Zamek w Działdowie: dzieje budowlane i problemy konserwatorskie
Gespeichert in:
1. Verfasser: | |
---|---|
Format: | Buch |
Sprache: | Polish |
Veröffentlicht: |
Warszawa
Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej
2021
|
Ausgabe: | Wydanie I |
Schlagworte: | |
Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Abstract Register // Personenregister Literaturverzeichnis |
Beschreibung: | 158 Seiten Illustrationen, Karten, Pläne 24 cm |
ISBN: | 9788381562539 |
Internformat
MARC
LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
---|---|---|---|
001 | BV048578728 | ||
003 | DE-604 | ||
005 | 20230809 | ||
007 | t | ||
008 | 221124s2021 a||| |||| 00||| pol d | ||
015 | |a UWD 2021/37041 |2 dnb | ||
020 | |a 9788381562539 |9 978-83-8156-253-9 | ||
035 | |a (OCoLC)1352877204 | ||
035 | |a (DE-599)BVBBV048578728 | ||
040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
041 | 0 | |a pol | |
049 | |a DE-12 |a DE-255 | ||
084 | |a 2 |2 KUBA2 | ||
100 | 1 | |a Wółkowski, Wojciech |d 1982- |e Verfasser |0 (DE-588)1099922259 |4 aut | |
245 | 1 | 0 | |a Zamek w Działdowie |b dzieje budowlane i problemy konserwatorskie |c Wojciech Wółkowski |
250 | |a Wydanie I | ||
264 | 1 | |a Warszawa |b Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej |c 2021 | |
300 | |a 158 Seiten |b Illustrationen, Karten, Pläne |c 24 cm | ||
336 | |b txt |2 rdacontent | ||
336 | |b sti |2 rdacontent | ||
337 | |b n |2 rdamedia | ||
338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
546 | |a Zusammenfassung in englischer Sprache (Seite 144-146) | ||
648 | 7 | |a Geschichte |2 gnd |9 rswk-swf | |
650 | 7 | |a Architektura niemiecka |2 dbn | |
650 | 7 | |a Architektura obronna |2 dbn | |
650 | 7 | |a Architektura polska |2 dbn | |
650 | 7 | |a Budownictwo ceglane |2 dbn | |
650 | 7 | |a Gotyk |2 dbn | |
650 | 7 | |a Konserwacja zabytków |2 dbn | |
650 | 7 | |a Zamek krzyżacki (Działdowo) |2 dbn | |
650 | 7 | |a Zamki krzyżackie |2 dbn | |
650 | 0 | 7 | |a Deutschordensburg |0 (DE-588)4193318-7 |2 gnd |9 rswk-swf |
650 | 0 | 7 | |a Restaurierung |0 (DE-588)4049600-4 |2 gnd |9 rswk-swf |
651 | 7 | |a Działdowo (woj. warmińsko-mazurskie) |2 dbn | |
651 | 7 | |a Działdowo |0 (DE-588)4118711-8 |2 gnd |9 rswk-swf | |
689 | 0 | 0 | |a Działdowo |0 (DE-588)4118711-8 |D g |
689 | 0 | 1 | |a Deutschordensburg |0 (DE-588)4193318-7 |D s |
689 | 0 | 2 | |a Restaurierung |0 (DE-588)4049600-4 |D s |
689 | 0 | 3 | |a Geschichte |A z |
689 | 0 | |5 DE-604 | |
776 | 0 | 8 | |i Erscheint auch als |n Online-Ausgabe, PDF |z 978-83-8156-254-6 |
856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personenregister |
856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
940 | 1 | |n oe | |
940 | 1 | |q BSB_NED_20230208 | |
999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033954653 | ||
942 | 1 | 1 | |c 709 |e 22/bsb |g 438 |
Datensatz im Suchindex
_version_ | 1804184607160008704 |
---|---|
adam_text | SPIS TREŚCI 1. WSTĘP................................................................................................................................... 1.1. Dotychczasowe badania zamku działdowskiego............................................................ 7 7 2. ZAMEK W OKRESIE KRZYŻACKIM................................................................................ 2.1. Początki zamku w świetle źródeł historycznych i archeologicznych............................. 2.2. Okręg i zamek działdowski w strukturze komturstwa ostródzkiego i państwa zakon nego ......................................................................................................................... 19 2.3. Położenie zespołu zamkowego....................................................................................... 2.4. Kształt założenia zamkowego w okresie krzyżackim.................................................... 2.4.1. Układ Przestrzenny - fazy budowy..................................................................... 2.4.1 .А. Zamek........ ......................................................................................... 2.4.1 .B. Podzamcze.............................................................................................. 2.4.2. Ostateczna forma zamku w średniowieczu.......................................................... 2.4.3. Program i dyspozycja funkcjonalna zamku....................................................... 2.4.4. Wybrane elementy konstrukcyjne i dekoracyjne................................................. 2.4.5. Zamek działdowski wzorowany na
innych warowniach i jako wzór dla innych zamków w Prusach............................................................................................... 14 15 23 25 25 25 35 39 44 54 60 3. ZAMEK W OKRESIE NOWOŻYTNYM.............................................................................. 66 3.1. Zamek jako rezydencja książęca i siedziba starostów w XVI i ХѴП wieku.................. 69 3.1.1. Program i dyspozycja funkcjonalna zamku w XVI i ХѴП wieku....................... 69 3.1.2. Prace budowlane na zamku w XVI i na początku ХѴП wieku........................... 72 3.1.3. Zamek w okresie zastawu..................................................................................... 78 3.1.4. Zamek u schyłku XVII wieku............................................................................... 80 3.1.5. Architektura i elementy obronne zamku nowożytnego....................................... 91 3.2. Degradacja zamku w XVIII wieku.................................................................................. 94 3.2.1. Architektura i dekoracja ХѴШ wiecznego zamku................................................105 4. ZAMEK JAKO PRZEDMIOT PRAC RESTAURATORSKICH I KONSERWATOR SKICH...................................................................................................................................... 107 4.1. Zamek w latach 1815-1919............................................................................................ 110 4.2. Zamek w П Rzeczpospolitej........................................................................................... 126 4.3.
Zamek w latach 1939-1945........................................................................................... 129 4.4. Zamek po 1945 roku....................................................................................................... 130 4.5. Zamek po 1989 roku....................................................................................................... 136
6 SPIS TREŚCI Podsumowanie....................................................................................................................................... 141 Summary................................................................................................................................................. 144 Indeks nazwisk....................................................................................................................................... 147 Bibliografia............................................................................................................................................. 149 Wykaz skrótów........................................................................................................................................ 155
SUMMARY Thanks to all-encompassing studies into the construction history of the castle in Działdowo coupled with mutually supplementary research methods in the field of history of art as well as direct exploration of the building structure it was possi ble to verify and enhance many current research findings relating to the structure. All phases of the building of the castle were examined. Initially, it functioned as a defensive work and served representational purposes. Later, it was a residence. Subsequently it primarily served farmstead functions. Ultimately, it became a monument to the past subject to adaptation and conservation efforts. New findings relating to the medieval history of the building primarily involve the chronology of the development of individual sections of the castle and its outer ward, the initial functional layout, and connections between its form and those of other Prussian strongholds. Six medieval construction phases have been identified in the case of this castle. The first of these, dated to around the year 1340, marked the erection of the substantial walls of the main castle wing, albeit not yet achiev ing their final height. The second involved raising the walls by one story and the addition of perpendicular partitions. The third phase encompassed the erection of walls around the bailey, a gate, a tower alongside it, and the northern tower. Phase four saw the raising of the height of the main castle wing to its present height, the construction of masonry gables, and the erection of the partially half-timber southwestern wing. Phase five
involved the building of the northeastern wing. The last phase of medieval work on the castle was the building of the zwinger and foregate. The outer ward was also erected by way of more than one construction phase. Of importance - apart from the perimeter walls, gate, guardhouse near the gate, and towers - is that its layout was significantly different from that known through modern plans of the complex. Identification of the original functions of the individual castle wings should also be considered a significant finding. The second floor of the oldest, main wing housed the section used by the brethren - refectory, church, and the Order admin istrator’s chamber. The southwestern wing served the secular units manning the castle. The central authorities of the Order who often stayed in Działdowo and the
SUMMARY 145 northeastern wing most probably contained rooms for them. Like in other castles, the ground floor provided space for household functions. Furthermore, comparative analyses in the context of the defensive architecture of the region and Europe were performed. This was done not so much for the castle as a completed single design concept, but rather taking into account the construction phases and new ideas making their appearance during work. This ap plies to both the main wing of the castle, whose analogues can be found in older structures such as those in Brodnica and Lubawa, and the plan of the perimeter walls and towers that, for their part, seem to be related to solutions known from Lechnica and Świecie. In their case, as in Działdowo, a flanking system of de fenses was used. Worth noting is the potential role of the Komtur of Świece and subsequently of Ostróda - Günther von Hohenstein - in introducing new solu tions. Also analyzed was the possible influence of the castle in Działdowo on of ficial administrative castles built later in Prussia. Regardless of how precisely the architectural solutions developed in the building of the castle in Działdowo were followed, that castle remains the oldest known example of a regular administra tive castle and defined new standards in defensive construction in the country. With respect to the modern history of the castle, the primary basis centers on studies on the period from contemporaneous sources as primarily accumulated in the Confidential Prussian Heritage State Archives in Berlin (something research ers into
the castle had not looked at since the 1930s). This facilitated the enhanc ing of knowledge about the modern castle with much detailed information. What may be mentioned in this context is that what had universally been considered an inventory, in the form of drawings by the builder Lemke, in reality proved to be a never built design for the remodeling of the castle. Also discovered were many details concerning of the history of the castle church as found in the records of the Lutheran community. A detailed analysis of archives pertaining to the 19th and 20th century his tory of the castle mainly allows for the retracing of the process of its rescue from complete decay. It also identifies both German and Polish designs for the recon struction of the castle in the first half of the 20th century that had been unknown to date. This information makes it possible to attempt an assessment of work un dertaken at that time from the point of view of conservation. It should also be hoped that the above study will allow for the development of a cohesive conservation concept for the castle complex in its entirety. This is especially important with respect to the future fate of the structure. In spite of the fact that essentially all preserved structures of the old castle complex are currently in relatively good technical condition and have stable functions assigned to them, there can be no doubt that further transformations await the castle. This mainly ap plies to the postmodern façade of the section currently serving as city hall, but also encompasses functional solutions that
have not aged well. The old bailey of the
146 SUMMARY outer ward and the castle gardens are also awaiting integration and development. The northwestern and southwestern outer bailey walls required greater legibility as well. Serving more than just tourists, this would show the original scale of the complex. Research on the structure should also not be considered complete. This principally concerns the area of the outer ward, especially its northeastern section encompassing as yet archeologically unexamined remnants of a gothic bridge, a gate with a foregate, and household buildings that functioned in this area from the 14th through to the 19th centuries (illus. 57).
INDEKS NAZWISK Albrecht Hohenzollern 66, 69 Andreas - komornik 47 Anna - służąca 70 Altenburg Dietrich von 63 Bach Claus von 46 Barczewski Ernst Hermann 121, 122 Bartek - pomocnik murarski 73 BartschGustaw 115 Bertram ֊ budowniczy krajowy 100, 102 Berwart Blasius 92 Bigo - inżynier 126 Blasien - mistrz ciesielski 72, 73 Bleynagel Wilhelm 87, 88 Boetticher Adolf 8 Bonnasz - bracia, przedsiębiorcy budowlani 126 Boyen Daniel 80 Brandenburg Ludwig von 18, 45 Brandt Rudolf von 117, 118 Büchler Emst 121, 123, 124 Bülow (Dennewitz) Friedrich Wilhelm von 102, 123 Clasen Karl Heinz 9, 43, 57, 61, 62 Conrades Berthold 9, 130 Dahlberg Erik 79 Dehio Georg 10 Dethlefsen Richard 121, 122, 124 Dignatz Michael 102 Dohna Jerzy Fryderyk zu 91 Dorowski Juliusz 126, 127 Drachenfels Werner von 46 Drewers ֊ budowniczy krajowy 102, 104 Dusmer von Arfberg Henryk 15
148 INDEKS NAZWISK Egler Caspar 114 Elsa - służąca 70 Erlichshausen Ludwig von 49 Feichtwagen Siegrfried von 15 Fleischhauer - grabarz 102 Freytag Adam 94 Frycz Jerzy 11, 33 Fryderyk Wilhelm III 108 Gablentz Hans von 46 Galickalzabela 10, 33, 131 GalickiWłodzimierz 10, 131 Gardawaski Aleksander 10, 131 Gause Fritz - historyk 7, 10, 67, 74, 82, 87, 89, 92, 95, 98, 108 Giech Urlich von 46 Giese Johann Μ. 110 Goethe Johann Wolfgang 107 Goltz Friedrich Leopold von der 102, 105 Grunau Simon 15 Grune Wolf von 46 Grünen Heier von 45 Grussau (Grüssen, Grusing) Johann von 46 Guerquin Bohdan 33 Haër Werner von 47 Haftka Mieczysław 11 Hannus - mistrz ciesielski 34 Hans - remieślnik budowlany ze Śląska 72 Hauke Karl 130 Hartknoch Christoph 7, 15, 63 Hegel Georg Wilhelm 107 Helfenstein Wilhelm von 45 Hellmann Hans von 121 Hennenberger Caspar 15 Herder Johann Gotfried 107 Herrmann Christofer 11, 55 Hertinberg (Hertenerg) Boleslaw (Bogislav) von 45 Hessen Alexander Aemilus 102 Hinz Johann Friedrich 95 Hohenstein Günther von 63 Hohenstein Heinrich II von 63 Horn Karl Wilhelm von 116, 117 Hufftersheim (Ofterheim) Gerhard von 46
INDEKS NAZWISK Jakob ֊ strażnik 70 Jakub ֊ mistrz murarski 73 Jan - pomocnik murarski 72 Jan Ш Sobieski 80, 94 Janusz 148 Jechna ֊ służąca 70 Jerzy Fryderyk von Ansbach 69, 91, 92 Jędrzej - pomocnik murarski 72 Jurkowlaniec Tadeusz 34, 59 Jungingen Konrad von 48 Kahm Philipp 125 Kariss (Kantras) Hans 46 Karol X Gustaw 79 Kasza - służąca 70 Kevernburg-Arnstadt Irmegarda von 63 Kiejstut 32 Kilmar Georg 103 Kindsberg (Künsberg) Urlich von 46 Klodą Jan 34 Kminski - murarz 73 Knieprode Winrych von 24, 32 Knyżewski Marcel 11 Kondzio - pomocnik murarski 73 König von Wettzau Ludolf 18 Kopp von Krischwitz (Kruschwitz) Hermann 37, 46 Kryski Piotr 34 Kurella Jakub 95 Landenberg Peter von 46 Landmann - budowniczy 99, 122 Lankau Jan 126 Lemke Peter 76, 77, 78, 80, 82, 85, 86, 87, 88, 89, 132 Lehndorf Fabian von 93 Lichtenstein Hansel von 19, 46 Lindemann - radca budowlany 122 Lopointe Francois de 79 Loss Andreas 91 Macur Kazimierz 132 Maisleibe (Maisleben) Kunemunt von 18, 45 Marek - pomocnik murarski 72, 73 Mark - mistrz murarski 73 Marszałek - mistrz murarski 73 149
150 INDEKS NAZWISK Mascha - służąca 70 Megirlin Mikołaj 18 Melkstock Johann 88 Mentz Heinrich von 62 Meyer - mistrz murarski 97 Mikołaj - pomocnik murarski 73 Milewska Martyna 10, 30, 32, 33, 36 Miłobędzki Adam 132 Mrowiński Grzegorz 138 Mustafa Aga (Hamassa) 79 Naronowicz-Naroński Józef 93 Nettelhorst Christoph Hildebrand von 80, 82, 87, 93 Ohloff - farbiarz 100 Olsnitz Ernst von 9, 59, 130 Orley Vincenz von 46 Orłowicz Mieczysław 9 Otto Heinrich 109 Pągowski Stefan 131 Piotr z Leszcza 16 Piotr ze Sławkowa 34 Podlewski Wacław 131 Pollack - inspektor budowlany 114 Poluncka ֊ służąca 70 Pöttig Franz 79 Poznański Sylwester 126 Puffendorf Samuel von 79 Puppel Eduard Heinrich 109 Radziwiłłowa Elżbieta Zofia 69 Recossyr Balduin 46 Regina - służąca 70 Reuß von Plauen Henryk 60 Reuter Conrad Christian 94 Robert ֊ murarz 73 Rosen Reinhold von 76, 78 Rottgieser Claus 72 Rzempołuch Andrzej 63 Quast Ferdynand von 109 Salm Jan 11 Sattler Jakob 99 Schaff Albrecht 63 Schawrick (Schawrke) Hans 46
INDEKS NAZWISK Scherge 45 Schinkel Karol Fiyderyk 108 Schmid Bernhard 130 Schmidt Jakob 72 Schmitz - budowniczy powiatowy 118 Schönau Matthias von 47 Siemowit IV 34, 48 Siemowit V 48 Skibicki Franciszek 11 Słupeczański Ludomir 131 Sobiech - sługa 70 Stanik - pomocnik murarski 72 Steinbrecht Conrad 8, 13, 82, 117 Stenzl - komornik 47 Stenzel - mistrz ciesielski 73 Stieber Erasmus 47 Stöhr Johann Friedrich 113 Stolterfoth ֊ radca wojenny i domenalny 104 Strużyński Jacek 136 Subichauer (von Libichau, von Lubichau) Nicol 46 Suchodolski (Suchodolec) Samuel 15, 89, 90, 93 Sukertowa-Biedraina Emilia 8 Swende Eberhard 46 Swigrygiełło 48 Tettau Wilhelm von 45 Thomas - rzemieślnik budowlany ze Śląska 72 Truchseß von Wetzhausen Georg 46 Truchseß von Wetzhausen Jobst 46 Ulfert - budowniczy krajowy Usedeom Friedrich von 102 Viollet-le-Duc Eugène 122 Walsbach (Welsbach) Otto von 46 Walasek Andrzej 137 Wanieck - rzemieślnik budowlany ze Czech 72 Ware (Warre, Wahren) Jost von 46 Weicheim Wolf von 47 Welnitz (Wölnitz) Heinrich von 45 Wildenau Hannus von 54 Wilhelm III 108 Wladyslaw I 48 Władysław II Jagiełło 34 151
152 INDEKS NAZWISK Wojtek - pomocnik murarski 73 Wolf - inspektor budowlany 115 Wyenzek (Wenzek) - mistrz budowlany 72, 73 Zaklika Mikołaj 48 Zore - budowniczy 117 Zygmunt - brukarz 73 Zygmunt I Stary 34 Zygmunt III Waza 69
BIBLIOGRAFIA Niepublikowane źródła archiwalne, dokumentacje badawcze i projektowe Archiwum Państwowe w Bydgoszczy 1. Akta Urzędu Województwa Pomorskiego w Toruniu: sygn. 24727, 24528, 24528. Archiwum Państwowe w Olsztynie 2. Urząd Konserwatora Zabytków Sztuki i Historii Prowincji Prus Wschodnich: sygn. 42/367/0/-/8, Geschichtlichen und Kunst-Denkmäler im Kreise Niedenburg nach den ausgefüllten Frageformular bearbeitet von Heinrich Otto..., s. 259-260, sygn. 42/367/0/-/95, Soldau, Schloss, 1892-1915 - Urząd Konserwatora Zabytków, sygn. 42/367/0/-/3383-3398, Rysunki - inwentaryzacje i projekty. 3. Akta Miasta Działdowa: sygn. 42/251/0/-/863, Die Schlossruine 1912-1924. Geheimes Staatsarhiv Preußischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem 4. Ostpreußische Folianten: sygn. XX HA, Ostpr. Fol. Nr 10551; 10552; 10553; 10554; 10556; 10557; 10568; 10569; 10579; 10586; 10587; 10590; 10635; 10643; 10644; 10697a; 10707; 13596 (m.in. księgi ra chunkowe, opisy projektów remontu, instrukcja dla generalnego dzierżawcy 1771/1772 r.). 5. Projekt remontu zamku z roku 1676: sygn. I HA, Preußen, Rep. 7, Nr 175, s. 12-21. 6. Akta dotyczące podziału podzamcza: sygn. П HA Abt. IV 3719, Erbliche Überlassung des wüsten Schloßplatzes und eines garten zum Bau eines Bürgerhauses... 7. Akta gminy ewangelicko-reformowanej: sygn. I HA Rep. 243, Nr 412, Bau und Rreparatur der Kirche der Gemeinde Soldau und Mohrungen, sygn. П HA Abt. IV 3704, Acta wegen Reperatur des reformirten Prediger Hauses zu Soldau. 8. Akta ruiny zamkowej: sygn. I HA Rep. 93 В, Nr 2403, Schloßruine in Soldau, Regirungbezirk Allenstein. 9.
Mapa łąk przyznanych miastu Działdowo w roku 1628: sygn. G 52.580. 10. Mapa okręgu działdowskiego z planem zamku 1686: sygn. XX HA, StA Königsberg, Rep. 200, В 10.108. 11. Plan miasta z roku 1733: sygn. E 50.487.
154 BIBLIOGRAFIA Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie 12. Notatki pomiarowe i gotowe rysunki C. Steibrechta: nr inw. 4725—4730; 4732-4738; 5768-5771. 13. Plan zamku z roku 1850: nr inw. 10267. 14. Przerys inwentaryzacji z roku 1865: nr inw. 4731. 15. Zestawienia planów zamków urzędniczych: nr inw. 6250. Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie 16. Domańska Hanna, Zamki województwa olsztyńskiego, Dokumentacja naukowo-historyczna, PKZ Gdańsk 1974-1975, mps. w zb. WKZ Olsztyn. 17. Galicka Izabela, Zamek w Działdowie, (historia i wnioski konserwatorskie), PKZ Warszawa 1959, mps. w zb. WKZ Olsztyn, sygn. 3225. 18. Galicki Włodzimierz, Zamek w Działdowie, Badania architektoniczne, PKZ Warszawa 1959, mps. w zb. WKZ Olsztyn, sygn. 3223 i 3224. 19. Gardawski Aleksander, Zamek w Działdowie, Badania archeologiczne, PKZ 1958, mps. w zb. WKZ Olsztyn, sygn. 3222. 20. Macur Kazimierz, Zamek w Działdowie, Szkice do założeń projektowych, PKZ 1965, mps. w zb. WKZ, sygn. 3210. 21. Macur Kazimierz, Zamek w Działdowie, Założenia projektowe odbudowy i adaptacji w dwóch wariantach, PKZ 1965, mps. w zb. WKZ, sygn. 3211. 22. Macur Kazimierz, Zamek w Działdowie, Założenia projektowe odbudowy i adaptacji - zamien ne, PKZ 1966, mps. wzb. WKZ, sygn. 3212. 23. Milewska Martyna, Sprawozdanie końcowe z wykopalisk na zamku w Działdowie w latach 1981-1989, mps. w zb. WKZ Olsztyn. 24. Pągowski S., Działdowo, zamek — inwentaryzacja architektoniczna, PKZ Warszawa 1957, mps. w zb. WKZ, sygn. 3221. 25. Podlewski Wacław, Zamek w Działdowie, Wstępny projekt zabezpieczenia, PKZ
Warszawa 1959, mps. w zb. WKZ, sygn. 3205. 26. Podlewski Wacław, Zamek w Działdowie, Techniczno-roboczy projekt zabezpieczenia, PKZ Warszawa 1959, mps. w zb. WKZ, sygn. 3206. 27. Podlewski Wacław, Zamek w Działdowie, Roboczy projekt zabezpieczenia (stolarka, balkon), PKZ Warszawa 1959, mps. w zb. WKZ, sygn. 3207. 28. Podlewski Wacław, Zamek w Działdowie, Roboczy projekt zabezpieczenia (detale), PKZ War szawa 1959, mps. w zb. WKZ, sygn. 3208. 29. Podlewski Wacław, Zamek w Działdowie, Kosztorys budowlany, PKZ Warszawa 1959, mps. w zb. WKZ, sygn. 3209. 30. Pulikowski A., Działdowo, zamek - ekspertyza statyczna, PKZ Warszawa 1958, mps. w zb. WKZ, sygn. 3237. Archiwum Urzędu Miasta w Działdowie 31. Bergman Eleonora, Giżejewska Joanna, Działdowo, dokumentacja historyczno-urbanistyczna, opracowana na zlecenie wojewódzkiego konserwatora zbytków w Ciechanowie, Warszawa 1981, mps. w zb. UM Działdowo.
BIBLIOGRAFIA 155 32. Blusiewicz Karolina, Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych na zamku w Działdowie w 2008 roku, Warszawa 2008, mps. w zb. UM Działdowo. 33. Mackiewicz Adam, Sprawozdanie z badań archeologicznychprzeprowadzonychprzy reliktach tzw. podpory mostowej (stanowisko II—zamek, wykop 7) od strony ul. Zamkowej w Działdowie, Stawiguda 2005, mps. w zb. UM Działdowo. 34. Strużyński Jacek, Projekt budowlany remontu, adaptacji i przebudowy południowo-zachod niego skrzydła zamku na potrzeby administracyjno-biurowe Urzędu Miasta, t. Architektura, Olsztyn 2000, w zb. UM Driałdowo. Źródła drukowane 1. Chronicon seu annales. Wigandi Marburgensis, equtis et frateris ordinis teutonici, wyd. Voigt J., Raczyński E., Poznań 1842. 2. Das Ausgabenbuch des Marienburger Hauskomturs, wyd. Walter Ziesemer, Königsberg 1911. 3. Die Chroinik Wigands von Marburg, oprać. T. Hirsch [w:] Scripteres Rerum Prussicarum T. 2, wyd. T. Hirsch, Μ. Toppen, E. Strehlke, Leipzig 1863, s. 429-662. 4. Das Grosse Ämterbuch des Deutschen Ordens, oprac. Ziesemer Walther, Danag 1921; tłum, polskie: Radoch Μ., Działdowo w rozmaitych źródłach krzyżackich [w:] Dzieje Działdowa i Działdowszczyzny na przestrzeni wieków, zbiór studiów, Driałdowo 2019, s. 435-358. 5. Jahrbücher Johannes Lindenblatts oder Chronik Johannes von der Pufilie, wyd. Schubert F., Voigt J., Königsberg 1823. 6. Das Maienburger Tresslerbudch, der Jahre 1399-1409, wyd. Joachim Erich, Königsberg 1896. 7. Preußisches Urkundenbuch, wyd. Philippi [i. in.], Bd. 1-6, Königsberg-Marburg 1882-2000. Literatura 1. Achremczyk Stanislaw,
Historia Warmii i Mazur, Olsztyn 1997. 2. Arszyński Marian, Budownictwo warowne zakonu krzyżackiego w Prusach (1230-1454), To ruń 1995. 3. Arszyński Marian, Idea ֊ pamięć - troska, Rola zabytków w przestrzeni społecznej i formy działań na rzecz ich zachowania od starożytności do połowy XX wieku, Malbork 2007. 4. Бахтин А.П., Замки и укрепления Немецкого Ордена в северной части Восточной Прус сии, Калининград 2005. 5. Boetticher Adolf, Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Heft III, Das Oberland, Königsberg 1898. 6. Bogdanowski Janusz, Architektura obronna w krajobrazie Polski, Warszawa-Kraków 2002. 7. Borowski Tomasz, Miasta, zamki, klasztory państwa Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Pan ny Domu Niemieckiego w Jerozolimie nad Bałtykiem, Inflanty, Warszawa 2010. 8. Brykowska Maria, Metody pomiarów i badań zabytków architektury, Warszawa 2003. 9. Clasen Karl Heinz, Die mittelalterliche Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preußen, Bd. 1: Die Burgbauten, Königsberg 1927. 10. Conrad Georg, Wann ist die Stadt Soldau (Kreis Niedenburg) gegründet worden?, [w:] Niedenburger Kreis- Blatt, nr 17,1882. 11. Chyczewski Jerzy, Prace konserwatorskie, Województwo pomorskie [w:] Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, 1938, nr 1, s. 111-112.
156 BIBLIOGRAFIA 12. Chyczewski Jerzy, Prace konserwatorskie na terenie województwa pomorskiego w okresie od połowy 1937 do roku 1938 [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, T. XIV, 1948 z. 1^1, s. 124—125. 13. Dehio Georg, Gall Ernst, Handbuch der Dutschen Kunstdenkmäler, Deutschordensland Preußen, München-Berlin 1952. 14. Dehio — Handbuch der Kunstndenkmäler der West- und Ostpreussen, oprac. Antoni Michael, München 1993. 15. Dettloff Paweł, Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce w latach 1918-1930, teoria i praktyka, Kraków 2006. 16. Diecezja toruńska, historia i teraźniejszość, t. 6, dekanat działdowski, red. Kardasz Stanisław, Toruń 1999. 17. Długokęcki Wiesław, Kowalczyk Elżbieta, Opis granicy Mazowsza z państwem zakonu krzy żackiego z XIV wieku, [w:] Kwartalnik Historyczny, r. CIX, 2002, nr 2, s. 5-14. 18. Długokęcki Wiesław, Kowalczyk Elżbieta, Nieznane opisy granicy mazowiecko-krzyżackiej, cz. 1: Granice komornictwa działdowskiego i nidzickiego, [w:] Kwartalnik Historyczny, r. CX, 2003, nr 1, s. 29-58. 19. Domasłowski Jerzy, Karłowska-Kamzowa Alicja, Kornecki Marian, Małkiewiczówna Helena, Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, Poznań 1984. 20. Doroszewski Przemysław H., Zarząd Odbudowy Zamku w Lidzbarku Warmińskim w świetle materiałów archiwalnych, [w:] Szkice Humanistyczne, t. X, nr 2-3, 2010 s. 127-138. 21. Freytag Adam, Architectura miłitaris nova et aukta, oder newe vermehte fortification, Leyden 1642. 22. Gancewski Jan, Rola zamków krzyżackich w ziemi chełmińskiej od połowy XIV wieku do 1454 roku, Olsztyn 2001. 23. Gause Fritz, Geschichte
des Amtes und der Stadt Soldau, Marburg am Lahn 1959. 24. Gause Fritz, Dzieje okręgu i miasta Działdowa, Działdowo 2015. 25. Guerquin Bohdan, Zamki w Polsce, Warszawa 1974. 26. Jähnig В., Dostojnicy i urzędnicy zakonu krzyżackiego w Prusach, [w:] Zakon krzyżacki w Pru sach i Inflantach. Podziały administracyjne i kościelne w XIII-XVIwieku, red. R. Czaja, A. Ra dzimiński, Toruń 2013, s. 279-329. 27. Jóźwiak Sławomir, Funkcjonowanie centralnych organów władzy Zakonu Krzyżackiego w Pru sach u schyłku XIVwieku, [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 1999, s. 311-332. 28. Jóźwiak Sławomir, Podziały administracyjne [w:] Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, Władza i społeczeństwo, red. Biskup Μ., Czaja R., Warszawa 2009. 29. Grunau Simon, Preussische Chronik, wyd. Perlbach Μ., Bd. 1, Leipzig 1876. 30. Gruszecki Andrzej, Metoda graficzna badań pomiarowych cegły przy ustaleniach chronologii obiektów architektonicznych, [w:] Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 1965, t. X, s. 55-58. 31. Jóźwiak Sławomir, Funkcjonowanie centralnych organów władzy Zakonu Krzyżackiego w Pru sach u schyłku XIVwieku, [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3,1999, s. 311-333. 32. Jóźwiak Sławomir, Trupinda Janusz, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach, Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń 2012. 33. Jurkowlaniec Tadeusz, Gotycka rzeźba architektoniczna w Prusach, Wrocław i inne 1989. 34. Haftka Mieczysław, Zamki krzyżackie w Polsce, Szkice z dziejów, Malbork 1999. 35. Hennenberger Caspar, Erclerung der preussischen grössern Landtaffel oder Mappen,
Königs berg 1595. 36. Herrmann Christofer, Burgen im Ordensland, Deutschordens- und Bischofsburgen in Ost- und Westpreußen, Würzburg 2006. 37. Herrmann Christofer, Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
BIBLIOGRAFIA 157 38. Hermann Christofer, Zamki w państwie krzyżackim w Prusach, Kompendium zamków krzyżac kich i biskupich, Olsztyn-Petersberg 2015. 39. Jurkowlaniec Tadeusz, Gotycka rzeźba architektoniczna w Prusach, Wrocław i inne 1989. 40. Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001. 4L Knyżewski Marcel, Kształtowanie się siedzib niższych urzędników krzyżackich w Prusach Właściwych, [w:] Acta universitatis lodziensis. Folia archaeologica 31, 2016, s. 113-133. 42. Knyżewski Marcel, O sposobach wznoszenia zamków krzyżackich na przykładzie zamku w Działdowie [w:] Varia Međiaevalia. Studia nad średniowieczem w 1050. rocznicę Chrztu Polski, Łódź 2016, s. 133-140 43. Knyżewski Marcel, Siedziby średnich i niższych rangą urzędników krzyżackich na terenie dzi siejszej Polski. Studium archeologiczne, Łódź 2020. 44. Khun Walter, Geschichte der Deutschen Ostsiedlung in der Neuzeit, Bd. 1, Köln-Graz 1955. 45. Kowalczyk Elżbieta, Janowo i Mława. Geneza miast pogranicza mazowiecko-krzyżackiego, [w:] „Rocznik Mazowiecki” t. 13, 2001, s. 43-53. 46. Kwiatkowski Krzysztof, (Wildfhaus w Bezławkach (Baysełauken, Bdsłack) - uwagi na temat budownictwa warownego zakonu niemieckiego w późnośredniowiecznych Prusach, Zapiski Historyczne, t. LXXXI, r. 2016, z. 2, s. 7-46. 47. Lasek Piotr, Szczepański Seweryn, Z dziejów pewnego zastawu. Czyli „zamek” Deutsch-Eylau alias „dwór” Gross Werder, [w:] Biuletyn Historii Sztuki, r. 78, nr 3, 2016, s. 431-456. 48. Machholz Ernst, Die Reformierte Kirchengemeinde in Soldau im Kreise Niedenburg, [w:] Mit teilungen
der Literarischen Gesellschaft Masovia, h. 11, Lötzen 1906, s. 10-60. 49. Małachowicz Edmund, Konserwacja i rewaloryzacja architektury w środowisku kulturowym, Wrocław 2007. 50. Mielke Friedrich, Treppen der Gotik und Renaissance, Scalalogia, В. IX, Fulda 1999. 51. Mogilnicki Zbigniew, Kronika ziemi działdowskiej, Działdowo 1990. 52. Mogilnicki Zbigniew, Działdowo w latach 1344-1994, zarys dziejów, Działdowo 1998. 53. Mülverstedt Georg A., Die Beamten und Konventsmitglieder in der Verwaltungsbezirken des Deutschen Ordens innerhalb des Oberländischen Kreises, [w:] Oberländische Geschichtsblät ter, H. 2, 1900, s. 1-59. 54. Müller Johannes, Dzieje Ostródy, Ostróda 2010. 55. Naronowicz-Naroński J., Budownictwo wojenne, Oświęcim 2016. 56. Nowak Zenon Hubert, Przyczynki źródłowe do historii zakonu krzyżackiego w Prusach, Toruń 2011. 57. North Michel, Die Amtswirtschaften von Osterode und Soladau, Vergleichende Untersuchun gen zur Wirtschaft im frühmodernen Staat am Beispiel des Herzogtums Preußen in der zweiten Hälfte des 16. Ind in der ersten Hälfte des 17. Jahrhunderts, Berlin 1982. 58. Ochrona zabytków na Pomorzu i Kujawach w 100. rocznicę organizacji urzędów konserwator skich w Polsce, red. Zimna-Kawecka Karolina, Prarat Maciej, Toruń 2020 59. Olesnitz Ernst v. d., Wappenmalereien im Ordenshaus Soldau [w:] Altpreußische Frorschungen, XX, 1943, s. 1-5. 60. Opaska Janusz, U źródeł ochrony zabytków: rozwój systemowego konserwatorstwa w Niem czech w początku XIX w. [w:] Ochrona Zabytków, nr 1-4 2010, s. 200. 61. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich
i Warmii, Olsztyn 1991 (reprint). 62. Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, Władza i społeczeństwo, red. Biskup Μ., Czaja R., Warszawa 2009. 63. Po Działdowie przewodnik niezwykły, red. Odachowski Μ., Działdowo 2016.
158 BIBLIOGRAFIA 64. Prarat Maciej, Zimna-Kawecka Karolina, Konserwatorskie i społeczne aspekty ochrony ruin zamków na terenie państwa krzyżackiego w Prusach do połowy XX w. [w:] Zamki w ruinie zasady postępowania, red. Szmygin B, Molski P., s. 194—208. 65. Pufendorf Samuel, Siedem ksiąg o czynach Karała Gustawa króla Szwecji, Warszawa 2013. 66. Radoch Marek, Zarys działalności połityczno-dyplomatycznej książąt mazowieckich wobec państwa krzyżackiego w Prusach w latach 1385-1407, Olsztyn 1999. 67. Ratajczak Tomasz, Kaplica czy klatka schodowa?, Relikty ryzalitu średniowiecznego zamku królewskiego w Poznaniu, [w:] Średniowieczna architektura sakralna w Polsce w świetle naj nowszych badań, red. Janiak T., Stryniak D., Gniezno 2014, s. 301-311. 68. Rogowski Jan, Muzeum Grunwaldzkie w Działdowie, Tygodnik Ilustrowany, 1924, nr 31, s. 514. 69. Rönne Ludwig von, Die Verfassung und Verwaltung des Preußischen Staates, Sechster Teil, Das Polizeiwesen, Vierter Band, Die Bau - Polizei, Breslau 1854. 70. Rzempoluch Andrzej, Zamek kapituły warmińskiej w Olsztynie, Olsztyn 2009. 71. Sakson Andrzej, Od Olsztyna do Kłajpedy, Współcześni mieszkańcy byłych Prus Wschodnich: Kraj Kłajpedzki, Obwód Kaliningradzki, Warmia i Mazury, Poznań 2011. 72. Siegern Michael, Denkmalpflege als öffentliche Aufgabe, eine ökomomische, insitutineiie und historische Untersuchung, [w:] Beiträge zur Stadt- und Regionalforschung, Göttingen 1985. 73. Sieradzan Wiesław, Spory graniczne między Mazowszem a Zakonem Krzyżackim w XIV ipierw szej połowie XV wieku, [w:] „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 3,1996, s.
247-368. 74. Sieradzan Wiesław, Sąsiedztwo mazowiecko-krzyżackie w okresie przemian politycznych w Eu ropie Środkowo-Wschodniej w latach 1411-1466, Toruń 1999. 75. Skibicki Franciszek, Historia działdowskiego zamku, Okres budowy i rozkwitu, Działdowo 2011. 76. Skibicki Franciszek, Historia działdowskiego zamku, Okres upadku, Działdowo 2012. 77. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. П, Warszawa 1881. 78. Spławska-Korczak Maria, Zamek krzyżacki w Swieciu, Toruń 2014. 79. Steinbrecht Conrad, Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preußen, Bd. 4, Die Ordens burgen der Hochmeisterzeit in Preußen, Berlin 1920. 80. Sukertowa-Biedrawina Emilia, Działdowo w XVIII wieku, Działdowo 1937. 81. Sukertowa-Biedrawina Emilia, Działdowo w XVIII wieku, Gmina reformowana, [w:] Przegląd Ewangelicki, nr 36, 1938, s. 431. 82. Sukertowa-Biedrawina Emilia, Przewodnik krajoznawczo-historyczny po działdowskim powie cie, Działdowo 2004. 83. Szweda Adam, Mazowiecko-pruskie sądy graniczne po 1466 roku, [w:J Dziedzictwo Piastów mazowieckich, Warszawa 2017, s. 305—314. 84. Toppen Max, Ueber preussische Lischken, Flecken und Städte, Ein Beitrag zur Geschichte der Gemeindeverfassungen in Preußen, [w:] Altpreußische Monatschrift, Der neuen Preußischen Prowvinzial Blätter, Bd. Ш, Königsberg 1867, s. 511-536. 85. Torbus Tomasz, Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach, Gdańsk 2014. 86. Voigt Johannes, Namen-Codex der Deutschen Ordens-Beamten, Hochmeister, Landmeister, Grossgebietiger, Komthure, Vögte, Pleger, Hochmeister-Kompane, Kreutzfahrer und Söld ner-
Hauptleute in Preussen, Königsberg 1843. 87. Wrede Marek, Rozbudowa Zamku Królewskiego w Warszawie przez Zygmunta III, Warszawa 2013. 88. Woźniak Ryszard, Fortyfikacje w dawnych Prusach Królewskich wpierwszej połowie XVII wie ku, Warszawa 1974. 89. Wółkowski W., Zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim, dzieje budowlane i problemy konserwatorskie, Olsztyn 2016. 90. Zamek w Lubawie, red. Kajzer L., Lubawa 2001. --------------------- x f Bayerische Staatsbibliothek München
|
adam_txt |
SPIS TREŚCI 1. WSTĘP. 1.1. Dotychczasowe badania zamku działdowskiego. 7 7 2. ZAMEK W OKRESIE KRZYŻACKIM. 2.1. Początki zamku w świetle źródeł historycznych i archeologicznych. 2.2. Okręg i zamek działdowski w strukturze komturstwa ostródzkiego i państwa zakon nego . 19 2.3. Położenie zespołu zamkowego. 2.4. Kształt założenia zamkowego w okresie krzyżackim. 2.4.1. Układ Przestrzenny - fazy budowy. 2.4.1 .А. Zamek. . 2.4.1 .B. Podzamcze. 2.4.2. Ostateczna forma zamku w średniowieczu. 2.4.3. Program i dyspozycja funkcjonalna zamku. 2.4.4. Wybrane elementy konstrukcyjne i dekoracyjne. 2.4.5. Zamek działdowski wzorowany na
innych warowniach i jako wzór dla innych zamków w Prusach. 14 15 23 25 25 25 35 39 44 54 60 3. ZAMEK W OKRESIE NOWOŻYTNYM. 66 3.1. Zamek jako rezydencja książęca i siedziba starostów w XVI i ХѴП wieku. 69 3.1.1. Program i dyspozycja funkcjonalna zamku w XVI i ХѴП wieku. 69 3.1.2. Prace budowlane na zamku w XVI i na początku ХѴП wieku. 72 3.1.3. Zamek w okresie zastawu. 78 3.1.4. Zamek u schyłku XVII wieku. 80 3.1.5. Architektura i elementy obronne zamku nowożytnego. 91 3.2. Degradacja zamku w XVIII wieku. 94 3.2.1. Architektura i dekoracja ХѴШ wiecznego zamku.105 4. ZAMEK JAKO PRZEDMIOT PRAC RESTAURATORSKICH I KONSERWATOR SKICH. 107 4.1. Zamek w latach 1815-1919. 110 4.2. Zamek w П Rzeczpospolitej. 126 4.3.
Zamek w latach 1939-1945. 129 4.4. Zamek po 1945 roku. 130 4.5. Zamek po 1989 roku. 136
6 SPIS TREŚCI Podsumowanie. 141 Summary. 144 Indeks nazwisk. 147 Bibliografia. 149 Wykaz skrótów. 155
SUMMARY Thanks to all-encompassing studies into the construction history of the castle in Działdowo coupled with mutually supplementary research methods in the field of history of art as well as direct exploration of the building structure it was possi ble to verify and enhance many current research findings relating to the structure. All phases of the building of the castle were examined. Initially, it functioned as a defensive work and served representational purposes. Later, it was a residence. Subsequently it primarily served farmstead functions. Ultimately, it became a monument to the past subject to adaptation and conservation efforts. New findings relating to the medieval history of the building primarily involve the chronology of the development of individual sections of the castle and its outer ward, the initial functional layout, and connections between its form and those of other Prussian strongholds. Six medieval construction phases have been identified in the case of this castle. The first of these, dated to around the year 1340, marked the erection of the substantial walls of the main castle wing, albeit not yet achiev ing their final height. The second involved raising the walls by one story and the addition of perpendicular partitions. The third phase encompassed the erection of walls around the bailey, a gate, a tower alongside it, and the northern tower. Phase four saw the raising of the height of the main castle wing to its present height, the construction of masonry gables, and the erection of the partially half-timber southwestern wing. Phase five
involved the building of the northeastern wing. The last phase of medieval work on the castle was the building of the zwinger and foregate. The outer ward was also erected by way of more than one construction phase. Of importance - apart from the perimeter walls, gate, guardhouse near the gate, and towers - is that its layout was significantly different from that known through modern plans of the complex. Identification of the original functions of the individual castle wings should also be considered a significant finding. The second floor of the oldest, main wing housed the section used by the brethren - refectory, church, and the Order admin istrator’s chamber. The southwestern wing served the secular units manning the castle. The central authorities of the Order who often stayed in Działdowo and the
SUMMARY 145 northeastern wing most probably contained rooms for them. Like in other castles, the ground floor provided space for household functions. Furthermore, comparative analyses in the context of the defensive architecture of the region and Europe were performed. This was done not so much for the castle as a completed single design concept, but rather taking into account the construction phases and new ideas making their appearance during work. This ap plies to both the main wing of the castle, whose analogues can be found in older structures such as those in Brodnica and Lubawa, and the plan of the perimeter walls and towers that, for their part, seem to be related to solutions known from Lechnica and Świecie. In their case, as in Działdowo, a flanking system of de fenses was used. Worth noting is the potential role of the Komtur of Świece and subsequently of Ostróda - Günther von Hohenstein - in introducing new solu tions. Also analyzed was the possible influence of the castle in Działdowo on of ficial administrative castles built later in Prussia. Regardless of how precisely the architectural solutions developed in the building of the castle in Działdowo were followed, that castle remains the oldest known example of a regular administra tive castle and defined new standards in defensive construction in the country. With respect to the modern history of the castle, the primary basis centers on studies on the period from contemporaneous sources as primarily accumulated in the Confidential Prussian Heritage State Archives in Berlin (something research ers into
the castle had not looked at since the 1930s). This facilitated the enhanc ing of knowledge about the modern castle with much detailed information. What may be mentioned in this context is that what had universally been considered an inventory, in the form of drawings by the builder Lemke, in reality proved to be a never built design for the remodeling of the castle. Also discovered were many details concerning of the history of the castle church as found in the records of the Lutheran community. A detailed analysis of archives pertaining to the 19th and 20th century his tory of the castle mainly allows for the retracing of the process of its rescue from complete decay. It also identifies both German and Polish designs for the recon struction of the castle in the first half of the 20th century that had been unknown to date. This information makes it possible to attempt an assessment of work un dertaken at that time from the point of view of conservation. It should also be hoped that the above study will allow for the development of a cohesive conservation concept for the castle complex in its entirety. This is especially important with respect to the future fate of the structure. In spite of the fact that essentially all preserved structures of the old castle complex are currently in relatively good technical condition and have stable functions assigned to them, there can be no doubt that further transformations await the castle. This mainly ap plies to the postmodern façade of the section currently serving as city hall, but also encompasses functional solutions that
have not aged well. The old bailey of the
146 SUMMARY outer ward and the castle gardens are also awaiting integration and development. The northwestern and southwestern outer bailey walls required greater legibility as well. Serving more than just tourists, this would show the original scale of the complex. Research on the structure should also not be considered complete. This principally concerns the area of the outer ward, especially its northeastern section encompassing as yet archeologically unexamined remnants of a gothic bridge, a gate with a foregate, and household buildings that functioned in this area from the 14th through to the 19th centuries (illus. 57).
INDEKS NAZWISK Albrecht Hohenzollern 66, 69 Andreas - komornik 47 Anna - służąca 70 Altenburg Dietrich von 63 Bach Claus von 46 Barczewski Ernst Hermann 121, 122 Bartek - pomocnik murarski 73 BartschGustaw 115 Bertram ֊ budowniczy krajowy 100, 102 Berwart Blasius 92 Bigo - inżynier 126 Blasien - mistrz ciesielski 72, 73 Bleynagel Wilhelm 87, 88 Boetticher Adolf 8 Bonnasz - bracia, przedsiębiorcy budowlani 126 Boyen Daniel 80 Brandenburg Ludwig von 18, 45 Brandt Rudolf von 117, 118 Büchler Emst 121, 123, 124 Bülow (Dennewitz) Friedrich Wilhelm von 102, 123 Clasen Karl Heinz 9, 43, 57, 61, 62 Conrades Berthold 9, 130 Dahlberg Erik 79 Dehio Georg 10 Dethlefsen Richard 121, 122, 124 Dignatz Michael 102 Dohna Jerzy Fryderyk zu 91 Dorowski Juliusz 126, 127 Drachenfels Werner von 46 Drewers ֊ budowniczy krajowy 102, 104 Dusmer von Arfberg Henryk 15
148 INDEKS NAZWISK Egler Caspar 114 Elsa - służąca 70 Erlichshausen Ludwig von 49 Feichtwagen Siegrfried von 15 Fleischhauer - grabarz 102 Freytag Adam 94 Frycz Jerzy 11, 33 Fryderyk Wilhelm III 108 Gablentz Hans von 46 Galickalzabela 10, 33, 131 GalickiWłodzimierz 10, 131 Gardawaski Aleksander 10, 131 Gause Fritz - historyk 7, 10, 67, 74, 82, 87, 89, 92, 95, 98, 108 Giech Urlich von 46 Giese Johann Μ. 110 Goethe Johann Wolfgang 107 Goltz Friedrich Leopold von der 102, 105 Grunau Simon 15 Grune Wolf von 46 Grünen Heier von 45 Grussau (Grüssen, Grusing) Johann von 46 Guerquin Bohdan 33 Haër Werner von 47 Haftka Mieczysław 11 Hannus - mistrz ciesielski 34 Hans - remieślnik budowlany ze Śląska 72 Hauke Karl 130 Hartknoch Christoph 7, 15, 63 Hegel Georg Wilhelm 107 Helfenstein Wilhelm von 45 Hellmann Hans von 121 Hennenberger Caspar 15 Herder Johann Gotfried 107 Herrmann Christofer 11, 55 Hertinberg (Hertenerg) Boleslaw (Bogislav) von 45 Hessen Alexander Aemilus 102 Hinz Johann Friedrich 95 Hohenstein Günther von 63 Hohenstein Heinrich II von 63 Horn Karl Wilhelm von 116, 117 Hufftersheim (Ofterheim) Gerhard von 46
INDEKS NAZWISK Jakob ֊ strażnik 70 Jakub ֊ mistrz murarski 73 Jan - pomocnik murarski 72 Jan Ш Sobieski 80, 94 Janusz 148 Jechna ֊ służąca 70 Jerzy Fryderyk von Ansbach 69, 91, 92 Jędrzej - pomocnik murarski 72 Jurkowlaniec Tadeusz 34, 59 Jungingen Konrad von 48 Kahm Philipp 125 Kariss (Kantras) Hans 46 Karol X Gustaw 79 Kasza - służąca 70 Kevernburg-Arnstadt Irmegarda von 63 Kiejstut 32 Kilmar Georg 103 Kindsberg (Künsberg) Urlich von 46 Klodą Jan 34 Kminski - murarz 73 Knieprode Winrych von 24, 32 Knyżewski Marcel 11 Kondzio - pomocnik murarski 73 König von Wettzau Ludolf 18 Kopp von Krischwitz (Kruschwitz) Hermann 37, 46 Kryski Piotr 34 Kurella Jakub 95 Landenberg Peter von 46 Landmann - budowniczy 99, 122 Lankau Jan 126 Lemke Peter 76, 77, 78, 80, 82, 85, 86, 87, 88, 89, 132 Lehndorf Fabian von 93 Lichtenstein Hansel von 19, 46 Lindemann - radca budowlany 122 Lopointe Francois de 79 Loss Andreas 91 Macur Kazimierz 132 Maisleibe (Maisleben) Kunemunt von 18, 45 Marek - pomocnik murarski 72, 73 Mark - mistrz murarski 73 Marszałek - mistrz murarski 73 149
150 INDEKS NAZWISK Mascha - służąca 70 Megirlin Mikołaj 18 Melkstock Johann 88 Mentz Heinrich von 62 Meyer - mistrz murarski 97 Mikołaj - pomocnik murarski 73 Milewska Martyna 10, 30, 32, 33, 36 Miłobędzki Adam 132 Mrowiński Grzegorz 138 Mustafa Aga (Hamassa) 79 Naronowicz-Naroński Józef 93 Nettelhorst Christoph Hildebrand von 80, 82, 87, 93 Ohloff - farbiarz 100 Olsnitz Ernst von 9, 59, 130 Orley Vincenz von 46 Orłowicz Mieczysław 9 Otto Heinrich 109 Pągowski Stefan 131 Piotr z Leszcza 16 Piotr ze Sławkowa 34 Podlewski Wacław 131 Pollack - inspektor budowlany 114 Poluncka ֊ służąca 70 Pöttig Franz 79 Poznański Sylwester 126 Puffendorf Samuel von 79 Puppel Eduard Heinrich 109 Radziwiłłowa Elżbieta Zofia 69 Recossyr Balduin 46 Regina - służąca 70 Reuß von Plauen Henryk 60 Reuter Conrad Christian 94 Robert ֊ murarz 73 Rosen Reinhold von 76, 78 Rottgieser Claus 72 Rzempołuch Andrzej 63 Quast Ferdynand von 109 Salm Jan 11 Sattler Jakob 99 Schaff Albrecht 63 Schawrick (Schawrke) Hans 46
INDEKS NAZWISK Scherge 45 Schinkel Karol Fiyderyk 108 Schmid Bernhard 130 Schmidt Jakob 72 Schmitz - budowniczy powiatowy 118 Schönau Matthias von 47 Siemowit IV 34, 48 Siemowit V 48 Skibicki Franciszek 11 Słupeczański Ludomir 131 Sobiech - sługa 70 Stanik - pomocnik murarski 72 Steinbrecht Conrad 8, 13, 82, 117 Stenzl - komornik 47 Stenzel - mistrz ciesielski 73 Stieber Erasmus 47 Stöhr Johann Friedrich 113 Stolterfoth ֊ radca wojenny i domenalny 104 Strużyński Jacek 136 Subichauer (von Libichau, von Lubichau) Nicol 46 Suchodolski (Suchodolec) Samuel 15, 89, 90, 93 Sukertowa-Biedraina Emilia 8 Swende Eberhard 46 Swigrygiełło 48 Tettau Wilhelm von 45 Thomas - rzemieślnik budowlany ze Śląska 72 Truchseß von Wetzhausen Georg 46 Truchseß von Wetzhausen Jobst 46 Ulfert - budowniczy krajowy Usedeom Friedrich von 102 Viollet-le-Duc Eugène 122 Walsbach (Welsbach) Otto von 46 Walasek Andrzej 137 Wanieck - rzemieślnik budowlany ze Czech 72 Ware (Warre, Wahren) Jost von 46 Weicheim Wolf von 47 Welnitz (Wölnitz) Heinrich von 45 Wildenau Hannus von 54 Wilhelm III 108 Wladyslaw I 48 Władysław II Jagiełło 34 151
152 INDEKS NAZWISK Wojtek - pomocnik murarski 73 Wolf - inspektor budowlany 115 Wyenzek (Wenzek) - mistrz budowlany 72, 73 Zaklika Mikołaj 48 Zore - budowniczy 117 Zygmunt - brukarz 73 Zygmunt I Stary 34 Zygmunt III Waza 69
BIBLIOGRAFIA Niepublikowane źródła archiwalne, dokumentacje badawcze i projektowe Archiwum Państwowe w Bydgoszczy 1. Akta Urzędu Województwa Pomorskiego w Toruniu: sygn. 24727, 24528, 24528. Archiwum Państwowe w Olsztynie 2. Urząd Konserwatora Zabytków Sztuki i Historii Prowincji Prus Wschodnich: sygn. 42/367/0/-/8, Geschichtlichen und Kunst-Denkmäler im Kreise Niedenburg nach den ausgefüllten Frageformular bearbeitet von Heinrich Otto., s. 259-260, sygn. 42/367/0/-/95, Soldau, Schloss, 1892-1915 - Urząd Konserwatora Zabytków, sygn. 42/367/0/-/3383-3398, Rysunki - inwentaryzacje i projekty. 3. Akta Miasta Działdowa: sygn. 42/251/0/-/863, Die Schlossruine 1912-1924. Geheimes Staatsarhiv Preußischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem 4. Ostpreußische Folianten: sygn. XX HA, Ostpr. Fol. Nr 10551; 10552; 10553; 10554; 10556; 10557; 10568; 10569; 10579; 10586; 10587; 10590; 10635; 10643; 10644; 10697a; 10707; 13596 (m.in. księgi ra chunkowe, opisy projektów remontu, instrukcja dla generalnego dzierżawcy 1771/1772 r.). 5. Projekt remontu zamku z roku 1676: sygn. I HA, Preußen, Rep. 7, Nr 175, s. 12-21. 6. Akta dotyczące podziału podzamcza: sygn. П HA Abt. IV 3719, Erbliche Überlassung des wüsten Schloßplatzes und eines garten zum Bau eines Bürgerhauses. 7. Akta gminy ewangelicko-reformowanej: sygn. I HA Rep. 243, Nr 412, Bau und Rreparatur der Kirche der Gemeinde Soldau und Mohrungen, sygn. П HA Abt. IV 3704, Acta wegen Reperatur des reformirten Prediger Hauses zu Soldau. 8. Akta ruiny zamkowej: sygn. I HA Rep. 93 В, Nr 2403, Schloßruine in Soldau, Regirungbezirk Allenstein. 9.
Mapa łąk przyznanych miastu Działdowo w roku 1628: sygn. G 52.580. 10. Mapa okręgu działdowskiego z planem zamku 1686: sygn. XX HA, StA Königsberg, Rep. 200, В 10.108. 11. Plan miasta z roku 1733: sygn. E 50.487.
154 BIBLIOGRAFIA Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie 12. Notatki pomiarowe i gotowe rysunki C. Steibrechta: nr inw. 4725—4730; 4732-4738; 5768-5771. 13. Plan zamku z roku 1850: nr inw. 10267. 14. Przerys inwentaryzacji z roku 1865: nr inw. 4731. 15. Zestawienia planów zamków urzędniczych: nr inw. 6250. Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie 16. Domańska Hanna, Zamki województwa olsztyńskiego, Dokumentacja naukowo-historyczna, PKZ Gdańsk 1974-1975, mps. w zb. WKZ Olsztyn. 17. Galicka Izabela, Zamek w Działdowie, (historia i wnioski konserwatorskie), PKZ Warszawa 1959, mps. w zb. WKZ Olsztyn, sygn. 3225. 18. Galicki Włodzimierz, Zamek w Działdowie, Badania architektoniczne, PKZ Warszawa 1959, mps. w zb. WKZ Olsztyn, sygn. 3223 i 3224. 19. Gardawski Aleksander, Zamek w Działdowie, Badania archeologiczne, PKZ 1958, mps. w zb. WKZ Olsztyn, sygn. 3222. 20. Macur Kazimierz, Zamek w Działdowie, Szkice do założeń projektowych, PKZ 1965, mps. w zb. WKZ, sygn. 3210. 21. Macur Kazimierz, Zamek w Działdowie, Założenia projektowe odbudowy i adaptacji w dwóch wariantach, PKZ 1965, mps. w zb. WKZ, sygn. 3211. 22. Macur Kazimierz, Zamek w Działdowie, Założenia projektowe odbudowy i adaptacji - zamien ne, PKZ 1966, mps. wzb. WKZ, sygn. 3212. 23. Milewska Martyna, Sprawozdanie końcowe z wykopalisk na zamku w Działdowie w latach 1981-1989, mps. w zb. WKZ Olsztyn. 24. Pągowski S., Działdowo, zamek — inwentaryzacja architektoniczna, PKZ Warszawa 1957, mps. w zb. WKZ, sygn. 3221. 25. Podlewski Wacław, Zamek w Działdowie, Wstępny projekt zabezpieczenia, PKZ
Warszawa 1959, mps. w zb. WKZ, sygn. 3205. 26. Podlewski Wacław, Zamek w Działdowie, Techniczno-roboczy projekt zabezpieczenia, PKZ Warszawa 1959, mps. w zb. WKZ, sygn. 3206. 27. Podlewski Wacław, Zamek w Działdowie, Roboczy projekt zabezpieczenia (stolarka, balkon), PKZ Warszawa 1959, mps. w zb. WKZ, sygn. 3207. 28. Podlewski Wacław, Zamek w Działdowie, Roboczy projekt zabezpieczenia (detale), PKZ War szawa 1959, mps. w zb. WKZ, sygn. 3208. 29. Podlewski Wacław, Zamek w Działdowie, Kosztorys budowlany, PKZ Warszawa 1959, mps. w zb. WKZ, sygn. 3209. 30. Pulikowski A., Działdowo, zamek - ekspertyza statyczna, PKZ Warszawa 1958, mps. w zb. WKZ, sygn. 3237. Archiwum Urzędu Miasta w Działdowie 31. Bergman Eleonora, Giżejewska Joanna, Działdowo, dokumentacja historyczno-urbanistyczna, opracowana na zlecenie wojewódzkiego konserwatora zbytków w Ciechanowie, Warszawa 1981, mps. w zb. UM Działdowo.
BIBLIOGRAFIA 155 32. Blusiewicz Karolina, Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych na zamku w Działdowie w 2008 roku, Warszawa 2008, mps. w zb. UM Działdowo. 33. Mackiewicz Adam, Sprawozdanie z badań archeologicznychprzeprowadzonychprzy reliktach tzw. podpory mostowej (stanowisko II—zamek, wykop 7) od strony ul. Zamkowej w Działdowie, Stawiguda 2005, mps. w zb. UM Działdowo. 34. Strużyński Jacek, Projekt budowlany remontu, adaptacji i przebudowy południowo-zachod niego skrzydła zamku na potrzeby administracyjno-biurowe Urzędu Miasta, t. Architektura, Olsztyn 2000, w zb. UM Driałdowo. Źródła drukowane 1. Chronicon seu annales. Wigandi Marburgensis, equtis et frateris ordinis teutonici, wyd. Voigt J., Raczyński E., Poznań 1842. 2. Das Ausgabenbuch des Marienburger Hauskomturs, wyd. Walter Ziesemer, Königsberg 1911. 3. Die Chroinik Wigands von Marburg, oprać. T. Hirsch [w:] Scripteres Rerum Prussicarum T. 2, wyd. T. Hirsch, Μ. Toppen, E. Strehlke, Leipzig 1863, s. 429-662. 4. Das Grosse Ämterbuch des Deutschen Ordens, oprac. Ziesemer Walther, Danag 1921; tłum, polskie: Radoch Μ., Działdowo w rozmaitych źródłach krzyżackich [w:] Dzieje Działdowa i Działdowszczyzny na przestrzeni wieków, zbiór studiów, Driałdowo 2019, s. 435-358. 5. Jahrbücher Johannes Lindenblatts oder Chronik Johannes von der Pufilie, wyd. Schubert F., Voigt J., Königsberg 1823. 6. Das Maienburger Tresslerbudch, der Jahre 1399-1409, wyd. Joachim Erich, Königsberg 1896. 7. Preußisches Urkundenbuch, wyd. Philippi [i. in.], Bd. 1-6, Königsberg-Marburg 1882-2000. Literatura 1. Achremczyk Stanislaw,
Historia Warmii i Mazur, Olsztyn 1997. 2. Arszyński Marian, Budownictwo warowne zakonu krzyżackiego w Prusach (1230-1454), To ruń 1995. 3. Arszyński Marian, Idea ֊ pamięć - troska, Rola zabytków w przestrzeni społecznej i formy działań na rzecz ich zachowania od starożytności do połowy XX wieku, Malbork 2007. 4. Бахтин А.П., Замки и укрепления Немецкого Ордена в северной части Восточной Прус сии, Калининград 2005. 5. Boetticher Adolf, Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Heft III, Das Oberland, Königsberg 1898. 6. Bogdanowski Janusz, Architektura obronna w krajobrazie Polski, Warszawa-Kraków 2002. 7. Borowski Tomasz, Miasta, zamki, klasztory państwa Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Pan ny Domu Niemieckiego w Jerozolimie nad Bałtykiem, Inflanty, Warszawa 2010. 8. Brykowska Maria, Metody pomiarów i badań zabytków architektury, Warszawa 2003. 9. Clasen Karl Heinz, Die mittelalterliche Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preußen, Bd. 1: Die Burgbauten, Königsberg 1927. 10. Conrad Georg, Wann ist die Stadt Soldau (Kreis Niedenburg) gegründet worden?, [w:] Niedenburger Kreis- Blatt, nr 17,1882. 11. Chyczewski Jerzy, Prace konserwatorskie, Województwo pomorskie [w:] Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, 1938, nr 1, s. 111-112.
156 BIBLIOGRAFIA 12. Chyczewski Jerzy, Prace konserwatorskie na terenie województwa pomorskiego w okresie od połowy 1937 do roku 1938 [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, T. XIV, 1948 z. 1^1, s. 124—125. 13. Dehio Georg, Gall Ernst, Handbuch der Dutschen Kunstdenkmäler, Deutschordensland Preußen, München-Berlin 1952. 14. Dehio — Handbuch der Kunstndenkmäler der West- und Ostpreussen, oprac. Antoni Michael, München 1993. 15. Dettloff Paweł, Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce w latach 1918-1930, teoria i praktyka, Kraków 2006. 16. Diecezja toruńska, historia i teraźniejszość, t. 6, dekanat działdowski, red. Kardasz Stanisław, Toruń 1999. 17. Długokęcki Wiesław, Kowalczyk Elżbieta, Opis granicy Mazowsza z państwem zakonu krzy żackiego z XIV wieku, [w:] Kwartalnik Historyczny, r. CIX, 2002, nr 2, s. 5-14. 18. Długokęcki Wiesław, Kowalczyk Elżbieta, Nieznane opisy granicy mazowiecko-krzyżackiej, cz. 1: Granice komornictwa działdowskiego i nidzickiego, [w:] Kwartalnik Historyczny, r. CX, 2003, nr 1, s. 29-58. 19. Domasłowski Jerzy, Karłowska-Kamzowa Alicja, Kornecki Marian, Małkiewiczówna Helena, Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, Poznań 1984. 20. Doroszewski Przemysław H., Zarząd Odbudowy Zamku w Lidzbarku Warmińskim w świetle materiałów archiwalnych, [w:] Szkice Humanistyczne, t. X, nr 2-3, 2010 s. 127-138. 21. Freytag Adam, Architectura miłitaris nova et aukta, oder newe vermehte fortification, Leyden 1642. 22. Gancewski Jan, Rola zamków krzyżackich w ziemi chełmińskiej od połowy XIV wieku do 1454 roku, Olsztyn 2001. 23. Gause Fritz, Geschichte
des Amtes und der Stadt Soldau, Marburg am Lahn 1959. 24. Gause Fritz, Dzieje okręgu i miasta Działdowa, Działdowo 2015. 25. Guerquin Bohdan, Zamki w Polsce, Warszawa 1974. 26. Jähnig В., Dostojnicy i urzędnicy zakonu krzyżackiego w Prusach, [w:] Zakon krzyżacki w Pru sach i Inflantach. Podziały administracyjne i kościelne w XIII-XVIwieku, red. R. Czaja, A. Ra dzimiński, Toruń 2013, s. 279-329. 27. Jóźwiak Sławomir, Funkcjonowanie centralnych organów władzy Zakonu Krzyżackiego w Pru sach u schyłku XIVwieku, [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 1999, s. 311-332. 28. Jóźwiak Sławomir, Podziały administracyjne [w:] Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, Władza i społeczeństwo, red. Biskup Μ., Czaja R., Warszawa 2009. 29. Grunau Simon, Preussische Chronik, wyd. Perlbach Μ., Bd. 1, Leipzig 1876. 30. Gruszecki Andrzej, Metoda graficzna badań pomiarowych cegły przy ustaleniach chronologii obiektów architektonicznych, [w:] Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 1965, t. X, s. 55-58. 31. Jóźwiak Sławomir, Funkcjonowanie centralnych organów władzy Zakonu Krzyżackiego w Pru sach u schyłku XIVwieku, [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3,1999, s. 311-333. 32. Jóźwiak Sławomir, Trupinda Janusz, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach, Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń 2012. 33. Jurkowlaniec Tadeusz, Gotycka rzeźba architektoniczna w Prusach, Wrocław i inne 1989. 34. Haftka Mieczysław, Zamki krzyżackie w Polsce, Szkice z dziejów, Malbork 1999. 35. Hennenberger Caspar, Erclerung der preussischen grössern Landtaffel oder Mappen,
Königs berg 1595. 36. Herrmann Christofer, Burgen im Ordensland, Deutschordens- und Bischofsburgen in Ost- und Westpreußen, Würzburg 2006. 37. Herrmann Christofer, Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
BIBLIOGRAFIA 157 38. Hermann Christofer, Zamki w państwie krzyżackim w Prusach, Kompendium zamków krzyżac kich i biskupich, Olsztyn-Petersberg 2015. 39. Jurkowlaniec Tadeusz, Gotycka rzeźba architektoniczna w Prusach, Wrocław i inne 1989. 40. Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001. 4L Knyżewski Marcel, Kształtowanie się siedzib niższych urzędników krzyżackich w Prusach Właściwych, [w:] Acta universitatis lodziensis. Folia archaeologica 31, 2016, s. 113-133. 42. Knyżewski Marcel, O sposobach wznoszenia zamków krzyżackich na przykładzie zamku w Działdowie [w:] Varia Međiaevalia. Studia nad średniowieczem w 1050. rocznicę Chrztu Polski, Łódź 2016, s. 133-140 43. Knyżewski Marcel, Siedziby średnich i niższych rangą urzędników krzyżackich na terenie dzi siejszej Polski. Studium archeologiczne, Łódź 2020. 44. Khun Walter, Geschichte der Deutschen Ostsiedlung in der Neuzeit, Bd. 1, Köln-Graz 1955. 45. Kowalczyk Elżbieta, Janowo i Mława. Geneza miast pogranicza mazowiecko-krzyżackiego, [w:] „Rocznik Mazowiecki” t. 13, 2001, s. 43-53. 46. Kwiatkowski Krzysztof, (Wildfhaus w Bezławkach (Baysełauken, Bdsłack) - uwagi na temat budownictwa warownego zakonu niemieckiego w późnośredniowiecznych Prusach, Zapiski Historyczne, t. LXXXI, r. 2016, z. 2, s. 7-46. 47. Lasek Piotr, Szczepański Seweryn, Z dziejów pewnego zastawu. Czyli „zamek” Deutsch-Eylau alias „dwór” Gross Werder, [w:] Biuletyn Historii Sztuki, r. 78, nr 3, 2016, s. 431-456. 48. Machholz Ernst, Die Reformierte Kirchengemeinde in Soldau im Kreise Niedenburg, [w:] Mit teilungen
der Literarischen Gesellschaft Masovia, h. 11, Lötzen 1906, s. 10-60. 49. Małachowicz Edmund, Konserwacja i rewaloryzacja architektury w środowisku kulturowym, Wrocław 2007. 50. Mielke Friedrich, Treppen der Gotik und Renaissance, Scalalogia, В. IX, Fulda 1999. 51. Mogilnicki Zbigniew, Kronika ziemi działdowskiej, Działdowo 1990. 52. Mogilnicki Zbigniew, Działdowo w latach 1344-1994, zarys dziejów, Działdowo 1998. 53. Mülverstedt Georg A., Die Beamten und Konventsmitglieder in der Verwaltungsbezirken des Deutschen Ordens innerhalb des Oberländischen Kreises, [w:] Oberländische Geschichtsblät ter, H. 2, 1900, s. 1-59. 54. Müller Johannes, Dzieje Ostródy, Ostróda 2010. 55. Naronowicz-Naroński J., Budownictwo wojenne, Oświęcim 2016. 56. Nowak Zenon Hubert, Przyczynki źródłowe do historii zakonu krzyżackiego w Prusach, Toruń 2011. 57. North Michel, Die Amtswirtschaften von Osterode und Soladau, Vergleichende Untersuchun gen zur Wirtschaft im frühmodernen Staat am Beispiel des Herzogtums Preußen in der zweiten Hälfte des 16. Ind in der ersten Hälfte des 17. Jahrhunderts, Berlin 1982. 58. Ochrona zabytków na Pomorzu i Kujawach w 100. rocznicę organizacji urzędów konserwator skich w Polsce, red. Zimna-Kawecka Karolina, Prarat Maciej, Toruń 2020 59. Olesnitz Ernst v. d., Wappenmalereien im Ordenshaus Soldau [w:] Altpreußische Frorschungen, XX, 1943, s. 1-5. 60. Opaska Janusz, U źródeł ochrony zabytków: rozwój systemowego konserwatorstwa w Niem czech w początku XIX w. [w:] Ochrona Zabytków, nr 1-4 2010, s. 200. 61. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich
i Warmii, Olsztyn 1991 (reprint). 62. Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, Władza i społeczeństwo, red. Biskup Μ., Czaja R., Warszawa 2009. 63. Po Działdowie przewodnik niezwykły, red. Odachowski Μ., Działdowo 2016.
158 BIBLIOGRAFIA 64. Prarat Maciej, Zimna-Kawecka Karolina, Konserwatorskie i społeczne aspekty ochrony ruin zamków na terenie państwa krzyżackiego w Prusach do połowy XX w. [w:] Zamki w ruinie zasady postępowania, red. Szmygin B, Molski P., s. 194—208. 65. Pufendorf Samuel, Siedem ksiąg o czynach Karała Gustawa króla Szwecji, Warszawa 2013. 66. Radoch Marek, Zarys działalności połityczno-dyplomatycznej książąt mazowieckich wobec państwa krzyżackiego w Prusach w latach 1385-1407, Olsztyn 1999. 67. Ratajczak Tomasz, Kaplica czy klatka schodowa?, Relikty ryzalitu średniowiecznego zamku królewskiego w Poznaniu, [w:] Średniowieczna architektura sakralna w Polsce w świetle naj nowszych badań, red. Janiak T., Stryniak D., Gniezno 2014, s. 301-311. 68. Rogowski Jan, Muzeum Grunwaldzkie w Działdowie, Tygodnik Ilustrowany, 1924, nr 31, s. 514. 69. Rönne Ludwig von, Die Verfassung und Verwaltung des Preußischen Staates, Sechster Teil, Das Polizeiwesen, Vierter Band, Die Bau - Polizei, Breslau 1854. 70. Rzempoluch Andrzej, Zamek kapituły warmińskiej w Olsztynie, Olsztyn 2009. 71. Sakson Andrzej, Od Olsztyna do Kłajpedy, Współcześni mieszkańcy byłych Prus Wschodnich: Kraj Kłajpedzki, Obwód Kaliningradzki, Warmia i Mazury, Poznań 2011. 72. Siegern Michael, Denkmalpflege als öffentliche Aufgabe, eine ökomomische, insitutineiie und historische Untersuchung, [w:] Beiträge zur Stadt- und Regionalforschung, Göttingen 1985. 73. Sieradzan Wiesław, Spory graniczne między Mazowszem a Zakonem Krzyżackim w XIV ipierw szej połowie XV wieku, [w:] „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 3,1996, s.
247-368. 74. Sieradzan Wiesław, Sąsiedztwo mazowiecko-krzyżackie w okresie przemian politycznych w Eu ropie Środkowo-Wschodniej w latach 1411-1466, Toruń 1999. 75. Skibicki Franciszek, Historia działdowskiego zamku, Okres budowy i rozkwitu, Działdowo 2011. 76. Skibicki Franciszek, Historia działdowskiego zamku, Okres upadku, Działdowo 2012. 77. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. П, Warszawa 1881. 78. Spławska-Korczak Maria, Zamek krzyżacki w Swieciu, Toruń 2014. 79. Steinbrecht Conrad, Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preußen, Bd. 4, Die Ordens burgen der Hochmeisterzeit in Preußen, Berlin 1920. 80. Sukertowa-Biedrawina Emilia, Działdowo w XVIII wieku, Działdowo 1937. 81. Sukertowa-Biedrawina Emilia, Działdowo w XVIII wieku, Gmina reformowana, [w:] Przegląd Ewangelicki, nr 36, 1938, s. 431. 82. Sukertowa-Biedrawina Emilia, Przewodnik krajoznawczo-historyczny po działdowskim powie cie, Działdowo 2004. 83. Szweda Adam, Mazowiecko-pruskie sądy graniczne po 1466 roku, [w:J Dziedzictwo Piastów mazowieckich, Warszawa 2017, s. 305—314. 84. Toppen Max, Ueber preussische Lischken, Flecken und Städte, Ein Beitrag zur Geschichte der Gemeindeverfassungen in Preußen, [w:] Altpreußische Monatschrift, Der neuen Preußischen Prowvinzial Blätter, Bd. Ш, Königsberg 1867, s. 511-536. 85. Torbus Tomasz, Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach, Gdańsk 2014. 86. Voigt Johannes, Namen-Codex der Deutschen Ordens-Beamten, Hochmeister, Landmeister, Grossgebietiger, Komthure, Vögte, Pleger, Hochmeister-Kompane, Kreutzfahrer und Söld ner-
Hauptleute in Preussen, Königsberg 1843. 87. Wrede Marek, Rozbudowa Zamku Królewskiego w Warszawie przez Zygmunta III, Warszawa 2013. 88. Woźniak Ryszard, Fortyfikacje w dawnych Prusach Królewskich wpierwszej połowie XVII wie ku, Warszawa 1974. 89. Wółkowski W., Zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim, dzieje budowlane i problemy konserwatorskie, Olsztyn 2016. 90. Zamek w Lubawie, red. Kajzer L., Lubawa 2001. --------------------- x f Bayerische Staatsbibliothek München |
any_adam_object | 1 |
any_adam_object_boolean | 1 |
author | Wółkowski, Wojciech 1982- |
author_GND | (DE-588)1099922259 |
author_facet | Wółkowski, Wojciech 1982- |
author_role | aut |
author_sort | Wółkowski, Wojciech 1982- |
author_variant | w w ww |
building | Verbundindex |
bvnumber | BV048578728 |
ctrlnum | (OCoLC)1352877204 (DE-599)BVBBV048578728 |
edition | Wydanie I |
era | Geschichte gnd |
era_facet | Geschichte |
format | Book |
fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>03169nam a2200625 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV048578728</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20230809 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">221124s2021 a||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="015" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">UWD 2021/37041</subfield><subfield code="2">dnb</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788381562539</subfield><subfield code="9">978-83-8156-253-9</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1352877204</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV048578728</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield><subfield code="a">DE-255</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">2</subfield><subfield code="2">KUBA2</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Wółkowski, Wojciech</subfield><subfield code="d">1982-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1099922259</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Zamek w Działdowie</subfield><subfield code="b">dzieje budowlane i problemy konserwatorskie</subfield><subfield code="c">Wojciech Wółkowski</subfield></datafield><datafield tag="250" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Wydanie I</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Warszawa</subfield><subfield code="b">Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej</subfield><subfield code="c">2021</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">158 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen, Karten, Pläne</subfield><subfield code="c">24 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">sti</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zusammenfassung in englischer Sprache (Seite 144-146)</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Architektura niemiecka</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Architektura obronna</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Architektura polska</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Budownictwo ceglane</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Gotyk</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Konserwacja zabytków</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Zamek krzyżacki (Działdowo)</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Zamki krzyżackie</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Deutschordensburg</subfield><subfield code="0">(DE-588)4193318-7</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Restaurierung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4049600-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Działdowo (woj. warmińsko-mazurskie)</subfield><subfield code="2">dbn</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Działdowo</subfield><subfield code="0">(DE-588)4118711-8</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Działdowo</subfield><subfield code="0">(DE-588)4118711-8</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Deutschordensburg</subfield><subfield code="0">(DE-588)4193318-7</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Restaurierung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4049600-4</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Geschichte</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="776" ind1="0" ind2="8"><subfield code="i">Erscheint auch als</subfield><subfield code="n">Online-Ausgabe, PDF</subfield><subfield code="z">978-83-8156-254-6</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personenregister</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20230208</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033954653</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">709</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield></record></collection> |
geographic | Działdowo (woj. warmińsko-mazurskie) dbn Działdowo (DE-588)4118711-8 gnd |
geographic_facet | Działdowo (woj. warmińsko-mazurskie) Działdowo |
id | DE-604.BV048578728 |
illustrated | Illustrated |
index_date | 2024-07-03T21:04:09Z |
indexdate | 2024-07-10T09:42:01Z |
institution | BVB |
isbn | 9788381562539 |
language | Polish |
oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033954653 |
oclc_num | 1352877204 |
open_access_boolean | |
owner | DE-12 DE-255 |
owner_facet | DE-12 DE-255 |
physical | 158 Seiten Illustrationen, Karten, Pläne 24 cm |
psigel | BSB_NED_20230208 |
publishDate | 2021 |
publishDateSearch | 2021 |
publishDateSort | 2021 |
publisher | Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej |
record_format | marc |
spelling | Wółkowski, Wojciech 1982- Verfasser (DE-588)1099922259 aut Zamek w Działdowie dzieje budowlane i problemy konserwatorskie Wojciech Wółkowski Wydanie I Warszawa Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej 2021 158 Seiten Illustrationen, Karten, Pläne 24 cm txt rdacontent sti rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Zusammenfassung in englischer Sprache (Seite 144-146) Geschichte gnd rswk-swf Architektura niemiecka dbn Architektura obronna dbn Architektura polska dbn Budownictwo ceglane dbn Gotyk dbn Konserwacja zabytków dbn Zamek krzyżacki (Działdowo) dbn Zamki krzyżackie dbn Deutschordensburg (DE-588)4193318-7 gnd rswk-swf Restaurierung (DE-588)4049600-4 gnd rswk-swf Działdowo (woj. warmińsko-mazurskie) dbn Działdowo (DE-588)4118711-8 gnd rswk-swf Działdowo (DE-588)4118711-8 g Deutschordensburg (DE-588)4193318-7 s Restaurierung (DE-588)4049600-4 s Geschichte z DE-604 Erscheint auch als Online-Ausgabe, PDF 978-83-8156-254-6 Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personenregister Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis |
spellingShingle | Wółkowski, Wojciech 1982- Zamek w Działdowie dzieje budowlane i problemy konserwatorskie Architektura niemiecka dbn Architektura obronna dbn Architektura polska dbn Budownictwo ceglane dbn Gotyk dbn Konserwacja zabytków dbn Zamek krzyżacki (Działdowo) dbn Zamki krzyżackie dbn Deutschordensburg (DE-588)4193318-7 gnd Restaurierung (DE-588)4049600-4 gnd |
subject_GND | (DE-588)4193318-7 (DE-588)4049600-4 (DE-588)4118711-8 |
title | Zamek w Działdowie dzieje budowlane i problemy konserwatorskie |
title_auth | Zamek w Działdowie dzieje budowlane i problemy konserwatorskie |
title_exact_search | Zamek w Działdowie dzieje budowlane i problemy konserwatorskie |
title_exact_search_txtP | Zamek w Działdowie dzieje budowlane i problemy konserwatorskie |
title_full | Zamek w Działdowie dzieje budowlane i problemy konserwatorskie Wojciech Wółkowski |
title_fullStr | Zamek w Działdowie dzieje budowlane i problemy konserwatorskie Wojciech Wółkowski |
title_full_unstemmed | Zamek w Działdowie dzieje budowlane i problemy konserwatorskie Wojciech Wółkowski |
title_short | Zamek w Działdowie |
title_sort | zamek w dzialdowie dzieje budowlane i problemy konserwatorskie |
title_sub | dzieje budowlane i problemy konserwatorskie |
topic | Architektura niemiecka dbn Architektura obronna dbn Architektura polska dbn Budownictwo ceglane dbn Gotyk dbn Konserwacja zabytków dbn Zamek krzyżacki (Działdowo) dbn Zamki krzyżackie dbn Deutschordensburg (DE-588)4193318-7 gnd Restaurierung (DE-588)4049600-4 gnd |
topic_facet | Architektura niemiecka Architektura obronna Architektura polska Budownictwo ceglane Gotyk Konserwacja zabytków Zamek krzyżacki (Działdowo) Zamki krzyżackie Deutschordensburg Restaurierung Działdowo (woj. warmińsko-mazurskie) Działdowo |
url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033954653&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
work_keys_str_mv | AT wołkowskiwojciech zamekwdziałdowiedziejebudowlaneiproblemykonserwatorskie |