniowieczne i nowożytne nekropolie Wrocławia, red. K. Wachowski, Wrocław 2010, s. 261-290 (Wratìslavia Antiqua). G. Steindorff 1930: Steindorff G„ Koptische Grammatik, Berlin 1930. J. Stępień 1962: Stępień ƒ., Wiara Izraelitów w życie pozagrobowe, „Homo Dei” 1962, nr 3, s. 227-232. K. Stronczyński 1847: Stronczyński K„ Pieniądze Piastów od czasów najdawniejszych do roku 1300. Rozbiorem źródeł spółczesnych i wykopalisk, oraz porównaniem typów menniczych obja śnione, Warszawa 1847. A. Struś, ƒ. Warzecha, ƒ. Frankowski 1988: Struś A. ks. SDB, Warzecha J. ks. SAC, J. Frankowski ks., Pieśni Izraela - Pieśń nad Pieśniami, Psalmy, Lamentacje. Wprowadzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych, t. 7, Warszawa 1988. J. Strzelczyk 2004: Strzelczyk J., Średniowieczny obraz świata, Poznań 2004. Μ. Studemund-Halévy 2008: Studemund-Halévy Μ., The Persistence of Images. Reproductive Success in the History of Sephardic Sepulchral Art, [w:] The Dutch Intersection. The Jews and the Netherlands in Modern History, Leiden 2008, s. 123-147 (Brill’s Series in Jewish Studies, vol. 38).
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 329 S. Suchodolski 2008: Suchodolski S„ Moneta źródłem wszechstronnym. Materialnym, pisanym i ikonograficznym, [w:] Źródła historyczne wydobywane z ziemi, red. S. Suchodolski, Wrocław 2008, s. 34-55. J. Suproniuk2017: Suproniuk J., Żydzi w miastach Wielkopolski, [w:] Atlas historyczny Polski. Wiel kopolska w drugiej połowie XVI wieku, red. K. Chłapowski, Μ. Słoń, oprać. A. Borek, K. Chłapow ski, P. Dembiński, Μ. Gochna, D. Kram, Μ. Kuc-Czerep, A.P. Orłowska, T. Panecki, E. Rutkowska, K. Słomska, Μ. Słomski, Μ. Słoń, U. Sowina, Μ. Stępniak, ƒ. Suproniuk, P. Swoboda, B. Szady, T. Związek, cz. 2: Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 150-176. R. Svensson 2013: Svensson R., Renovatie Monetae. Bracteates and Coinage Policies in Medieval Europe, London 2013. Świat Biblii 2001: Świat Biblii, red. A. Lemaire, tłum. В. Panek, Wrocław 2001. Μ. Świętek 2005: Świętek Μ., Wielka Synagoga w Oświęcimiu, „Pro Memoria. Biuletyn Informacyjny” 2005, nr 22. B. Sygjt, D. Wąsik, T. Kuczur 2015: Sygit B., Wąsik D„ Kuczur T., Prawo karnejudaizmu, Toruń 2015. B. Szczygieł, Nieprzespany sen Afryki, Krakow 1982. T. Szczypek, S. Wika 1995: Szczypek T., Wika S., O konieczności ochrony Pustyni Błędowskiej, [w:] 50 Sympozjum Jurajskie. Człowiek i środowisko naturalne wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, Dąbrowa Górnicza 1995, s. 167-178. J. Sztetyłło 1978: Sztetyłło J„ Rzemiosło metalowe wraz z uzbrojeniem, [w:] Historia kultury ma terialnej Polski, t. 2: Od XIII do XV wieku, red. A. Rutkowska-Płachcińska, Warszawa-KrakówGdańsk, s. 73-108. Μ. Śir, D. Śir
1958: Sir Μ., Sir D., Słownik hebrajsko-polski, Tel Awiw 1958. P. Szlachetko 2000: Szlachetko P„ Przestępczość przeciwko dobrom Kultury, [w:] Zabytki sakralne wobec szczególnych zagrożeń, Warszawa 2000, s. 25-26. B.S. Szmoniewski 2009: Szmoniewski B.S., Cementacja mosiądzu w starożytności i w średniowie czu - zarys zagadnienia, [w:] Gospodarka nad Przemszą i Brynicą od pradziejów do początków XX wieku w świetle badań interdyscyplinarnych, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Sosnowiec 2009, s. 118-121. H. Szotek 1994: Szotek H., Wojenne losy skoczowskich Żydów, [w:] W cieniu skoczowskiej synago gi, Skoczów 1994, s. 81-91. J.A. Szwagrzyk 1990: Szwagrzyk J.A., Pieniądz na ziemiach polskich X-XX w., Wrocław 1990. E. Szydłowska 1988: Szydłowska E., Zagadnienie eksploatacji ołowiu w kulturze łużyckiej w Роксе, [w:] Surowce mineralne w pradziejach i we wczesnym średniowieczu Europy Środkowej, „Prace Komisji Archeologicznej” 1988, nr 6, s. 41 -51 A. Szydłowski 2005: Szydłowski A., Synagoga Mizrachi, Będzin 2005. Μ. Szymaszkiewicz, D. Rozmus 2017: Szymaszkiewicz Μ., Rozmus D„ Ślady prac górniczych w Libiążu pow. Chrzanów, „Hereditias Minariorum” 2017, nr 4, s. 5-27.
330 Dariusz Rozmus A. Szyndler 2002: Szyndler A., Osadnictwo żydowskie w Oświęcimiu w wiekach XVI-XVIII (do roku 1772). Zarys problematyki [Jewish Settlement in Oświęcim in the 16th-18th Centuries (until 1772)], „Studia Judaica” 2002, nr 2-1(10-11), s. 41-56. J. Schuster 2017. “Sypiając z wrogiem ? Potencjał badawczy amatorskiej archeologii detektorystycznej’ na przykładzie zabytków z okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów z lat 2006-2014, odkrytych w kraju związkowym Szlezwik-Hokztyn”, „Wiadomości Archeologiczne 68”, s. 11-31. Talmud 1869: Talmud, tłum, i objaśnienia I. Kramstück, Warszawa 1869. Tanach 2021: Tanach. Biblia Hebrajska, http://tanach.leszek-kwiatkowski.eu/index-12-41.htm , dostęp: 30.01.2021 r. Tarjag micwot 2000·. Tarjagmicwot, 613 przykazań judaizmu, orazszewa micwot derabanan, sie dem przykazań rabinicznych, szewa micwot bne Noach, siedem przykazań dla nie-Żydów, dum. E. Gordon, Kraków 2000. Alter Jüdischer [b.r.w.]: Alter Jüdischer Friedhofin der Dresdener Neustadt, red. E Thiele, Dresden [b.r.w.]. L.-V. Thomas 1980: Thomas L.-V., Trup. Od biologii do antropologii, tłum. К. Kocjan, Łódź 1980. P. Tillich 1988: Tillich P., Znaczenie i usprawiedliwienie symboli religijnych, „Polska Sztuka Ludo wa” 1988, nr 3, s. 160. F. Trampota 2013: Trampota E, Archeologický výzkum Horní synagogy v Mikulově, „Sborník Re gionálního muzea v Mikulově” 2013, s. 26-38. N.J. Tromp 1969: Tromp N.J., Primitive Conception of Death and the Nether World in the Old Testament, Rome 1969. A. Trzciński 1984-1985: A. Trzciński, Formy nagrobkowe na cmentarzach żydowskich, [w:]
Ka lendarz żydowski. Almanach 1984-1985, s. 80-88. A. Trzciński 1989æ A. Trzciński, Polichromia nagrobków na cmentarzach żydowskich w Polsce południowo-wschodniej, „Polska Sztuka Ludowa” 1989, nr 1-2, s. 63-65. A. Trzciński 1989b: A. Trzciński, Śladami Żydów jarosławskich, „Fołks Sztyme” 1989, nr 48. A. Trzciński 1995: A. Trzciński, Symbolika światła na nagrobkach żydowskich w dawnej Rzeczy pospolitej, [w:] Symbol w kulturze, red. G. Głuchowski, Lublin 1995, s. 147-184. A. Trzciński 1997: A. Trzciński, Symbole i obrazy. Treści symboliczne przedstawień na nagrobkach żydowskich w Роксе, Lublin 1997. A. Trzciński 2001: A. Trzciński, Zachowane wystroje malarskie bóżnic w Роксе, „Studia Judaica 4” 2001, nr l-2(7-8), s. 67-95. A. Trzciński 2007: Trzciński A., Hebrajskie inskrypcje na materiedé kamiennym w Роксе w XIIIXX wieku. Studium paleograficzno-epigraficzne, Lublin 2007. A. Trzciński 2010а: Trzciński A., Cmentarz żydowski w Lesku. Część II - wiek XVIII, Lublin 2010. A. Trzciński 2010b: Trzciński A., Cmentarze żydowskie w XIX i XX wieku (do Holokaustu) w Eu ropie Środkowo-Wschodniej jako tekst kultury, [w:] Sztuka cmentarzy w XIX i XX wieku, red. A.S. Czyż, B. Gutowski, Warszawa 2010, s. 265-281.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 331 A. Trzciński 2017: Trzciński A., Świadkiem jest ta stela. Stary cmentarz żydowski w Lublinie, Lu blin 2017. A. Trzciński 2020: Trzciński A., Motywy architektoniczne na nagrobkach żydowskich na historycz nych obszarach Rzeczypospolitej (rekonesans badawczy), 2020 [tekst niepublikowany]. Μ. Trzciński 2017: Trzciński Μ., Raz jeszcze o poszukiwaniu zabytków w Polsce. Między teorią i praktyką, „Wiadomości Archeologiczne” 2017, t. 68, s. 33-45. A. Trzciński, J. Sobota 2009: Trzciński A., Sobota J., Cmentarze żydowskie w Międzyrzecu Podla skim, Lublin 2009. A. Trzciński, Wodziński 2002: Trzciński A., Wodziński Μ., Cmentarz żydowski w Lesku, cz. I: Wiek XVI-XVII, Kraków 2002. P. Trzeciak 1988: Trzeciak P., Historia, psychika, architektura, Warszawa 1988. Tukidydes 1988: Tukidydes, Wojna peloponeška, wyd. 3, tlum. К. Kumaniecki, Warszawa 1988. P.W. Turek 2010: Turek P.W, Od Gigamesza do kasydy. Poezja semicka w oryginale i w przekła dzie, Kraków 2010. A. Unterman 1989: Unterman A., Żydzi, wiara i życie, dum. J. Zabierowski, Łódź 1989. A. Unterman 1994: Unterman A., Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, tłum. O. Zien kiewicz, Warszawa 1994. K. Urban 2006: Urban K., Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966. Wybór materiałów, Kraków 2006. P. Urbańczyk 2020: Urbańczyk P„ Trudna historia zwłok, 1.1: „Wrócisz do ziemi’, Toruń 2020. Μ. Urbański 1985а: Urbański Μ., Obyczaje i wierzenia Żydów. Śmierć i pogrzeb w czasach naj dawniejszych, „Mówią Wieki” 1985, nr 6, s. 13-17. Μ. Urbański 1985b:
Urbański Μ., Obyczaje i wierzenia Żydów. Śmierć i pogrzeb w europejskiej tradycji żydowskiej, „Mówią Wieki” 1985, nr 7, s. 18-22. P. Veyne 2008: Veyne P., Imperium grecko-rzymskie, tłum. P. Domański, Kęty 2008. S.P. de Vries 1994: Vries S.P. de, Jüdische Riten und Symbole, Wiesbaden 1994. S.P. de Vries 2008: Vries S.P. de, Obrzędy i symbole Żydów, tłum, i oprać. A. Borowski, Kraków 2008. B. Wachstein 1922: Wachstein В., Die Grabsteine des Alten Judenfriedhofes in Eisenstadt, Wien 1922. D. Walerjański 1990: Walerjański D., Kirkut w Zabrzu, „Spotkania z Zabytkami” 1990, nr 5, s. 53. D. Walerjański 2011: Walerjański D., W poszukiwaniu pamięci. Zachowane zabytki kultury ży dowskiej w województwie śląskim, „Pisma Humanistyczne” 2011, nr 8, s. 105-121. D. Walerjański 1998: Waleijański D., Cmentarze żydowskie w województwie katowickim. Histo ria, stan zachowania, problemy ochrony, „Ochrona Zabytków” 1998, nr 3, s. 246-257. H. Węgrzynek 2004: Węgrzynek H., Na straży tradycji, „Wiedza i Życie” 2004, kwiecień, s. 43.
332 Dariusz Rozmus Z. Weiss 2005: Weiss Z., The Zodiac in Ancient Synagogue Art. Cyclical Order and Divine, „La Mosaïque Greco-Romaine IX” 2005, vol. l,s. 1119-1130. Wielki słownik niemiecko-polski 1972: Wielki słownik niemiecko-polski, red. ƒ. Piprek, J. Ippoldt, Warszawa 1972. Wielkomiejskie cmentarze żydowskie 2016: Wielkomiejskie cmentarze żydowskie w Europie Środ kowo-Wschodniej = Urban Jewish cemeteries in Central and Eastern Europe, red. I. Gadomska, Łódź 2016. A. Wierciński 2001: Wierciński A., Przez wodę i ogień. Biblia i Kabała, Kraków 2001. A. Wiik, D. Walerjański 2008: Wiik A„ Walerjański D., Zapisane w kamieniu najstarsze epitafia nagrobne z cmentarza żydowskiego w Tarnowskich Górach, „Rocznik Muzealny w Tarnowskich Górach” 2008, nr 2, s. 83-89. C.L. Wilke 2013: Wilke C.L, Medieval Hebrew Inscriptions. A European Database, „Jewish Stud ies at the Central European University” 7:2009-2011.2013, s. 147-172. R. Wischnitzer-Bernstein 1935: Wischnitzer-Bernstein R„ Symbole und Gestalten der Jüdishen Kunst, Berlin 1935. J. Wisniewski 1933: Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem, Marjówka Opoczyńska 1933. T. Wiśniewski 1986: Wiśniewski T., Cmentarze żydowskie w Białymstoku, „Folks Sztyme” 1986, nr 43. T. Wiśniewski 1988: Wiśniewski T., Cmentarz żydowski w Tykocinie, „Mówią Wieki” 1988, nr 8, s. 26-29. T. Wiśniewski 1991: Wiśniewski T., Dzieje Gminy Żydowskiej w Zambrowie, „Wiadomości Zam browskie” 1991, nr 5/6, s. 3-7. T. Wiśniewski 1991: Wiśniewski T., Gmina żydowska w Zambrowie, „Folks Sztyme” 1991, nr 5-6. T. Wiśniewski
2009: Wiśniewski T„ Nieistniejące mniejsze cmentarze żydowskie. Rekonstrukcja Atlantydy, Białystok 2009. S. Witkowski 2009: Witkowski S., Górnictwo srebra i ołowiu w świetle Bulli gnieźnieńskiej z 1136 roku. Lokalizacja osady Zversov, [w:] Gospodarka nad Przemszą i Brynicą od pradziejów do po czątków XX wieku w świetle badań interdyscyplinarnych, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Dąbrowa Górnicza 2009, s. 149-162. Μ. Wodziński 1995: Wodziński Μ., Macewy drewniane z Miejsca, [w:] Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce. Cmentarze żydowskie, t. 2, Wrocław 1995, s. 39-47. Μ. Wodziński 1996: Wodziński Μ., Hebrajskie inskrypcje na Śląsku XIII֊XVII wieku, Wrocław 1996. Μ. Wodziński 2004: Wodziński Μ., Najstarszy żydowski nagrobek na Śląsku. Reinterpretacja, „Sobótka” 2004, nr 4, s. 583-589. Z. Wojalski 2015: Wojalski Z., Cmentarz żydowski w Łodzi, Łódź 2015.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 333 J.P. Worończak 1993: Worończak J.P., Specyfika kulturowa cmentarzy żydowskich, Katowice 1993. Wörterbuch deutsch-arabisch 1986: Wörterbuch deutsch-arabisch, red. G. Krahl, Leipzig 1986. B. Wronikowska 1982: Wronikowska B„ Badania nad malowidłami z katakumb Rzymu po II wojnie światowej, „Vox Patrum” 1982, styczeń-czerwiec, s. 356-382. В. Wyrozumska 1959: Wyrozumska В., Fragmenty najstarszej księgi miejskiej Olkusza, „Małopol skie Studia Historyczne” 1959, t. 2, s. 49-57. W Wýzina 2005: Wyzina W., Kierków. Zabytek za Kamiannym murem, Chrzanów 2005. G.G. Xeravits 2017: Xeravits G.G., The Figure ofMoses in Ancient Synagogue Art, [w:] Mosebilder Gedanken zur Rezeption einer literarischen Figur im Frühjudentum, frühen Christentum und der römisch-hellenistischen Literatur, red. Μ. Sommer, E. Eynikel, V. Niederhofer, E. Hernitschek, Tübingen 2017, s. 415-428. G.G. Xeravits 2018: Xeravits G.G., The Reception ofthe Figure ofDavid in Late Antique Synagogue Art, [w:] Figures who Shape Scriptures, Scriptures that Shape Figures. Essays in Honour ofBenja min G. Wrightin, eds. G.G. Xeravits, G. Schmidt Goering, Berlin-Boston 2018, s. 71-90. B. Yaniv 1989: Yaniv B., The Origin of „Two-Column Motif” in European Parokhot, „Journal ofthe Jewish Art” 1989, vol. 15, s. 26-43. A. Yasur-Landau 2010: Yasur-Landau A., rec. Archaeology and Nationalism in Eretz-krael, eds. Μ. Feige, Z. Shiloni, „American Journal of Archaeology” 2010, July s. 1-3. Z. Yeivin 1973: Yeivin Z., Tombs and Tombstones, [w:] Encyclopedia Judaica, Jerozolima 1973, s. 1216.
You are what you eat? 2019: You are what you eat? Excavating the Oxford Jewry, „Current Archae ology” 2019,10 maja, s. 19-25. N. Yuval-Hacham 2018: Yuval-Hacham N„ Fear of Images Iconophobia and Iconoclasm among Jews and Samaritans in Late Antiquity, „IKON. Journal of Iconographie Studies” 2018, vol 11, s. 239-249. T. Zaderecki 1994: Zaderecki T., Tajemnice alfabetu hebrajskiego, Warszawa 1994. К Zalasińska 2010: Zalasińska К., Prawna ochrona zabytków nieruchomych w Polsce, Warszawa 2010. H. Zaremska 2011: Zaremska H., Żydzi w średniowiecznej Polsce. Gmina krakowska, Warszawa2011. H. Zaremska 2013: Zaremska H„ Żydzi w średniowiecznym Kaliszu, [w:] Kalisz na przestrzeni wieków, red. T. Baranowski, A. Buko, Kalisz 2013, s. 167-177. Zaświaty i krainy mityczne 1999: Zaświaty i krainy mityczne. Leksykon, red. Μ. Sacha-Piekło, Kraków 1999. I. Zawidzka 1987: Zawidzka L, Cmentarz żydowski w Wiśniczu, Bochnia 1987. I. Zawidzka 1992: Zawidzka I., Miejsce święte dla wszystkich żyjących, czyli rzecz o cmentarzu żydowskim w Bochni, Bochnia 1992. I. Zawidzka 2001: Zawidzka L, Cmentarz żydowski w Brzesku, Brzesko 2001. L. Ziąbka, D. Wyczółkowski, A. Kędzierski 2014: Ziąbka L., Wyczółkowski D., Kędzierski A., Wyniki prac wykopaliskowych przeprowadzonych na skwerze Rozmark w Kaliszu, „Rocznik Kali ski” 2014, t. 40, s. 213-226.
334 Dariusz Rozmus Z. Ziółkowska 1989: Ziółkowska Z., Najtrudniejsze strony Biblii, Warszawa 1989. „Znak” 1983: „Znak” 1983, nr 339-340 (2-3). The Zohar 1949: lhe Zohar, է. 5, tłum. M. Simon, H. Sperling, London-Bournemouth 1949. E. Zohar 2018: Zohar E., Jewish Subterranean Operations in Major East European Ghettos, „Ho locaust Studies. A Journal of Culture and History” 2018. A. Żaki 1974: Żaki A., Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej, Wrocław 1974. R. Żebrowski 2003: Żebrowski R., Halacha, [w:] Pokki słownik judaistyczny. Dzieje - kultura religia - ludzie, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, 1.1, Warszawa 2003, s. 544-545. J. Żeglicki 1996: Żeglicki ƒ., O budowie geologicznej, rudach i minerałach rejonu Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry 1996. Żydowskie zabytki Cieszyna 1999: Żydowskie zabytki Cieszyna i Czeskiego Cieszyna, red. J. Spyra, Cieszyn 1999. Źródła internetowe R. Abrams 2021: Abrams R„ Rubbish? No, it’s ProofMedieval Jews Ate Kosher, https://www.thejc. com/news/uk/rubbish-no-it-s-proof-medieval-jews-ate-kosher-1.513521?fbclid=IwAR398Z gK9fl9VT7MCpBXnBBjlvQH¡cPx86wTlvip_R-Di6TxYglavFmkp0, dostęp: 30.12.2021 r. A. Adamski 2016: Adamski A., Drewniana synagoga powstaje w Galicyjskim Miasteczku w Sano ku, https://www.biznesistyl.pl/kultura/oblicza-kultury/4830_synagoga-powstaje-w-galicyjskim-miasteczku-w-sanoku.html, dostęp: 30.12.2021 r. R. Ahren 2014: Ahren R., 1,700 Years ofJewish History Come Alive in Downtown Cologne. Ex cavations in a City where Jews have Lived as Long as Christians Yield Some Remarkable Findings, to be Displayed in a Major New
Museum, https://www.timesofisrael.com/1700-years-of-jewishhistory-come-alive-in-downtown-cologne/, dostęp: 30.12.2021 r. Ancient Jewish Settlement 2021: Ancient Jewish Settlement to be Brought Back to Life in Cologne, https://www.thelocal.de/20210221/ancient-jewish-settlement-to-be-brought-back-to-life-incologne, dostęp: 30.12.2021 r. Archaeologists Uncover Medieval Jewish Cemetery 2020: Archaeologists Uncover Medieval Jewish Cemetery in Châteauroux, Most Extensive Remains ofa Medieval Jewish Burial Site in France, https:// jewish-heritage-europe.eu/2020/03/ll/fiance-archaeologists-discover-large/, dostęp: 30.12.2021 r. Balsaminka 2021: Balsaminka, https://pl.wikipedia.org/wiki/Balsaminka, dostęp: 30.12.2021 r. Beírsteihw2021:Batsteűrim,https://www.google.pl/search?q=Beit+shearim tbm=isch hl=pl sa=X ved=2ahUKEwiOh_wldLzAhWPyyoKHdn2AhwQBXoECAEQNQ8*iw=1263 bih=577 , dostęp: 30.01.2021г. M. Bergier 2020: Bergier Μ., https://www.facebook.com/photo.php?fbid=980036595762147 se t=p.9800365957621478rtype=3, dostęp: 30.12.2021 r. Bet(h) Shean 2008: Bet(h) Shean, https://www.jewishvirtuallibrary.org/bet-h-shean, dostęp: 30.12.2021 r.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 335 K. Bielawski 2021а: Bielawski K., Groby ofiar drugiej wojny światowej na cmentarzu żydowskim w Warszawie, https://varsaviamsta.pl/index.php/2021/03/25/groby-ofiar-drugiej-wojny-swiatowej-na-cmentarzu-zydowskim-w-warszawie/?fbclid=IwAR2c5HSR-yvjlBO606o83WogAwk-LidGMD7bMWNBlRbAwokVPlcnH62tD8k, dostęp: 30.12.2021 r. K. Bielawski 2021b: Bielawski K., Dobrzyń nad Wisłą, http://cmentarze-zydowskie.pl/dobrzyn. htm, dostęp: 30.12.2021 r. K.M. Bielawski 2021: Bielawski K.M., https://www.facebook.com/krzysztof.rn.bielawski/ posts/10224944209459858, dostęp: 30.12.2021 r. R. (Ryszard) Bielawski https://polska-org.pl/6704144,Wykopaliska_na_dawnym_cmentarzu_ zydowskim_Przy_ul_Gwarnej.html Bielsko-Biała 2021: Bielsko-Biała, http://www.sztetl.org.pl/en/article/bielsko-biala/10,people-lists-of-names-genealogy/26074,wulkan-salomon-leiser/, dostęp: 30.01.2021 r. Віта 2021: Віта, https://pl.wikipedia.org/wiki/Bima, dostęp: 30.12.2021 r. H. Bishara 2021: Bishara H., Williamsburg Gets Its First Hasidic Art Gallery. The Lively Opening of Shtetl Gallery Signals Shifting Perceptions around Hasidic Art in the Local Community, https://hyperaUergic.com/654598/williamsburg-gets-first-hasidic-art gaUery/?utm_campaign=daily8 utm_content=202106248uitm_medium=email8aitm_source=newsletter8rfbclid=IwAR2L54ZcRxzxRtlnFEtvx2yAa6vLXjqDM14NJrggkEL7paFjkTjpucmMrTg, dostęp: 30.12.2021 r. A. Borschel-Dan 2019: Borschel-Dan A., Odd 13th-century Bulgarian Worship Hall May Be Coun try's Sole Medieval Synagogue, https://www.timesofisrael.com/odd- 13th֊century-
bulgarian-worship-haU-may-be-countrys-sole-medieval synagogue/?fbdid=IwAR2DHNURZp7gMT0CYd_E0u5yEnxYtxYzNLz2fTB8dehLNOSxAЉnDBFOSYo, dostęp: 30.12.2021 r. H. Brown 2020: Brown H., Ancient Oil-lamp Workshop Sheds Light on Roman-era Jews and Christians, https://www.jpost.com/archaeology/ancient-oil-lamp-workshop-sheds-light-on-roman-era-jews-and-christians 652056?fbclid=IwAR0KLxkjbOpZrLlMyJpA_mvGzBNMz8nd_ A2aq5FtZX9TTfkEcQWWnBREwWo, dostęp: 30.12.2021 r. Bulgaria. Ancient Synagogue Mosaic 2016: Bulgaria. Ancient Synagogue Mosaic Restored Ժ Dis played, https://jewish-heritage-europe.eu/2016/03/27/bulgaria-ancient-synagogue-mosaic-displayed/, dostęp: 30.12.2021 r. Cemetery Research 2016: Cemetery Research. Focus on New Technologies, https://jewish-heritage-europe.eu/2016/05/01/cemetery-research-focus-on-new-technology/, dostęp: 30.12.2021 r. Chanuko. Święto Świateł 2021: Chamka. Święto Świateł, http://www.izrael.badacz.org/kultura/ kalendarz_chanuka.html, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Chruscińska-Dragan: Chruscińska-Dragan Μ., Zabytkowy cmentarz żydowski w Zabrzu zdewastowany. Wandale przewrócili ponad 20 nagrobków. Sprawców szuka policja, https://dziennikzachodni.pl/zabytkowy-cmentarz-zydowski-w-zabrzu-zdewastowany-wandale-przewrocili-ponad-20-nagrobkow-sprawcow-szuka-policja/ar/cl-15176474 , dostęp: 30.12.2021 r. Cmentarz (ul. Mickiewicza) 2021: Cmentarz (ul. Mickiewicza), https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/l/881-lutomiersk/114֊cmentarze/20049-cmentarz-ul-mickiewicza, dostęp: 30.12.2021 r.
336 Dariusz Rozmus Cmentarz żydowski w Żelechowie 2013: Cmentarz żydowski w Żelechowie w rejestrze. Mazo wiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, https://www.mwkz.pl/archiwum-aktualnosci-hsta/ 660-cmentarz-ydowski-w-elechowie-w-rejestrze Cmentarz żydowski w Żelechowie w rejestrze wtorek, dostęp: 30.12.2021 r. Cmentarz żydowski w Bielsku-Białej 2021: Cmentarz żydowski w Bielsku-Białej, https://pl.wikipedia.org/wiki/Cmentarz_%C5%BCydowski_w_Bielsiai-Bia%C5%82ej, dostęp: 30.12.2021 r. Cmentarze żydowskie. Fotogalerie 2021: Cmentarze żydowskie. Fotogalerie, http://www.kirkuty. xip.pl/fotogalerie.htm, dostęp: 30.12.2021 r. Croatia. OldJewish Grave Markers 2011 : Croatia. Old Jewish Grave Markers Discovered DuringAr cheological Work in Dubrovnik, https://jewish-heritage-europe.eu/2011/12/29/croatia-old-jewish-tombstones-discovered-during-archeological-work/, dostęp: 30.12.2021 r. J.K. Cymbler, O. Ramaty 2021: Cymbler J.K., Ramaty О., JewishGen. KehilaLinks, http://shtetlinks.jewishgen.org/Zaglembie/ZagOOO.html , dostęp: 30.12.2021 r. Czy ktośzna rodzinę Wulkanów 2021: Czy ktoś zna rodzinę Wulkanów z Oświęcimia? Poszukiwa nia Działu Genealogii ŻIH, https://www.jhi.pl/artykuly/rodzina-wulkanow-oswiecim-poszukiwania-dzialu-genealogii-zih,3714, dostęp: 30.12.2021 r. Digitalizacja cmentarza żydowskiego 2021: Digitalizacja cmentarza żydowskiego, https://dzierzoniow.pl/pl/news/digitalizacja-cmentarza-ydowskiego, dostęp: 30.12.2021 r. From the Depths 2021: From the Depths, https://www.fromthedepths.org/, dostęp: 30.12.2021 r. Fundacja Rodziny Nissenbaumów 2021: Fundacja Rodziny
Nissenbaumów, http://www.nissenbaum.pl/, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Gawin 2021: Μ. Gawin, Oświadczenie Generalnego Konserwatora Zabytków RP Magdaleny Gawin, https://www.facebook.com/MagdalenaGawinMKiDN/posts/980992186047463, dostęp: 30.12.2021 r. Gematria 2021: Gematria, https://pl.wikipedia.org/wiki/Gematria, dostęp: 30.12.2021 r. Genocides Against the Assyrian Nation 2021: Genocides Against the Assyrian Nation, http://www. aina.org/martyr.htm, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Gerlach 2017: Wystąpienie archeologa Marka Gerlacha Archeologia i historia Gmin Żydow skich w Płocku na Mazowieckich Spotkaniach Archeologicznych w 2017 r, https://pl-pl.facebook. com/IAEPAN/posts/851663052012059/, dostęp: 30.12.2021 r. Germany. Archaeologists Reveal Ruins 2020: Germany. Archaeologists Reveal Ruins of Frankfurt Höchst Synagogue Destroyed on Kristallnacht, https://jewish-heritage-europe.eu/2020/05/ll/germany-achaeologists-reveal-foundations/ , dostęp: 30.12.2021 r. Germany. 18 Medieval Jewish Gravestones 2021: Germany. 18 Medieval Jewish Gravestones have been Discovered in Mainz They were Used in Construction along the Rhine, 500 Years or More Ago, https://jewish-heritage-europe.eu/2021/01/29/germany-medieval-jewish-gravestones/, dostęp: 30.12.2021 r. The Gidonim Project The Gidonim Project. The Reut School, https://www.kidum-edu.org.il/en/ the-gidonim-project-the-reut-school/, dostęp: 30.12.2021 r.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 337 Μ. Gleń 2009: Gleń Μ., Wolbrom. Halę Sportową Budują na Cmentarzysku, https://gazetakrakowska.pl/wolbrom-hale-sportowa-buduja-na-cmentarzysku-zobacz-zdjecia/ar/177412 200910-23 20:05:45, dostęp: 30.12.2021 r. T.Gomelauri 2020: Gomelauri T., Introducing the Best Kept Secret of Georgian Jewry. The Lailashi Codex, https://vww.jewthink.org/2020/12/01/introducing-the-best-kept-secret-of-georgian-jewry-the-lailashi-codex/?fbclid=IwAR10e7Uiad7NNSDwhHlHxLBLgn2a9NMjO7Sxu84ic7Caz91erjnkjWnmO, dostęp: 30.12.2021 r. Good News Bible: Good News Bible, https://www.biblestudytools.com/gnt/, dostęp: 30.12.2021 r. К Holuj 2020: Holuj К, Wiśniowa. Rozpoczął się remont drewnianej bożnicy, https://dziennikpolski24. pl/wisniowa-rozpoczal-sie-remont-drewnianej-boznicy/ar/cl-15120827, dostęp: 30.12.2021 r. K. Holuj 2021: Holuj K., Wiśniowa. Bożnica została uratowana, ale nie będzie opowiadała histo rii swoich budowniczych, https://dziennikpolski24.pl/wisniowa-boznica-zostala-uratowana-ale-nie-bedzie-opowiadala-historii-swoich-budowniczych/ar/cl-15409809, dostęp: 30.12.2021 r. Hungary. Preliminary Work 2020: Hungary. Preliminary Work Takes Place Toward the Excavation of the Buried Medieval Great Synagogue in Budapest’s Castle District, https://jewish-heritage-europe.eu/2020/11/03/hungary-buda/, dostęp: 30.12.2021 r. Iraq ISIS Heritage 2015: Iraq ISIS Heritage, http://edition.cnn.com/2015/03/09/world/ iraq-isis-heritage/index.html, dostęp: 30.12.2021 r. Irak. Dżihadyści zniszczyli meczet 2014: Irak. Dżihadyści zniszczyli meczet z grobem proroka
Jonasza, https://www.niedziela.pl/artykul/10673/Irak-dzihadysci-zniszczyli-meczet-z, dostęp: 30.12.2021 r. Italy. Major Exhibition ofArtifacts 2019: Italy. Major Exhibition ofArtifacts from Bologna’s „Lost” Medieval Jewish Cemetery, which was Rediscovered During Excavations in 2012-2014, https:// jewish-heritage-europe.eu/2019/05/31/italy-major-exhibit-of-material/, dostęp: 30.12.2021 r. Italy. Rome’s Long-Խտէ Medieval Jewish Cemetery 2017: Italy. Rome’s Long-lost Medieval Jewish Cemetery Discovered, https://jewish-heritage-europe.eu/2017/03/23/italy-romes-long-lost-medievel-jewish-cemetery-discovered/, dostęp: 30.12.2021 r. Italy. Rome’s Villa Torlonia 2019: Italy. Rome’s Villa Torlonia Jewish Catacombs have been Con served, but when will they Open?, https://jewish-heritage-europe.eu/2019/03/03/italy-rome-catacombs-restored-but-when-will-they-open/, dostęp: 30.12.2021 r. J. Jagielski 2021: J. Jagielski, Cmenrze żydowskie w Polsce. Najważniejsze informacje, https://sztetl. org.pl/he/tradycja-i-kultura-zydowska/religia/cmentarze-zydowskie-w-polsce-najwazniejsze-informacje, dostęp: 30.12.2021 r. Jewish Gravestones Discovered 2013: Jewish Gravestones Discovered in Polish Town, https://jewish-heritage-europe.eu/2013/06/27/jewish-gravestones-discovered-in-polish-town/, dostęp: 30.12.2021 r. Jewish Life in Poland 2021: Jewish Life in Poland, https://www.youtube.com/watch?v=psWarhwc4eY, dostęp: 30.12.2021 r. K. Kaniewski 2013: Kaniewski К., Poddębicki Rynek skrywał żydowskie macewy (zdjęcia) https:// zdunskawola.naszemiasto.pl/poddebicki-rynek-skrywal-zydowskie-macewy-
zdjecia/ar/cll1910375, dostęp: 30.12.2021 r.
338 Dariusz Rozmus Ž. Kavaliauskaitė 2020: Kavaliauskaitė Ž„ Searchingfor the Synagogues ofPakruojis, They Found Part of the Old Town, https://www.lzb.lt/en/2020/ll/ll/searching-for-the-synagogues-of-pakruojis-they-found-part-of-the֊old-town/ , dostęp: 30.12.2021 r. Kein abgelegner Օրէ 2014: „. .Kein abgelegner Ort im gantzen Flecken vorhandet ist.”, https:// www.gcjz-ostfriesland.de/cms/upload/Literatur/Broschre.pdf, dostęp: 30.12.2021 r. M. Kozubal 2021: Kozubal Μ., Powstała koalicja Opiekunów Cmentarzy Żydowskich, https:// www.rp.pl/Historia/303189914-Powstala-Koalicja-Opiekunow-Cmentarzy-Zydowskich-w-Polsce.html?fbclid=IwAR3MFVlFlM0Kxc9IsrZGBnQ15uxCF2uX6VVgPDLozwIgyPpDOXPAFXzľbMw, dostęp: 30.12.2021 r. S.R. Kravstov 2016: Kravstov S.R., Wooden Synagogues of Polish-Lithuanian Commonwealth: between Polish and Jewish Narratives, https://www.academia.edu/25342727/Wooden_Synagogues_of_Polish-Lithuanian_Commonwealth_between_Polish_and_Jewish_Narratives._Lecture_at_the_symposium_Stella_Abstract_Art_and_Synagogues_Museum_of_the_History_of_ Polish_Jews_Warsaw, dostęp: 30.01.2021 r._ A. Kulczycka 2020: Kulczycka A., Wielkie, cenne odkrycie na leżajskim rynku. 150 ma cew, wśród nich wyjątkowa ze złotymi inskrypcjami, https://rzeszow.wyborcza.pl/rzeszow/7,34962,26189459,150-macew-wykopanych-na-lezajskim-rynku-z-czyjego-grobu-jest.html, dostęp: 30.12.2021 r. A. Kurzyński 2014: A. Kurzyński, Rozmarek w Kaliszu. Archeolodzy odkrylifundamenty synago gi, https://kalisz.naszemiasto.pl/rozmarek-w-kaliszu-archeolodzy-odkryli-fimdamenty-synagogi/ar/cl 1-2253426, dostęp: 30.01.2021 r._
A. Kyc 2018: Kyc A., W Sanoku odtwarzają wystrój wewnętrzny XVIIl-wiecznej synagogi z Połań ca, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1379271%2Cw-sanoku-odtwarzaja-wystroj-wewnetrzny-xviii-wiecznej-synagogi-z-polanca.html, dostęp: 30.12.2021 r. Lambrekin 2021: Lambrekin, https://pl.wikipedia.org/wiki/Lambrekin, dostęp: 30.12.2021 r. Lapidarium 2021: Lapidarium, https://pl.wikipedia.org/wiki/Lapidarium, dostęp: 30.12.2021 r. M. Lebovic 2021: Lebovic Μ., In Poland, New Sobibor Museum Memorializes Victims through Unearthed Belongings, https://www.timesofisrael.com/in-poland-new-sobibor-museum-memorializes-victims-through-unearthed-belongings/, dostęp: 30.12.2021 r. E Lech 2016: Lech E, wywiad: M.Piechotkowa: Dlaczego drewniane bóżnice powstały właśnie w Polsce?, https://culture.pl/pl/artykul/maria-piechotkowa-dlaczego-drewniane-boznice-po wstały-właśnie-w-polsce, dostęp: 30.12.2021 r. Leżajski rynek usłany tablicami 2020: Leżajski rynek usłany tablicami, https://lezajsk4u.pl/lezajski-rynek-uslany-tablicami-nagrobnymi-z-kirkutu/?fbclid=IwAR3kq4qivNUYoDllAikzPe8tnk5yfxOMovMtxD2XTIAkn7_A2gykb52Th7s , dostęp: 30.12.2021 r. Lithuania. Archaeologists Uncover 2020: Lithuania: Archaeologists Uncover Part ofDestroyed, PreWW2 Shulhoyfin Pakruojis (That was Anchored by the Surviving and Recently Restored Wood en Synagogue), https://jewish-heritage-europe.eu/2020/10/29/lithuania-archaeology-pakruojis/, dostęp: 30.12.2021 r.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 339 Lithuania. Archaeologists Announce Sensational Discoveries 2019: Lithuania. Archaeologists An nounce Sensational Discoveries at Site ofDestroyed Vilna Great Synagogue. Includingfront Section of the Bimah and Important Inscribed Tablet Honoring Vilna Jews who had Moved to Eretz Israel in the 18th Century, https://jewish-heritage-europe.eu/2019/07/19/lithuania-archaeologists-announce/, dostęp: 30.12.2021 r. Lorca (Murcia)։ Lorca (Murcia). Po trzęsieniu ziemi 2011, https://pl.suyataklari.net/179-lorca. html, dostęp: 30.12.2021 r. Macewy na dnie Wisły 2012: Macewy na dnie Wisły, https://sztetl.org.p1/pl/miejscowosci/w/ 18-warszawa/120-aktualnosci/45742-12092012-macewy-na-dnie-wisly, dostęp: 30.12.2021 r. Macewy z Warty trafiły do urzędu gminy 2015: Macewy z Warty trafiły do urzędu gminy, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/m/792-mstow/120-aktualnosci/49225-06072015-macewy-z-warty-trafily-do-urzedu-gminy-w-mstowie-czy-powstanie-z-nich-lapidarium, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Mail, Europe’s Jewish Architectural Heritage and the Work of the Foundation for Jewish Heri tage, Catedral Comunication Bed Special Report on Historic Churches 27th Annual Edition, https://www.frh-europe.org/cms/wp-content/uploads/2021/01/Europes-Jewish-Architectural-Heritage_Michael-Mail.pdf D. Majchrzak 2021: Majchrzak D., Będzińska synagoga. Symbol wielokulturowości Zagłębia, https.7/klubzaglebiowski.wordpress.com/2021/07/23/bedzinska-synagoga-symbol-wielokulturowosci-zaglebia/?fbclid=IwAR0N40VpBBaHf24yaP2PMC7Fs4ql8P15JWfKa-CZoQgw-e7KiaWyVSRxLFO,
dostęp: 30.12.2021 r. Maków Mazowiecki 2021: Maków Mazowiecki, http://cmentarze-zydowskie.pl/makowmaz.htm, dostęp: 30.12.2021 r. Małopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków 2021: Małopolski Wojewódzki Konserwator Za bytków ,https://www.facebook.com/Ma%C5%82opolski-Wojew%C3%B3dzki-Konserwator-Zabytk%C3%B3w-316545315725016, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Maron 2021: Maron Μ., Ministerstwo Kultury przyznało kolejną dotację na ratowanie sy nagogi w Krzepicach, https://czestochowa.wyborcza.pl/czestochowa/7,48725,26880027,ministerstwo-kultury-przyznalo-kolejna-dotacje-na-ratowanie.html?fbclid=IwAR0mP3QHHeRzg9iBCLUo3LNuhPm8FF3flRMK24rW27FNXPhu2wdX-s4Pw98, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Mazur-Prokopiuk 2013: Mazur-Prokopiuk Μ., Spis nazwisk i profesji Kraków 1897 - 1907 litery A-K, http://www.krakowski-kazimierz.pl/spis_nazwisk_i_profesji_krakow_1897_ 1907_ litery_ak/, dostęp: 30.12.2021 r. Moed Katan 2021: Moed Katan, https://www.sefaria.org/Moed_Katan, dostęp: 12.11.2021 r. Μ. Movsesian 2014: Movsesian Μ., Why did ISIS Destroy the Tomb of Jonah?, https://www. firstthings.com/blogs/firstthoughts/2014/07/why-did-isis-destroy-the-tomb-of-jonah , dostęp: 30.12.2021 r. Muzeum Żydowskie w Oświęcimiu 2014: Muzeum Żydowskie w Oświęcimiu znów otwarte po zmianie wystawy, https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/muzeum-zydowskie-w-oswiecimiu-znow-otwarte-po-zmianie-wystawy, dostęp: 30.12.2021 r.
340 Dariusz Rozmus New Holocaust Memorial 2021: New Holocaust Memorial in Gorlice is Shaped Like a Star ofDa vid; Uses Rescued Matzevot. With Translation of their Epitaphs, https://jewish-heritage-europe. eu/2021/03/21/poland-gorlice/?fbclid=IwAR2kdVyXXiNfeghRErskHV-_tR8MEyGzaUMUdsOakrPUx_RFzlXSrflij6Q, dostęp: 30.12.2021 r. New Technology 2014: New Technology Used in Jewish Cemetery Research in Poland, https://jewish-heritage-europe.eu/2014/05/02/new֊technology-used-in-jewish-cemetery-research-in-poland/, dostęp: 30.12.2021 r. N. Nutter 2020: Nutter N., Jewish Necropolis in Lucena Municipality in Córdoba Province, An dalucia, Spain, https://www.visit-andalucia.com/one_post.php?id=741 title=jewish-necropolis , dostęp: 30.12.2021 r. Olkusz 2021: Olkusz, https://sztetl.org.p1/pl/miejscowosci/o/321-olkusz, dostęp: 30.01.2021 r._ Oświadczenie w sprawie wywiezienia 2021: Oświadczenie w sprawie wywiezienia z Polski zabyt ków z terenu getta warszawskiego, https://www.jhi.pl/artykuly/oswiadczenie-wywiezienie-zabytkow-getta-warszawskiego,2309, dostęp: 30.12.2021 r. Pamiątki wywiezione z getta 2021: Pamiątki wywiezione z getta. „Bulwersująca sytuacja”. Oświad czenie dyrektorów muzeów i ŻIH, https://tvn24.pl/tvnwarszawa/srodmiescie/warszawa-zabytki-wywiezione-z-getta-warszawskiego-oswiadczenie-dyrektorow-5000146, dostęp: 30.12.2021 r. Parochet 2021: Parochet, https://pl.wikipedia.org/wiki/Parochet, dostęp: 30.12.2021 r. Pierwsze prace archeologiczne 2020: Pierwsze prace archeologiczne na cmentarzu żydowskim w Polsce, https://jewish.pl/pl/2020/10/13/pierwsze-prace-archeologiczne-
na-cmentarzu-zydowskim-w-polsce/, dostęp: 30.12.2021 r. Pismo w sprawie cmentarza żydowskiego 2017: Pismo w sprawie cmentarza żydowskiego w Płoń sku, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, https://www.mwkz.pl/archiwum-aktualnosci-lista/1077-pismo-w-sprawie-cmentarza-ydowskiego-w-posku- , dostęp: 30.12.2021 r. Po takich odkryciach się nie śpi 2021: Po takich odkryciach się nie śpi. Archeologia konfliktów XX zbrojnych wieku w Polsce, https://www.rnks.pl/po-takich-odkryciach-sie-nie-spi-archeologia-konfliktow-xx-zbrojnych-wieku-w-polsce/, dostęp: 30.12.2021 r. Poland. Archaeologists 2020: Poland. Archaeologists (Working Under Rabbinical Supervision) Make Extraordinary Discoveries at Warsaw’s Vast Okopowa St. Jewish Cemetery, https://jewish-heritage-europe.eu/2020/10/14/poland-archaeologist-okopowa/?fbclid=IwAR24xGT_FpSDzElxwf-VLpvKfWHi49Jk8eqq5MsrC-lh3vTo2ssHnP0LPhs, dostęp: 30.12.2021 r. Poland. Archaeologists Probe Foundations 2017: Poland. Archaeologists Probe Foundations ofDe stroyed New Synagogue in Wrocław, https://jewish-heritage-europe.eu/2017/07/ll/poland-archaeologists-probe-foundations/, dostęp: 30.12.2021 r. Poland. „Treasure Chest”2020: Poland. „Treasure Chest” Crammed with Hundreds ofRitual Objects and Other Material Uncovered During Preliminary Restoration Work at the 18th Century Wieliczka Syna gogue, htlps://jewish-heritage-europe.eu/2020/01/14/poland-treasure-chest/, dostęp: 30.12.2021 r. Poland. Using WW2 Luftwaffe Aerial Photos 2020: Polan.: Using WW2 Luftwaffe Aerial Photos to Document the History ofthe Bagnówka Jewish Cemetery in Białystok,
https://jewish-heritage-europe.eu/2020/03/13/poland-using-ww2-luftwaffe-aerial-photos/, dostęp: 30.12.2021 r.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 341 Preserved Wooden Synagogue 2021: Preserved Wooden Synagogue in Documented by the Cen ter for Jewish Art in 1996 and 2004, http://cja.huji.ac.il/Architecture/Lithuania/Wooden-synagogues-Lithuania.html, dostęp: 30.12.2021 r. Proof Found 2020: Proof Found That Czech Communist Regime Used Looted Jewish Gravestones to Pave Prague City Square, https://www.algemeiner.corn/2020/05/06/proof-found-that-czech-communist-regime-used-looted-jewish-gravestones-to-pave-prague-city-square/?fbclid=IwAR2XrelTxZ5dDI7ywDLenoTUQpu74olAmZ8CKgcKgoM-wmHVTFIaii2sDQ8, dostęp: 30.12.2021 r. Protecting Synagogues 2021: Protecting Synagogues in Times of War. Data has been Provided to Military Authorities to (One Hopes) Forestall Targeting them in Armed Conflict, https://jewish-heritage-europe.eu/2021/01/22/protecting-synagogues-in-times-of-conflict/?fbclid=IwAR0VKD7iaCznkxNQ75Vovda0g—JdDRglqnoh55VjXbY_svbqkaXB2n9w4, dostęp: 30.12.2021 r. T. Ravenscroft 2021: Ravenscroft T., Narchitektura Creates Memorial Parkon Site of Oświęcim’s Great Synagogue, https://www.dezeen.com/2021/03/04/narchitektura-great-synagogue-memorial-park-oswiecim-auschwitz/?fbclid=IwAR2e8aS2w85Rnkap-y3eh9W-9Ub4aXdG6Y215tYiuIO_WXnqLcggTUp4Enk, dostęp: 30.12.2021 r. P. Osadnik 2021: Osadnik P., Remontowali ulice, odnaleźli fundamenty spalonej synago gi. Co dalej?, https://wiadomosci.wp.pl/remontowali-ulice-odnalezli-fundamenty-spalonej-synagogi-co-dalej-6657940936235584a?fbclid=IwARlVqFBtEZsCu97eL62kUPH9N3B6tLMlnI_09cOxUX7g5C91OPiXFr3JNEE, dostęp: 30.12.2021 r. Rescue by
Recognition 2021: Rescue by Recognition. Mapping Jewish Cemeteries in Europe, https:// www.facebook.com/RescuebyRecognition, dostęp: 30.12.2021 r. Reste Ehemaliger Synagoge 2021: Reste Ehemaliger Synagoge in Leer Freigelegt https://www.ndr.de/ nachrichten/niedersachsen/oldenburg_ostfriesland/Reste-ehemaliger-Synagoge-in-Leer-freigelegt,synagoge426.html, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Sabry 2021: Sabry Μ., Uproar After Scholar Bans Excavation of Egyptian Mummies, https:// www.al-monitor.eom/pulse/originals/2021/01/egypt-scholar-islam-ban-digging-mummies-pharaos-archeology.html#ixzz61DFhye00, dostęp: 30.12.2021 r. Second, Third Generation Zagłębię 2021: Second, Third Generation Zaglebie, https://www.facebook.com/groups/1693425847564450/permalink/2604459669794392/ dostęp: 30.12.2021 r. J. Selin 2021: Selin J., The True Status ofJewish Cemeteries in Poland, https://blogs.timesofisrael. com/the-true-status-of-jewish-cemeteries-in-poland/, dostęp: 30.12.2021 r. J. Sieradzki: Sieradzki J„ Bolesława Pobożnego Statut Kaliski z roku 1264 dla Żydów, http://www. info.kalisz.pl/statut/#kilka słów - o - statucie kaliskim, dostęp: 30.12.2021 r. Skoczów 2013: Skoczów. Odkopali synagogę, https://wiadomosci.ox.pl/skoczow-odkopali-synagoge,23471, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Skowron: Skowron Μ., Tektura kamienna - historyczna poprzedniczka papy, Dachy, nr (230) http://www.dachy.info.pl/technika/tektura-kamieima-historyczna-poprzedniczka-papy- Slovakia. Exciting Discovery 2021: Slovakia. Exciting Discovery of Hundreds of Centuries-old Matzevotfrom the Old Jewish Cemetery in Bratislava, Demolished Nearly
80 Years Ago. They had Long been pPresumed Lost or Destroyed, https://jewish-heritage-europe.eu/2021/04/05/slova-
342 Dariusz Rozmus kia֊bradslava/?fbclid=IwARO_xoBWWIrUhWMR5mpMBslGAtsp3Skr-PZkK6v76paAoPOkbJvc5o6kBlo, dostęp: 30.12.2021 r. Spain. 3-year Restoration Work 2020: Spain. З-year Restoration Work at Medieval Synagogue in Hijaris Winding up. Remarkable Finds During the Process, Including Remains ofthe Bimah, Document its History, https://jewish-heritage-europe.eu/2020/12/05/hijar-synagogue/ , dostęp: 30.12.2021 r. Spain. Excavations Conservation 2020: Spain. Excavations Conservation at Historic Cordoba Synagogue Complex Near Completion. Next Step — Creating a Museum and Interpretive Center, https://jewish-heritage-europe.eu/2020/08/18/cordoba/, dostęp: 30.12.2021 r. Spain. Were they Medieval Synagogues 2021: Spain. Were They Medieval Synagogues (Or Not)? Investigations Regarding Buildings in the Towns of Utrera and Inca (Mallorca), https://jewish-heritage-europe.eu/2021/04/20/spain-medieval-synagogues/, dostęp: 30.12.2021 r. Sprzątanie cmentarza 2021: Sprzątanie cmentarza żydowskiego w Leśnicy, https://www. facebook. com/events/780776272826592/?acontext=%7B%22event_action_history%22%3A[%7B%22mechanism%22%3A%22search_results%22%2C%22surface%22%3A%22search%22%7D]%2C%22ref_notif_type%22%3Anull%7D, dostęp: 30.12.2021 r. Status kaliski 2021: Status kaliski, https://pl.wikipedia.org/wiki/Statut_kaliski , dostęp: 30.12.2021 r. Statut kaliski. 750-lecie2021: Statut kaliski. 750-lecie pierwszego przywileju Żydówpolskich, https://www.polm. pl/pl/wydarzenie/statut-kaliski-750-lecie-pierwszego-przywileju-zydow-polskich, dostęp: 30.12.2021 r. Synagoga w Skoczowie 2013: Synagoga w
Skoczowie. Podczas prac ziemnych robotnicy odkopali relikty jej murów!, https://cieszyn.naszemiasto.pl/synagoga-w-skoczowie-podczas-prac-ziemnych-robotnicy/ar/c4-1874549, dostęp: 30.12.2021 r. Synagoga w Tarnowskich Górach 2021: Synagoga w Tarnowskich Górach, https://pl.wikipedia org/wiki/Synagoga_w_Tarnowskich_G%C3%B3rach, dostęp: 30.12.2021 r. Synagoga Wielka 2021: Synagoga Wielka, https://fotopolska.eu/Oswiecim/b333629,Synagoga_ Wielka.html, dostęp: 30.12.2021 r. W. Szelc 2021: Szelc W, Cmentarz żydowski w Bielsku-Białej zdewastowany. „Siedzę ze łzami w oczach”. Policja szuka sprawców zbezczeszczenia kirkutu, https://dziennikzachodni.pl/cmentarz-zydowski-w-bielskubialej-zdewastowany-siedze-ze-lzami-w-oczach-policja-szuka-sprawcow-zbezczeszczenia-kirkutu/ar/cl-15683379 , dostęp: 30.12.2021 r. Sztetl 2021: Sztetl, https://szted.org.pl/, dostęp: 30.12.2021 r. A. Szydłowski 2021a: Szydłowski A., Nagrobki ze starego żydowskiego cmentarza odnalezione w Będzinie, https://www.youtube.com/watch?v=taYtP6S945g , dostęp: 30.12.2021 r. A. Szydłowski 2021b: Szydłowski A., Macewy z cmentarza żydowskiego przy uL Zagórskiej, https://www.facebook.com/jonabedzin/videos/3868718536509615, dostęp: 30.12.2021 r. R. Tercatin 2021: Tercatin R., Findings at Umna Change what we Know of Biblical History, https://www.jpost.com/archaeology/findings-at-timna-change-what-we-know-of-biblical-history-659392, dostęp: 30.12.2021 r. Triclinium 2021: Triclinium, https://pl.wikipedia.org/wiki/Triclinium , dostęp: 30.12.2021 r.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 343 Troje dzieci sprawcami dewastacji2021: Troje dzied sprawcami dewastacji na cmentarzu żydowskim w Biel sku-Białej (aktualizacja), https://www.wnppl/parlamentamy/spoleczenstwo/troje-dzieci-sprawcami-dewastacji-na-cmentarzu-zydowskim-w-bielsku-bialej-aktualizacja,149926Jitml dostęp: 30.12.2021 r. UK Bones Reburied 2019: UK Bones Reburied in Oxford Bear Witness to Medieval Jewish Cemetery. Archaeological Analysis of800-year-old „Kosher” Garbage Pinpoints Medieval Jewish Presence, https:// jewish-heritage-europe.eu/2019/08/05/jewish-cemetery-oxford-medieval/, dostęp: 30.12.2021 r. Ukraine. Building Works Discover Remnants 2019: Ukraine. Building Works Discover Rem nants of Destroyed 18th Century Great Synagogue of Buchach, https://jewish-heritage-europe. eu/2019/08/29/ukraine-building-works-discover-remnants/, dostęp: 30.12.2021 r. Ukraine. Dozens cfMatzevot2018: Ukraine. Dozens cfMatzevot Rescuedfrom Under Ľviv Street, had been UsedasPaving, https://jewish-heritage-eiirope.eu/2018/06/26/lviv-matzevot/, dostęp: 30.12.2021 r. Vilnius. Agreement Appears 2020: Vilnius. Agreement Appears Reached on Commemoration of Great Synagogue Site. Will be a Memorial Park with Outdoor Exhibition, https://jewish-heritage-europe.eu/2020/03/23/vilnius-great֊synagogue/, dostęp: 30.12.2021 r. Wielka Synagoga w Oświęcimiu 2021: Wielka Synagoga w Oświęcimiu, https//plmwitópedhoig/wU^ kaJ5ynagoga_wjO%C5%9Bwi%C4%99cim^ dostęp: 30.122021 tWiżajny 2021: Wiżajny. Ludyczne tańce na żydowskich grobach, https//jewishpl·pl/2021/C)6/09/wizajny-ludycme-
tance-m-zydowstóch-gr^ wARSXSPuv-óMZWWOHLDCluolIexcbUlayDEkqť^uBRvrKJLdGglyXyohC^NM, dostęp: 30.122021 r Wokół książki A. Trzcińskiego 2021: Wokół książki A. Trzcińskiego, https://www.umcs.pl/pl/aktualnosci,56,wokol-ksiazki-a֊trzcinskiego-o-cmentarzu-zydowskim-w-lublinie,61801.chtm , dostęp: 30.12.2021 r. Work Begins 2014: Work Begins to Increase Accessibility to Jewish Necropolis in Lucena, Spain, https://jewish-heritage-europe.eu/2014/06/15/work-begins-to-mcrease-accessibility-to-jewish-necropohs-in-lucena-spain/, dostęp: 30.12.2021 r. Wytyczne Komisji Rabinicznej 2021: Wytyczne Komisji Rabinicznej do Spraw Cmentarzy, https:// sztetl.org.pl/pl/tradition-and-jewish-culture/religion/rabbinical-commission-guidelines-for-the-preservation-of-jewish-cemeteries , dostęp: 30.12.2021 r. Zadanie 9 2015: Zadanie 9. Badania terenu dotyczące odcinka ВI wraz z przylegającym terenem oczyszczalników, http://auschwitz.org/muzeum/konserwacja/zachowanie-autentyzmu-dziewiec-zadan-na-lata-2012-2015/zadanie-9/, dostęp: 30.12.2021 r. L. Zeldovich 2012: Zeldovich L., WhatArchaeology Tells Us About the Ancient History ofEatingKo sher, https.7/www.smithsonianmag.com/science-nature/what-archaeology-tens-us-about-ancient-history-eating-kosher-180977804/?utm_source=facebook utm_medium=news_ tab8aitm_content=algorithm fbclid=IwAR187dWpnMLRfplF_pJ5aeRZjAmmOnff¡rQ-MeJ_5dwA-hf_TrPh6oyGaS8, dostęp: 30.12.2021 r. Zniszczono grób Jonasza 2014: Zniszczono grób Jonasza. Dlaczego? Zobacz sam jak niszczony jest grób!, https://www.fronda.pl/a/zniszczono-grob-jonasza-dlaczego-zobacz-sam-jak-niszczony-jest-
grob,40145.html, dostęp: 30.12.2021 r. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10224944248500834 set=p.l0224944248500834 type=3 - uwaga link działa dla użytkowników FB
344 Dariusz Rozmus https://www.facebook.com/messenger_media/?thread_id=100001145203667 attachment_ id=3292575455806708onessage_id=mid.%24cAAAAB5qhZPCA2wf-DF6qcKqE_fAx uwaga link działa dla użytkowników FB Archiwalia i sprawozdania z badań Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. AV. 53. Z. Jagosz-Zarzycka: Z. Jagosz-Zarzycka, Sprawozdanie końcowe z wykopanej synagogi w Sko czowie. Tekst, Archiwum WKZ w Katowicach. Z. Jagosz-Zarzycka 2016-2017: Z. Jagosz-Zarzycka, Sprawozdanie z nadzoru oraz badań ar cheologicznych prowadzonych w trakcie modernizacji boiska sportowego na terenie synagogi gminnej w Cieszynie, przy ul Bóżniczej, dz. ewid. nr 14, obr. 42 w 2016 i 2017 roku, Archiwum WKZ Katowice, Archiwum Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie. Karta Gneognostyczna Zagłębia Węglowego: Karta Gneognostyczna Zagłębia Węglowego w Królestwie Polskim ułożona z rozkazu Dyrektora Wydziału Górnictwa Jenerała Majora Szenszyna. Przymierzył i oznaczył pokłady Naczelny Zwiadowca Kopalń Jan Hempel roku 1856, Mu zeum Miejskie „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej. Olkusz, ul Ołowiana: Olkusz, ul Ołowiana, nr inw. 1554 Archiwum, WKZ Katowice w Katowicach. Olkusz, ul Kolorowa: Olkusz, ul Kolorowa nr inw. 1552 Archiwum, WKZ Katowice w Katowicach. Akty prawne Dz.U. Nr 23, poz. 295: Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. (Dz.U. Nr 11, poz. 62) o cmentarzach i chowaniu zmarłych tekst jednolity z dnia 2 marca 2000 r. (Dz.U. Nr 23, poz. 295). Dz.U. 1997 Nr 41, poz. 251: Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa dogmin wyzna niowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 1997 nr 41,
poz. 251. Dz.U. 2003 Nr 162, poz. 1568: Ustawa z dnia 23 lipea 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz.U. 2003 Nr 162, poz. 1568. Dz.U. 2006 Nr 90 poz. 631 : Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrew nych Dz.U.2006.90.631 j.t. Uchwała SN 1979/4/68: Uchwała SN z 29 września 1978, III CZP 56/78, publ, w OSNICPiUS, 1979/4/68. Wystąpienie pokontrolne NIK P/17/097: Wystąpienie pokontrolne NIK Delegatura w Rze szowie P/17/097 Opieka nad cmentarzami wojennymi w Polsce południowo-wschodniej LRZ.410.023.01.2017 P/17/097. Internetowe bazy danych Datenbank Jüdische Grabsteinepigraphik (steinheim-institut.de). Jüdische Friedhöfe in Polen auf den Gebieten der ehemaligen Provinz Brandenburg - Jüdische Friedhöfe in Polen auf den Gebieten der ehemaligen Provinz Brandenburg - Universität Pots dam (uni-potsdam.de).
INDEKS A Aaron, postać biblijna 86,180,209 Abdulaziz Abdullah bin 56 Abraham, kupiec 202,256 Abraham, postać biblijna 171 Abramowicz Andrzej 147,148 Abrams Israel 170 Abrams Rebecca 247 Absalom, postać biblijna 140 Adamczewski Stanislaw 134 Adamska Dagmara 17,147,170 Agricola Georgius 261,284 Albrigt William Foxwell 130 Alder Cornelia 141 Aleksiun Natalia 293 Ameisenowa Zofia 53,66,72 Amishai-Maisels Ziva 25 Anszil Aszer, syn Mordechaja Cwiego Halbrejcha 125 Antioch IV Epifanes, władca Syrii starożytnej 295 Appelbaum Diana Muir 134 Applestein Avi 294 Ariès Philippe 17 Arkuf 137 Artola I, R. 28 Aszer Jaakow ben 125,159 Auch Michal 268 August III Sas, król Polski 43 Augustyn, św. 267 Avigad Nahman 119,130,138 Avi-Yonah Michael 130,132,134,138 Awraham, syn Szmuela 45, 75, 87 В Babula Łukasz 99 Bagińska Bronisława 251 Bailey Kenneth E. 285 Baksik Łukasz 34 Baldi Donato 137 Bałaban Majer 25, 28,43,135,151,202,264 Banasiewicz-Ossowska Ewa 24 Bańkowski Andrzej 260,261, 265,283,284,299 Barbara, św. 196,245 Bartosz Adam 26,27,28 Baruch Yuval 136
360 Dariusz Rozmus Bass BiH 22 Bąk Μ. 26, Bechius P. 284 Bednarczyk Ryszard 31 Bednarek Małgorzata 14,17, 18, 20, 23, 32, 34,145, 159, 161,162, 163,171,173,175, 178, 179, 297 Ben-Yosef Erez 260 Berger Mosze 231, 267 Bergier Marcin 33,104 Bergman Eleonora 191 Bernhard Maria Ludwika 69 Bęcki Sławomir 146 Biale David 134 Bialek В. 173 Białostocki Jan 119 Bielawski Krzysztof 14, 23, 24, 32, 33, 34,144,146,147,148,157,159,163,174,175 Bielecka В. 203 Bilski Emily D. 54,72,291 Bis Wojciech 12,151,152, Bis Magdalena 12 Bishara Hakim 52 Biskup R. 26 Blanchard Philippe 146 Bieichert Gustaw 220 Bloch Jonatan 102 Błażkiewicz Henryk 43 Bocheński Aleksander 259,286 Bodnar Robert 231,251,268 Bolesław Pobożny, książę wielkopolski 162,202 Bolesław V Wstydliwy, książę krakowski i sandomierski 260 Bombach Eljasz 223 Borek Henryk 147 Boroń Piotr 231, 258 Borowska-Strugińska Beata 151 Borsch el-Dan Amanda 199 Bright John 130 Briks Piotr 284 Brobeil Jiménez 143 Brückner Aleksander 233,254,284 Bubak Józef 264 Buber Martin 138 Buchner Abraham Μ. 81 Buksbojm Szimeon Mordechaj, syn Zeewa Cwiego 124 Bułhakow Michaił 100 Burchard Przemysław 32 Bürda Wiktor 220
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej c Cabala Jerzy 253 Carnap-Bornheim Claus von 291 Carosi Jan Filip 102 Cebula Rafał 20,21, 23, 30, 32,45,46,48, 57,163,164,165,166,177 Chagall Marc 25 Chaim, syn Josefa 92 Chaim, syn Rubena Каса 87 Chałupkowic Stanisław 100 Chana, córka Dana 61 Chana, córka rabina Aharona 64 Chaskel, kamieniarz 106 Chiat Marilyn J. Verfasser 131,132 Childe Vere Gordon 56 Chołuj Aleksandra 184 Christophersen Jörn Roland 265 Chróst Leszek 257,258,259 Chruscińska-Dragan Monika 26 Ciecieląg Jerzy 130 Cieśla Henryk 53 Cieślik Ireneusz 33 Cinai Stanisław 130,165 Cluse Christoph 141 Cohen Abraham 82 Cohn Emil Bernhard 170 Cohn-Wiener Ernst 25 Cook Roger 88 Cooney Kara 58 Cyankiewicz Magdalena 18, 30, 72,106,182 Cymbalak Tomasz 142 Cymbler Jeffrey К. 19,28, 30, 72, 76, 78,105 Czopek-Kopciuch Barbara 261,265 D Danecki Janusz 137 Daniel-Rops Henri 130,149,152 Daniels Jonny 19,146 Danziger Israel Icchak 84 Davis David 282 Davis E. 57 Dawid, król Izraela 130,132,172 Dąbrowski Jacek 46 Debora 121 Debora, postać biblijna 121 Deeters Dorothea Elisabeth 28 Dekel Haim 103 361
362 Dariusz Rozmus Delitzsch Friedrich 287 Deneen Patrick J. 178 Derus Małgorzata 26 Deutsch Domimik280, 281 Dembska Albertyna 287 Długosz Elżbieta 54, 72, 291, 294 Długosz Jan 260, 261, 283 Dodwell Charles Reginald 259 Domańska Ewa 13,24 Domicjan, cesarz rzymski 295 Dow Glajtman Jisachar 84 Dresdner Kreuzchor 135,160,169,171,178,179 Druks Adam 220 Duda Eugeniusz 54, 72, 95, 291, 294 Dumézil Bruno 170 Dunne Juhe 247 Dutkiewicz Janusz 19, 37 Dziechciarz Olgierd 33,280 Dzieduszycki Wojciech 256 E Echnaton, faraon 285 Edwards lorweth Eiddon Stephen 166 Efron Chetyta, postać biblijna 137,171 Einhorn I. 50,189 Eiroa Jorge A. 145 Eliade Mircea 72 Eliezer, rabin 131 Estreicher Karol 233 Ezechiasz, postać biblijna 285 Ezechiel, postać biblijna 168,181 F Fajgl Miriam 35 Fajka Zelda, córka Mordechaja 63 Falken, Żyd 203 Faxe Arfuid 279 Fijałkowski Paweł 12, 26,146,149,169,178,179, 202, 248, 299 Filipiak Marian 165 Fine Steven 66,67,133 Finkelstein Israel 130 Fishof Iris 132 Fiszeal Mosze Cwi, syn Barucha Bendita ha Lewiego 88 Fitzmyer Joseph A. 130 Flawiusz Józefl31,132,167 Florian, św. 260
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej Fołtyn Edelgard Μ. 258 Fraenkl 283 Franciszek Józef I, cesarz Austrii 207 Frankel Ellen 71 Frankowski Janusz 285 Friedheim Emmanuel 132 Friedman Filip 28 Fryś-Pietraszkowa Ewa 101 Fuks Marian 99 G Gadowska Irmina 29,67,105,118,169,178 Gancarz Natalia 26,28 Ganzfried Shlomo 172 Garbacz-Klempka Aldona 231,258,268 Gardocka Teresa 159,161 Garstka Robert 27,54,288 Gat Yahaly 220 Gawin Magdalena 176 Gawrecki Krzysztof 184 Gądecki Stanisław, arcybiskup 130,136 Gąsior, mieszkaniec Pilicy 44 Geller Ewa 263 Georges-Zimmermann Patrice 146 Gerlach Marek 158 Gerstner Pessel 68 Ginzberg Louis 67 Gleń Małgorzata 154 Goberman David Noevich 54 Gogosz Remigiusz 137 Goldberg-Mulkiewicz Olga 53,100, 108,109,114,152,168,169,178 Goldstein Maksymiljan 135,160,169,171,178,179 Goliński Mateusz 147 Gołkowska-Dymarczyk Anna 225 Gomelauri Thea 51 Goodenough Erwin Ramsdell 130,132,133,134 Goodrick-Clarke Nicholas 175 Gordon Cyrus Herzl 286 Gorlińska Dobrochna 202, 264 Gorzkowski Albert 173 Gotard, św. 202 Graves Robert 165 Greenwald Zew 57, 58,152,168,180 Gródecki Roman 267 Gruber Ruth Ellen 11,12,13,177, 190 Grupa Małgorzata 220,222,223,224,236 363
364 Dariusz Rozmus Grynberg Mikołaj 248 Grzegorz, zakonnik 267 Gulczyński Janusz 23 Guidon Zenon 102 Gutmann Joseph 133 H Halbrejch Dina, córka Chaima Eljahu 125 Hamáčková Vlastimila 142 Hani Jean 84 Hannig Rainer 287 Hausmair Barbara 23 Hebzda-Sołogub Beata 27 Helena z Adiabeny 137 Hempel Jan 251 Hendil Roza, córka Eliakima 71 Henrykowski Wojciech 40 Herring Basil E 172 Hersz, kamieniarz 102 Hertz Aleksander 195 Herzyk Krzysztof 176 Hieronim, św. 136,267 Hinda 40 Hodoš Daniel 33 Holladay William Lee 285 Hołowiński Ignacy, arcybiskup 137 Holuj Katarzyna 196 Hondo Leszek 15,18, 29, 30, 31, 32,41,42,44, 66, 72, 81, 98,103,106,107,108, 109, 137, 145,176, 293 Horn Maurycy 99 Homer Alter, kamieniarz 108,109 Horowitz Naftali z Ropczyc 155 Horowitz Yaakov, cadyk 155 Hoszaja, rabin 36 Hużanarow Μ. 100 I Icchak Abraham, syn Becalela 68 Icchak Szlomo ben (Raši) 261, 262, 264 Ickerodt Ulf 291 Idzikowski A. 208 Isachar Ber 95 Isachar Ber, syn Josefa Halewiego 95 Israel B. 156,179 Israel Isseries Mojżesz ben (Remu) 179 Iszmael, postać biblijna 125
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej J Jaakow, postać biblijna 56,159 Jagielski Jan 19, 20,27, 32,48, 99,135,155,159,169,170,178,191 Jagosz-Zarzycka Zofia 14,207, 208, 210,214,216,217,218 Jakow Cwi, syn Awrahama 75 Jakow, rabin 168 Jakoweńko Piotr 30 Jakub, postać biblijna 56 131,136 Jakub Wujek 286 Jan II Kazimierz, król Polski 251 Jan Paweł II, św. 164,177 Janusz I Starszy, książę warszawski 248 Jaroszewski Tadeusz Stefan 134, 208 Jastrzębiowska Elżbieta 140 Jechezkel, syn Josefa Segala 86 Jefferson Jon 22 Jehoszua Israel Zelig, syn Elimelecha Szlomy 66 Jehuda ha-kohen Kalisz Józef bar 87, 202 Jezus Chrystus 131, 202 Johnson Paul 83 Johnston Philip S. 159,167,169,172,174 Jon Gertner, syn Zeewa Dawida 94 Jonasz, kupiec 256 Jonasz, postać biblijna 137 Jonkisch Antoni 209 Josef, syn Nechemji 61 Józef, postać biblijna 138 Józef II Habsburg, cesarz rzymski 207 Jurek Tomasz 203 Justa Petr 142 К Kaczmarczyk Agnieszka 15, 37, 230,243,244 Kadłuczko Andrzej 230,243,244 Kaesz Gyula 82 Kaindi Raimund Friedrich 267 Kalla-Szulc Regina 26 Kameraz-Kos Ninel 149 Kamieńska Anna 118 Kaniewski Krzysztof 40 Kantor Tadeusz 255 Kantor-Mirski Marian 248,255, 261,262,267, 268 Karłowicz Jan 284 Karo Józef 179 Karolak Sylwia 152 Karwowski Łukasz 258 365
366 Dariusz Rozmus Kavaliauskaitė Živilė 191 Kazimierz III Wielki, król Polski 254,255,267 Kazusek Szymon 255, 256 Kérsz Izaak 28 Kędzierski Adam 202,203,205 Kiersnowski Ryszard 264 Kichler Jerzy 147 Kiryk Feliks 44 Kisner Josil 106 Klauzinska Kamila 67 Klimowicz Teresa 30, 72 Kochański Jacek, ks. 196 Kocjan Krzysztof 18, 30, 33, 72,106,176, 280,294 Kolasa Piotr 249,250, 251,252, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 279, 282,296 Komski Arkadiusz 148 Kończęwski Paweł 85 Konikoff Adia 89,133,134,136,140 Korn Karol 220 Kostka Andrzej 27, 33 Kostyrko Mikołaj 157 Kowalski Waldemar 102 Kozioł Janusz 26,27,28 Kozłowski Janusz K. 130,136 Kozubal Marek 19 Krajewska Monika 54, 72, 81, 86, 89, 95,100,118,135, 149,191 Krajniewski Jarosław 251 Krameisen Chaskiel 109 Krasa, córka Szmuela Zanwela 45 Krassowski Witold 152 Kraushar Alexander 43 Kravtsov Sergey R. 89,190 Krawczuk Aleksander 28,137,259 Kroszczor Henryk 27 Król Anna 18, 50 Krupkowski Aleksander 261, 266 Kubica-Kabacińska Elżbieta 54, 72,246,247,291 Kuczur Tomasz 172 Kulczycka Agata 40 Kunczyńska-Iracka Anna 101 Kunińska Magdalena 25 Künzl Hannelore 54,134,135 Kupfer Efraim Franciszek 108,263 Kurasiński Tomasz 148 Kurlander Erie 175 Kurzyński Andrzej 202 Kwiecień Adam 26
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej լ Landsberger Franz 102 Lang Karol 209 Langer Jiri 58 Lea, córka Josefa Józia 90 Lebet-Minakowska Anna 53, 65, 72,192 Lebovic Matt 23 Lehrer Lolek 220 Leise Szymon, syn Salomona 108 Leiser Salomon 108 Lejba Arje 35 Lejbowicz Jakub (Frank) 43 Lejbuś 104 Lelek Romualda 268 Lenarczyk Szymon 12 Levenson Jon Douhlas 285 Levine Lee 1.140 Lewek, kupiec 256 Lewicki Tadeusz 108,256,260,263,265 Lewit-Tawil Dalia 118 Lewko 254 Limisiewicz Aleksander 147 Lilientalowa Regina 55, 58 Lipiński Edward 130 Luria Izaak 193 Ł Łabęcka Halina 28 Łabęcki Hieronim 267 Łagiewski Maciej Stanisław 105 Μ Μ. Letszener (Letczner), Mletczner (Mletszner) 106 Machabeusz Juda 295 Maciudzińska-Kamczycka Magdalena 130,131,134 Maj (May), Żyd 248 Majchrowicz Marcin 39 Majchrzak Dariusz 248 Majer z Dubna 43 Majewska Anna 73,74 Małek Włodzimierz 28 Małkiewiczówna Helena 89 Mann Vivian В. 54, 72, 291 Mańczak Witold 254 Martyn Waldemar 34 Matt Philipp 142 367
368 Dariusz Rozmus Matusiak Szymon 261,265 Mayers Eric M. 169 Mazar Bessel Israel 130 Mazaraki Irena 17, 27 Mazaraki Mieczysław 17,27 McKenzie Steven L. 130 Meira, syn Cjwiego] H[irsza] 96 Mędala Stanisław, ks. 138 Michalski Mateusz 67,192,193 Michałowska-Mycielska Anna 15,18, ЗО, 32, 35,41,45,48, 64, 68, 71, 72, 86, 87, 90, 94,96, 102,109,116, 124,125, 170,176, 179, 255 Mierzejewski Antoni 130 Mieszko I, władca Polski 264 Mikołaj, św. 203 Mila Marcel 225 Milerowska Magdalena 29,122 Milgram Stanley 175 Milik Józef Tadeusz 130 Mindi, córka Mordechaja 255 Miram, córka Samsona 94 Mistrz Abraham, syn R. Izaaka 202 Miziołek Jerzy 131 Mojżesz, postać biblijna 132,138 Mojżesz, kupiec 256 Molenda Danuta 255,256,258,259,261,262 Mopsik Charles 263 Morsztyn Zbigniew 283 Moscati Sabatino 130 Mroczkowska Alicja 31, 32,159 Mrówczyński Marek 44,45 Mszyca Wojciech 33,156 Muchowski Piotr 130,290 Muneles Otto 29,140,142 Murzyn Natalia 26 Musianowicz Krystyna 256 Myrcik Jan 31 Myszor Wincenty 287 N Nadel Mojżesz 109 Nadolski Andrzej 147,148 Nahum, prorok 262,263,264 Narkiss Bezalel 25 Neher Andre 56 Neuhof Berek 109 Niedzielska Magdalena 26 Niedźwiadek Rafał 147
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 369 Niemcewicz Julian Ursyn 102 Niemiec Dariusz 54, 72,198,199, 202, 246, 247, 291 Nierychlewska Anna 268 Niesiołowski-Spanó Łukasz 130,132,133,134,136,289 Niesyto Aleksandra 26 Noach, syn Awrahama Jehudy ha-Kohena 87 Nowogórski Przemysław 186 Nutter Nick 143 O Oborski Mikołaj, ks. 196 Ochman Jerzy 81 Odrzywolska Stanisława 54, 72,291 Offe Sabine 190 Onyszko Grzegorz 295 Orygenes Euzebiusz 136 Osadnik Patryk 225 Ostrowski Michał 33 Ovadiah A. 130,131 P Paloi Pedro de 131 Parciak Rivka 54 Parpola Simo 72 Parry Aaron 168 Pastuszka Sławomir 27,54,60,62,72,81,89,99,122 Paszkowski Wiesław 28 Patai Raphael 165 Pawelski Łukasz 202 Pawlikowski Maciej 199 Pazzaj Szymon ben 180 Pelcman z Kęt, rabin 224 Penkalla Adam 27,102 Pesel 63 Paś Monika 54, 72,291 Piaskowski Jerzy 259, 261 Piechotka Kazimierz 43,185,186,191,192,193,194,195,196,197,198,199,245,246 Piechotka Maria 43,185,186,191,192,193,194,195,196,197,198,199,245, 246 Pierzak Jacek 258,262, Pietrobelli Annalisa 144 Pilarczyk Krzysztof 29, 53, 72 Pilarczyk Paweł 29 Piłsudski Józef 264 Piotraszewski Jan 219 Piotrowski Marek 148 Pius V, papież 142 Plutarch, filozof grecki 138
370 Dariusz Rozmus Podgrabi Bronisław 28 Podolska Joanna 27,28 Poklewski Tadeusz 147,148 Pokropek Marian 101 Połomski Franciszek 32 Popko Cezary Wojciech 257 Prokopiuk-Mazur Maria 109 Proszyk Jacek 27,30,72,99,108 Przemysław II Ottokar, król Czech 202 Przygodzki Dominik 230, 243, 244 Przysuskier Leon 27 Ptolemeusz, grecki astronom 261 Purchla Jacek 49 Pytel Roman 259, 260,262,263,266 R Rabiej Stanisław Jan, ks. 28 Rabin Amon 32 Rachel, córka Eliezera 48 Rachela, postać biblijna 56,136 Rad Gerhard von 165,167 Radwański Kazimierz 41,151,259 Rahmani L.Y. 101,119 Rahner Karl 165 Ramírez Juan Pablo Diéguez 143 Ramzes II, faraon 193 Ramzes III, faraon 193 Rapaport Chaima, rabin lwowski 43 Raphael Simcha Paull 167,169 Ravenscroft Tom 23,224 Rebeka, postać biblijna 121 Reinfuss Roman 99 Rejduch-Samkowa Izabella 41, 53, 54,58,72,85,101, 250, 291 RejfS.B. 117 Rekila, córka Mendla 63 Reychman Jan 284 Ringelblum Emanuel 24,174 Robov Mirko 199 Rodov Ilia 187,195 Rogaczewska Aleksandra 258 Rosenberg J. Isaak 287 Rosenthal Daniel Μ. 21,145 Rosik Mariusz 136,152,172 Rosiński Franciszek Μ. 165 Rosłon Józef Wiesław 286 Rospond Stanisław 260,261,265
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 371 Roś Jerzy 33,258,262, 267 Rotter Izajasz 103,104,106,107 Roussin Lucille 132 Rozmus Dariusz 18, 22, 27, 29, 30, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 41, 42, 43,44, 47,48, 52, 53, 54, 56, 58, 60, 64, 65, 66, 67, 72, 73, 75, 76, 77,81, 87, 88, 89, 98, 101, 102, 105, 106, 108, 109, 118, 121, 124, 125, 128, 134, 137, 159, 166, 169, 173, 188, 220, 226, 227, 231, 233, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 243, 250, 251, 255, 256, 257, 258, 259, 260, 261, 262, 265, 267, 268, 283, 290, 292, 293, 294 Rozmus Franciszek 45,48,228, 229 Rozmus Marta 18,41,65 Rozwałka Andrzej 147 Rubin, kupiec 256 Rubinkiewicz Ryszard 83,125 Rutkowski Tadeusz 27,32 Rymut Kazimierz 261 S Salomon, postać biblijna 207 Salomon, kupiec 256 Saltiel Leon 21 Samek Jan S. 53, 54, 72,101,193,250,291 Samsonowicz Joel, kupiec krakowski 256 Samuel, postać biblijna 167,168,172 Sadurska Anna 295 Sara, córka rabbiego Judy 20 Sara, postać biblijna 171 Sauć Edyta 279 Saul, postać biblijna 167,172 Schiper Ignacy 52 Scholem Gershom 58,67, 84,, 124,152,168 Schönker Leon 223 Schubert Jan 24 Schudrich Michael 146,162,163 Schuster Jan 291 Schwartzman Arnold 54,86,95 Scott James C. 17 Selin Jarosław 33 Sender Dawid Aleksander, syn Michaela Halewiego 68 Senufer 88 Seweryn Boner 261 Shmeruk Chone 289 Sichert Elke 190 Siegloff Eicke 291 Sienkiewicz Tomasz 46,49 Sieradzki Józef 202
ΎΠ Dariusz Rozmus Sieramska Magdalena 65,295 Sikora Tomasz 67,181 Silberman Nail Asher 130 Sirota S. 89 Siwko Abraham Cwi 156 Skarbka Jan, ks. 219 Skowron Marek 279 Skóra Kahna 12,148,149 Skrok Zdzisław 148 Skrycki Juliusz 214 Slouschz Nahum 130 Sławski Franciszek 283,284 Słowiński Przemysław 175 Snoj Marko 254 Sobota Jerzy 30,103 Sobota-Liwoch Katarzyna 258 Sochař, postać biblijna 171 Solon, ateński prawodawca 138 Sołżenicyn Aleksandr 178 Spertus Maurice 25 Spyra Janusz 214 Stachowiak Lech 165,169 Stanisław Poniatowski 102 Stanisławski Błażej 100 Starościak Włodzimierz 250 Stawiarski Bartłomiej 34,141,143,145,147,149,159, 169,173, 178 Stebnicka Krystyna 130,132,133,134,136 Steindorff Georg 287 Stevenson Robert Louis 290 Stępień Jan 165 Stronczyński Kazimierz 202,264 Struś Andrzej 285 Strzelczyk Jerzy 143 Studemund-Halévy Michael 50, 55 Suchodolski Stanisław 98,264 Sukenik Eleazar Lipa 130 Suliga Ireneusz 292 Suproniuk Jarosław 202 Svensson Roger 258 Sygit Bogusław 172 Sypień Jacek 33 Szablewski Marcel 146 Szczygieł Bogdan 262 Szczypek Tadeusz 262 Szelc Wojciech 176 Szir Dawid 285
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej Szir Miriam 285 Szlachetko Paweł 164 Szmoniewski Bartłomiej S. 259 Szotek Halina 218 Szperka Henryk 146 Sztetyłło Janusz 256 Szwagrzyk Józef Andrzej 264 Szwarcberg Jehoshua 156 Szybiak, aspirant 176 Szydłowska Elżbieta 257 Szydłowski Adam 33,38, 39,188 Szymaszkiewicz Marek 257 Szyndler Artur 219 Ś Śliwa Joachim 130,136 Śmiałek Edwin 109 T Temistokles, wódz ateński 21 Teodozjusz, pielgrzym 136 Teofil Prezbiter, mnich 259 Tercatin Rossella 260 Teutsch Betsy Pätkin 71 Thomas Louis-Vincent 169 Tillich Paul 84 Tokaj Joanna 98,250,251 Trampota František 191 Tromp Nicholas J. 165 Trzciński Andrzej 17,26, 29, 30, 32, 54, 58, 60,62, 67, 72, 81, 85,103,118,119,188 Trzciński Maciej 291 Trzeciak Przemysław 134,208 Tsereteli Giorgio 51 Tukidydes, grecki historyk 21 Turek Przemysław W. 254 U Uhl-Herkoperec Danuta 175 Ulpian, rzymski jurysta 170 Unterman Alan 71,125,168 Urban Kazimierz 14,23, 32,34,163 Urbańczyk Przemysław 169 Urbański Μ. 169,178 373
374 Dariusz Rozmus N Vasiliauskas Ernestas 191 Veyne Paul 64 Vilímková Milada 29,139,142 Vorgrimler Herbert 165 Vries Simon Philip de 166,170 W Wachstein Bernhard 29 Wagner Hanoch Daniel 67 Wagner Marcin 12 Walerjański Dariusz 26,30, 31,33 Walicki Jacek 27 Wałdoch Filip 157 Warszycki Stanisław 196 Warzecha Julian, ks. 285 Bayerische Wąsik Damian 172 Staatsbibliothek München Weiss Zeew 132 Węgiel Magda 230, 243, 244 Węgrzynek H. 58 Wiegmann Alexander 136 Wielkowic Wojciech 100 Wierciński Andrzej 193 Więckowski Wiesław 151,152 Wika Stanisław 262 Wiik Anna 31 Wilke Carsten L. 34 Wischnitzer-Bernstein Rachela 50, 52, 66, 72,95,134 Wiśniewski Jan 250,261 Wiśniewski Tomasz 26 Wit Stwosz 202 Witek Andrzej 18, 29, 30,42, 44, 72, 81,106,137 Witkowski Sławomir 18, 22, 30, 33, 66, 72,106,108, 251, 258 Wodziński Marcin 11,17,29, 30,32, 57,72,102,103 Wojenka Michał 54, 72, 246, 247, 291 Wolf Konrad 20 Worończak Jan Paweł 27,171 Wójcik A. 104 Wójcik S. 104 Wroniecki Piotr 157 Wulkan 24,107,108,110,111,112,113,115,117 Wulkan S.L. 113 Wyczółkowski Dariusz 202, 203, 205 Wyrozumska Bożena 267 Wyzina Wojciech 27
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej x Xeravits Géza G. 132 Y Yaniv Bracha 118 Yasur-Landau Assaf 131 Yeivin Zeve 138 Yuval-Hacham Noa 132 Z Zaborski Andrzej 283,289,299 Zaderecki Tadeusz 67 Zalasińska Katarzyna 47 Zalman Szloma, syn Moszego 70 Zamorski Piotr 156 Zandsztajn Chana Sara, córka Ariego Lejbusza Bankiera 107 Zaremska Hanna 52,202,203,255 Zawidzka Iwona 26,27,100,104 Zbytkower Szmul Jakubowicz 102 Zeew Sznitcer Mordechaj, syn Szlomy 94,124,125 Zeldovich Lina 143,247 Ziąbka Leszek 202,203,205 Ziątkowski Leszek 147 Zimler Henryk 27 Zohar Eran 24 Zolnay László 188 Ż Żaki Andrzej 258 Żebrowski Rafał 169 Żeglicki Jacek 253 Żelechowski 283 Żychiewicz Tadeusz 14, 53 375 |
| adam_txt |
SPIS TREŚCI Wstęp. 11 Część 1. Cmentarze żydowskie. Historia badań oraz przykłady działań praktycznych. 17 1.1. Cmentarze żydowskie. Uwagi wstępne.17 1.2. Zarys tematyki badawczej. 22 1.3. Opracowywanie cmentarzy żydowskich. Zainteresowania regionalistyczne, epigraficzne i konserwatorskie, inwentaryzacja i publikacje monografii cmentarzy - zarys stanu badań. 25 1.4. Praktyczne działania związane z ochroną cmentarzy żydowskich i nagrobków. 32 1.5. Macewy ze starego cmentarza żydowskiego w Pilicy. 43 Część 2. Sztuka sepulkralna - bogactwo możliwości badawczych. 50 2.1. Sztuka sepulkralna - uwagi ogólne. 50 2.2. Nagrobek żydowski. 56 2.3. Sztuka sepulkralna - kilka przykładów. 58 2.4. Sztuka sepulkralna - koronkowa robota. 64 2.5. Sztuka sepulkralna - polichromie
nagrobków. 66 2.6. Sztuka sepulkralna - kolejne odwołania do Edenu i Świata, który nadejdzie. 71 2.7. Sztuka sepulkralna - różnice w wykorzystaniu motywów sztuki sepulkralnej. Uwagi ogólne. 73 2.8. Sztuka sepulkralna - porównanie motywów dekoracji symbolicznej na cmentarzach w Chrzanowie i Czeladzi.75 2.9. Sztuka sepulkralna - interpretacja motywu księgi i biblioteczki. 77 2.10. Sztuka sepulkralna - wędrówka i znaczenie symboli sepulkralnych. 84 2.11. Sztuka sepulkralna - „ukoronowany” Chrzanów. 92 2.12. Sztuka sepulkralna - warsztaty kamieniarskie. 98 2.13. Sztuka i architektura sepulkralna - typologia macew. 118 Część 3. Archeologia na cmentarzach żydowskich. 130 3.1. Pytanie o tożsamość - archeologia żydowska.130 3.2. Badania archeologiczne na cmentarzach żydowskich - uwagi wstępne. 136 3.3. Uwagi o wykopaliskach na cmentarzach żydowskich w Europie. 141 3.4. Badania archeologiczne na cmentarzach żydowskich w Polsce.145 3.5. Badania
nieinwazyjne. 155
Część 4. Zagadnienia ochrony prawnej cmentarzy żydowskich. 159 4.1. Ochrona prawna - uwagi ogólne.159 4.2. „Proch powróci do ziemi, z której powstał, zaś duch powróci do Boga, który go dał” (Księga Koheleta 12,1-7). 165 4.3. Nienaruszalność grobów i cmentarzy - zarys zagadnienia. 169 4.4. Potrzeba spokoju i pamięci. 176 4.5. Obyczaje i regulacje. 178 4.6. Wytyczne Komisji Rabinicznej dotyczące prac porządkowych na cmentarzach żydowskich. 183 Część 5. Synagogi. 184 5.1. Badania synagog - synagogi późnoantyczne i synagogi średniowieczne. Uwagi wstępne. 184 5.2. Badania synagog - synagogi nowożytne. Uwagi wstępne. 188 5.3. Synagogi w Polsce - uwagi wstępne. 191 5.4. Synagogi drewniane. 195 5.5. Średniowieczne synagogi. 197 5.6. Synagoga w
Kaliszu. 202 5.7. Synagoga w Cieszynie. 206 5.8. Synagoga w Skoczowie. 214 5.9. Synagoga w Oświęcimiu. 219 5.10. Synagoga w Tarnowskich Górach. 224 5.11. Synagoga w Olkuszu - badania archeologiczne. 226 Część 6. Dzielnice żydowskie i osadnictwo pozamiejskie - kilka uwag. 245 6.1. Badania dzielnic żydowskich i innych punktów osadniczych. 245 6.2. Zabytki z lokalnego browaru w Dąbrowie Górniczej. 248 Część 7. Olkusz i tajemnice początków górnictwa i hutnictwa kruszcowego.253 7.1. Olkusz. Uwagi wstępne. 253 7.2. Wczesnośredniowieczne zagłębie. 256 7.3. Ha-Elqoś, Lcuhs, Hilcus, Ileus, Ilkusz, Helcus, De Ileus, Ylkus, Ilcusz Elkus, Elkosch. 259 7.4. Tradycja żydowskiej aktywności w
górnictwie i hutnictwie kruszcowym. 267 7.5. Zabytki z badań sondażowych na terenie synagogi w Olkuszu. 269 7.6. Nadzory archeologiczne na obszarze dzielnicy żydowskiej - kilka uwag. 280 7.7. Semicka etymologia słowa „kilof”. 282
Część 8. Zabytki luźne - kilka uwag.290 8.1. Uwagi o poszukiwaniach detektorystycznych.290 8.2. Przykładowe zabytki kultury żydowskiej znalezione podczas poszukiwań archeologicznych i detektorystycznych. 291 Zakończenie. 297 Bibliografia. 300 Spis ilustracji. 345 Indeks. 359
BIBLIOGRAFIA I. Abrams 1985: Abrams L, Jewish Life in the Middle Ages, New York 1985. D. Adamska 2018: Adamska D., W sprawie lokalizacji cmentarzy żydowskich na średniowiecznym Śląsku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2018, nr 66 (1), s. 3-19. G. Agricola G., De re metallica libri XII, „Bergbau und Hüttenkunde” որ 12, Berlin 1974. G. Agricola 2000: Agricola G., De re metallica libri XII / O górnictwie i hutnictwie dwanaście ksiąg, tłum. K. Kůrková, Jelenia Góra 2000. N. Ahmad 1998: Ahmad N., Comercial Relation between Arabs and Slavs. 9th-! 1th Centuries, Warszawa 1998. W.F. Albrigt 1964: Albrigt W.E, Archeologia Palestyny, tłum. S. Majchrzak, Warszawa 1964. C. Alder, C.P. Matt 2010: Alder C., Matt C.P., Der mittelalterliche Friedhofder ersten jüdischen Ge meinde in Basel Ausgrabungen im Koüegiengebäude der Universität Mit einem numismatischen Beitrag von Beatrice Schärli und Michael Matzke, Basel 2010. N. Aleksiun 2003: Aleksiun N„ Syjonizm, [w:] Pokki słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Reli gia. Ludzie, 12, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003, s. 589-592. Z. Ameisenowa 1933: Ameisenowa Z., Bestiariusz w Biblii Hebrajskiej zXIII wieku, Warszawa 1933. Z. Ameisenowa 1935: Ameisenowa Z., Das messiankche Gastmahl der Gerechten in einer he bräischen Bibel aus dem XIII. Jahrhundert. Ein Beitrag zur eschatologischen Ikonographie bei den Juden, Wrocław 1935 [nadbitka z „Monatschrift fur Geschichte und Wissenschaft des Juden tums” 1935, Irg.79]. Z. Ameisenowa 1939: Ameisenowa Z., The Tree of Life in Jewish Iconography, „Journal of the Warburg
Institute” 1939, vol. 2, no. 4. Z. Amishai-Maisels 2016: Amishai-Maisels Z„ Chagall’s Jewish Identity, [w:] Art in Jewish Society, eds. J. Malinowski, R. Piatkowska, M. Stolarska-Fronia, T. Sztyma, Warsaw-Toruń 2016, s. 171176 (World Art Studies. Conferences and Studies of the Polish Institute ofWorld Art Studies, vol. 15, eds. A. Kluczewska-Wojcik, J. Malinowski). D.M. Appelbaum 2012: Appelbaum D.M., Jewish Identity and Egyptian Revival Architecture, „Journal of Jewish Identities” 2012, no. 5(2), s. 1-25. Archeologia Palestyny, red. L.W Stefaniak, Poznań-Warszawa-Lublin 1973. J. Archutowski 1934: Archutowski J„ Kosmogonia biblijna, Kraków 1934. LR. Artola 2006: Artola I.R., El cementerio judio de Varsovia : ritosfunerarios y la sociedad judia en Polonia, Isla de Arriaran XXVII junio 2006, pp. 109-129. LR. Artola 2007: Artola I.R., El cementerio judio de Varsovia : ikonografia y simbolos, Isla de Arri aran XXIX junio 2007, pp. 123-156 Μ. Auch 2012: Auch Μ., Wczesnośredniowieczne naczynia szkliwione z terenu zachodniej Małopobki, „Archeologia Polski” 2012, nr 57(1-2), s. 199-246.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 301 Μ. Auch 2016: Auch Μ., Wczesnośredniowieczne naczynia szkliwione z terenu Małopolski, War szawa 2016. N. Avigad 1955: Avigad N., Excavation at Beth She’arim. 1954. Preliminary Report, „Israel Explo ration Journal” 1955, vol. 5, no. 4, s. 88-107. N. Avigad 1957: Avigad N., Excavation at Beth She’arim. 1955. Preliminary Report, „Israel Explo ration Journal” 1957, vol. 7, no. 2, s. 73-92. N. Avigad 1959: Avigad N., Excavation at Beth She’arim. 1958. Preliminary Report, „Israel Explo ration Journal” 1959, vol. 9, no. 4, s. 205-220. N. Avigad 1966: Avigad N., Hebrew Seal with a Family Emblem, „Israel Exploration Journal” 1966, vol. 16, no. 1, s. 50-53. Μ. Avi-Yonah 1962: Avi-Yonah Μ., Scytopolis, „Israel Exploration Journal” 1962, vol. 12, no. 2, s. 123-134. Μ. Avi-Yonah 1981: Avi-Yonah Μ., The Leda Sarcophagusfrom Beth She’arim, [w:] Art in Ancient Palestine. Selected Studies, Jerusalem 1981, s. 257-269. Ł. Babula 20!3: Babula Ł., Perspektywy badawcze cmentarza żydowskiego w Szczebrzeszynie, „Acta Humana” 2013, nr 4, s. 153-164. K.E. Bailley 1999: Bailley K.E., Słownik wiedzy biblijnej, Warszawa 1999. Μ. Bąk 1983: Bąk Μ., Cmentarze żydowskie w województwie opolskim, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1983, nr 4 (128), s. 119-122. D. Baldi 1982: Baldi D., W ojczyźnie Chrystusa. Przewodnik po Ziemi Świętej, Kraków-Asyż 1982. Ł. Baksik 2013: Baksik Ł., Macewy codziennego użytku, Wołowiec 2013. Μ. Balaban 1927: Balaban Μ., Żydzi w Olkuszu i gminach parafialnych, [w:] Studja historyczne, Warszawa 1927, s. 151-161.
Μ. Balaban 1929: Balaban Μ., Zabytki historyczne Żydów w Роксе, Warszawa 1929. Μ. Balaban 1935a: Balaban Μ., Obyczajowość i życie prywatne Żydów w dawnej Rzeczypospo litej, [w:] Żydzi w Polsce odrodzonej, red. I. Schiper, A. Trtakower, A. Hafftka, Warszawa 1935, s. 345-377. Μ. Balaban 1935b: Balaban Μ., Przewodnik po żydowskich zabytkach Krakowa, Kraków 1935. Μ. Balaban 1988: Balaban Μ., Historia i literatura żydowska ze szczególnym uwzględnieniem Ży dów w Polsce, t. 2, Lwów-Warszawa-Kraków [reprint] Warszawa 1988. E. Banasiewicz-Ossowska 2020: Banasiewicz-Ossowska E., Wrocławskie cmentarze żydowskie miejsca (nie)znane. Wiedza i wyobrażenia młodych mieszkańców Wrocławia, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne” 2020, nr 49, z. 4, s. 323-344. A. Bańkowski 2000: Bańkowski A., Etymologiczny słownik języka polskiego, 1.1, Warszawa 2000. A. Bartosz 1988: Bartosz A., Cmentarze żydowskie na terenie województwa tarnowskiego, „Folks Sztyme” 1988, nr 40.
302 Dariusz Rozmus A. Bartosz, N. Gancarz, J. Kozioł 2009: Bartosz A., Gancarz N., Kozioł J., Cmentarz żydowski w Brzostku, Tarnów 2009. A. Bartosz, J. Kozioł 2005: Bartosz A., Kozioł J., Tarnowski cmentarz żydowski. Przewodnik tury styczny, Tarnów 2005. Y. Baruch, A. Wiegmann 2013: Baruch Y, Wiegmann A., New Discoveries Concerning Jewish Burial Caves from the Second Temple Period in Jerusalem, „Hebrew Bible and Ancient Israel 3” 2013, vol. 2, s. 429-451. B. Bass, ƒ. Jefferson 2012: Bass B„ Jefferson J., Trupiafarma. Jak dzięki zmarłym naukowcy rozwi jają kryminalne zagadki, tłum. J. Ochab, Kraków 2012. B. Bass, J. Jefferson 2018: Bass В., Jefferson J., Trupia farma. Nowe śledztwa, tłum. J. Ochab, Kra ków 2018. R. Bednarczyk 2018: Bednarczyk R., Gliwicka 66. Inwentaryzacja kirkutu w Tarnowskich Górach, Tarnowskie Góry 2018. Μ. Bednarek 2020: Bednarek Μ., Sytuacja prawna cmentarzy żydowskich 1944-2019, KrakówBudapeszt-Syrakuzy 2020. E. Ben-Yosef 2012: Ben-Yosef E., A Unique Casting Mould from the New Excavations at Timna Site 30 (Israel). Evidence of Western Influence?, [w:] Eastern Mediterranean Metallurgy and Metal work in the Second Millennium BC, eds. V. Kassianidou, G. Papasawas, Oxford 2012, s. 188-196. E. Ben-Yosef et al. 2012: Ben-Yosef E., Shaar R., Tauxe L, Ron H., A New Chronological Frame work for Iron Age Copper Production in Timna (Israel), „Bulletin of the American Schools of Oriental Research” 2012, no. 366, s. 31-71. Μ. Berger 2005: Berger Μ., W tajgach Sybiru, Olkusz 2005. Μ. Berger 2017: Berger Μ., W tajgach Sybiru, Kraków 2017. M.L. Bernhard 1991:
Bernhard M.L, Sztuka grecka. V wiekp.n.e. Warszawa 1991. D. Biale 2019a: Biale D., Przedmowa do polskiego wydania, [w:] Kultury Żydów 2. Barwy Diaspo ry. Nowa Historia, red. D. Białe, Μ. Wójcik, Warszawa 2019, s. XXXII-XXXIV B. Bielecka 2013/2014, Wspomnienia z ulicy Bábinej w Kaliszu, Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Genealogicznego „Kalisia”, tom III., red. Μ. Doktór, A. Grzegorek, A. Jabłkowska-Klimas, J. Mar czyński, Kalisz 2013/2014. D. Biale 2019b: Biale D., Przedmowa. Ku historii kulturowej Żydów, [w:] Kultury Żydów 2. Barwy Diaspory. Nowa Historia, red. D. Białe, Μ. Wójcik, Warszawa 2019, s. XIII-XXXI. J. Białostocki 1982: Białostocki J., Symbole i obrazy w świecie sztuki, Warszawa 1982. Biblia 1862: Biblia Łacińsko-Polska. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu podług tekstu łacińskiego Wulgaty i przekładu polskiego X. Jakuba Wujka T. J. z komentarzem Menochiusza T. J. przełożonym na język Polski, t. 2, Wilno 1862. Biblia 1999: Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r., transkrypcja typu В oryginal nego tekstu z XVI w. i wstępy ks. J. Frankowski, Warszawa 1999.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 303 Biblia Tysiąclecia: Biblia Tysiąclecia Online. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, wyd. 4, Poznań 2003. K. Bielawski 2020: Bielawski K„ Zagłada cmentarzy żydowskich, Warszawa 2020 (Biblioteka „Więzi”). W. Bis, W. Więckowski 2017: Bis W, Więckowski W, Cmentarz żydowski w Węgrowie w świetle sondażowych badań archeologicznych, „Rocznik Litewski” 2016/2017, է. IX, s. 109-129. R. Biskup 2013: Biskup R„ Kamienie mówią, Chmielnik 2013. P. Blanchard, P.G.C. de Mecquenem 2009: Blanchard P., Mecquenem P.G.C. de, Le cimetière juif au moyen âge Un lieu dexclusionl, „Revue Archéopages. Archéologie Société” 2009, s. 14-23. P. Blanchard, P. Georges-Zimmermann 2011: Blanchard P, Georges-Zimmermann P., Le ci metière juif de Châteauroux redécouvert. Apports de l’archéologie et confrontation des sources, [w:] Salmona P.; Sigai L, Larchéologie du judaïsmeen France et en Europe, Paris 2011, s. 301-313. H. Błażkiewicz 1988: Błażkiewicz H. OFN, Dzieje parafii Pilica, Kraków 1988. S. Błęcki: Cedyński kirkut, „Gazeta Chojeńska” numer 36 (53) z dnia 8.09.2004. A. Bocheński 1984: Bocheński A., Przemysł pökki w dawnych wiekach, Warszawa 1984. R. Bodnar et al. 2006: Bodnar R., Krudysz L., Rozmus D., Szmoniewski B., Wczesnośredniowiecz na ceramika szkliwiona z Dąbrowy Górniczej-Łośnia. „Skarb hutnika”/ Frümittealterlicheglasier te Keramik aus Dąbrowa Górnicza-Łosień. „Der Schatz des Mettalschmeltzes”, Kraków-Dąbrowa Górnicza 2006 („Zeszyty Łosieńskie”, 1.1, red. D. Rozmus, B. Szmoniewski). R. Bodnar, D. Rozmus 2004: Bodnar R., Rozmus D.,
Badania archeologiczne na osadzie wie lokulturowej na stanowisku nr 8 w Dąbrowie Górniczej-Łośniu, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i okolicach. Rok 2001-2002, red. E. Tomczak, Katowice 2004, s. 61-67. R. Bodnar, D. Rozmus, B.S. Szmoniewski 2006: Bodnar R., Rozmus D., Szmoniewski B.S., Early Medieval Arrowheadsfrom Smugowa Góra near Troks in Olkusz District, „Sprawozdania Arche ologiczne” 2006, R. 58, s. 531-542. H. Borek 1988: Borek H., Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, Opole 1988. P. Boroń, D. Rozmus 2014: Boroń P., Rozmus D„ Silver and Lead Production Centre in Southern Poland - between Bytom, Olkusz and Tarnowskie Góry in the Middle Ages. Research Problems, „Acta Rerum Natūraliam” 2014, no. 16, s. 51-60. P. Boroń, D. Rozmus 2015: Boroń P., Rozmus D., Traces of War of Ores in the Middle Ages on the Border of Upper Silesia and Małopolska, „Argenti Fodina” 2015, s. 91-98. B. Borowska-Strugińska 2005: Borowska-Strugińska В., Uwagi na temat niektórych elementów obrządku pogrzebowego ludności żydowskiej pochowanej na cmentarzysku w Brześciu Kujaw skim, [w:] Do, ut des - dar, pochówek, tradycja, red. W Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań 2005, s. 233-237. J. Bright 1994: Bright J., Historia Izraela, tłum. J. Radożycki, Warszawa 1994. P. Briks 1999: Briks P. ks., Podręczy słownik hebrajsko-pokki i aramejsko-polski Starego Testamen tu, Warszawa 1999.
304 Dariusz Rozmus A. Briickner 1985: Brückner A., Słownik etymologiczny języka pokkiego, Kraków 1985. A. Brückner, К. Estreicher 1990: Brückner A., Estreicher К., Encyklopedia staropokka 1 (A-M), Warszawa 1990. J. Bubak 1966: Bubak J., Nazwy przeniesione w pokkiej toponomastyce, „Onomastica” R. 11, z. 1-2, s. 43-62. Μ. Buber 1998: Buber Μ., Mojżesz, Warszawa 1998. P. Burchard 1990: Burchard P., Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Роксе, Warszawa 1990. J. Cabala, В. Žogala, R. Dubiel 2008, Geochemical and Geophysical Study ofHistorical Zn-Pb Ore processing Waste Dump Areas (southern Poland), „Polish Journal of Environmental Study” 2008, vol. 17, no. 5, s. 693-700. C. von Carnap-Bornheim, U. Ickerodt, E. Siegloff 2017: Carnap-Bornheim C. von, Ickerodt U., Sieglof E., Archeologia landu Szlezwik-Hokztyn a archeologia detektorystyczna, „Wiadomości Ar cheologiczne” 2017, t. 68, s. 13-18. R. Cebula 2011: Cebula R„ Ochrona prawna cmentarza żydowskiego w polskim porządku praw nym, [w:] Żydzi na Górnym Śląsku i Zagłębiu Dąbrowskim, red. D. Rozmus i S. Witkowski, Kraków 2011, s. 193-200. R. Cebula 2013: Cebula R„ Ochrona prawna cmentarza żydowskiego w polskim porządku praw nym, [w:] Nasze Cmentarze. Inicjatywa Społeczna na rzecz cmentarzy żydowskich w wojewódz twie śląskim, oprać. D. Walerjański, P. Jakoweńko, R. Cebula, Będzin 2013, s. 31-37. Chamkza Chumsze Tora 2001: Chamisza Chumsze Tora Chumasz Pardes Lauder. Księga Pierw sza Bereszit, przekład Pięcioksięgu z języka hebrajskiego opatrzony komentarzem rabinów oraz hebrajski tekst komentarza Rasziego z punktacją
samogłoskową i Haftary z błogosławieństwami, oprać, pod kierownictwem rabina S. Pečariča, dum. rabin S. Pečarič, E. Gordon, Kraków 2001. Chamisza Chumsze Tora 2003: Chamisza Chumsze Tora Chumasz Pardes Lauder. Księga Druga Szemot, przekład Pięcioksięgu z języka hebrajskiego opatrzony komentarzem rabinów oraz he brajski tekst komentarza Rasziego z punktacją samogłoskową i Haftary z błogosławieństwami, oprać, pod kierownictwem rabina S. Pečariča, tlum, rabin S. Pecaric, E. Gordon, Kraków 2003. M.J. Chiat 1980: Chiat M.J., Synagogues and Churches in Byzantine Beit Shea’ n, „Journal of Jewish Art” 1980, vol. 7, s. 6-24. VG. Child 1954: Child V.G., Postęp a archeologia, tłum. A. Ponikowski, Z. Sławska, Warszawa 1954. A. Chołuj, K. Gawrecki 2019: Choluj A., Gawrecki K., Jewish Quarter in Medieval Lorca (South-Eastern Spain), „Turystyka Kulturowa” 2019, որ 1, s. 107-122. Chrestomatia staropokka 2004: Chrestomatia staropokka. Teksty do roku 1543, wybór i oprać. W Wydra, WR. Rzepka, Wrocław 2004, s. 17-22. J.R. Christophersen 2012: Christophersen J.R., Jüdkche Friedhöfe und Friedhofsbezirke in der spätmittelalterlichen Mark Brandenburg, [w:] Pro multk beneficiis. Festschriftfür Friedhelm Burg ard. Forschungen zur Geschichte der Juden und des Trierer Raums, hrsg. S. Hirbodian, C. Jörg, S. Klapp, J.R. Müller, Trier 2012, s. 134-135 (Trierer Historische Forschungen).
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej L Chrást 2013: Chrást L„ Ołowiowy ślad „Wiślan" odczytany z torfowisk obszaru kruszconośnego śląsko-małopolskiego, [w:] Argentifossores et alit Znaczenie gospodarcze wschodnich części Górne go Śląska i zachodnich krańców Małopolski w późnejfazie wczesnego średniowiecza (X-XII wiek), red. P. Boroń, Wrocław 2013, s 175-186. W. Chrostowski 1996: Chrostowski W., Ogród Eden. Zapoznane świadectwo asyryjskiej diaspory, Warszawa 1996. Μ. Chrzanowski 2013: Chrzanowski Μ., Leszek Biały książę krakowski i sandomierski. Princeps Polonie (ok. 1184 - 23/24 listopada 1227), Kraków 2013. J. Ciecieląg 2013: Ciecieląg J., Żydzi w europejskiej części cesarstwa rzymskiego, Kraków-Mogilany 2013 (Biblioteka Zwojów. Tło Nowego Testamentu, red. ƒ. Chmiel, Z. Kapera, S. Mędal, 1.16). H. Cieśla 1935: Cieśla H., Ornament żydowskich kamieni nagrobnych i jego symbolika, „Sprawoz dania Polskiego Towarzystwa Naukowego we Lwowie” 1935, vol. 15, z. 3, s. 4-7. S. Cinai 1997: Cinai S., Ba’al z Ugarit a inni bogowie burzy starożytnej Syrii i Palestyny, Kraków 1997. S. Cinai 1999: Cinai S., Szeol, [w:] Zaświaty i krainy mityczne. Leksykon, red. Μ. Sacha-Piekło, Kraków 1999, s. 213-214. C. Cluse 2018: Cluse C„ The Jews ofMedieval Ashkenaz. Topographies ofMemory, [w:] Rostros judíos del occidente medieval. Erdi aroko mendebaldeko aurpegijuduak. XLV Semana Internacio nal de Estudios Medievales Estella-Lizarra 17/20 de julio de 2018, hrsg. J. Juaristi, Navarra 2018, s. 137-165. Cmentarz żydowski w Brzostku 2009: Cmentarz żydowski w Brzostku, oprać. A. Bartosz,
N. Gan carz, J. Kozioł, Tarnów 2009. Cmentarze zabytkowe 1983: Cmentarze zabytkowe. Numer specjalny dla uczczenia 40 - Powsta nia w Getcie Warszawskim, nr 5, kwiecień 1983. Cmentarze żydowskie 1995: Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce, t. 2, red. ƒ. Worończak, Wrocław 1995. Cmentarze żydowskie w Sandomierzu 2011: Cmentarze żydowskie w Sandomierzu, red. P. Sławiń ski, Sandomierz 2011. A. Cohen 1995: Cohen A., Talmud. Syntetyczny wykład na temat Talmudu i nauk rabinów doty czących religii, etyki i prawodawstwa, tłum. R. Gromacka, Warszawa 1995. E.B. Cohn 1935: Cohn E.B., Das Jüdische ABC, Berlin 1935. E. Cohn-Wiener 1995: Cohn-Wiener E., Die Jüdische Kunst-Ihre Geschichte von den Anfängen bis Gegenwart, Berlin 1995. R. Cook 1988: Cook R., The Tree ofLife. Imagefor the Cosmos, New York 1988. К. Cooney 2016: Cooney K., Hatszepsut. Kobieta, która została królem, tłum. ƒ. Mikos, Warszawa 2016. Μ. Cyankiewicz et al 2004: Cyankiewicz Μ., Hońdo L, Rozmus D., Rozmus Μ., Starościak W, Cmentarze żydowskie w Dąbrowie Górniczej i Sławkowie, red. D. Rozmus, L. Hońdo, Kraków 2004.
306 Dariusz Rozmus J.K. Cymbler 2007: Cymbler J.K., Cmentarz gmin żydowskich Będzina i Czeladzi. The Cemetery of the Jewish Communities ofBędzin and Czeladź Poland, Tel Awiw 2007. В. Czopek-Kopciuch 1995: Czopek-Kopciuch B., Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w ję zyku pokkim, Kraków 1995. J. Dąbrowski 2014: Dąbrowski J., Realizacja ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ֊ wybrane problemy administracyjne, [w:] Dlaczego i jak w nowoczesny sposób chronić dziedzictwo kulturowe. Materiały pokonferencyjne, red. A. Rottermund, Warszawa 2014, s. 122-123. G. Dahnan 2020: Dahnan G., Intelektualiści chrześcijańscy wobec Żydów w średniowieczu, tłum. K. Antkowiak, Kęty 2020. J. Danecki 1997: Danecki J., Kultura islamu - słownik, Warszawa 1997. H. Daniel-Rops 1994: Daniel-Rops H., Życie codzienne w Palestynie w czasach Chrystusa, tłum. J. Lasocka, Warszawa 1994. E. Davis 1973: Davis E., Tombstones, [w:] Encyclopedia Judaica, Jerozolima 1973, s. 1118-1222. D. Davis, R. Maddin, J. D. Muhly, T. Stech 1985. A Steel Pickfrom Mt. Adir in Palestine. Journal Near East Studies 44 no. 1. pp 41-50. A. Dembska, W. Myszor 1996: Dembska A., Myszor W, Podręczny słownik języka koptyjskiego, Warszawa 1996. D.E. Deeters 1995: Deeters D.E., Der Jüdische Friedhof Heinrichsdorf (Pomorze) als historische Dokument, „Menora-Jahrbuch fur Deutsch-Jüdische Geschichte” 1995, vol. 6, s. 383-390. E Delitzsch 1896: Delitzsch E, Assyrische Handwörterbuch, Leipzig 1896. P.J. Deneen 1896: Deneen P.J., Dlaczego Uberlizm zawiódł?, tlum. M.J. Czarnecki, Warszawa 2021. Μ. Derus 1999: Derus Μ., Cmentarze
żydowskie, [w:] Cmentarze bytomskie od średniowiecza do współczesności, red. J. Drabina, Bytom 1999, s. 63-72. Dictionnaire Encyclopédique de la Bible 1987: Dictionnaire Encyclopédique de la Bible, Brepols 1987. Die Phönizer 1988: Die Phönizer, hrsg. S. Moscati, Hamburg 1988. J. Długosz 1864: Długosz J„ Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis, 1.1, wyd. A. Przeździecki, Kraków 1864. E. Domańska 2017: Domańska E., Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała, Warsza wa 2017. E.N. Dorff 1992: Dorff E.N. rabin, Watykańskie dokumenty na temat dialogu z perspektywy żydowskiej, [w:] Żyda i chrześcijanie w dialogu. Materiały z Międzynarodowego Kolokwium Teologicznego w Krakowie - Tyńcu (24-27IV 1988J, Warszawa 1992, s. 85-107. E. Duda, E. Długosz 2020: Duda E., Długosz E., Judaica i wybrane pamiątki związane z historią Żydów w zbiorach Muzeum Krakowa, Kraków 2020. B. Dumézil 2008: Dumézil В., Chrześcijańskie korzenie Europy. Konwersja i wolność w króle stwach barbarzyńskich od V do VIII wieku, tłum. P. Rak, Kęty 2008 (Biblioteka Historyczna, t. 4).
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 307 D. Dumitran 2016: Dumitran D„ Forgotten Houses of the Living. The Jewish Cemetery ofAlba Iuliafrom the Perspective ofRecent Investigation, „Brukenthaha. Roanian Culture History Review Supplement of Brukenthal. Acta Musei” 2016, no. 6, s. 692-707. O. Dziechciarz 1995: Dziechciarz O., Deptanie po grobach, „Trybuna Śląska” 1995,9 maja, s. 12. W Dzieduszycki 1980: Dzieduszycki W, Wczesnomiejskie ołowiarstwopolskie, „Archeologia Pol ski” 1980, nr 25, s. 401-426. Dzieje Olkusza 1978: Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, red. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk, t. 1, Warszawa 1978. I.E.S. Edwards 1995: Edwards I.E.S., Piramidy Egiptu, tłum. H. Górski, Warszawa 1995. I. Einhom 1990-1991: Einhorn L, Zabytki diaspory. Synagoga w Budapeszcie, [w:] Kalendarz żydowski. Almanach 1990-1991, s. 149-150. J.A. Eiroa 2018: Eiroa J.A., El estudio de las comunidades judías de la península ibèrica durante la Edad Media a través de la arqueología-.balance y nuevas perspectivas, [w:] Rostros judíos del occi dente medieval. Erdi aroko mendebaldeko aurpegijuduak. XLV Semana Internacional de Estudios Medievales Estella-Lizarra 17/20 de julio de 2018, Navarra 2018, s. 219-250. Μ. Ehade 1993: Ehade Μ., Traktat o historii religii, Łódź 1993. Encyklopedia archeologiczna 2002: Encyklopedia archeologiczna Ziemi Świętej, dum. O. Zienkie wicz, oprać. A. Negev, wstęp N.A. Silberman, Warszawa 2002. Encyclopaedia Judaica 1928-1934: Encyclopaedia Judaica. Das Judentum in Geschichte und Ge genwart, Berlin 1928-1934. LH. Feldman 1996: Feldman L.H., Diaspora
Synagogues. The New Light from Inscriptions and Papyri, [w:] Sacred Realm The Emergence ofthe Synagogue in the Ancient World, ed. S. Fine, New York 1996, s. 48-66. P. Fijałkowski 1986: Fijałkowski P., Czas trwania, „Folks Sztyme” 1986, որ 39. P. Fijałkowski 1989a: Fijałkowski R, Między Warszawą a Łodzią, „Fołks Sztyme” 1989, nr 15. P. Fijałkowski 1989b: Fijałkowski P., Obrządek pogrzebowy Żydów polskich w świetle badań ar cheologicznych, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Archeologicznego” 1989, nr 3 (151), s. 25-42. P. Fijałkowski 1993: Fijałkowski P., Dzieje Żydów w Роксе XI-XVIII w. Wybór tekstów źródło wych, Warszawo 1993. P. Fijałkowski 2003а: Fijałkowski P., Chazarowie, [w:] Pokki Słownik Judaistyczny. Dzieje. Kultu ra. Religia. Ludzie, 1.1, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003, s. 280. P. Fijałkowski 2003b: Fijałkowski R, Statut Kalkki, [w:] Pokki Słownik Judaktyczny. Dzieje. Kultu ra. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003, s. 572. P. Fijałkowski 2003c: Fijałkowski P., Obrzędy pogrzebowe Żydów pokkich w XVI-XIX w. w świe tle badań archeologicznych, [w:] Kobieta - śmierć - mężczyzna. Funeralia Lednickie, t. 5, red. W Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań 2003, s. 361-371. Μ. Filipiak 1978: Filipiak Μ., Oczekiwanie nieśmiertelności w Starym Testamencie, „Roczniki Teologjczno-Kanonicze” 1987, z. 1, s. 15-22.
308 Dariusz Rozmus S. Fine 2012: Fine S., The Jewish Helios, [w:] tegoż, Art, History and the Historiography ofJudaism in Roman Antiquity, Leiden 2012, s. 161-180. S. Fine 2017: Fine S., The Arch of Titus in Color. Polychromy and the Spoils ofJerusalem, [in:] „City of David. Studies of Ancient Jerusalem” 2017, no. 12, s. 17-37. I. Finkelstein, N.A. Silberman 2002: Finkelstein I., Silberman N.A., The Bible Unearthed. Archae ology’s New Vision ofAncient Israel and the Origin ofits Sacred Texts, New York-London-Toron to-Sydney 2002. I. Fishof 1994: Fishof L, Jewish Art. Masterpiecesfrom the Israel Museum, Jerusalem 1994. J.A. Fitzmyer 1997: Fitzmyer J.A., 101 pytań o Qumran, dum. T. Fizia, wstęp Z.J. Kapera, Kraków 1997. J. Flawiusz 1992: Flawiusz J., Wojna żydowska, tłum., wstęp i komentarz J. Radożycki, Warszawa 1992. J. Flawiusz 1993: Flawiusz J., Dawne dzieje Izraela, cz. 1, tłum. Z. Kubiak, J. Radożycki, Warszawa 1993. E.M. Fołtyn 2009: Fołtyn E.M., Podstawy źródłowe do badań nad gospodarka społeczeństw wcze snośredniowiecznych w dorzeczu Przemszy, [w:] Gospodarka nad Przemszą i Brynicą od pradzie jów do początku XX wieku w świetle badań interdyscyplinarnych, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Dąbrowa Górnicza-Olkusz-Sosnowiec 2009. E.M. Fołtyn et al. 2018: Fołtyn E.M., Fołtyn E., Jochemczyk L., Michczyński A., Podwórny J., Początki metalurgii kolorowej na ziemi tarnogórskie w świetle wyników badań na stanowisku Miasteczko Śląskie - Żyglinek 3, [w:] Zabytki techniki - nie tylko z perspektywy prawników, red. I. Gredka-Ligarska, A. Rogacka-Łukasik, D. Rozmus, Sosnowiec 2018,
s. 265-293. E. Frankel, B.P. Teutsch 2004: Frankel E., Teutsch B.P., The Encyclopedia ofJewish Symbols, New York-Toronto-Oxford 2004. E. Friedheim 2009: Friedheim E., Sol Invictus in the Severus Synagogue at Hammath Tiberias, The Rabbis, and Jewish Society. A Different Approach, „Review of Rabbinic Judaism” 2009, s. 89-128. E Friedman 1938: Friedman E, Stary cmentarz żydowski w Łodzi. Dzieje i zabytki. Studium mo nograficzne, Łódź 1938. E. Fryś-Pietraszkowa, A. Kunczyńska-Iracka, Μ. Pokropek 1988: Fryś-Pietraszkowa E., Kunczyńska-Iracka A„ Pokropek Μ., Sztuka ludowa w Polsce, Warszawa 1988. Μ. Fuks et al. 1982: Fuks Μ., Hofman Z„ Horn Μ., Tomaszewski J., Żydzi polscy. Dzieje i kultura, Warszawa 1982. S. Gądecki 1994: Gądecki S., Archeologia biblijna, 1.1-2, Gniezno 1994. I. Gadowska 2014: Gadowska L, Formy i dekoracje nagrobków z cmentarza żydowskiego w Brzezi nach, [w:] L.Tyszłer, Brzeziny. Dzieje Miasta i regionu, Brzeziny-Łódź 2014, s. 133-148. I. Gadowska 2017a: Gadowska L, Kamieniarze {projektanci nagrobków, „Monumenta et Memo ria. Cmentarz Żydowski w Łodzi” 2017, nr 1, s. 86-106. I. Gadowska 2017b: Gadowska L, Pogrzeb i wystawienie nagrobka, „Monumenta et Memoria. Cmentarz Żydowski w Łodzi” 2017, nr 1, s. 75-85. S. Ganzfried 1991: GanzfriedS., Kitzur Shulchon Oruch. The Classic Guide to the Everyday Obser vance ofJewish Law, vol. 2, tłum. E. Touger, New York 1991.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 309 A. Garbacz-Klempka, Ł. Karwowski, D. Rozmus 2016: Garbacz-Klempka A„ Karwowski Ł„ Rozmus D., Ore-grinding Quern-stones Found at Site no. 8 in Dąbrowa Górnicza-Łosień I Kamienie Żarnowe do rozcierania rud ze stanowiska nr 8 w Dąbrowie Górniczej-Łośniu, „Hereditas Minariorum” 2016, nr 3, s. 177-191. A. Garbacz-Klempka, D. Rozmus 1935: Garbacz-Klempka A., Rozmus D., The „Metallurgist Hoard”. Silver and Lead Smelting in the Early Medieval Poland „Archives of Foundry Engineer ing” 2015, no. 1(15), s. 17-20. T. Gardocka 2009: Gardocka T., Cmentarze jako dobra kultury, [w:] Prawna ochrona dóbr kultu ry, red. T. Gardocka, J. Sobczak, Toruń 2009, s. 145-147. R. Garstka 2008: Garstka R., Dom wieczności, Będzin 2008. E. Geller 1994: Geller E„ jidysz -język Żydów polskich, Warszawa 1994. Geschichte der Jüdischen Kultur 1973: Geschichte der Jüdischen Kultur in Bildern, red. B. Narkiss, Bazylea 1973. A. Gieysztor 1979: Gieysztor A„ Medieval Poland, [w:] A. Gieysztor, S. Kieniewicz, E. Rostwo rowski, J. Tazbir, H. Wereszycki, History ofPoland, Warszawa 1979, s. 23-143. D. Goberman 2000: Goberman D., Carved Memories. Heritage in Stone from the Rusian Jewish Pale, wstęp R. Pinsky, New York 2000. R. Gogosz 2020: Gogosz R., Od Ziemi Świętej do ziemi Prusów. Książę Henryk Sandomierskijako ideal krzyżowca, Zabrze-Tarnowskie Góry 2020. O. Golberg-Mulkiewicz 2000: Golberg-Mulkiewicz O., Cmentarze żydowskie, [w:] „Lebn wil ich” - „Ja chcę żyć”. To, co pozostało. Cmentarze żydowskie w Роксе, oprać, i red. P. Blachetta-Madajczyk, Białystok
2000, s. 9-23. O. Goldberg-Mulkiewicz 1986: Goldberg-Mulkiewicz O., Obrzędy żałobne i pogrzebowe Żydów polskich, „Polska Sztuka Ludowa” 1986, nr 1-2, s. 103-107. O. Goldberg-Mulkiewicz 1987: Goldberg-Mulkiewicz O„ Współczesne przemiany tradycyjnej wycinanki żydowskiej, „Polska Sztuka Ludowa” 1987, nr 1-4, s. 91-96. O. Goldberg-Mulkiewicz 1989: Goldberg-Mulkiewicz O., Przenikanie elementów twórczości lu dowej między społecznością polską i żydowską, „Polska Sztuka Ludowa” 1989, nr 1-2, s. 105-112. Μ. Goldstein, K. Dresdner 1935: Goldstein Μ., Dresdner К., Kultura i sztuka ludu żydowskiego na ziemiach polskich, Lwów 1935. Μ. Goliński, L. Ziątkowski 1989: Goliński Μ., Ziątkowski L, Średniowieczne cmentarze żydowskie we Wrocławiu, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1989, R. 44, s. 35-43. E.R. Goodenough 1953-1968: Goodenough E.R., Jewish Symbok in the Greco-Roman Period, New York 1953-1968 (Bollingen Series, t. 37). E.R. Goodenough 1958: Goodenough E.R., The Painting ofthe Dura - Europos Synagogue. Meth od and an Application, „Israel Exploration Journal” 1958, vol. 8, nr 2, s. 69-80. E.R. Goodenough 1992: Goodenough E.R., Jewish Symbols in Greco-Roman Period, Princeton 1992.
310 Dariusz Rozmus N. Goodrick-Clarke 2010: Goodrick-Clarke N., Okultystyczne źródła nazizmu. Tajemne kultu aryjskie i ich wpływ na ideologię nazistowski}, dum. J. Prokopiuk, Warszawa 2010. C.H. Gordon 1955: Gordon C.H., Ugaritic Manual, „Analecta Orientalia” որ 35, Roma 1955. D. Gorlińska 2015: Gorlińska D„ Żydzi w administracji skarbowej polskich władców czasu rozbicia dzielnicowego, Kraków 2015. A. Gorzkowski2021: Gorzkowski A.,Zbliżyćsię, aby słuchać (Koh 4,17). Studia - Rewizje - Glosy Biblijne, Kraków 2021. R. Graves, R. Patai 1993: Graves R„ Patai R„ Mity hebrajskie. Księga Rodzaju, tłum. R. Gromacka, Warszawa 1993. Z. Greenwald 2005: Greenwald Z., Bramy Halachy. Religijne prawo żydowskie. Kicur Szulchan Aruch dla współczesności, red. S. Pecaric, Kraków 2005. R. Gródecki 1993: Gródecki R., Początki pieniężnego skarbu państwowego w Polsce, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne” 1993,1.15, s. 1-32. R.E. Gruber 2004: Gruber R.E., Odrodzenie kultury żydowskiej w Europie, tłum. A. Nowakowska, Sejny 2004. Μ. Grupa 2006: Grupa Μ., Badania archeologiczne na terenie Wielkiej synagogi w Oświęcimiu, woj. Małopokkie, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w la tach 2003-2004, red. E. Tomczak, Katowice 2006, s. 244-255. Μ. Grynberg 1989-1990: Grynberg Μ., Osadnictwo Żydów na roli w Polsce, [w:] Kalendarz ży dowski. Almanach 1989-1990, s. 63-69. ƒ. Gulczyński 1991: Gulczyński J., Obóz śmierci w Chełmie nad Nerem, Konin 1991. Z. Guidon, W Kowalski 1984: Guidon Z., Kowalski W, W kwestii identyfikacji surowców skal nych w XIV i ХѴПІ w. do wyrobu
tablic inskrypcyjnych na terenie Kielecczyzny, „Kwartalnik Hi storii Kultury Materialnej” 1984, nr 4, s. 525-434. J. Gutmann 1960: Gutmann J., The Haggadic Motifin Jewish Iconography, „Eretz - Israel, Arche ological, Historical and Geographical Studies” 1960, vol. 6, s. 17-22. V Hamáčková, P. Justa 2011: Hamáčková V., Justa P„ The World Heritage City ofPrague and its Jewish Cemeteries. Values and Conservation Strategies, „Journal ofthe German National Comitte” 2011, t. 53, s. 152-157. J. Hani 1994: Hani J., Symbolika świątyni chrześcijańskiej, tłum. A.Q. Lavique, Kraków 1994. R. Hannig 1995: Hannig R., Die Sprache der Pharaonen - Grosses Handwörterbuch Ägyptisch ֊ Deutsch (2800-950 v. Chr.), Mainz 1995. M. Haran 1959: Haran Μ., The Ark and the Cherubim. Their Symbolic Significance in Biblical Ritual, „Israel Exploration Journal” 1959, vol. 9, no. 2, s. 91. B. Hausmair 2020: Hausmair B., „Vernichtungslandschaft Wüste”. Zur Materialität des NS-Terrors außerhalb des Lagerzauns, [w:] Archäologie der Moderne Standpunkte und Perspektiven, hrsg. E Jürgens, U. Müller, Bonn 2020, s. 333-369.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 311 The Hebrew Book 1975: The Hebrew Book. An Historical Survey, eds. R. Posner, I. Ta-Shema, Jerusalem 1975. B. Hebzda-Sołogub 2017: Hebzda-Sołogub В., Cmentarz żydowski w Dzierżoniowie, Dzierżoniów 2017. B.E Herring 1984: Herring В.Е, Jewish and Halkhahfor our Time. Sources and Commentary, New York 1984. A. Hertz 1988: Hertz A., Żydzi w kulturze polskiej, przedm. J. Górski, Warszawa 1988 (Biblioteka „Więzi”). R.D. Hilchen 1880: Hilchen R.D., Przywilej żydowski Bolesława [Pobożnego] ijego potwierdzenia, „Biblioteka Warszawska” 1880,1.1, s. 426-442. W. Holladay 1971: Holladay W, A Concise Hebrew and Aramaic Lexicon of the Old Testament Leiden 1971 L. Hondo 1999: Hońdo L, Stary żydowski cmentarz w Krakowie, Kraków 1999. L. Hońdo 2000: Hońdo L„ Inskrypcje starego cmentarza żydowskiego w Krakowie, cz. 1, Kraków 2000. L. Hońdo 2001: Hońdo L„ Cmentarz żydowski w Tarnowie, Kraków 2001. L. Hońdo 2002: Hońdo L, Przestrzeń żydowskiego cmentarza, [w:] Śmierć ֊ przestrzeń - czas tożsamość w Europie Środkowej ok. 1900 r., Kraków 2002, s. 195-214. L. Hońdo 2006: Hońdo L., Kamienni świadkowie, [w:] A. Nowakowski, Powiększenie. Nowy Cmentarz Żydowski w Krakowie, wstęp A. Głowiński, Kraków 2006. L. Hońdo 2011: Hońdo L, Dom przedpogrzebowy przy żydowskim nowym cmentarzu w Krako wie, Kraków 2011. L. Hońdo 2014: Hońdo L, Hebrajska epigrafika nagrobna w Polsce, Kraków 2014. L. Hońdo, D. Rozmus, A. Witek 1995: Hońdo L., Rozmus D., Witek A., Cmentarz żydowski w Pilicy - materiały inwentaryzacyjne, red. L. Hońdo, Kraków 1995. L. Hońdo, D. Rozmus,
S. Witkowski 2012: Hońdo L., Rozmus D„ Witkowski S., Cmentarz ży dowski w Jaworznie, Jaworzno-Kraków 2012. Μ. Horn 1991: Horn Μ., Żydowskie cechy rzemieślnicze w Polsce, [w:] Żydzi w dawnej Rzeczypospolitej, red. A. Link-Lenczowski, T. Polański, Wrocław 1991, s. 201-213. E. Hornung 1991: Hornung E., Jeden czy wielu? Koncepcja Boga w starożytnym Egipcie, Warsza wa 1991. Μ. Hużanarow, B. Stanisławski 2010: Hużanarow Μ., Stanisławski B., Szamani z doliny Samishasaj, „Archeologia Żywa” 2010, nr 1 (wydanie specjalne). Inwentarze i ilustracje Klucza Sławkowskiego 2013: Inwentarze i ilustracje Klucza Sławkowskiego XVII-XVIII wieku, red. J. Krajniewski, S. Witkowski, Dąbrowa Górnicza-Sławków 2013. J. Jagielski 1989-1990: Jagielski J., Ziemio nie kryj mojej krwi, iżby mój krzyk nie ustał, [w:] Kalen darz żydowski. Almanach 1989-1990, s. 175-179.
312 Dariusz Rozmus J. Jagielski 1995: Jagielski ƒ., Obecny stan cmentarzy żydowskich w Polsce, [w:] Cmentarze żydow skie w Polsce. Studia z dziejów Żydów w Polsce, t1, red. Z. Borzymińska, Warszawa 1995. J. Jagielski 2003: Jagielski J„ Cmentarz żydowski, [w:] Pokki słownikjudaistyczny. Dzieje - kultura - religia ֊ ludzie, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, 1.1, Warszawa 2003, s. 296-297. J. Jagielski, E. Bergman 1996: Jagielski J., Bergman E., Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce. Katalog, Warszawa 1996. J. Jagielski, Μ. Krajewska 1983: Jagielski J., Krajewska Μ., Polskie bóżnice - odbudowa pamięci, „Znak” 1983, nr 339-340, s. 412-422. Jak modlą się żydzi 2000: Jak modlą się żydzi. Antologia Modlitw, wybór, wstęp i przypisy Μ. To mai, Warszawa 2000. P. Janik 2015: Janik P., Rola koczowników Wielkiego Stepu w transferze idei pomiędzy Europą a Dalekim Wschodem, „Studia Azjatystyczne” 2015, nr 1, s. 18-34. T.S. Jaroszewski 1986: Jaroszewski T.S., Orient w architekturze pokkiej w XIX w., [w:] Orient i orientalizm w sztuce, Warszawa 1986, s. 161-192. E. Jastrzebiowska 1989: Jastrzebiowska E., Sztuka wczesnochrześcijańska, [w:] Judaizm, Kraków 1989, s. 149-155. Jewish Cemeteries in Poland 1993: Jewish Cemeteries in Poland. Photographs, Text, Tombstone Rubbings and Selection ofMottoes, wstęp R. Scharf, Warsaw 1993, s. 35-36. Jewish Roots in Poland 1997: Jewish Roots in Poland. Pagesfrom the Past and Archival Inventories by Miriam Weiner, New York 1997. The Jewish World 1979: The Jewish World. Revelation, Prophecy, and History, ed. E. Kedourie, London 1979. P. Johnson
1993: Johnson P., Historia Żydów, tlum. Μ. Godyń, M. Wójcik, A. Nelieki, Kraków 1993. P.S. Johnston 2010: Johnston P.S., Cienie Szeolu. Śmierć i zaświaty w biblijnej tradycji żydowskiej, tłum. P. Sajdek, Kraków 2010. Μ. Jońca 2013: Jońca Μ., Przestępstwo znieważenia grobu w rzymskim prawie karnym, Lublin 2013. T. Jurek 1992/1994: T. Jurek, Żydzi w późnośredniowiecznym Kalkzu, „Rocznik Kaliski” 1992/1994, t. 24. I. Юрченко, Μ. Носоновський, Єврейське кладовище у Галичі. Каталог надмогильних пам’ятників. Видавництво «КОЛО» Галин. Дрогобыч, 2018. G. Kaesz 1990: Kaesz G., Meble stylowe, Wrocław 1990. E Kaindi 1907: Kaindi F., Geschichte de Deutschen in der Karpatenlandern, 11, Gotha 1907. R. Kalla-Szule 2012: Kalla-Szule R., Cmentarz żydowski w Gogolinie. Pamięć zaklęta w kamien nych nagrobkach, Krapkowice 2012. N. Kameraz-Kos 2006: Kameraz-Kos N., Święta i obyczaje żydowskie, Warszawa 2006.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 313 Μ. Kantor-Mirski 1931: Kantor-Mirski Μ., Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy. Szkice monograficzne, 1.1, z. 1-25, Sosnowiec 1931. Μ. Kantor-Mirski 1936: Kantor-Mirski Μ., Ziemia olkuska w przeszłości. Szkice monograficzne z ilustracjami, Sosnowiec 1936. Z.J. Kapera 1997: Kapera Z.J., Archeologiczne aspekty interpretacji osiedla w Chirbet Qumran, [w:] Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, Kraków 1997, s. 81-89. S. Karolak 2010: Karolak S., Pogrzeby, których nie było. O rytuałach niemożliwych (w literaturze poholokaustowej), „Napis” 2010,1.16, s. 211-223. Katalog Zabytków Sztuki w PoUce 1995: Katalog Zabytków Sztuki w Роксе, t. 4: Miasto Kraków, cl. 4: Kazimierz i Stradom. Judaica. Bóżnice, budowle publiczne i cmentarze, red. I. Rejduch-Samkowa, J. Samka, Warszawa 1995. S. Kazusek 2014: Kazusek S., Ro/й Żydów w handlu polskim w XVI-XVUI wieku. Szkic do badań, [w:] Rola Żydów w rozwoju gospodarczym ziem polskich, red. J. Skodlarski, A. Pieczewski, Łódź 2014, s. 25-38. T. Kelm 1991: Kelm T., Architektura sakralna regionów saharyjskich, Warszawa 1991. I. Kérsz 1996: Kérsz L, Szkice z dziejów Gminy Żydowskiej oraz cmentarza w Łodzi, Łódź 1996. The Khazar 2005: The Khazar. Jews and Slavs, t. 16, ed. V. Petrukhin, W. Moskovich, A. Fe dorchuk, A. Kulik, D. Shapira, Gesharim-jerusalem 2005. R. Kiersnowski 1988: Kiersnowski R., Moneta w kulturze wieków średnich, Warszawa 1988. K. Klauzinska, H.D. Wagner 2004: Klauzinska K., Wagner H.D., Polychromatic Tombstones in Polish Jewish Cemeteries, „Avotaynu” 2004,
no. 2, Teaneck-USA, s. 39-41. T. Klimowicz et al. 2017: Klimowicz T., Sygowski P., Tarajko Μ., Trzciński A., Ogrodnicy Pamięci. Cmentarze żydowskie. Podręcznik dobrych praktyk w ochronie dziedzictwa lokalnego, Lublin 2017. J.A. Kłoczkowski 1991: Kłoczkowski J.A., Sacrum -fascynacje i wątpliwości, „Znak” 1991, nr 12 (439), s. 9-10. K. Kocjan 1997a: Kocjan K„ Niechciane macewy, „Przegląd Olkuski” 1997, s. 7. K. Kocjan 1997b: Kocjan K„ Olkuscy Żydzi - szkic historyczny, Olkusz 1997 (Biblioteczka Prze glądu Olkuskiego). K. Kocjan 2002: Kocjan K., Zagłada olkuskich Żydów, Olkusz 2002. K. Kocjan 2017: Kocjan K., Zagłada olkuskich Żydów, wyd. uzup., Olkusz 2017. K. Kocjan et al. 2003: Kocjan K„ Michałowska-Mycielska A., Rozmus D., Rozmus Μ., Witek A., Nowy cmentarz żydowski w Olkuszu, Kraków 2003. P. Kolasa, D. Rozmus, J. Tokaj: Kolasa P., Rozmus D., Tokaj J., Siady osadnictwa wielokulturowego w Dąbrowie Górniczej-Łośniu, s. 179-202 (Śląskie Prace Prahistoryczne, t. 8). A. Komski, T. Kurasiński, K. Skóra 2014: Komski A., Kurasiński T, Skóra K., Kłódki ze znisz czonego cmentarza sanockiego. Przyczynek do badań nad żydowską obrzędowością pogrzebową w przeszłości, „Rocznik Sanocki” 2014,111, s. 49-62.
314 Dariusz Rozmus P. Konczewski 2017: Konczewski P., Między snem a śmiercią ֊ symboliczne korelacje procesów biologicznych, „Archeologia Żywa” 2017, nr 2(64), s. 4-7, A. Konikoff 1990: KonikoffA., Sarcophagifrom the Jewish Catacombs ofAncient Rome, Stuttgart 1990. A. Kostka 2016: Kostka A., Historia Żydów w Trzebini. Kultura, obyczaje, historia i renowacja cmentarza żydowskiego, Trzebinia 2016. Μ. Kostyrko, P. Wroniecki, E Wałdoch 2016: Kostyrko Μ., Wroniecki P., Wałdoch E, Armia w ruchu. Wczesnonowożytne umocnienia palowe w perspektywie danych teledetekcyjnych ֊przy padek Kosarzyna, woj. lubuskie, „Biografia Archeologii” 2016, nr 2(1), s. 24-41. D. Kowalski 2013: Kowalski D., Kalendarium. Przewodnik, Chęciny 2013. D. Kowalski 2015: Kowalski D., The Royal Castle in Chęciny - Almanac - Tourist Guide, Chęciny 2015. J.K. Kozlowski, ƒ. Śliwa 1977: Kozlowski J.K., Śliwa ƒ., Archeologia wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Palestyna-Syria-Cypr, Kraków 1977. Μ. Krajewska 1982: Krajewska Μ., Czas kamieni, Warszawa 1982. Μ. Krajewska 1983: Krajewska Μ., Cmentarze żydowskie - mowa kamieni, „Znak” 1983, nr 2-3, s. 397-411. Μ. Krajewska 1989a: Krajewska Μ., Cmentarze żydowskie w Polsce. Nagrobki i epitafia, „Polska Sztuka Ludowa” 1989, nr 1-2, s. 27-44. Μ. Krajewska 1989b: Krajewska Μ., Symbolika nagrobków żydowskich, [w:] Judaizm, red. Μ. Dziwisz, Kraków 1989, s. 155-164. Μ. Krajewska 1989c: Krajewska Μ., Symbolika płaskorzeźb na cmentarzach żydowskich w Polsce, „Polska Sztuka Ludowa” 1989, nr 1-2, s. 45-59. Μ. Krajewska 1990: Krajewska Μ., Nagrobki żydowskie - obraz religii
i tradycji, „Powiększenie” 1990, nr 1-4 (37-40), s. 63-76. Μ. Krajewska 1993: Krajewska Μ., A Tribe of Stones. Jewish Cemeteries in Poland, Photographs, Text, Tombstone Rubbings and Selection ofMottoes, wstęp R. Scharf, Warszawa 1993. Μ. Krajewska 2000: Krajewska Μ., Symbolika płaskorzeźb na cmentarzach żydowskich w Polsce,[w:] „Lebn wil ich” - „Ja chcę życ’. To, co pozostało. Cmentarze żydowskie w Polsce, oprać, i red. P. Blachetta-Madajczyk, Białystok 2000, s. 33-75. W. Krassowski 1990: Krassowski W, Dzieje architektury i budownictwa na ziemiach polskich, t. 2, Warszawa 1990. S.R. Kravtsov 2019: Kravtsov S.R., Na ratunek Wielkiej Synagodze w Brodach. From Ausgleich to the Holoucast. Ukrainian and Jewish Artists of Lemberg/Lwów/Lviv. Materiały z konferencji we Lwowie. Sztuka i Krytyka /Art and Criticism, red. J. Malinowski, G. Raj, Μ. Teodorczyk, „Komu nikat Zarządu Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata” 2019, nr 10(85), s. 24-33. S.R. Kravtsov, S. Sirota 1996: Kravtsov S.R., Sirota S., Category of Time in the Sacred Architecture ofthe Western Ukraine, „Jews and Slavs” 1996, vol. 5, s. 52. A. Krawczuk 1956: Krawczuk A., Mosiądz i tlenek cynku w starożytności, wybór źródeł pisanych, „Archeologia” 1956, t. 8, z. 1, s. 435-458.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 315 A. Krawczuk 1957: Krawczuk A., Z zagadnień krytyki źródeł do dziejów metalurgii antycznej. Mosiądz i cynk w starożytności, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1957, nr 2, R. 4, s. 283-287. A. Krawczuk 1974: Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Warszawa 1974. A. Krawczuk, J. Piaskowski 1958: Krawczuk A„ Piaskowski J., Metalurgia w pismach Arystotelesa, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1958, nr 3, R. 4, s. 323-342. A. Krawczuk er al. 1988: Krawczuk A., Grodziska K., Dębski J. ks., Król A., Kubica T.L, Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Warszawa 1988. A. Król 2002: Król A., Cmentarz - muzeum, [w:] Śmierć ֊ przestrzeń - czas - tożsamość w Europie Środkowej około 1900, red. K. Grodziska, J. Purchla, Kraków 2002, s. 235-258. H. Kroszczor, H. Zimler 1983: Kroszczor H., Zimler H„ Cmentarz żydowski w Warszawie, War szawa 1983. A. Krupkowski 1957: Krupkowski A., Pokkie metody wytwarzania metali w XVI wieku, [w:] Geo rgius Agricola 1494-1555. Górnik, metalurg mineralog, chemik, lekarz, Wrocław 1957, s. 201-210. Księga Rut z komentarzem 2005: Księga Rut z komentarzem Malbima oraz esej o Dziesięciu Przy kazaniach, red. S. Pecaric, tłum. E. Gordon, S. Pecaric, Karków 2005. Μ. Kunińska 2016: Kunińska Μ., In Search ofthe Jewish Identity. Zofia Ameisenowa and Research into Jewish Iconography and its Place in Polish Art. History Discourse, [w:] Art in Jewish Socie ty, eds. J. Malinowski, R. Piatkowska, Μ. Stolarska-Fronia, T. Sztyma, Warszawa-Toruń 2016, s. 255-262. H. Künzl 1973: Künzl H., Der Einfluß des alten Orients auf die
europäische Kunst besonders im 19. und 20. Jh., Köln 1973. H. Künzl 1992, Jüdische Kunst: von der biblischen Zeit bis zur Gegenwart, München 1992. E.F. Kupfer, T. Lewicki 1956: Kupfer E.F., Lewicki T„ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian i niektórych innych ludów środkowej i wschodniej Europy, Wrocław 1956. E. Kurlander 2018: Kurlander E., Demony Hitlera. Ezoteryczne korzenie III Rzeszy, tłum. K. Pachniak, Warszawa 2018. Kwiaty Wschodnie 1999: Kwiaty Wschodnie. Zbiór zasad moralnych, teologicznych, przysłów, re guł towarzyskich, allegoryi i powieści wyjętych z Talmudu i pism współczesnych, oprać. A. Bruchner, Wrocław 1999. A. Kwiecień 1990: Kwiecień A., Cmentarz żydowski w Pyskowicach, „Rocznik Muzeum w Gliwi cach” 1990, t. 6,. s. 107-122. F. Landsberger 1935: Landsberger E, Einjürung in die Jüdische Kunst, Berlin 1935. J. Langer 1987: Langer ƒ., Dziewięć bram, Kraków 1987. làrchéologie du judaïsme 2011: Larchéologie du judaïsme en France et en Europe, red. P. Salmona, L. Sigai, Paris 2011. A. Lebet-Minakowska 2008: Lebet-Minakowska A., Katalog judaików, ez. 1: Tkaniny, Kraków 2008.
316 Dariusz Rozmus R. Lelek 2004: Lelek R., Ceramika z zamku w Korzkwi (XVI-XVII w. ), Kraków 2004. H. Lenowitz 2000: Lenowitz H., Ikonomachia!, [w:] Duchowość żydowska w Polsce, red. Μ. Galas, Kraków 2000, s. 197-218. J.D. Levenson 2000: Levenson J.D., Stworzenie bez sprzeciwu, „Znak” 2000, nr 547(2000), s. 47-60. L.I. Levine 1994: Levine L.I., Okres Hellenistyczny - Aleksander Wielki. Powstanie i upadek dyna stii hasmonejskiej, [w:] Starożytny Izrael - Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian, Warszawa 1994, s. 432-434. T. Lewicki 1956: Lewicki T, Źródła arabskie do dziejów słowiańszczyzny, 1.1, Wrocław-Kraków 1956. T. Lewicki 1988: Lewicki T., Kubarowie (Kawarowie) na Rusi, na Węgrzech i w Роксе we wcze snym średniowieczu, [w:] Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesno-średniowiecznej, red. G. Labuda, S. Tabaczyński, Wrocław 1988, t. 2, s. 77-88. D. Lewit-Tawil 1994: Lewit-Tawil D„ The Elusive, Inherited Symbolism in the Arcade Illumina tions of The Moses Ben Asher Codex (A.D. 894-95), „Journal of Near Eastern Studies” 1994, no. 3, s. 157-193. R. Lilientalowa 1898: Lilientalowa R., Przesądy żydowskie, „Wisła” 1898,1.12, z. 1-2, s. 277-284. R. Lientalowa 1904: Lientalowa R., Wierzenia i przesądy ludu żydowskiego, „Wisła” 1904, t. 17, s. 105-113. R. Lilientalowa 1921: Lilientalowa R., Kult ciał niebieskich u starożytnych Hebrajczyków i szczątki tego kultu u współczesnego ludu żydowskiego, „Archiwum Nauk Antropologicznych Towarzy stwa Naukowego Warszawskiego” 1921,1.1, nr 6. R. Lilientalowa 1990: Lilientalowa R., Przesądy żydowskie, „Wisła”
1900,1.14, z. 1, s. 318-322, 639-644. E. Lipiński 2013: Lipiński E., Studia z dziejów i kultury starożytnego Bliskiego Wschodu, Kraków 2013. N. Lubrich 2015: Lubrich N., The Wandering Hat. Iterations of the Medieval Jewish Pointed Cap, „Jewish History” 2015, no. 3 (4), vol. 29, s. 203-244. H. Łabęcki 1841: Łabęcki H., Górnictwo w Polsce. Opis kopalnictwa i hutnictwa pokkiego, t. 1, Warszawa 1841. Μ. Łagiewski 1991: Łagiewski Μ., Macewy mówią, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991. W. Machowski 2007: Machowski W, Petra, Wrocław 2007 (Strefa Arche). Μ. Maciudzińska-Kamczycka: Maciudzińska-KamczyckaM., Narodziny „żydowskiej archeologii” i nowoczesna interpretacja antycznej sztuki żydowskiej, „Europaea Gnesnesia” 2014, nr 10, s. 9-29. J. Maier 2002: Maier J., Między Starym a Nowym Testamentem. Historia i religia w okresie drugiej świątyni, tìum. E. Marszał, Kraków 2002.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 317 A. Majewska: Majewska A., Jewish Sepulchral Heritage in Silesian Voivodeship Divided by Borders Similarities and Differences, [w:] Borderlands ofNations, Nations ofBorderlands, red. Μ. Barwiński, Μ. Sobczyński, s. 147-167 (Region and Regionalism, no. 13). J. Malinowski 1987: Malinowski J., Grupa „Jung Idysz” i żydowskie środowisko „Nowej Sztuki” w Polsce w 1918-1923, Warszawa 1987. J. Malinowski 2000: Malinowski J., Malarstwo i rzeźba Żydów polskich w XIX і XX w., Warszawa 2000. Art in Jewish Society 2016: Art in Jewish Society, eds. J. Malinowski, R. Piątkowska, Μ. Stolarska-Fronia, T. Sztyma, Warszawa-Toruń 2016. W. Malek 2012: Malek W, Zabytkowy Cmentarz Żydowski w Łodzi, Łódź 2012. H. Małkiewiczówna 1973: Małkiewiczówna H., Okres bizantyjski, [w:] Archeologia Palestyny, Poznań-Warszawa-Lublin 1973, s. 377-419. V.B. Mann, E.D. Bilski 1996: Mann V.B., Bilski E.D., Muzeum Żydowskie w Nowym Jorku, wstęp J. Rosenbaum, tłum. B. Mierzejewska, Warszawa 1996. W Martyn 2016: Martyn W, „Izbica, Izbica - żydowska stolica”. Historia i dzisiejsza pamięć o ży dowskim miasteczku, „Studia Żydowskie. Almanach [Jewish Studies. Almanac]” 2016, R. 6, որ 6, s. 123-140. Massage Biblique Marc Chagall 1989: Massage Biblique Marc Chagall, der Bildmiđrasch eines Jü disches Malers zur Heraischen Bibel, hrsg. C. Goldmann, Hoyerswerda 1989. S. Matusiak 1912: Matusiak S., Z dziejówjęzyka naszego i naszej kultury, Lwów 1912. E.M. Mayers 1971: Mayers E.M., Jewish Ossuaries. Reburial and Rebirth, Rome 1971. S.L. McKenzie 2014: McKenzie S.L., Dawid.
Król Izraela, tłum. Μ. Fafiński, Poznań 2014. M.A. Buchner 1842: M.A. Buchner, Kwiaty wschodnie. Zbór zasad moralnych, teologicznych, przysłów, reguł towarzyskich, allegoryi i powieści wyjętych z Talmudu i pism współczesnych, War szawa 1842. A. Michałowska-Mycielska 1999: Michałowska-Mycielska A., Dobroczynność i bractwo dobro czynności (Chewra Kadisza) w gminie żydowskiej w Swarzędzu w XVIII wieku, [w:] Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyzna niowych w Rzeczypospolitej XVI-XVIII w., Warszawa 1999, s. 107-114. A. Michałowska-Mycielska 2000: Michałowska-Mycielska A., Fundacje i fundatorzy w gminach żydowskich Rzeczypospolitej w XVI-XVIII w., [w:] Fundacje i fundatorzy w średniowieczu i epoce nowożytnej, red. E. Opalińska, T. Wiśhcz, Warszawa 2000, s. 91-100. A. Michałowska-Mycielska, D. Rozmus, Μ. Rozmus 2007: Michałowska-Mycielska A„ Rozmus D., Rozmus Μ., Stary cmentarz żydowski w Olkuszu - materiały inwentaryzacyjne, Olkusz 2007. A. Michałowska-Mycielska 2014: Michałowska-Mycielska A., Sejm Żydów litewskich (1623- 1764), Warszawa 2014. A. Michałowska-Mycielska, D. Rozmus b.r.w.: Michałowska-Mycielska A., Rozmus D., Zabytko we macewy ze starego cmentarza żydowskiego w Pilicy, „Biuletyn ŻIH”, s. 281 -298.
318 Dariusz Rozmus A. Michałowska-Mycielska, D. Rozmus 2021: Michałowska- Mycielska A., Rozmus D., Warsztaty kamieniarskie sygnowane na nagrobkach z cmentarza żydowskiego w Chrzanowie. Rekonesans badawczy, Chrzanów2022 [w druku]. Μ. Michalski 2015: Michalski Μ., Uniwersalizm w architekturze dziewięciopolowych synagog po wstających w Роксе od końca XVI w. Raport z serii sprawozdania, W1H/S-005/15, Wydział Archi tektury Katedra Historii Architektury, Sztuki i Techniki (K 7), Wrocław 2015, s. 3-39. Μ. Michalski 2020: Michalski Μ., Gematria, geometria i inne fenomeny w architekturze juda izmu, Wrocław 2020. A. Mierzejewski 1983: Mierzejewski A., Sztuka Starożytnego Wschodu, 1.1-2, Warszawa 1983. Μ. Milerowska 2019: Milerowska Μ., Nagrobki z cmentarza żydowskiego w Brzezinach - świa dectwo dziejów brzezińskich Żydów. Kilka uwag na marginesie inwentaryzacji, „Techne. Nowa Seria” 2019, nr 4,8.137-161. J.T. Milik 1999: Milik J.T., Dziesięć lat odkryć na Pustyni Judzkiej, tłum. Z. Kubiak, Kraków 1999. J. Miziołek 1987: Miziołek J., Secundus Adwentus. Chrystus jako prawdziwe słońce pierwszego tysiąclecia, „Biuletyn Historii Sztuki” 1987, nr 1-2, s. 3-35. D. Molenda 1963: Molenda D., Górnictwo kruszcowe na terenie złóż śląsko-krakowskich do poł. XVI w., Warszawa 1963. D. Molenda 1978a: Molenda D., Dzieje Olkusza do 1795 r., [w:] Dzieje Olkusza i regionu olkuskie go, red. R. Kołodziejczyk, E Kiryk, Kraków 1978, s. 147-327. D. Molenda 1978b: Molenda D., Olkusz średniowieczny od połowy XIII do połowy XV wieku, [w:] Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, red. R. Kołodziejczyk, E Kiryk,
Kraków 1978. s.148 - 218 D. Molenda 1993: Molenda D., Organizacja i technika handlu ołowiem i glejtą w świetle rejestrów komory celnej w Olkuszu z 1591 r., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1993, R. 21, nr 1, s. 85-106. D. Molenda 2001: Molenda D., Polski ołów na rynkach Europy Środkowej w ХІП-ХѴП wieku, Warszawa 2001. D. Molendowa 1980: Molendowa D., Ludność żydowska w Olkuszu w okresie przedrozbiorowym (XJV-XVIII w. ), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1980, nr 4(116), s. 3-13. Monumentia et Memoria 2016: Monumentia et Memoria, Cmentarz żydowski w Łodzi, red. L. Hondo, Łódź 2016. C. Mopsik 2001: Mopsik C., Kabała, tłum. A. Szymanowski, Warszawa 2001. S. Moscati 1966: Moscati S., Kultura starożytna ludów semickich, tłum. Μ. Czerwiński, Warszawa 1966. S. Moscati 1971 : Moscati S., Świat Fenicjan, tłum. Μ. Gawlikowski, Warszawa 1971. A. Mroczkowska 2016: Mroczkowska A., Ochrona cmentarza żydowskiego w Sobieniach Jeziory w Kontekście Działań Instytucjonalnych i praktyk społecznych, „Rocznik Antropologii Historii” 2016, R. 6, nr 9, s. 123-146.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 319 Μ. Mrówczyński 2013: Mrówczyński Μ., Egzekucja sądowa z ruchomości o wartości historycznej lub artystycznej, [w:] Kultura w praktyce. Zagadnienia prawne, t. 2: Wobec problematyki prawnej zabytków i rynku sztuki, red. A. Jagielska-Burduk, W. Szafrański, Poznań 2013, s. 111-130. P. Muchowski 2000: Muchowski P., Rękopisy znad morza martwego. Qumran. Wadi. Murabba’at. Masada. Nachal Chewer, wyd. 2 popr. i uzup., Kraków 2000. O. Muneles, Μ. Vilímková 1955: Muneles O., Vilímková Μ., Starý židovsky hřbitov v Praze, Pra ha 1955. N. Murzyn, A. Niesyto [b.r.w.]: Murzyn N., Niesyto A, Cisza co z nieba spływa - cmentarz ży dowski w Katowicach, Katowice [b.r.w.]. K. Musianowicz 1969: Musianowicz K„ Drohiczyn we wczesnym średniowieczu, „Materiały Wczesnośredniowieczne” 1969, t. 6, s. 7-235. D. i L. Muszyńscy 1989-1990: Muszyńscy D. i L, Nowy cmentarz żydowski w Łodzi, [w:] Kalen darz żydowski. Almanach 1989-1990, s. 70-95. D. i L. Muszyńscy 1991-1992: Muszyńscy D. i L, Cmentarze żydowskie, [w:] Kalendarz żydowski. Almanach 1991-1992, s.169-188. Muzeum Żydowskiego Instytutu 1995: Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego. Zbiory ar tystyczne, Warszawa 1995. J. Myrcik 2011: Myrcik J., Pro memoria, t. 2: Cmentarz żydowski w Cieszynie (inwentaryzacja obiektu), Tarnowskie Góry 2011. A. Nadolski, A. Abramowicz, T. Poklewski 1959: Nadolski A., Abramowicz A., Poklewski T., Cmentarzysko z XI w. w Lutomiersku pod Łodzią, „Acta Archaeologica Uniwersitatis Lodziensis” 1959, nr 7. Nasze Cmentarze 2013: Nasze Cmentarze. Inicjatywa Społeczna na
rzecz cmentarzy żydowskich w województwie śląskim, oprać. D. Walerjański, P. Jakoweńko, R. Cebula, Będzin 2013. N. Aavigad 1955: Avigad N., Excavation at Beth She’arim, 1954. Preliminary Report, „Israel Ex ploration Journal” 1955, vol. 5, nr 4. A. Neher 1987: Neher A., Wizja czasu w kulturze żydowskiej, [w:] Czas w kulturze, wyb., oprać, i wstęp A. Zajączkowski, Warszawa 1987, s. 261-291. Μ. Niedzielska 2010: Niedzielska Μ., Cmentarz żydowski, Toruń 2010. R. Niedźwiadek, A. Rozwałka 2020: Niedźwiadek R., Rozwałka A., The Stronghold on Kirkut Hill in Lublin. The State ofRecognition ofthe Remain ofthe Former Stronghold and its Role in Medieval Lublin Agglomeration, „Analecta Archaeological Ressoviensia” 2020,1.1, s. 165-185. E. Niemczyk 1997: Niemczyk E., Pałac i sala tronowa króla Salomona. Problem rekonstrukcji, [w:] Jerozolima w kulturze europejskiej, red. P. Paszkiewicz, T. Zadrożny, Warszawa 1997, s. 35-48. D. Niemiec 2013: Niemiec D„ Siedziby żydowskie w średniowieczu, [w:] Cracovia Judeorum 3D, Kraków 2013, s. 41-56. D. Niemiec 2016: Niemiec D., Średniowieczna geneza Starej Synagogi z krakowskiego Kazimierza, [w:] E. Długosz, E. Duda, A Jodłowiec-Dziedzic, D. Niemiec, Ostoja tradycji, Kraków 2016, s. 15-48.
320 Dariusz Rozmus D. Niemiec, Μ. Wojenka, E. Kubica-Kabacińska 2013: Niemiec D., Wojenka Μ., Kubica-Kabacińska E., Cracovia ludaeorum 3D. Katalog wystawy, Kraków 2013. s. 240-263. A. Nierychlewska 2011: Nierychlewska A., Ceramika naczyniowa z osady w Przeczycach, woje wództwo śląskie, [w:] Wczesnośredniowieczna osada produkcyjna w Przeczycach, województwo śląskie, Bytom 2011, s. 56-69. Ł. Niesiołowski-Spanó 2012: Niesiołowski-Spanó Ł., Dziedzictwo Goliata. Filistyni i Hebrajczycy w czasach biblijnych, Toruń 2012. Ł. Niesiołowski-Spanó, K. Stebnicka 2020: Niesiołowski-Spanó Ł„ Stebnicka K., Historia Żydów w starożytności od Thotmesa do Mahometa, Warszawa 2020. C.O. Nordstroem 1967: Nordstroem C.O., The Duke ofAlba’s Castilian Bible. A study of the Rab binical Features of the Miniatures, Uppsala 1967 (Uppsala Studies in the History of Art. New Series 5). P. Nowogórski 2003: Nowogórski P„ Architektura synagog galilejskich do VII w. Problem gene zy i charakterystyka architektury synagogi, [w:] Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, t. 3, red. K. Pilarczyk, Kraków 2003, s. 305-308. P. Nowogórski 2004: Nowogórski P„ Protosynagoga w Betsaidzie. Hipotetyczne interpretacja bu dynku na Area A Na Et-Tell (Betsaida), „Studia Judaica 7” 2004, nr 1(13), s. 41-47. ƒ. Ochman 1997: Ochman J., Peryferiefilozofii żydowskiej, Kraków 1997. S. Odrzywolska, Μ. Paś 2018: Odrzywolska S., Paś Μ., judaica w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Rzemiosło artystyczne, druki i rękopisy, monety i medale, varia, Kraków 2018. Olkusz. Zagłada i pamięć 2007: Olkusz. Zagłada i pamięć.
Dyskusja o ofiarach wojny i świadectwa ocalałych Żydów, red. I. Cieślik, O. Dziechciarz, K. Kocjan, Olkusz 2007. G. Onyszko 2009: Onyszko G., Dzieje społeczności żydowskiej, niemieckiej, rosyjskiej i innych na rodowości w Sosnowcu (do roku 1939), [w:] Regionalizm w szkolnej edukacji - wielokulturowość Zagłębia Dąbrowskiego, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Sosnowiec-Dabrowa Górnicza-Będzin 2009, s. 40-95. The Assyrian Dictionary 1971: The Assyrian Dictionary, t. 8: K, ed. A.L. Openheim, ChicagoGlückstadt 1971. A. Ovadiah 1969: Ovadiah A., Excavations in the Area ofthe Ancient Synagogues at Gaza (Prelim inary Report), „Israel Exploration Journal” 1969, vol. 19, no. 4, s. 193-198. P. de Palol 1993: Palol P. de, Wczesnochrześcijańska sztuka Zachodu, [w:] Sztuka świata, t. 3, War szawa 1993, s. 7-60. R. Parciak 2012: Parciak R., Tu i tam, obecnie i kiedyś. Cmentarze żydowskie oraz pomniki w Pol sce i w Izraelu jako odzwierciedlenie Zagłady, Warszawa-Jozefów 2012. S. Parpola 1993: Parpola S., The Assyrian Tree of Life. Tracing the Origin ofJewish Monotheism and Greek Philosophy, „Journal of New Eastern Studies” 1993, vol. 52, no. 3, s. 161-209. A. Parry 2004: Parry A., The Complete Idiot’s Guide to the Talmud, New York 2004. S. Pastuszka 2019: Pastuszka S., Cmentarz żydowski w Czechowicach-Dziedzicach, Kraków 2019.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 321 S. Pastuszka 2020: Pastuszka S., „Sprawiedliwy jak palma zakwitnie”. Motywy i symbole cmenta rza żydowskiego w Pszczynie, Pszczyna 2020. W Paszkowski 2012: Paszkowski W, Cmentarz żydowski w Częstochowie, Ł1, Częstochowa 2012. Pełny słownik polsko-żydowski 1929: Pełny słownik polsko-żydowski, oprać. A. Mark, Warszawa 1929. A. Penkalla 1992: Penkalla A., Cmentarze żydowskie w kielecczyźnie i radomskiem, [w:] Kultura Żydów polskich w XIX і XX w., Kielce 1992. A. Penkalla 1997: Penkalla A., Uwagi o ochronie bóżnic i kirkutów w Kieleckiem i Radomskiem, [w:] Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, red P. Pilarczyk, Kraków 1997, s. 395-400. Μ. Peter 1994: Peter Μ., Prehistoria biblijna, Poznań 1994 (Bibhoteka Pomocy Naukowych, 1.10). J. Piaskowski 1962: Piaskowski J., Lokalizacja gór Asciburgius (Askiburgion) według geografii Ptolemeusza, „Acta Archaelogica Carpathica” 1962, t. 4, s. 311-329. Μ. i K. Piechotkowie 1957: Piechotkowie Μ. i K., Bożnice drewniane, Warszawa 1957. Μ. i K. Piechotkowie 1999: Piechotkowie Μ. i K., Bramy Nieba. Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1999. Μ. i K. Piechotkowie 2008: Piechotkowie Μ. i K., Krajobraz z menorą. Żydzi w miastach i mia steczkach dawnej Rzeczypospolitej, Wrocław 2008. Pierwsze w Polsce prace archeologiczne 2020: Pierwsze w Polsce prace archeologiczne na cmentarzu żydowskim. Spotkania z Zabytkami 11-12 listopad-grudzień 2020, s. 14-17. J. Pierzak, J. Roś, D. Rozmus 2001: Pierzak J., Roś J., Rozmus D., Wyniki badań ratowniczych na
późnośredniowiecznej osadzie produkcyjnej w Hutkach k. Olkusza, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w roku 1998, Katowice 2001, s. 193-204. A. Pietrobelli et al. 2020: Pietrobelli A., Mariotti V., Fusari S., Gasparini A., Bettuzzi Μ., Morigi M.P., Belcastro M.G., Syphilis in an Italian Medieval Jewish Community. A Bioarchaeological and Cultural Perspective, „International Journal of Paleopathology” 2020, no. 30, s. 85-97. K. Pilarczyk 2004: Pilarczyk К., Leksykon drukarzy ksiąg hebrajskich w Polsce z bibliografią polono-judaiców w językach żydowskich (ХУІ - XVIII), Kraków 2004. K. Pilarczyk, P. Pilarczyk 1995: Pilarczyk K., Pilarczyk R, Komputerowa inwentaryzacja nagrob ków z cmentarzy żydowskich w ramach „Programu Judaica” (1989-1992). Propozycja standardu opisu, wymogi programowe i sprzętowe, [w:] Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury ży dowskiej w Polsce, t. 2, red. J. Worończak, Wrocław 1995, s. 217-229. Μ. Piotrowski 1987: Piotrowski Μ., Próba rekonstrukcji obrządku pogrzebowego ludności żydow skiej na podstawie badań archeologicznych cmentarza w Wyszogrodzie, „Rocznik Mazowiecki” 1987, R. 9, s. 213-240. Plutarch 2005: Plutarch, Żywoty równoległe, t. 2, tłum. K. Korus, L. Trzcionkowski, Warszawa 2005. B. Podgrabi 1990: Podgrabi B., Cmentarz żydowski w Łodzi, Łódź 1990.
322 Dariusz Rozmus J. Podolska 2010: Podolska J., Spacerownik. Cmentarz żydowski w Łodzi, Łódź 2010. J. Podolska, J. Walicki 1997: Podolska J., Walicki J., Przewodnik po cmentarzu w Łodzi, Łódź 1997. J. Podolska, J. Walicki 2001: Podolska J„ Walicki J., Przewodnik po cmentarzu w Łodzi, Łódź 2001. Polacy, Żydzi, Niemcy 2003: Polacy, Żydzi, Niemcy na ziemi olkuskiej w czasie II wojny światowej, oprać. I. Cieślik, O. Driechciarz, A. Michałowska-Mycielska, 1. Roś, D. Rozmus, Olkusz 2003. „Polska Sztuka Ludowa” 1989: „Polska Sztuka Ludowa” 1989, nr 1-2. F. Połomski 1987: Połomski E, Zawłaszczenie i sprzedaż cmentarzy żydowskich w latach II wojny światowej na Śląsku. Ze studiów nad prawem własności w III Rzeszy, [w:] Studia nadfaszyzmem i zbrodniami hitlerowskimi, 1.11, red. K. Jońca, Wrocław 1987, s. 299-332. W. Popko et al. 2018: Popko W, Szymaszkiewicz Μ., Rozmus D., Garbacz-Klempka A., Lead Products in the Lusatian culture of7th-6th Century ВС in the Lead Ore. Rich Areas in the Wyżyna Śląska and in the Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, „Argenti Fodina’ 2018, s. 33-46. Praktyczny słownik biblijny 1994: Praktyczny słownik biblijny, red. A. Grabner-Haider, tłum, i oprać. T. Mieszkowski, P. Pachciarek, Warszawa 1994. Prawo salickie 1867: Prawo salickie, wyd. R. Hube, Warszawa 1867. T. Prezbiter 1998: Prezbiter T., Diversarum Artium Schedula. Średniowieczny zbiór przepisów o sztukach rozmaitych, tłum. S. Kobielus, Kraków 1998. ƒ. Proszyk 2002: Proszyk J„ Cmentarz żydowski w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2002. Przywilej żydowski 1880: Przywilej żydowski Bolesława [Pobożnego] ijego
potwierdzenia, „Biblio teka Warszawska” 1880,1.1, s. 426-442. H. Nussbaum 1893: Nussbaum H., Przewodnik judaistyczny obejmujący kurs literatury i religii, Warszawa 1893. L. Przysuskier 1936: Przysuskier L„ Cmentarze żydowskie w Warszawie, Warszawa 1936. J. Purchla 2014: Purchla J., Dziedzictwo kulturowe a kapitał społeczny, [w:] Dlaczego i jak w no woczesny sposób chronić dziedzictwo kulturowe. Materiały pokonferencyjne, red. A. Rottermund, Warszawa 2014, R. Pytel 1970: Pytel R., Wzmianka o Olkuszu oraz o kopalniach złota, srebra i soli w Polsce z XI wieku, „Slavia Antiqua” 1970,1.17, s. 171-177. S. Rabiej, H. Łabęcka 2018: Rabiej S. ks., Łabęcka H., Opolski cmentarz żydowski w XIX wieku, Opole 2018. A. Rabin 2006: Rabin A., The Rise and Fall ofJewish Communities in Poland and their Relics To day, vol. 1, Teł Awiw 2006. G. von Rad 1986: Rad G. von, Teologia Starego Testamentu, tłum. В. Widia, Warszawa 1986. K. Radwański 1960: Radwański K., Odkrycie renesansowych i barokowych nagrobków żydowskich na cmentarzu Rèmuch w Krakowie, „Biuletyn Krakowski” 1960, nr 3, s. 64-72. LY. Rahmani 1968: Rahmani L.Y., Jerusalem’s Tomb Monuments on Jewish Ossuaries, „Israel Ex ploration Journal” 1968, vol. 18, nr 4, s. 220-226.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 323 K. Rahner, H. Vorgrimler 1987: Rahner К., Vorgrimler H., Mały słownik teologiczny, tłum. T. Mieszkowski, P. Pachciarek, Warszawa 1987. J.P.D. Ramírez, ƒ. Brobeil 2016: Ramírez J.P.D., Brobeil J. 2016, Estudio Paleodemografico Compa rado De UA Ecrópolis Medieval De Orige Judío Excavada E Luce A (Córdoba, A Dalucía, España) Compared Paleodemographic Study OfA Medieval Necropolis OfJewish Origin Excavated In Lu cena (Cordoba, Andalucia, Spain), 2016 [tekst nieopublikowany]. S.P. Raphael 1996: Raphael S.P., Jewish Views of the Afterlife, New Jersey-London 1996. R. Reinfuss 1989: Reinfuss R., Ludowa rzeźba kamienna w Polsce, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1989. I. Rejduch-Samkowa 1984: Rejduch-Samkowa L, 450 lat cmentarza Remu w Krakowie, „Spotka nia z Zabytkami” 1984, nr 1, s. 55-56. I. Rejduch-Samkowa 1987:1. Rejduch-Samkowa, Nagrobki żydowskie jako przedmiot badań hi storyka sztuki, „Folks Sztyme” 1987, nr 35. I. Rejduch-Samkowa 1991:1. Rejduch-Samkowa, Sztuka żydowska w Polsce w XVII i XVIII w., [w:] Żydzi w dawnej Rzeczypospolitej. Materiały z konferencji „Autonomia Żydów w Rzeczypo spolitej szlacheckiej”, Kraków 22-26IX1986, red. A. Link-Lenczowski, T. Polański, WrocławWarszawa-Kraków 1991, s. 321-342. Katalog zabytków sztuki 1961: Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 6: Województwo katowickie, z. 1: Powiat będziński i miasta wydzielone. Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec, red. I. RejduchSamkowa, J. Samek, inwentaryzacja E. Dwornik-Gutowska, Μ. Gutowski, Warszawal961. I. Rejduch-Samkowa, J. Samek 2002:
Rejduch-Samkowa L, Samek J., Dawna sztuka żydowska w Polsce, Warszawa 2002. I. Rodov 2003: Rodov L, The Development ofMedieval and Renaissance Sculptural Decoration in Ashkenazi Synagoguesfrom Worms to the Cracow, Jerusalem 2003. I. Rodov 2005: Rodov I., Dragons. A Symbol of Evil in European Synagogue Decoration? „Ars Judaica” 2005, s. 63-84. A. Rogaczewska 2013: Rogaczewska A., Zakres i sposoby pozyskiwania ołowiu na wczesnośrednio wiecznej osadzie w Strzemieszycach Wielkich stanowisko 2, [w:] Argenti fossores et alti. Znaczenie gospodarcze wschodnich części Górnego Śląska i zachodnich krańców Małopolski w późnej fazie wczesnego średniowiecza (X-XII wiek), red. P. Boroń, Wrocław 2013, s. 47-62. J. Roś, D. Rozmus 2004: Roś J., Rozmus D„ Relikty średniowiecznej zabudowy w rejonie kościoła pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu, [w:] Początki i rozwój miast Górnego Śląska w świetle badań interdyscyplinarnych, red. D. Abłamowicz, Μ. Furmanek, Μ. Michnik, Gliwice 2004, s. 271-282. J. Rosenberg [b.r.w.]: Rosenberg J., Assyrische Sprachlehre und Keilschriftkunde, Leipzig [b.r.w.]. D.M. Rosenthal 2014: Rosenthal D.M., Decomposing Identities. Shifting Perceptions ofDeath and Burial among Jews in Interwar Poland, Toronto 2014. M. Rosik 2001: Rosik Μ., Burial Custom in the Land ofBiblefrom Chalcolithic Period to the Herodian Period (4300 B.C.E.-70 A.D.). General View, „Przegląd Archeologiczny” 2001, vol. 49, s. 47-58.
324 Dariusz Rozmus Μ. Rosik 2017: Rosik Μ., Zmarłych pogrzebać. Zwyczaje pogrzebowe w Palestynie czasów Jezusa, „Archeologia Żywa” 2017, nr 2(64), s. 24-27. F.M. Rosiński 1995: Rosiński EM., Stosunek Izraela do zmarłych według Starego Testamentu, [w:] Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury żydowskiej w Роксе, red. J. Worończak, t. 2, Wro cław 1995, s. 7-27. J.W Rosłon 1985: Rosłon J.W. ks., Zammeru Maskil - filologiczny komentarz do Księgi Psalmów ze słownikiem hebrajsko-polskim i łacińskim oraz konkordancją i zarysem reguł gramatycznych, z. 2, Warszawa 1985. S. Rospond 1984: Rospond S., Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984. J. Rosenberg [b. r. w.] Assyrische Sprachlehre und Keilschriftkunde. Wien - Pest - Leipzig L. Roussin 1981: Roussin L, The Beit Leontis Mosaic. An Eschatological Interpretation, „Journal of Jewish Art” 1981, vol. 8, s. 6-18. D. Rozmus 1996: Rozmus D., A More Precise Dating of the As-Saqaliba Rebellion in the Medieval Maghrib, „Folia Orientalia” 1996, vol. 32, s. 157-160. D. Rozmus 1999a: Rozmus D., Cmentarze żydowskie ziemi olkuskiej, Kraków 1999. D. Rozmus 1999b: Rozmus D., Nowe dane dotyczące cmentarzy żydowskich w dawnym powiecie ol kuskim, w granicach administracyjnych do 1975 roku, „Ochrona Zabytków” 1999, nr 52(1), s. 68-72. D. Rozmus 2000: Rozmus D„ Ślady polichromii na nagrobkach żydowskich z obszaru dawnego powiatu olkuskiego, „Ochrona Zabytków” 2000, nr 53(1), s. 85-92. D. Rozmus 2001: Rozmus D„ Alternatywna etymologia nazwy słowa „kilof' SprOKrPAN (Spra wozdania Oddziału Krakowskiego PAN), 45(2), 2001 (2003), s.
55-58. D. Rozmus 2002a: Rozmus D., Cmentarze i nagrobki żydowskie w Polsce. Zarys zagadnień badaw czych, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 2002, R. 60, s. 279-285. D. Rozmus 2002b: Rozmus D., Czy Olkusz ma coś wspólnego z biblijnym Ha-’Elqośł, „Slavia An tiqua” 2002, t. 43, s. 97-132. D. Rozmus 2003: Rozmus D., Święte drzewo, „Przegląd Orientalistyczny” 2003, nr 1-2, s. 34-45. D. Rozmus 2004a: Rozmus D., Wczesnośredniowieczne zagłębie metalurgii srebra i ołowiu, [w:] Początki i rozwój miast Górnego Śląska w świetle badań interdyscyplinarnych, red. D. Abłamowicz, Μ. Furmanek, Μ. Michnik, Gliwice 2004, s. 301-315 (Seria Monograficzna. Muzeum w Gliwicach, 1.10). D. Rozmus 2004b: Rozmus D., Alternatywna etymologia słowa „kilof”, [w:] Archeologiczne i historyczne ślady górnictwa i hutnictwa na terenie Dąbrowy Górniczej i okolic, Kraków 2004, s. 139-146. D. Rozmus 2005: D. Rozmus, De artejudeorum sepulcral։. Motywy artystyczne w żydowskiej sztu ce sepulkralnej, Kraków 2005. D. Rozmus 2006: Rozmus D., Abar, „Slavia Atiqua” 2006, t. 47, s. 191-196. D. Rozmus 2008: Rozmus D., Egzotyczne Zagórza, [w:] Z Dziejów Zagórza - regionalizm w szko le i edukacji, t. 2, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Sosnowiec 2008, s. 157-162.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 325 D. Rozmus 2009: Rozmus D., Wstępne wyniki badań sondażowych na stanowisku archeologicz nym nr 5 Sosnowiec - Zagórze, [w:] Gospodarka nad Przemszą i Brynicą od pradziejów do począt ków XX wieku w świetle badań interdyscyplinarnych, red, D. Rozmus, S. Witkowski, Dąbrowa Górnicza-Olkusz-Sosnowiec 2009, s. 70-79. D. Rozmus 2010: Rozmus D., Ślady polichromii na nagrobkach żydowskich w Będzinie, [w:] 200 lat nowego cmentarza żydowskiego w Krakowie, Kraków 2010, s. 97-112. D. Rozmus 2011: Rozmus Đ.,Prywatny Dom Modlitwy w Będzinie, tzw. Brama Cukermana, [w:] Żydzi na Górnym Śląsku i Zagłębiu Dąbrowskim, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Kraków 2011, s. 179-186. D. Rozmus 2012: Rozmus D., Wstępne wyniki badań sondażowych na wczesnośredniowiecznej osa dzie hutniczej w Sosnowcu-Zagórzu, województwo śląskie, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w roku 2009-2010, red. E. Tomczak, Katowice 2012, s. 42-49. D. Rozmus 2013: Rozmus D., Nocny Łowca i inni. Sceny łowieckie na monetach ze Skarbu hutni ka, Dąbrowa Górnicza-Kraków 2013. D. Rozmus 2014: Rozmus D„ Wczesnośredniowieczne zagłębie hutnictwa srebra i ołowiu na ob szarach obecnego pogranicza Śląska i Małopolski. (2 połowa ХІ-ХІІ/ХШ w. ), Kraków 2014. D. Rozmus 2015а: Rozmus D., Ortodoksyjne prawo religijne a ochrona światowego dziedzictwa kulturowego. Zarys zagadnień, „Roczniki Administracji i Prawa” 2015, R. 15, nr 1, s. 81-97. D. Rozmus 2015b: Rozmus D„ Przestrzenne zastosowanie obyczajowego prawa religijnego na przy kładzie cmentarza
żydowskiego, „Roczniki Administracji i Prawa” 2015, R. 15, nr 1, s. 100-111. D. Rozmus 2015с: Rozmus D., RB NQBNM. Przełożony górników z II tysiąclecia p.n.e., „Hereditas Minariorum” 2015, nr 2, s. 9-25. D. Rozmus 2015d: Rozmus D., Zagadnienie ochrony zabytków ze starego cmentarza żydowskiego w Pilicy, „Roczniki Administracji i Prawa” 2015, R. 15, nr 2, s. 91-103. D. Rozmus 2018a: Rozmus D., Otwarte muzeum. Relikty olkuskich murów obronnych i synagogi jako pomniki pamięci, [w:] Muzea. Teoria i praktyka. Być albo nie być we współczesnym świecie, red. D. Rozmus, I. Gredka-Ligarska, A. Rogacka-Łukasik, Sosnowiec 2018, s. 119-128. D. Rozmus 2018b: Rozmus D„ Współczesne obrazoburstwo islamskie. Zagrożenie dla światowego dziedzictwa kulturowego, „Roczniki Administracji i Prawa” 2018, R. 18, nr 2, s. 145-157. D. Rozmus 2019a: Rozmus D., Olkuska synagoga. Wyniki wstępnych badań archeologicznych przeprowadzonych w 2017 roku, „Raport” 2019, nr 14, s. 111 ֊120. D. Rozmus 2019b: Rozmus D., Wstępne wyniki sondażu na stanowisku w Starym Bukownie, pow. Olkuski, „Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu” 2019, nr 21, s. 19-35. D. Rozmus 2017: Rozmus D., Człowiek w konflikcie z aparatem skarbowym. Relacja sprzed wieków. Wincenty Kadłubek a instytucja Renovatio Monetae, „Roczniki Administracji i Prawa” 2017, nr 17, z. specjalny, s. 139-173. D. Rozmus, A. Garbacz-Klempka 2017: Rozmus D„ Garbacz- Klempka A., Wczesnośrednio wieczna ceramika szkliwiona z Dąbrowy Górniczej-Łośnia i innych stanowisk archeologicznych związanych z metalurgią srebra i ołowiu. Wybrane zagadnienia, [w:] Ceramika i
szkło w archeolo gii i konserwacji, red. S. Siemianowska, P. Rzeźnik, K. Chrzan, Wrocław 2017, s. 261-285.
326 Dariusz Rozmus D. Rozmus, Μ. Skoczek 1996: Rozmus D„ Skoczek Μ., Hayarum Qatalum, „Folia Orientalia” 1996, vol. 32, s. 161-164. D. Rozmus, S. Suchodolski, ƒ. Tokaj 2014: Rozmus D., Suchodolski S., Tokaj J., Wczesnośrednio wieczny „Skarb hutnika” z Dąbrowy Górniczej-Łośnia. Monografia. Część 1. Early Medieval „Me talurgist Hoard"from Dąbrowa Górnicza-Łosień. A Monograph. Part 1, Dąbrowa Górnicza 2014. D. Rozmus, I. Suliga 2012: Rozmus D., Suliga I., Piece i paleniska o przeznaczeniu hutniczym do wytopu ołowiu ze stanowiska nr 5 w Sosnowcu-Zagórzu. Wstępne wyniki badań prowadzonych w latach 2009-2010, „Śląskie Prace Prahistoryczne” 2012, nr 7, s. 250-286. D. Rozmus, B.S. Szmoniewski 2008: Rozmus D., Szmoniewski B.S., Early Medieval Lead Pro cessing in The Slavic Territories and The Possible Mention of Trade in Lead by Ibrahim Ibn Yaqub, „Рейсе Serie Noua” 2008, R. 6, s. 323-330. D. Rozmus, S. Witkowski 2009: Rozmus D., Witkowski S., Cmentarze żydowskie. Zagadnienia konserwatorskie, [w:] Wielokulturowość Zagłębia Dąbrowskiego. Regionalizm w szkolnej edukacji, Sosnowiec 2009, s. 132-144. R. Rubinkiewicz 1987: Rubinkiewicz R., Wprowadzenie do apokryfów Starego Testamentu, Lu blin 1987. T. Rutkowski 1986: Rutkowski T, Cmentarze zabytkowe jako przedmiot polityki konserwatorskiej, „Ochrona zabytków” 1986, nr 4, s. 283-287. K. Rymut 1987: Rymut K„ Nazwy miast Polski, Wrocław 1987. R. Saks 1989: Saks R., Opiekunowie żydowskich zabytków, „Folk Sztyme” 1989, nr 48. L. Saltiel 2014: Saltíel L, Dehumanizing the Dead The Destruction of Thessaloniki’s Jewish Ceme tery in the Light
ofNew Sources, „Yad Vashem Studies” 2014, vol. 42(1), s. 1-35. E.S. Saltman 1988: Saltman E.S., The „Forbiden Image” in Jewish Art, „Journal of the Jewish Art” 1988, Vol. 8, s. 42-53. J. Samek 1992: Samek J., Sztuka żydowska. Sztuka polska, [w:] Kultura Żydów polskich XIX-XX w., Kielce 1992, s. 23-37. J. Samek 1999: Samek J., Dzieje sztuki polskiej dla pedagogów, Kraków-Przemyśl 1999. A. Sadurska 1980: Sadurska A., Archeologia starożytnego Rzymu. Okres cesarstwa, t. 2, Warszawa 1980. E. Sauć 2008: Sauć E., Papa wczoraj, dziś, jutro, „Dachy” 2008, nr 4(100). G. Scholem 1987: Scholem G., The Kabbalah, New York 1987. G. Scholem 2014: Scholem G., Kabała i jej symbolika, tłum. R. Wojnakowski, Warszawa 2014. J. Schubert 2019: Schubert J., Soldiers’Sections at the Jewish Cemeteries ofthe Former Krakow For tress in the Years 1914-1939. Kwatery żołnierskie na cmentarzach żydowskich w dawnej Twierdzy Kraków w latach 1914-1939, „Przestrzeń i FORMa” 2019, nr 39, s. 279-298. R. Schulz 2020: Schulz R„ Łowcy przygód w dalekich krainach. Wielkie pionierskie podróże i wiedza antyku o świecie, Warszawa 2020.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 327 A. Schwartzman 1993: Schwartzman A., Graven Images, wstęp C. Potok, H.N. Abrams, New York 1993. J.C. Scott 2020: Scott J.C., Jak udomowiono człowieka. U początków historii pierwszych państw, tłum. F. Tryl, Warszawa 2020. A. Seemann, Μ. Studemund-Halévy 2012: Seemann A., Studemund-Halévy Μ., The Jewish Cemetery ofAltona Königstrasse Justification of Outstanding Universal Value, Hamburg 2012. Sefer Hachajim [b.r.w.]: Sefer Hachajim. Israelisches Gebet- und Erbauungsbuch (Gebete bei Krankheitsfällen, in einem Sterbehause und bei dem Besuche der Gräber von Verwandten, hrsg. S.E. Blogg, A. Sulzbach, Basel [b.r.w.]. I. Shiper 1935: Shiper L, Sztuka plastyczna u Żydów w dawnej Rzeczypospolitej, [w:] Żydzi w Polsce Odrodzonej, red. I. Schiper, A. Tartakower, A. Haftka, Warszawa 1935, s. 308-313. C. Shmeruk 1992: Shmeruk C„ Historia literatury jidysz. Zarys, Wrocław 1992. T. Sienkiewicz 2013: Sienkiewicz T., Umowa oddanie gruntu w użytkowanie wieczystejako nienazwa naforma ochrony zabytków, [w:] Kultura w praktyce. Zagadnienia prawne, t. 2: Wokół problematyki prawnej zabytków i rynku sztuki, red. A. Jagielska-Bumik, W Szafrański, Poznań 2013, s. 245-260. M. Sieramska 2003а: Sieramska Μ., Chanuka, [w:] Pokki słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, 1.1, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003, s. 271-273. Μ. Sieramska 2003b: Sieramska Μ., Parochet, [w:] Pokki słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003, s. 293-294. Μ. Sieramska 2003c:
Sieramska Μ., Wiewiórka, [w:] Pokki słownikjudaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003, s. 793-794. T. Sikora2003: Sikora T., Symbolika barw w mistyce żydowskiej, „Studia Judaica”2003, nr 2(12), s.47-77. T. Sikora 2009: Sikora T., Cara’at. Problem interpretacji. Księga Kapłańska 13֊ 13, „Studia Judaica” 2009, nr 1-2(23-24), s. 23-56. Μ. Simon 1981: Simon Μ., Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, Warszawa 1981. H. i Μ. Simon 1990: Simon H. i Μ., Filozofia żydowska, Warszawa 1990. K. Skóra 2016: Skóra K., A Habit of Providing the Dead with Padlocks, „Fasciculi Archaeologie Historicae From Studies in the Culture of Medieval Europe” 2016, nr 29, s. 131-145. Skorowidz przemysłowo-handlowy 1913: Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicji, red. J. Olszewski, Lwów 1913. Z. Skrok 1980: Skrok Z„ Na tropach archeologicznych tajemnic Mazowsza, Warszawa 1980. Z. Skrok 1991: Skrok Z„ Kłódki symboliczne. Przyczynek do zwyczajów pogrzebowych Żydów pol skich, „Polska Sztuka Ludowa” 1991, R. 45, nr 2, s. 18-20. E Sławski 1958: Sławski E, Słownik etymologiczny języka pokkiego, Kraków 1958. J. Śliwa 2005: Śliwa J„ Palestyna - Dawid i Salomon oraz królestwa Izraela i Judy (około 1150-333 p.n.e.), [w:] Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji" neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, red. J. Śliwa, Kraków2005, s. 352-365 (Wielka Historia Świata, t. 2).
328 Dariusz Rozmus P. Słowiński, D. Uhl-Herkoperec 2014: Sowiński P., Uhl-Herkoperec D., Erik Jan Hanussen. Ja snowidz Hitlera, Chorzów 2014. Słownikjęzyka polskiego 1978: Słownikjęzyka polskiego, t1: A-K, red. Μ. Szymczak, Warszawa 1978. Słownik terminologiczny sztuk pięknych 1969: Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. S. Ko zakiewicz, Warszawa 1969. E. Śmiałek 1991: Śmiałek E., Żydzi w Chrzanowie (cześć II), „Przełom” 1991, nr 7(15), s. 5. M. Snoj 1997: Snoj Μ., Slovenski Etimološki Slovar, Ljubljana 1997. K. Sobota-Liwoch 2014: Sobota-Liwoch K., Sprawozdanie z badań archeologicznych na wcze snośredniowiecznej osadzie hutniczej w Sosnowcu-Zagórzu (stanowisko 5), województwo śląskie, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2011-2012, red. G. Glanc-Zagaja, Katowice 2014, s. 108-113. K. Sobota-Liwoch 2016: Sobota-Liwoch K., Sprawozdanię z badań archeologicznych na wcze snośredniowiecznej osadzie hutniczej w Sosnowcu-Zagórzu (stanowisko 5), województwo śląskie, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2013-2015, red. G. Glanc-Zagaja, Katowice 2016, s. 55-59. J. Spyra 2009: Spyra J., Żydowskie gminy wyznaniowe na Śląsku Austriackim (1742-1918), Katowice 2009. L. Stachowiak 1982: Stachowiak L., Idea życia po śmierci w Starym Testamencie, [w:] Materiały pomocnicze do wykładów z biblistyki, t. 5, Lublin 1982. Staronová synagoga w Pradze 2004: Staronová synagoga w Pradze z przełomu XIII/XIV w. (po 1270 r). Graficzna aksonometria Praga” (red. V. Soukup), Warszawa 2004, z serii „Przewodniki
Wiedzy i Życia”. W Starościak 2004: Starościak W, Kapliczki, krzyże ifigurki. Przydrożni świadkowie historii Miasta Dą browy Górniczej i regionu zagłębiowskiego, „Zeszyt Muzealny” 2004, nr 4. B. Stawiarski 2010: Stawiarski B., Cmentarze Żydów aszkenazyjskich w średniowieczu. Przykład Wrocławia, [w:] Średniowieczne i nowożytne nekropolie Wrocławia, red. K. Wachowski, Wrocław 2010, s. 261-290 (Wratìslavia Antiqua). G. Steindorff 1930: Steindorff G„ Koptische Grammatik, Berlin 1930. J. Stępień 1962: Stępień ƒ., Wiara Izraelitów w życie pozagrobowe, „Homo Dei” 1962, nr 3, s. 227-232. K. Stronczyński 1847: Stronczyński K„ Pieniądze Piastów od czasów najdawniejszych do roku 1300. Rozbiorem źródeł spółczesnych i wykopalisk, oraz porównaniem typów menniczych obja śnione, Warszawa 1847. A. Struś, ƒ. Warzecha, ƒ. Frankowski 1988: Struś A. ks. SDB, Warzecha J. ks. SAC, J. Frankowski ks., Pieśni Izraela - Pieśń nad Pieśniami, Psalmy, Lamentacje. Wprowadzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych, t. 7, Warszawa 1988. J. Strzelczyk 2004: Strzelczyk J., Średniowieczny obraz świata, Poznań 2004. Μ. Studemund-Halévy 2008: Studemund-Halévy Μ., The Persistence of Images. Reproductive Success in the History of Sephardic Sepulchral Art, [w:] The Dutch Intersection. The Jews and the Netherlands in Modern History, Leiden 2008, s. 123-147 (Brill’s Series in Jewish Studies, vol. 38).
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 329 S. Suchodolski 2008: Suchodolski S„ Moneta źródłem wszechstronnym. Materialnym, pisanym i ikonograficznym, [w:] Źródła historyczne wydobywane z ziemi, red. S. Suchodolski, Wrocław 2008, s. 34-55. J. Suproniuk2017: Suproniuk J., Żydzi w miastach Wielkopolski, [w:] Atlas historyczny Polski. Wiel kopolska w drugiej połowie XVI wieku, red. K. Chłapowski, Μ. Słoń, oprać. A. Borek, K. Chłapow ski, P. Dembiński, Μ. Gochna, D. Kram, Μ. Kuc-Czerep, A.P. Orłowska, T. Panecki, E. Rutkowska, K. Słomska, Μ. Słomski, Μ. Słoń, U. Sowina, Μ. Stępniak, ƒ. Suproniuk, P. Swoboda, B. Szady, T. Związek, cz. 2: Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 150-176. R. Svensson 2013: Svensson R., Renovatie Monetae. Bracteates and Coinage Policies in Medieval Europe, London 2013. Świat Biblii 2001: Świat Biblii, red. A. Lemaire, tłum. В. Panek, Wrocław 2001. Μ. Świętek 2005: Świętek Μ., Wielka Synagoga w Oświęcimiu, „Pro Memoria. Biuletyn Informacyjny” 2005, nr 22. B. Sygjt, D. Wąsik, T. Kuczur 2015: Sygit B., Wąsik D„ Kuczur T., Prawo karnejudaizmu, Toruń 2015. B. Szczygieł, Nieprzespany sen Afryki, Krakow 1982. T. Szczypek, S. Wika 1995: Szczypek T., Wika S., O konieczności ochrony Pustyni Błędowskiej, [w:] 50 Sympozjum Jurajskie. Człowiek i środowisko naturalne wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, Dąbrowa Górnicza 1995, s. 167-178. J. Sztetyłło 1978: Sztetyłło J„ Rzemiosło metalowe wraz z uzbrojeniem, [w:] Historia kultury ma terialnej Polski, t. 2: Od XIII do XV wieku, red. A. Rutkowska-Płachcińska, Warszawa-KrakówGdańsk, s. 73-108. Μ. Śir, D. Śir
1958: Sir Μ., Sir D., Słownik hebrajsko-polski, Tel Awiw 1958. P. Szlachetko 2000: Szlachetko P„ Przestępczość przeciwko dobrom Kultury, [w:] Zabytki sakralne wobec szczególnych zagrożeń, Warszawa 2000, s. 25-26. B.S. Szmoniewski 2009: Szmoniewski B.S., Cementacja mosiądzu w starożytności i w średniowie czu - zarys zagadnienia, [w:] Gospodarka nad Przemszą i Brynicą od pradziejów do początków XX wieku w świetle badań interdyscyplinarnych, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Sosnowiec 2009, s. 118-121. H. Szotek 1994: Szotek H., Wojenne losy skoczowskich Żydów, [w:] W cieniu skoczowskiej synago gi, Skoczów 1994, s. 81-91. J.A. Szwagrzyk 1990: Szwagrzyk J.A., Pieniądz na ziemiach polskich X-XX w., Wrocław 1990. E. Szydłowska 1988: Szydłowska E., Zagadnienie eksploatacji ołowiu w kulturze łużyckiej w Роксе, [w:] Surowce mineralne w pradziejach i we wczesnym średniowieczu Europy Środkowej, „Prace Komisji Archeologicznej” 1988, nr 6, s. 41 -51 A. Szydłowski 2005: Szydłowski A., Synagoga Mizrachi, Będzin 2005. Μ. Szymaszkiewicz, D. Rozmus 2017: Szymaszkiewicz Μ., Rozmus D„ Ślady prac górniczych w Libiążu pow. Chrzanów, „Hereditias Minariorum” 2017, nr 4, s. 5-27.
330 Dariusz Rozmus A. Szyndler 2002: Szyndler A., Osadnictwo żydowskie w Oświęcimiu w wiekach XVI-XVIII (do roku 1772). Zarys problematyki [Jewish Settlement in Oświęcim in the 16th-18th Centuries (until 1772)], „Studia Judaica” 2002, nr 2-1(10-11), s. 41-56. J. Schuster 2017. “Sypiając z wrogiem ? Potencjał badawczy amatorskiej archeologii detektorystycznej’ na przykładzie zabytków z okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów z lat 2006-2014, odkrytych w kraju związkowym Szlezwik-Hokztyn”, „Wiadomości Archeologiczne 68”, s. 11-31. Talmud 1869: Talmud, tłum, i objaśnienia I. Kramstück, Warszawa 1869. Tanach 2021: Tanach. Biblia Hebrajska, http://tanach.leszek-kwiatkowski.eu/index-12-41.htm , dostęp: 30.01.2021 r. Tarjag micwot 2000·. Tarjagmicwot, 613 przykazań judaizmu, orazszewa micwot derabanan, sie dem przykazań rabinicznych, szewa micwot bne Noach, siedem przykazań dla nie-Żydów, dum. E. Gordon, Kraków 2000. Alter Jüdischer [b.r.w.]: Alter Jüdischer Friedhofin der Dresdener Neustadt, red. E Thiele, Dresden [b.r.w.]. L.-V. Thomas 1980: Thomas L.-V., Trup. Od biologii do antropologii, tłum. К. Kocjan, Łódź 1980. P. Tillich 1988: Tillich P., Znaczenie i usprawiedliwienie symboli religijnych, „Polska Sztuka Ludo wa” 1988, nr 3, s. 160. F. Trampota 2013: Trampota E, Archeologický výzkum Horní synagogy v Mikulově, „Sborník Re gionálního muzea v Mikulově” 2013, s. 26-38. N.J. Tromp 1969: Tromp N.J., Primitive Conception of Death and the Nether World in the Old Testament, Rome 1969. A. Trzciński 1984-1985: A. Trzciński, Formy nagrobkowe na cmentarzach żydowskich, [w:]
Ka lendarz żydowski. Almanach 1984-1985, s. 80-88. A. Trzciński 1989æ A. Trzciński, Polichromia nagrobków na cmentarzach żydowskich w Polsce południowo-wschodniej, „Polska Sztuka Ludowa” 1989, nr 1-2, s. 63-65. A. Trzciński 1989b: A. Trzciński, Śladami Żydów jarosławskich, „Fołks Sztyme” 1989, nr 48. A. Trzciński 1995: A. Trzciński, Symbolika światła na nagrobkach żydowskich w dawnej Rzeczy pospolitej, [w:] Symbol w kulturze, red. G. Głuchowski, Lublin 1995, s. 147-184. A. Trzciński 1997: A. Trzciński, Symbole i obrazy. Treści symboliczne przedstawień na nagrobkach żydowskich w Роксе, Lublin 1997. A. Trzciński 2001: A. Trzciński, Zachowane wystroje malarskie bóżnic w Роксе, „Studia Judaica 4” 2001, nr l-2(7-8), s. 67-95. A. Trzciński 2007: Trzciński A., Hebrajskie inskrypcje na materiedé kamiennym w Роксе w XIIIXX wieku. Studium paleograficzno-epigraficzne, Lublin 2007. A. Trzciński 2010а: Trzciński A., Cmentarz żydowski w Lesku. Część II - wiek XVIII, Lublin 2010. A. Trzciński 2010b: Trzciński A., Cmentarze żydowskie w XIX i XX wieku (do Holokaustu) w Eu ropie Środkowo-Wschodniej jako tekst kultury, [w:] Sztuka cmentarzy w XIX i XX wieku, red. A.S. Czyż, B. Gutowski, Warszawa 2010, s. 265-281.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 331 A. Trzciński 2017: Trzciński A., Świadkiem jest ta stela. Stary cmentarz żydowski w Lublinie, Lu blin 2017. A. Trzciński 2020: Trzciński A., Motywy architektoniczne na nagrobkach żydowskich na historycz nych obszarach Rzeczypospolitej (rekonesans badawczy), 2020 [tekst niepublikowany]. Μ. Trzciński 2017: Trzciński Μ., Raz jeszcze o poszukiwaniu zabytków w Polsce. Między teorią i praktyką, „Wiadomości Archeologiczne” 2017, t. 68, s. 33-45. A. Trzciński, J. Sobota 2009: Trzciński A., Sobota J., Cmentarze żydowskie w Międzyrzecu Podla skim, Lublin 2009. A. Trzciński, Wodziński 2002: Trzciński A., Wodziński Μ., Cmentarz żydowski w Lesku, cz. I: Wiek XVI-XVII, Kraków 2002. P. Trzeciak 1988: Trzeciak P., Historia, psychika, architektura, Warszawa 1988. Tukidydes 1988: Tukidydes, Wojna peloponeška, wyd. 3, tlum. К. Kumaniecki, Warszawa 1988. P.W. Turek 2010: Turek P.W, Od Gigamesza do kasydy. Poezja semicka w oryginale i w przekła dzie, Kraków 2010. A. Unterman 1989: Unterman A., Żydzi, wiara i życie, dum. J. Zabierowski, Łódź 1989. A. Unterman 1994: Unterman A., Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, tłum. O. Zien kiewicz, Warszawa 1994. K. Urban 2006: Urban K., Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966. Wybór materiałów, Kraków 2006. P. Urbańczyk 2020: Urbańczyk P„ Trudna historia zwłok, 1.1: „Wrócisz do ziemi’, Toruń 2020. Μ. Urbański 1985а: Urbański Μ., Obyczaje i wierzenia Żydów. Śmierć i pogrzeb w czasach naj dawniejszych, „Mówią Wieki” 1985, nr 6, s. 13-17. Μ. Urbański 1985b:
Urbański Μ., Obyczaje i wierzenia Żydów. Śmierć i pogrzeb w europejskiej tradycji żydowskiej, „Mówią Wieki” 1985, nr 7, s. 18-22. P. Veyne 2008: Veyne P., Imperium grecko-rzymskie, tłum. P. Domański, Kęty 2008. S.P. de Vries 1994: Vries S.P. de, Jüdische Riten und Symbole, Wiesbaden 1994. S.P. de Vries 2008: Vries S.P. de, Obrzędy i symbole Żydów, tłum, i oprać. A. Borowski, Kraków 2008. B. Wachstein 1922: Wachstein В., Die Grabsteine des Alten Judenfriedhofes in Eisenstadt, Wien 1922. D. Walerjański 1990: Walerjański D., Kirkut w Zabrzu, „Spotkania z Zabytkami” 1990, nr 5, s. 53. D. Walerjański 2011: Walerjański D., W poszukiwaniu pamięci. Zachowane zabytki kultury ży dowskiej w województwie śląskim, „Pisma Humanistyczne” 2011, nr 8, s. 105-121. D. Walerjański 1998: Waleijański D., Cmentarze żydowskie w województwie katowickim. Histo ria, stan zachowania, problemy ochrony, „Ochrona Zabytków” 1998, nr 3, s. 246-257. H. Węgrzynek 2004: Węgrzynek H., Na straży tradycji, „Wiedza i Życie” 2004, kwiecień, s. 43.
332 Dariusz Rozmus Z. Weiss 2005: Weiss Z., The Zodiac in Ancient Synagogue Art. Cyclical Order and Divine, „La Mosaïque Greco-Romaine IX” 2005, vol. l,s. 1119-1130. Wielki słownik niemiecko-polski 1972: Wielki słownik niemiecko-polski, red. ƒ. Piprek, J. Ippoldt, Warszawa 1972. Wielkomiejskie cmentarze żydowskie 2016: Wielkomiejskie cmentarze żydowskie w Europie Środ kowo-Wschodniej = Urban Jewish cemeteries in Central and Eastern Europe, red. I. Gadomska, Łódź 2016. A. Wierciński 2001: Wierciński A., Przez wodę i ogień. Biblia i Kabała, Kraków 2001. A. Wiik, D. Walerjański 2008: Wiik A„ Walerjański D., Zapisane w kamieniu najstarsze epitafia nagrobne z cmentarza żydowskiego w Tarnowskich Górach, „Rocznik Muzealny w Tarnowskich Górach” 2008, nr 2, s. 83-89. C.L. Wilke 2013: Wilke C.L, Medieval Hebrew Inscriptions. A European Database, „Jewish Stud ies at the Central European University” 7:2009-2011.2013, s. 147-172. R. Wischnitzer-Bernstein 1935: Wischnitzer-Bernstein R„ Symbole und Gestalten der Jüdishen Kunst, Berlin 1935. J. Wisniewski 1933: Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem, Marjówka Opoczyńska 1933. T. Wiśniewski 1986: Wiśniewski T., Cmentarze żydowskie w Białymstoku, „Folks Sztyme” 1986, nr 43. T. Wiśniewski 1988: Wiśniewski T., Cmentarz żydowski w Tykocinie, „Mówią Wieki” 1988, nr 8, s. 26-29. T. Wiśniewski 1991: Wiśniewski T., Dzieje Gminy Żydowskiej w Zambrowie, „Wiadomości Zam browskie” 1991, nr 5/6, s. 3-7. T. Wiśniewski 1991: Wiśniewski T., Gmina żydowska w Zambrowie, „Folks Sztyme” 1991, nr 5-6. T. Wiśniewski
2009: Wiśniewski T„ Nieistniejące mniejsze cmentarze żydowskie. Rekonstrukcja Atlantydy, Białystok 2009. S. Witkowski 2009: Witkowski S., Górnictwo srebra i ołowiu w świetle Bulli gnieźnieńskiej z 1136 roku. Lokalizacja osady Zversov, [w:] Gospodarka nad Przemszą i Brynicą od pradziejów do po czątków XX wieku w świetle badań interdyscyplinarnych, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Dąbrowa Górnicza 2009, s. 149-162. Μ. Wodziński 1995: Wodziński Μ., Macewy drewniane z Miejsca, [w:] Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce. Cmentarze żydowskie, t. 2, Wrocław 1995, s. 39-47. Μ. Wodziński 1996: Wodziński Μ., Hebrajskie inskrypcje na Śląsku XIII֊XVII wieku, Wrocław 1996. Μ. Wodziński 2004: Wodziński Μ., Najstarszy żydowski nagrobek na Śląsku. Reinterpretacja, „Sobótka” 2004, nr 4, s. 583-589. Z. Wojalski 2015: Wojalski Z., Cmentarz żydowski w Łodzi, Łódź 2015.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 333 J.P. Worończak 1993: Worończak J.P., Specyfika kulturowa cmentarzy żydowskich, Katowice 1993. Wörterbuch deutsch-arabisch 1986: Wörterbuch deutsch-arabisch, red. G. Krahl, Leipzig 1986. B. Wronikowska 1982: Wronikowska B„ Badania nad malowidłami z katakumb Rzymu po II wojnie światowej, „Vox Patrum” 1982, styczeń-czerwiec, s. 356-382. В. Wyrozumska 1959: Wyrozumska В., Fragmenty najstarszej księgi miejskiej Olkusza, „Małopol skie Studia Historyczne” 1959, t. 2, s. 49-57. W Wýzina 2005: Wyzina W., Kierków. Zabytek za Kamiannym murem, Chrzanów 2005. G.G. Xeravits 2017: Xeravits G.G., The Figure ofMoses in Ancient Synagogue Art, [w:] Mosebilder Gedanken zur Rezeption einer literarischen Figur im Frühjudentum, frühen Christentum und der römisch-hellenistischen Literatur, red. Μ. Sommer, E. Eynikel, V. Niederhofer, E. Hernitschek, Tübingen 2017, s. 415-428. G.G. Xeravits 2018: Xeravits G.G., The Reception ofthe Figure ofDavid in Late Antique Synagogue Art, [w:] Figures who Shape Scriptures, Scriptures that Shape Figures. Essays in Honour ofBenja min G. Wrightin, eds. G.G. Xeravits, G. Schmidt Goering, Berlin-Boston 2018, s. 71-90. B. Yaniv 1989: Yaniv B., The Origin of „Two-Column Motif” in European Parokhot, „Journal ofthe Jewish Art” 1989, vol. 15, s. 26-43. A. Yasur-Landau 2010: Yasur-Landau A., rec. Archaeology and Nationalism in Eretz-krael, eds. Μ. Feige, Z. Shiloni, „American Journal of Archaeology” 2010, July s. 1-3. Z. Yeivin 1973: Yeivin Z., Tombs and Tombstones, [w:] Encyclopedia Judaica, Jerozolima 1973, s. 1216.
You are what you eat? 2019: You are what you eat? Excavating the Oxford Jewry, „Current Archae ology” 2019,10 maja, s. 19-25. N. Yuval-Hacham 2018: Yuval-Hacham N„ Fear of Images Iconophobia and Iconoclasm among Jews and Samaritans in Late Antiquity, „IKON. Journal of Iconographie Studies” 2018, vol 11, s. 239-249. T. Zaderecki 1994: Zaderecki T., Tajemnice alfabetu hebrajskiego, Warszawa 1994. К Zalasińska 2010: Zalasińska К., Prawna ochrona zabytków nieruchomych w Polsce, Warszawa 2010. H. Zaremska 2011: Zaremska H., Żydzi w średniowiecznej Polsce. Gmina krakowska, Warszawa2011. H. Zaremska 2013: Zaremska H„ Żydzi w średniowiecznym Kaliszu, [w:] Kalisz na przestrzeni wieków, red. T. Baranowski, A. Buko, Kalisz 2013, s. 167-177. Zaświaty i krainy mityczne 1999: Zaświaty i krainy mityczne. Leksykon, red. Μ. Sacha-Piekło, Kraków 1999. I. Zawidzka 1987: Zawidzka L, Cmentarz żydowski w Wiśniczu, Bochnia 1987. I. Zawidzka 1992: Zawidzka I., Miejsce święte dla wszystkich żyjących, czyli rzecz o cmentarzu żydowskim w Bochni, Bochnia 1992. I. Zawidzka 2001: Zawidzka L, Cmentarz żydowski w Brzesku, Brzesko 2001. L. Ziąbka, D. Wyczółkowski, A. Kędzierski 2014: Ziąbka L., Wyczółkowski D., Kędzierski A., Wyniki prac wykopaliskowych przeprowadzonych na skwerze Rozmark w Kaliszu, „Rocznik Kali ski” 2014, t. 40, s. 213-226.
334 Dariusz Rozmus Z. Ziółkowska 1989: Ziółkowska Z., Najtrudniejsze strony Biblii, Warszawa 1989. „Znak” 1983: „Znak” 1983, nr 339-340 (2-3). The Zohar 1949: lhe Zohar, է. 5, tłum. M. Simon, H. Sperling, London-Bournemouth 1949. E. Zohar 2018: Zohar E., Jewish Subterranean Operations in Major East European Ghettos, „Ho locaust Studies. A Journal of Culture and History” 2018. A. Żaki 1974: Żaki A., Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej, Wrocław 1974. R. Żebrowski 2003: Żebrowski R., Halacha, [w:] Pokki słownik judaistyczny. Dzieje - kultura religia - ludzie, oprać. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, 1.1, Warszawa 2003, s. 544-545. J. Żeglicki 1996: Żeglicki ƒ., O budowie geologicznej, rudach i minerałach rejonu Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry 1996. Żydowskie zabytki Cieszyna 1999: Żydowskie zabytki Cieszyna i Czeskiego Cieszyna, red. J. Spyra, Cieszyn 1999. Źródła internetowe R. Abrams 2021: Abrams R„ Rubbish? No, it’s ProofMedieval Jews Ate Kosher, https://www.thejc. com/news/uk/rubbish-no-it-s-proof-medieval-jews-ate-kosher-1.513521?fbclid=IwAR398Z gK9fl9VT7MCpBXnBBjlvQH¡cPx86wTlvip_R-Di6TxYglavFmkp0, dostęp: 30.12.2021 r. A. Adamski 2016: Adamski A., Drewniana synagoga powstaje w Galicyjskim Miasteczku w Sano ku, https://www.biznesistyl.pl/kultura/oblicza-kultury/4830_synagoga-powstaje-w-galicyjskim-miasteczku-w-sanoku.html, dostęp: 30.12.2021 r. R. Ahren 2014: Ahren R., 1,700 Years ofJewish History Come Alive in Downtown Cologne. Ex cavations in a City where Jews have Lived as Long as Christians Yield Some Remarkable Findings, to be Displayed in a Major New
Museum, https://www.timesofisrael.com/1700-years-of-jewishhistory-come-alive-in-downtown-cologne/, dostęp: 30.12.2021 r. Ancient Jewish Settlement 2021: Ancient Jewish Settlement to be Brought Back to Life in Cologne, https://www.thelocal.de/20210221/ancient-jewish-settlement-to-be-brought-back-to-life-incologne, dostęp: 30.12.2021 r. Archaeologists Uncover Medieval Jewish Cemetery 2020: Archaeologists Uncover Medieval Jewish Cemetery in Châteauroux, Most Extensive Remains ofa Medieval Jewish Burial Site in France, https:// jewish-heritage-europe.eu/2020/03/ll/fiance-archaeologists-discover-large/, dostęp: 30.12.2021 r. Balsaminka 2021: Balsaminka, https://pl.wikipedia.org/wiki/Balsaminka, dostęp: 30.12.2021 r. Beírsteihw2021:Batsteűrim,https://www.google.pl/search?q=Beit+shearim tbm=isch hl=pl sa=X ved=2ahUKEwiOh_wldLzAhWPyyoKHdn2AhwQBXoECAEQNQ8*iw=1263 bih=577 , dostęp: 30.01.2021г. M. Bergier 2020: Bergier Μ., https://www.facebook.com/photo.php?fbid=980036595762147 se t=p.9800365957621478rtype=3, dostęp: 30.12.2021 r. Bet(h) Shean 2008: Bet(h) Shean, https://www.jewishvirtuallibrary.org/bet-h-shean, dostęp: 30.12.2021 r.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 335 K. Bielawski 2021а: Bielawski K., Groby ofiar drugiej wojny światowej na cmentarzu żydowskim w Warszawie, https://varsaviamsta.pl/index.php/2021/03/25/groby-ofiar-drugiej-wojny-swiatowej-na-cmentarzu-zydowskim-w-warszawie/?fbclid=IwAR2c5HSR-yvjlBO606o83WogAwk-LidGMD7bMWNBlRbAwokVPlcnH62tD8k, dostęp: 30.12.2021 r. K. Bielawski 2021b: Bielawski K., Dobrzyń nad Wisłą, http://cmentarze-zydowskie.pl/dobrzyn. htm, dostęp: 30.12.2021 r. K.M. Bielawski 2021: Bielawski K.M., https://www.facebook.com/krzysztof.rn.bielawski/ posts/10224944209459858, dostęp: 30.12.2021 r. R. (Ryszard) Bielawski https://polska-org.pl/6704144,Wykopaliska_na_dawnym_cmentarzu_ zydowskim_Przy_ul_Gwarnej.html Bielsko-Biała 2021: Bielsko-Biała, http://www.sztetl.org.pl/en/article/bielsko-biala/10,people-lists-of-names-genealogy/26074,wulkan-salomon-leiser/, dostęp: 30.01.2021 r. Віта 2021: Віта, https://pl.wikipedia.org/wiki/Bima, dostęp: 30.12.2021 r. H. Bishara 2021: Bishara H., Williamsburg Gets Its First Hasidic Art Gallery. The Lively Opening of Shtetl Gallery Signals Shifting Perceptions around Hasidic Art in the Local Community, https://hyperaUergic.com/654598/williamsburg-gets-first-hasidic-art gaUery/?utm_campaign=daily8 utm_content=202106248uitm_medium=email8aitm_source=newsletter8rfbclid=IwAR2L54ZcRxzxRtlnFEtvx2yAa6vLXjqDM14NJrggkEL7paFjkTjpucmMrTg, dostęp: 30.12.2021 r. A. Borschel-Dan 2019: Borschel-Dan A., Odd 13th-century Bulgarian Worship Hall May Be Coun try's Sole Medieval Synagogue, https://www.timesofisrael.com/odd- 13th֊century-
bulgarian-worship-haU-may-be-countrys-sole-medieval synagogue/?fbdid=IwAR2DHNURZp7gMT0CYd_E0u5yEnxYtxYzNLz2fTB8dehLNOSxAЉnDBFOSYo, dostęp: 30.12.2021 r. H. Brown 2020: Brown H., Ancient Oil-lamp Workshop Sheds Light on Roman-era Jews and Christians, https://www.jpost.com/archaeology/ancient-oil-lamp-workshop-sheds-light-on-roman-era-jews-and-christians 652056?fbclid=IwAR0KLxkjbOpZrLlMyJpA_mvGzBNMz8nd_ A2aq5FtZX9TTfkEcQWWnBREwWo, dostęp: 30.12.2021 r. Bulgaria. Ancient Synagogue Mosaic 2016: Bulgaria. Ancient Synagogue Mosaic Restored Ժ Dis played, https://jewish-heritage-europe.eu/2016/03/27/bulgaria-ancient-synagogue-mosaic-displayed/, dostęp: 30.12.2021 r. Cemetery Research 2016: Cemetery Research. Focus on New Technologies, https://jewish-heritage-europe.eu/2016/05/01/cemetery-research-focus-on-new-technology/, dostęp: 30.12.2021 r. Chanuko. Święto Świateł 2021: Chamka. Święto Świateł, http://www.izrael.badacz.org/kultura/ kalendarz_chanuka.html, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Chruscińska-Dragan: Chruscińska-Dragan Μ., Zabytkowy cmentarz żydowski w Zabrzu zdewastowany. Wandale przewrócili ponad 20 nagrobków. Sprawców szuka policja, https://dziennikzachodni.pl/zabytkowy-cmentarz-zydowski-w-zabrzu-zdewastowany-wandale-przewrocili-ponad-20-nagrobkow-sprawcow-szuka-policja/ar/cl-15176474 , dostęp: 30.12.2021 r. Cmentarz (ul. Mickiewicza) 2021: Cmentarz (ul. Mickiewicza), https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/l/881-lutomiersk/114֊cmentarze/20049-cmentarz-ul-mickiewicza, dostęp: 30.12.2021 r.
336 Dariusz Rozmus Cmentarz żydowski w Żelechowie 2013: Cmentarz żydowski w Żelechowie w rejestrze. Mazo wiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, https://www.mwkz.pl/archiwum-aktualnosci-hsta/ 660-cmentarz-ydowski-w-elechowie-w-rejestrze Cmentarz żydowski w Żelechowie w rejestrze wtorek, dostęp: 30.12.2021 r. Cmentarz żydowski w Bielsku-Białej 2021: Cmentarz żydowski w Bielsku-Białej, https://pl.wikipedia.org/wiki/Cmentarz_%C5%BCydowski_w_Bielsiai-Bia%C5%82ej, dostęp: 30.12.2021 r. Cmentarze żydowskie. Fotogalerie 2021: Cmentarze żydowskie. Fotogalerie, http://www.kirkuty. xip.pl/fotogalerie.htm, dostęp: 30.12.2021 r. Croatia. OldJewish Grave Markers 2011 : Croatia. Old Jewish Grave Markers Discovered DuringAr cheological Work in Dubrovnik, https://jewish-heritage-europe.eu/2011/12/29/croatia-old-jewish-tombstones-discovered-during-archeological-work/, dostęp: 30.12.2021 r. J.K. Cymbler, O. Ramaty 2021: Cymbler J.K., Ramaty О., JewishGen. KehilaLinks, http://shtetlinks.jewishgen.org/Zaglembie/ZagOOO.html , dostęp: 30.12.2021 r. Czy ktośzna rodzinę Wulkanów 2021: Czy ktoś zna rodzinę Wulkanów z Oświęcimia? Poszukiwa nia Działu Genealogii ŻIH, https://www.jhi.pl/artykuly/rodzina-wulkanow-oswiecim-poszukiwania-dzialu-genealogii-zih,3714, dostęp: 30.12.2021 r. Digitalizacja cmentarza żydowskiego 2021: Digitalizacja cmentarza żydowskiego, https://dzierzoniow.pl/pl/news/digitalizacja-cmentarza-ydowskiego, dostęp: 30.12.2021 r. From the Depths 2021: From the Depths, https://www.fromthedepths.org/, dostęp: 30.12.2021 r. Fundacja Rodziny Nissenbaumów 2021: Fundacja Rodziny
Nissenbaumów, http://www.nissenbaum.pl/, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Gawin 2021: Μ. Gawin, Oświadczenie Generalnego Konserwatora Zabytków RP Magdaleny Gawin, https://www.facebook.com/MagdalenaGawinMKiDN/posts/980992186047463, dostęp: 30.12.2021 r. Gematria 2021: Gematria, https://pl.wikipedia.org/wiki/Gematria, dostęp: 30.12.2021 r. Genocides Against the Assyrian Nation 2021: Genocides Against the Assyrian Nation, http://www. aina.org/martyr.htm, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Gerlach 2017: Wystąpienie archeologa Marka Gerlacha Archeologia i historia Gmin Żydow skich w Płocku na Mazowieckich Spotkaniach Archeologicznych w 2017 r, https://pl-pl.facebook. com/IAEPAN/posts/851663052012059/, dostęp: 30.12.2021 r. Germany. Archaeologists Reveal Ruins 2020: Germany. Archaeologists Reveal Ruins of Frankfurt Höchst Synagogue Destroyed on Kristallnacht, https://jewish-heritage-europe.eu/2020/05/ll/germany-achaeologists-reveal-foundations/ , dostęp: 30.12.2021 r. Germany. 18 Medieval Jewish Gravestones 2021: Germany. 18 Medieval Jewish Gravestones have been Discovered in Mainz They were Used in Construction along the Rhine, 500 Years or More Ago, https://jewish-heritage-europe.eu/2021/01/29/germany-medieval-jewish-gravestones/, dostęp: 30.12.2021 r. The Gidonim Project The Gidonim Project. The Reut School, https://www.kidum-edu.org.il/en/ the-gidonim-project-the-reut-school/, dostęp: 30.12.2021 r.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 337 Μ. Gleń 2009: Gleń Μ., Wolbrom. Halę Sportową Budują na Cmentarzysku, https://gazetakrakowska.pl/wolbrom-hale-sportowa-buduja-na-cmentarzysku-zobacz-zdjecia/ar/177412 200910-23 20:05:45, dostęp: 30.12.2021 r. T.Gomelauri 2020: Gomelauri T., Introducing the Best Kept Secret of Georgian Jewry. The Lailashi Codex, https://vww.jewthink.org/2020/12/01/introducing-the-best-kept-secret-of-georgian-jewry-the-lailashi-codex/?fbclid=IwAR10e7Uiad7NNSDwhHlHxLBLgn2a9NMjO7Sxu84ic7Caz91erjnkjWnmO, dostęp: 30.12.2021 r. Good News Bible: Good News Bible, https://www.biblestudytools.com/gnt/, dostęp: 30.12.2021 r. К Holuj 2020: Holuj К, Wiśniowa. Rozpoczął się remont drewnianej bożnicy, https://dziennikpolski24. pl/wisniowa-rozpoczal-sie-remont-drewnianej-boznicy/ar/cl-15120827, dostęp: 30.12.2021 r. K. Holuj 2021: Holuj K., Wiśniowa. Bożnica została uratowana, ale nie będzie opowiadała histo rii swoich budowniczych, https://dziennikpolski24.pl/wisniowa-boznica-zostala-uratowana-ale-nie-bedzie-opowiadala-historii-swoich-budowniczych/ar/cl-15409809, dostęp: 30.12.2021 r. Hungary. Preliminary Work 2020: Hungary. Preliminary Work Takes Place Toward the Excavation of the Buried Medieval Great Synagogue in Budapest’s Castle District, https://jewish-heritage-europe.eu/2020/11/03/hungary-buda/, dostęp: 30.12.2021 r. Iraq ISIS Heritage 2015: Iraq ISIS Heritage, http://edition.cnn.com/2015/03/09/world/ iraq-isis-heritage/index.html, dostęp: 30.12.2021 r. Irak. Dżihadyści zniszczyli meczet 2014: Irak. Dżihadyści zniszczyli meczet z grobem proroka
Jonasza, https://www.niedziela.pl/artykul/10673/Irak-dzihadysci-zniszczyli-meczet-z, dostęp: 30.12.2021 r. Italy. Major Exhibition ofArtifacts 2019: Italy. Major Exhibition ofArtifacts from Bologna’s „Lost” Medieval Jewish Cemetery, which was Rediscovered During Excavations in 2012-2014, https:// jewish-heritage-europe.eu/2019/05/31/italy-major-exhibit-of-material/, dostęp: 30.12.2021 r. Italy. Rome’s Long-Խտէ Medieval Jewish Cemetery 2017: Italy. Rome’s Long-lost Medieval Jewish Cemetery Discovered, https://jewish-heritage-europe.eu/2017/03/23/italy-romes-long-lost-medievel-jewish-cemetery-discovered/, dostęp: 30.12.2021 r. Italy. Rome’s Villa Torlonia 2019: Italy. Rome’s Villa Torlonia Jewish Catacombs have been Con served, but when will they Open?, https://jewish-heritage-europe.eu/2019/03/03/italy-rome-catacombs-restored-but-when-will-they-open/, dostęp: 30.12.2021 r. J. Jagielski 2021: J. Jagielski, Cmenrze żydowskie w Polsce. Najważniejsze informacje, https://sztetl. org.pl/he/tradycja-i-kultura-zydowska/religia/cmentarze-zydowskie-w-polsce-najwazniejsze-informacje, dostęp: 30.12.2021 r. Jewish Gravestones Discovered 2013: Jewish Gravestones Discovered in Polish Town, https://jewish-heritage-europe.eu/2013/06/27/jewish-gravestones-discovered-in-polish-town/, dostęp: 30.12.2021 r. Jewish Life in Poland 2021: Jewish Life in Poland, https://www.youtube.com/watch?v=psWarhwc4eY, dostęp: 30.12.2021 r. K. Kaniewski 2013: Kaniewski К., Poddębicki Rynek skrywał żydowskie macewy (zdjęcia) https:// zdunskawola.naszemiasto.pl/poddebicki-rynek-skrywal-zydowskie-macewy-
zdjecia/ar/cll1910375, dostęp: 30.12.2021 r.
338 Dariusz Rozmus Ž. Kavaliauskaitė 2020: Kavaliauskaitė Ž„ Searchingfor the Synagogues ofPakruojis, They Found Part of the Old Town, https://www.lzb.lt/en/2020/ll/ll/searching-for-the-synagogues-of-pakruojis-they-found-part-of-the֊old-town/ , dostęp: 30.12.2021 r. Kein abgelegner Օրէ 2014: „. .Kein abgelegner Ort im gantzen Flecken vorhandet ist.”, https:// www.gcjz-ostfriesland.de/cms/upload/Literatur/Broschre.pdf, dostęp: 30.12.2021 r. M. Kozubal 2021: Kozubal Μ., Powstała koalicja Opiekunów Cmentarzy Żydowskich, https:// www.rp.pl/Historia/303189914-Powstala-Koalicja-Opiekunow-Cmentarzy-Zydowskich-w-Polsce.html?fbclid=IwAR3MFVlFlM0Kxc9IsrZGBnQ15uxCF2uX6VVgPDLozwIgyPpDOXPAFXzľbMw, dostęp: 30.12.2021 r. S.R. Kravstov 2016: Kravstov S.R., Wooden Synagogues of Polish-Lithuanian Commonwealth: between Polish and Jewish Narratives, https://www.academia.edu/25342727/Wooden_Synagogues_of_Polish-Lithuanian_Commonwealth_between_Polish_and_Jewish_Narratives._Lecture_at_the_symposium_Stella_Abstract_Art_and_Synagogues_Museum_of_the_History_of_ Polish_Jews_Warsaw, dostęp: 30.01.2021 r._ A. Kulczycka 2020: Kulczycka A., Wielkie, cenne odkrycie na leżajskim rynku. 150 ma cew, wśród nich wyjątkowa ze złotymi inskrypcjami, https://rzeszow.wyborcza.pl/rzeszow/7,34962,26189459,150-macew-wykopanych-na-lezajskim-rynku-z-czyjego-grobu-jest.html, dostęp: 30.12.2021 r. A. Kurzyński 2014: A. Kurzyński, Rozmarek w Kaliszu. Archeolodzy odkrylifundamenty synago gi, https://kalisz.naszemiasto.pl/rozmarek-w-kaliszu-archeolodzy-odkryli-fimdamenty-synagogi/ar/cl 1-2253426, dostęp: 30.01.2021 r._
A. Kyc 2018: Kyc A., W Sanoku odtwarzają wystrój wewnętrzny XVIIl-wiecznej synagogi z Połań ca, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1379271%2Cw-sanoku-odtwarzaja-wystroj-wewnetrzny-xviii-wiecznej-synagogi-z-polanca.html, dostęp: 30.12.2021 r. Lambrekin 2021: Lambrekin, https://pl.wikipedia.org/wiki/Lambrekin, dostęp: 30.12.2021 r. Lapidarium 2021: Lapidarium, https://pl.wikipedia.org/wiki/Lapidarium, dostęp: 30.12.2021 r. M. Lebovic 2021: Lebovic Μ., In Poland, New Sobibor Museum Memorializes Victims through Unearthed Belongings, https://www.timesofisrael.com/in-poland-new-sobibor-museum-memorializes-victims-through-unearthed-belongings/, dostęp: 30.12.2021 r. E Lech 2016: Lech E, wywiad: M.Piechotkowa: Dlaczego drewniane bóżnice powstały właśnie w Polsce?, https://culture.pl/pl/artykul/maria-piechotkowa-dlaczego-drewniane-boznice-po wstały-właśnie-w-polsce, dostęp: 30.12.2021 r. Leżajski rynek usłany tablicami 2020: Leżajski rynek usłany tablicami, https://lezajsk4u.pl/lezajski-rynek-uslany-tablicami-nagrobnymi-z-kirkutu/?fbclid=IwAR3kq4qivNUYoDllAikzPe8tnk5yfxOMovMtxD2XTIAkn7_A2gykb52Th7s , dostęp: 30.12.2021 r. Lithuania. Archaeologists Uncover 2020: Lithuania: Archaeologists Uncover Part ofDestroyed, PreWW2 Shulhoyfin Pakruojis (That was Anchored by the Surviving and Recently Restored Wood en Synagogue), https://jewish-heritage-europe.eu/2020/10/29/lithuania-archaeology-pakruojis/, dostęp: 30.12.2021 r.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 339 Lithuania. Archaeologists Announce Sensational Discoveries 2019: Lithuania. Archaeologists An nounce Sensational Discoveries at Site ofDestroyed Vilna Great Synagogue. Includingfront Section of the Bimah and Important Inscribed Tablet Honoring Vilna Jews who had Moved to Eretz Israel in the 18th Century, https://jewish-heritage-europe.eu/2019/07/19/lithuania-archaeologists-announce/, dostęp: 30.12.2021 r. Lorca (Murcia)։ Lorca (Murcia). Po trzęsieniu ziemi 2011, https://pl.suyataklari.net/179-lorca. html, dostęp: 30.12.2021 r. Macewy na dnie Wisły 2012: Macewy na dnie Wisły, https://sztetl.org.p1/pl/miejscowosci/w/ 18-warszawa/120-aktualnosci/45742-12092012-macewy-na-dnie-wisly, dostęp: 30.12.2021 r. Macewy z Warty trafiły do urzędu gminy 2015: Macewy z Warty trafiły do urzędu gminy, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/m/792-mstow/120-aktualnosci/49225-06072015-macewy-z-warty-trafily-do-urzedu-gminy-w-mstowie-czy-powstanie-z-nich-lapidarium, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Mail, Europe’s Jewish Architectural Heritage and the Work of the Foundation for Jewish Heri tage, Catedral Comunication Bed Special Report on Historic Churches 27th Annual Edition, https://www.frh-europe.org/cms/wp-content/uploads/2021/01/Europes-Jewish-Architectural-Heritage_Michael-Mail.pdf D. Majchrzak 2021: Majchrzak D., Będzińska synagoga. Symbol wielokulturowości Zagłębia, https.7/klubzaglebiowski.wordpress.com/2021/07/23/bedzinska-synagoga-symbol-wielokulturowosci-zaglebia/?fbclid=IwAR0N40VpBBaHf24yaP2PMC7Fs4ql8P15JWfKa-CZoQgw-e7KiaWyVSRxLFO,
dostęp: 30.12.2021 r. Maków Mazowiecki 2021: Maków Mazowiecki, http://cmentarze-zydowskie.pl/makowmaz.htm, dostęp: 30.12.2021 r. Małopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków 2021: Małopolski Wojewódzki Konserwator Za bytków ,https://www.facebook.com/Ma%C5%82opolski-Wojew%C3%B3dzki-Konserwator-Zabytk%C3%B3w-316545315725016, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Maron 2021: Maron Μ., Ministerstwo Kultury przyznało kolejną dotację na ratowanie sy nagogi w Krzepicach, https://czestochowa.wyborcza.pl/czestochowa/7,48725,26880027,ministerstwo-kultury-przyznalo-kolejna-dotacje-na-ratowanie.html?fbclid=IwAR0mP3QHHeRzg9iBCLUo3LNuhPm8FF3flRMK24rW27FNXPhu2wdX-s4Pw98, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Mazur-Prokopiuk 2013: Mazur-Prokopiuk Μ., Spis nazwisk i profesji Kraków 1897 - 1907 litery A-K, http://www.krakowski-kazimierz.pl/spis_nazwisk_i_profesji_krakow_1897_ 1907_ litery_ak/, dostęp: 30.12.2021 r. Moed Katan 2021: Moed Katan, https://www.sefaria.org/Moed_Katan, dostęp: 12.11.2021 r. Μ. Movsesian 2014: Movsesian Μ., Why did ISIS Destroy the Tomb of Jonah?, https://www. firstthings.com/blogs/firstthoughts/2014/07/why-did-isis-destroy-the-tomb-of-jonah , dostęp: 30.12.2021 r. Muzeum Żydowskie w Oświęcimiu 2014: Muzeum Żydowskie w Oświęcimiu znów otwarte po zmianie wystawy, https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/muzeum-zydowskie-w-oswiecimiu-znow-otwarte-po-zmianie-wystawy, dostęp: 30.12.2021 r.
340 Dariusz Rozmus New Holocaust Memorial 2021: New Holocaust Memorial in Gorlice is Shaped Like a Star ofDa vid; Uses Rescued Matzevot. With Translation of their Epitaphs, https://jewish-heritage-europe. eu/2021/03/21/poland-gorlice/?fbclid=IwAR2kdVyXXiNfeghRErskHV-_tR8MEyGzaUMUdsOakrPUx_RFzlXSrflij6Q, dostęp: 30.12.2021 r. New Technology 2014: New Technology Used in Jewish Cemetery Research in Poland, https://jewish-heritage-europe.eu/2014/05/02/new֊technology-used-in-jewish-cemetery-research-in-poland/, dostęp: 30.12.2021 r. N. Nutter 2020: Nutter N., Jewish Necropolis in Lucena Municipality in Córdoba Province, An dalucia, Spain, https://www.visit-andalucia.com/one_post.php?id=741 title=jewish-necropolis , dostęp: 30.12.2021 r. Olkusz 2021: Olkusz, https://sztetl.org.p1/pl/miejscowosci/o/321-olkusz, dostęp: 30.01.2021 r._ Oświadczenie w sprawie wywiezienia 2021: Oświadczenie w sprawie wywiezienia z Polski zabyt ków z terenu getta warszawskiego, https://www.jhi.pl/artykuly/oswiadczenie-wywiezienie-zabytkow-getta-warszawskiego,2309, dostęp: 30.12.2021 r. Pamiątki wywiezione z getta 2021: Pamiątki wywiezione z getta. „Bulwersująca sytuacja”. Oświad czenie dyrektorów muzeów i ŻIH, https://tvn24.pl/tvnwarszawa/srodmiescie/warszawa-zabytki-wywiezione-z-getta-warszawskiego-oswiadczenie-dyrektorow-5000146, dostęp: 30.12.2021 r. Parochet 2021: Parochet, https://pl.wikipedia.org/wiki/Parochet, dostęp: 30.12.2021 r. Pierwsze prace archeologiczne 2020: Pierwsze prace archeologiczne na cmentarzu żydowskim w Polsce, https://jewish.pl/pl/2020/10/13/pierwsze-prace-archeologiczne-
na-cmentarzu-zydowskim-w-polsce/, dostęp: 30.12.2021 r. Pismo w sprawie cmentarza żydowskiego 2017: Pismo w sprawie cmentarza żydowskiego w Płoń sku, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, https://www.mwkz.pl/archiwum-aktualnosci-lista/1077-pismo-w-sprawie-cmentarza-ydowskiego-w-posku- , dostęp: 30.12.2021 r. Po takich odkryciach się nie śpi 2021: Po takich odkryciach się nie śpi. Archeologia konfliktów XX zbrojnych wieku w Polsce, https://www.rnks.pl/po-takich-odkryciach-sie-nie-spi-archeologia-konfliktow-xx-zbrojnych-wieku-w-polsce/, dostęp: 30.12.2021 r. Poland. Archaeologists 2020: Poland. Archaeologists (Working Under Rabbinical Supervision) Make Extraordinary Discoveries at Warsaw’s Vast Okopowa St. Jewish Cemetery, https://jewish-heritage-europe.eu/2020/10/14/poland-archaeologist-okopowa/?fbclid=IwAR24xGT_FpSDzElxwf-VLpvKfWHi49Jk8eqq5MsrC-lh3vTo2ssHnP0LPhs, dostęp: 30.12.2021 r. Poland. Archaeologists Probe Foundations 2017: Poland. Archaeologists Probe Foundations ofDe stroyed New Synagogue in Wrocław, https://jewish-heritage-europe.eu/2017/07/ll/poland-archaeologists-probe-foundations/, dostęp: 30.12.2021 r. Poland. „Treasure Chest”2020: Poland. „Treasure Chest” Crammed with Hundreds ofRitual Objects and Other Material Uncovered During Preliminary Restoration Work at the 18th Century Wieliczka Syna gogue, htlps://jewish-heritage-europe.eu/2020/01/14/poland-treasure-chest/, dostęp: 30.12.2021 r. Poland. Using WW2 Luftwaffe Aerial Photos 2020: Polan.: Using WW2 Luftwaffe Aerial Photos to Document the History ofthe Bagnówka Jewish Cemetery in Białystok,
https://jewish-heritage-europe.eu/2020/03/13/poland-using-ww2-luftwaffe-aerial-photos/, dostęp: 30.12.2021 r.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 341 Preserved Wooden Synagogue 2021: Preserved Wooden Synagogue in Documented by the Cen ter for Jewish Art in 1996 and 2004, http://cja.huji.ac.il/Architecture/Lithuania/Wooden-synagogues-Lithuania.html, dostęp: 30.12.2021 r. Proof Found 2020: Proof Found That Czech Communist Regime Used Looted Jewish Gravestones to Pave Prague City Square, https://www.algemeiner.corn/2020/05/06/proof-found-that-czech-communist-regime-used-looted-jewish-gravestones-to-pave-prague-city-square/?fbclid=IwAR2XrelTxZ5dDI7ywDLenoTUQpu74olAmZ8CKgcKgoM-wmHVTFIaii2sDQ8, dostęp: 30.12.2021 r. Protecting Synagogues 2021: Protecting Synagogues in Times of War. Data has been Provided to Military Authorities to (One Hopes) Forestall Targeting them in Armed Conflict, https://jewish-heritage-europe.eu/2021/01/22/protecting-synagogues-in-times-of-conflict/?fbclid=IwAR0VKD7iaCznkxNQ75Vovda0g—JdDRglqnoh55VjXbY_svbqkaXB2n9w4, dostęp: 30.12.2021 r. T. Ravenscroft 2021: Ravenscroft T., Narchitektura Creates Memorial Parkon Site of Oświęcim’s Great Synagogue, https://www.dezeen.com/2021/03/04/narchitektura-great-synagogue-memorial-park-oswiecim-auschwitz/?fbclid=IwAR2e8aS2w85Rnkap-y3eh9W-9Ub4aXdG6Y215tYiuIO_WXnqLcggTUp4Enk, dostęp: 30.12.2021 r. P. Osadnik 2021: Osadnik P., Remontowali ulice, odnaleźli fundamenty spalonej synago gi. Co dalej?, https://wiadomosci.wp.pl/remontowali-ulice-odnalezli-fundamenty-spalonej-synagogi-co-dalej-6657940936235584a?fbclid=IwARlVqFBtEZsCu97eL62kUPH9N3B6tLMlnI_09cOxUX7g5C91OPiXFr3JNEE, dostęp: 30.12.2021 r. Rescue by
Recognition 2021: Rescue by Recognition. Mapping Jewish Cemeteries in Europe, https:// www.facebook.com/RescuebyRecognition, dostęp: 30.12.2021 r. Reste Ehemaliger Synagoge 2021: Reste Ehemaliger Synagoge in Leer Freigelegt https://www.ndr.de/ nachrichten/niedersachsen/oldenburg_ostfriesland/Reste-ehemaliger-Synagoge-in-Leer-freigelegt,synagoge426.html, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Sabry 2021: Sabry Μ., Uproar After Scholar Bans Excavation of Egyptian Mummies, https:// www.al-monitor.eom/pulse/originals/2021/01/egypt-scholar-islam-ban-digging-mummies-pharaos-archeology.html#ixzz61DFhye00, dostęp: 30.12.2021 r. Second, Third Generation Zagłębię 2021: Second, Third Generation Zaglebie, https://www.facebook.com/groups/1693425847564450/permalink/2604459669794392/ dostęp: 30.12.2021 r. J. Selin 2021: Selin J., The True Status ofJewish Cemeteries in Poland, https://blogs.timesofisrael. com/the-true-status-of-jewish-cemeteries-in-poland/, dostęp: 30.12.2021 r. J. Sieradzki: Sieradzki J„ Bolesława Pobożnego Statut Kaliski z roku 1264 dla Żydów, http://www. info.kalisz.pl/statut/#kilka słów - o - statucie kaliskim, dostęp: 30.12.2021 r. Skoczów 2013: Skoczów. Odkopali synagogę, https://wiadomosci.ox.pl/skoczow-odkopali-synagoge,23471, dostęp: 30.12.2021 r. Μ. Skowron: Skowron Μ., Tektura kamienna - historyczna poprzedniczka papy, Dachy, nr (230) http://www.dachy.info.pl/technika/tektura-kamieima-historyczna-poprzedniczka-papy- Slovakia. Exciting Discovery 2021: Slovakia. Exciting Discovery of Hundreds of Centuries-old Matzevotfrom the Old Jewish Cemetery in Bratislava, Demolished Nearly
80 Years Ago. They had Long been pPresumed Lost or Destroyed, https://jewish-heritage-europe.eu/2021/04/05/slova-
342 Dariusz Rozmus kia֊bradslava/?fbclid=IwARO_xoBWWIrUhWMR5mpMBslGAtsp3Skr-PZkK6v76paAoPOkbJvc5o6kBlo, dostęp: 30.12.2021 r. Spain. 3-year Restoration Work 2020: Spain. З-year Restoration Work at Medieval Synagogue in Hijaris Winding up. Remarkable Finds During the Process, Including Remains ofthe Bimah, Document its History, https://jewish-heritage-europe.eu/2020/12/05/hijar-synagogue/ , dostęp: 30.12.2021 r. Spain. Excavations Conservation 2020: Spain. Excavations Conservation at Historic Cordoba Synagogue Complex Near Completion. Next Step — Creating a Museum and Interpretive Center, https://jewish-heritage-europe.eu/2020/08/18/cordoba/, dostęp: 30.12.2021 r. Spain. Were they Medieval Synagogues 2021: Spain. Were They Medieval Synagogues (Or Not)? Investigations Regarding Buildings in the Towns of Utrera and Inca (Mallorca), https://jewish-heritage-europe.eu/2021/04/20/spain-medieval-synagogues/, dostęp: 30.12.2021 r. Sprzątanie cmentarza 2021: Sprzątanie cmentarza żydowskiego w Leśnicy, https://www. facebook. com/events/780776272826592/?acontext=%7B%22event_action_history%22%3A[%7B%22mechanism%22%3A%22search_results%22%2C%22surface%22%3A%22search%22%7D]%2C%22ref_notif_type%22%3Anull%7D, dostęp: 30.12.2021 r. Status kaliski 2021: Status kaliski, https://pl.wikipedia.org/wiki/Statut_kaliski , dostęp: 30.12.2021 r. Statut kaliski. 750-lecie2021: Statut kaliski. 750-lecie pierwszego przywileju Żydówpolskich, https://www.polm. pl/pl/wydarzenie/statut-kaliski-750-lecie-pierwszego-przywileju-zydow-polskich, dostęp: 30.12.2021 r. Synagoga w Skoczowie 2013: Synagoga w
Skoczowie. Podczas prac ziemnych robotnicy odkopali relikty jej murów!, https://cieszyn.naszemiasto.pl/synagoga-w-skoczowie-podczas-prac-ziemnych-robotnicy/ar/c4-1874549, dostęp: 30.12.2021 r. Synagoga w Tarnowskich Górach 2021: Synagoga w Tarnowskich Górach, https://pl.wikipedia org/wiki/Synagoga_w_Tarnowskich_G%C3%B3rach, dostęp: 30.12.2021 r. Synagoga Wielka 2021: Synagoga Wielka, https://fotopolska.eu/Oswiecim/b333629,Synagoga_ Wielka.html, dostęp: 30.12.2021 r. W. Szelc 2021: Szelc W, Cmentarz żydowski w Bielsku-Białej zdewastowany. „Siedzę ze łzami w oczach”. Policja szuka sprawców zbezczeszczenia kirkutu, https://dziennikzachodni.pl/cmentarz-zydowski-w-bielskubialej-zdewastowany-siedze-ze-lzami-w-oczach-policja-szuka-sprawcow-zbezczeszczenia-kirkutu/ar/cl-15683379 , dostęp: 30.12.2021 r. Sztetl 2021: Sztetl, https://szted.org.pl/, dostęp: 30.12.2021 r. A. Szydłowski 2021a: Szydłowski A., Nagrobki ze starego żydowskiego cmentarza odnalezione w Będzinie, https://www.youtube.com/watch?v=taYtP6S945g , dostęp: 30.12.2021 r. A. Szydłowski 2021b: Szydłowski A., Macewy z cmentarza żydowskiego przy uL Zagórskiej, https://www.facebook.com/jonabedzin/videos/3868718536509615, dostęp: 30.12.2021 r. R. Tercatin 2021: Tercatin R., Findings at Umna Change what we Know of Biblical History, https://www.jpost.com/archaeology/findings-at-timna-change-what-we-know-of-biblical-history-659392, dostęp: 30.12.2021 r. Triclinium 2021: Triclinium, https://pl.wikipedia.org/wiki/Triclinium , dostęp: 30.12.2021 r.
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 343 Troje dzieci sprawcami dewastacji2021: Troje dzied sprawcami dewastacji na cmentarzu żydowskim w Biel sku-Białej (aktualizacja), https://www.wnppl/parlamentamy/spoleczenstwo/troje-dzieci-sprawcami-dewastacji-na-cmentarzu-zydowskim-w-bielsku-bialej-aktualizacja,149926Jitml dostęp: 30.12.2021 r. UK Bones Reburied 2019: UK Bones Reburied in Oxford Bear Witness to Medieval Jewish Cemetery. Archaeological Analysis of800-year-old „Kosher” Garbage Pinpoints Medieval Jewish Presence, https:// jewish-heritage-europe.eu/2019/08/05/jewish-cemetery-oxford-medieval/, dostęp: 30.12.2021 r. Ukraine. Building Works Discover Remnants 2019: Ukraine. Building Works Discover Rem nants of Destroyed 18th Century Great Synagogue of Buchach, https://jewish-heritage-europe. eu/2019/08/29/ukraine-building-works-discover-remnants/, dostęp: 30.12.2021 r. Ukraine. Dozens cfMatzevot2018: Ukraine. Dozens cfMatzevot Rescuedfrom Under Ľviv Street, had been UsedasPaving, https://jewish-heritage-eiirope.eu/2018/06/26/lviv-matzevot/, dostęp: 30.12.2021 r. Vilnius. Agreement Appears 2020: Vilnius. Agreement Appears Reached on Commemoration of Great Synagogue Site. Will be a Memorial Park with Outdoor Exhibition, https://jewish-heritage-europe.eu/2020/03/23/vilnius-great֊synagogue/, dostęp: 30.12.2021 r. Wielka Synagoga w Oświęcimiu 2021: Wielka Synagoga w Oświęcimiu, https//plmwitópedhoig/wU^ kaJ5ynagoga_wjO%C5%9Bwi%C4%99cim^ dostęp: 30.122021 tWiżajny 2021: Wiżajny. Ludyczne tańce na żydowskich grobach, https//jewishpl·pl/2021/C)6/09/wizajny-ludycme-
tance-m-zydowstóch-gr^ wARSXSPuv-óMZWWOHLDCluolIexcbUlayDEkqť^uBRvrKJLdGglyXyohC^NM, dostęp: 30.122021 r Wokół książki A. Trzcińskiego 2021: Wokół książki A. Trzcińskiego, https://www.umcs.pl/pl/aktualnosci,56,wokol-ksiazki-a֊trzcinskiego-o-cmentarzu-zydowskim-w-lublinie,61801.chtm , dostęp: 30.12.2021 r. Work Begins 2014: Work Begins to Increase Accessibility to Jewish Necropolis in Lucena, Spain, https://jewish-heritage-europe.eu/2014/06/15/work-begins-to-mcrease-accessibility-to-jewish-necropohs-in-lucena-spain/, dostęp: 30.12.2021 r. Wytyczne Komisji Rabinicznej 2021: Wytyczne Komisji Rabinicznej do Spraw Cmentarzy, https:// sztetl.org.pl/pl/tradition-and-jewish-culture/religion/rabbinical-commission-guidelines-for-the-preservation-of-jewish-cemeteries , dostęp: 30.12.2021 r. Zadanie 9 2015: Zadanie 9. Badania terenu dotyczące odcinka ВI wraz z przylegającym terenem oczyszczalników, http://auschwitz.org/muzeum/konserwacja/zachowanie-autentyzmu-dziewiec-zadan-na-lata-2012-2015/zadanie-9/, dostęp: 30.12.2021 r. L. Zeldovich 2012: Zeldovich L., WhatArchaeology Tells Us About the Ancient History ofEatingKo sher, https.7/www.smithsonianmag.com/science-nature/what-archaeology-tens-us-about-ancient-history-eating-kosher-180977804/?utm_source=facebook utm_medium=news_ tab8aitm_content=algorithm fbclid=IwAR187dWpnMLRfplF_pJ5aeRZjAmmOnff¡rQ-MeJ_5dwA-hf_TrPh6oyGaS8, dostęp: 30.12.2021 r. Zniszczono grób Jonasza 2014: Zniszczono grób Jonasza. Dlaczego? Zobacz sam jak niszczony jest grób!, https://www.fronda.pl/a/zniszczono-grob-jonasza-dlaczego-zobacz-sam-jak-niszczony-jest-
grob,40145.html, dostęp: 30.12.2021 r. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10224944248500834 set=p.l0224944248500834 type=3 - uwaga link działa dla użytkowników FB
344 Dariusz Rozmus https://www.facebook.com/messenger_media/?thread_id=100001145203667 attachment_ id=3292575455806708onessage_id=mid.%24cAAAAB5qhZPCA2wf-DF6qcKqE_fAx uwaga link działa dla użytkowników FB Archiwalia i sprawozdania z badań Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. AV. 53. Z. Jagosz-Zarzycka: Z. Jagosz-Zarzycka, Sprawozdanie końcowe z wykopanej synagogi w Sko czowie. Tekst, Archiwum WKZ w Katowicach. Z. Jagosz-Zarzycka 2016-2017: Z. Jagosz-Zarzycka, Sprawozdanie z nadzoru oraz badań ar cheologicznych prowadzonych w trakcie modernizacji boiska sportowego na terenie synagogi gminnej w Cieszynie, przy ul Bóżniczej, dz. ewid. nr 14, obr. 42 w 2016 i 2017 roku, Archiwum WKZ Katowice, Archiwum Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie. Karta Gneognostyczna Zagłębia Węglowego: Karta Gneognostyczna Zagłębia Węglowego w Królestwie Polskim ułożona z rozkazu Dyrektora Wydziału Górnictwa Jenerała Majora Szenszyna. Przymierzył i oznaczył pokłady Naczelny Zwiadowca Kopalń Jan Hempel roku 1856, Mu zeum Miejskie „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej. Olkusz, ul Ołowiana: Olkusz, ul Ołowiana, nr inw. 1554 Archiwum, WKZ Katowice w Katowicach. Olkusz, ul Kolorowa: Olkusz, ul Kolorowa nr inw. 1552 Archiwum, WKZ Katowice w Katowicach. Akty prawne Dz.U. Nr 23, poz. 295: Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. (Dz.U. Nr 11, poz. 62) o cmentarzach i chowaniu zmarłych tekst jednolity z dnia 2 marca 2000 r. (Dz.U. Nr 23, poz. 295). Dz.U. 1997 Nr 41, poz. 251: Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa dogmin wyzna niowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 1997 nr 41,
poz. 251. Dz.U. 2003 Nr 162, poz. 1568: Ustawa z dnia 23 lipea 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz.U. 2003 Nr 162, poz. 1568. Dz.U. 2006 Nr 90 poz. 631 : Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrew nych Dz.U.2006.90.631 j.t. Uchwała SN 1979/4/68: Uchwała SN z 29 września 1978, III CZP 56/78, publ, w OSNICPiUS, 1979/4/68. Wystąpienie pokontrolne NIK P/17/097: Wystąpienie pokontrolne NIK Delegatura w Rze szowie P/17/097 Opieka nad cmentarzami wojennymi w Polsce południowo-wschodniej LRZ.410.023.01.2017 P/17/097. Internetowe bazy danych Datenbank Jüdische Grabsteinepigraphik (steinheim-institut.de). Jüdische Friedhöfe in Polen auf den Gebieten der ehemaligen Provinz Brandenburg - Jüdische Friedhöfe in Polen auf den Gebieten der ehemaligen Provinz Brandenburg - Universität Pots dam (uni-potsdam.de).
INDEKS A Aaron, postać biblijna 86,180,209 Abdulaziz Abdullah bin 56 Abraham, kupiec 202,256 Abraham, postać biblijna 171 Abramowicz Andrzej 147,148 Abrams Israel 170 Abrams Rebecca 247 Absalom, postać biblijna 140 Adamczewski Stanislaw 134 Adamska Dagmara 17,147,170 Agricola Georgius 261,284 Albrigt William Foxwell 130 Alder Cornelia 141 Aleksiun Natalia 293 Ameisenowa Zofia 53,66,72 Amishai-Maisels Ziva 25 Anszil Aszer, syn Mordechaja Cwiego Halbrejcha 125 Antioch IV Epifanes, władca Syrii starożytnej 295 Appelbaum Diana Muir 134 Applestein Avi 294 Ariès Philippe 17 Arkuf 137 Artola I, R. 28 Aszer Jaakow ben 125,159 Auch Michal 268 August III Sas, król Polski 43 Augustyn, św. 267 Avigad Nahman 119,130,138 Avi-Yonah Michael 130,132,134,138 Awraham, syn Szmuela 45, 75, 87 В Babula Łukasz 99 Bagińska Bronisława 251 Bailey Kenneth E. 285 Baksik Łukasz 34 Baldi Donato 137 Bałaban Majer 25, 28,43,135,151,202,264 Banasiewicz-Ossowska Ewa 24 Bańkowski Andrzej 260,261, 265,283,284,299 Barbara, św. 196,245 Bartosz Adam 26,27,28 Baruch Yuval 136
360 Dariusz Rozmus Bass BiH 22 Bąk Μ. 26, Bechius P. 284 Bednarczyk Ryszard 31 Bednarek Małgorzata 14,17, 18, 20, 23, 32, 34,145, 159, 161,162, 163,171,173,175, 178, 179, 297 Ben-Yosef Erez 260 Berger Mosze 231, 267 Bergier Marcin 33,104 Bergman Eleonora 191 Bernhard Maria Ludwika 69 Bęcki Sławomir 146 Biale David 134 Bialek В. 173 Białostocki Jan 119 Bielawski Krzysztof 14, 23, 24, 32, 33, 34,144,146,147,148,157,159,163,174,175 Bielecka В. 203 Bilski Emily D. 54,72,291 Bis Wojciech 12,151,152, Bis Magdalena 12 Bishara Hakim 52 Biskup R. 26 Blanchard Philippe 146 Bieichert Gustaw 220 Bloch Jonatan 102 Błażkiewicz Henryk 43 Bocheński Aleksander 259,286 Bodnar Robert 231,251,268 Bolesław Pobożny, książę wielkopolski 162,202 Bolesław V Wstydliwy, książę krakowski i sandomierski 260 Bombach Eljasz 223 Borek Henryk 147 Boroń Piotr 231, 258 Borowska-Strugińska Beata 151 Borsch el-Dan Amanda 199 Bright John 130 Briks Piotr 284 Brobeil Jiménez 143 Brückner Aleksander 233,254,284 Bubak Józef 264 Buber Martin 138 Buchner Abraham Μ. 81 Buksbojm Szimeon Mordechaj, syn Zeewa Cwiego 124 Bułhakow Michaił 100 Burchard Przemysław 32 Bürda Wiktor 220
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej c Cabala Jerzy 253 Carnap-Bornheim Claus von 291 Carosi Jan Filip 102 Cebula Rafał 20,21, 23, 30, 32,45,46,48, 57,163,164,165,166,177 Chagall Marc 25 Chaim, syn Josefa 92 Chaim, syn Rubena Каса 87 Chałupkowic Stanisław 100 Chana, córka Dana 61 Chana, córka rabina Aharona 64 Chaskel, kamieniarz 106 Chiat Marilyn J. Verfasser 131,132 Childe Vere Gordon 56 Chołuj Aleksandra 184 Christophersen Jörn Roland 265 Chróst Leszek 257,258,259 Chruscińska-Dragan Monika 26 Ciecieląg Jerzy 130 Cieśla Henryk 53 Cieślik Ireneusz 33 Cinai Stanisław 130,165 Cluse Christoph 141 Cohen Abraham 82 Cohn Emil Bernhard 170 Cohn-Wiener Ernst 25 Cook Roger 88 Cooney Kara 58 Cyankiewicz Magdalena 18, 30, 72,106,182 Cymbalak Tomasz 142 Cymbler Jeffrey К. 19,28, 30, 72, 76, 78,105 Czopek-Kopciuch Barbara 261,265 D Danecki Janusz 137 Daniel-Rops Henri 130,149,152 Daniels Jonny 19,146 Danziger Israel Icchak 84 Davis David 282 Davis E. 57 Dawid, król Izraela 130,132,172 Dąbrowski Jacek 46 Debora 121 Debora, postać biblijna 121 Deeters Dorothea Elisabeth 28 Dekel Haim 103 361
362 Dariusz Rozmus Delitzsch Friedrich 287 Deneen Patrick J. 178 Derus Małgorzata 26 Deutsch Domimik280, 281 Dembska Albertyna 287 Długosz Elżbieta 54, 72, 291, 294 Długosz Jan 260, 261, 283 Dodwell Charles Reginald 259 Domańska Ewa 13,24 Domicjan, cesarz rzymski 295 Dow Glajtman Jisachar 84 Dresdner Kreuzchor 135,160,169,171,178,179 Druks Adam 220 Duda Eugeniusz 54, 72, 95, 291, 294 Dumézil Bruno 170 Dunne Juhe 247 Dutkiewicz Janusz 19, 37 Dziechciarz Olgierd 33,280 Dzieduszycki Wojciech 256 E Echnaton, faraon 285 Edwards lorweth Eiddon Stephen 166 Efron Chetyta, postać biblijna 137,171 Einhorn I. 50,189 Eiroa Jorge A. 145 Eliade Mircea 72 Eliezer, rabin 131 Estreicher Karol 233 Ezechiasz, postać biblijna 285 Ezechiel, postać biblijna 168,181 F Fajgl Miriam 35 Fajka Zelda, córka Mordechaja 63 Falken, Żyd 203 Faxe Arfuid 279 Fijałkowski Paweł 12, 26,146,149,169,178,179, 202, 248, 299 Filipiak Marian 165 Fine Steven 66,67,133 Finkelstein Israel 130 Fishof Iris 132 Fiszeal Mosze Cwi, syn Barucha Bendita ha Lewiego 88 Fitzmyer Joseph A. 130 Flawiusz Józefl31,132,167 Florian, św. 260
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej Fołtyn Edelgard Μ. 258 Fraenkl 283 Franciszek Józef I, cesarz Austrii 207 Frankel Ellen 71 Frankowski Janusz 285 Friedheim Emmanuel 132 Friedman Filip 28 Fryś-Pietraszkowa Ewa 101 Fuks Marian 99 G Gadowska Irmina 29,67,105,118,169,178 Gancarz Natalia 26,28 Ganzfried Shlomo 172 Garbacz-Klempka Aldona 231,258,268 Gardocka Teresa 159,161 Garstka Robert 27,54,288 Gat Yahaly 220 Gawin Magdalena 176 Gawrecki Krzysztof 184 Gądecki Stanisław, arcybiskup 130,136 Gąsior, mieszkaniec Pilicy 44 Geller Ewa 263 Georges-Zimmermann Patrice 146 Gerlach Marek 158 Gerstner Pessel 68 Ginzberg Louis 67 Gleń Małgorzata 154 Goberman David Noevich 54 Gogosz Remigiusz 137 Goldberg-Mulkiewicz Olga 53,100, 108,109,114,152,168,169,178 Goldstein Maksymiljan 135,160,169,171,178,179 Goliński Mateusz 147 Gołkowska-Dymarczyk Anna 225 Gomelauri Thea 51 Goodenough Erwin Ramsdell 130,132,133,134 Goodrick-Clarke Nicholas 175 Gordon Cyrus Herzl 286 Gorlińska Dobrochna 202, 264 Gorzkowski Albert 173 Gotard, św. 202 Graves Robert 165 Greenwald Zew 57, 58,152,168,180 Gródecki Roman 267 Gruber Ruth Ellen 11,12,13,177, 190 Grupa Małgorzata 220,222,223,224,236 363
364 Dariusz Rozmus Grynberg Mikołaj 248 Grzegorz, zakonnik 267 Gulczyński Janusz 23 Guidon Zenon 102 Gutmann Joseph 133 H Halbrejch Dina, córka Chaima Eljahu 125 Hamáčková Vlastimila 142 Hani Jean 84 Hannig Rainer 287 Hausmair Barbara 23 Hebzda-Sołogub Beata 27 Helena z Adiabeny 137 Hempel Jan 251 Hendil Roza, córka Eliakima 71 Henrykowski Wojciech 40 Herring Basil E 172 Hersz, kamieniarz 102 Hertz Aleksander 195 Herzyk Krzysztof 176 Hieronim, św. 136,267 Hinda 40 Hodoš Daniel 33 Holladay William Lee 285 Hołowiński Ignacy, arcybiskup 137 Holuj Katarzyna 196 Hondo Leszek 15,18, 29, 30, 31, 32,41,42,44, 66, 72, 81, 98,103,106,107,108, 109, 137, 145,176, 293 Horn Maurycy 99 Homer Alter, kamieniarz 108,109 Horowitz Naftali z Ropczyc 155 Horowitz Yaakov, cadyk 155 Hoszaja, rabin 36 Hużanarow Μ. 100 I Icchak Abraham, syn Becalela 68 Icchak Szlomo ben (Raši) 261, 262, 264 Ickerodt Ulf 291 Idzikowski A. 208 Isachar Ber 95 Isachar Ber, syn Josefa Halewiego 95 Israel B. 156,179 Israel Isseries Mojżesz ben (Remu) 179 Iszmael, postać biblijna 125
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej J Jaakow, postać biblijna 56,159 Jagielski Jan 19, 20,27, 32,48, 99,135,155,159,169,170,178,191 Jagosz-Zarzycka Zofia 14,207, 208, 210,214,216,217,218 Jakow Cwi, syn Awrahama 75 Jakow, rabin 168 Jakoweńko Piotr 30 Jakub, postać biblijna 56 131,136 Jakub Wujek 286 Jan II Kazimierz, król Polski 251 Jan Paweł II, św. 164,177 Janusz I Starszy, książę warszawski 248 Jaroszewski Tadeusz Stefan 134, 208 Jastrzębiowska Elżbieta 140 Jechezkel, syn Josefa Segala 86 Jefferson Jon 22 Jehoszua Israel Zelig, syn Elimelecha Szlomy 66 Jehuda ha-kohen Kalisz Józef bar 87, 202 Jezus Chrystus 131, 202 Johnson Paul 83 Johnston Philip S. 159,167,169,172,174 Jon Gertner, syn Zeewa Dawida 94 Jonasz, kupiec 256 Jonasz, postać biblijna 137 Jonkisch Antoni 209 Josef, syn Nechemji 61 Józef, postać biblijna 138 Józef II Habsburg, cesarz rzymski 207 Jurek Tomasz 203 Justa Petr 142 К Kaczmarczyk Agnieszka 15, 37, 230,243,244 Kadłuczko Andrzej 230,243,244 Kaesz Gyula 82 Kaindi Raimund Friedrich 267 Kalla-Szulc Regina 26 Kameraz-Kos Ninel 149 Kamieńska Anna 118 Kaniewski Krzysztof 40 Kantor Tadeusz 255 Kantor-Mirski Marian 248,255, 261,262,267, 268 Karłowicz Jan 284 Karo Józef 179 Karolak Sylwia 152 Karwowski Łukasz 258 365
366 Dariusz Rozmus Kavaliauskaitė Živilė 191 Kazimierz III Wielki, król Polski 254,255,267 Kazusek Szymon 255, 256 Kérsz Izaak 28 Kędzierski Adam 202,203,205 Kiersnowski Ryszard 264 Kichler Jerzy 147 Kiryk Feliks 44 Kisner Josil 106 Klauzinska Kamila 67 Klimowicz Teresa 30, 72 Kochański Jacek, ks. 196 Kocjan Krzysztof 18, 30, 33, 72,106,176, 280,294 Kolasa Piotr 249,250, 251,252, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 279, 282,296 Komski Arkadiusz 148 Kończęwski Paweł 85 Konikoff Adia 89,133,134,136,140 Korn Karol 220 Kostka Andrzej 27, 33 Kostyrko Mikołaj 157 Kowalski Waldemar 102 Kozioł Janusz 26,27,28 Kozłowski Janusz K. 130,136 Kozubal Marek 19 Krajewska Monika 54, 72, 81, 86, 89, 95,100,118,135, 149,191 Krajniewski Jarosław 251 Krameisen Chaskiel 109 Krasa, córka Szmuela Zanwela 45 Krassowski Witold 152 Kraushar Alexander 43 Kravtsov Sergey R. 89,190 Krawczuk Aleksander 28,137,259 Kroszczor Henryk 27 Król Anna 18, 50 Krupkowski Aleksander 261, 266 Kubica-Kabacińska Elżbieta 54, 72,246,247,291 Kuczur Tomasz 172 Kulczycka Agata 40 Kunczyńska-Iracka Anna 101 Kunińska Magdalena 25 Künzl Hannelore 54,134,135 Kupfer Efraim Franciszek 108,263 Kurasiński Tomasz 148 Kurlander Erie 175 Kurzyński Andrzej 202 Kwiecień Adam 26
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej լ Landsberger Franz 102 Lang Karol 209 Langer Jiri 58 Lea, córka Josefa Józia 90 Lebet-Minakowska Anna 53, 65, 72,192 Lebovic Matt 23 Lehrer Lolek 220 Leise Szymon, syn Salomona 108 Leiser Salomon 108 Lejba Arje 35 Lejbowicz Jakub (Frank) 43 Lejbuś 104 Lelek Romualda 268 Lenarczyk Szymon 12 Levenson Jon Douhlas 285 Levine Lee 1.140 Lewek, kupiec 256 Lewicki Tadeusz 108,256,260,263,265 Lewit-Tawil Dalia 118 Lewko 254 Limisiewicz Aleksander 147 Lilientalowa Regina 55, 58 Lipiński Edward 130 Luria Izaak 193 Ł Łabęcka Halina 28 Łabęcki Hieronim 267 Łagiewski Maciej Stanisław 105 Μ Μ. Letszener (Letczner), Mletczner (Mletszner) 106 Machabeusz Juda 295 Maciudzińska-Kamczycka Magdalena 130,131,134 Maj (May), Żyd 248 Majchrowicz Marcin 39 Majchrzak Dariusz 248 Majer z Dubna 43 Majewska Anna 73,74 Małek Włodzimierz 28 Małkiewiczówna Helena 89 Mann Vivian В. 54, 72, 291 Mańczak Witold 254 Martyn Waldemar 34 Matt Philipp 142 367
368 Dariusz Rozmus Matusiak Szymon 261,265 Mayers Eric M. 169 Mazar Bessel Israel 130 Mazaraki Irena 17, 27 Mazaraki Mieczysław 17,27 McKenzie Steven L. 130 Meira, syn Cjwiego] H[irsza] 96 Mędala Stanisław, ks. 138 Michalski Mateusz 67,192,193 Michałowska-Mycielska Anna 15,18, ЗО, 32, 35,41,45,48, 64, 68, 71, 72, 86, 87, 90, 94,96, 102,109,116, 124,125, 170,176, 179, 255 Mierzejewski Antoni 130 Mieszko I, władca Polski 264 Mikołaj, św. 203 Mila Marcel 225 Milerowska Magdalena 29,122 Milgram Stanley 175 Milik Józef Tadeusz 130 Mindi, córka Mordechaja 255 Miram, córka Samsona 94 Mistrz Abraham, syn R. Izaaka 202 Miziołek Jerzy 131 Mojżesz, postać biblijna 132,138 Mojżesz, kupiec 256 Molenda Danuta 255,256,258,259,261,262 Mopsik Charles 263 Morsztyn Zbigniew 283 Moscati Sabatino 130 Mroczkowska Alicja 31, 32,159 Mrówczyński Marek 44,45 Mszyca Wojciech 33,156 Muchowski Piotr 130,290 Muneles Otto 29,140,142 Murzyn Natalia 26 Musianowicz Krystyna 256 Myrcik Jan 31 Myszor Wincenty 287 N Nadel Mojżesz 109 Nadolski Andrzej 147,148 Nahum, prorok 262,263,264 Narkiss Bezalel 25 Neher Andre 56 Neuhof Berek 109 Niedzielska Magdalena 26 Niedźwiadek Rafał 147
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 369 Niemcewicz Julian Ursyn 102 Niemiec Dariusz 54, 72,198,199, 202, 246, 247, 291 Nierychlewska Anna 268 Niesiołowski-Spanó Łukasz 130,132,133,134,136,289 Niesyto Aleksandra 26 Noach, syn Awrahama Jehudy ha-Kohena 87 Nowogórski Przemysław 186 Nutter Nick 143 O Oborski Mikołaj, ks. 196 Ochman Jerzy 81 Odrzywolska Stanisława 54, 72,291 Offe Sabine 190 Onyszko Grzegorz 295 Orygenes Euzebiusz 136 Osadnik Patryk 225 Ostrowski Michał 33 Ovadiah A. 130,131 P Paloi Pedro de 131 Parciak Rivka 54 Parpola Simo 72 Parry Aaron 168 Pastuszka Sławomir 27,54,60,62,72,81,89,99,122 Paszkowski Wiesław 28 Patai Raphael 165 Pawelski Łukasz 202 Pawlikowski Maciej 199 Pazzaj Szymon ben 180 Pelcman z Kęt, rabin 224 Penkalla Adam 27,102 Pesel 63 Paś Monika 54, 72,291 Piaskowski Jerzy 259, 261 Piechotka Kazimierz 43,185,186,191,192,193,194,195,196,197,198,199,245,246 Piechotka Maria 43,185,186,191,192,193,194,195,196,197,198,199,245, 246 Pierzak Jacek 258,262, Pietrobelli Annalisa 144 Pilarczyk Krzysztof 29, 53, 72 Pilarczyk Paweł 29 Piłsudski Józef 264 Piotraszewski Jan 219 Piotrowski Marek 148 Pius V, papież 142 Plutarch, filozof grecki 138
370 Dariusz Rozmus Podgrabi Bronisław 28 Podolska Joanna 27,28 Poklewski Tadeusz 147,148 Pokropek Marian 101 Połomski Franciszek 32 Popko Cezary Wojciech 257 Prokopiuk-Mazur Maria 109 Proszyk Jacek 27,30,72,99,108 Przemysław II Ottokar, król Czech 202 Przygodzki Dominik 230, 243, 244 Przysuskier Leon 27 Ptolemeusz, grecki astronom 261 Purchla Jacek 49 Pytel Roman 259, 260,262,263,266 R Rabiej Stanisław Jan, ks. 28 Rabin Amon 32 Rachel, córka Eliezera 48 Rachela, postać biblijna 56,136 Rad Gerhard von 165,167 Radwański Kazimierz 41,151,259 Rahmani L.Y. 101,119 Rahner Karl 165 Ramírez Juan Pablo Diéguez 143 Ramzes II, faraon 193 Ramzes III, faraon 193 Rapaport Chaima, rabin lwowski 43 Raphael Simcha Paull 167,169 Ravenscroft Tom 23,224 Rebeka, postać biblijna 121 Reinfuss Roman 99 Rejduch-Samkowa Izabella 41, 53, 54,58,72,85,101, 250, 291 RejfS.B. 117 Rekila, córka Mendla 63 Reychman Jan 284 Ringelblum Emanuel 24,174 Robov Mirko 199 Rodov Ilia 187,195 Rogaczewska Aleksandra 258 Rosenberg J. Isaak 287 Rosenthal Daniel Μ. 21,145 Rosik Mariusz 136,152,172 Rosiński Franciszek Μ. 165 Rosłon Józef Wiesław 286 Rospond Stanisław 260,261,265
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej 371 Roś Jerzy 33,258,262, 267 Rotter Izajasz 103,104,106,107 Roussin Lucille 132 Rozmus Dariusz 18, 22, 27, 29, 30, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 41, 42, 43,44, 47,48, 52, 53, 54, 56, 58, 60, 64, 65, 66, 67, 72, 73, 75, 76, 77,81, 87, 88, 89, 98, 101, 102, 105, 106, 108, 109, 118, 121, 124, 125, 128, 134, 137, 159, 166, 169, 173, 188, 220, 226, 227, 231, 233, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 243, 250, 251, 255, 256, 257, 258, 259, 260, 261, 262, 265, 267, 268, 283, 290, 292, 293, 294 Rozmus Franciszek 45,48,228, 229 Rozmus Marta 18,41,65 Rozwałka Andrzej 147 Rubin, kupiec 256 Rubinkiewicz Ryszard 83,125 Rutkowski Tadeusz 27,32 Rymut Kazimierz 261 S Salomon, postać biblijna 207 Salomon, kupiec 256 Saltiel Leon 21 Samek Jan S. 53, 54, 72,101,193,250,291 Samsonowicz Joel, kupiec krakowski 256 Samuel, postać biblijna 167,168,172 Sadurska Anna 295 Sara, córka rabbiego Judy 20 Sara, postać biblijna 171 Sauć Edyta 279 Saul, postać biblijna 167,172 Schiper Ignacy 52 Scholem Gershom 58,67, 84,, 124,152,168 Schönker Leon 223 Schubert Jan 24 Schudrich Michael 146,162,163 Schuster Jan 291 Schwartzman Arnold 54,86,95 Scott James C. 17 Selin Jarosław 33 Sender Dawid Aleksander, syn Michaela Halewiego 68 Senufer 88 Seweryn Boner 261 Shmeruk Chone 289 Sichert Elke 190 Siegloff Eicke 291 Sienkiewicz Tomasz 46,49 Sieradzki Józef 202
ΎΠ Dariusz Rozmus Sieramska Magdalena 65,295 Sikora Tomasz 67,181 Silberman Nail Asher 130 Sirota S. 89 Siwko Abraham Cwi 156 Skarbka Jan, ks. 219 Skowron Marek 279 Skóra Kahna 12,148,149 Skrok Zdzisław 148 Skrycki Juliusz 214 Slouschz Nahum 130 Sławski Franciszek 283,284 Słowiński Przemysław 175 Snoj Marko 254 Sobota Jerzy 30,103 Sobota-Liwoch Katarzyna 258 Sochař, postać biblijna 171 Solon, ateński prawodawca 138 Sołżenicyn Aleksandr 178 Spertus Maurice 25 Spyra Janusz 214 Stachowiak Lech 165,169 Stanisław Poniatowski 102 Stanisławski Błażej 100 Starościak Włodzimierz 250 Stawiarski Bartłomiej 34,141,143,145,147,149,159, 169,173, 178 Stebnicka Krystyna 130,132,133,134,136 Steindorff Georg 287 Stevenson Robert Louis 290 Stępień Jan 165 Stronczyński Kazimierz 202,264 Struś Andrzej 285 Strzelczyk Jerzy 143 Studemund-Halévy Michael 50, 55 Suchodolski Stanisław 98,264 Sukenik Eleazar Lipa 130 Suliga Ireneusz 292 Suproniuk Jarosław 202 Svensson Roger 258 Sygit Bogusław 172 Sypień Jacek 33 Szablewski Marcel 146 Szczygieł Bogdan 262 Szczypek Tadeusz 262 Szelc Wojciech 176 Szir Dawid 285
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej Szir Miriam 285 Szlachetko Paweł 164 Szmoniewski Bartłomiej S. 259 Szotek Halina 218 Szperka Henryk 146 Sztetyłło Janusz 256 Szwagrzyk Józef Andrzej 264 Szwarcberg Jehoshua 156 Szybiak, aspirant 176 Szydłowska Elżbieta 257 Szydłowski Adam 33,38, 39,188 Szymaszkiewicz Marek 257 Szyndler Artur 219 Ś Śliwa Joachim 130,136 Śmiałek Edwin 109 T Temistokles, wódz ateński 21 Teodozjusz, pielgrzym 136 Teofil Prezbiter, mnich 259 Tercatin Rossella 260 Teutsch Betsy Pätkin 71 Thomas Louis-Vincent 169 Tillich Paul 84 Tokaj Joanna 98,250,251 Trampota František 191 Tromp Nicholas J. 165 Trzciński Andrzej 17,26, 29, 30, 32, 54, 58, 60,62, 67, 72, 81, 85,103,118,119,188 Trzciński Maciej 291 Trzeciak Przemysław 134,208 Tsereteli Giorgio 51 Tukidydes, grecki historyk 21 Turek Przemysław W. 254 U Uhl-Herkoperec Danuta 175 Ulpian, rzymski jurysta 170 Unterman Alan 71,125,168 Urban Kazimierz 14,23, 32,34,163 Urbańczyk Przemysław 169 Urbański Μ. 169,178 373
374 Dariusz Rozmus N Vasiliauskas Ernestas 191 Veyne Paul 64 Vilímková Milada 29,139,142 Vorgrimler Herbert 165 Vries Simon Philip de 166,170 W Wachstein Bernhard 29 Wagner Hanoch Daniel 67 Wagner Marcin 12 Walerjański Dariusz 26,30, 31,33 Walicki Jacek 27 Wałdoch Filip 157 Warszycki Stanisław 196 Warzecha Julian, ks. 285 Bayerische Wąsik Damian 172 Staatsbibliothek München Weiss Zeew 132 Węgiel Magda 230, 243, 244 Węgrzynek H. 58 Wiegmann Alexander 136 Wielkowic Wojciech 100 Wierciński Andrzej 193 Więckowski Wiesław 151,152 Wika Stanisław 262 Wiik Anna 31 Wilke Carsten L. 34 Wischnitzer-Bernstein Rachela 50, 52, 66, 72,95,134 Wiśniewski Jan 250,261 Wiśniewski Tomasz 26 Wit Stwosz 202 Witek Andrzej 18, 29, 30,42, 44, 72, 81,106,137 Witkowski Sławomir 18, 22, 30, 33, 66, 72,106,108, 251, 258 Wodziński Marcin 11,17,29, 30,32, 57,72,102,103 Wojenka Michał 54, 72, 246, 247, 291 Wolf Konrad 20 Worończak Jan Paweł 27,171 Wójcik A. 104 Wójcik S. 104 Wroniecki Piotr 157 Wulkan 24,107,108,110,111,112,113,115,117 Wulkan S.L. 113 Wyczółkowski Dariusz 202, 203, 205 Wyrozumska Bożena 267 Wyzina Wojciech 27
Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej x Xeravits Géza G. 132 Y Yaniv Bracha 118 Yasur-Landau Assaf 131 Yeivin Zeve 138 Yuval-Hacham Noa 132 Z Zaborski Andrzej 283,289,299 Zaderecki Tadeusz 67 Zalasińska Katarzyna 47 Zalman Szloma, syn Moszego 70 Zamorski Piotr 156 Zandsztajn Chana Sara, córka Ariego Lejbusza Bankiera 107 Zaremska Hanna 52,202,203,255 Zawidzka Iwona 26,27,100,104 Zbytkower Szmul Jakubowicz 102 Zeew Sznitcer Mordechaj, syn Szlomy 94,124,125 Zeldovich Lina 143,247 Ziąbka Leszek 202,203,205 Ziątkowski Leszek 147 Zimler Henryk 27 Zohar Eran 24 Zolnay László 188 Ż Żaki Andrzej 258 Żebrowski Rafał 169 Żeglicki Jacek 253 Żelechowski 283 Żychiewicz Tadeusz 14, 53 375 |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Rozmus, Dariusz 19XX- |
| author_GND | (DE-588)1244955000 |
| author_facet | Rozmus, Dariusz 19XX- |
| author_role | aut |
| author_sort | Rozmus, Dariusz 19XX- |
| author_variant | d r dr |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV048596243 |
| ctrlnum | (OCoLC)1354313306 (DE-599)BVBBV048596243 |
| era | Geschichte gnd |
| era_facet | Geschichte |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV048596243</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20230206</controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">221206s2022 a||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="015" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">UWD 2022/34765</subfield><subfield code="2">dnb</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788366165151</subfield><subfield code="9">978-83-66165-15-1</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1354313306</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV048596243</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Rozmus, Dariusz</subfield><subfield code="d">19XX-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1244955000</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej</subfield><subfield code="c">Dariusz Rozmus</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Sosnowiec</subfield><subfield code="b">Oficyna Wydawnicza Humanitas</subfield><subfield code="c">2022</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">375 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen, Karten</subfield><subfield code="c">24 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Archeologia</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Badania archeologiczne</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Ochrona dziedzictwa kulturowego</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Prawo ochrony zabytków</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Stanowiska archeologiczne</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Zabytki archeologiczne</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Żydzi</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Archäologie</subfield><subfield code="0">(DE-588)4002827-6</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Juden</subfield><subfield code="0">(DE-588)4028808-0</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Ausgrabung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4129464-6</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Synagoge</subfield><subfield code="0">(DE-588)4184221-2</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Jüdischer Friedhof</subfield><subfield code="0">(DE-588)4331943-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Funde</subfield><subfield code="0">(DE-588)4071507-3</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Europa</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Juden</subfield><subfield code="0">(DE-588)4028808-0</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Jüdischer Friedhof</subfield><subfield code="0">(DE-588)4331943-9</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Synagoge</subfield><subfield code="0">(DE-588)4184221-2</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="4"><subfield code="a">Archäologie</subfield><subfield code="0">(DE-588)4002827-6</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="5"><subfield code="a">Ausgrabung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4129464-6</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="6"><subfield code="a">Funde</subfield><subfield code="0">(DE-588)4071507-3</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Geschichte</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033971861&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033971861&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033971861&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personenregister</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20230206</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">930.1</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">090513</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">909.04924</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033971861</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Europa dbn Polen (DE-588)4046496-9 gnd |
| geographic_facet | Europa Polen |
| id | DE-604.BV048596243 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T21:08:51Z |
| indexdate | 2024-10-18T18:16:17Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788366165151 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033971861 |
| oclc_num | 1354313306 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 375 Seiten Illustrationen, Karten 24 cm |
| psigel | BSB_NED_20230206 |
| publishDate | 2022 |
| publishDateSearch | 2022 |
| publishDateSort | 2022 |
| publisher | Oficyna Wydawnicza Humanitas |
| record_format | marc |
| spelling | Rozmus, Dariusz 19XX- Verfasser (DE-588)1244955000 aut Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej Dariusz Rozmus Sosnowiec Oficyna Wydawnicza Humanitas 2022 375 Seiten Illustrationen, Karten 24 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Geschichte gnd rswk-swf Archeologia dbn Badania archeologiczne dbn Ochrona dziedzictwa kulturowego dbn Prawo ochrony zabytków dbn Stanowiska archeologiczne dbn Zabytki archeologiczne dbn Żydzi dbn Archäologie (DE-588)4002827-6 gnd rswk-swf Juden (DE-588)4028808-0 gnd rswk-swf Ausgrabung (DE-588)4129464-6 gnd rswk-swf Synagoge (DE-588)4184221-2 gnd rswk-swf Jüdischer Friedhof (DE-588)4331943-9 gnd rswk-swf Funde (DE-588)4071507-3 gnd rswk-swf Europa dbn Polen (DE-588)4046496-9 gnd rswk-swf Polen (DE-588)4046496-9 g Juden (DE-588)4028808-0 s Jüdischer Friedhof (DE-588)4331943-9 s Synagoge (DE-588)4184221-2 s Archäologie (DE-588)4002827-6 s Ausgrabung (DE-588)4129464-6 s Funde (DE-588)4071507-3 s Geschichte z DE-604 Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033971861&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033971861&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033971861&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personenregister |
| spellingShingle | Rozmus, Dariusz 19XX- Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej Archeologia dbn Badania archeologiczne dbn Ochrona dziedzictwa kulturowego dbn Prawo ochrony zabytków dbn Stanowiska archeologiczne dbn Zabytki archeologiczne dbn Żydzi dbn Archäologie (DE-588)4002827-6 gnd Juden (DE-588)4028808-0 gnd Ausgrabung (DE-588)4129464-6 gnd Synagoge (DE-588)4184221-2 gnd Jüdischer Friedhof (DE-588)4331943-9 gnd Funde (DE-588)4071507-3 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4002827-6 (DE-588)4028808-0 (DE-588)4129464-6 (DE-588)4184221-2 (DE-588)4331943-9 (DE-588)4071507-3 (DE-588)4046496-9 |
| title | Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej |
| title_auth | Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej |
| title_exact_search | Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej |
| title_exact_search_txtP | Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej |
| title_full | Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej Dariusz Rozmus |
| title_fullStr | Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej Dariusz Rozmus |
| title_full_unstemmed | Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej Dariusz Rozmus |
| title_short | Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej |
| title_sort | prawne i badawcze wyzwania archeologii zydowskiej |
| topic | Archeologia dbn Badania archeologiczne dbn Ochrona dziedzictwa kulturowego dbn Prawo ochrony zabytków dbn Stanowiska archeologiczne dbn Zabytki archeologiczne dbn Żydzi dbn Archäologie (DE-588)4002827-6 gnd Juden (DE-588)4028808-0 gnd Ausgrabung (DE-588)4129464-6 gnd Synagoge (DE-588)4184221-2 gnd Jüdischer Friedhof (DE-588)4331943-9 gnd Funde (DE-588)4071507-3 gnd |
| topic_facet | Archeologia Badania archeologiczne Ochrona dziedzictwa kulturowego Prawo ochrony zabytków Stanowiska archeologiczne Zabytki archeologiczne Żydzi Archäologie Juden Ausgrabung Synagoge Jüdischer Friedhof Funde Europa Polen |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033971861&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033971861&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033971861&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT rozmusdariusz prawneibadawczewyzwaniaarcheologiizydowskiej |