Studia z dziejów mniejszości niemieckiej w Polsce międzywojennej: = Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Bydgoszcz
Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
2022
|
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Abstract Literaturverzeichnis |
| Beschreibung: | 187 Seiten |
| ISBN: | 9788380185081 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV048582659 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20221209 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 221128s2022 |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788380185081 |9 978-83-8018-508-1 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1352882605 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV048582659 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 |a DE-B1595 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Kotowski, Albert S. |d 1949- |e Verfasser |0 (DE-588)131455273 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Studia z dziejów mniejszości niemieckiej w Polsce międzywojennej |b = Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars |c Albert S. Kotowski |
| 246 | 1 | 1 | |a Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars |
| 264 | 1 | |a Bydgoszcz |b Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy |c 2022 | |
| 300 | |a 187 Seiten | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 546 | |a Zusammenfassung in englischer Sprache | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 1918-1938 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 0 | 7 | |a Nationale Minderheit |0 (DE-588)4039409-8 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Deutsche |0 (DE-588)4070334-4 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Deutsche |0 (DE-588)4070334-4 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Nationale Minderheit |0 (DE-588)4039409-8 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Geschichte 1918-1938 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 776 | 0 | 8 | |i Erscheint auch als |n Online-Ausgabe, PDF |z 978-83-8018-509-8 |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033958483&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033958483&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033958483&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20221209 | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033958483 | ||
| 942 | 1 | 1 | |c 900 |e 22/bsb |f 0904 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 305.8009 |e 22/bsb |f 0904 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 900 |e 22/bsb |f 0904 |g 43 |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1804184613728288768 |
|---|---|
| adam_text | Spis treści Wstęp......................................................................................................... 7 1. Niemiecka mniejszość narodowa w Polsce i jej rola w polityce Niemiec w latach 1918-1939....................................................................... 9 1.1. Mniejszość niemiecka w Polsce w latach dwudziestych.............. 9 1.2. Mniejszość niemiecka w Polsce po objęciu władzy w Niemczech przez narodowy socj alizm............... 29 1.3. Zakończenie.................................................................................. 42 2. Wybrane problemy życia kulturalnego mniejszości niemieckiej w Polsce........................................................................................ 44 2.1. Towarzystwa naukowe..... ............................................................ 2.2. Biblioteki i czytelnictwo............................................................... 2.3. Prasa.............................................................................................. 2.4. Amatorski ruch śpiewaczy............................................................ 2.5. Amatorski ruch teatralny............................................................... 2.6. Zakończenie.................................................................................. Polityka władz państwowych i kościelnych wobec katolików niemieckich w Polsce w latach 1918-1939 .................................. 59 4. Niemieccy katolicy w Polsce a ujednolicenie organizacji mniejszościowych w latach 1933-1939........................................ 80 3. 5. Emigracja
Niemców z Wielkopolski i Pomorza po pierwszej wojnie światowej...................................................................................... 90 6. Polityka narodowościowa władz polskich wobec mniej szóści niemieckiej w przededniu drugiej wojny światowej..................... 5 107 50 52 53 55 56 58
Spis treści 7. Wokół sporów i konfliktów narodowościowych w parafii bydgoskiej wiatach 1906-1939............................................................................. 125 7.1. W latach zaboru pruskiego ( 1906-1918).......................................... 125 7.2. W latach Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939)............................ 153 Nota bibliograficzna........................................................................................... 173 Wykaz rycin......................................................................................................... 174 Wykaz tabel.......................................................................................................... 174 Wykaz źródeł i literatury................................................................................... 175 Summary.............................................................................................................. 188
Summary Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars This publication is a collection of earlier texts on the history of the German mi nority in Poland during the interwar period. They are the result of decades of re search by the author in both Poland and Germany and have one thing in common: they are based on extensive source material from the Polish and German archives, in particular the Political Archives of the Federal Foreign Office in Berlin. The texts collected in this publication are from 1985-2007. They have been published in publications that are not easily accessible, regional or published in Germany; Over the years, they have maintained their value of knowledge and information and can provide inspiration for further research. Bayerfeebe StaatsWbfcixhejț München
Wykaz źródeł i literatury Źródła archiwalne 1. Politisches Archiv des Auswärtigen Amtes Berlin Politische Abteilung IV, Politik 16, Bd. 3, Bd. 5, Bd. 6, Bd. 8, Bd. 10, Bd. 11, Bd. 12, Bd. 14; Politik 25, Bd. 3, Bd. 6, Bd. 17, Bd. 20, Bd. 21, Bd. 24, Bd. 27, Bd. 275/3 Abteilung Pol. V, Po 1, Bd. 2; Po 25, Bd. 2; Bd. 5, Bd. 9; Po 28, Bd. 344 Abteilung VI-Kultur, Polen, Bd. 1-3, Bd. 5, Bd. 7, Bd. 16, Bd. 16a, Bd. 1 do 22, Bd. 24, Bd. 25, Bd. 27, Bd. 28, Bd. 32 Kult. Pol. VI A, 20 К Kult. Pol. VI a, 20 Polen, Bd. 1, Bd. 5, Bd. 6; Kathol. Sachen, 20, Bd. 1 Abteilung Polen Verschluss, Po g Polen, Bd. 7, Bd. 8, Bd. 10, Bd. 11 Geheimakten, Polen. Pol. 2, Bd. 1, Bd. 5/II, Bd. 6, Bd. 7, Bd. 9; Polen. Pol. 25, Bd. 1, Bd. 6, Bd. 7, Bd. 8, Bd. 9, Bd. 18; Polen. Pol. 25M Dienststelle Ribbentrop, 16/1-3 Büro des Chefs der Auslandorganisation der NSDAP, Bd. 29 Rom-Vatikan, nr 370, nr 371, nr 761, nr 762, nr 781, nr 78, nr 787 Generalkonsulat Posen, К 2, KK, Bd. 2, Minderheiten Bd. 7, Bd. 8 Generalkonsulat Thorn, К 1, Bd. 1, К 1, Bd. 2, К 3; Po 26, Bd. 1; geh. II d, Bd. 2, Bd. 3 Generalkonsulat Kattowitz, В 29 Botschaft Warschau, РІЗЬ, Bd. 2; PIII, Bd. 3; PIII 2a, Bd. 2; PIII 2b-J, Bd. 2 Deutsche Passstelle Bromberg, V 12 2. Bundesarchiv Berlin Deutsche Stiftung, nr 138, nr 140, nr 152, nr 431-448, nr 581 Reichsministerium für Wissenschaft, Erziehung und Volksbildung, nr 10 Reichskanzlei, R 43 II, nr 1483b 175
Wykaz źródeł i literatury 3. Bundesarchiv - Militärarchiv Freiburg i. Br. Wehrmachtsuntersuchungsstelle, RW 5/v 56 4. Bundesarchiv Koblenz Nachlass Leo Wegener, W 80 5. Archiwum Akt Nowych Ministerstwo Spraw Zagranicznych, որ 206, որ 2238, որ 4897, որ 4899, որ 4902, ПГ 11468, ПГ11469, ПГ11474, ПГ11468, ПГ 11479 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, որ 2241, mikrofilmy որ 25532, որ 25554, որ 25555, ПГ 25567 Kancelaria Naczelnika Państwa, որ 180 Prezydium Rady Ministrów, mikrofilm որ 20188 6. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy Urząd Wojewódzki Pomorski, nr 85, nr 218, nr 719, nr 763, nr 21081, nr 21082, nr 21091, nr 21094, nr 22006 Deutschtumsbund zur Wahrung der Minderheitsrechte, որ 234 Regencja Bydgoska, 1/9402,1/9420 7. Archiwum Państwowe w Toruniu Akta miasta Torunia, nr 179 8. Archiwum Państwowe w Poznaniu Urząd Wojewódzki Poznański, nr 1595, mikrofilm nr 159528, nr 5675, nr 5676, nr 5678 9. Archiwum Państwowe w Katowicach Akta Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego, mikrofilm F 16066 10. Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie Akta Konsystorza Generalnego, sygn. 231, sygn. 20, sygn. 236, sygn. 238 Ata Kapituły Gnieźnieńskiej, sygn. Асар IIВ 17 Akta Kurii Metropolitalnej, Parafia bydgoska, sygn. 20 Archiwa Parafialne: Bydgoszcz - Fara, Parafia św. Trójcy, Parafia Najśw. Serca Pana Jezusa 11. Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu Akta Konsystorza Arcybiskupiego, nr 9300, Akta personalne ks. dra Józefa Paecha 176
Literatura 12. Archiwum parafii św. Trójcy w Bydgoszczy Księgi protokolarne dozoru kościoła farnego w Bydgoszczy (17.12.18971.07.1912) Kronika parafii św. Trójcy Źródła drukowane Akten zur deutschen auswärtigen Politik: 1918-1945՝, aus dem Archiv des Aus wärtigen Amts, Serie D: 1937-1945, Bd. 7, Göttingen 1991. Akten zur preußischen Kirchenpolitik in den Bistümern Gnesen-Posen, Kulm und Ermland 1885-1914. Aus dem Politischen Archiv des Auswärtigen Amtes. Hrsg, von E. Gatz, Veröffentlichungen der Kommission fur Zeitgeschichte. Reihe A., Quellen, Bd. 21, Mainz 1977. Documenta ecclesias civitatis Bidgostiensis (Bromberg) concernentia, wyd. Eduard Becker, Berlin 1918. Elenchus omnium ecclesiarum et universi cleri Archidioecesis Gnesnensis: pro anno domini, 1913. Podręczna encyklopedia kościelna, oprać, pod kier. ks. S. Galla i in., red. Z. Chełmicki, Warszawa 1913, t. XXIX-XXX. Preußische Statistik załata 1861-1910. Literatura Aleksandrowicz Μ., Życie religijne, [w:] Historia Bydgoszczy, t. II, cz. 1, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 1999. Antyhitlerowska opozycja 1933-1939. Wolne Miasto Gdańsk, Prusy Wschodnie, Śląsk, Łódź, red. Μ. Andrzejewski, Warszawa 1996. Bierschenk T., Die deutsche Volksgruppe in Polen 1934-1939, Würzburg 1954. Bismarck О. von, Gedanken und Erinnerungen. Reden und Briefe, Berlin 1951. Borowski W, Polskość miast b. dz. pruskiej w świetle rezultatów spisu z roku 1921, „Strażnica Zachodnia” 1922,1.1, nr 3. Breitinger H., Als deutscher Seelsorger in Posen und im Warthegau 1934-1945. Erinnerungen, Mainz 1984. Breyer R., Das Deutsche Reich und Polen 1932-1937.
Außenpolitik und Volks gruppenfrage, Würzburg 1955. Breyer R., Die deutsche Bevölkerung in Polen 1933-1939, [w:] Deutschland und Polen von der nationalsozialistischen Machtergreifung bis zum Ende des 177
Wykaz źródeł ¡ literatury Zweiten Weltkrieges. XVIII, deutsch-polnische Schulbuchkonferenz der Hi storiker 28. Mai bis 2. Juni 1985 in Nowogard (Naugard), red. W. Jacobmeyer, Braunschweig 1986. Breza В., Życie codzienne Polaków i Niemców na terenie Kosznajderii w okresie międzywojennym, [w:] Kosznajderia - kraina i ludzie między Chojnicami a Tucholą (XV-XXw.), red. W. Jastrzębski, Bydgoszcz-Tuchola 2003. Broszat Μ., Zweihundert Jahre deutsche Polenpolitik, Frankfurt 1972. Chinciński T., Forpoczta Hitlera. Niemiecka dywersja w Polsce w 1939 roku, Gdańsk-Warszawa 2010. Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939, Wrocław-Warszawa 1979. Cygański Μ., Mniejszość niemiecka w Polsce centralnej w latach 1918-1939, Łódź 1962. Cygański Μ., Niemieckie Towarzystwo Historyczne w Poznańskiem (1885-1945), „Przegląd Zachodni” 1969, nr 6. Cygański Μ., Volksbund w służbie III Rzeszy 1933-1938, Opole 1968. Cygański Μ., Zawsze przeciwko Polsce. Kariera polityczna Otto Ulitza, Warsza wa 1966. Czubiński A., Badania niemcoznawcze w Polsce XX wieku, [w:] Z badań nad dziejami stosunków polsko-niemieckich, red. A. Czubiński, R. Wryk, Po znań 1991. Czubiński A., Najnowsze dzieje Polski 1914-1983, Warszawa 1987. Ćwięk H., Kilka uwag na temat polityki władz sanacyjnych wobec mniejszości niemieckiej na Górnym Śląsku w łatach 1934-1939, „Studia i Materiały z Dziejów Śląska” 1987, t. 16. Das Deutschtum in Polnisch-Schlesien. Ein Handbuch über Land und Leute, Hrsg, von V. Kauder, Plauen 1932. Deutschland und Polen 1772-1945, red. H. Fechner, Würzburg 1964.
Dąbrowski R., Mniejszość niemiecka w Polsce i jej działalność społeczno-kultu ralna w latach 1918-1939, Szczecin 1982. Dąbrowski R., Położenie ekonomiczne mniejszości niemieckiej w Polsce w okre sie międzywojennego dwudziestolecia (1918-1939), Szczecin 1977. Derkowska-Kostkowska B., Winter P., Z historii zboru ewangelickiego na Wil czaku, „Kronika Bydgoska”, 1998, t. XXXI. Deutsche und Polen zwischen den Kriegen. Minderheitenstatus und „ Volkstums kampf’ im Grenzgebiet. Amtliche Berichterstattung aus beiden Ländern 1920-1939, red. R. Jaworski, Μ. Wojciechowski, München 1997. Die geheime deutsche Volkszählung in Polen 1934/35. Bearbeitet durch die Deut sche Vereinigung, red. H. Kohnert, Bydgoszcz 1937. 178
Literatura Długajczyk E., Sanacja śląska 1926-1939. Zarys dziejów politycznych, Katowice 1983. Galos A., Tragizm ugody. Władze pruskie a arcybiskup Stablewski, „Przegląd Za chodni” 1975, nr 2. Gentzen F.H., „Deutsche Stiftung” - tajna instytucja rządu niemieckiego do or ganizowania „PiątejKolumny”, „Przegląd Zachodni” 1961, nr 4. Gentzen EH., Die Legende vom „Bromberger Blutsonntag” und die deiutsche fünfte Kolonne in Polen, [w:] September 1939, Hg. B. Spirų, Berlin 1959. Gentzen EH., Niemieckie ośrodki organizujące i popierające V Kolumnę impe rializmu niemieckiego w Europie, [w:ļ Irredenta niemiecka w Europie środ kowej i południowo-wschodniej przed II wojną światową, red. H. Batowski, Katowice-Kraków 1971. Gębołyś Z., Biblioteki mniejszości niemieckiej w II Rzeczypospolitej, Katowice 2012. Gogol-Droźniakiewicz B„ Życie muzyczne w Bydgoszczy w latach 1920-1939, Bydgoszcz 2005. Gondek Z., Działalność Abwehry na terenie Polski 1933-1939, Warszawa 1971. Gostyński K., Zarys historii politycznej Niemców w województwach zachodnich po wojnie, „Strażnica Zachodnia” 1933, t. XII, z. 1-2. Grünberg К., Nazi-Front Schlesien. Niemieckie organizacje polityczne w woje wództwie śląskim w latach 1933-1939, Katowice 1963. Grünberg K„ Niemcy i ich organizacje polityczne w Polsce międzywojennej, War szawa 1970. Grzegorczyk P., Uwagi o prasie niemieckiej w Polsce, „Strażnica Zachodnia” 1933, t. XII, z. 1-2. Hauser P., Landbund Weichselgau — zawodowa organizacja rolnicza mniejszości niemieckiej w województwie pomorskim w latach 1920-1939, „Zapiski Hi storyczne” 1979, t. XLIV. Hauser P.,
Mniejszość niemiecka w województwie pomorskim w latach 19201939, Wrocław 1981. Hauser P., Przedstawiciele mniejszości niemieckiej w parlamencie II Rzeczypo spolitej, Warszawa 2014. Hauser P., Stosunki narodowościowe i polityczne w diecezji chełmińskiej w okre sie II Rzeczypospolitej, [w:] Z przeszłości diecezji chełmińskiej 1243-1992, red. Μ. Biskup, Toruń 1994. Heda К., Die Diözese Kattowitz und die deutschen Katholiken in den Jahren 1925 bis 1939. Ein Bericht, „Archiv für schlesische Kirchengeschichte” 1984, t. 42. Heidelck E, Das Deutschtum in Westpreußen und Posen, Berlin 1935. 179
Wykaz źródeł i literatury Heidelck F., Die Zahl der Deutschen in Polen, „Deutsche Blätter in Polen” 1927, H. 1. Heike O., Das Deutschtum in Polen 1918-1939, Bonn 1955. Holzer J„ Mozaika polityczna Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1974. Hölzle E., Die Weltpolitik und das Deutschtum im Osten am Ende des Ersten Weltkrieges, [w:] Die deutschen Ostgebiete zur Zeit der Weimarer Republik. Studien zum Deutschtum im Osten, H. 3, herausgegeben von der Senats kommission für das Studium des Deutschtums im Osten an der Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn, Köln-Graz 1966. Jacobsen H.A., Nationalsozialistische Polenpolitik 1933-1938, Frankfurt a. Main 1968. Jarkiewicz Z., Kościoły bydgoskie po wyzwoleniu miasta z pruskiej niewoli w 1920 r w świetle publikacji „Dziennika Bydgoskiego”, „Kronika Byd goska” 1996, t. XVIII. Jastrzębski W, Kościół rzymskokatolicki na Kosznajderii w latach 1920-1939 oraz w latach 1939-1945, [w:] Kosznajderskie miscellanea, red. J. Szwankowski, Chojnice 2015. J.F., Niemiecka działalność kulturalno-oświatowa na Pomorzu i w Wielkopolsce, „Strażnica Zachodnia” 1933, t. XVII. Kabaciński R., Kotowski W, Wójciak J., Bydgoszcz. Zarys dziejów, Bydgoszcz 1980. Kessler W, Die deutsche Bevölkerung Pommerellens und Großpolens nach dem Ersten Weltkrieg (1919-1929), [w:] H. Rauschning, Die Abwanderung der Deutschen aus Westpreußen und Posen nach dem Ersten Weltkrieg. Ein Bei trag zur Geschichte der deutsch-polnischen Beziehungen 1919-1929. Die Entdeutschung Westpreußens und Posens, im Nachdruck herausgegeben von Wolfgang Kessler, Essen 1988, s. XXXIII-XXXV.
Kierski K„ Ochrona praw mniejszości niemieckiej w Polsce, Poznań 1933. Kierski K„ Prawa mniejszości niemieckiej w Polsce, „Strażnica Zachodnia” 1923, nr 3. Kierski K., Stanowisko nasze wobec Niemców. Kilka uwag z powodu książki H. Rauschninga: „Die Entdeutschung Westpreussens und Posens” (Ber lin 1930), Poznań 1930 - nadbitka ze „Strażnicy Zachodniej” 1930, nr 2. Klimkiewicz W, KardynałLedóchowski na tle swojej epoki, t. 1-3, Poznań 1987-1988. Kopczyk H., Niemiecka działalność wywiadowcza na Pomorzu 1920-1933, Gdańsk 1970. Koszéi B„ Polityka Niemiec wobec mniejszości niemieckiej w Polsce na tle poli tyki mniejszościowej Rzeszy w Europie Środkowej i Południowo- Wschodniej 180
Literatura w okresie międzywojennym, [w:] Polska - Niemcy ֊ mniejszość niemiecka w Wielkopolsce. Przeszłość i teraźniejszość, red. A. Sakson, Poznań 1994. Kosznajderia. Dzieje niemieckiej enklawy osadniczej na Pomorzu Gdańskim, red. J. Szwankowski, Chojnice 2013. Kościoły ziemi bydgoskiej. Nasze dziedzictwo, red. W. Mróz, Bydgoszcz, [ok. 2003]. Kościół katolicki w Bydgoszczy: Kalendarium, red. J. Kutta, Bydgoszcz 1997. Kotowski A.S., Czy w Bydgoszczy istniała odrębna parafia dla Niemców kato lików? Ekspertyza adwokata Jana Maciaszka z 1922 roku, „Kronika Byd goska” 2020, t. XLI. Kotowski A.S., Dzieje Bydgoszczy w historiografii niemieckiej, [w:] Skrypto rium. Prace historyczne ofiarowane Profesorowi Tomaszowi Nowakowskie mu, red. D. Dąbrowski, D. Karczewski, M.G. Zieliński, Bydgoszcz 2021. Kotowski A.S., Die erste Vertreibung der Deutschen? Die Migrationsbewegun gen in Posen und Pommereilen nach dem Ersten Weltkrieg, [w:] Unfreiwilli ger Aufbruch. Migration und Revolution von der Französischen Revolution bis zum Prager Frühling, red. D. Dahlmann, Essen 2007, s. 171-186. Kotowski A.S., Narodowa demokracja wobec nazizmu i Trzeciej Rzeszy, Toruń 2006. Kotowski A.S., Niemieccy katolicy w Polsce a ujednolicenie organizacji mniej szościowych w latach 1933-1939, [w:] Antyhitlerowska opozycja 1933-1939. Wolne Miasto Gdańsk, Prusy Wschodnie, Śląsk, Łódź, red. Μ. An drzejewski, Warszawa 1996. Kotowski A.S., Polens Politik gegenüber seiner deutschen Minderheit 1919-1939, Wiesbaden 1998. Kotowski A.S., Polityka narodowościowa władz polskich wobec mniejszości nie mieckiej w
przededniu II wojny światowej, [w:] Ludzie, idee, wojny. Studia z dziejów Europy Środkowowschodniej. Księga pamiątkowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Włodzimierza Jastrzębskiego, red. T. Kawski, J. Maciejewski, Bydgoszcz 2009. Kotowski A.S., Polityka władz państwowych i kościelnych wobec mniejszości niemieckiej w Polsce w latach 1918-1939, [w:] Od nacjonalistycznych kon frontacji do porozumienia europejskiego. Rola Kościołów w dziejowej dro dze Niemiec i Polski w XIX і XX wieku, red. G. Bester, Wałbrzych 2004. Kotowski A.S., Polityka władz polskich wobec mniejszości niemieckiej w latach 1919-1925, [w:] Mniejszość niemiecka w II Rzeczypospolitej, red. B. Linek, Opole 2021. Kotowski A.S., Polska polityka narodowościowa wobec mniejszości niemieckiej w latach 1919-1939, Toruń 2002. 181
Wykaz źródeł i literatury Kotowski A.S., Problem badań transnarodowych nad historią kultury i życia muzycznego na przykładzie dawnej Prowincji Poznańskiej, [w:] Bydgoszcz miasto wielu kultur i narodowości, red. K. Grysińska, W. Jastrzębski, A.S. Kotowski, Bydgoszcz 2009. Kotowski A.S., Rola symboli religijnych w kształtowaniu świadomości narodo wej Polaków w zaborze pruskim (1870-1918), „Studia Gnesnensia”, 2007, t. 20. Kotowski A.S., „ Ukrainisches Piemont”? Die Karpatenukraine am Vorabend des Zweiten Weltkrieges, „Jahrbücher für Geschichte Osteuropas” 2001, Bd. 49. Kotowski A.S., Wokół sporów i konfliktów narodowościowych w parafii bydgo skiej w latach 1906-1939, „Kronika Bydgoska” 2007, t. XXVIII. Kotowski A.S., Zwischen Staatsräson und Vaterlandsliebe. Die Polnische Frak tion im Deutschen Reichstag 1871-1918, Düsseldorf 2007. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Die Lage der deutschen Katholiken in Polen in den Jahren 1919-1939, „Zeitschrift für Ostforschung” 1990, nr 1. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Dzieje kościoła i parafii św. Trójcy w Bydgoszczy (częśćpierwsza - do 1939 roku), „Studia Gnesnensia” 1982-1983, t. 7. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Lojalizm czy irredenta? Mniejszość niemiec ka wobec państwa polskiego w latach 1919-1939, [w:] Polska - Polacy ֊ mniejszości narodowe, red. W. Wrzesiński, Wrocław 1992. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Niemiecka mniejszość narodowa w Polsce i jej rola w polityce Niemiec w latach 1918-1939, [w:] Historyczne, polityczne i prawne aspekty tez RFN o niemieckiej mniejszości narodowej w Polsce, część I, red. J. Barez, Wydawnictwo Głównej
Komisji Badania Zbrodni Hi tlerowskich w Polsce, Instytut Pamięci Narodowej, Informacja wewnętrzna nr 97, Warszawa 1988. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Opozycja antyhitlerowska wśród katolików nie mieckich w Polsce w latach 1933-1939, [w:] Studia nad opozycją antyhitle rowską w Trzeciej Rzeszy 1933-1945, red. K. Jońca, Warszawa 1990. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Spór o probostwo bydgoskie 1906-1912 (przyczy nek do dziejów walk o polskość kościoła katolickiego w zaborze pruskim), „Studia Gnesnensia” 1981, t. 6. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Teatry Deutsche Bühne w Wielkopolsce i na Po morzu 1919-1939, Warszawa-Poznań 1985. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Wybrane problemy życia kulturalnego mniejszości niemieckiej w Polsce, [w:] Rola mniejszości niemieckiej w rozwoju stosun ków politycznych w Europie 1918-1945, red. A. Czubiński, Poznań 1984. 182
Literatura Kotowski W. [Kotowski A.S.], Zarys dziejów kościoła i parafii św. Trójcy w Byd goszczy, Bydgoszcz 1982. Kowalak T., Deutsche Rundschau in Polen 1918-1939. Zarys monograficzny, „Zapiski Historyczne” 1970, է. XXXV, z. 1, s. 123-151. Kowalak T., Niemiecki ośrodek prasowy w Bydgoszczy w okresie międzywojen nym, „Kwartalnik Historyczny” 1967, nr 4, s. 963-974. Kowalak T., Prasa niemiecka na Pomorzu Gdańskim w latach 1920-1933, „Zapi ski Historyczne” 1967, t. XXXII. Kowalak T., Prasa niemiecka w Polsce 1918-1939. Powiązania i wpływy, War szawa 1971. Kowalak T., Spółdzielczość niemiecka na Pomorzu 1920-1938, Warszawa 1965. Kowalczuk Z., Kardynał Mieczysław Halka Ledóchowski - prymas czasów nie woli. Poglądy na polskie sprawy z Rzymu w świetle korespondencji do taj nych administratorów archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej w latach 1876-1886, Gniezno 2003. Kowalski W.T., Ostatni rok Europy (1939), Warszawa 1989. Krasuski J., Stosunki polsko-niemieckie 1919-1932, Poznań 1975. Krekeler N., Revisionsanspruch und geheime Ostpolitik der Weimarer Repub lik. Die Subventionierung der deutschen Minderheit in Polen 1919-1933, Stuttgart 1973. Krysiński A., Ludność polska a mniejszość w Polsce w świetle spisów ludności w 1921 roku i w 1931 roku, „Studia Narodowościowe” 1932, nr 5. Krysiński A., Struktura narodowościowa miast polskich, „Studia Narodowościo we” 1937, nr 3. Krzyżanowski L., Kościół katolicki wobec mniejszości niemieckiej na Górnym Śląsku w latach 1922-1930, Katowice 2000. Kutta J., Społeczeństwo Bydgoszczy w latach 1920-1939, [w:] Historia Bydgosz czy, t.
II, cz. 1:1920-1939, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 1999. Lahoda Μ. (Jakimiak B.), Zachodnia granica Polski, Warszawa 1918. Lakeberg B.D., Die deutsche Minderheitenpresse in Polen 1918-1939 und ihr Polen- und Judenbild, Frankfurt a. Μ, 2010. Lattermann A., Deutsche Forschung im ehemaligen Polen 1919-1939, [w:] Deut sche Ostforschung. Ergebnisse und Aufgaben seit dem Ersten Weltkrieg. Herausgegeben von H. Aubin, O. Brunner, W. Kohte, J. Papritz, Leipzig 1943, Bd. 2, [Deutschland und der Osten. Quellen und Forschungen zur Geschichte ihrer Beziehungen, Bd. 21]. Lück K., Der Lebenskampf im deutsch-polnischen Grenzraum, Berlin 1940. Łączewski J., Eduard Pant. Sylwetka śląskiego Niemca - antyfaszysty, „Studia Śląskie” 1984, t. 43. 183
Wykaz źródeł i literatury Łypacewicz W., Liczba Niemców w Polsce i Polaków w Niemczech, „Studia Na rodowościowe” 1927, nr 2. Macała J„ Duszpasterstwo a narodowość wiernych. Kościół katolicki w diecezji katowickiej wobec mniejszości niemieckiej 1922-1939, Wrocław-Katowice 1999. Makowski E., Kształtowanie się stosunków społeczno-politycznych w Wielkopol sce w latach 1926-1939, Warszawa-Poznań 1979. Makowski E., Mniejszość niemiecka w Polsce w polityce niemieckiej, [w:] Rola mniejszości niemieckiej w rozwoju stosunków politycznych w Europie 19181945, red, A. Czubiński Poznań 1984. Makowski E., Wpływ zwycięstwa hitleryzmu w Niemczech na mniejszość nie miecką w Wielkopolsce, [w:] Rola Wielkopolski w dziejach narodu polskie go, red. S. Kubiak, L. Trzeciakowski, Poznań 1979. Malinowski K., Niemieckie badania historyczne w Polsce. Działalność Histo rische Gesellschaft in Polen (HG) w latach 1919-1939, „Przegląd Zachod ni” 1990, nr 5/6. Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939-1945, z. I: straty osobowe, red. W. Jacewicz, J. Woś, Warszawa 1977. Matelski D., Niemcy i mniejszość niemiecka w Wielkopolsce w historiografii, [w:] Polska - Niemcy - Mniejszość niemiecka w Wielkopolsce. Przeszłość i teraźniejszość, red. A. Sakson, Poznań 1994. Matelski D., Niemcy w IIRzeczypospolitej (1918-1939), Toruń 2017,1.1 i II. M.H., O muzyce i koncertach u nas i u Niemców, „Strażnica Zachodnia” 1922, 1.1, nr 8. M;H., Praca kulturalno-oświatowa w obozie niemieckim, „Strażnica Zachodnia” 1923, է. II, nr 1-3. Mędrzecki W, Liczebność i
rozmieszczenie grup narodowościowych w Drugiej Rzeczypospolitej w świetle wyników drugiego spisu powszechnego (1931 r), „Dzieje Najnowsze” 1983, nr 1-2. Meissner L., Niemieckie organizacje antyfaszystowskie w Polsce 1933-1939, Warszawa 1973. Mroczko Μ., Stosunki narodowościowe na Pomorzu w latach 1920-1939, „Ze szyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. „Historia” 1975, nr 4. Nadobnik Μ., Niemcy w województwach zachodnich w świetle spisu ludności zr. 1931, „Strażnica Zachodnia” 1933, է. XII, z. 1-2. Nasarski P.E., Deutsche Jugendbewegung und Jugendarbeit in Polen 1919-1939, Würzburg 1957. 184
Literatura Nordblom P., Dr. Eduard Pant. Biographie eines katholischen Minderheitenpo litikers in der Wojewodschaft Schlesien (bis zum Jahr 1932), „Oberschlesi sches Jahrbuch” 1987, Bd. 3. Nordblom P., Für Glaube und Volkstum. Die katholische Wochenzeitung „Der Deutsche in Polen ” (1934-1939) in der Auseinandersetzung mit dem Natio nalsozialismus, Paderborn-München-Wien-Zürich 2000. Opisy parafii i kościołów bydgoskich 1791-1921. Wybór źródeł, wyd. K. Śmigiel, Bydgoszcz 2004. Oppitz К., Die „Deutsche Stiftung” und ihre Tätigkeit bei der Vorbereitung des 2. Weltkrieges, „Komunikaty Instytutu Bałtyckiego” 1969, z. 10. Osiński S., V Kolumna na Pomorzu Gdańskim, Warszawa 1965. Papée S., Dziesięć lat teatru w Polsce Zachodniej (1918-1928), „Strażnica Za chodnia” 1930, t. XIII, z. 2. Pastuszewski S., Chrześcijańskie związki wyznaniowe w Bydgoszczy wobec kwe stii narodowościowych i społecznych w dobie I wojny światowej, Powstania Wielkopolskiego i pierwszych lat odrodzonego państwa polskiego, Byd goszcz 1990. Pospieszalski K.M., O znaczeniu zamachu bombowego w Tarnowie i innych pro wokacjach nazistowskich z sierpnia i września 1939 r. dla polityki okupacyj nej Trzeciej Rzeszy wobec Polski, „Przegląd Zachodni” 1985, nr 5/6. Pospieszalski K.M., Zamachy nazistowskie na mienie niemieckie. Plany Reichsführera SS z lata 1939 roku, „Przegląd Zachodni” 2004, nr 1. Potocki S., Deutsche Stiftung ֊ tajna agenda rządu niemieckiego do spraw mniejszości niemieckich w okresie międzywojennym, [w:] Rola mniejszo ści niemieckiej w rozwoju stosunków politycznych w Europie 1918-1945, red. A.
Czubiński, Poznań 1984, s. 267-275. Potocki S., Położenie mniejszości niemieckiej w Połsce 1918-1938, Gdańsk 1969. Rabant T., Antypolska działalność niemieckiej służby dyplomatycznej i konsular nej w Polsce w przededniu II wojny światowej orazjej ewakuacja i likwida cja, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2006, nr 5/1 (9), s. 199-215. Rasmus H„ Pommerellen-Westpreufien 1919-1939, München-Berlin 1989. Rauschning H., Die Entdeutschung Westpreußens und Posens. Zehn Jahre polni sche Politik, Berlin 1930. Rauschning H., Deutsche Vortragsveranstaltungen in Posen. Fünftes Vorlesungs verzeichnis, Poznań 1922. Rhode G., Das Deutschtum in Posen und Pommerellen in der Zeit der Weimarer Republik, [w:] Die deutschen Ostgebiete zur Zeit der Weimarer Republik, Köln-Graz 1966. Rhode G., Kleine Geschichte Polens, Darmstadt 1965. 185
Wykaz źródeł i literatury Rosenbaum S., Między katolicyzmem a nacjonalizmem. Związek Niemieckich Katolików w Polsce w województwie śląskim 1923-1939, Katowice-War szawa 2020. Rosenfeld G., Von der Rapallo-Politik zum Hitler-Stalin-Pakt. Neue Doku mentenpublikationen aus russischen (ehemals sowjetischen) Archiven zu den deutsch-sowjetischen Beziehungen zwischen 1925 i 1940, „Militärge schichtliche Mitteilungen” 1993, t. 52. Rudnicki B.D., Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa 1924-1996, „Ka lendarz Bydgoski” 1998, t. XXXI. Samerski S., Priester im annektierten Polen. Sie Seelsorge deutscher Geistlicher in den an das Deutsche Reich angeschlossenen polnischen Gebieten 19391945, Bonn 1997. Sobczak j., Propaganda zagraniczna Niemiec weimarskich wobec Polski, Po znań 1973. Stażewski Μ., Exodus. Migracja ludności niemieckiej z Pomorza do Rzeszy po I wojnie światowej, Gdańsk 1998. Stoliński Z., Liczba i rozmieszczenie Niemców w Polsce, „Studia Narodowościo we” 1927, nr 4. Szaliński T., Statystyka ludności byłej dzielnicy pruskiej, „Strażnica Zachodnia” 1922, t.I. Szczerbiński H., Niemieckie organizacje socjalistyczne w Drugiej Rzeczypospo litej, Warszawa 1986. Szefer A., Dywersyjno-sabotażowa działalność wrocławskiej Abwehry na zie miach polskich w przededniu agresji hitlerowskiej w 1939 r, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1987, t. XXXII. Szefer A., Hitlerowska prowokacja w Gliwicach oraz w Stodołach i Byczynie 31 sierpnia 1939 roku, Gliwice 1989. Szefer A., Mniejszość niemiecka w Połsce w służbie V Kolumny hitlerowskiej, [w:]
Irredenta niemiecka w Europie środkowej i południowo-wschodniej przed II wojną światową, red. H. Batowski, Katowice-Kraków 1971. Szefer A., Życie kulturalno-oświatowe mniejszości niemieckiej w Polsce w okre sie międzywojennym, „Zaranie Śląskie” 1966, z. 2. Szturm de Szírem E., Prawdziwa statystyka, „Kwartalnik Historyczny” 1973, nr 3. Szwankowski J., Biskup chełmiński ks. dr Augustyn Rosentreter. Szkic biograficz ny w 175. rocznicę urodzin, Pelplin 2021. Śmigiel K., Biskup Antoni Laubitz 1861-1939, Gniezno 1994. Śmigiel K., Florian Stablewski, arcybiskup gnieźnieński i poznański 1841-1906, Gniezno 1993. Tomaszewski J., Rzeczpospolita wielu narodów, Warszawa 1985. 186
Literatura Truchim S., Działalność kulturalno-oświatowa mniejszości niemieckiej w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem województw poznańskiego i pomorskiego, „Sprawy Narodowościowe” 1933, z. 2-3. Trzeciakowski L., Zabór pruski na przełomie epok, „Dzieje Najnowsze” 2004 nr 3. Turowski S„ Deutschtumsbund i organizacje afiliowane na Pomorzu w latach 1920-1923, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowe go” 1974, t. X. Turowski S„ Narodowosocjalistyczna Partia Robotników Niemieckich na Po morzu w okresie II Rzeczypospolitej, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, Warszawa-Poznań 1978, t. XIII. Turowski S., Zjednoczenie Niemieckie w Sejmie i Senacie (Deutsche Vereinigung im Sejm und Senat) konspiracyjna organizacja niemiecka na Pomorzu w la tach 1923-1939, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Na ukowego” 1975, t. XI. Umiński J., Dzieje parafii i kościoła pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Bydgoszczy w latach 1920-1972, „Nasza Przeszłość” 2005, t. 103. Urbański Z., Mniejszości narodowe w Polsce, Warszawa 1932. Walkusz J., Duchowieństwo katolickie diecezji chełmińskiej 1918-1939, Pelplin 1992. Wanatowicz Μ. W., Historia społeczno-polityczna Górnego Śląska i Śląska Cie szyńskiego w latach 1918-1945, Katowice 1994. Wapiński R., Z dziejów tendencji nacjonalistycznych. O stanowisku Narodowej Demokracji wobec kwestii narodowej w latach 1893-1939, „Kwartalnik Hi storyczny” 1973, nr 4. Waszak S„ Liczba Niemców w Polsce w latach 1931-1959, „Przegląd Zachodni” 1959, nr 6, s. 318-349. Widernik Μ., Mniejszość niemiecka w północnych
powiatach województwa pomorskiego w latach 1920-1939, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humani stycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Historia” 1978, nr 8. Woźny A., Problem mniejszości niemieckiej w Polsce 1938-1939 w świetle do kumentów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i najwyższych władz wojsko wych, „Przegląd Zachodni” 1990, z. 4. Zieliński Z., Katolicka mniejszość niemiecka w Wielkopolsce i na Pomorzu 1918-1939, Poznań 2001. Zieliński Z., Wykonanie ustawy sejmu pruskiego z 11 V 1873 r. o kształceniu i zatrudnieniu duchowieństwa na terenie archidiecezji gnieźnieńskiej i po znańskiej 1873-1887 r, „Studia Historyczne” 1968, t. II. Zimmer C., Das Orchester der Deutschen Bühne, [w:] Aus Brombergs Vergan genheit, hrsg. G. Meinhardt, Wilhelmshaven 1973. 187
|
| adam_txt |
Spis treści Wstęp. 7 1. Niemiecka mniejszość narodowa w Polsce i jej rola w polityce Niemiec w latach 1918-1939. 9 1.1. Mniejszość niemiecka w Polsce w latach dwudziestych. 9 1.2. Mniejszość niemiecka w Polsce po objęciu władzy w Niemczech przez narodowy socj alizm. 29 1.3. Zakończenie. 42 2. Wybrane problemy życia kulturalnego mniejszości niemieckiej w Polsce. 44 2.1. Towarzystwa naukowe. . 2.2. Biblioteki i czytelnictwo. 2.3. Prasa. 2.4. Amatorski ruch śpiewaczy. 2.5. Amatorski ruch teatralny. 2.6. Zakończenie. Polityka władz państwowych i kościelnych wobec katolików niemieckich w Polsce w latach 1918-1939 . 59 4. Niemieccy katolicy w Polsce a ujednolicenie organizacji mniejszościowych w latach 1933-1939. 80 3. 5. Emigracja
Niemców z Wielkopolski i Pomorza po pierwszej wojnie światowej. 90 6. Polityka narodowościowa władz polskich wobec mniej szóści niemieckiej w przededniu drugiej wojny światowej. 5 107 50 52 53 55 56 58
Spis treści 7. Wokół sporów i konfliktów narodowościowych w parafii bydgoskiej wiatach 1906-1939. 125 7.1. W latach zaboru pruskiego ( 1906-1918). 125 7.2. W latach Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939). 153 Nota bibliograficzna. 173 Wykaz rycin. 174 Wykaz tabel. 174 Wykaz źródeł i literatury. 175 Summary. 188
Summary Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars This publication is a collection of earlier texts on the history of the German mi nority in Poland during the interwar period. They are the result of decades of re search by the author in both Poland and Germany and have one thing in common: they are based on extensive source material from the Polish and German archives, in particular the Political Archives of the Federal Foreign Office in Berlin. The texts collected in this publication are from 1985-2007. They have been published in publications that are not easily accessible, regional or published in Germany; Over the years, they have maintained their value of knowledge and information and can provide inspiration for further research. Bayerfeebe StaatsWbfcixhejț München
Wykaz źródeł i literatury Źródła archiwalne 1. Politisches Archiv des Auswärtigen Amtes Berlin Politische Abteilung IV, Politik 16, Bd. 3, Bd. 5, Bd. 6, Bd. 8, Bd. 10, Bd. 11, Bd. 12, Bd. 14; Politik 25, Bd. 3, Bd. 6, Bd. 17, Bd. 20, Bd. 21, Bd. 24, Bd. 27, Bd. 275/3 Abteilung Pol. V, Po 1, Bd. 2; Po 25, Bd. 2; Bd. 5, Bd. 9; Po 28, Bd. 344 Abteilung VI-Kultur, Polen, Bd. 1-3, Bd. 5, Bd. 7, Bd. 16, Bd. 16a, Bd. 1 do 22, Bd. 24, Bd. 25, Bd. 27, Bd. 28, Bd. 32 Kult. Pol. VI A, 20 К Kult. Pol. VI a, 20 Polen, Bd. 1, Bd. 5, Bd. 6; Kathol. Sachen, 20, Bd. 1 Abteilung Polen Verschluss, Po g Polen, Bd. 7, Bd. 8, Bd. 10, Bd. 11 Geheimakten, Polen. Pol. 2, Bd. 1, Bd. 5/II, Bd. 6, Bd. 7, Bd. 9; Polen. Pol. 25, Bd. 1, Bd. 6, Bd. 7, Bd. 8, Bd. 9, Bd. 18; Polen. Pol. 25M Dienststelle Ribbentrop, 16/1-3 Büro des Chefs der Auslandorganisation der NSDAP, Bd. 29 Rom-Vatikan, nr 370, nr 371, nr 761, nr 762, nr 781, nr 78, nr 787 Generalkonsulat Posen, К 2, KK, Bd. 2, Minderheiten Bd. 7, Bd. 8 Generalkonsulat Thorn, К 1, Bd. 1, К 1, Bd. 2, К 3; Po 26, Bd. 1; geh. II d, Bd. 2, Bd. 3 Generalkonsulat Kattowitz, В 29 Botschaft Warschau, РІЗЬ, Bd. 2; PIII, Bd. 3; PIII 2a, Bd. 2; PIII 2b-J, Bd. 2 Deutsche Passstelle Bromberg, V 12 2. Bundesarchiv Berlin Deutsche Stiftung, nr 138, nr 140, nr 152, nr 431-448, nr 581 Reichsministerium für Wissenschaft, Erziehung und Volksbildung, nr 10 Reichskanzlei, R 43 II, nr 1483b 175
Wykaz źródeł i literatury 3. Bundesarchiv - Militärarchiv Freiburg i. Br. Wehrmachtsuntersuchungsstelle, RW 5/v 56 4. Bundesarchiv Koblenz Nachlass Leo Wegener, W 80 5. Archiwum Akt Nowych Ministerstwo Spraw Zagranicznych, որ 206, որ 2238, որ 4897, որ 4899, որ 4902, ПГ 11468, ПГ11469, ПГ11474, ПГ11468, ПГ 11479 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, որ 2241, mikrofilmy որ 25532, որ 25554, որ 25555, ПГ 25567 Kancelaria Naczelnika Państwa, որ 180 Prezydium Rady Ministrów, mikrofilm որ 20188 6. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy Urząd Wojewódzki Pomorski, nr 85, nr 218, nr 719, nr 763, nr 21081, nr 21082, nr 21091, nr 21094, nr 22006 Deutschtumsbund zur Wahrung der Minderheitsrechte, որ 234 Regencja Bydgoska, 1/9402,1/9420 7. Archiwum Państwowe w Toruniu Akta miasta Torunia, nr 179 8. Archiwum Państwowe w Poznaniu Urząd Wojewódzki Poznański, nr 1595, mikrofilm nr 159528, nr 5675, nr 5676, nr 5678 9. Archiwum Państwowe w Katowicach Akta Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego, mikrofilm F 16066 10. Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie Akta Konsystorza Generalnego, sygn. 231, sygn. 20, sygn. 236, sygn. 238 Ata Kapituły Gnieźnieńskiej, sygn. Асар IIВ 17 Akta Kurii Metropolitalnej, Parafia bydgoska, sygn. 20 Archiwa Parafialne: Bydgoszcz - Fara, Parafia św. Trójcy, Parafia Najśw. Serca Pana Jezusa 11. Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu Akta Konsystorza Arcybiskupiego, nr 9300, Akta personalne ks. dra Józefa Paecha 176
Literatura 12. Archiwum parafii św. Trójcy w Bydgoszczy Księgi protokolarne dozoru kościoła farnego w Bydgoszczy (17.12.18971.07.1912) Kronika parafii św. Trójcy Źródła drukowane Akten zur deutschen auswärtigen Politik: 1918-1945՝, aus dem Archiv des Aus wärtigen Amts, Serie D: 1937-1945, Bd. 7, Göttingen 1991. Akten zur preußischen Kirchenpolitik in den Bistümern Gnesen-Posen, Kulm und Ermland 1885-1914. Aus dem Politischen Archiv des Auswärtigen Amtes. Hrsg, von E. Gatz, Veröffentlichungen der Kommission fur Zeitgeschichte. Reihe A., Quellen, Bd. 21, Mainz 1977. Documenta ecclesias civitatis Bidgostiensis (Bromberg) concernentia, wyd. Eduard Becker, Berlin 1918. Elenchus omnium ecclesiarum et universi cleri Archidioecesis Gnesnensis: pro anno domini, 1913. Podręczna encyklopedia kościelna, oprać, pod kier. ks. S. Galla i in., red. Z. Chełmicki, Warszawa 1913, t. XXIX-XXX. Preußische Statistik załata 1861-1910. Literatura Aleksandrowicz Μ., Życie religijne, [w:] Historia Bydgoszczy, t. II, cz. 1, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 1999. Antyhitlerowska opozycja 1933-1939. Wolne Miasto Gdańsk, Prusy Wschodnie, Śląsk, Łódź, red. Μ. Andrzejewski, Warszawa 1996. Bierschenk T., Die deutsche Volksgruppe in Polen 1934-1939, Würzburg 1954. Bismarck О. von, Gedanken und Erinnerungen. Reden und Briefe, Berlin 1951. Borowski W, Polskość miast b. dz. pruskiej w świetle rezultatów spisu z roku 1921, „Strażnica Zachodnia” 1922,1.1, nr 3. Breitinger H., Als deutscher Seelsorger in Posen und im Warthegau 1934-1945. Erinnerungen, Mainz 1984. Breyer R., Das Deutsche Reich und Polen 1932-1937.
Außenpolitik und Volks gruppenfrage, Würzburg 1955. Breyer R., Die deutsche Bevölkerung in Polen 1933-1939, [w:] Deutschland und Polen von der nationalsozialistischen Machtergreifung bis zum Ende des 177
Wykaz źródeł ¡ literatury Zweiten Weltkrieges. XVIII, deutsch-polnische Schulbuchkonferenz der Hi storiker 28. Mai bis 2. Juni 1985 in Nowogard (Naugard), red. W. Jacobmeyer, Braunschweig 1986. Breza В., Życie codzienne Polaków i Niemców na terenie Kosznajderii w okresie międzywojennym, [w:] Kosznajderia - kraina i ludzie między Chojnicami a Tucholą (XV-XXw.), red. W. Jastrzębski, Bydgoszcz-Tuchola 2003. Broszat Μ., Zweihundert Jahre deutsche Polenpolitik, Frankfurt 1972. Chinciński T., Forpoczta Hitlera. Niemiecka dywersja w Polsce w 1939 roku, Gdańsk-Warszawa 2010. Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939, Wrocław-Warszawa 1979. Cygański Μ., Mniejszość niemiecka w Polsce centralnej w latach 1918-1939, Łódź 1962. Cygański Μ., Niemieckie Towarzystwo Historyczne w Poznańskiem (1885-1945), „Przegląd Zachodni” 1969, nr 6. Cygański Μ., Volksbund w służbie III Rzeszy 1933-1938, Opole 1968. Cygański Μ., Zawsze przeciwko Polsce. Kariera polityczna Otto Ulitza, Warsza wa 1966. Czubiński A., Badania niemcoznawcze w Polsce XX wieku, [w:] Z badań nad dziejami stosunków polsko-niemieckich, red. A. Czubiński, R. Wryk, Po znań 1991. Czubiński A., Najnowsze dzieje Polski 1914-1983, Warszawa 1987. Ćwięk H., Kilka uwag na temat polityki władz sanacyjnych wobec mniejszości niemieckiej na Górnym Śląsku w łatach 1934-1939, „Studia i Materiały z Dziejów Śląska” 1987, t. 16. Das Deutschtum in Polnisch-Schlesien. Ein Handbuch über Land und Leute, Hrsg, von V. Kauder, Plauen 1932. Deutschland und Polen 1772-1945, red. H. Fechner, Würzburg 1964.
Dąbrowski R., Mniejszość niemiecka w Polsce i jej działalność społeczno-kultu ralna w latach 1918-1939, Szczecin 1982. Dąbrowski R., Położenie ekonomiczne mniejszości niemieckiej w Polsce w okre sie międzywojennego dwudziestolecia (1918-1939), Szczecin 1977. Derkowska-Kostkowska B., Winter P., Z historii zboru ewangelickiego na Wil czaku, „Kronika Bydgoska”, 1998, t. XXXI. Deutsche und Polen zwischen den Kriegen. Minderheitenstatus und „ Volkstums kampf’ im Grenzgebiet. Amtliche Berichterstattung aus beiden Ländern 1920-1939, red. R. Jaworski, Μ. Wojciechowski, München 1997. Die geheime deutsche Volkszählung in Polen 1934/35. Bearbeitet durch die Deut sche Vereinigung, red. H. Kohnert, Bydgoszcz 1937. 178
Literatura Długajczyk E., Sanacja śląska 1926-1939. Zarys dziejów politycznych, Katowice 1983. Galos A., Tragizm ugody. Władze pruskie a arcybiskup Stablewski, „Przegląd Za chodni” 1975, nr 2. Gentzen F.H., „Deutsche Stiftung” - tajna instytucja rządu niemieckiego do or ganizowania „PiątejKolumny”, „Przegląd Zachodni” 1961, nr 4. Gentzen EH., Die Legende vom „Bromberger Blutsonntag” und die deiutsche fünfte Kolonne in Polen, [w:] September 1939, Hg. B. Spirų, Berlin 1959. Gentzen EH., Niemieckie ośrodki organizujące i popierające V Kolumnę impe rializmu niemieckiego w Europie, [w:ļ Irredenta niemiecka w Europie środ kowej i południowo-wschodniej przed II wojną światową, red. H. Batowski, Katowice-Kraków 1971. Gębołyś Z., Biblioteki mniejszości niemieckiej w II Rzeczypospolitej, Katowice 2012. Gogol-Droźniakiewicz B„ Życie muzyczne w Bydgoszczy w latach 1920-1939, Bydgoszcz 2005. Gondek Z., Działalność Abwehry na terenie Polski 1933-1939, Warszawa 1971. Gostyński K., Zarys historii politycznej Niemców w województwach zachodnich po wojnie, „Strażnica Zachodnia” 1933, t. XII, z. 1-2. Grünberg К., Nazi-Front Schlesien. Niemieckie organizacje polityczne w woje wództwie śląskim w latach 1933-1939, Katowice 1963. Grünberg K„ Niemcy i ich organizacje polityczne w Polsce międzywojennej, War szawa 1970. Grzegorczyk P., Uwagi o prasie niemieckiej w Polsce, „Strażnica Zachodnia” 1933, t. XII, z. 1-2. Hauser P., Landbund Weichselgau — zawodowa organizacja rolnicza mniejszości niemieckiej w województwie pomorskim w latach 1920-1939, „Zapiski Hi storyczne” 1979, t. XLIV. Hauser P.,
Mniejszość niemiecka w województwie pomorskim w latach 19201939, Wrocław 1981. Hauser P., Przedstawiciele mniejszości niemieckiej w parlamencie II Rzeczypo spolitej, Warszawa 2014. Hauser P., Stosunki narodowościowe i polityczne w diecezji chełmińskiej w okre sie II Rzeczypospolitej, [w:] Z przeszłości diecezji chełmińskiej 1243-1992, red. Μ. Biskup, Toruń 1994. Heda К., Die Diözese Kattowitz und die deutschen Katholiken in den Jahren 1925 bis 1939. Ein Bericht, „Archiv für schlesische Kirchengeschichte” 1984, t. 42. Heidelck E, Das Deutschtum in Westpreußen und Posen, Berlin 1935. 179
Wykaz źródeł i literatury Heidelck F., Die Zahl der Deutschen in Polen, „Deutsche Blätter in Polen” 1927, H. 1. Heike O., Das Deutschtum in Polen 1918-1939, Bonn 1955. Holzer J„ Mozaika polityczna Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1974. Hölzle E., Die Weltpolitik und das Deutschtum im Osten am Ende des Ersten Weltkrieges, [w:] Die deutschen Ostgebiete zur Zeit der Weimarer Republik. Studien zum Deutschtum im Osten, H. 3, herausgegeben von der Senats kommission für das Studium des Deutschtums im Osten an der Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn, Köln-Graz 1966. Jacobsen H.A., Nationalsozialistische Polenpolitik 1933-1938, Frankfurt a. Main 1968. Jarkiewicz Z., Kościoły bydgoskie po wyzwoleniu miasta z pruskiej niewoli w 1920 r w świetle publikacji „Dziennika Bydgoskiego”, „Kronika Byd goska” 1996, t. XVIII. Jastrzębski W, Kościół rzymskokatolicki na Kosznajderii w latach 1920-1939 oraz w latach 1939-1945, [w:] Kosznajderskie miscellanea, red. J. Szwankowski, Chojnice 2015. J.F., Niemiecka działalność kulturalno-oświatowa na Pomorzu i w Wielkopolsce, „Strażnica Zachodnia” 1933, t. XVII. Kabaciński R., Kotowski W, Wójciak J., Bydgoszcz. Zarys dziejów, Bydgoszcz 1980. Kessler W, Die deutsche Bevölkerung Pommerellens und Großpolens nach dem Ersten Weltkrieg (1919-1929), [w:] H. Rauschning, Die Abwanderung der Deutschen aus Westpreußen und Posen nach dem Ersten Weltkrieg. Ein Bei trag zur Geschichte der deutsch-polnischen Beziehungen 1919-1929. Die Entdeutschung Westpreußens und Posens, im Nachdruck herausgegeben von Wolfgang Kessler, Essen 1988, s. XXXIII-XXXV.
Kierski K„ Ochrona praw mniejszości niemieckiej w Polsce, Poznań 1933. Kierski K„ Prawa mniejszości niemieckiej w Polsce, „Strażnica Zachodnia” 1923, nr 3. Kierski K., Stanowisko nasze wobec Niemców. Kilka uwag z powodu książki H. Rauschninga: „Die Entdeutschung Westpreussens und Posens” (Ber lin 1930), Poznań 1930 - nadbitka ze „Strażnicy Zachodniej” 1930, nr 2. Klimkiewicz W, KardynałLedóchowski na tle swojej epoki, t. 1-3, Poznań 1987-1988. Kopczyk H., Niemiecka działalność wywiadowcza na Pomorzu 1920-1933, Gdańsk 1970. Koszéi B„ Polityka Niemiec wobec mniejszości niemieckiej w Polsce na tle poli tyki mniejszościowej Rzeszy w Europie Środkowej i Południowo- Wschodniej 180
Literatura w okresie międzywojennym, [w:] Polska - Niemcy ֊ mniejszość niemiecka w Wielkopolsce. Przeszłość i teraźniejszość, red. A. Sakson, Poznań 1994. Kosznajderia. Dzieje niemieckiej enklawy osadniczej na Pomorzu Gdańskim, red. J. Szwankowski, Chojnice 2013. Kościoły ziemi bydgoskiej. Nasze dziedzictwo, red. W. Mróz, Bydgoszcz, [ok. 2003]. Kościół katolicki w Bydgoszczy: Kalendarium, red. J. Kutta, Bydgoszcz 1997. Kotowski A.S., Czy w Bydgoszczy istniała odrębna parafia dla Niemców kato lików? Ekspertyza adwokata Jana Maciaszka z 1922 roku, „Kronika Byd goska” 2020, t. XLI. Kotowski A.S., Dzieje Bydgoszczy w historiografii niemieckiej, [w:] Skrypto rium. Prace historyczne ofiarowane Profesorowi Tomaszowi Nowakowskie mu, red. D. Dąbrowski, D. Karczewski, M.G. Zieliński, Bydgoszcz 2021. Kotowski A.S., Die erste Vertreibung der Deutschen? Die Migrationsbewegun gen in Posen und Pommereilen nach dem Ersten Weltkrieg, [w:] Unfreiwilli ger Aufbruch. Migration und Revolution von der Französischen Revolution bis zum Prager Frühling, red. D. Dahlmann, Essen 2007, s. 171-186. Kotowski A.S., Narodowa demokracja wobec nazizmu i Trzeciej Rzeszy, Toruń 2006. Kotowski A.S., Niemieccy katolicy w Polsce a ujednolicenie organizacji mniej szościowych w latach 1933-1939, [w:] Antyhitlerowska opozycja 1933-1939. Wolne Miasto Gdańsk, Prusy Wschodnie, Śląsk, Łódź, red. Μ. An drzejewski, Warszawa 1996. Kotowski A.S., Polens Politik gegenüber seiner deutschen Minderheit 1919-1939, Wiesbaden 1998. Kotowski A.S., Polityka narodowościowa władz polskich wobec mniejszości nie mieckiej w
przededniu II wojny światowej, [w:] Ludzie, idee, wojny. Studia z dziejów Europy Środkowowschodniej. Księga pamiątkowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Włodzimierza Jastrzębskiego, red. T. Kawski, J. Maciejewski, Bydgoszcz 2009. Kotowski A.S., Polityka władz państwowych i kościelnych wobec mniejszości niemieckiej w Polsce w latach 1918-1939, [w:] Od nacjonalistycznych kon frontacji do porozumienia europejskiego. Rola Kościołów w dziejowej dro dze Niemiec i Polski w XIX і XX wieku, red. G. Bester, Wałbrzych 2004. Kotowski A.S., Polityka władz polskich wobec mniejszości niemieckiej w latach 1919-1925, [w:] Mniejszość niemiecka w II Rzeczypospolitej, red. B. Linek, Opole 2021. Kotowski A.S., Polska polityka narodowościowa wobec mniejszości niemieckiej w latach 1919-1939, Toruń 2002. 181
Wykaz źródeł i literatury Kotowski A.S., Problem badań transnarodowych nad historią kultury i życia muzycznego na przykładzie dawnej Prowincji Poznańskiej, [w:] Bydgoszcz miasto wielu kultur i narodowości, red. K. Grysińska, W. Jastrzębski, A.S. Kotowski, Bydgoszcz 2009. Kotowski A.S., Rola symboli religijnych w kształtowaniu świadomości narodo wej Polaków w zaborze pruskim (1870-1918), „Studia Gnesnensia”, 2007, t. 20. Kotowski A.S., „ Ukrainisches Piemont”? Die Karpatenukraine am Vorabend des Zweiten Weltkrieges, „Jahrbücher für Geschichte Osteuropas” 2001, Bd. 49. Kotowski A.S., Wokół sporów i konfliktów narodowościowych w parafii bydgo skiej w latach 1906-1939, „Kronika Bydgoska” 2007, t. XXVIII. Kotowski A.S., Zwischen Staatsräson und Vaterlandsliebe. Die Polnische Frak tion im Deutschen Reichstag 1871-1918, Düsseldorf 2007. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Die Lage der deutschen Katholiken in Polen in den Jahren 1919-1939, „Zeitschrift für Ostforschung” 1990, nr 1. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Dzieje kościoła i parafii św. Trójcy w Bydgoszczy (częśćpierwsza - do 1939 roku), „Studia Gnesnensia” 1982-1983, t. 7. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Lojalizm czy irredenta? Mniejszość niemiec ka wobec państwa polskiego w latach 1919-1939, [w:] Polska - Polacy ֊ mniejszości narodowe, red. W. Wrzesiński, Wrocław 1992. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Niemiecka mniejszość narodowa w Polsce i jej rola w polityce Niemiec w latach 1918-1939, [w:] Historyczne, polityczne i prawne aspekty tez RFN o niemieckiej mniejszości narodowej w Polsce, część I, red. J. Barez, Wydawnictwo Głównej
Komisji Badania Zbrodni Hi tlerowskich w Polsce, Instytut Pamięci Narodowej, Informacja wewnętrzna nr 97, Warszawa 1988. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Opozycja antyhitlerowska wśród katolików nie mieckich w Polsce w latach 1933-1939, [w:] Studia nad opozycją antyhitle rowską w Trzeciej Rzeszy 1933-1945, red. K. Jońca, Warszawa 1990. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Spór o probostwo bydgoskie 1906-1912 (przyczy nek do dziejów walk o polskość kościoła katolickiego w zaborze pruskim), „Studia Gnesnensia” 1981, t. 6. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Teatry Deutsche Bühne w Wielkopolsce i na Po morzu 1919-1939, Warszawa-Poznań 1985. Kotowski W. [Kotowski A.S.], Wybrane problemy życia kulturalnego mniejszości niemieckiej w Polsce, [w:] Rola mniejszości niemieckiej w rozwoju stosun ków politycznych w Europie 1918-1945, red. A. Czubiński, Poznań 1984. 182
Literatura Kotowski W. [Kotowski A.S.], Zarys dziejów kościoła i parafii św. Trójcy w Byd goszczy, Bydgoszcz 1982. Kowalak T., Deutsche Rundschau in Polen 1918-1939. Zarys monograficzny, „Zapiski Historyczne” 1970, է. XXXV, z. 1, s. 123-151. Kowalak T., Niemiecki ośrodek prasowy w Bydgoszczy w okresie międzywojen nym, „Kwartalnik Historyczny” 1967, nr 4, s. 963-974. Kowalak T., Prasa niemiecka na Pomorzu Gdańskim w latach 1920-1933, „Zapi ski Historyczne” 1967, t. XXXII. Kowalak T., Prasa niemiecka w Polsce 1918-1939. Powiązania i wpływy, War szawa 1971. Kowalak T., Spółdzielczość niemiecka na Pomorzu 1920-1938, Warszawa 1965. Kowalczuk Z., Kardynał Mieczysław Halka Ledóchowski - prymas czasów nie woli. Poglądy na polskie sprawy z Rzymu w świetle korespondencji do taj nych administratorów archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej w latach 1876-1886, Gniezno 2003. Kowalski W.T., Ostatni rok Europy (1939), Warszawa 1989. Krasuski J., Stosunki polsko-niemieckie 1919-1932, Poznań 1975. Krekeler N., Revisionsanspruch und geheime Ostpolitik der Weimarer Repub lik. Die Subventionierung der deutschen Minderheit in Polen 1919-1933, Stuttgart 1973. Krysiński A., Ludność polska a mniejszość w Polsce w świetle spisów ludności w 1921 roku i w 1931 roku, „Studia Narodowościowe” 1932, nr 5. Krysiński A., Struktura narodowościowa miast polskich, „Studia Narodowościo we” 1937, nr 3. Krzyżanowski L., Kościół katolicki wobec mniejszości niemieckiej na Górnym Śląsku w latach 1922-1930, Katowice 2000. Kutta J., Społeczeństwo Bydgoszczy w latach 1920-1939, [w:] Historia Bydgosz czy, t.
II, cz. 1:1920-1939, red. Μ. Biskup, Bydgoszcz 1999. Lahoda Μ. (Jakimiak B.), Zachodnia granica Polski, Warszawa 1918. Lakeberg B.D., Die deutsche Minderheitenpresse in Polen 1918-1939 und ihr Polen- und Judenbild, Frankfurt a. Μ, 2010. Lattermann A., Deutsche Forschung im ehemaligen Polen 1919-1939, [w:] Deut sche Ostforschung. Ergebnisse und Aufgaben seit dem Ersten Weltkrieg. Herausgegeben von H. Aubin, O. Brunner, W. Kohte, J. Papritz, Leipzig 1943, Bd. 2, [Deutschland und der Osten. Quellen und Forschungen zur Geschichte ihrer Beziehungen, Bd. 21]. Lück K., Der Lebenskampf im deutsch-polnischen Grenzraum, Berlin 1940. Łączewski J., Eduard Pant. Sylwetka śląskiego Niemca - antyfaszysty, „Studia Śląskie” 1984, t. 43. 183
Wykaz źródeł i literatury Łypacewicz W., Liczba Niemców w Polsce i Polaków w Niemczech, „Studia Na rodowościowe” 1927, nr 2. Macała J„ Duszpasterstwo a narodowość wiernych. Kościół katolicki w diecezji katowickiej wobec mniejszości niemieckiej 1922-1939, Wrocław-Katowice 1999. Makowski E., Kształtowanie się stosunków społeczno-politycznych w Wielkopol sce w latach 1926-1939, Warszawa-Poznań 1979. Makowski E., Mniejszość niemiecka w Polsce w polityce niemieckiej, [w:] Rola mniejszości niemieckiej w rozwoju stosunków politycznych w Europie 19181945, red, A. Czubiński Poznań 1984. Makowski E., Wpływ zwycięstwa hitleryzmu w Niemczech na mniejszość nie miecką w Wielkopolsce, [w:] Rola Wielkopolski w dziejach narodu polskie go, red. S. Kubiak, L. Trzeciakowski, Poznań 1979. Malinowski K., Niemieckie badania historyczne w Polsce. Działalność Histo rische Gesellschaft in Polen (HG) w latach 1919-1939, „Przegląd Zachod ni” 1990, nr 5/6. Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939-1945, z. I: straty osobowe, red. W. Jacewicz, J. Woś, Warszawa 1977. Matelski D., Niemcy i mniejszość niemiecka w Wielkopolsce w historiografii, [w:] Polska - Niemcy - Mniejszość niemiecka w Wielkopolsce. Przeszłość i teraźniejszość, red. A. Sakson, Poznań 1994. Matelski D., Niemcy w IIRzeczypospolitej (1918-1939), Toruń 2017,1.1 i II. M.H., O muzyce i koncertach u nas i u Niemców, „Strażnica Zachodnia” 1922, 1.1, nr 8. M;H., Praca kulturalno-oświatowa w obozie niemieckim, „Strażnica Zachodnia” 1923, է. II, nr 1-3. Mędrzecki W, Liczebność i
rozmieszczenie grup narodowościowych w Drugiej Rzeczypospolitej w świetle wyników drugiego spisu powszechnego (1931 r), „Dzieje Najnowsze” 1983, nr 1-2. Meissner L., Niemieckie organizacje antyfaszystowskie w Polsce 1933-1939, Warszawa 1973. Mroczko Μ., Stosunki narodowościowe na Pomorzu w latach 1920-1939, „Ze szyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. „Historia” 1975, nr 4. Nadobnik Μ., Niemcy w województwach zachodnich w świetle spisu ludności zr. 1931, „Strażnica Zachodnia” 1933, է. XII, z. 1-2. Nasarski P.E., Deutsche Jugendbewegung und Jugendarbeit in Polen 1919-1939, Würzburg 1957. 184
Literatura Nordblom P., Dr. Eduard Pant. Biographie eines katholischen Minderheitenpo litikers in der Wojewodschaft Schlesien (bis zum Jahr 1932), „Oberschlesi sches Jahrbuch” 1987, Bd. 3. Nordblom P., Für Glaube und Volkstum. Die katholische Wochenzeitung „Der Deutsche in Polen ” (1934-1939) in der Auseinandersetzung mit dem Natio nalsozialismus, Paderborn-München-Wien-Zürich 2000. Opisy parafii i kościołów bydgoskich 1791-1921. Wybór źródeł, wyd. K. Śmigiel, Bydgoszcz 2004. Oppitz К., Die „Deutsche Stiftung” und ihre Tätigkeit bei der Vorbereitung des 2. Weltkrieges, „Komunikaty Instytutu Bałtyckiego” 1969, z. 10. Osiński S., V Kolumna na Pomorzu Gdańskim, Warszawa 1965. Papée S., Dziesięć lat teatru w Polsce Zachodniej (1918-1928), „Strażnica Za chodnia” 1930, t. XIII, z. 2. Pastuszewski S., Chrześcijańskie związki wyznaniowe w Bydgoszczy wobec kwe stii narodowościowych i społecznych w dobie I wojny światowej, Powstania Wielkopolskiego i pierwszych lat odrodzonego państwa polskiego, Byd goszcz 1990. Pospieszalski K.M., O znaczeniu zamachu bombowego w Tarnowie i innych pro wokacjach nazistowskich z sierpnia i września 1939 r. dla polityki okupacyj nej Trzeciej Rzeszy wobec Polski, „Przegląd Zachodni” 1985, nr 5/6. Pospieszalski K.M., Zamachy nazistowskie na mienie niemieckie. Plany Reichsführera SS z lata 1939 roku, „Przegląd Zachodni” 2004, nr 1. Potocki S., Deutsche Stiftung ֊ tajna agenda rządu niemieckiego do spraw mniejszości niemieckich w okresie międzywojennym, [w:] Rola mniejszo ści niemieckiej w rozwoju stosunków politycznych w Europie 1918-1945, red. A.
Czubiński, Poznań 1984, s. 267-275. Potocki S., Położenie mniejszości niemieckiej w Połsce 1918-1938, Gdańsk 1969. Rabant T., Antypolska działalność niemieckiej służby dyplomatycznej i konsular nej w Polsce w przededniu II wojny światowej orazjej ewakuacja i likwida cja, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2006, nr 5/1 (9), s. 199-215. Rasmus H„ Pommerellen-Westpreufien 1919-1939, München-Berlin 1989. Rauschning H., Die Entdeutschung Westpreußens und Posens. Zehn Jahre polni sche Politik, Berlin 1930. Rauschning H., Deutsche Vortragsveranstaltungen in Posen. Fünftes Vorlesungs verzeichnis, Poznań 1922. Rhode G., Das Deutschtum in Posen und Pommerellen in der Zeit der Weimarer Republik, [w:] Die deutschen Ostgebiete zur Zeit der Weimarer Republik, Köln-Graz 1966. Rhode G., Kleine Geschichte Polens, Darmstadt 1965. 185
Wykaz źródeł i literatury Rosenbaum S., Między katolicyzmem a nacjonalizmem. Związek Niemieckich Katolików w Polsce w województwie śląskim 1923-1939, Katowice-War szawa 2020. Rosenfeld G., Von der Rapallo-Politik zum Hitler-Stalin-Pakt. Neue Doku mentenpublikationen aus russischen (ehemals sowjetischen) Archiven zu den deutsch-sowjetischen Beziehungen zwischen 1925 i 1940, „Militärge schichtliche Mitteilungen” 1993, t. 52. Rudnicki B.D., Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa 1924-1996, „Ka lendarz Bydgoski” 1998, t. XXXI. Samerski S., Priester im annektierten Polen. Sie Seelsorge deutscher Geistlicher in den an das Deutsche Reich angeschlossenen polnischen Gebieten 19391945, Bonn 1997. Sobczak j., Propaganda zagraniczna Niemiec weimarskich wobec Polski, Po znań 1973. Stażewski Μ., Exodus. Migracja ludności niemieckiej z Pomorza do Rzeszy po I wojnie światowej, Gdańsk 1998. Stoliński Z., Liczba i rozmieszczenie Niemców w Polsce, „Studia Narodowościo we” 1927, nr 4. Szaliński T., Statystyka ludności byłej dzielnicy pruskiej, „Strażnica Zachodnia” 1922, t.I. Szczerbiński H., Niemieckie organizacje socjalistyczne w Drugiej Rzeczypospo litej, Warszawa 1986. Szefer A., Dywersyjno-sabotażowa działalność wrocławskiej Abwehry na zie miach polskich w przededniu agresji hitlerowskiej w 1939 r, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1987, t. XXXII. Szefer A., Hitlerowska prowokacja w Gliwicach oraz w Stodołach i Byczynie 31 sierpnia 1939 roku, Gliwice 1989. Szefer A., Mniejszość niemiecka w Połsce w służbie V Kolumny hitlerowskiej, [w:]
Irredenta niemiecka w Europie środkowej i południowo-wschodniej przed II wojną światową, red. H. Batowski, Katowice-Kraków 1971. Szefer A., Życie kulturalno-oświatowe mniejszości niemieckiej w Polsce w okre sie międzywojennym, „Zaranie Śląskie” 1966, z. 2. Szturm de Szírem E., Prawdziwa statystyka, „Kwartalnik Historyczny” 1973, nr 3. Szwankowski J., Biskup chełmiński ks. dr Augustyn Rosentreter. Szkic biograficz ny w 175. rocznicę urodzin, Pelplin 2021. Śmigiel K., Biskup Antoni Laubitz 1861-1939, Gniezno 1994. Śmigiel K., Florian Stablewski, arcybiskup gnieźnieński i poznański 1841-1906, Gniezno 1993. Tomaszewski J., Rzeczpospolita wielu narodów, Warszawa 1985. 186
Literatura Truchim S., Działalność kulturalno-oświatowa mniejszości niemieckiej w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem województw poznańskiego i pomorskiego, „Sprawy Narodowościowe” 1933, z. 2-3. Trzeciakowski L., Zabór pruski na przełomie epok, „Dzieje Najnowsze” 2004 nr 3. Turowski S„ Deutschtumsbund i organizacje afiliowane na Pomorzu w latach 1920-1923, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowe go” 1974, t. X. Turowski S„ Narodowosocjalistyczna Partia Robotników Niemieckich na Po morzu w okresie II Rzeczypospolitej, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, Warszawa-Poznań 1978, t. XIII. Turowski S., Zjednoczenie Niemieckie w Sejmie i Senacie (Deutsche Vereinigung im Sejm und Senat) konspiracyjna organizacja niemiecka na Pomorzu w la tach 1923-1939, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Na ukowego” 1975, t. XI. Umiński J., Dzieje parafii i kościoła pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Bydgoszczy w latach 1920-1972, „Nasza Przeszłość” 2005, t. 103. Urbański Z., Mniejszości narodowe w Polsce, Warszawa 1932. Walkusz J., Duchowieństwo katolickie diecezji chełmińskiej 1918-1939, Pelplin 1992. Wanatowicz Μ. W., Historia społeczno-polityczna Górnego Śląska i Śląska Cie szyńskiego w latach 1918-1945, Katowice 1994. Wapiński R., Z dziejów tendencji nacjonalistycznych. O stanowisku Narodowej Demokracji wobec kwestii narodowej w latach 1893-1939, „Kwartalnik Hi storyczny” 1973, nr 4. Waszak S„ Liczba Niemców w Polsce w latach 1931-1959, „Przegląd Zachodni” 1959, nr 6, s. 318-349. Widernik Μ., Mniejszość niemiecka w północnych
powiatach województwa pomorskiego w latach 1920-1939, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humani stycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Historia” 1978, nr 8. Woźny A., Problem mniejszości niemieckiej w Polsce 1938-1939 w świetle do kumentów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i najwyższych władz wojsko wych, „Przegląd Zachodni” 1990, z. 4. Zieliński Z., Katolicka mniejszość niemiecka w Wielkopolsce i na Pomorzu 1918-1939, Poznań 2001. Zieliński Z., Wykonanie ustawy sejmu pruskiego z 11 V 1873 r. o kształceniu i zatrudnieniu duchowieństwa na terenie archidiecezji gnieźnieńskiej i po znańskiej 1873-1887 r, „Studia Historyczne” 1968, t. II. Zimmer C., Das Orchester der Deutschen Bühne, [w:] Aus Brombergs Vergan genheit, hrsg. G. Meinhardt, Wilhelmshaven 1973. 187 |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Kotowski, Albert S. 1949- |
| author_GND | (DE-588)131455273 |
| author_facet | Kotowski, Albert S. 1949- |
| author_role | aut |
| author_sort | Kotowski, Albert S. 1949- |
| author_variant | a s k as ask |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV048582659 |
| ctrlnum | (OCoLC)1352882605 (DE-599)BVBBV048582659 |
| era | Geschichte 1918-1938 gnd |
| era_facet | Geschichte 1918-1938 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>02629nam a2200505 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV048582659</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20221209 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">221128s2022 |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788380185081</subfield><subfield code="9">978-83-8018-508-1</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1352882605</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV048582659</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield><subfield code="a">DE-B1595</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Kotowski, Albert S.</subfield><subfield code="d">1949-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)131455273</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Studia z dziejów mniejszości niemieckiej w Polsce międzywojennej</subfield><subfield code="b">= Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars</subfield><subfield code="c">Albert S. Kotowski</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Bydgoszcz</subfield><subfield code="b">Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy</subfield><subfield code="c">2022</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">187 Seiten</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zusammenfassung in englischer Sprache</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1918-1938</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Nationale Minderheit</subfield><subfield code="0">(DE-588)4039409-8</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Deutsche</subfield><subfield code="0">(DE-588)4070334-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Deutsche</subfield><subfield code="0">(DE-588)4070334-4</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Nationale Minderheit</subfield><subfield code="0">(DE-588)4039409-8</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Geschichte 1918-1938</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="776" ind1="0" ind2="8"><subfield code="i">Erscheint auch als</subfield><subfield code="n">Online-Ausgabe, PDF</subfield><subfield code="z">978-83-8018-509-8</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033958483&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033958483&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033958483&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20221209</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033958483</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">900</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">305.8009</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">900</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">43</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Polen (DE-588)4046496-9 gnd |
| geographic_facet | Polen |
| id | DE-604.BV048582659 |
| illustrated | Not Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T21:05:29Z |
| indexdate | 2024-07-10T09:42:08Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788380185081 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033958483 |
| oclc_num | 1352882605 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 DE-B1595 |
| owner_facet | DE-12 DE-B1595 |
| physical | 187 Seiten |
| psigel | BSB_NED_20221209 |
| publishDate | 2022 |
| publishDateSearch | 2022 |
| publishDateSort | 2022 |
| publisher | Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy |
| record_format | marc |
| spelling | Kotowski, Albert S. 1949- Verfasser (DE-588)131455273 aut Studia z dziejów mniejszości niemieckiej w Polsce międzywojennej = Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars Albert S. Kotowski Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars Bydgoszcz Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy 2022 187 Seiten txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Zusammenfassung in englischer Sprache Geschichte 1918-1938 gnd rswk-swf Nationale Minderheit (DE-588)4039409-8 gnd rswk-swf Deutsche (DE-588)4070334-4 gnd rswk-swf Polen (DE-588)4046496-9 gnd rswk-swf Polen (DE-588)4046496-9 g Deutsche (DE-588)4070334-4 s Nationale Minderheit (DE-588)4039409-8 s Geschichte 1918-1938 z DE-604 Erscheint auch als Online-Ausgabe, PDF 978-83-8018-509-8 Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033958483&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033958483&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033958483&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis |
| spellingShingle | Kotowski, Albert S. 1949- Studia z dziejów mniejszości niemieckiej w Polsce międzywojennej = Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars Nationale Minderheit (DE-588)4039409-8 gnd Deutsche (DE-588)4070334-4 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4039409-8 (DE-588)4070334-4 (DE-588)4046496-9 |
| title | Studia z dziejów mniejszości niemieckiej w Polsce międzywojennej = Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars |
| title_alt | Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars |
| title_auth | Studia z dziejów mniejszości niemieckiej w Polsce międzywojennej = Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars |
| title_exact_search | Studia z dziejów mniejszości niemieckiej w Polsce międzywojennej = Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars |
| title_exact_search_txtP | Studia z dziejów mniejszości niemieckiej w Polsce międzywojennej = Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars |
| title_full | Studia z dziejów mniejszości niemieckiej w Polsce międzywojennej = Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars Albert S. Kotowski |
| title_fullStr | Studia z dziejów mniejszości niemieckiej w Polsce międzywojennej = Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars Albert S. Kotowski |
| title_full_unstemmed | Studia z dziejów mniejszości niemieckiej w Polsce międzywojennej = Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars Albert S. Kotowski |
| title_short | Studia z dziejów mniejszości niemieckiej w Polsce międzywojennej |
| title_sort | studia z dziejow mniejszosci niemieckiej w polsce miedzywojennej studies on the history of the german minority in poland between the world wars |
| title_sub | = Studies on the history of the German minority in Poland between the world wars |
| topic | Nationale Minderheit (DE-588)4039409-8 gnd Deutsche (DE-588)4070334-4 gnd |
| topic_facet | Nationale Minderheit Deutsche Polen |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033958483&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033958483&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033958483&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT kotowskialberts studiazdziejowmniejszosciniemieckiejwpolscemiedzywojennejstudiesonthehistoryofthegermanminorityinpolandbetweentheworldwars AT kotowskialberts studiesonthehistoryofthegermanminorityinpolandbetweentheworldwars |