Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu: = Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Toruń
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
2020
|
| Schriftenreihe: | Mons Sancti Laurentii
t. 9 |
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Inhaltsverzeichnis Literaturverzeichnis |
| Beschreibung: | 611 Seiten Illustrationen, Diagramme 30 cm |
| ISBN: | 9788323144434 9788323127789 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 cb4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV048544233 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20230324 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 221103s2020 a||| |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788323144434 |9 978-83-231-4443-4 | ||
| 020 | |a 9788323127789 |9 978-83-231-2778-9 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1374560692 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV048544233 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Bojarski, Jacek |d 1967- |e Verfasser |0 (DE-588)1044029900 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu |b = Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age |c Jacek Bojarski |
| 246 | 1 | 1 | |a Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age |
| 264 | 1 | |a Toruń |b Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika |c 2020 | |
| 300 | |a 611 Seiten |b Illustrationen, Diagramme |c 30 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 490 | 1 | |a Mons Sancti Laurentii |v t. 9 | |
| 546 | |a Englische Zusammenfassung | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 600-1250 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 0 | 7 | |a Grab |0 (DE-588)4021716-4 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Ausgrabung |0 (DE-588)4129464-6 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Mittelalterliche Archäologie |0 (DE-588)4138633-4 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Bestattungsritus |0 (DE-588)4204578-2 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Dobrzyń |0 (DE-588)4351295-1 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 651 | 7 | |a Kałdus |0 (DE-588)4825164-1 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 651 | 7 | |a Chełmno |0 (DE-588)4070152-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 653 | 0 | |a Groby | |
| 653 | 0 | |a Stanowiska archeologiczne | |
| 653 | 0 | |a Średniowiecze | |
| 653 | 0 | |a Zabytki archeologiczne | |
| 653 | 2 | |a Kałdus (woj. kujawsko-pomorskie, pow. chełmiński, gm. Chełmno) | |
| 653 | 4 | |a 701-800 | |
| 653 | 4 | |a 801-900 | |
| 653 | 4 | |a 901-1000 | |
| 653 | 4 | |a 1001-1100 | |
| 653 | 4 | |a 1101-1200 | |
| 653 | 4 | |a 1201-1300 | |
| 653 | 6 | |a Opracowanie | |
| 689 | 0 | 0 | |a Chełmno |0 (DE-588)4070152-9 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Dobrzyń |0 (DE-588)4351295-1 |D g |
| 689 | 0 | 2 | |a Kałdus |0 (DE-588)4825164-1 |D g |
| 689 | 0 | 3 | |a Grab |0 (DE-588)4021716-4 |D s |
| 689 | 0 | 4 | |a Bestattungsritus |0 (DE-588)4204578-2 |D s |
| 689 | 0 | 5 | |a Ausgrabung |0 (DE-588)4129464-6 |D s |
| 689 | 0 | 6 | |a Mittelalterliche Archäologie |0 (DE-588)4138633-4 |D s |
| 689 | 0 | 7 | |a Geschichte 600-1250 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 830 | 0 | |a Mons Sancti Laurentii |v t. 9 |w (DE-604)BV021284144 |9 9 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033920727&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033920727&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033920727&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20230324 | |
| 942 | 1 | 1 | |c 930.1 |e 22/bsb |f 0902 |g 438 |
| 943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033920727 | |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1808679030911664128 |
|---|---|
| adam_text |
Spis treści Od redakcji (Wojciech Chudziak) . 15 1. Wstęp . 17 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. Cel i problematyka pracy . Zakres przestrzenny i chronologiczny . Układ pracy . Podstawy źródłowe pracy . Podstawy chronologii cmentarzysk strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 2. Stan badań nad wczesnośredniowiecznymi zwyczajami funeralnymi Słowian północno-zachodnich . 17 19 19 20 23 67 2.1. Wizje zaświatów na podstawie źródeł historycznych, etnograficznych i archeologicznych . 2.2. Chrystianizacja praktyk pogrzebowych . 2.2.1. Chrześcijański model zaświatów . 2.2.2. Przemiany w obrzędach pogrzebowych pod wpływem chrześcijaństwa
. 2.3. Wczesnośredniowieczne praktyki pogrzebowe jako rytuał przejścia . 3. Stan badań nad cmentarzyskami w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej . 3.1. Uwagi wstępne . 3.2. Wczesnośredniowiecznykompleks osadniczy w Kałdusie - stanowiska 1,2 І4 . 3.2.1. Stan opracowań materiałów źródłowych z Kałdusa . 3.2.2. Stanowisko 1 . 3.2.3. Stanowisko 2. 3.2.4. Stanowisko 4. 3.3. Cmentarzyska strefy chełmińsko-dobrzyńskiej. 3.3.1. Bydgoszcz-Łoskoń, stan. 383 . 3.3.2. Bydgoszcz-Zamczysko, stan. 114 . 3.3.3. Gruczno, gm. Świecie, stan. 1 i 2 . 67
76 76 80 85 91 91 92 92 93 109 117 123 123 124 125
8 Spis treści 3.3.4. Gruczno, gm. Świecie, stanowisko 3. 3.3.5. Grudziądz-Rządz, gm. Grudziądz, stanowisko 4 . 3.3.6. Krusze-Osiek, gm. Warlubie, stanowisko 1 . 3.3.7. Małe Czyste, gm. Stolno, stanowisko 20 . 3.3.8. Marianki, gm. Rypin, stanowisko 1 . 3.3.9. Napole, gm. Kowalewo Pomorskie, stanowisko 6 . 3.3.10. Osieczek, gm. Książki, stanowisko 3 . 3.3.11. Pień, gm. Dąbrowa Chełmińska, stanowisko 9 . 3.3.12. Starorypin,gm. Rypin, stanowisko 6 . 3.3.13. Szabda-Cegielnia, gm. Brodnica, stanowisko 1 . 3.3.14. Topoino, gm. Pruszcz, stanowisko 1 . 3.3.15. Cmentarzyska bez lokalizacji . 4. Cmentarzyska jako źródła poznania zwyczajów pogrzebowych
. 4.1. Topografia cmentarzysk . 4.1.1. Uwagi wstępne . 4.1.2. Lokalizacja cmentarzysk w relacji do obiektów kultu . 4.1.3. Cmentarzyska na tle sieci osadniczej . 4.1.4. Lokalizacja cmentarzysk w relacji do środowiska przyrodniczego . 4.2. Wielkość . 4.2.1. Uwagi wstępne . 4.2.2. Powierzchnia nekropoli ze strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 4.3. Rozplanowanie i układ jam grobowych . 4.3.1. Społeczne i kulturowe uwarunkowania organizacji przestrzeni cmentarzysk ujęcie modelowe . 194 4.3.2. Rozplanowanie i układ grobów na cmentarzyskach w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej . 4.4. Wielkość i orientacja jam grobowych
. 4.4.1. Kałdus, stanowiska 1,2 i 4. 4.4.2. Pozostałe cmentarzyska ze strefy chełmińsko-dobrzyńskiej. 4.5. Konstrukcje grobowe . 4.5.1. Uwagi wstępne . 4.5.2. Konstrukcje grobowe na cmentarzyskach w Kałdusie . 4.5.2.1. Obstawy (typ I) . 4.5.2.2. Trumny z dranic (typ II) . 4.5.2.3. Trumny drążone w kłodzie (typ III) . 4.5.2.4. Trumny-skrzynie (typ IV) . 4.5.2.5. Groby komorowe - problem definicji i genezy . 4.5.3. Konstrukcje kamienne . 4.5.4. Dodatkowe zabezpieczenia pochówku (całuny i gwoździe)
. 4.5.5. Konstrukcje grobowe na pozostałych cmentarzyskach strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 4.6. Układ zmarłych w grobach . 4.6.1. Orientacja zmarłych względem stron świata . 4.6.1.1. Uwagi wprowadzające . 4.6.1.2. Orientacja zmarłych na cmentarzyskach w Kałdusie. 4.6.1. Յ. Orientacja zmarłych na pozostałych cmentarzyskach strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 4.6.2. Ułożenie zmarłych . 4.6.2.1. Cmentarzyska w Kałdusie . 4.6.2.2. Pozostałe cmentarzyska ze strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 149 149 150 152 153 154 157 159 162 164 166 167 171 171 171 175 179 186 190 190 192 194 199 213 213 220 222 222 225 225 230 232 234 235 239 242 245 248 248 248 250 260 262 262 271
Spis treści 9 4.6.3. Pochówki nietypowe . 4.6.3.1. Zła śmierć i strach czy wina i pokuta? - problem niezwyczajnych zmarłych w nietypowych grobach . 4.6.3.2. Nietypowe pochówki na cmentarzyskach w Kałdusie . 4.6.3.3. Nietypowe pochówki na pozostałych cmentarzyskach strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 294 4.6.4. Pochówki podwójne (wspólne) i zwielokrotnione (dokładane) . 4.6.4.1. Po śmierci osobno czy razem-wprowadzenie w problematykę . 4.6.4.2. Groby podwójne i zwielokrotnione na cmentarzyskach w Kałdusie . 4.6.4.3. Groby podwójne i zwielokrotnione z innych cmentarzysk strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 317 4.7. Przedmioty w grobach . 4.7.1. Wyposażenie czy dar - aksjologiczny wymiar obdarowywania zmarłych . 4.7.2. Wyposażenie grobów na stanowiskach 1,2 i4wKałdusie . 4.7.2.1. Ozdoby i części ubioru . 4.7.2.2. Broń i elementy uzbrojenia
. 4.7.2.3. Narzędzia, naczynia i przedmioty codziennego użytku . 4.7.2.4. Obol zmarłych . 4.7.2.5. Przedmioty o charakterze apotropeicznym i dewocjonalia . 4.7.2.6. Dary specjalne - żywność i napoje . 4.7.3. Wyposażenie grobów w aspekcie chronologicznym i przestrzennym . 4.7.4. Społeczne uwarunkowania wyposażania zmarłych we wczesnośredniowiecznym zespole osadniczym in Culmine . 395 4.7.5. Wyposażenie grobów na cmentarzyskach szkieletowych strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 4.7.5.1. Uwagi wstępne . 4.7.5.2. Ozdoby i części stroju . 4.7.5.3. Broń i elementy uzbrojenia . 4.7.5.4. Narzędzia . 4.7.5.5. Dary specjalne ֊ obol zmarłego i przystawki grobowe . 4.7.6. Wyposażanie zmarłych w
strefie chełmińsko-dobrzyńskiej na tle porównawczym - próba podsumowania . 5. Zmiany w obrzędowości pogrzebowej w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej na przestrzeni wczesnego średniowiecza . 273 273 277 295 295 298 319 319 323 323 355 359 382 386 389 391 403 403 405 414 415 418 420 425 5.1. Uwarunkowania kulturowe, polityczne i religijne a geneza inhumacji w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej . 425 5.2. Między pogaństwem a chrześcijaństwem. Przemiany zwyczajów pogrzebowych w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu. 433 6. Podsumowanie . 443 Summary . 447 Bibliografia . 453 Spis stanowisk archeologicznych wchodzących w skład zespołów osadniczych związanych z cmentarzyskami omawianymi w pracy . 483
10 Spis treści Aneks Katalog źródeł (Violetta Stawska, Jacek Bojarski, Alicja Drozd-Lipińska, Arkadiusz Koperkiewicz, Tomasz Kozłowski, Wojciech Chudziak) I. Zestawienie grobów - ze stanowiska 1 w Kałdusie (badania 2005,2010-2011, 2014-2015) . II. Zestawienie grobów ze stanowiska 2 w Kałdusie (badania 2003-2006,2008, 2013-2014) . 491 505 III. Plany . 541 IV Tablice . 557 V. Fotografie . 589
---------------------- 1 Contents From the Editor (Wojciech Chudziak) . 15 1. Introduction . 17 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. Aim and problems of work. 17 Spatial and chronological scope . 19 Work layout . 19 Basis source of work . 20 Basics of the chronology of cemeteries in the Chełmno-Dobrzyń zone . 23 2. Current knowledge on the early medieval funeral customs of North-Western Slavs . 67 2.1. Visions of the afterlife based on historical, ethnographic and archaeological sources. 67 2.2. Christianization of funeral practices. 76 2.2.1. Christian model
of the afterlife . 76 2.2.2. Changes in funeral rites under the influence of Christianity . 80 2.3. Early Medieval Funeral Practices as a Rite of Passage .85 3. Current knowledge on research of cemeteries in the Chełmno-Dobrzyń zone . 91 3.1. Initial remarks . 91 3.2. Early medieval settlement complex in Kaldus - sites 1,2 and 4 . 92 3.2.1. Status of source materials from Kaldus.92 3.2.2. Site 1 . 93 3.2.3. Site 2 . 109 3.2.4. Site 4 . 117 3.3. Ihe cemeteries in the Chełmno-Dobrzyń
zone. 123 3.3.1. Bydgoszcz-Łoskoń, site. 383 . 123 3.3.2. Bydgoszcz-Zamczysko, site. 114 . 124 3.3.3. Gruczno, Świecie commune, site. 1 i 2.125
12 Contents 3.3.4. Gniezno, Świecie commune, site 3 . 3.3.5. Grudziądz-Rządz, Grudziądz commune, site 4 . 3.3.6. Krusze-Osiek, Warlubie commune, site 1 . 3.3.7. Małe Czyste, Stolno commune, site 20 . 3.3.8. Marianki, Rypin commune, site 1 . 3.3.9. Ñapóle, gm. Kowalewo Pomorskie, site 6 . 3.3.10. Osieczek, Książki commune, site 3 . 3.3.11. Pień, Dąbrowa Chełmińska commune, site 9 . 3.3.12. Starorypin, Rypin commune, site 6 . 3.3.13. Szabda-Cegielnia, Brodnica commune, site 1 . 3.3.14. Topoino, Pruszcz commune, site 1 . 3.3.15. Cemeteries without location . 149 149 150 152 153 154 157 159 162 164 166 167 4. Cemeteries as a
source of learning about funeral customs . 171 4.1. Topography of cemeteries . 4.1.1. Initial remarks . 4.1.2. Location ofeemeteries in relation to objects of worship . 4.1.3. Cemeteries in the background of a settlement network . 4.1.4. Location of cemeteries in relation to the natural environment . 4.2. Size . 4.2.1. Initial remarks . 4.2.2. The area of necropolises from the Chełmno-Dobrzyń zone . 4.3. Layout and arrangement of burial pits . 4.3.1. Social and cultural conditions of the cemetery space organization ֊ a model approach . 4.3.2. Layout and arrangement of graves in cemeteries in the Chełmno-Dobrzyń zone . 4.4. Size and
orientation of burial pits . 4.4.1. Kaldus, sites 1,2 and 4 . 4.4.2. The remaining cemeteries fromthe Chełmno-Dobrzyń zone. 4.5. Grave constructions . 4.5.1. Initial remarks . 4.5.2. Grave constructions at thecemeteries in Kaldus. 4.5.2.1. Frames (type I) . 4.5.2.2. Wooden coffins (type II) . 4.5.2.3. Logs of wood (type III) . 4.5.2.4. Coffin chests (type IV) . 4.5.2.5. Chamber graves - the problem of definition and genesis . 4.5.3. Stone structures . 4.5.4. Additional burial protection (shrouds and
nails) . 4.5.5. Funerary structures in the remaining cemeteries of the Chełmno-Dobrzyń zone . 4.6. Arrangement of the dead in the graves. 4.6.1. Orientation of the dead towards the parts of the world . 4.6.1.1. Initial remarks . 4.6.1.2. Burial orientation in the cemeteries in Kaldus . 4.6.1.3. Orientation of the dead in the remaining cemeteries of the Chełmno-Dobrzyń zone . 260 4.6.2. Pose the dead . 4.6.2.1. The cemeteries in Kaldus . 4.6.2.2. The remainingcemeteries from the Chełmno-Dobrzyń zone . 171 171 171 175 179 186 190 190 192 194 199 213 213 220 222 222 225 225 230 232 234 235 239 242 245 248 248 248 250 262 262 271
Contents 4.6.3. Unusual burials . 4.6.Յ.1. Bad Death and Fear or Guilt and Repentance? . 4.6.3.2. Unusual burials in cemeteries in Kaldus . 4.6.3.3. Unusual burials in the remaining cemeteries of the Chełmno-Dobrzyń zone. 4.6.4. Double and multiple graves . 4.6.4.1. After death, separately or together - an introduction to the problem . 4.6.4.2. Double and multiple graves in the cemeteries in Kaldus . 4.6.4.3. Double and multiplied graves from other cemeteries of the Chełmno-Dobrzyń zone . 317 4.7. Itemsingraves . 4.7.1. Equipment or a gift - the axiological dimension of giving to the dead . 4.7.2. Furnishing of graves at sites 1,2 and 4 in Kaldus . 4.7.2.1. Jewellery and items of clothing . 4.7.2.2. Weapon and elements of armament
. 4.7.2.3. Tools, utensils and everyday objects . 4.7.2.4. The coin of the dead . 4.7.2.5. Amulets and devotional articles . 4.7.2.6. Special gifts - food and drinks . 4.7.3. Furnishing of graves in the chronological and spatial aspect . 4.7.4. Social conditions for equipping the dead in the early medieval settlement complex in Culmine . 395 4.7.5. Equipment of graves in the skeleton cemeteries of the Chełmno-Dobrzyń zone. 4.7.5.1. Initial remarks . 4.7.5.2. Jewellery and items of clothing . 4.7.5.3. Weapon and elements of armament . 4.7.5.4. Tools . 4.7.5.5. Special gifts - obol the deceased and grave appetizers
. 4.7.6. Equipping the dead in the Chełmno-Dobrzyń zone against a comparative background an attempt to summarize . 420 5. Changes in funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone during the early Middle Ages . 13 273 273 277 294 295 295 298 319 319 323 323 355 359 382 386 389 391 403 403 405 414 415 418 425 5.1. Cultural, political and religious conditions and the genesis of inhumation in the Chełmno-Dobrzyń zone . 425 5.2. Between paganism and Christianity. Changes in funeral customs in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early Middle Ages . 433 6. Summary . Bibliography . List of sites included in the settlement complexes associated with cemeteries in the Chełmno-Dobrzyń zone . 443 453 483
14 [Contents Annex Catalogue of sources (Violetta Stawska, Jacek Bojarski, Alicja Drozd-Lipińska, Arkadiusz Koperkiewicz, Tomasz Kozlowski, Wojciech Chudziak) I. The list of graves from site 1 in Kaldus (research 2005,2010-2011,2014-2015)) . 491 II. The list of graves from site 2 in Kaldus (research 2003-2006,2008,2013-2014) . 505 III. Maps - planigraphy of graves . 541 IV. Plates . 557 V. Photographs . 589
Bibliografia Źródła i opracowania źródłowe Rationale - Rationale divinorum officiorum Guillelmi Du ranti: Liberi etili, [w:] Monumenta Studia Instrumenta Liturgica, wyd. Libreria Editrice Vaticana: Cad Wellness, 2001. Ebo - Ebbonis Vita S. Ottonis episcopi Babenbergis, MPH, series nova, t. 7, fase. 2, wyd. J. Wikarjak, K. Liman, Warszawa 1969. Herborđ - Dialog o życiu św. Ottona biskupa bamberskiego, oprać. J. Wikarjak, Monumenta Poloniae Historka, s.n., t. 7, cz. 3, Warszawa 1974. Jan Długosz - Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście, przeł. K. Mecherzyński, Kraków 1867. Kosmas - Cosmae Pragensis Chronica Boemarum, wyd. B. Bertholz, MGH, nova series II, Berlin. Tłuma czenie polskie: Μ. Wojciechowska, Kosmasa Kronika Czechów, Warszawa 1968. Wykaz skrótów AAL - Acta Archaeologica Lodzensia AHP - Archaeologia Historica Polona, Toruń AP ֊ Archeologia Polski AUNC - Acta Universitatis Nicolai Copernici, Toruń Amtlicher Bericht - Amtlicher Bericht über die Verwal tung der naturhistorischen, archäologischen und ethnologischen Sammlungen des Westpreussischen Provinzial-Museums, Danzig Bodzia - Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego, red. A. Buko, Warszawa 2017. FL - Funeralia Lednickie IMwG - Informator Muzeum w Grudziądzu „In sivis.” ֊ „In sibis, campis. et urbe”. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, red. S. Cygan, PN. Kotowicz, Μ. Glinianowicz, Rzeszów KA - Komunikaty Archeologiczne MA - Materiały Archeologiczne MSL - Mons Sancii Laurentii MW - Materiały Wczesnośredniowieczne MZP - Materiały
Zachodniopomorskie NAF - Nachrichten über deutsche Altertumsfunde PA - Przegląd Archeologiczny PMMAE - Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna Pochówki - Pochówki w grobach komarowych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, red. D. Błasz czyk, D. Stępniewska, Warszawa 2016. SA - Sprawozdania Archeologiczne SL - Studia Lednickie SlAnt - Slavia Antiqua StArch - Studia Archeologiczne Studia - Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej WA - Wiadomości Archeologiczne Wczesnośredniowieczne grodziska - Wczesnośrednio wieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, red. J. Chudziakowa, Toruń 1994. WSA - Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne ZOW - Z otchłani wieków
454 Į Bibliografia Literatura Aries Ph. Abramek В. 1980 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Masłowicach, woj. Sieradz, SA, t. 32, s. 227-246. Ahrens C. 1982 Frühe Holzkirchen im Nördlichen Europa, Ham burg. Amtlicher Bericht 1887 für das Jahr 1886,1.7, s. 8. 1888 für das Jahr 1887, t. 8, s. 58-59. 1898 für das Jahr 1897,1.18, s. 58-59. 1899 für das Jahr 1898,1.19, s. 52. 1900 für das Jahr 1899, t. 20, s. 45-46. Androščuk F. A. 2011 Symbols of faith or symbols of status? Christian objects in tenth century Rus’, [w:] Early Christianity on the way from the Varagians to the Greeks, red. I. Garipzanov, O. Tolochko, Kiev, s. 70-89. Andrzejewska A. 1996 Średniowieczny zespół osadniczy w Zgło wiączce na Kujawach, Włocławek. 1999 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Wandynowie, gm. Bytoń, woj. kujawsko-pomorskie, Łódzkie Sprawozdania Archeologicznej. 54, s. 217-228. 2003 Więzi rodzinne wpochówkach szkieletowych z cmenta rzysk Kujaw Wschodnich (część archeologiczna), [w:] Kobieta ֊ śmierć - mężczyzna, FL 5, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 273-278. Aneksy 2006 Aneksy, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), MSL, t. 3, Toruń, s. 183-243. Anger S. 1897 Gräberfelder von Grutschno und Nachbarorten, Kr. Schweiz, Nachrichten über deutsche Alterthu msfunde, R. 1896, z. 5, Berlin, s. 77-80. Arbman H. 1943 Birka I. Die Gräber. Text, Uppsala. Arwidsson G., Holmquist L. 1984 Holzeimer. Daubengefässe und übrige Eimer aus Holz, [w:] Birka II/l. Systematische Analysen der Gräberfunde, red. G. Arwidsson, Stockholm, s. 237-241.
Augustyn 1977 O państwie bożym. Przeciw poganom ksiąg XXII, przeł. W. Kornatowski, Warszawa. 2010 Soliloquia i inne dialogi o duszy, przeł. A. Świder- kówna, L. Kuc, D. Turkowska, Warszawa. 1982 Człowiek i śmierć, Warszawa. Atlas hydrograficzny 2005 Atlas podziału hydrograficznego Polski, cz. 1, red. H. Czarnecka, Warszawa. Bal A., Fercowicz T., Kaźmierczyk J. 1982 Najnowsze badania na cmentarzysku szkieletowym z drugiej połowy X wieku w Niemczy w woje wództwie wałbrzyskim, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, t. 23, s. 71-76. Banasiak P. 2017 Znaleziska belemnitów wczesnośredniowiecznego kompleksu osadniczego w Kałdusie. Próba interpre tacji, AUIKC,,,Archeologia1, z. 35, s. 69-100. Baranowski B. 1965 Pożegnanie z diabłem i czarownicą, Łódź. Baranowski T. 1998 Gród w Kaliszu - badania, odkrycia, interpretacje, [w:] Kalisz wczesnośredniowieczny, red. T. Bara nowski, Kalisz, s. 39-64. Barth E 2004 Grupy i granice etniczne: społeczna organizacja różnic kulturowych, [w:] Badanie kultury. Ele menty teorii antropologicznej. Kontynuacje, red. Μ. Kempy, E. Nowicka, Warszawa, s. 348-377. Baskov A. A. 2011 Khristianskie drevnosti Belarusi końca X-XIV w. (predmety khristianskogo kuľta individualnoga ispoľzovnija), Minsk. Bednarek R., Jankowski Μ., Kwiatkowska A., Markie wicz Μ., Šwitoniak M. 2004 Rekonstrukcja dawnej pokrywy glebowej oraz jej przekształceń na terenie zespołu osadniczego w Kał dusie, [w:] Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne, MSL, t. 2, Toruń, s. 185-198. Bełka Z., Dopieralska J., Królikowska-Ciągło S., Ratajczyk
Z., Wadyl S. 2019 Pochodzenie w świetle badań składu izotopowego strontu biogenicznych fosforanów, [w:] Ciepłe. Elitarna nekropola wczesnośredniowieczna na Pomorzu Wschodnim, red. S. Wadyl, Gdańsk, s. 439-444. Beszczyński Μ. 1999 Osada wczesnośredniowieczna w Grucznie, stanowisko 1, gmina Świecie, maszynopis pracy magisterskiej w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Bibliografia Białczyński Cz. 1993 Stworze i zduszę czyli starosłowiańskie boginki i demony. Leksykon, Kraków. Biblia Tysiąclecia 1971 Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, wyd. 2, Poznań-Warszawa. Biegeleisen H. 1929 U kolebki. Przed ołtarzem. Nad mogiłą, Lwów. Bieniak J. 1970 Studia nad dziejami ziemi chełmińskiej w okresie pia stowskim, „Rocznik Grudziądzki”, t. 5-6, s. 5-69. 1996 Polska elita polityczna w XII wieku, cz. ПІВ: Ar bitrzy książąt - trudne początki, „Społeczeństwo Polski Średniowiecznej”, t. 7, s. 11-44. Bienias D. 2004 Położenie fizjograficzne i chronologia stanowisk archeologicznych w Kałdusie i w jego otoczeniu, [w:] Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdu sie. Studia przyrodniczo-archeologiczne, MSL, t. 2, Toruń, s. 281-296. Bieńkowska A., Dzik Μ., Piasecka K. 2013 Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wiel kiej stan 1, woj. podlaskie (badania 1951-1978), 1.1, Białystok. Biermann F. 2004 „Sie sollten die christliche Toten nicht unter den Heiden in Wäldern oder Feldern bestatten.”- Die Entwicklung der Grabsitten vom 7./8. 12.113. Jah rhundert in Pommern, Baltische Studien, Neue Folge, t. 89, s. 7-24. 2008 Medieval élite burials in eastern Mecklenburg and Pomerania, „Antiquity“, t. 82, s. 87-98. 2010 Slawenzeitliche Kirchen im nordostdeutschen Gebiet, [w:] Frühmittelalterliche Kirchen ab archäologische und historische Quelle. Internationale Tagungen in Mikulčice VIII, red. L. Polače, J. Maříková-Kubková, Brno, s. 331-343. Błaszczyk D. 2003 Odkopywanie kobiet: gender w archeologii, [w:] Ko bieta - śmierć - mężczyzna, FL 5, red. W.
Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 43-50. 2016 Między ziemią a niebem: wczesnośredniowieczne pochówki w grobach komarowych na ziemiach polskich w kontekście europejskim, [w:] Pochówki, Warszawa, s. 34-49. 2017 Między ziemią a niebem. Groby komarowe na ob szarze państwa pierwszych Piastów, Warszawa. Błaszczak D., Stępniewska D. (red.) 2016 Pochówki w grobach komarowych na ziemiach Į 455 polskich w okresie wczesnego średniowiecza, War szawa. Błędowski P., Chudziak W, Weinkauf Μ. 2007 Wczesnośredniowieczna osada podgrodowa i cmen tarzysko szkieletowe w Kałdusie, gm. Chełmno, stanowisko 2 (badania 2002-2005), [w:] XV Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada - 2 grudnia 2005 r., red. G. Nawrolska, Elbląg, s. 249-261. Błoński Μ. 2000 Średniowieczne ostrogi z grodziska na Zawodziu w Kaliszu, AP, t. 45, z. 1-2, s. 53-91. Bogacki Μ., Kucypera P., Pudło P. 2011 Uwagi na temat problemu obecności Skandynawów w wojskowości wczesnopiastowskiej, [w:] Kim jesteś człowieku, FL 13, red. W. Dzieduszycki, J. Wrze siński, Poznań, s. 105-116. Bogdanowicz W., Grzybowski T, Buś Μ. 2016 Analiza genetyczna wybranych grobów z cmentarza z Bodzi, [w:] Bodzia, s. 437-444. Bogucki A. 1992 Kasztelania i powiat rypiński w średniowieczu, [w:] Rypin - dzieje miasta, 1.1, red. K. Mikulski, Rypin. Bogucki Μ., Ilisch P., Suchodolski S. (patrz Horoszko iin.) 2016 Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen, Inventar II. Pommern, Warszawa. Boguwolski R. 1966 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na cmen tarzysku wczesnośredniowiecznym w Grucznie, IMwG, R. 7, nr 4, s. 43-44. 1967
Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na cmen tarzysku wczesnośredniowiecznym w Grucznie, IMwG, R. 8, nr 4, s. 51-55. 1972 Sprawozdanie z badań ratowniczych przeprowadzo nych w Grucznie, pow. Świecie na stanowisku 2, w 1968 i 1969 roku, KA, Badania wykopaliskowe na terenie województwa bydgoskiego wiatach 1968-1969, Bydgoszcz, s. 71-77. 1974 Badania archeologiczne na grodzisku i cmenta rzysku wczesnośredniowiecznym w Osieczku, pow. Wąbrzeźno wiatach 1972-1973, IMwG, R. 15, nr 1-2, s. 6-12. 1999 Das Museum zu Graudenz und ein Beispiel seiner Tätigkeit - ein Streifzug durch 115 jährige Geschichte Museums, Beiträge zur Geschichte Westpreus sens, Zeitschrift der Copernicus -Vereinigung zur Pflege der Heimatkunde und Geschichte Westpreussens e.V, nr. 16, Münster, s. 9-37.
456 Į Boguwolski R., Hyss L. 2005 Biżuteria średniowieczna z cmentarzyska w Grucznie, Grudziądz. Boguwolski R., Kola A., Poliński D. 1994 Osieczek, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, red. ƒ. Chudziakowa, Toruń, s. 124-130. Bojarski J. 1995 Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Grucznie, [w:] KA, t. 7, Bydgoszcz, s. 109-124. 1999 Wczesnośredniowieczne osadnictwo w rejonie wsi Bzowo w województwie kujawsko-pomorskim, [w:] Studia, red. W. Chudziak, Toruń, s. 159-180. 2003a Stan i potrzeby badań mikroregionalnych na Pojezierzu Chełmińsko-Dobrzyńskim. Wczesnośre dniowieczne mikroregiony osadnicze na ziemi chełmińskiej, [w:] Studia, t. 5, red. W. Chudziak, Toruń, s. 49-87. 2003b Cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie na ziemi chełmińskiej (stanowisko 4). Wstępne wyniki badań, [w:] XIII Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, Μ. Fudziński, Gdańsk, s. 19-32. 2005 Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego w Kałdusie koło Cheł mna (stanowisko 4). Badania 2002-2003, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od wczesnego średnio wiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, Μ. Fudziński, Gdańsk, s. 103-118. 2007 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe koło Chełmna (stan. 4). Wstępne wyniki badań, [w:] XV Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada -2grudnia 2005 r., red. G. Narolska, Elbląg, s. 262-273. 2012 Wczesnośredniowieczny mikroregion osadniczy wNapolu na ziemi chełmińskiej. Wytwórczość garncarska jako źródło poznania lokalnych procesów kulturowych,
Toruń. 2014 Atrybuty władzy na przykładzie grobów z wcze snośredniowiecznego cmentarzyska w Napolu, woj. kujawsko-pomorskie, [w:] Królowie i biskupi, rycerze i chłopi - identyfikacja zmarłych, FL 15, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 173-186. 2015 Grodzisko w Borzyminie, gm. Rypin w świetle badań archeologicznych, [w:] Dziedzictwo archeologiczne północnej części ziemi dobrzyńskiej, red. J. Lewan dowska, Toruń, s. 97-123. Bibliografia 2016 Gród w Ostrowitem (Napolu) na ziemi chełmiń skiej - od centrum grodowego do włości rycerskiej, AHP,t. 24, s. 75-103. 2017 Pierścionki z napisami ze stanowiska 2 w Kałdu sie - przyczynek do badań nad kulturę duchową mieszkańców wczesnośredniowiecznego Chełmna, [w:] Gemma Gemmarum. Studia dedykowane Pro fesor Hannie Kóćce-Krenz, cz. 2, red. A. Różański, Poznań, s. 1111-1137. Bojarski ƒ., Chudziak W. 2009 Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe w Kałdusie (województwo kujawsko-pomorskie), stanowisko 1,2 i 4 (badania w latach 2005-2007), [w:] XVI Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin 22-24 listopada 2007 r., cz. 1: Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, red. A. Ja nowski, K. Kowalski, S. Słowiński, „Acta Archaeologica Pomoranica” III, Szczecin, s. 293-310. 2014 Stan badań nad wczesnym średniowieczem na Pomorzu Nadwiślańskim, [w:] Z dziejów badań archeologicznych na Pomorzu Wschodnim, red. Μ. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 107-130. Bojarski J., Chudziak W., Drozd A., Koperkiewicz A., Kozłowski T., Stawska V. 2010 Katalog źródeł, [w:] Wczesnośredniowieczne cmen tarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4),
MSL, t. 5, Toruń, s. 189-603. Bojarski ƒ., Chudziak W., Kaźmierczak R„ Weinkauf Μ. 2013 Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kał dusie. Wyniki badań prowadzonych w 2010 i 2011 roku, [w:] XVIII Sesja Pomorzoznawcza, t. 1: Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. E. Fudzińska, Malbork, s. 241-255. Bojarski J., Chudziak W, Kozłowski T, Reitsema L. 2016 Wczesnośredniowieczne groby komarowe z ziemi chełmińskiej, [w:] Pochówki w grobach komaro wych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, red. D. Błaszczyk, D. Stępniewska, Warszawa, s. 102-121. Bojarski J., Chudziak W, Stawska V. 2010a Stratygrafia kulturowa, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 31-39. 2010b Wielkość i rozplanowanie, [w:] Wczesnośrednio wieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 41-45.
Į Bibliografia Bojarski J., Chudziak W., Weinkauf Μ. 2006a Stratygrafia kulturowa, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), MSL, t. 3, Toruń, s. 33-35. 2006b Z badań nad wczesnośredniowiecznym zespołem 457 Borys W. 2010 Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków. Bowie F. 2009 Antropologia religii. Wprowadzenie, Kraków. Brather S. osadniczym w Kałdusie na Pomorzu Nadwiślań 2004 Ethnische Interpretationen der Frühgeschichtlichen skim (lata 2000-2003), [w:] Stan i potrzeby badań Archäologie. Geschichte, Grundlagen und Alternati nad wczesnym średniowieczem w Polsce - 15 lat ven, Berlin-New York. później, red. W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń, s. 369-382. 2007 Wiedergänger und Vampire? Bauch- und Seitenan lage bei westslawischen Bestattungen des 9. bis 12. 2015 Wczesnośredniowieczna osada podgrodowa (stan. 2) Jh, [w:] Aedificatio terrae. Beitrage zur Umwelt-und w Kałdusie, woj. kujawsko-pomorskie. Badania w la Siedlungsarchäologie Mitteleuropas. Festschrift für tach 2012-2013, [w:] XIX Sesja Pomorzoznawcza, Eike Gringmuth-Dallmer zum 65 Geburtstag, red. Szczecin 21 -22 listopada 2013 r., red. A. Janowski, G.H. Jeute, J. Schneeweiss, C. Theune, „Inter K. Kowalski, B. Rogalski, S. Słowiński, „Acta Ar- nationale Archäologie. Studia honoraria”, է. 26, chaeologica Pomoranica”V, Szczecin, s. 155-166. Rhaden, s. 109-118. 2017 Góra św. Wawrzyńca w Kałdusie we wczesnym śre 2012 Pagan or Christian? Early medieval gravefurnishuing dniowieczu - na skrzyżowaniu szlaków dalekosiężnych, in Central Europe, [w:] Rome, Constantinople and [w:]
Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe Newly - Converted Europe. Archaeological and i handlowe społeczeństw w pradziejach i wczesnym średniowieczu, red. Μ. Fudziński, W. Świętosłwaski, Historical Evidence, red. Μ. Salamon, Μ. Woło szyn, A. Musin, P. Špehar, Μ. Hardt, M.P. Kruk, W. Chudziak, Gdańsk, s. 301-313. A. Sulikowska-Gąska, vol. 2, Kraków- Leipzig- 2018 Wczesnośredniowieczna osada i cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie, stanowisko 1. Podsumowanie badań, [w:] XX Sesja Pomorzoznawcza, red. B. Cey- nowa, Gdańsk, s. 153-169. Bojarski J., Łukasiak J. - Rzeszów- Warszawa, s. 333-349. Brather-Walter S., Brather S. 2012 Repräsentation oder Religion? Grabbeigaben und Bestattungsrituelle im frühen Mittelalter, [w:] Wechsel der Religionen - Religion des Wechsels. 1993 Komunikat z badań wczesnośredniowiecznej osady Tagungsbeiträge der Arbeitsgemeinschaft Spätantike wNapolu, gm. Kowalewo Pomorskie, stan. 6, [w:] und Frühmittelalter 5, red. N. Krohn, S. Ristow, Badania archeologiczne ośrodka toruńskiego w la Hamburg, s. 121-143. tach 1989-1992, red. ƒ. Chudziakowa, Toruń, s. 133-137. Bojarski J., Weinkauf Μ. 2011 Wczesnośredniowieczna osada w Kałdusie, woj. ku jawsko-pomorskie, (stanowisko 2). Wstępne wyniki badań prowadzonych w latach 2007-2009, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 1: Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. Μ. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 499-512. 2015 Próba lokalizacji kościoła św. Marii Magdaleny w Wy szogrodzie w świetle najnowszych badań archeolo gicznych, [w:] Z dziejówpogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Zbiór studiów III, red. D.
Karczewski, Μ. Wilczek-Karczewdka, Strzelno-Kruszwica, s. 67-85. Borkowska U. 1992 Odbudowa i rozwój (2.poł. XI i XII w.), [w:] Chrze ścijaństwo w Polsce, red. ƒ. Kłoczowski, Lublin, s. 53-88. Brencz A. 1987 Polska obrzędowość pogrzebowa jako obrzęd przej ścia, „Lud”, t. 71, s. 215-228. Bronicka-Rauhut J. 1998 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Czersku, Warszawa. Bronicka-Rauhut J., Rauhut L. 1977 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Starogrodzie, woj. siedleckie, WA, t. 42, z. 1, s. 58-86. Brückner A. 1895 Kazania średniowieczne, cz. 1, Kraków. 1918 Mitologia słowiańska, Kraków. 1985 Mitologia słowiańska i polska, Warszawa. Brutzer I. 1942 Neueingänge und Fundnachrichten im Berichtsjahr 1941, Gotiskandza. Blätter für Westpreussische Vorgeschichte, z. 4, Danzig, s. 47-78.
458 Į Buczyńska-Garewicz H. 2006 Miejsca, strony, okolice. Przyczynek dofenomenologii przestrzeni, Kraków. Buko A. 2005 Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkry cia - hipotezy - interpretacje, Warszawa. 2016a Czy na cmentarzysku w Bodzi, gm. Lubanie, woj. kujawsko-pomorskie budowano groby komorowe?, [w:] Pochówki, Warszawa, s. 50-61. 2016Ն Cmentarzysko w Bodzi w świetle wyników badań interdyscyplinarnych, [w:] Bodzia, red. A. Buko, s. 489-507. Buko A. (red.) 2015 Bodzia. A late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, Leiden-Boston. 2016 Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego, red. A. Buko, Warszawa. Bukowski Z. 1960 Puste kabłączki skroniowe typu pomorskiego, Szczecin. Burszta W. 2005 Społeczność daru i dar w społeczeństwie, [w:] Do, ut des - dar, pochówek, tradycja, FL 7, red. W. Dzieduszycki, ƒ. Wrzesiński, Poznań, s. 17-24. Bylina S. 1992 Człowiek i zaświaty. Wizje kar pośmiertnych w Pol sce średniowiecznej, Warszawa. 1995 Problem słowiańskiego świata zmarłych. Kategorie przestrzeni i czasu, „Światowit”, t. XL, s. 9-25. 1999 Kultura ludowa Polski i Słowiańszczyzny średnio wiecznej, Warszawa. 2002 Chrystianizacja wsi polskiej u schyłku średniowiecza, Warszawa. Byrska-Raszewska E. 1957 Cmentarzysko średniowieczne w Starym Brześciu powiat Włocławek (stan. 4) (części), PMMAE, t. 2, s. 85-124. Bystroń J.S. 1947 Etnografia Polski, Poznań. Cabalska Μ. 1964 Zagadnienie obrządku ciałopalnego, WA, t. 30, s. 18-43. 1973 Ze studiów nad religią pogańskich Słowian, MA, 1.14, s. 103-131. Chmielecki K. 1905 Przyczynki do archeologii Prus Zachodnich,
„Rocz niki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, R. 12, s. 372-384. Bibliografia Christianisierung Europas 2012 Christianisierung Europas. Entstehung Entwicklung und Konsolidierung im archäologischen Befund, red. O. Heinrich-Tamaśka, N. Krohn, S. Ristow, Regensburg. Chudziak W. 1991 Periodyzacja rozwoju wczesnośredniowiecznej ce ramiki z dorzecza dolnej Drwęcy (VII-XI/XII w.). Podstawy chronologii procesów zasiedlenia, Toruń. 1993 Z badań nad wczesnośredniowiecznymi zespołami osadniczymi w Napolu, gm. Kowalewo Pomorskie i Granowie, gm. Lubicz w woj. toruńskim, [w:] Badania archeologiczne ośrodka toruńskiego w la tach 1989-1992, red. J. Chudziakowa, Toruń, s. 119-128. 1994 Żygląd, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, 1996 1997 2000 2001 2002a 2002b s. 200-203. Zasiedlenie strefy chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu (VII-ΧΙ wiek), Toruń. Dalekosiężne szlaki komunikacyjne w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej wX-XI wieku, [w:] Be nedyktyńska praca. Studia historyczne ofiarowane O. Pawłowi Sczanieckiemu w 80. rocznicę urodzin, red. O. J. A. Spiež, Kraków-Tyniec, s. 101-118. Kształtowanie się podziałów plemiennych w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowie czu, AHP, t. 8, s. 51-69 Wczesnośredniowieczne groby komorowe z Kałdusa pod Chełmnem na Pomorzu Wschodnim, SlAnt, t.42,s. 63-96. Strefa chełmińsko-dobrzyńska we wczesnym śre dniowieczu - próba bilansu dorobku badawczego, [w:] Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość, red. B. Wawrzykowska, Toruń, s. 137-150. Ślady skandynawskiej obrzędowości w Kałdusie na Pomorzu Wschodnim, [w:] Popiół i kość,
FL 4, red. J. Wrzesiński, Sobótka-Wrocław, s. 433-449. 2003a Stan badań nad wczesnym średniowieczem ziemi chełmińskiej - główne tezy i perspektywy badaw cze, [w:] Studia, t. 5, red. W. Chudziak, Toruń, s. 9-33. 2003b Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, MSL, t. 1, Toruń. 2003c Wikingerzeitliche Spuren des skandinavischen Bra uchtums in Kaldus (Ostpommern), „Archäologi sche Korrespondenzblatt“, t. 33, z. l,s. 145-156.
Bibliografia 2003d Wczesnośredniowieczne „ importy” skandynawskie zKałdusapod Chełmnem na Pomorzu Wschodnim, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średnio wieczu, red. Μ. Dulinicz, Lublin-Warszawa, s. 117-126. 2005 Z badań nad funkcją społeczną sierpów i półkosków na ziemiach słowiańskich we wczesnym, średniowieczu, [w:] Przeszłość z perspektywy źródeł materialnych i pisanych. Praca dedykowana prof, dr. hab. Leszkowi Kajzerowi z okazji 35-lecia pracy naukowej, red. J. Olczak, AHP, 1.15, cz. 2, Toruń, s. 201-219. 2006a Chronologia cmentarzyska, [w:] Wczesnośrednio wieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, Toruń, s. 157-160. 2006b Odważniki, [w:] Wczesnośredniowieczne cmenta rzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), MSL, t. 3, Toruń, s. 106. 2012 Razjeszcze w kwestii grobów komarowych z Kałdusa na Pomorzu Nadwiślańskim, [w:] Obcy. FL 14, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 313-320. 2017 Archeologia wczesnego średniowiecza, [w:] Dzieje regionu kujawsko-pomorskiego, red. A. Radzimiń ski, Toruń, s. 111-191. ChudziakW. (red.) 2006 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, Toruń. 2010 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń. Chudziak i in. 2016a ChudziakW., Błędowski P., Bojarski J., Kaźmierczak R., Weinkauf Μ. 2016a Kontekst archeologiczno-historyczny, [w:] Wcze snośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia archeologiczno-paleobotaniczne, MSL, t. 8, red. W. Chudziak, A. Noryśkiewicz, Toruń, s. 13-68. Chudziak i in. 2016b
Chudziak W., Weinkauf Μ., Siemianowska E., Bojarski J., Kowalewska B., Szczepanik R, Abramów J., Bienias D., Makowiecki D. 2016b Domniemana karczma z wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Kałdusie na Pomorzu Nad wiślańskim, PA, t. 64, s. 133-172. Chudziak W, Bojarski J. 2015 Chełmno i Toruń. Początki miast na ziemi chełmiń skiej, AHP, t. 23, s. 83-105. Į 459 Chudziak W, Bojarski ƒ., Stawska V. 2010a Środowisko przyrodnicze i kulturowe, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 25-29. 2010b Zagadnienia wstępne, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 9-24. 2010c Chronologia cmentarzyska, [w:] Wczesnośrednio wieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 105-120. 2010d Wyposażenie pochówków, MSL, t. 5, Toruń, s. 79-103. Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski ƒ. 2016 Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Kata log stanowisk (badania 2011-2015), Toruń. Chudziak W, Stawska V., Weinkauf J., Kozłowski T. 2006 Katalog. Część II. Badania Instytutu Archeologii i Etnologii UMK w Toruniu w latach 1997-1999, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkiele towe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, s. 345-388. Chudziak W, Weinkauf Μ. 2006 Wielkość i rozplanowanie, [w:] Wczesnośrednio wieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, Toruń, s. 37-38. 2009 Wczesnośredniowieczna osada podgrodowa w Kałdusie (województwo kujawsko-pomorskie), stanowisko 2 (badania w latach 2005-2007), [w:] XVI Sesja
Pomorzoznawcza, Szczecin 22-24 listo pada 2007 r., cz. 1: Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, red. A. Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński, „Acta Archaeologica Pomoranica” III, Szczecin, s. 281-302 Cieślak A. 2007 Wczesnośredniowieczne naczynia z grobów szkieletowych z Niżu Polskiego, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Cieślak WP. 1982 Biżuteria szklana z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Grucznie, woj. Bydgoszcz (stanowisko 1), cz. 1-2, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Cooper J.C. 1998 Zwierzęta symboliczne i magiczne, Poznań. Dąbrowska E. 1965 Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym ziemi wiślickiej, Wrocław.
460 Į 1997a Liturgia śmierci a archeologia: uwagi o wyborze miejsca pochowania, orientacji, ułożenia ciała i jego ubioru w średniowiecznej Europie Łacińskiej, „Kwartalnik Historyczny”, R. 104, z. 4, s. 3-14. 1997b Średniowieczny ceremoniał pogrzebowy wyższego duchowieństwa polskiego: studium archeologiczno-historyczne, „Studia Źródłoznawcze”, t. 36, s. 9-29. Deflem Μ. 2002 Rytuał, antystruktura i religia, czyli Victora Turnera procesuálna analiza symboli, „Polska Sztuka Lu dowa”, t. 56, z. 1-2, s. 188-199. Dekówna Μ., Purowski T. 2015 Glass Beads, [w:] Bodzia. A Late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, red. A. Buko, LeidenBoston, s. 222-460. 2016 Paciorki szklane, [w:] Bodzia, s. 153-205. Delimata M. 2004 Dziecko w Polsce średniowiecznej, Poznań. Dintar Μ. 2012 Moneta w grobach na terenie państwa wczesnopiastowskiego, maszynopis pracy magi sterskiej w archiwum IA UMK, Toruń. Dintar P. 2012 Wczesnośredniowieczne groby komorowe na ziemiach polskich na tle porównawczym, ma szynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Doan K., Panagiotopoulou H., Molak Μ., Siekiera A., Bogdanowicz W. 2019 Analiza genetyczna szczątków ludzkich, [w:] Ciepłe. Elitarna nekropola wczesnośredniowieczna na Pomorzu Wschodnim, red. S. Wadyl, Gdańsk, s. 447-460. Drozd A. 1999 Charakterystyka antropologiczna wczesno średniowiecznej populacji z Kałdusa, gm. Chełmno, maszynopis pracy magisterskiej w Zakładzie Antropologii UMK, Toruń. 2000 Metalowe ozdoby i części stroju z wczesnośre dniowiecznego zespołu osadniczego w Kałdusie, gm. Chełmno, woj. kujawsko-pomorskie, maszynopis pracy
magisterskiej w LA UMK, Toruń. 2005 Srebro niemonetarne z depozytu wczesnośrednio wiecznego cmentarzyska szkieletowego w Kałdusie, woj. kujawsko-pomorskie. Przyczynek do interpreta cjifunkcji „skarbu” w grobie, [w:] Do, ut, des - dar, pochówek, tradycja, FL 7, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 189-198. Bibliografia 2006a Wyposażenie grobowe na wczesnośrednio wiecznych cmentarzyskach płaskich z terenu Polski jako element praktyk funeralnych, 1.1-3, maszynopis rozprawy doktorskiej w IA UMK, Toruń. 2006b Historia badań i opracowań materiałów źródłowych, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkiele towe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, Toruń s. 13-25. 2006c Biżuteria i części stroju, [w:] MSL, t. 3, Toruń, s. 67-84. 2008 Ozdoby kobiece we wczesnośredniowiecznych gro bach z bronią - wyposażenie czy dar, [w:] Nie tylko broń. Niemilitarne wyposażenie wojowników w sta rożytności i średniowieczu, red. W. Świętosławski, AAL, nr 54, s. 51-60. Drozd-Lipińska A. 2014 Samopaska czy godna białogłowa? - zagadkowy grób kobiety z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Kałdusie, [w:] Czystość i brud. Higiena w średniowieczu, red. W. Korpalska, W. Ślusarczyk, Bydgoszcz, s. 87-96. 2016 Archeologiczne wyznaczniki płci w grobach koma rowych dzieci na przykładzie nekropolii w Pniu, gm. Dąbrową Chełmińska, woj. kujawsko-pomorskie, [w:] Pochówki, s. 130-139. Drozd A., Janowski A. 2007a Wczesnośredniowieczny grób komarowy z Pnia, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, FL 9, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 163-168. 2007b Cmentarzysko w Pniu jako przykład
długotrwałej tradycji miejsca grzebalnego, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, FL 9, red. W. Dziedu szycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 355-361. 2007c Wczesnośredniowieczny inkrustowany topór z miej scowości Pień na ziemi chełmińskiej, [w:] Wojsko wość ludów Morza Bałtyckiego. Mare integráns. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, red. Μ. Bogacki, Μ. Franz, Z. Pilarczyk, Toruń, s. 106-127. 2009 Wczesnośredniowieczne groby komorowe - sposoby eksploracji i dokumentacji, [w:] Metody. Źródła. Dokumentacja, FL 11, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 371-380. Drozd A., Janowski A., Poliński D. 2007 Badania wykopaliskowe średniowieczno-nowożytnego zespołu osadniczego w Pniu, gmina Dąbrowa Chełmińska: 2006 rok, AHP, 1.17, s. 503-505.
Į Bibliografia 2009 Wczesnośredniowieczne groby komarowe na cmentarzysku w Pniu koło Bydgoszczy (badania 2005-2007), [w:] XVI Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin 22-24 listopada 2007 r., cz. 1: Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, red. A. Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński, „Acta Archaeologica Pomoranica” III, Szczecin, cz. 1, s. 351-366. 2010 Niezwykły pochówek podwójny z nowożytnego cmentarzyska w Pniu koło Bydgoszczy, [w:] Wy miary inności. Nietypowe zjawiska w obrzędowości pogrzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, red. K. Skóra, T. Kurasiński, Łódź, s. 97-104. 2011 Badania ratownicze przeprowadzone w 2009 roku na średniowieczno-nowożytnym cmentarzysku w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska, woj. kujawsko-pomorskie (stanowisko 9), [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1: Od epoki kamienia do wczesnego średnio wiecza, red. Μ. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 513-521. Drozdowska W. 1963 Magiczne normy postępowania w życiu codziennym Załęcza Wielkiego, pow. Wieluń, „Łódzkie Studia Etnograficzne”, t. 5, s. 111-130. Duczko W. 2000 Obecność skandynawska na Pomorzu i słowiańska w Skandynawii we wczesnym średniowieczu, [w:] Salsa Colbergensis. Kołobrzeg w średniowieczu, red. L. Leciejewicz, Μ. Rębkowski, Kołobrzeg, s. 23-44. 2006 Ruś Wikingów. Historia obecności Skandynawów we wczesnośredniowiecznej Europie Wschodniej, Warszawa. Dulinicz Μ. 1998 Jaki obrządek panował na wczesnośredniowiecznym Mazowszu? [w:] Studia z dziejów cywilizacji. Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu w pięćdziesiątą rocznicę pracy naukowej, red. A. Buko, Warszawa, s. 103-113. 2001
Kształtowanie się Słowiańszczyzny Północno-Za chodniej. Studium archeologiczne, Warszawa. 2003 Mazowsze we wczesnym średniowieczu. Jego związki z „państwem gnieźnieńskim”, [w:] Civitas Schinesghe cum perntinentiis, red. W. Chudziak, Toruń, s. 89-119. Dulinicz Μ., Łoźny L. 1988 Synkretyczny model wczesnośredniowiecznego obrządku pogrzebowego na ziemiach polskich na przykładzie cmentarzyska z końskich, woj. radom 461 skie, [w:] Myśl przez pryzmat rzeczy. Możliwości poznania kultury duchowej poprzez jej materialne przejawy, red. Z. Kobyliński, B. Lichy, P. Urbań czyk, Warszawa, s. 119-130. Durkheim E. 1990 Elementarne formy życia religijnego. System tote miczny w Australii, Warszawa. Dzik Μ. 2003 Przyczynek do problematyki badawczej frag mentów naczyń ceramicznych znajdowanych na wczesnośredniowiecznych cmentarzyskach szkie letowych Mazowsza, „Światowit”, nr 5 (46), fase. B, s. 45-52. 2014a Pozostałości trumien i innych konstrukcji drewnia nych, [w:] Średniowieczne cmentarzysko w Czar nej Wielkiej, stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951-1978), t. 2, red. H. Karwowska, Białystok, s. 49-56. 2014b Układ pochówków, [w:] Cmentarzysko w Czarnej Wielkiej stan 1 w świetle badań zlat 1951-1978, t. 2, red. H. Karwowska, Białystok, s. 27-47. 2015a Przemiany zwyczajów pogrzebowych w między rzeczu Bugu i górnej Narwi (XI-XV w.), 1.1, Rzeszów. 2015b Przemiany zwyczajów pogrzebowych w międzyrzeczu Bugu i górnej Narwi (XI-XV w.), t. 2, Rzeszów. Effros B. 2003 Merovingian Mortuary Archaeology and the Making of the Early Middle Ages, Berkeley-Los AngelesLondon. Eisenschmidt S. 1994
Kammergräber der Wikingerzeit in Altdänemark, Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie, t. 25, Bonn. Eisner J. 1966 Rukověť slovanské archeologie. Počátky Slovanua a jejich kultur, Praha. Eliade Μ. 1993 Sacrum, mit, historia, Warszawa. 2000 Traktat o historii religii, Warszawa. Fischer A. 1921 Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego, Lwów. Fituła Μ. 2008 Średniowieczne bransolety ze szkła ze stanowiska Chełm-Bieławin, „Archeologia Polski Środko wowschodniej ”, 1.10, s. 145-162. Florkowski K. 1892a Ausgrabungen auf dem Burg- und Lorenzberg zu Kaldus, Kreis Kulm, Westpreussen, NAF, R. 2, z. 3, s. 37-40.
462 Į 1892b Gräberfeld bei Kulm, Westpreussen, NAF, R. 2, z. 3, s. 40-43. Forstner D. 1990 Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa. Gabriel I. 1991 Handel Und Fernverbindungen, [w:] Starigard/ Oldenburg. Ein slawischer Herrschersitz desfrühen Mittelalters in Ostholstein, Neumünster, s. 251-278. Gajewski L, Górska I, Paderewska L., Pyrgała J., Szymański W. 1982 Skarby wczesnośredniowieczne z obszaru Polski. Atlas, Wrocław. Gałkowski P. 2009 Parafia Świętej Trójcy w Rypinie (monografia histo ryczna), Rypin. Garas Μ. 2010 Pochówki atypowe na cmentarzyskach zachodnio pomorskich w dobie chrystianizacji, [w:] Wymiary inności. Nietypowe zjawiska w obrzędowości po grzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, red. K. Skóra, T. Karasiński, AAL, nr 56, s. 51-63. Gardeła L. 2011 Zatrzymani kamieniami? Zachodnio-słowiańskie „groby atypowe” na tle skandynawskich i anglosaskich praktyk funeralnych, [w:] Kim jesteś człowieku, FL 13, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 169-192. 2012 Pochówki i groby atypowe wświecie wikingów. Dawne problemy i nowe pytania, [w:] Obcy, FL 14, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 379-401. 2016 Wczesnośredniowieczne groby komarowe - lustra czy miraże życia? Rozważania nad praktykami funeralnymi na ziemiach polskich, [w:] Pochówki, s. 154-175. 2017 Bad Dead in the Early Middle Ages: Atypical Burials from Poland in Comparative, Rzeszów. Gardeła L., Kajkowski К. 2014 Groby podwójne w Polsce wczesnośredniowiecznej. Próba rewaluacji, [w:] Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędowości
pogrzebowej, AAL, nr 60, red. T. Kurasiński, K. Skóra, Łódź, s. 103-120. Gawrońska K. 1993 Wczesnośredniowieczne ozdoby metalowe z terenu ziemi dobrzyńskiej, chełmińskiej i świeckiej, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Bibliografia Gazeta 1876 „Gazeta Toruńska”, nr 171, z dnia 28 VII, s. 3. Gąssowski J. 1950 Cmentarzysko w Końskich na tle zagadnienia połu dniowej granicy Mazowsza we wczesnym średnio wieczu, MW, t. 2, s. 71-175. 1950/51 Wczesnohistoryczne cmentarzysko szkieletowe w Radomiu, WA, 1.17, z. 4, s. 305-326. 1957 O roli cmentarzy jako źródeł do badania struktury społecznej ludności, AP, 1.1, s. 19-34. 1984 O pewnych sprzecznościach w badaniach archeolo gicznych wczesnego średniowiecza, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, 1.1, s. 191-199. Gediga B. 1976 Śladami religii Prasłowian, Wrocław. Geibig A. 1991 Beitrage zur morphologischen Entwicklung des Schwertes im Mittelalter, Neumünster. Gennep van A. 2006 Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremo nii, Warszawa. Geremek B. 1997 Poczucie przestrzeni i świadomość geograficzna, [w:] Kultura Polski średniowiecznej XIV-XV w., red. B. Geremek, Warszawa, s. 628-668. Gierlach B. 1980 Sanktuaria słowiańskie, Warszawa. Gieysztor A. 1986 Mitologia Słowian, Warszawa. Ginters V. 1984 Der Ursprung der Ringspangen von östlichen Typ, [w:] Birka H, s. 23-30. Golubjeva L.A. 1997 Amulety, [w:] Drevnjaja Rus’: byt ikuľtura, red. B.A Kolcin, ТІ. Makarova, Moskva, s. 153-165. Gorczyca К. 2002 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko birytualne w Bilczewie, stan. 1. gm. Kramsk, pow. Konin, w woj. wielkopolskie, [w:] Popiół
i kość, FL 4, red. J. Wrze siński, Sobótka-Wrocław, s. 467-473. Gorczyca K., Schellner K. 2012 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Bilczewie, pow. Konin. Archeologiczne badania ratownicze na terenie odkrywki „Drzewca” KWB Konin, Konin. Goslar T. 2015 AMS Radiocarbon Dating of Samples from the Cemetery at Bodzia, [w:] Bodzia. A Late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, red. A. Buko, Leiden-Boston, s. 437-440.
Bibliografia Gostyńska M. 1962 Zwyczaje i obrzędy ludowe w Polsce związane z kłokoczką południową (Staphylea pinnata L.), „Rocznik Dendrologiczny” 1.16, s. 113-120. Gościmińska Μ. 2008 Groby dziecięce z wczesnośredniowiecznych cmentarzysk szkieletowych na ziemiach polskich, maszynopis pracy magisterskiej w ar chiwum IA UMK, Toruń. Gothiskandza 1941 Neueingänge und Fundnachrichten im Berichtsjahr 1940, Gothiskandza. Blätter für Westpreussische Vorgeschichte, z. 3, s. 95-108. Götze A. 1902 Slawische und ältere Funde von Topoino (Kreis Schweiz, Westpreussen), NAF, R. 13, z. 1, s. 5-8. Grajewski H. 1956 Kara śmierci wprawie polskim do połowy XIV wieku, Warszawa. Gräslund A.-S. 1980 Birka IV. The Burial Custom. A study of the graves on Björkö, Stockholm. Gräslund A.-S., Müller-Wille Μ. 1992 Burial customs in Scandinavia during the Viking Age, [w:] From Viking to Crusader. Scandinavia and Europe 800-1200, red. E. Roesdahl, D.M. Wilson, Uddevala, s. 186-187. 1997 The Christianisation ofCntral Swedenfrom a Female Perspective, [w:] Rom und Byzanz im Norden. Mis sion und Glaubenwechsel im Ostseeraum während des 8.-14. Jahrhunderts, red. Μ. Müller-Wille, 1.1, Mainz, s. 313-329. Grążawski К. 1999 Dynamika i struktura zasiedlenia rejonu środkowej Drwęcy we wczesnym średniowieczu, [w:] Studia, red. W. Chudziak, Toruń, s. 11-26. 2002 Przemiany w wytwórczości garncarskiej w rejonie środkowej Drwęcy we wczesnym średniowieczu (2. połowa VII w. -1. połowa XIII w.), Włocławek. 2005 Kasztelania świecka i michałowska. Studia nad kształtowaniem się struktur państwa piastowskiego na pograniczu
polsko-pruskim, Włocławek. Gródek-Kciuk E. 1989 Enkolpiony znalezione na terenie Polski. Próba klasyfikacji i datowanie materiałów, PA, t. 36, s. 97-134. Grupa Μ. 2006 Wyroby tekstylne, [w:] MSL,t. 3,Toruń,s.141-143. 2007 Wczesnośredniowieczne tkaniny z Kałdusa, [w:] XV Į 463 Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada -2 grudnia 2005 r., red. G. Nawrolska, Elbląg, s. 275-279. 2009 Textilesfrom the Early Medieval Cemetery at Kaldus, Pomerania, Poland, [w:] Principles Invention of Humanity - Textiles, red. J. Maik, NESAT VIII, AAL, որ 50/1, Łódź, s. 101-104. Grzeszkiewicz L. 1984 Wyposażenie grobowe wczesnośredniowiecz nego cmentarzyska w Grucznie woj. Bydgoszcz (stanowisko 1), cz. 1-2, maszynopis pracy ma gisterskiej w archiwum IA UMK w Toruniu, Toruń. Grześkowiak ƒ. 1963 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przeprowa dzonych w 1961 roku w Starorypinie na stanowisku 1, [w:] Zbiór dokumentów Tysiąclecia Państwa Pol skiego w Rypinie. Badania archeologiczne w latach 1959-1961, Rypin. 1967 Wczesnośredniowieczne osadnictwo w Starorypinie i okolicy, [w:] Szkice Rypińskie. Materiały z sesji popularnonaukowej zorganizowanej z okazji 900-lecia Rypina w dniu 27 listopada 1965 r., red. Z. Jędrzyński, Bydgoszcz, s. 30-37. Grzęda Μ., Przewoźna K. 1968 Wyniki badań archeologicznych w okolicy Świecia nad Wisłą w 1962 roku, „Zeszyty NaukoweUMK w Toruniu, Archeologia” I, s. 3-43. Guidon Z., Powierski J. 1974 Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyń skiej w XHI-X1V wieku, Warszawa-Poznań. Guriewicz A. 1976 Kategorie kultury średniowiecznej, Warszawa. 1987 Problemy
średniowiecznej kultury ludowej, War szawa. Haftka A. 2007 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkie letowe w Kałdusie. Stanowisko 2, maszynopis pracy magisterskiej w archiwum IA UMK w Toruniu, Toruń. Härke H. 2001 Cemeteries as Places ofPower, [w:] Topographies of Power in the Early Middle Ages, red. Μ. de Jong, E Theuws, C. van Ghijn, Leiden-Boston-Köln, s. 9-30. Heidegger Μ. 1977 Budować, mieszkać, myśleć, Warszawa. Hilczerówna Z. 1956 Ostrogi polskie z X-XIII wieku, Poznań.
464 Į Bibliografia Hodder L 1995 Czytanie przeszłości. Współczesne podejście do interpretacji w archeologii, Poznań. Hołowińska Z. Groby z misami na terenie ziem polskich we wcze snym średniowieczu, [w:] Kobieta - śmierć - męż czyzna, FL 5, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 331-347. 1956 Wczesnośredniowieczne grodzisko w Bonikowie 2010 From the North-Eastern to Central Europe. Silver- w powiecie kościańskim. Wyniki badań z lat 1951- -inlayed Axe from the Early Medieval Chamber -1953, Poznań. Grave in Pień on the Chełmno Land (Poland), [w:] 1963 Uwagi o typologii i chronologii wczesnośredniowiecz Archeologija i istoria Pskovą i pskowskoj žemli, nych sprzączek lirowatych na podstawie okazów Seminar imeni akadmika V.V. Sedova, Materiały znalezionych w Polsce, AP, t. 8, z. 2, s. 385-394. Horoszko i in. 2016 55-go zasedenija, Pskov, s. 164-176. 2011a Early medieval chamber graves on the south coast Horoszko G., Piniński J., Ilisch P., Malarczyk D., Baltic Sea, [w:] Der Wandel um 1000. Beiträge der Nowakiewicz T., Bogucki Μ., Kowalówna A., Kulesza Sektion zur slawischen Frühgeschichte der 18. Jahre Μ., Adamczyk D. 2016 Frühmittelalterliche Münzfunde aus Pommern, Warszawa. Hruby V. 1955 Staré Město. Velkomorawsképohřebiště „Na Valach”, Praha. Indycka E. 2005 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Gieczu, stan. 4, woj. wielkopolskie - dotychczasowe wyniki badań, SL, t. 8, s. 175-196. Insadowski H. 1929 Kościelne prawo pogrzebowe, „Ateneum Kapłań skie”, t. 23, z. 144, s. 317-336. Jagielska I. 2010 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko na stanowi sku Pyzdry 11, SL,
1.10, s. 129-149. Jaguś J. stagung des Mittel- und Ostdeutschen Verbandesfür Altertumsforschung in Greifswald, 23. bis 27. März 2009, red. E Biermann, T. Kersting, A. Klammt, Langenweissbach, s. 257-267. 201 lb „Jeżeli umrze ktoś znaczny z nich, kopią dlań grób podobny do obszernego domu.”. Kilka uwag o tzw. grobach komarowych na terenie Europy Środkowej i Wschodniej, [w:] „In süvis.”, s. 385-402. 2013 Are the chamber graves from Pień really Scandi navian?, [w:] Scandinavian Culture in Medieval Poland, red. B. Stanisławski, S. Moździoch, P. Wiszewski, Wrocław, s. 395-409. 2015 Groby komarowe w Europie Środkowo-Wschodniej. Problemy wybrane, Szczecin. 2016 Grób komarowy jaki jest, każdy widzi. inaczej. Kilka słów o definicji, [w:] Pochówki, s. 10-33. Janowski A., Drozd A. 2000 Synkretyzm pogańsko-chrześcijański w świetle 2005 Grodzisko późnośredniowieczne (stan. 1) i osada źródeł pisanych i archeologicznych, na ziemiach wczesnośredniowieczna (stan. 2) w miejscowości polskich w wiekach średnich, ZOW, R. 55, nr 3-4, s. 106-114. Jałowiecki B. 1991 Znaczenie przestrzeni, „Studia Socjologiczne”, 1.120-121, s. 51-68. Janikowski J. 1972 Marianki, pow. Rypin, stanowisko 1, [w:] Informa tor archeologiczny: badania 6, red. K. Żurawski, Bydgoszcz, s. 100-101. 1978 Badania ratownicze na cmentarzysku ludności kultury wschodniopomorskiej w Mariankach, pow. Rypin, [w:] KA, red. K. Żurawski, Bydgoszcz, s. 131-135. Janion Μ. 2002 Wampir. Biografia symboliczna, Gdańsk. Janowski A. 2003 Misy brązowe męskim atrybutem wyposażenia? Pień, gm. Dąbrowa Chełmińska, województwo ku jawsko-
pomorskie, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2: Od średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, m. Fudziński, Gdańsk, s. 147-155. 2007 Grodzisko wczesnośredniowieczne wPniu, woj. kujawsko-pomorskie w świetle badań w latach 2003-2004, [w:] XV Sesja Pomorzoznawcz., Ma teriały z konferencji 30 listopada - 2 grudnia 2005, red. G. Nawrolska, Elbląg, s. 199-210. Janowski A., Kotowicz P.N., Michalak A. 2008 Jeszcze o mieczu z Radymna, [w:] Acta Militaria Mediaevalia, t. 4, Kraków-Sanok, s. 167-188. Janowski A., Kurasiński T. 2008 (Nie)militarne naczynia. Fakty i mity, [w:] Nie tylko broń. Niemilitarne wyposażenie wojowników w sta rożytności i średniowieczu, red. W. Świętosławski, AAL, nr 54, Łódź, s. 61-88.
Bibliografia 2010 Rolnik, wojownik czy „odmieniec”? Próba interpre tacji obecności sierpów w grobach wczesnośrednio wiecznych na terenie ziem polskich, [w:] Wymiary inności. Nietypowe zjawiska w obrzędowości po grzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, red. K. Skóra, T. Kurasiński, AAL, nr 54, s. 61-88. Janowski A., Kurasiński T., Skóra K. 2010 Między naturą a kulturą. Znaleziska skamienia łych zębów rekina i próba ich interpretacji, [w:] Perra Barbarica. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, red. A. Urba niak, R. Prochowicz, I. Jakubczyk, Μ. Levada, J. Schuster, Łódź-Warszawa, s. 703-712. Janowski A., Poliński D. 2009 Wczesnośredniowieczne grodzisko w Pniu koło Bydgoszczy. Wyniki badań w latach 2005-2007, [w:] XVI Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin 22-24 listopada 2007 r., cz. 1: Od epoki kamie nia do okresu wczesnośredniowiecznego, red. A. Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński, „Acta Archaeologica Pomoranica” III, Szczecin, s. 341-349. Januszewski J. 1967 Rola słońca w sytuowaniu grobów wczesnośrednio wiecznych w końskich, StArch, t. 2, s. 307-314. Jasiński T. 1979 Dzieje ziemi świeckiej i newskiej od schyłku XII w. do 1309 r., [w:] Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu, red. K. Jasiński, Warszawa, s. 111-142. 1980 Pierwsze lokacje miast nad Wisłą. 750 lat Torunia i Chełmna, Toruń. Jaskanis D. 2008 Święck. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy na północno-wschodnim Mazowszu, Warszawa. Jażdżewski K. 1951 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lutomier sku pod Łodzią w świetle badań z r. 1949, MW, t. l,s.91-191. Jędrzejewski R. 2009 Pochówek
szkieletowy ludności kultury łużyckiej w Kałdusie, gm. Chełmno (stanowisko 4), [w:] Archeologia epok brązu i żelaza. Studia i materiały, 1.1, red. J. Cackowski, Toruń, s. 123-139. Jones S. 1997 The Archaeology ofEthnicity. Constructing identities in the past and present, London-New York. Jończyk L. 2013 Zapinki podkowiaste, [w:] Sutiejsk. Gród pogranicza polsko-ruskiego z X-XIII wieku. Studium interdy I 465 scyplinarne, red. J. Kalaga, Warszawa-Pękowice, s. 41-51. Józefów-Czerwińska B. 2012 Obrzędowośćpogrzebowa, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, red. S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska, Poznań, s. 318-330. Kadrów S. 1995 Gospodarka i społeczeństwo. Wczesny okres epoki brązu w Małopolsce, Kraków. Kajfosz J. 2009 Magia w potocznej narracji, Katowice. Kajkowski K. 2016 Depozyty zwierzęce na nekropolach zachodniosłowiańskich. Kilka uwag do dyskusji nad genezą fenomenu grobu komarowego na obszarze wcze snośredniowiecznej Polski, [w:] Pochówki w gro bach komarowych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, red. D. Błaszczyk, D. Stępniewska, Warszawa, s. 140-153. Kajkowski K., Kuczkowski A. 2009/2010 Pokarm duszy - pokarm ciała. Szczątki zwierzęce we wczesnośredniowiecznej przestrzeni grzebalnej Pomorza, MZP, Nowa Seria, t. VI/VII, z. l,s. 327-356. Kajzer L. 2000 Nowy zamek w starym Rypinie, [w:] Archaeologia et Historia, Łódź, s. 165-175. Kajzer L., Horonziak A. 1995 Budownictwo obronne ziemi dobrzyńskiej. Wstęp do badań, Włocławek. Kalaga J. 2006 Ciałopalny obrządek pogrzebowy w międzyrzeczu Liwca, Bugu i Krzny, Warszawa.
Kalinowski S. 2007 Wczesnośredniowieczny budynek drewniany z osady podgrodowej w Kałdusie (stanowi sko 2), maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Kamińska J. 1956 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Buczku, pow. Łask, PMMAE, 1.1, s. 97-116. Kara Μ. 1991 Z badań nad wczesnośredniowiecznymi grobami z uzbrojeniem z terenu Wielkopolski, [w:] Od plemienia do państwa. Śląsk na tle wczesnośre dniowiecznej Słowiańszczyzny Zachodniej, red. L. Leciejewicz, Wrocław, s. 99-120. 1993 Siły zbrojne Mieszka I. Z badań nad składem etnicz-
466 Į пут, organizacją i dyslokacją drużyny pierwszych Piastów, „Kronika Wielkopolska”, nr 3 (62), s. 33-47. 1998 Wczesnośredniowieczny grób uzbrojonego kupca z miejscowości Ciepłe na Pomorzu Gdańskim w świetle ponownej analizy chronologicznej, [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, red. H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński, Poznań, s. 505-524. 2009 Najstarsze państwo Piastów - rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań. Karwot E. 1955 Katalog magii Rudolfa. Źródło etnograficzne XIII wieku, Wrocław. Kaszewska E. 1960 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko wKałdusie, pow. Chełmno. (Badania w 1957 r.), PMMAE, nr 5,s. 143-181. Kaszewska E., Kaszewski Z. 1971 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Brześciu Kujawskim, pow. Włocławek. Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne, 1.1, s. 365-434. Kaźmierczak R., Rybka K. 2010 Wczesnośredniowieczny miecz z grobu 364, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, red. W. Chudziak, Toruń, s. 175-179. Kaźmierczyk J., Wachowski K. 1976 Cmentarzysko szkieletowe zXI-XII w. w Niemczy, pow. dzierżoniowski,,,Acta Universitatis Wratislaviensis”, StArch, t. 9, s. 93-141. Kempiński A. 2001 Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich, Warszawa. Kępiński A. 2002 Lęk, Kraków. Kiersnowscy T. i R. 1959 Wczesnośredniowieczne skarby srebrne z Pomorza. Materiały, Warszawa. Kiersnowski R. 1955 Mogiły i cmentarzyska pomorskie w przekazach źródeł pisanych z wieku XII-XIV, MZP, t. 1, s. 109-142. 1958 O tzw. „luźnych”znaleziskach monet wczesnośrednio wiecznych w Polsce, WA, t.
25, z. 3, s. 181 -196 Kirpičnikov A.N. 1966 Drevnerusskoe oruże, vyp. 2: Kopja, sulicy, boevye topory, bulavy, kisteni IX-XIII w, Arkheologija SSSR E-36, Moskva. Bibliografia Klevnäs A. 2016 „Imbued with the essence of the owner”. Personhood and possessions in the reopening and reworking of Viking Age burials, „European Journal of Archa eology”, vol. 19: 3, s. 456-476. Knorr H.A. 1938 Die slawischen Messerscheidenbeschläge, Mannus, t. 30, z. 4, s. 479-545. Kobielus S. 2002 Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, War szawa. Kocińska K. 2010 Nietypowe pochówki szkieletowe z wczesno średniowiecznego cmentarzyska w Kałdusie, stanowisko 4, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Kóčka-Krenz H. 1971 Esowate kabłączki skroniowe z terenów polski północno-zachodniej, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, t. 22, s. 97-143. 1993 Biżuteriapółnocno-zachodnio-słowiańska we wcze snym średniowieczu, Poznań. 2002 Krzyżyki we wczesnym średniowieczu jako przejaw chrystianizacji ziem polskich. Refleksja archeologa, [w:] Scriptura Sacra Posnaniensis. Opuscula Ma riano Wolniewicz octogenario dedicata, Poznań 2002, s. 153-161. 2009 Ozdoby i części stroju z pochówków na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym w Mikorowie, stan. 8,gm. Czarna Dąbrówka, woj. pomorskie, s. 305-322, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, 1.15, s. 305-322. Kóčka-Krenz H., Sikorski A. 1998 Grób „księżniczki” z Dębczyna koło Białogardu w woj. koszalińskim (stan. 53), [w:] Kraje sło wiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, red. H. Kóčka-Krenz, W.
Łosiński, Poznań, s. 525-535. Kodź J. 2013 Puste kabłączki skroniowe na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, maszyno pis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Kola A. 1975 Wczesnośredniowieczne Chełmno w świetle źródeł archeologicznych. Problem pierwotnej lokalizacji, cz. 1-2, maszynopis rozprawy dok torskiej w IA UMK, Toruń. 1991 Grody ziemi chełmińskiej w późnym średniowieczu, Toruń.
Bibliografia Kolbuszewski J. 1995 Semiotycznypejzaż cmentarza, [w:] Cmentarze ży dowskie, red. J. Choroszy i in., Wrocław, s. 27-38. 1996 Cmentarze, Wrocław. Kolczyński 2003 Jeszcze raz o upiorze (wampirze) i strzygoniu (strzy dze),,,Etnografia Polska”, t. 47, z. 1-2, s. 211-245. Kopaliński 2006 Słownik symboli, Warszawa. Koperkiewicz A. 2003 Związek płci z orientacją grobu we wczesnym średniowieczu na przykładzie cmentarzyska w Daniłowie Małym, w woj. podlaskim, [w:] Kobieta śmierć - mężczyzna, FL 5, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 307-324. 2005a Praktyki pogrzebowe z początku II tysiąclecia n.e. na północno-wschodniej rubieży Sło wiańszczyzny Zachodniej, cz. 1-2, maszynopis rozprawy doktorskiej w IA UMK, Toruń. 2005b Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie, gm. Chełmno, stanowisko 2b, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od wczesnego średnio wiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, Μ. Fudziński, Gdańsk, s. 157-169. 2005c Wczesnośredniowieczne dary grobowe w kontekście symboliki chrześcijańskiej, [w:] Do, ut des - dar, pochówek, tradycja, FL 7, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, s. 269-291. 2010 Święci czy przeklęci? Kilka refleksji o anoma liach w pochówkach wczesnośredniowiecz nych, [w:] Wymiary inności. Nietypowe zjawiska w obrzędowości pogrzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, red. K. Skóra, T. Kurasiński, AAL, nr 56, s. 65-77. 2011 „DumnePodlasianki, dumneMazowszanki”-o na szyjnikach na wczesnośredniowiecznych cmentarzy skach północno-wschodniej Polski, [w:] „In silvis.”, s. 267-284. Kopytoff I. 2003 Kulturowa
biografia rzeczy - utowarowienie jako proces, przeł. E. Klekot, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. Μ. Kempny, E. Nowacka, Warszawa, s. 249- 274. Kordala T. 1992 Cmentarzysko zXI-XII wieku w Płocku-Podolszycach, „Rocznik Muzeum Mazowieckiego w Płocku”, nr 15, Archeologia, s. 3-96. 2006 Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na północnym Mazowszu, Łódź. Į 467 Kostrzewski J. 1947 Kultura prapolska, Poznań. 1960 Obrządek ciałopalny u plemion polskich i Słowian północno-zachodnich, Warszawa. Kotarski H. 2012 Dzieci i młodzież we wczesnośredniowiecznym ośrodku in Culmine na Pomorzu Nadwiślań skim, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Kotowicz P.N. 2007 Między sacrum a profanum. Woda w słowiańskich wyobrażeniach o zaświatach - mit a rzeczywistość, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, FL 9, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 59-77. 2013 Analiza kolekcji toporów średniowiecznych, [w:] Topory średniowieczne z Ostrowa Lednickiego i Giecza, red. P. Sankiewicz, A. Wyrwa, Lednica, s. 44-101. Kowalczyk E. 2004 Chrześcijańskie miłosierdzie. Rzecz o pochówkach dzieci nie ochrzczonych (na przykładzie północnego Mazowsza), [w:] Dusza maluczka, a strata ogromna, FL 6, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Po znań, s. 103-114. Kowalczyk Μ. 1968 Wierzenia pogańskie za pierwszych Piastów, Łódź. Kowalczyk-Heyman E. 2009 O rzekomych wczesnośredniowiecznych cmentarzy skach z grobami w obudowach kamiennych w łuku Biebrzy, „Kwartalnik Historii Kultury Material nej”, R. 57, s. 295-299. Kowalewski J. 1997 Rola rowów we wczesnośredniowiecznych
osadach z rejonu Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego, AHP,t. 6,s. 101-121. 2003 Kontakty regionalne ziemi chełmińskiej we wcze snym średniowieczu w świetle struktury miejsco wych depozytów srebrnych, [w:] Studia, t. 5, red. W. Chudziak, Toruń, s. 151-186. Kowalska A.B. 2015 Costume Elements of Leather, [w:] Bodzia. A late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, red. A. Buko, Leiden-Boston, s. 272-287. 2016 Skórzane elementy stroju w pochówkach na wcze snośredniowiecznym cmentarzysku w Bodzi, [w:] Bodzia, s. 253-264. Kowalski A.P. 1999 Symbol w kulturze archaicznej, Poznań.
468 Į 2000 Waloryzacja śmierci w społeczeństwach wczesnotradycyjnych, [w:] Czarownice, FL 2, red. ƒ. Wrzesiń ski, Wrocław-Sobótka, s. 51-67. 2005 Aksjologia prehistorycznej wymiany darów. Przy kłady z kultury indoeuropejskiej, [w:] Do, ut des - dar, pochówek, tradycja, FL 7, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań s. 25-33. 2014 Antropologia zamierzchłych znaczeń, Toruń. Kowalski A.P., Witczak W. 2002 Rytuał ciałopalenia w kontekście indoeuropejskich wyobrażeń na temat śmierci, [w:] Popiół i kość, FL 4, red. ƒ. Wrzesiński, Sobótka-Wrocław, s. 59-74. Kowalski P. 1994 Granica. Próba uporządkowania kategorii antropo logicznych, [w:] Pogranicze jako problem kultury. Materiały konferencji naukowej, Opole 13-14.12. 1993 r., red. T. Smolińska, Opole, s. 143-151. 1998 Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa. Kozłowska N. 2007 Zmienność cech epigenetycznych czaszki we wczesnośredniowiecznej populacji z Kałdusa, maszynopis pracy magisterskiej w Zakładzie Antropologii UMK, Toruń. Kozłowski T. 1993 Charakterystyka urazów układu kostnego lud ności pochowanej na cmentarzysku w Grucznie (XI-XIV w.), „Przegląd Antropologiczny”, t. 54, z. 1-2, s. 177-189. 2010 Ludzkie szczątki kostne, [w:] Wczesnośrednio wieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie, MSL, t. 5, red. W. Chudziak, Toruń, s. 47-53. 2012 Stan biologiczny i warunki życia ludności in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim (X-XIII wiek). Studium antropologiczne, MSL, t. 7, Toruń. Kozłowski T, Drozd A. 2008 Występowanie trądu na obszarze mezoregionu Kałdus-Gruczno w okresie od XI do XIV wieku, [w:] Epidemie,
klęski, wojny, FL 10, red. W. Dzieduszycki, ƒ. Wrzesiński, Poznań, s. 147-155. Kronika Kadłubka 1992 Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek). Kronika polska, przeł. B. Kürbis, Wrocław-Warszawa-Kraków. Kronika Kosmasa 1968 Kosmasa Kronika Czechów, przeł. Μ. Wojciechow ska, Warszawa. Kronika Polska 1996 Anonim tzw. Gall. Kronika Polska, przeł. R. Gró decki, wyd. 7, Wrocław. Bibliografia Kronika Thietmara 1953 Kronika Thietmara, przeł. M.Z. Jedlicki, Poznań. Krumphanzlová Z. 1961 К otázce vampyrismu na slovanských pohřebištích, „Památky Archeologické”, t. 62, s. 405-456. Krzyszowski A. 1992 Wstępne wyniki badań archeologicznych na wcze snośredniowiecznym cmentarzysku szkieletowym zX/XI-XI wieku w miejscowości Sowinki, gm. Mosina, woj. poznańskie, stanowisko 23A, WSA, t. l,s. 83-102. 1995 Ein reiches Gräberfeidaus dem lO./ll.Jh in Sowinki bei Poznań, SlAnt, t. 36, s. 49-72. 2014 Naczynia ceramiczne i wiaderka klepkowe z wczesnopiastowskiego cmentarzyska w Sowinkach k. Poznania, [w:] Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędowości pogrzebowej, red. T. Kurasiński, K. Skóra, AAL, nr 60, Łódź, s. 137-158. Krzysztofiak T. 2013 Okucie ze znakiem Ruryka znalezione w Gieczu, AP, t. 58, s. 115-127. Kubiak. S. 1998 Znaleziska monet z lat 1146-1500 z terenu Polski. Inwentarz, Poznań. Kubiak Z. 2008 Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa. Kuczkowski A. 2007 Słowiańskie „święte” góry na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu - próba zarysowania problematyki, SlAnt, t. 48, s. 97-123. 2008 Ośrodek kultu pogańskiego w krajobrazie Słowiańsz czyzny
Zachodniej wczesnego średniowiecza, SlAnt, t. 49, s. 99-119. Kufel-Dzierzgowska A. 1975 Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe w Polsce Środkowej, PMMAE, nr 22, s. 374-390. Kujot S. 1903 Kto założył parafie w dzisiejszej diecezji chełmiń skiej? Studium historyczne, cz. 1, Toruń. 1905 Kto założył parafie w dzisiejszej diecezji chełmiń skiej? Studium historyczne, cz. 2, Toruń. Kumor B. 1988 Praktyka misyjna Kościoła wX w., „Nasza Prze szłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce”, t. 69, s. 23-37. 2001 Katecheza chrzcielna biskupa Ottona z Bambergu w czasie chrystianizacji Pomorza Zachodniego, [w:] Z dziejów chrześcijaństwa na Pomorzu. Materiały
Bibliografia z konferencji w Kulicach, 19-22 listopada 2000 r., „Zeszyty Kulickie” 2, s. 35-42. Kurasiński T. 2004 Dziecko i strzała. Z problematyki wyposażenia grobów w militaria na terenie Polski wczesnopiastowskiej (XI-XII wiek), [w:] Dusza maluczka, a strata ogromna, FL 6, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 131-141. 2009 Militaria jako element wyposażenia wczesnośrednio wiecznych pochówków dziecięcych - próba interpre tacji na przykładzie znalezisk z ziem polskich, AP, t. 54, z. 2, s. 209-248. Kurasiński T., Skóra K. 2011 Elementy „ruskie” w wyposażeniu pochówków z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska (XIXII w.) w Lubieniu, pow. piotrkowski, [w:] „In süvis.”, s. 447-465. 2012 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. piotrkowski, Łódź. 2016 Przestrzeń osadnicza wczesnośredniowiecznego Ra domia, 1.1: Cmentarzysko w Radomiu, stanowisko 4, Łódź. Kurnatowska Z. 2000 Wielkopolska w X wieku iformowanie się państwa polskiego, [w:] Ziemie polskie wX wieku i ich zna czenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsanowicz, Kraków, s. 99-117. 2002 Początki Polski, Poznań. Kuszewska E. 1965 Tymczasowe wyniki badań na grodzisku wczesnośre dniowiecznym w Topolnie pow. Świecie n/Wisłą, „Pomorania Antiqua”, 1.1, s. 227-287. Labuda G. 1968 Początki diecezjalnej organizacji kościelnej na Pomorzu i Kujawach w XI i XII wieku, „Zapiski Historyczne”, t. 33, z. 3, s. 19-60. 1969 Dzieje polityczne (VI-XII wiek): ekspansja państwa polskiego na Pomorze (X-XII wiek), [w:] Historia Pomorza, t. 1: Do roku 1466, red. G. Labuda, Poznań, s. 303-325.
1978 Początki klasztoru w świetle źródeł pisanych, [w:] Materiały sprawozdawcze z badań zespołu pobenedyktyńskiego w Mogilnie, t. 1, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, t. 52. 1988 Studia nad początkami państwa polskiego, t. 2, Poznań. 1999 Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośrednio wieczna. Antologia tekstów źródłowych, Poznań. Į 469 2002 Mieszko I, Wrocław. 2003 Stan dyskusji nad dokumentem Dagome iudex i państwa Schinesghe, [w:] Civitas Schinesghe cum perntinentiis, red. W. Chudziak, Toruń, s. 9-17. Labudda A. 1983 Liturgia pogrzebu w Polsce do wydania rytuału piotrkowskiego (1631). Studium historyczno-liturgiczne, „Textus et Studia”, 1.14, Warszawa. Lamm J. P. 1973 En folkvanfringstida kammargrav vid Torsätra, „Fornvännen“, t. 68, s. 81-89. Leach E. 1971 Rethinking anthropology, London. 1989 Kultura i komunikowanie, [w:] E. Leach, AJ. Grei mas, Rytuał i narracja, Warszawa, s. 21 -98. Leciejewicz L. 1997 Wyznacznikpozycji społecznej w rytuale pogrzebo wym wcześniejszego średniowiecza, [w:] Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, red. R. Micha łowski, Warszawa, s. 45-55. Lecouteux C. 1987 Geschichte der Gespenster und Wiedergänger im Mittelalter, Köln. 2007 Tajemnicza historia wampirów, Warszawa. Le Goff J. 2002 Kultura średniowiecznej Europy, Gdańsk-War szawa. Lemańska S. 2006 Charakterystyka antropologiczna ludności pochowanej na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Kałdusie (X/XI-XIII w.), maszynopis pracy magisterskiej w Zakładzie Antropologii UMK, Toruń. Leeuw van der G. 1997 Fenomenologia religii, przeł. J. Prokopiuk, War szawa. Lévi-
Strauss C. 1992 Smutek tropików, Łódź. Lewandowska J. 2010 Rypin i jego okolice w pradziejach i wczesnym śre dniowieczu, [w:] Rypin - dzieje miasta, t. 1, red. K. Mikulski, Rypin, s. 47-78. 2011 Średniowieczny kompleks osadniczy w Starorypinie, gm. Rypin, woj. kujawsko-pomorskie w świetle ba dań archeologicznych przeprowadzonych w latach 2007-2009, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1: Od epoki kamienia do wczesnego średnio wiecza, red. Μ. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 541-552.
470 Į 2016a Odkryte skarby, nierozwiązane zagadki i nowe per spektywy badawcze Starego Rypina, [w:] Dziedzictwo archeologiczne północnej części ziemi dobrzyńskiej, red. J. Lewandowska, Toruń, s. 125-148. 2016b Stary Rypin - od grodu do miasta, AHP, t. 24, s. 117-134. Lewicki T. 1952-1953 Obrzędy pogrzebowe pogańskich Słowian w opisie podróżników i pisarzy arabskich głównie zIX-X w., „Archeologia”, t. 5, s. 122-153. 1966 Wczesnośredniowieczni pisarze arabscy o obrzędach pogrzebowych pogańskich Słowian, ZOW, t. 32, z. 4, s. 221-230. Limisiewicz A. 1983 Uwagi w sprawie koncepcji wiary w żywego trupa, AP, t. 28,z.l,s. 177-181. 2016 Pnie, które dają schronienie, [w:] Gdy umiera człowiek, umiera cały świat, FL 18, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 49-63. Lisiecki T. 2006 Wczesnośredniowieczna osada w Kałdusie, woj. kujawsko-pomorskie, stanowisko 4, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Lissauer A. 1878 Crania Prussica. Zweite Serie, „Zeitschrift für Ethnologie“, z. 2, s. 81-134. 1887 Die prähistorische Denkmäler der Provinz Westpre ussen, Laipzig. Lizoń Μ. 2011 Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkiele towe w Cedyni i Kałdusie na Pomorzu - studium porównawcze, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Ławrynowicz O. 2005 Treści ideowe broni rycerskiej w Polsce wieków średnich, AAL, nr 51. Łbik ƒ. 1999 Święty Bruno zKwerfurtu a relikty wczesnośre dniowiecznego kościoła grodowego w Kałdusie koło Chełmna, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu”, z. 4, s. 125-13. Łęga W. 1930 Kultura Pomorza we wczesnem średniowieczu na
podstawie wykopalisk, Toruń. Łosiński W. 1993 Groby typu Alt Kabelích w świetle badań prze prowadzonych na cmentarzysku wczesnośrednio wiecznym w Świelubiu pod Kołobrzegiem, PA, t. 35, s. 101-128. Bibliografia 1998 Z dziejów obrzędowości pogrzebowej u północnego odłamu Słowian zachodnich w świetle nowszych badań, [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich, profanum i sacrum, red. H. Kóćka-Krenz, W. Ło siński, Poznań, s. 473-483. 2000 Z badań nad obrządkiem pogrzebowym na słowiań skich wybrzeżach Bałtyku w dobie plemiennej uwag ciąg dalszy, AHP, t. 8, s. 71-81. Łosiowie J., Ł. 1999 Badania archeologiczne w doliniefordońskiej, „Ma teriały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu”, z. 4, s. 106-113. Łoś J., Paczuski R. 2000 Domniemany wczesnośredniowieczny grób ciało palny z Bydgoszczy-Łoskonia, WSA, t. 5, s. 251-258. Łowmiański H. 1973 Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., t. 5, Warszawa. 1986 Religia Słowian i jej upadek (w. W-ХПј, Warszawa. Łydkowska-Sowina U. 1980 Ludowe obrzędy i zwyczaje świąteczne w świetle średniowiecznych kazań i statutów synodalnych, „Etnografia Polska”, t. 24, z. 2, s. 159-172. Maciejewski ƒ., Zyglewski Z. 1996 Lokacja kujawskiego Wyszogrodu a początki For donu, „Przegląd Bydgoski”, R. 7, s. 89-103. Maciszewski R. 2012 Grudziądz 4. Opracowanie wyników badań, maszynopis w archiwum PSOZ w Toruniu, Raszyn. Malinowska-Łazarczyk H. 1982 Cmentarzysko średniowieczne w Cedyni, 1.1, Szcze cin. Malinowski A. 1968 Materiał kostny z cmentarzyska wOsieku pow. Świecie nad Wisłą, „Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu, Archeologia” I, s.
47-52. Malinowski T. 1993 O wczesnośredniowiecznych dzwonkach z ziem polskich, AP, t. 38, z. 1, s. 95-122. MaľmV.A. 1967 Podkovoobraznyje i kolcevidnyje zastežki-fibuly, [w:] Očerki po istorii ruskoj derevni X-XIII vv. (red. B. A. Rybakov), „Trudy Gosudarstvennogo Istoričeskogo Muzeja”, t. 43, s. 141-190. Malm, V. A., Fechner M.V. 1967 Priveski-bubenčiki, „Trudy Gosudarstvennogo Istoričeskogo Muzeja”, t. 43, s. 133-148.
Bibliografia Marciniak A. 2015 Śmierć, grób i zmarły w tworzeniu i przekształcaniu systemów religijnych w neolicie Bliskiego Wschodu. Przypadek osady w Çatalhöyük, [w:] Cmentarzy ska - relacje społeczne i międzykulturowe, FL17, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 89-100. Marciniak E 2016 Zapomniane cmentarzysko w Mariankach, [w:] Dziedzictwo archeologiczne północnej części ziemi dobrzyńskiej, red. J. Lewandowska, Toruń, s. 53-73. Marciniak J. 1960 Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w miejsco wości Bazar Nowy pow. Maków Mazowiecki, MW, t. 5, s. 99-140. Marciniak Μ. 1988 Badania archeologiczne osadnictwa pradziejowego i wczesnośredniowiecznego w rejonie Brodnicy Szabdy-Cegielni, [w:] Szkice Brodnickie, red. S. Bilski, Brodnica-Toruń, s. 11-44. Marczyk Μ. 1999 Wybrane zagadnienia dotyczące progu w magii, [w:] Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 5: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia pogrzebowe, red. J. Bohdanowicz, Wrocław, s. 183-195. Markiewicz Μ. 2006 Wyroby szklane, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowi sko 1 ), MSL, t. 3, red. W. Chudziak, Toruń, s. 107-136. 2008a Biżuteria szklana z wczesnośredniowiecznych cmentarzysk strefy chełmińsko-dobrzyńskiej, maszynopis rozprawy doktorskiej w IA UMK, Toruń. 2008b Biżuteria szklana z wczesnośredniowiecznych cmentarzysk strefy chełmińsko-dobrzyńskiej (część północno-zachodnia), MSL, t. 4, Toruń. Matczak Μ. 2014 Tak zwane pochówki antywampiryczne a zagad nienie zmian patologicznych. Próba reinterpretacji, Królowie i biskupi, rycerze i chłopi - identyfika cja zmarłych,
[w:] Królowie i biskupi, rycerze i chłopi - identyfikacja zmarłych, FL 16, red. W. Dzieduszycki, ƒ. Wrzesiński, Poznań, s. 437-457. 2016 Chorzy, niepełnosprawni we wczesnośrednio wiecznym Culmine. Studium archeologiczno- antropologiczne, maszynopis rozprawy doktorskiej w UAM, Poznań. Į 471 Mathes Μ., Schmidt A. 1898 Ein zweites slawisches Gräberfeld in Grutschno, Kreis Schweiz in West-Preussen, NAF, R. 9, z. 2, s. 26-32. Matuszewska-Kola W. 1972 Badania archeologiczne wczesnośredniowiecznej osady podgrodowej w Kałdusie, pow. Chełmno w 1957 roku, AUNC, „Archeologia” 45, s. 95-124. Mauss Μ. 1973 Szkic o darze, [w:] Socjologia i antropologia, przeł. Μ. Król, K. Pomian, J. Szacki, Warszawa, s. 211-415. Mendyk S. 1989 Strefa sepulkralna cmentarzyska wczesnośrednio wiecznego, [w:] Miejsce pradziejowych i średnio wiecznych praktyk kultowych w Kruszy Zamkowej, województwo bydgoskie, stanowisko 13, red. A. Cofta-Broniewska, Poznań, s. 170-197. Michalski Μ. 1996 Ustanowienie i dzieje biskupstwa kujawskiego, „Scripta Minora”, 1.1, s. 83-108. Miechowicz L. 2007 Zjawisko „obola zmarłych” na przykładzie źródeł etnograficznych z obszaru Polski, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, FL 9, red. W. Dziedu szycki, J. Wrzesiński, Poznań 2007, s. 89-98. 2011 By pewniej i szybciej przeniósł się na tamten świat. Pieniądz jako element praktyk pogrzebowych na Mazowszu, Podlasiu i w Małopolsce w średnio wieczu i czasach nowożytnych, [w:] „In silvis.”, s. 331-355. 2012 Coins in the Western and Eastern Slavs burial prac tices in the Middle Ages - relicts of Pagan beliefs or a sign of
Christian traditions? [w:] Rome, Constan tinople and Newly - Converted Europe. Archaeolo gical and Historical Evidence, red. Μ. Salamon, Μ. Wołoszyn, A. Musin, P. Špehar, Μ. Hardt, M.P. Kruk, A. Sulikowska-Gąska, vol. 2, Kra ków- Leipzig-Rzeszów-Warszawa, s. 613-624. 2019 Obol zmarłych w średniowiecznej i nowożytnej Euro pie Wschodniej, „Wiadomości Numizmatyczne”, R. 63, s. 35-62. Miernik P. 2015 Wczesnośredniowieczna osada podgrodowa w miej scowości Pień (gm. Dąbrowa Chełmińska, woj. kujawsko-pomorskie) w świetle badań wykopalisko wych w 2013 r., [w:] XIX Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin, 21-22 listopada 2013 r„ red. A. Janowski, K. Kowalski, B. Rogalski, S. Słowiński, Szczecin, s. 107-113.
472 Į Mikołajczak К. 2009 Pochówki wampiryczne na ziemiach polskich u schyłku starożytności i we wczesnym średnio wieczu (studium porównawcze), maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Mincer E 1982 Zapomniany konkurent Bydgoszczy, „Kalendarz Bydgoski”, 1.15, s. 157-159. Minta-Tworzowska D. 2013 Pamięć,„miejscapamięci”jako budujące tożsamość w ujęciu archeologicznym, PA, t. 61, s. 33-55. Miśkiewicz Μ. 1967 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Złotej Pińczowskiej, pow. Pińczów, „Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwer sytetu Warszawskiego i Politechniki Warszaw skiej”, t. 4, s. 93-139. 1969 Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy na płaskich cmentarzyskach szkieletowych w Polsce, MW,t. 6, s. 241-302. 1997 Recepcja chrześcijaństwa w pierwszych wiekach istnienia Państwa Polskiego, „Saeculum Christia nům. Pismo historyczno-społeczne ”, t. 4, nr 1, s. 5-12. Morawski W, Zaitz E. 1977 Cmentarzysko szkieletowe w Krakowie na Zakrzów ku, MA,t. 17, s. 53-169. Moszyński K. 1967 Kultura ludowa Słowian, t. 2, cz. 1, wyd. 2, War szawa. Moździoch S. 2000 Archeologiczne ślady kultu pogańskiego na Śląsku wczesnośredniowiecznym, [w:] Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średnio wieczu. „Spotkania Bytomskie” IV, red. S. Moź dzioch, Wrocław, s. 155-193. 2005 Gens perfida et nundum bene Christiana - kon frontacja chrześcijaństwa i wierzeń tradycyjnych w państwie pierwszych Piastów w świetle naj nowszych odkryć archeologii, [w:] Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. A. Pieniądz-Skrzypczak, ƒ. Pysiak, Warszawa, s.
67-82. Muhi A. 2003 Archäologische und historische Quellen zum magischen Fingerring aus dem mittelalterlichen Schatzfund von Paußnitz, Ldkr. Riesa, „Jahres schrift für mitteldeutsche Vorgeschichte“, t. 87, s. 81-96. Bibliografia Müller-Wille Μ. 1987 Das wikingerzeitliche Gräberfeld von Ihumby-Bienebek (Kr. Rendsburg-Eckernförde), cz. 2, Neumün ster. 1993 Death and burial in medieval Europe, Lund. Musiałowski A. 2002 Angel, [w:] Moneta mediaevalis. Studia numizma tyczne i historyczne ofiarowane Profesorowi Stani sławowi Suchodolskiemu w 65. rocznicę urodzin, red. B. Paszkiewicz, Warszawa, s. 407-413. 2006 Monety, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe wKałdusie (stanowisko 1), MSL, t. 3, Toruń, s. 105-106. 2008 Pieniądz we wczesnośredniowiecznym Kałdusie, [w:] Pieniądz - kapitał - praca. Wspólne dziedzictwo Europy. Białoruś - Litwa - Łotwa - Polska - Rosja Słowacja - Ukraina, Białystok-Augustów, 18-23 września 2008. Materiały z VIII Międzynarodowej Konferencji Numizmatycznej, red. K. Filopow, Białystok, s. 41-44. 2010 Analiza numizmatyczna wczesnośredniowiecznych monet, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko wKałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 139-157. Musianowicz K. 1948/49 Kabłączki skroniowe - próba typologii i chronolo gii, „Światowit”, t. 20, s. 115-232. Musin A.E. 2002 Christianizacija Novogrodskoj žemli IX֊XIV vv. Pogrebaľnyj obrjad i christianskie drevnosti, Sankt Peterburg. 2010 Cerkov i gorožane srednevekobogo Pskovą. Istoriko-arkheologičeskoe issledovanije, Sankt Peterburg. 2012 Byzantine reliquary-crosses in the formation of medieval
Christian culture in Europe, [w:] Rome, Constantinople and Newly - Converted Europe. Archaeological and Historical Evidence, red. M. Salamon, Μ. Wołoszyn, A. Musin, P. Špehar, Μ. Hardt, M.P. Kruk, A. Sulikowska-Gąska,vol. 2, Kraków-Leipzig-Rzeszów-Warszawa, s. 61-94. Muzolf B. 1997 Wyniki archeologicznych badań ratowniczych w miejscowości Kurowo, stan. 4, gm. Gozdowo, woj. płockie (nr gaz. 15) (maszynopis w Mu zeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi), Łódź. Myśliwski G. 1998 Człowiek średniowiecza wobec czasu i przestrzeni (Mazowsze od XII do poł. XVI wieku), Warszawa.
Bibliografia 2001 Starość i długowieczność w Polsce do połowy XVI w. na tle porównawczym, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 49, nr 3, s. 169-198. Nadolski A. 1954 Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI і XII wieku, „Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis”, nr 7. Nadolski A., Abramowicz A., Poklewski T. 1959 Cmentarzysko z XI wieku w Lutomiersku pod Ło dzią, „Acta Universitatis Lodziensis”, t. 7. Nedošivina N.G. 1995 Metallićeskije kresty-teľniki domongoľskoj Rusi, [w:] Cerkovnaja arkheologija. Materiały pervoj vserosijckoj konferencji, Pskov, 20~24 nojabrja 1995, cz. 2, Pskov, s. 69-72. Nikolajeva T.N., Nedošivina N.G. 1997 Predmety khristianskogo kul’ta, [w:] Drevnjaja Rus’: byt i kul’tura, red. B.A Kolein, T.I. Makarova, Moskva, s. 166-178. Ogrodowska B. 2000 Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik, Warszawa. Olejorz A. 2011 Wczesnośredniowieczne zapinki podkowiaste z ziem polskich. Uwagi na temat chronologii, roz przestrzenienia i genezy, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne ”, t. 53, s. 231-258. Olszewski Μ. 2002 Świat zabobonów w średniowieczu. Studium kazania „O zabobonach”Stanisława ze Skarbimierza, War szawa. Ossowski G. 1878 O pomnikach przedhistorycznych Prus Królewskich, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toru niu”, t. l,s. 15-46. 1881 Mapa archeologiczna Prus Zachodnich z przyległymi częściami Wielkiego Księstwa poznańskiego. Tekst objaśniający, Kraków. Pacuszka W. 2003 Biżuteria średniowieczna z Gruczna, [w:] Wystawy archeologiczne. Przewodnik, Grudziądz, s. 63-83. Paddenberg D. 2002 Studien zur frühslawischen Bestattungssitten
in Norddeutschland, „Offa“,t. 57, s. 231-345. Pastewska L. 2000 Materialne świadectwa zabiegów antywampirycznych na cmentarzyskach wczesnośrednio wiecznych z obszaru Polski, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Į 473 Paszkiewicz B. 2009 Brakteaty - pieniądz średniowiecznych Prus, Wro cław. Pawlak E., Pawlak P. 2007 Badania archeologiczne na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku „szkieletowym” z Poznania-Śródki (Rynek Śródecki) w 2001 roku, VISA., t. 8, s. 63-93. 2015 Serce miasta jest po prawej stronie. Archeolo gia o przeszłości poznańskiej Środki i Ostrówka, Poznań. Pawlak P. 1998 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko „szkieletowe” w Poznaniu-Śródce w świetle badań 1994 roku, SlAnt,t. 39, s. 215-281. 1999 Formy wykorzystania surowca drzewnego w ob rządku pogrzebowym na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku „szkieletowym” w Poznaniu-Sródce - przykłady i próby interpretacji, PA, t. 47, s. 115-139. Pawlata L. 1991 Wyniki badań nowo odkrytego cmentarzyska wcze snośredniowiecznego w Drohiczynie, woj. białostoc kim, „Rocznik Białostocki”, 1.17, s. 111-126. Pawlik J. 2002 Sposoby obchodzenia się z ciałem zmarłego z per spektywy antropologii kultury, [w:] Popiół i kość, FL 4, red. J. Wrzesiński, Sobótka-Wrocław, s. 29-40. 2003 Społeczno-kulturowa rola płci w obrzędach pogrze bowych, [w:] Kobieta - śmierć - mężczyzna, FL 5, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 103-108. 2005 Fanatyczny wymiar krążenia daru w społeczeń stwach tradycyjnych, [w:] Do, ut des - dar, pochówek tradycja, FL 7, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiń ski, Poznań, s. 47-54. Parczewski Μ.
1988 Początki kultury wczesnosłowiańskiej w Роксе. Kry tyka i datowanie źródeł archeologicznych, Wrocław. Pełka L. 1987 Polska demonologia ludowa, Warszawa. Peskova A. 2012 Byzantine pendant reliquary-crosses from the ter ritory of medieval Rus’, [w:] Rome, Constantinople and Newly - Converted Europe. Archaeological and Historical Evidence, red. Μ. Salamon, Μ. Woło szyn, A. Musin, P. Špehar, Μ. Hardt, M.P. Kruk, A. Sulikowska-Gąska, vol. 2, Kraków-Leipzig- Rzeszów- Warszawa, s. 403-443.
474 Į Petersen J. 1919 De Norske Vikingsverd, Kristiania. Petoia E. 2003 Wampiry i wilkołaki. Źródła, historia, legendy od antyku do współczesności, Kraków. Piasecki E„ Florkowski A. 1979 Problem wartości poznawczej materiału osteologicznego w świetle analizy struktury płci i wieku (na przykładzie cmentarzyska w Grucznie, woj. bydgoskie), „Materiały i Prace Antropologiczne”, nr 97, s. 113-154. Piekalski J. 1991 Wrocław średniowieczny. Studium kompleksu osad niczego na Ołbinie w ѴІІ-ХШ w., Wrocław. Pietras H. SJ 2007 Eschatologia Kościoła pierwszych czterech wieków, Kraków. Piotrowski R. 2003 Uwagi na temat chronologii i interpretacji wcze snośredniowiecznych cmentarzysk mazowieckich, AP, t. 48, s. 165-200. Plezia Μ. 1952 Greckie i łacińskie źródła do najstarszych dziejów Słowian, cz. 1 (do VIII wieku), Poznań-Kraków. Płoszaj i in. 2016 Płoszaj T., Jędrychowska-Dańska K„ Masłowska A., Kozłowski T., Chudziak W., Bojarski J., Robaszkiewicz A., Witas H.W 2016 Analysis of medieval mtDNAfrom Ñapóle cemetery provides new insights into the early history ofPolish state, „Annals of Human Biology”, vol. 44, nr 1, s. 91-94. Płoszaj i in. 2017 Płoszaj T„ Jędrychowska-Dańska K., Zamerska A., Drozd-Lipińska A., Polinski D„ Janowski A., Witas H. 2017 Ancient DNA analysis might suggest external ori gin of individuals from chamber graves placed in medieval cemetery in Pień, Central Poland, „An tropologischer Anzeiger” vol. 74/4, s. 319-337. Płoszaj i in. 2020 Płoszaj T., Jędrychowska-Dańska К., Zamerska A., Lewandowska Μ., Bojarski J., Chudziak W, Drozd-Lipińska A., Robaszkiewicz A.,
Witas H. 2020 Analysis of maternal lineage in medieval popula tion from Kałdus provides new insights into the early history of the, Polish state, Homo: journal of comaprative human biology, vol. 71/1, s. 43-50. Bibliografia Podgórska R. 2007 Kaptorgi na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Poklewski T. 1961 Misy brązowe z XI, XII i XIII wieku, Łódź. Pokuta Z., Wojda L. 1980 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko we wsi Debina, woj. sieradzkie, PiMMAiE, t. 26, s. 89-141. Poliński D. 1994 Napole, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, s. 115-124. 1996 Przemiany w wytwórczości garncarskiej na ziemi chełmińskiej u schyłku wczesnego i na początku późnego średniowiecza, AHP, t. 4, Toruń. Pollex A. 2010 Glaubensvorstellungen im Wandel. Eine archäolo gische Analyse der Körpergräber des 10. bis 13. Jah rhunderts im nordwestlichen Raum, [w:] Berliner Archäologische Forschungen 6, Berlin. Porzeziński A. 2006 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe na stanowisku 2a w Cedyni, województwo zachod niopomorskie, Szczecin. 2008 Wczesnośredniowieczne pochówki antywampiryczne na nekropolach w Cedyni (stan. 2 i 2a), [w:] Czary i czarownictwo na Pomorzu. Materiały z konferencji naukowej, która odbyła się w dniach 17-18 maja 2007 w Marianowie, red. A. Majewska, Stargard, s. 11-38. Posern-Zieliński A. 2005 Etniczność. Kategorie. Procesy etniczne, Poznań. Potemski Cz., Wilke G. 1967 Wyniki prac wykopaliskowych w Zamczysku w pow. bydgoskim na stanowisku I, „Prace Komisji Histo rii BTN”,t. 4, s. 5-59. Potkański K. 1922 Studia osadnicze,
[w:] Pisma pośmiertne, t. 1, Kraków. Povest 1916 Povesť vremennych let, 1.1, wyd. A.A. Šachmatov, Petrograd. Powierski J. 1972 Hugo Butyr w Polsce, „Zapiski Historyczne”, t. 31, z. 2. 1973a Studia nad strukturą administracyjno-terytorialną ziemi chełmińskiej i michałowskiej w okresie piastow skim, „Prace Komisji Historii BTN”, L 9, s. 3-85.
Į Bibliografia 1973b Ostrowicko-golubski kompleks osadniczy i problem jego stosunków własnościowych w okresie przedkrzyżackim, AUNC, „Historia”, t. 9, s. 45-58. 1977 Dobra ostrowicko-golubskie biskupstwa włocław skiego na tle stosunkówpolsko-krzyżackich w latach 1235-1308, Gdańsk. Powieść 1999 Powieść minionych lat, przeł. E Sielicki, Wrocław-Warszawa-Kraków. Price N.S. 2008 Dying and the Dead. Viking Age mortuary behavior, [w:] The Viking World, red. S. Brink, N.S. Preice, London-New York, s. 257-273. Price T.D., Frei K.M. 2016 Badania izotopowe pochówków z Bodzi, [w:] Bo dzia, s. 425-435. Przewoźna K. 1964 Sprawozdanie z badań archeologicznych na terenie powiatu Świecie, woj. Bydgoszcz, za rok 1962, SA, t.16, s. 87-91. 1965 Komunikato pracach archeologicznych w okolicach wicia nad Wisłą w 1962 r., „Rocznik Grudziądzki”, t. 4, s. 209-214. Rajewski Z. 1937 Wielkopolskie cmentarzyska rzędowe okresu wczesnodziejowego, PA, t. 6, z. 1, s. 28-85. Ratajczyk Z. 2011 Nowe odkrycia na cmentarzysku z okresu wczesnego średniowiecza w Ciepłem, gm. Gniew, stanowisko 6, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, 1.1: Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. Μ. Bu dziński, H. Paner, Gdańsk, s. 553-570. 2016 Groby komarowe z wczesnośredniowiecznego cmen tarzyska w Ciepłem, gm. Gniew, woj. pomorskie, [w:] Pochówki, s. 90-101. Rationale 2007 The Rationale divinorum officium of William Du rand of Mende, translated by T.M. Thibodeau, New York. Rauhut L. 1971 Wczesnośredniowieczne cmentarzyska w obudowie kamiennej na Mazowszu i Podlasiu, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, t. 1,
s. 435-656. Rauhut L., Długopolska L. 1971 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Pokrzywnicy Wielkiej, pow. Nidzica, WA, t. 36, z. 3, s. 292-353. 475 1972 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Starym Łączynie, pow. Przasnysz, WA, t. 37, z. 3, s. 320-393. 1973 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Tańsku-Przedborach,pow. Przasnysz, WA, t. 28, z. 3-4, s. 383-441. Reitsema L., Błaszczyk D. 2019 Dieta w świetle badań izotopowych węgla i azotu, [w:] Ciepłe. Elitarna nekropola wczesnośrednio wieczna na Pomorzu Wschodnim, red. S. Wadyl, Gdańsk, s. 425-435. Reitsema L., Kozłowski T. 2010 Wstępne sprawozdanie z analiz izotopowych szcząt ków ludzkich i zwierzęcych, [w:] Wczesnośrednio wieczne cmentarzysko szkieletowe wKałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 135-138. Reitsema L., Kozłowski T., Crews D.E., Katzenberg M. A., Chudziak W. 2017 Resilience and local dietary adaptation in rural Po land, 1000-1400 CE, „Journal of Anthropological Archaeology”, vol. 45, s. 38-52. Rębkowski Μ. 2001 Pierwsze lokacje miast w księstwie zachodniopo morskim. Przemiany przestrzenne i kulturowe, Kołobrzeg. 2006 Kilka uwag w sprawie genezy orientacji pochówków szkieletowych we wczesnym średniowieczu, [w:] Świat Słowian wczesnego średniowiecza, red. Μ. Dworaczyk, A.B. Kowalska, S. Moździoch, Μ. Rębkowski, Szczecin, s. 515-520. 2007 Chrystianizacja Pomorza Zachodniego. Studium archeologiczne, Szczecin. 2014 Cmentarz w chrześcijańskiej przestrzeni średniowie cza, [w:] Grób w przestrzeni, przestrzeń w
grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędo wości pogrzebowej, red. T. Kurasiński, K. Skóra, AAL, nr 60, Łódź, s. 191-196. Rogosz R. 1983 Obróbka i zastosowanie żelaza, [w:] Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wzgórze Zamkowe, red. E. Cnotliwy, L. Leciejewicz, W. Łosiński, Wro cław, s. 262-267. Roux J.-P. 1994 Krew. Mity, symbole, rzeczywistość, Kraków. Rozynkowski W. 2000 Powstanie i rozwój sieci parafialnej w diecezji cheł mińskiej w czasach panowania zakonu krzyżackiego, Toruń.
476 Į Rybakov В. A. 1987 Jazyčestvo drevnej Rusi, Moskva. Rybska E. 2014 Symbolika muszki w kulturach świata, „Edukacja Biologiczna i Środowiskowa”, nr 1(49), s. 19-28. Rysiewscy T. i H. 1987 Archeologiczne odwzorowania struktury rodowej: jej własności, zmienność oraz hipotetyczne uwarunko wania etniczne, [w:] Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej, 1.1, red. G. Labuda, S. Tabaczyński, Wrocław, s. 133-152. 1992 Zespół sepulkralno-osadniczy na Wzgórzu Świę- tojakubskim w Sandomierzu: próba interpretacji materiałów, AP, t. 36, z. 1-2, s. 193-234. Rysiewska T. 1994 Struktury krewniacze i związki międzypopulacyjne w Polsce wczesnośredniowiecznej. Próba wnio skowania na podstawie wybranych cmentarzysk Sandomierszczyzny, AP, t. 39, z. 1-2, s. 51-124. Sarnowska W. 1955 Miecze wczesnośredniowieczne w Polsce, „Światowit”, t. 21,5.276-320. Schmidt V. 1991 Das Bestattungswesen der Lutizen, [w:] Besttatungswesen und Totenkult. Beiträge zu Grabbrauch, Besttatungssitten, Beigabenausstattung und Toten kult, red. F. Horst, H. Keiling, Berlin, s. 275-284. Schmitt J.-C. 2002 Duchy. Żywi i umarli w społeczeństwie średniowiecz nym, Gdańsk-Warszawa. 2006 Gest w średniowiecznej Europie, Warszawa. Sczaniecki P. 1979 Sacramentum dedicationis. Obrzęd poświęcenia kościoła i jego znaczenie w dziedzinie religijnej, oby czajowej i kulturalnej na podstawie źródeł polskich w XII wieku, [w:] Studia kościelnohistoryczne, t. 3, Lublin, s. 7-137. Sedova M.V. 1981 Juvelirnyje izdelija drevnego Novgoroda (X-XV w.), Moskva. 1997 Ukraśenija iż medi i splavov, [w:] Drevnjaja
Rus’: byt i kul’tura, red. B.A. Kolein, T.I. Makarova, Moskva, s. 63-78. Semrau A. 1917 Führer durch das Städtische Museum, Ihorn. Sikora J. 2010 Grób Hz Ostrowitego na tle zagadnienia wczesnośre dniowiecznych „domów zamarłych”, [w:] Religia ludów Morza Bałtyckiego. Stosunki polsko-duńskie Bibliografia w dziejach. Mare Integres. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, red. Μ. Bogacki, Μ. Franz, Z. Pilarczyk, Toruń, s. 294-317. 2011 Swój - obcy, bogaty - biedny. O kłopotach arche ologa ze zrozumieniem wczesnośredniowiecznego żałobnika, [w:] Kim jesteś człowieku, FL 13, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 123-134. 2012 Kości, zapinki, DNA czy broń? Problematyka etniczna w badaniach wczesnośredniowiecznych cmentarzysk szkieletowych w Polsce, [w:] Obcy, FL 14, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 333-344. 2013 O interpretacji etnicznej wczesnośredniowiecznych pochówków elitarnych. Skandynawowie w państwie pierwszych Piastów i na Pomorzu?, SlAnt, t. 44, s. 61-96. 2015a Początki inhumacji w Polsce pierwszych Piastów, jak wczesne?, [w:] Cmentarzyska - relacje społeczne i międzykulturowe, FL 17, red. W. Dzieduszycki, ƒ. Wrzesiński, s. 151-164. 2015bReopening Graves in Ostrowite. Some Remarks on Secondary Burials in Early Medieval Poland and Pomerania, [w:] Limbs, Bones, and Reopened Graves in Past Societies, International Interdisciplinary Me etings Motifs through the Ages’2, red. L. Gardeła, К. Kajkowski, Bytów, s. 267-292. 2016 Czy w Ostrowitem, gm. Chojnice, woj. pomorskie odkryto wczesnośredniowieczne groby komorowe?, [w:] Pochówki, s. 62-79.
Sikorski D. 2007 Świątynie pogańskich Słowian - czyli o tym, jak je stworzono, [w:] Cor hominis. Wielkie namiętności w dziejach, źródłach i studiach nad przeszłością, Acta Universitatis Wratislaviensis, Historia, 1.176, red. S. Rosik, P. Wiszewski, Wrocław, s. 377-406. 2011 Dlaczego naukowe opisy wierzeń wczesnośrednio wiecznych ludów „Barbaricum” są tak różnorodne?, [w:] Pruthenia. Pismo poświęcone Prusom i ludom bałtyjskim, t. 6, Olsztyn, s. 7-23. 2018 Religie dawnych Słowian. Przewodnik dla zdezorien towanych, Poznań. Skonieczny T. 2009 Precepit ut transferrent martuos suos - zmiany obrządku pogrzebowego na ziemiach świeżo schrystianizowanych (na przykładzie Kroniki Helmolda), [w:] Metody. Źródła. Dokumentacja, FL 11, red. W. Dzieduszycki, ƒ. Wrzesiński, Poznań 2009, s. 327-330.
Bibliografia Słownik geograficzny 1881 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 2, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Kraków. 1883 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 4, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Kraków. Słownik historyczno-geograficzny 1971 Słownik historyczno-geograficzny ziemi chełmińskiej w średniowieczu, red. Μ. Biskup, Wrocław. Słupecki L. 1994 Slavonic pagan sanctuaries, Warszawa. 2000 Sanktuaria w świecie natury u Słowian i Germanów. Święte gaje i ich bogowie, [w:] Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowie czu, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 39-47. 2001 Härg w pogańskiej religii Skandynawów epoki Wi kingów, [w:] Ludzie - Kościół - wierzenia. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze - wczesna epoka nowożytna), red. W. Iwańczak, S.K. Kuczyński, Warszawa, s. 289-294. Słupska P. 2011 Rola społeczna kobiet we wczesnośrednio wiecznych osiedlach in Culmine na podstawie źródeł nekropolicznych, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Staecker J. 1997 Bremen - Canterbury - Kiev - Konstantinopel? Auf Spurensuche nach Missionierenden und Missionier ten in Altdänmark und Schweden, [w:] Rom und Byzanz im Norden. Mission und Glaubenwechsel im Ostseeraum während des 8.-14. Jahrhunderts, red. Μ. Müller-Wille, 1.1, Mainz, s. 59-81. 1999 Rex Regum et Dominus Dominorum: Die Wikin gerzeitliche Kreuz- und Kruzifixanhänger als Ausdruck der Mission in Altdänemark und Schwe den, „Studies in Medieval Archaeology“,
vol. 23, Stockholm. Stanaszek Μ. 1998 Praktyki antywampiryczne w XI wieku stosowane na terenie cmentarzyska szkieletowego na Wzgórzu Świętojakubskim w Sandomierzu, „Biuletyn Ar cheologiczny”, z. 2, s. 18-31. 1999 Pochówki wampirów w Polsce wczesnopiastowskiej, „Archeologia Żywa”, nr 11 (2), s. 36-40. 2007 Znaczenie cech morfofunkcjonlanych osobnika dla sposobu jego pochówku na przykładzie tzw. pochówków antywampirycznych, [w:] Środowisko Į 477 pośmiertne człowieka, FL 9, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 283-289. 2016 Wampiry w średniowiecznej Polsce, Warszawa. Stanisław ze Skarbimierza 1979 Sermones sapientiales, ez. 2, oprać. В. Chmielow ska, Warszawa. Stawska V. 1993 Komunikat z badań wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Napolu, gm. Kowalewo Pomorskie, woj. toruńskie, stan. 6, [w:] Badania archeologiczne ośrodka toruńskiego wiatach 1989-1992, red. J. Chudziakowa, Toruń, s. 139-144. 1994 Groby wczesnośredniowieczne z miejscowości Małe Czyste, gm. Stolno, woj. toruńskie (stanowisko 2), [w:] Studia, red. J. Olczak, Toruń, s. 153-167. 2003 Cmentarzyska wczesnośredniowieczne z ziemi cheł mińskiej w świetle najnowszych badań, [w:] Studia, t. 5, red. W. Chudziak, Toruń, s. 89-108. 2006а Formy jam grobowych i układ pochówków, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe wKałdusie (stanowisko 1), MSL, t. 3, Toruń, s. 49-59. 2006b Katalog. Część I. Badania Muzeum Archeologicz nego i Etnograficznego w Łodzi w 1957 roku, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe wKałdusie (stanowisko 1), MSL, t. 3, Toruń, s. 323-344. Stawska V., Bojarski J.,
Chudziak W. 2010a Rodzaje grobów i konstrukcje wewnętrzne, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe wKałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 55-65. 2010b Układ pochówków, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 67-77. Stawska V., Weinkauf Μ. 2003 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe (stanowisko 1) i osada (stanowisko 2) wKałdusie, pow. Chełmno, woj. kujawsko-pomorskie, [w:] XIII Sesja Pomorzoznawcza. Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, t. 2, red. H. Paner, Μ. Fudziński, Gdańsk, s. 125-136. Stawska V., Weinkauf J., Kozłowski T. 2006 Katalog źródeł, [w:] Wczesnośredniowieczne cmen tarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, Toruń, s. 321-388. Steuer H. 1984 Feinwagen und Gewichte al Quellen zur Handel sgeschichte des Ostseeraumes, [w:] Archäologische
478 Į und naturwissenschaftliche Untersuchungen an ländlichen und frühstädtischen Siedlungen im deutschen Küstengebiet vom 5. Jahrhundert v. Chr. bis zum 11. Jahrhundert n. Chr., red. Chr., H. Jan kuhn, K. Schitzel, H. Reichstein, Weinheim, s. 273-291. Stępnik T. 2007 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne i pozostałości osady kultury łużyckiej na stanowisku 65 przy ulicy Drukarskiej 61 w Koninku, gm. Kórnik, WSA, t. 8, s. 185-198. Stomma L. 1986 Antropologia kultury wsi polskiej w XIX w., wyd. 1, Warszawa. 2002 Antropologia kultury wsi polskiej XIX w. oraz wy brane eseje. Łódź. Strzelczyk J. 1994 Polityka zagraniczna, [w:] Monarchia pierwszych Piastów, red. Z. Kurnatowska, G. Labuda, ƒ. Strzel czyk, Warszawa, s. 22-25. 1998 Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Po znań. 2001 The Church and Christianity about the year 1000 (the missionary aspect), [w:] Europe around the year 1000, red. P. Urbańczyk, s. 41-68. Suchocki J. 1991 Mitologia bałtyjska, Warszawa. Suchodolski S. 1975 Brakteaty znalezione w czasie prac wykopaliskowych w Czersku, zamku kiszewskim i Grucznie,,,Wiado mości Numizmatyczne”, R. 19, z. 2, s. 86-95. 1984 Skarb monet i ozdób zX wieku oraz inne monety znalezione na cmentarzysku w Niemczy, „Widomości Numizmatyczne”, t. 28, z. 1-2, s. 92-105. 2012 Numizmatyka średniowieczna. Moneta źródłem archeologicznym, historycznym i ikonograficz nym, Warszawa. Sułowski Z. 1964 Chrystianizacja Słowian, „Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, t. 7, z. 3, s. 25-38. Szczepanik P. 2010 Przedmiot jako zapis porządku kosmologicznego Słowian Zachodnich.
Analiza wybranych okuć pochewek noży, [w:] Zycie codzienne przez pry zmat rzeczy, red. P. Kucypera, S. Wadyl, Toruń, s. 27-41. 2012 Obcy to, czy nie obcy? O odmiennych formach pochówku na cmentarzyskach wczesnośrednio Bibliografia wiecznych Słowian Zachodnich, jako domniema nym wyznaczniku „obcości”, [w:] Obcy, FL 14, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 403-409. Szmańda J.B., Luc Μ., Lankauf K.R. 2004 Zarys środowiska geograficznego wczesnośrednio wiecznego zespołu osadniczego w Kałdusie, [w:] Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdu sie. Studia przyrodniczo-archeologiczne, MSL, t. 2, Toruń, s. 19-31. Szmoniewski B.Sz., Tyniec-Kępińska A. 2006 Obrzędowośćpogrzebowa w Małopolsce wczesnośre dniowiecznej (ѴІІ/ѴІІІ-poł. X w.) w świetle nowych badań, MA, t. 36, s. 27-31. Szrejter A. 2006 Mitologia germańska, opowieści o bogach mroźnej północy, wyd. 2, Gdańsk. Szyjewski A. 2003 Religia Słowian, Kraków. Szymański W. 2004 Dom żywych - dom umarłych w kulturze wczesnego średniowiecza, [w:] Przez pradzieje i wczesne śre dniowiecze. Księga jubileuszowa na siedemdziesiąte piąte urodziny doc. dr. Jana Gurby, red. J. Libera, A. Zakościelna, Lublin, s. 301-308. Śliwiński B. 1989 Pogranicze kujawsko-pomorskie w XII-XIII wieku. Z dziejów Bydgoskiego i Wyszogrodzkiego w latach 1113-1296, Warszawa-Poznań. Świechowski Z. 1982 Sztuka romańska w Polsce, Warszawa. Ščapowa J.L. 1972 Steklo Kievskoj Rusi, Moskva. 1997 Ukrašenija ze stekla, [w:] Drevnaja Rus’, red. В. A. Kolein, TI. Makarova, Moskva, s. 80-93. Štefan I. 2007 Změna pohřebníritu v ranem středověku jako
archeologický a kulturně-antropologický problem, Archeologické rozhledy, R. LIX, z. 4, s. 805-836. Tarentowicz-Weinkauf J. 2000 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Kał dusie (stanowisko 1), woj. kujawsko-pomorskie, maszynopis pracy magisterskiej w LA UMK, Toruń. Tazbirowa J. 1962 Początki biskupstwa na Kujawach, „Przegląd Hi storyczny”, t. 53, z. 2, s. 229-244. Thomas L.-V. 1978 Mort et pouvoir, Paris.
Bibliografia 1991 Trup. Od biologit do antropologii, Łódź. Tokariew A. A. 1969 Pierwotne formy religii i ich rozwój, Warszawa. Tomiccy J. i R. 1975 Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa. Trębaczkiewicz T. 1963 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne we wsi Psary, pow. Piotrków Trybunalski, PMMAE, nr 9, s. 131-166. Tuszyński Μ. 1964 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na cmen tarzysku wczesnośredniowiecznym w Grucznie,pow. Świcie n. Wisłą, IMwG, R. 5, nr 9-10, s. 111-113. 1965 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym w Grucznie, pow. Świcie n. Wisłą, IMwG, R. 6, nr 9-12, s. 63-66. 1966 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na cmen tarzysku wczesnośredniowiecznym w Grucznie, pow. Świcie n. Wisłą, IMwG, R. 7, nr 1, s. 5-7. 1970 Prace wykopaliskowe na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Grucznie, pow. Świecie w latach 1964-1965, „Rocznik Grudziądzki”, nr 5-6, s. 547-595. Urbańczyk P. 2000 Władza i polityka we wczesnym średniowieczu, Wrocław. 2012 Mieszko Pierwszy Tajemniczy, Toruń. 2015 Jak (s)chowano pierwszych polskich chrześcijan, [w:] Cmentarzyska - relacje społeczne i międzykultu rowe, FL 17, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 129-142. Urbańczyk S. 1947 Religia pogańskich Słowian, Kraków. 1991 Dawni Słowianie. Wiara i kult, Wrocław. Uspenskaja A.V. 1967 Nagrudnyje i pojasnyje priveski, [w:] Očerki po istorii russkoj derevni X-XIII w., red. В.A. Ryba kov, „Trudy Gosudarstvennogo Istoričeskogo Muzeja”, 43, Moskva, s. 88-112. Uspienski B.A. 1985 Kult św. Mikołaja na Rusi, Lublin. ValkH. 1998 About the
transitional period in the burial customs in the region of the Baltic Sea, [w:] Culture Clash or Compromise? The Europeanisation of the Baltic Sea Areali 00—1400 AD, red. W.N. Blomkvist, Visby, s. 237-250. Į 479 Wachowski К. 1973 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe, [w:] Tomice, pow. Dzierżoniów. Wielokulturowe stanowisko archeologiczne, red. J. Romanow, K. Wachowski, B. Miśkiewicz, Wrocław, s. 173֊210. 1975 Cmentarzyska doby piastowskiej na Śląsku, Wro cław. 1992 Układ i rozplanowanie grobów na wczesnośrednio wiecznych cmentarzyskach śląskich, StArch, t. 22, s. 147-161. 2002 Problematyka cmentarzy przykościelnych w średnio wiecznym Wrocławiu, [w:] Civitas Villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej, red. C. Busko, Wrocław-Praha, s. 113-122. Walczak T. 2001 Stan zdrowia i zmiany patologiczne ludności wczesnośredniowiecznego Kałdusa (XI-XII wiek), maszynopis pracy magisterskiej w Za kładzie Antropologii UMK, Toruń. Wańczowski Μ. 1993 Księga żałoby i śmierci: A-Z, Opole. Wawrzeniuk J. 2002 Grób i jego wartości poznawcze, [w:] Popiół i kość, FL 4, red. J. Wrzesiński, Sobótka-Wrocław, s. 75-82. 2009 Kurhan, kopiec, mogiła - symbolika źródła archeolo gicznego, [w:] Metody. Źródła. Dokumentacja, FL 11, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 241-256. 2016 Magia ochronna Słowian we wczesnym średniowie czu na ziemiach polskich, Warszawa. Weinkauf Μ. 2006 Narzędzia, [w:] Wczesnośredniowieczne cmenta rzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, Toruń, s. 84-104. 2015 Naczynia ceramiczne jako źródło procesów osadni czych w strefie
chełmińsko-dobrzyńskiej na początku wczesnego średniowiecza (VII-IX wiek), 1.1, Toruń. 2016 Naczynia ceramiczne jako źródło procesów osadni czych w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej na początku wczesnego średniowiecza (VII-IX wiek), t. 2, Toruń. Wieczorkowski T. 1933 Kilka słów o pracach wykopaliskowych przeprowa dzonych jesienią r. 1932 na grodzisku w Fordonie, „Przegląd Bydgoski”, vol. 1/2, s. 69-70. WiklakH. 1959/1960 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Kał dusie, pow. Chełmno, WA, t. 26, z. 3-4, s. 330.
480 Į Wilke G. 1969 Komunikat o pracach prowadzonych w rejonie Bzowa w powiecie świeckim, IMwG, R. 10, s. 9-11. 1979 Region Świecia w pradziejach i wczesnym średnio wieczu (do połowy XII w.), [w:] Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu, t. 1, red. K. Jasiński, Warszawa-Poznań-Toruń, s. 6-110. Wilke G., Potemski Cz. 1969 Komunikat o pracach prowadzonych w rejonie Bzowa w powiecie świeckim, IMwG, R. 10, s. 9-11. Witczak K. 1994 Ze studiów nad religią Prasłowian, cz. 2: Prapolska Nyja a grecka Enyo, „Slavia Occidentalis”, է. 51, s. 123-132. Wojciechowska В. 2001 Na granicy dwóch światów. Rozdroża i sakralizacja przestrzeni w przekazach średniowiecznych, [w:] Ludzie, Kościół, wierzenia. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze - wczesna epoka nowożytna), red. W. Iwańczyk, S.K. Kuczyński, Warszawa, s. 509-518. Wojtasik J. 1968 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne na wzgórzu „Młynkówka”w Wolinie, Szczecin. Wołoszyn Μ. 2001 Archeologiczne zabytki sakralne pochodzenia wschodniego w Polsce od X do połowy XIII w. (wy brane przykłady), [w:] Cerkiew - wielka tajemnica. Sztuka cerkiewna od XI wieku do 1917 roku ze zbio rów polskich, red. T. Janiak, Gniezno, s. 25-45. 2003 Czy kobiety szybciej i chętniej niż mężczyźni ulegały chrystianizacji, [w:] Kobieta - śmierć -mężczyzna, FL 5, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Po znań, s. 81-92. 2011 Bizantyński i łaciński model chrystianizacji w świetle danych archeologicznych - uwagi dyskusyjne, [w:] „In silvis.”, s. 13-31. Woźny J. 2000 Symbolika przestrzeni miejsc grzebalnych w czasach ciałopalenia zwłok
na ziemiach polskich (od środko wej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego), Bydgoszcz. 2002 Symbolika śmierci i rytuałów pogrzebowych w kul turach wczesnotradycyjnych na ziemiach polskich, [w:] Popiół i kość, FL 4, red. J. Wrzesiński, So bótka-Wrocław, s. 45-58. 2007 Cmentarzyska jako miejsca kultu w sakralnym kra jobrazie, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, FL 9, Poznań, s. 217-226. Bibliografia 2015 Cmentarze w przestrzeni i czasie, [w:] Cmentarzy ska - relacje społeczne i międzykulturowe, FL 17, red. J. Wrzesiński, W. Dzieduszycki, Poznań, s. 39-44. Wójcik W. 1958 Prawo cmentarne w Polsce do połowy XVI wieku, „Polonia Sacra”, 1.10, nr 2, Kraków, s. 165-218. Wroniszewski J. 1998 Próba interpretacji struktury społecznej ludności na cmentarzysku. Doniesienia wstępne, SL, t. 5, s. 13-27. 2000 Pochówki dzieci we wczesnym średniowieczu na przykładzie cmentarzyska w Dziekanowicach, SL,t. 6, s. 141-160. 2010 Rypin - gród i miasto w czasach średniowiecza, [w:] Rypin - dzieje miasta, 1.1, red. K. Mikulski, Rypin, s. 87-133. Wrzesinska A., Wrzesiński J. 2001 Amor et mors - wczesnośredniowieczne groby po dwójne, [w:] Viae historicae. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Μ. Goliński, S. Rosik, Wrocław, s. 435-444 2002 Wspólny grób kobiety i mężczyzny - przykład z Dziekanowic, stan. 22, SL, t. 7, s. 77-88. 2003 I nie opuszczę cię aż do śmierci. Przykłady relacji pochówków kobiet i mężczyzn na cmentarzysku w Dziekanowicach, [w:] Kobieta - śmierć - męż czyzna, FL 5, red. W. Dzieduszycki, J.
Wrzesiń ski, Poznań, s. 283-288. 2014 Kto się nie leni, zrobi złoto z kamieni - osełki w grobach wczesnego średniowiecza, [w:] Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędowości pogrze bowej, AAL, nr 60, red. T. Kurasiński, K. Skóra, Łódź, s. 197-223. 2016 Groby komarowe z Dziekanowic, gm. Łubowo, woj. wielkopolskie, [w:] Pochówki, s. 80-89. Wrzesiński J. 1989 Cmentarzysko szkieletowe w Dziekanowicach, gm. Łubowo, st. 2, SL, 1.1, s. 103-146. 1998 Groby z mieczami na terenie Polski wczesnopiastowskiej, PMMAE, nr 40, s. 7-46. 2000 Czarownice - próba podsumowania warsztatów, [w:] Czarownice, FL 2, red. J. Wrzesiński, Wrocław-Sobótka, s. 179-199. 2000a Misa brązowa z cmentarzyska w Dziekanowicach próba interpretacji, SL, t. 6, s. 185-201. 2000b Noże żelazne w grobach na wczesnośredniowiecz-
Bibliografia пут cmentarzysku w Dziekanowicach, SL, է. 6, s. 91-124. Į 481 1988 Przyczyny iformy recepcji rytuału szkieletowego u Słowian nadbałtyckich we wczesnym średniowie czu,PA, t. 35, s. 183-229. 1993 W kwestii genezy słowiańskich praktyk pogrzebo wych, [w:] Miscellanea Archaeologica Thadaeo Malinowski dedicata quae Franciscus Rożnowski redigendum curavit, Słupsk-Poznań, s. 377- 2016 Archeologia dziekanowickich grobów z monetami, [w:] Nummus bonumfragile est. Groby z monetami wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dzie kanowicach, t. 1, red. J. Wrzesiński, Lednica, s. 13-106. Wrzesiński J. red. 2000 Czarownice, FL 2, Wrocław-Sobótka. Yi-Fu Tuan 1987 Przestrzeń i miejsce, przeł. A. Morawińska, War szawa. Zaświaty 1999 Zaświaty i krainy mityczne leksykon, red. Μ. Sacha-Piekło, Kraków. Zawadzka-Antosik B. 2003 Czekanowskie cymelia, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, red. Μ. Dulinicz, Lublin-Warszawa, s. 327-333. Zielonka B. 1957 Niezwykłe pochówki na Kujawach, ZOW, t. 23, s. 20-23. 1958 Brzoza, pow. Toruń, ZOW, t. 24, s. 125. 1959 Naczynie i ostroga z ciałopalnego grobu wczesnośre dniowiecznego z miejscowości Zamczysko, pow. Bydgoszcz, WA, t. 26, s. 400. Zoll-Adamikowa H. 1967 Małopolskie cmentarzyska zX-XH w., a kwestia recepcji chrześcijaństwa w Małopolsce, „Kwartal nik Historii Kultury Materialnej”, R. 15, nr 1, s. 41-54. 1971a Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe Małopolski, cz. 2: Analiza, Wrocław-WarszawaKraków-Gdańsk. 1971b Próba periodyzacji wczesnośredniowiecznych praktyk pogrzebowych w Polsce, NP, 1.16, s. 541-553. 1975
Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, cz. 1: Źródła, Wrocław. s. 174-184. 1997 Stan badań nad obrzędowością pogrzebową Słowian, SlAnt,t. 38, s. 65-93. 2000 Usytuowanie cmentarzy Słowian w środowisku (doba pogańska i pierwsze wieki po przyjęciu chrze ścijaństwa), [w:] Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 207-219. ZOW 1937 Nowe wykopaliska, ZOW, R. 12, s. 19-24. Zvjaruga J. 1975 Drevnij Volkovysk X-XIV w., Minsk. 2000 Rechavy inventar, [w:] Arheologija Belarusi, t. 3: Sjarednevjakovy peryjad (IX-XIII stst.), red. P.F. Lysenka, Minsk, s. 370-423. Zyglewski Z. 1988 Wyszogrodzki kościół i grodzisko wXIV-XVIII w., [w:] Promotie Historica. Zbiór prac adiunktów Instytutu Historii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, red. Z. Biegański, Bydgoszcz, s. 31-43. ŻakJ. 1979a Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, cz. 2: Analiza, wnioski, Wrocław. 1979b Gräberfelder des 8/9-10/11 Jhs. mit skandinavischen Komponenten im slawischen Ostseeraum, SA, t. 49, s. 9-19. 1983 Die obererdischen Brandbestattungen bei den Slawen im Lichte der schriftlichen und archäologi schen Quellen, „Archeologia Polona“, t. 36-37, s. 223-232. 1963 „Importy” skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku. Część katalogowa, Poznań. 1966 Zarys stanu i dziejów badań nad „importami” skan dynawskimi na Słowiańszczyźnie Zachodniej, MZP, 1.12, s. 547-607. 1967 „Importy” skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI w., Poznań. 1977 O studiach
osadniczych, AP, t. 22, z. 2, s. 421-424. ֊385. 1994 Formy konwersji Słowiańszczyzny wczesnośre dniowiecznej a problem przedpiastowskiej chry stianizacji Małopolski, [w:] Chrystianizacja Polski południowej. Materiały z sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku. Rola Krakowa w dziejach narodu, nr 13, red. J.M. Małecki, Kraków, s. 131-140. 1995 Modele recepcji rytuału szkieletowego Słowian wschodnich i zachodnich, „Światowit”, t. 40,
482 Į Bibliografia Żak J„ Maćkowiak-Kotkowska L. Żydok P. 1988 Studia nad uzbrojeniem środkowoeuropejskim VI-X wieku. Zachodniosłowiańskie ostrogi o zaczepach haczykowato zagiętych do wnętrza, Poznań. Żółkowska J. 2004 Wczesnośredniowieczne pochówki antywampiryczne, [w:] Hereditatem Cognoscere. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Miśkiewicz, red. Z. Ko byliński, Warszawa, s. 36-66. Žuržalina N.P. 2010 Funkcja dewocjonaliów chrześcijańskich na przykła dzie wybranych grobów na cmentarzyskach wcze snośredniowiecznych i nowożytnych, [w:] Tak więc po owocach poznacie ich, FL 12, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 241-249. 1961 Drevnerusskije priveski - amulety i ich datirovka, „Sovetskaja archeologia”, nr 2, Moskva, s. 122-140. |
| adam_txt |
Spis treści Od redakcji (Wojciech Chudziak) . 15 1. Wstęp . 17 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. Cel i problematyka pracy . Zakres przestrzenny i chronologiczny . Układ pracy . Podstawy źródłowe pracy . Podstawy chronologii cmentarzysk strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 2. Stan badań nad wczesnośredniowiecznymi zwyczajami funeralnymi Słowian północno-zachodnich . 17 19 19 20 23 67 2.1. Wizje zaświatów na podstawie źródeł historycznych, etnograficznych i archeologicznych . 2.2. Chrystianizacja praktyk pogrzebowych . 2.2.1. Chrześcijański model zaświatów . 2.2.2. Przemiany w obrzędach pogrzebowych pod wpływem chrześcijaństwa
. 2.3. Wczesnośredniowieczne praktyki pogrzebowe jako rytuał przejścia . 3. Stan badań nad cmentarzyskami w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej . 3.1. Uwagi wstępne . 3.2. Wczesnośredniowiecznykompleks osadniczy w Kałdusie - stanowiska 1,2 І4 . 3.2.1. Stan opracowań materiałów źródłowych z Kałdusa . 3.2.2. Stanowisko 1 . 3.2.3. Stanowisko 2. 3.2.4. Stanowisko 4. 3.3. Cmentarzyska strefy chełmińsko-dobrzyńskiej. 3.3.1. Bydgoszcz-Łoskoń, stan. 383 . 3.3.2. Bydgoszcz-Zamczysko, stan. 114 . 3.3.3. Gruczno, gm. Świecie, stan. 1 i 2 . 67
76 76 80 85 91 91 92 92 93 109 117 123 123 124 125
8 Spis treści 3.3.4. Gruczno, gm. Świecie, stanowisko 3. 3.3.5. Grudziądz-Rządz, gm. Grudziądz, stanowisko 4 . 3.3.6. Krusze-Osiek, gm. Warlubie, stanowisko 1 . 3.3.7. Małe Czyste, gm. Stolno, stanowisko 20 . 3.3.8. Marianki, gm. Rypin, stanowisko 1 . 3.3.9. Napole, gm. Kowalewo Pomorskie, stanowisko 6 . 3.3.10. Osieczek, gm. Książki, stanowisko 3 . 3.3.11. Pień, gm. Dąbrowa Chełmińska, stanowisko 9 . 3.3.12. Starorypin,gm. Rypin, stanowisko 6 . 3.3.13. Szabda-Cegielnia, gm. Brodnica, stanowisko 1 . 3.3.14. Topoino, gm. Pruszcz, stanowisko 1 . 3.3.15. Cmentarzyska bez lokalizacji . 4. Cmentarzyska jako źródła poznania zwyczajów pogrzebowych
. 4.1. Topografia cmentarzysk . 4.1.1. Uwagi wstępne . 4.1.2. Lokalizacja cmentarzysk w relacji do obiektów kultu . 4.1.3. Cmentarzyska na tle sieci osadniczej . 4.1.4. Lokalizacja cmentarzysk w relacji do środowiska przyrodniczego . 4.2. Wielkość . 4.2.1. Uwagi wstępne . 4.2.2. Powierzchnia nekropoli ze strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 4.3. Rozplanowanie i układ jam grobowych . 4.3.1. Społeczne i kulturowe uwarunkowania organizacji przestrzeni cmentarzysk ujęcie modelowe . 194 4.3.2. Rozplanowanie i układ grobów na cmentarzyskach w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej . 4.4. Wielkość i orientacja jam grobowych
. 4.4.1. Kałdus, stanowiska 1,2 i 4. 4.4.2. Pozostałe cmentarzyska ze strefy chełmińsko-dobrzyńskiej. 4.5. Konstrukcje grobowe . 4.5.1. Uwagi wstępne . 4.5.2. Konstrukcje grobowe na cmentarzyskach w Kałdusie . 4.5.2.1. Obstawy (typ I) . 4.5.2.2. Trumny z dranic (typ II) . 4.5.2.3. Trumny drążone w kłodzie (typ III) . 4.5.2.4. Trumny-skrzynie (typ IV) . 4.5.2.5. Groby komorowe - problem definicji i genezy . 4.5.3. Konstrukcje kamienne . 4.5.4. Dodatkowe zabezpieczenia pochówku (całuny i gwoździe)
. 4.5.5. Konstrukcje grobowe na pozostałych cmentarzyskach strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 4.6. Układ zmarłych w grobach . 4.6.1. Orientacja zmarłych względem stron świata . 4.6.1.1. Uwagi wprowadzające . 4.6.1.2. Orientacja zmarłych na cmentarzyskach w Kałdusie. 4.6.1. Յ. Orientacja zmarłych na pozostałych cmentarzyskach strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 4.6.2. Ułożenie zmarłych . 4.6.2.1. Cmentarzyska w Kałdusie . 4.6.2.2. Pozostałe cmentarzyska ze strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 149 149 150 152 153 154 157 159 162 164 166 167 171 171 171 175 179 186 190 190 192 194 199 213 213 220 222 222 225 225 230 232 234 235 239 242 245 248 248 248 250 260 262 262 271
Spis treści 9 4.6.3. Pochówki nietypowe . 4.6.3.1. Zła śmierć i strach czy wina i pokuta? - problem niezwyczajnych zmarłych w nietypowych grobach . 4.6.3.2. Nietypowe pochówki na cmentarzyskach w Kałdusie . 4.6.3.3. Nietypowe pochówki na pozostałych cmentarzyskach strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 294 4.6.4. Pochówki podwójne (wspólne) i zwielokrotnione (dokładane) . 4.6.4.1. Po śmierci osobno czy razem-wprowadzenie w problematykę . 4.6.4.2. Groby podwójne i zwielokrotnione na cmentarzyskach w Kałdusie . 4.6.4.3. Groby podwójne i zwielokrotnione z innych cmentarzysk strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 317 4.7. Przedmioty w grobach . 4.7.1. Wyposażenie czy dar - aksjologiczny wymiar obdarowywania zmarłych . 4.7.2. Wyposażenie grobów na stanowiskach 1,2 i4wKałdusie . 4.7.2.1. Ozdoby i części ubioru . 4.7.2.2. Broń i elementy uzbrojenia
. 4.7.2.3. Narzędzia, naczynia i przedmioty codziennego użytku . 4.7.2.4. Obol zmarłych . 4.7.2.5. Przedmioty o charakterze apotropeicznym i dewocjonalia . 4.7.2.6. Dary specjalne - żywność i napoje . 4.7.3. Wyposażenie grobów w aspekcie chronologicznym i przestrzennym . 4.7.4. Społeczne uwarunkowania wyposażania zmarłych we wczesnośredniowiecznym zespole osadniczym in Culmine . 395 4.7.5. Wyposażenie grobów na cmentarzyskach szkieletowych strefy chełmińsko-dobrzyńskiej . 4.7.5.1. Uwagi wstępne . 4.7.5.2. Ozdoby i części stroju . 4.7.5.3. Broń i elementy uzbrojenia . 4.7.5.4. Narzędzia . 4.7.5.5. Dary specjalne ֊ obol zmarłego i przystawki grobowe . 4.7.6. Wyposażanie zmarłych w
strefie chełmińsko-dobrzyńskiej na tle porównawczym - próba podsumowania . 5. Zmiany w obrzędowości pogrzebowej w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej na przestrzeni wczesnego średniowiecza . 273 273 277 295 295 298 319 319 323 323 355 359 382 386 389 391 403 403 405 414 415 418 420 425 5.1. Uwarunkowania kulturowe, polityczne i religijne a geneza inhumacji w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej . 425 5.2. Między pogaństwem a chrześcijaństwem. Przemiany zwyczajów pogrzebowych w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu. 433 6. Podsumowanie . 443 Summary . 447 Bibliografia . 453 Spis stanowisk archeologicznych wchodzących w skład zespołów osadniczych związanych z cmentarzyskami omawianymi w pracy . 483
10 Spis treści Aneks Katalog źródeł (Violetta Stawska, Jacek Bojarski, Alicja Drozd-Lipińska, Arkadiusz Koperkiewicz, Tomasz Kozłowski, Wojciech Chudziak) I. Zestawienie grobów - ze stanowiska 1 w Kałdusie (badania 2005,2010-2011, 2014-2015) . II. Zestawienie grobów ze stanowiska 2 w Kałdusie (badania 2003-2006,2008, 2013-2014) . 491 505 III. Plany . 541 IV Tablice . 557 V. Fotografie . 589
---------------------- 1 Contents From the Editor (Wojciech Chudziak) . 15 1. Introduction . 17 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. Aim and problems of work. 17 Spatial and chronological scope . 19 Work layout . 19 Basis source of work . 20 Basics of the chronology of cemeteries in the Chełmno-Dobrzyń zone . 23 2. Current knowledge on the early medieval funeral customs of North-Western Slavs . 67 2.1. Visions of the afterlife based on historical, ethnographic and archaeological sources. 67 2.2. Christianization of funeral practices. 76 2.2.1. Christian model
of the afterlife . 76 2.2.2. Changes in funeral rites under the influence of Christianity . 80 2.3. Early Medieval Funeral Practices as a Rite of Passage .85 3. Current knowledge on research of cemeteries in the Chełmno-Dobrzyń zone . 91 3.1. Initial remarks . 91 3.2. Early medieval settlement complex in Kaldus - sites 1,2 and 4 . 92 3.2.1. Status of source materials from Kaldus.92 3.2.2. Site 1 . 93 3.2.3. Site 2 . 109 3.2.4. Site 4 . 117 3.3. Ihe cemeteries in the Chełmno-Dobrzyń
zone. 123 3.3.1. Bydgoszcz-Łoskoń, site. 383 . 123 3.3.2. Bydgoszcz-Zamczysko, site. 114 . 124 3.3.3. Gruczno, Świecie commune, site. 1 i 2.125
12 Contents 3.3.4. Gniezno, Świecie commune, site 3 . 3.3.5. Grudziądz-Rządz, Grudziądz commune, site 4 . 3.3.6. Krusze-Osiek, Warlubie commune, site 1 . 3.3.7. Małe Czyste, Stolno commune, site 20 . 3.3.8. Marianki, Rypin commune, site 1 . 3.3.9. Ñapóle, gm. Kowalewo Pomorskie, site 6 . 3.3.10. Osieczek, Książki commune, site 3 . 3.3.11. Pień, Dąbrowa Chełmińska commune, site 9 . 3.3.12. Starorypin, Rypin commune, site 6 . 3.3.13. Szabda-Cegielnia, Brodnica commune, site 1 . 3.3.14. Topoino, Pruszcz commune, site 1 . 3.3.15. Cemeteries without location . 149 149 150 152 153 154 157 159 162 164 166 167 4. Cemeteries as a
source of learning about funeral customs . 171 4.1. Topography of cemeteries . 4.1.1. Initial remarks . 4.1.2. Location ofeemeteries in relation to objects of worship . 4.1.3. Cemeteries in the background of a settlement network . 4.1.4. Location of cemeteries in relation to the natural environment . 4.2. Size . 4.2.1. Initial remarks . 4.2.2. The area of necropolises from the Chełmno-Dobrzyń zone . 4.3. Layout and arrangement of burial pits . 4.3.1. Social and cultural conditions of the cemetery space organization ֊ a model approach . 4.3.2. Layout and arrangement of graves in cemeteries in the Chełmno-Dobrzyń zone . 4.4. Size and
orientation of burial pits . 4.4.1. Kaldus, sites 1,2 and 4 . 4.4.2. The remaining cemeteries fromthe Chełmno-Dobrzyń zone. 4.5. Grave constructions . 4.5.1. Initial remarks . 4.5.2. Grave constructions at thecemeteries in Kaldus. 4.5.2.1. Frames (type I) . 4.5.2.2. Wooden coffins (type II) . 4.5.2.3. Logs of wood (type III) . 4.5.2.4. Coffin chests (type IV) . 4.5.2.5. Chamber graves - the problem of definition and genesis . 4.5.3. Stone structures . 4.5.4. Additional burial protection (shrouds and
nails) . 4.5.5. Funerary structures in the remaining cemeteries of the Chełmno-Dobrzyń zone . 4.6. Arrangement of the dead in the graves. 4.6.1. Orientation of the dead towards the parts of the world . 4.6.1.1. Initial remarks . 4.6.1.2. Burial orientation in the cemeteries in Kaldus . 4.6.1.3. Orientation of the dead in the remaining cemeteries of the Chełmno-Dobrzyń zone . 260 4.6.2. Pose the dead . 4.6.2.1. The cemeteries in Kaldus . 4.6.2.2. The remainingcemeteries from the Chełmno-Dobrzyń zone . 171 171 171 175 179 186 190 190 192 194 199 213 213 220 222 222 225 225 230 232 234 235 239 242 245 248 248 248 250 262 262 271
Contents 4.6.3. Unusual burials . 4.6.Յ.1. Bad Death and Fear or Guilt and Repentance? . 4.6.3.2. Unusual burials in cemeteries in Kaldus . 4.6.3.3. Unusual burials in the remaining cemeteries of the Chełmno-Dobrzyń zone. 4.6.4. Double and multiple graves . 4.6.4.1. After death, separately or together - an introduction to the problem . 4.6.4.2. Double and multiple graves in the cemeteries in Kaldus . 4.6.4.3. Double and multiplied graves from other cemeteries of the Chełmno-Dobrzyń zone . 317 4.7. Itemsingraves . 4.7.1. Equipment or a gift - the axiological dimension of giving to the dead . 4.7.2. Furnishing of graves at sites 1,2 and 4 in Kaldus . 4.7.2.1. Jewellery and items of clothing . 4.7.2.2. Weapon and elements of armament
. 4.7.2.3. Tools, utensils and everyday objects . 4.7.2.4. The coin of the dead . 4.7.2.5. Amulets and devotional articles . 4.7.2.6. Special gifts - food and drinks . 4.7.3. Furnishing of graves in the chronological and spatial aspect . 4.7.4. Social conditions for equipping the dead in the early medieval settlement complex in Culmine . 395 4.7.5. Equipment of graves in the skeleton cemeteries of the Chełmno-Dobrzyń zone. 4.7.5.1. Initial remarks . 4.7.5.2. Jewellery and items of clothing . 4.7.5.3. Weapon and elements of armament . 4.7.5.4. Tools . 4.7.5.5. Special gifts - obol the deceased and grave appetizers
. 4.7.6. Equipping the dead in the Chełmno-Dobrzyń zone against a comparative background an attempt to summarize . 420 5. Changes in funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone during the early Middle Ages . 13 273 273 277 294 295 295 298 319 319 323 323 355 359 382 386 389 391 403 403 405 414 415 418 425 5.1. Cultural, political and religious conditions and the genesis of inhumation in the Chełmno-Dobrzyń zone . 425 5.2. Between paganism and Christianity. Changes in funeral customs in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early Middle Ages . 433 6. Summary . Bibliography . List of sites included in the settlement complexes associated with cemeteries in the Chełmno-Dobrzyń zone . 443 453 483
14 [Contents Annex Catalogue of sources (Violetta Stawska, Jacek Bojarski, Alicja Drozd-Lipińska, Arkadiusz Koperkiewicz, Tomasz Kozlowski, Wojciech Chudziak) I. The list of graves from site 1 in Kaldus (research 2005,2010-2011,2014-2015)) . 491 II. The list of graves from site 2 in Kaldus (research 2003-2006,2008,2013-2014) . 505 III. Maps - planigraphy of graves . 541 IV. Plates . 557 V. Photographs . 589
Bibliografia Źródła i opracowania źródłowe Rationale - Rationale divinorum officiorum Guillelmi Du ranti: Liberi etili, [w:] Monumenta Studia Instrumenta Liturgica, wyd. Libreria Editrice Vaticana: Cad Wellness, 2001. Ebo - Ebbonis Vita S. Ottonis episcopi Babenbergis, MPH, series nova, t. 7, fase. 2, wyd. J. Wikarjak, K. Liman, Warszawa 1969. Herborđ - Dialog o życiu św. Ottona biskupa bamberskiego, oprać. J. Wikarjak, Monumenta Poloniae Historka, s.n., t. 7, cz. 3, Warszawa 1974. Jan Długosz - Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście, przeł. K. Mecherzyński, Kraków 1867. Kosmas - Cosmae Pragensis Chronica Boemarum, wyd. B. Bertholz, MGH, nova series II, Berlin. Tłuma czenie polskie: Μ. Wojciechowska, Kosmasa Kronika Czechów, Warszawa 1968. Wykaz skrótów AAL - Acta Archaeologica Lodzensia AHP - Archaeologia Historica Polona, Toruń AP ֊ Archeologia Polski AUNC - Acta Universitatis Nicolai Copernici, Toruń Amtlicher Bericht - Amtlicher Bericht über die Verwal tung der naturhistorischen, archäologischen und ethnologischen Sammlungen des Westpreussischen Provinzial-Museums, Danzig Bodzia - Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego, red. A. Buko, Warszawa 2017. FL - Funeralia Lednickie IMwG - Informator Muzeum w Grudziądzu „In sivis.” ֊ „In sibis, campis. et urbe”. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, red. S. Cygan, PN. Kotowicz, Μ. Glinianowicz, Rzeszów KA - Komunikaty Archeologiczne MA - Materiały Archeologiczne MSL - Mons Sancii Laurentii MW - Materiały Wczesnośredniowieczne MZP - Materiały
Zachodniopomorskie NAF - Nachrichten über deutsche Altertumsfunde PA - Przegląd Archeologiczny PMMAE - Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna Pochówki - Pochówki w grobach komarowych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, red. D. Błasz czyk, D. Stępniewska, Warszawa 2016. SA - Sprawozdania Archeologiczne SL - Studia Lednickie SlAnt - Slavia Antiqua StArch - Studia Archeologiczne Studia - Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej WA - Wiadomości Archeologiczne Wczesnośredniowieczne grodziska - Wczesnośrednio wieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, red. J. Chudziakowa, Toruń 1994. WSA - Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne ZOW - Z otchłani wieków
454 Į Bibliografia Literatura Aries Ph. Abramek В. 1980 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Masłowicach, woj. Sieradz, SA, t. 32, s. 227-246. Ahrens C. 1982 Frühe Holzkirchen im Nördlichen Europa, Ham burg. Amtlicher Bericht 1887 für das Jahr 1886,1.7, s. 8. 1888 für das Jahr 1887, t. 8, s. 58-59. 1898 für das Jahr 1897,1.18, s. 58-59. 1899 für das Jahr 1898,1.19, s. 52. 1900 für das Jahr 1899, t. 20, s. 45-46. Androščuk F. A. 2011 Symbols of faith or symbols of status? Christian objects in tenth century Rus’, [w:] Early Christianity on the way from the Varagians to the Greeks, red. I. Garipzanov, O. Tolochko, Kiev, s. 70-89. Andrzejewska A. 1996 Średniowieczny zespół osadniczy w Zgło wiączce na Kujawach, Włocławek. 1999 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Wandynowie, gm. Bytoń, woj. kujawsko-pomorskie, Łódzkie Sprawozdania Archeologicznej. 54, s. 217-228. 2003 Więzi rodzinne wpochówkach szkieletowych z cmenta rzysk Kujaw Wschodnich (część archeologiczna), [w:] Kobieta ֊ śmierć - mężczyzna, FL 5, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 273-278. Aneksy 2006 Aneksy, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), MSL, t. 3, Toruń, s. 183-243. Anger S. 1897 Gräberfelder von Grutschno und Nachbarorten, Kr. Schweiz, Nachrichten über deutsche Alterthu msfunde, R. 1896, z. 5, Berlin, s. 77-80. Arbman H. 1943 Birka I. Die Gräber. Text, Uppsala. Arwidsson G., Holmquist L. 1984 Holzeimer. Daubengefässe und übrige Eimer aus Holz, [w:] Birka II/l. Systematische Analysen der Gräberfunde, red. G. Arwidsson, Stockholm, s. 237-241.
Augustyn 1977 O państwie bożym. Przeciw poganom ksiąg XXII, przeł. W. Kornatowski, Warszawa. 2010 Soliloquia i inne dialogi o duszy, przeł. A. Świder- kówna, L. Kuc, D. Turkowska, Warszawa. 1982 Człowiek i śmierć, Warszawa. Atlas hydrograficzny 2005 Atlas podziału hydrograficznego Polski, cz. 1, red. H. Czarnecka, Warszawa. Bal A., Fercowicz T., Kaźmierczyk J. 1982 Najnowsze badania na cmentarzysku szkieletowym z drugiej połowy X wieku w Niemczy w woje wództwie wałbrzyskim, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, t. 23, s. 71-76. Banasiak P. 2017 Znaleziska belemnitów wczesnośredniowiecznego kompleksu osadniczego w Kałdusie. Próba interpre tacji, AUIKC,,,Archeologia1, z. 35, s. 69-100. Baranowski B. 1965 Pożegnanie z diabłem i czarownicą, Łódź. Baranowski T. 1998 Gród w Kaliszu - badania, odkrycia, interpretacje, [w:] Kalisz wczesnośredniowieczny, red. T. Bara nowski, Kalisz, s. 39-64. Barth E 2004 Grupy i granice etniczne: społeczna organizacja różnic kulturowych, [w:] Badanie kultury. Ele menty teorii antropologicznej. Kontynuacje, red. Μ. Kempy, E. Nowicka, Warszawa, s. 348-377. Baskov A. A. 2011 Khristianskie drevnosti Belarusi końca X-XIV w. (predmety khristianskogo kuľta individualnoga ispoľzovnija), Minsk. Bednarek R., Jankowski Μ., Kwiatkowska A., Markie wicz Μ., Šwitoniak M. 2004 Rekonstrukcja dawnej pokrywy glebowej oraz jej przekształceń na terenie zespołu osadniczego w Kał dusie, [w:] Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne, MSL, t. 2, Toruń, s. 185-198. Bełka Z., Dopieralska J., Królikowska-Ciągło S., Ratajczyk
Z., Wadyl S. 2019 Pochodzenie w świetle badań składu izotopowego strontu biogenicznych fosforanów, [w:] Ciepłe. Elitarna nekropola wczesnośredniowieczna na Pomorzu Wschodnim, red. S. Wadyl, Gdańsk, s. 439-444. Beszczyński Μ. 1999 Osada wczesnośredniowieczna w Grucznie, stanowisko 1, gmina Świecie, maszynopis pracy magisterskiej w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Bibliografia Białczyński Cz. 1993 Stworze i zduszę czyli starosłowiańskie boginki i demony. Leksykon, Kraków. Biblia Tysiąclecia 1971 Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, wyd. 2, Poznań-Warszawa. Biegeleisen H. 1929 U kolebki. Przed ołtarzem. Nad mogiłą, Lwów. Bieniak J. 1970 Studia nad dziejami ziemi chełmińskiej w okresie pia stowskim, „Rocznik Grudziądzki”, t. 5-6, s. 5-69. 1996 Polska elita polityczna w XII wieku, cz. ПІВ: Ar bitrzy książąt - trudne początki, „Społeczeństwo Polski Średniowiecznej”, t. 7, s. 11-44. Bienias D. 2004 Położenie fizjograficzne i chronologia stanowisk archeologicznych w Kałdusie i w jego otoczeniu, [w:] Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdu sie. Studia przyrodniczo-archeologiczne, MSL, t. 2, Toruń, s. 281-296. Bieńkowska A., Dzik Μ., Piasecka K. 2013 Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wiel kiej stan 1, woj. podlaskie (badania 1951-1978), 1.1, Białystok. Biermann F. 2004 „Sie sollten die christliche Toten nicht unter den Heiden in Wäldern oder Feldern bestatten.”- Die Entwicklung der Grabsitten vom 7./8. 12.113. Jah rhundert in Pommern, Baltische Studien, Neue Folge, t. 89, s. 7-24. 2008 Medieval élite burials in eastern Mecklenburg and Pomerania, „Antiquity“, t. 82, s. 87-98. 2010 Slawenzeitliche Kirchen im nordostdeutschen Gebiet, [w:] Frühmittelalterliche Kirchen ab archäologische und historische Quelle. Internationale Tagungen in Mikulčice VIII, red. L. Polače, J. Maříková-Kubková, Brno, s. 331-343. Błaszczyk D. 2003 Odkopywanie kobiet: gender w archeologii, [w:] Ko bieta - śmierć - mężczyzna, FL 5, red. W.
Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 43-50. 2016 Między ziemią a niebem: wczesnośredniowieczne pochówki w grobach komarowych na ziemiach polskich w kontekście europejskim, [w:] Pochówki, Warszawa, s. 34-49. 2017 Między ziemią a niebem. Groby komarowe na ob szarze państwa pierwszych Piastów, Warszawa. Błaszczak D., Stępniewska D. (red.) 2016 Pochówki w grobach komarowych na ziemiach Į 455 polskich w okresie wczesnego średniowiecza, War szawa. Błędowski P., Chudziak W, Weinkauf Μ. 2007 Wczesnośredniowieczna osada podgrodowa i cmen tarzysko szkieletowe w Kałdusie, gm. Chełmno, stanowisko 2 (badania 2002-2005), [w:] XV Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada - 2 grudnia 2005 r., red. G. Nawrolska, Elbląg, s. 249-261. Błoński Μ. 2000 Średniowieczne ostrogi z grodziska na Zawodziu w Kaliszu, AP, t. 45, z. 1-2, s. 53-91. Bogacki Μ., Kucypera P., Pudło P. 2011 Uwagi na temat problemu obecności Skandynawów w wojskowości wczesnopiastowskiej, [w:] Kim jesteś człowieku, FL 13, red. W. Dzieduszycki, J. Wrze siński, Poznań, s. 105-116. Bogdanowicz W., Grzybowski T, Buś Μ. 2016 Analiza genetyczna wybranych grobów z cmentarza z Bodzi, [w:] Bodzia, s. 437-444. Bogucki A. 1992 Kasztelania i powiat rypiński w średniowieczu, [w:] Rypin - dzieje miasta, 1.1, red. K. Mikulski, Rypin. Bogucki Μ., Ilisch P., Suchodolski S. (patrz Horoszko iin.) 2016 Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen, Inventar II. Pommern, Warszawa. Boguwolski R. 1966 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na cmen tarzysku wczesnośredniowiecznym w Grucznie, IMwG, R. 7, nr 4, s. 43-44. 1967
Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na cmen tarzysku wczesnośredniowiecznym w Grucznie, IMwG, R. 8, nr 4, s. 51-55. 1972 Sprawozdanie z badań ratowniczych przeprowadzo nych w Grucznie, pow. Świecie na stanowisku 2, w 1968 i 1969 roku, KA, Badania wykopaliskowe na terenie województwa bydgoskiego wiatach 1968-1969, Bydgoszcz, s. 71-77. 1974 Badania archeologiczne na grodzisku i cmenta rzysku wczesnośredniowiecznym w Osieczku, pow. Wąbrzeźno wiatach 1972-1973, IMwG, R. 15, nr 1-2, s. 6-12. 1999 Das Museum zu Graudenz und ein Beispiel seiner Tätigkeit - ein Streifzug durch 115 jährige Geschichte Museums, Beiträge zur Geschichte Westpreus sens, Zeitschrift der Copernicus -Vereinigung zur Pflege der Heimatkunde und Geschichte Westpreussens e.V, nr. 16, Münster, s. 9-37.
456 Į Boguwolski R., Hyss L. 2005 Biżuteria średniowieczna z cmentarzyska w Grucznie, Grudziądz. Boguwolski R., Kola A., Poliński D. 1994 Osieczek, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, red. ƒ. Chudziakowa, Toruń, s. 124-130. Bojarski J. 1995 Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Grucznie, [w:] KA, t. 7, Bydgoszcz, s. 109-124. 1999 Wczesnośredniowieczne osadnictwo w rejonie wsi Bzowo w województwie kujawsko-pomorskim, [w:] Studia, red. W. Chudziak, Toruń, s. 159-180. 2003a Stan i potrzeby badań mikroregionalnych na Pojezierzu Chełmińsko-Dobrzyńskim. Wczesnośre dniowieczne mikroregiony osadnicze na ziemi chełmińskiej, [w:] Studia, t. 5, red. W. Chudziak, Toruń, s. 49-87. 2003b Cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie na ziemi chełmińskiej (stanowisko 4). Wstępne wyniki badań, [w:] XIII Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, Μ. Fudziński, Gdańsk, s. 19-32. 2005 Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego w Kałdusie koło Cheł mna (stanowisko 4). Badania 2002-2003, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od wczesnego średnio wiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, Μ. Fudziński, Gdańsk, s. 103-118. 2007 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe koło Chełmna (stan. 4). Wstępne wyniki badań, [w:] XV Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada -2grudnia 2005 r., red. G. Narolska, Elbląg, s. 262-273. 2012 Wczesnośredniowieczny mikroregion osadniczy wNapolu na ziemi chełmińskiej. Wytwórczość garncarska jako źródło poznania lokalnych procesów kulturowych,
Toruń. 2014 Atrybuty władzy na przykładzie grobów z wcze snośredniowiecznego cmentarzyska w Napolu, woj. kujawsko-pomorskie, [w:] Królowie i biskupi, rycerze i chłopi - identyfikacja zmarłych, FL 15, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 173-186. 2015 Grodzisko w Borzyminie, gm. Rypin w świetle badań archeologicznych, [w:] Dziedzictwo archeologiczne północnej części ziemi dobrzyńskiej, red. J. Lewan dowska, Toruń, s. 97-123. Bibliografia 2016 Gród w Ostrowitem (Napolu) na ziemi chełmiń skiej - od centrum grodowego do włości rycerskiej, AHP,t. 24, s. 75-103. 2017 Pierścionki z napisami ze stanowiska 2 w Kałdu sie - przyczynek do badań nad kulturę duchową mieszkańców wczesnośredniowiecznego Chełmna, [w:] Gemma Gemmarum. Studia dedykowane Pro fesor Hannie Kóćce-Krenz, cz. 2, red. A. Różański, Poznań, s. 1111-1137. Bojarski ƒ., Chudziak W. 2009 Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe w Kałdusie (województwo kujawsko-pomorskie), stanowisko 1,2 i 4 (badania w latach 2005-2007), [w:] XVI Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin 22-24 listopada 2007 r., cz. 1: Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, red. A. Ja nowski, K. Kowalski, S. Słowiński, „Acta Archaeologica Pomoranica” III, Szczecin, s. 293-310. 2014 Stan badań nad wczesnym średniowieczem na Pomorzu Nadwiślańskim, [w:] Z dziejów badań archeologicznych na Pomorzu Wschodnim, red. Μ. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 107-130. Bojarski J., Chudziak W., Drozd A., Koperkiewicz A., Kozłowski T., Stawska V. 2010 Katalog źródeł, [w:] Wczesnośredniowieczne cmen tarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4),
MSL, t. 5, Toruń, s. 189-603. Bojarski ƒ., Chudziak W., Kaźmierczak R„ Weinkauf Μ. 2013 Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kał dusie. Wyniki badań prowadzonych w 2010 i 2011 roku, [w:] XVIII Sesja Pomorzoznawcza, t. 1: Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. E. Fudzińska, Malbork, s. 241-255. Bojarski J., Chudziak W, Kozłowski T, Reitsema L. 2016 Wczesnośredniowieczne groby komarowe z ziemi chełmińskiej, [w:] Pochówki w grobach komaro wych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, red. D. Błaszczyk, D. Stępniewska, Warszawa, s. 102-121. Bojarski J., Chudziak W, Stawska V. 2010a Stratygrafia kulturowa, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 31-39. 2010b Wielkość i rozplanowanie, [w:] Wczesnośrednio wieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 41-45.
Į Bibliografia Bojarski J., Chudziak W., Weinkauf Μ. 2006a Stratygrafia kulturowa, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), MSL, t. 3, Toruń, s. 33-35. 2006b Z badań nad wczesnośredniowiecznym zespołem 457 Borys W. 2010 Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków. Bowie F. 2009 Antropologia religii. Wprowadzenie, Kraków. Brather S. osadniczym w Kałdusie na Pomorzu Nadwiślań 2004 Ethnische Interpretationen der Frühgeschichtlichen skim (lata 2000-2003), [w:] Stan i potrzeby badań Archäologie. Geschichte, Grundlagen und Alternati nad wczesnym średniowieczem w Polsce - 15 lat ven, Berlin-New York. później, red. W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń, s. 369-382. 2007 Wiedergänger und Vampire? Bauch- und Seitenan lage bei westslawischen Bestattungen des 9. bis 12. 2015 Wczesnośredniowieczna osada podgrodowa (stan. 2) Jh, [w:] Aedificatio terrae. Beitrage zur Umwelt-und w Kałdusie, woj. kujawsko-pomorskie. Badania w la Siedlungsarchäologie Mitteleuropas. Festschrift für tach 2012-2013, [w:] XIX Sesja Pomorzoznawcza, Eike Gringmuth-Dallmer zum 65 Geburtstag, red. Szczecin 21 -22 listopada 2013 r., red. A. Janowski, G.H. Jeute, J. Schneeweiss, C. Theune, „Inter K. Kowalski, B. Rogalski, S. Słowiński, „Acta Ar- nationale Archäologie. Studia honoraria”, է. 26, chaeologica Pomoranica”V, Szczecin, s. 155-166. Rhaden, s. 109-118. 2017 Góra św. Wawrzyńca w Kałdusie we wczesnym śre 2012 Pagan or Christian? Early medieval gravefurnishuing dniowieczu - na skrzyżowaniu szlaków dalekosiężnych, in Central Europe, [w:] Rome, Constantinople and [w:]
Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe Newly - Converted Europe. Archaeological and i handlowe społeczeństw w pradziejach i wczesnym średniowieczu, red. Μ. Fudziński, W. Świętosłwaski, Historical Evidence, red. Μ. Salamon, Μ. Woło szyn, A. Musin, P. Špehar, Μ. Hardt, M.P. Kruk, W. Chudziak, Gdańsk, s. 301-313. A. Sulikowska-Gąska, vol. 2, Kraków- Leipzig- 2018 Wczesnośredniowieczna osada i cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie, stanowisko 1. Podsumowanie badań, [w:] XX Sesja Pomorzoznawcza, red. B. Cey- nowa, Gdańsk, s. 153-169. Bojarski J., Łukasiak J. - Rzeszów- Warszawa, s. 333-349. Brather-Walter S., Brather S. 2012 Repräsentation oder Religion? Grabbeigaben und Bestattungsrituelle im frühen Mittelalter, [w:] Wechsel der Religionen - Religion des Wechsels. 1993 Komunikat z badań wczesnośredniowiecznej osady Tagungsbeiträge der Arbeitsgemeinschaft Spätantike wNapolu, gm. Kowalewo Pomorskie, stan. 6, [w:] und Frühmittelalter 5, red. N. Krohn, S. Ristow, Badania archeologiczne ośrodka toruńskiego w la Hamburg, s. 121-143. tach 1989-1992, red. ƒ. Chudziakowa, Toruń, s. 133-137. Bojarski J., Weinkauf Μ. 2011 Wczesnośredniowieczna osada w Kałdusie, woj. ku jawsko-pomorskie, (stanowisko 2). Wstępne wyniki badań prowadzonych w latach 2007-2009, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 1: Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. Μ. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 499-512. 2015 Próba lokalizacji kościoła św. Marii Magdaleny w Wy szogrodzie w świetle najnowszych badań archeolo gicznych, [w:] Z dziejówpogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Zbiór studiów III, red. D.
Karczewski, Μ. Wilczek-Karczewdka, Strzelno-Kruszwica, s. 67-85. Borkowska U. 1992 Odbudowa i rozwój (2.poł. XI i XII w.), [w:] Chrze ścijaństwo w Polsce, red. ƒ. Kłoczowski, Lublin, s. 53-88. Brencz A. 1987 Polska obrzędowość pogrzebowa jako obrzęd przej ścia, „Lud”, t. 71, s. 215-228. Bronicka-Rauhut J. 1998 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Czersku, Warszawa. Bronicka-Rauhut J., Rauhut L. 1977 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Starogrodzie, woj. siedleckie, WA, t. 42, z. 1, s. 58-86. Brückner A. 1895 Kazania średniowieczne, cz. 1, Kraków. 1918 Mitologia słowiańska, Kraków. 1985 Mitologia słowiańska i polska, Warszawa. Brutzer I. 1942 Neueingänge und Fundnachrichten im Berichtsjahr 1941, Gotiskandza. Blätter für Westpreussische Vorgeschichte, z. 4, Danzig, s. 47-78.
458 Į Buczyńska-Garewicz H. 2006 Miejsca, strony, okolice. Przyczynek dofenomenologii przestrzeni, Kraków. Buko A. 2005 Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkry cia - hipotezy - interpretacje, Warszawa. 2016a Czy na cmentarzysku w Bodzi, gm. Lubanie, woj. kujawsko-pomorskie budowano groby komorowe?, [w:] Pochówki, Warszawa, s. 50-61. 2016Ն Cmentarzysko w Bodzi w świetle wyników badań interdyscyplinarnych, [w:] Bodzia, red. A. Buko, s. 489-507. Buko A. (red.) 2015 Bodzia. A late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, Leiden-Boston. 2016 Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego, red. A. Buko, Warszawa. Bukowski Z. 1960 Puste kabłączki skroniowe typu pomorskiego, Szczecin. Burszta W. 2005 Społeczność daru i dar w społeczeństwie, [w:] Do, ut des - dar, pochówek, tradycja, FL 7, red. W. Dzieduszycki, ƒ. Wrzesiński, Poznań, s. 17-24. Bylina S. 1992 Człowiek i zaświaty. Wizje kar pośmiertnych w Pol sce średniowiecznej, Warszawa. 1995 Problem słowiańskiego świata zmarłych. Kategorie przestrzeni i czasu, „Światowit”, t. XL, s. 9-25. 1999 Kultura ludowa Polski i Słowiańszczyzny średnio wiecznej, Warszawa. 2002 Chrystianizacja wsi polskiej u schyłku średniowiecza, Warszawa. Byrska-Raszewska E. 1957 Cmentarzysko średniowieczne w Starym Brześciu powiat Włocławek (stan. 4) (części), PMMAE, t. 2, s. 85-124. Bystroń J.S. 1947 Etnografia Polski, Poznań. Cabalska Μ. 1964 Zagadnienie obrządku ciałopalnego, WA, t. 30, s. 18-43. 1973 Ze studiów nad religią pogańskich Słowian, MA, 1.14, s. 103-131. Chmielecki K. 1905 Przyczynki do archeologii Prus Zachodnich,
„Rocz niki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, R. 12, s. 372-384. Bibliografia Christianisierung Europas 2012 Christianisierung Europas. Entstehung Entwicklung und Konsolidierung im archäologischen Befund, red. O. Heinrich-Tamaśka, N. Krohn, S. Ristow, Regensburg. Chudziak W. 1991 Periodyzacja rozwoju wczesnośredniowiecznej ce ramiki z dorzecza dolnej Drwęcy (VII-XI/XII w.). Podstawy chronologii procesów zasiedlenia, Toruń. 1993 Z badań nad wczesnośredniowiecznymi zespołami osadniczymi w Napolu, gm. Kowalewo Pomorskie i Granowie, gm. Lubicz w woj. toruńskim, [w:] Badania archeologiczne ośrodka toruńskiego w la tach 1989-1992, red. J. Chudziakowa, Toruń, s. 119-128. 1994 Żygląd, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, 1996 1997 2000 2001 2002a 2002b s. 200-203. Zasiedlenie strefy chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu (VII-ΧΙ wiek), Toruń. Dalekosiężne szlaki komunikacyjne w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej wX-XI wieku, [w:] Be nedyktyńska praca. Studia historyczne ofiarowane O. Pawłowi Sczanieckiemu w 80. rocznicę urodzin, red. O. J. A. Spiež, Kraków-Tyniec, s. 101-118. Kształtowanie się podziałów plemiennych w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowie czu, AHP, t. 8, s. 51-69 Wczesnośredniowieczne groby komorowe z Kałdusa pod Chełmnem na Pomorzu Wschodnim, SlAnt, t.42,s. 63-96. Strefa chełmińsko-dobrzyńska we wczesnym śre dniowieczu - próba bilansu dorobku badawczego, [w:] Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość, red. B. Wawrzykowska, Toruń, s. 137-150. Ślady skandynawskiej obrzędowości w Kałdusie na Pomorzu Wschodnim, [w:] Popiół i kość,
FL 4, red. J. Wrzesiński, Sobótka-Wrocław, s. 433-449. 2003a Stan badań nad wczesnym średniowieczem ziemi chełmińskiej - główne tezy i perspektywy badaw cze, [w:] Studia, t. 5, red. W. Chudziak, Toruń, s. 9-33. 2003b Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, MSL, t. 1, Toruń. 2003c Wikingerzeitliche Spuren des skandinavischen Bra uchtums in Kaldus (Ostpommern), „Archäologi sche Korrespondenzblatt“, t. 33, z. l,s. 145-156.
Bibliografia 2003d Wczesnośredniowieczne „ importy” skandynawskie zKałdusapod Chełmnem na Pomorzu Wschodnim, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średnio wieczu, red. Μ. Dulinicz, Lublin-Warszawa, s. 117-126. 2005 Z badań nad funkcją społeczną sierpów i półkosków na ziemiach słowiańskich we wczesnym, średniowieczu, [w:] Przeszłość z perspektywy źródeł materialnych i pisanych. Praca dedykowana prof, dr. hab. Leszkowi Kajzerowi z okazji 35-lecia pracy naukowej, red. J. Olczak, AHP, 1.15, cz. 2, Toruń, s. 201-219. 2006a Chronologia cmentarzyska, [w:] Wczesnośrednio wieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, Toruń, s. 157-160. 2006b Odważniki, [w:] Wczesnośredniowieczne cmenta rzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), MSL, t. 3, Toruń, s. 106. 2012 Razjeszcze w kwestii grobów komarowych z Kałdusa na Pomorzu Nadwiślańskim, [w:] Obcy. FL 14, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 313-320. 2017 Archeologia wczesnego średniowiecza, [w:] Dzieje regionu kujawsko-pomorskiego, red. A. Radzimiń ski, Toruń, s. 111-191. ChudziakW. (red.) 2006 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, Toruń. 2010 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń. Chudziak i in. 2016a ChudziakW., Błędowski P., Bojarski J., Kaźmierczak R., Weinkauf Μ. 2016a Kontekst archeologiczno-historyczny, [w:] Wcze snośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia archeologiczno-paleobotaniczne, MSL, t. 8, red. W. Chudziak, A. Noryśkiewicz, Toruń, s. 13-68. Chudziak i in. 2016b
Chudziak W., Weinkauf Μ., Siemianowska E., Bojarski J., Kowalewska B., Szczepanik R, Abramów J., Bienias D., Makowiecki D. 2016b Domniemana karczma z wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Kałdusie na Pomorzu Nad wiślańskim, PA, t. 64, s. 133-172. Chudziak W, Bojarski J. 2015 Chełmno i Toruń. Początki miast na ziemi chełmiń skiej, AHP, t. 23, s. 83-105. Į 459 Chudziak W, Bojarski ƒ., Stawska V. 2010a Środowisko przyrodnicze i kulturowe, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 25-29. 2010b Zagadnienia wstępne, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 9-24. 2010c Chronologia cmentarzyska, [w:] Wczesnośrednio wieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 105-120. 2010d Wyposażenie pochówków, MSL, t. 5, Toruń, s. 79-103. Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski ƒ. 2016 Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Kata log stanowisk (badania 2011-2015), Toruń. Chudziak W, Stawska V., Weinkauf J., Kozłowski T. 2006 Katalog. Część II. Badania Instytutu Archeologii i Etnologii UMK w Toruniu w latach 1997-1999, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkiele towe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, s. 345-388. Chudziak W, Weinkauf Μ. 2006 Wielkość i rozplanowanie, [w:] Wczesnośrednio wieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, Toruń, s. 37-38. 2009 Wczesnośredniowieczna osada podgrodowa w Kałdusie (województwo kujawsko-pomorskie), stanowisko 2 (badania w latach 2005-2007), [w:] XVI Sesja
Pomorzoznawcza, Szczecin 22-24 listo pada 2007 r., cz. 1: Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, red. A. Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński, „Acta Archaeologica Pomoranica” III, Szczecin, s. 281-302 Cieślak A. 2007 Wczesnośredniowieczne naczynia z grobów szkieletowych z Niżu Polskiego, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Cieślak WP. 1982 Biżuteria szklana z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Grucznie, woj. Bydgoszcz (stanowisko 1), cz. 1-2, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Cooper J.C. 1998 Zwierzęta symboliczne i magiczne, Poznań. Dąbrowska E. 1965 Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym ziemi wiślickiej, Wrocław.
460 Į 1997a Liturgia śmierci a archeologia: uwagi o wyborze miejsca pochowania, orientacji, ułożenia ciała i jego ubioru w średniowiecznej Europie Łacińskiej, „Kwartalnik Historyczny”, R. 104, z. 4, s. 3-14. 1997b Średniowieczny ceremoniał pogrzebowy wyższego duchowieństwa polskiego: studium archeologiczno-historyczne, „Studia Źródłoznawcze”, t. 36, s. 9-29. Deflem Μ. 2002 Rytuał, antystruktura i religia, czyli Victora Turnera procesuálna analiza symboli, „Polska Sztuka Lu dowa”, t. 56, z. 1-2, s. 188-199. Dekówna Μ., Purowski T. 2015 Glass Beads, [w:] Bodzia. A Late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, red. A. Buko, LeidenBoston, s. 222-460. 2016 Paciorki szklane, [w:] Bodzia, s. 153-205. Delimata M. 2004 Dziecko w Polsce średniowiecznej, Poznań. Dintar Μ. 2012 Moneta w grobach na terenie państwa wczesnopiastowskiego, maszynopis pracy magi sterskiej w archiwum IA UMK, Toruń. Dintar P. 2012 Wczesnośredniowieczne groby komorowe na ziemiach polskich na tle porównawczym, ma szynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Doan K., Panagiotopoulou H., Molak Μ., Siekiera A., Bogdanowicz W. 2019 Analiza genetyczna szczątków ludzkich, [w:] Ciepłe. Elitarna nekropola wczesnośredniowieczna na Pomorzu Wschodnim, red. S. Wadyl, Gdańsk, s. 447-460. Drozd A. 1999 Charakterystyka antropologiczna wczesno średniowiecznej populacji z Kałdusa, gm. Chełmno, maszynopis pracy magisterskiej w Zakładzie Antropologii UMK, Toruń. 2000 Metalowe ozdoby i części stroju z wczesnośre dniowiecznego zespołu osadniczego w Kałdusie, gm. Chełmno, woj. kujawsko-pomorskie, maszynopis pracy
magisterskiej w LA UMK, Toruń. 2005 Srebro niemonetarne z depozytu wczesnośrednio wiecznego cmentarzyska szkieletowego w Kałdusie, woj. kujawsko-pomorskie. Przyczynek do interpreta cjifunkcji „skarbu” w grobie, [w:] Do, ut, des - dar, pochówek, tradycja, FL 7, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 189-198. Bibliografia 2006a Wyposażenie grobowe na wczesnośrednio wiecznych cmentarzyskach płaskich z terenu Polski jako element praktyk funeralnych, 1.1-3, maszynopis rozprawy doktorskiej w IA UMK, Toruń. 2006b Historia badań i opracowań materiałów źródłowych, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkiele towe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, Toruń s. 13-25. 2006c Biżuteria i części stroju, [w:] MSL, t. 3, Toruń, s. 67-84. 2008 Ozdoby kobiece we wczesnośredniowiecznych gro bach z bronią - wyposażenie czy dar, [w:] Nie tylko broń. Niemilitarne wyposażenie wojowników w sta rożytności i średniowieczu, red. W. Świętosławski, AAL, nr 54, s. 51-60. Drozd-Lipińska A. 2014 Samopaska czy godna białogłowa? - zagadkowy grób kobiety z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Kałdusie, [w:] Czystość i brud. Higiena w średniowieczu, red. W. Korpalska, W. Ślusarczyk, Bydgoszcz, s. 87-96. 2016 Archeologiczne wyznaczniki płci w grobach koma rowych dzieci na przykładzie nekropolii w Pniu, gm. Dąbrową Chełmińska, woj. kujawsko-pomorskie, [w:] Pochówki, s. 130-139. Drozd A., Janowski A. 2007a Wczesnośredniowieczny grób komarowy z Pnia, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, FL 9, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 163-168. 2007b Cmentarzysko w Pniu jako przykład
długotrwałej tradycji miejsca grzebalnego, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, FL 9, red. W. Dziedu szycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 355-361. 2007c Wczesnośredniowieczny inkrustowany topór z miej scowości Pień na ziemi chełmińskiej, [w:] Wojsko wość ludów Morza Bałtyckiego. Mare integráns. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, red. Μ. Bogacki, Μ. Franz, Z. Pilarczyk, Toruń, s. 106-127. 2009 Wczesnośredniowieczne groby komorowe - sposoby eksploracji i dokumentacji, [w:] Metody. Źródła. Dokumentacja, FL 11, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 371-380. Drozd A., Janowski A., Poliński D. 2007 Badania wykopaliskowe średniowieczno-nowożytnego zespołu osadniczego w Pniu, gmina Dąbrowa Chełmińska: 2006 rok, AHP, 1.17, s. 503-505.
Į Bibliografia 2009 Wczesnośredniowieczne groby komarowe na cmentarzysku w Pniu koło Bydgoszczy (badania 2005-2007), [w:] XVI Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin 22-24 listopada 2007 r., cz. 1: Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, red. A. Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński, „Acta Archaeologica Pomoranica” III, Szczecin, cz. 1, s. 351-366. 2010 Niezwykły pochówek podwójny z nowożytnego cmentarzyska w Pniu koło Bydgoszczy, [w:] Wy miary inności. Nietypowe zjawiska w obrzędowości pogrzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, red. K. Skóra, T. Kurasiński, Łódź, s. 97-104. 2011 Badania ratownicze przeprowadzone w 2009 roku na średniowieczno-nowożytnym cmentarzysku w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska, woj. kujawsko-pomorskie (stanowisko 9), [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1: Od epoki kamienia do wczesnego średnio wiecza, red. Μ. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 513-521. Drozdowska W. 1963 Magiczne normy postępowania w życiu codziennym Załęcza Wielkiego, pow. Wieluń, „Łódzkie Studia Etnograficzne”, t. 5, s. 111-130. Duczko W. 2000 Obecność skandynawska na Pomorzu i słowiańska w Skandynawii we wczesnym średniowieczu, [w:] Salsa Colbergensis. Kołobrzeg w średniowieczu, red. L. Leciejewicz, Μ. Rębkowski, Kołobrzeg, s. 23-44. 2006 Ruś Wikingów. Historia obecności Skandynawów we wczesnośredniowiecznej Europie Wschodniej, Warszawa. Dulinicz Μ. 1998 Jaki obrządek panował na wczesnośredniowiecznym Mazowszu? [w:] Studia z dziejów cywilizacji. Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu w pięćdziesiątą rocznicę pracy naukowej, red. A. Buko, Warszawa, s. 103-113. 2001
Kształtowanie się Słowiańszczyzny Północno-Za chodniej. Studium archeologiczne, Warszawa. 2003 Mazowsze we wczesnym średniowieczu. Jego związki z „państwem gnieźnieńskim”, [w:] Civitas Schinesghe cum perntinentiis, red. W. Chudziak, Toruń, s. 89-119. Dulinicz Μ., Łoźny L. 1988 Synkretyczny model wczesnośredniowiecznego obrządku pogrzebowego na ziemiach polskich na przykładzie cmentarzyska z końskich, woj. radom 461 skie, [w:] Myśl przez pryzmat rzeczy. Możliwości poznania kultury duchowej poprzez jej materialne przejawy, red. Z. Kobyliński, B. Lichy, P. Urbań czyk, Warszawa, s. 119-130. Durkheim E. 1990 Elementarne formy życia religijnego. System tote miczny w Australii, Warszawa. Dzik Μ. 2003 Przyczynek do problematyki badawczej frag mentów naczyń ceramicznych znajdowanych na wczesnośredniowiecznych cmentarzyskach szkie letowych Mazowsza, „Światowit”, nr 5 (46), fase. B, s. 45-52. 2014a Pozostałości trumien i innych konstrukcji drewnia nych, [w:] Średniowieczne cmentarzysko w Czar nej Wielkiej, stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951-1978), t. 2, red. H. Karwowska, Białystok, s. 49-56. 2014b Układ pochówków, [w:] Cmentarzysko w Czarnej Wielkiej stan 1 w świetle badań zlat 1951-1978, t. 2, red. H. Karwowska, Białystok, s. 27-47. 2015a Przemiany zwyczajów pogrzebowych w między rzeczu Bugu i górnej Narwi (XI-XV w.), 1.1, Rzeszów. 2015b Przemiany zwyczajów pogrzebowych w międzyrzeczu Bugu i górnej Narwi (XI-XV w.), t. 2, Rzeszów. Effros B. 2003 Merovingian Mortuary Archaeology and the Making of the Early Middle Ages, Berkeley-Los AngelesLondon. Eisenschmidt S. 1994
Kammergräber der Wikingerzeit in Altdänemark, Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie, t. 25, Bonn. Eisner J. 1966 Rukověť slovanské archeologie. Počátky Slovanua a jejich kultur, Praha. Eliade Μ. 1993 Sacrum, mit, historia, Warszawa. 2000 Traktat o historii religii, Warszawa. Fischer A. 1921 Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego, Lwów. Fituła Μ. 2008 Średniowieczne bransolety ze szkła ze stanowiska Chełm-Bieławin, „Archeologia Polski Środko wowschodniej ”, 1.10, s. 145-162. Florkowski K. 1892a Ausgrabungen auf dem Burg- und Lorenzberg zu Kaldus, Kreis Kulm, Westpreussen, NAF, R. 2, z. 3, s. 37-40.
462 Į 1892b Gräberfeld bei Kulm, Westpreussen, NAF, R. 2, z. 3, s. 40-43. Forstner D. 1990 Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa. Gabriel I. 1991 Handel Und Fernverbindungen, [w:] Starigard/ Oldenburg. Ein slawischer Herrschersitz desfrühen Mittelalters in Ostholstein, Neumünster, s. 251-278. Gajewski L, Górska I, Paderewska L., Pyrgała J., Szymański W. 1982 Skarby wczesnośredniowieczne z obszaru Polski. Atlas, Wrocław. Gałkowski P. 2009 Parafia Świętej Trójcy w Rypinie (monografia histo ryczna), Rypin. Garas Μ. 2010 Pochówki atypowe na cmentarzyskach zachodnio pomorskich w dobie chrystianizacji, [w:] Wymiary inności. Nietypowe zjawiska w obrzędowości po grzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, red. K. Skóra, T. Karasiński, AAL, nr 56, s. 51-63. Gardeła L. 2011 Zatrzymani kamieniami? Zachodnio-słowiańskie „groby atypowe” na tle skandynawskich i anglosaskich praktyk funeralnych, [w:] Kim jesteś człowieku, FL 13, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 169-192. 2012 Pochówki i groby atypowe wświecie wikingów. Dawne problemy i nowe pytania, [w:] Obcy, FL 14, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 379-401. 2016 Wczesnośredniowieczne groby komarowe - lustra czy miraże życia? Rozważania nad praktykami funeralnymi na ziemiach polskich, [w:] Pochówki, s. 154-175. 2017 Bad Dead in the Early Middle Ages: Atypical Burials from Poland in Comparative, Rzeszów. Gardeła L., Kajkowski К. 2014 Groby podwójne w Polsce wczesnośredniowiecznej. Próba rewaluacji, [w:] Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędowości
pogrzebowej, AAL, nr 60, red. T. Kurasiński, K. Skóra, Łódź, s. 103-120. Gawrońska K. 1993 Wczesnośredniowieczne ozdoby metalowe z terenu ziemi dobrzyńskiej, chełmińskiej i świeckiej, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Bibliografia Gazeta 1876 „Gazeta Toruńska”, nr 171, z dnia 28 VII, s. 3. Gąssowski J. 1950 Cmentarzysko w Końskich na tle zagadnienia połu dniowej granicy Mazowsza we wczesnym średnio wieczu, MW, t. 2, s. 71-175. 1950/51 Wczesnohistoryczne cmentarzysko szkieletowe w Radomiu, WA, 1.17, z. 4, s. 305-326. 1957 O roli cmentarzy jako źródeł do badania struktury społecznej ludności, AP, 1.1, s. 19-34. 1984 O pewnych sprzecznościach w badaniach archeolo gicznych wczesnego średniowiecza, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, 1.1, s. 191-199. Gediga B. 1976 Śladami religii Prasłowian, Wrocław. Geibig A. 1991 Beitrage zur morphologischen Entwicklung des Schwertes im Mittelalter, Neumünster. Gennep van A. 2006 Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremo nii, Warszawa. Geremek B. 1997 Poczucie przestrzeni i świadomość geograficzna, [w:] Kultura Polski średniowiecznej XIV-XV w., red. B. Geremek, Warszawa, s. 628-668. Gierlach B. 1980 Sanktuaria słowiańskie, Warszawa. Gieysztor A. 1986 Mitologia Słowian, Warszawa. Ginters V. 1984 Der Ursprung der Ringspangen von östlichen Typ, [w:] Birka H, s. 23-30. Golubjeva L.A. 1997 Amulety, [w:] Drevnjaja Rus’: byt ikuľtura, red. B.A Kolcin, ТІ. Makarova, Moskva, s. 153-165. Gorczyca К. 2002 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko birytualne w Bilczewie, stan. 1. gm. Kramsk, pow. Konin, w woj. wielkopolskie, [w:] Popiół
i kość, FL 4, red. J. Wrze siński, Sobótka-Wrocław, s. 467-473. Gorczyca K., Schellner K. 2012 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Bilczewie, pow. Konin. Archeologiczne badania ratownicze na terenie odkrywki „Drzewca” KWB Konin, Konin. Goslar T. 2015 AMS Radiocarbon Dating of Samples from the Cemetery at Bodzia, [w:] Bodzia. A Late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, red. A. Buko, Leiden-Boston, s. 437-440.
Bibliografia Gostyńska M. 1962 Zwyczaje i obrzędy ludowe w Polsce związane z kłokoczką południową (Staphylea pinnata L.), „Rocznik Dendrologiczny” 1.16, s. 113-120. Gościmińska Μ. 2008 Groby dziecięce z wczesnośredniowiecznych cmentarzysk szkieletowych na ziemiach polskich, maszynopis pracy magisterskiej w ar chiwum IA UMK, Toruń. Gothiskandza 1941 Neueingänge und Fundnachrichten im Berichtsjahr 1940, Gothiskandza. Blätter für Westpreussische Vorgeschichte, z. 3, s. 95-108. Götze A. 1902 Slawische und ältere Funde von Topoino (Kreis Schweiz, Westpreussen), NAF, R. 13, z. 1, s. 5-8. Grajewski H. 1956 Kara śmierci wprawie polskim do połowy XIV wieku, Warszawa. Gräslund A.-S. 1980 Birka IV. The Burial Custom. A study of the graves on Björkö, Stockholm. Gräslund A.-S., Müller-Wille Μ. 1992 Burial customs in Scandinavia during the Viking Age, [w:] From Viking to Crusader. Scandinavia and Europe 800-1200, red. E. Roesdahl, D.M. Wilson, Uddevala, s. 186-187. 1997 The Christianisation ofCntral Swedenfrom a Female Perspective, [w:] Rom und Byzanz im Norden. Mis sion und Glaubenwechsel im Ostseeraum während des 8.-14. Jahrhunderts, red. Μ. Müller-Wille, 1.1, Mainz, s. 313-329. Grążawski К. 1999 Dynamika i struktura zasiedlenia rejonu środkowej Drwęcy we wczesnym średniowieczu, [w:] Studia, red. W. Chudziak, Toruń, s. 11-26. 2002 Przemiany w wytwórczości garncarskiej w rejonie środkowej Drwęcy we wczesnym średniowieczu (2. połowa VII w. -1. połowa XIII w.), Włocławek. 2005 Kasztelania świecka i michałowska. Studia nad kształtowaniem się struktur państwa piastowskiego na pograniczu
polsko-pruskim, Włocławek. Gródek-Kciuk E. 1989 Enkolpiony znalezione na terenie Polski. Próba klasyfikacji i datowanie materiałów, PA, t. 36, s. 97-134. Grupa Μ. 2006 Wyroby tekstylne, [w:] MSL,t. 3,Toruń,s.141-143. 2007 Wczesnośredniowieczne tkaniny z Kałdusa, [w:] XV Į 463 Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada -2 grudnia 2005 r., red. G. Nawrolska, Elbląg, s. 275-279. 2009 Textilesfrom the Early Medieval Cemetery at Kaldus, Pomerania, Poland, [w:] Principles Invention of Humanity - Textiles, red. J. Maik, NESAT VIII, AAL, որ 50/1, Łódź, s. 101-104. Grzeszkiewicz L. 1984 Wyposażenie grobowe wczesnośredniowiecz nego cmentarzyska w Grucznie woj. Bydgoszcz (stanowisko 1), cz. 1-2, maszynopis pracy ma gisterskiej w archiwum IA UMK w Toruniu, Toruń. Grześkowiak ƒ. 1963 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przeprowa dzonych w 1961 roku w Starorypinie na stanowisku 1, [w:] Zbiór dokumentów Tysiąclecia Państwa Pol skiego w Rypinie. Badania archeologiczne w latach 1959-1961, Rypin. 1967 Wczesnośredniowieczne osadnictwo w Starorypinie i okolicy, [w:] Szkice Rypińskie. Materiały z sesji popularnonaukowej zorganizowanej z okazji 900-lecia Rypina w dniu 27 listopada 1965 r., red. Z. Jędrzyński, Bydgoszcz, s. 30-37. Grzęda Μ., Przewoźna K. 1968 Wyniki badań archeologicznych w okolicy Świecia nad Wisłą w 1962 roku, „Zeszyty NaukoweUMK w Toruniu, Archeologia” I, s. 3-43. Guidon Z., Powierski J. 1974 Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyń skiej w XHI-X1V wieku, Warszawa-Poznań. Guriewicz A. 1976 Kategorie kultury średniowiecznej, Warszawa. 1987 Problemy
średniowiecznej kultury ludowej, War szawa. Haftka A. 2007 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkie letowe w Kałdusie. Stanowisko 2, maszynopis pracy magisterskiej w archiwum IA UMK w Toruniu, Toruń. Härke H. 2001 Cemeteries as Places ofPower, [w:] Topographies of Power in the Early Middle Ages, red. Μ. de Jong, E Theuws, C. van Ghijn, Leiden-Boston-Köln, s. 9-30. Heidegger Μ. 1977 Budować, mieszkać, myśleć, Warszawa. Hilczerówna Z. 1956 Ostrogi polskie z X-XIII wieku, Poznań.
464 Į Bibliografia Hodder L 1995 Czytanie przeszłości. Współczesne podejście do interpretacji w archeologii, Poznań. Hołowińska Z. Groby z misami na terenie ziem polskich we wcze snym średniowieczu, [w:] Kobieta - śmierć - męż czyzna, FL 5, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 331-347. 1956 Wczesnośredniowieczne grodzisko w Bonikowie 2010 From the North-Eastern to Central Europe. Silver- w powiecie kościańskim. Wyniki badań z lat 1951- -inlayed Axe from the Early Medieval Chamber -1953, Poznań. Grave in Pień on the Chełmno Land (Poland), [w:] 1963 Uwagi o typologii i chronologii wczesnośredniowiecz Archeologija i istoria Pskovą i pskowskoj žemli, nych sprzączek lirowatych na podstawie okazów Seminar imeni akadmika V.V. Sedova, Materiały znalezionych w Polsce, AP, t. 8, z. 2, s. 385-394. Horoszko i in. 2016 55-go zasedenija, Pskov, s. 164-176. 2011a Early medieval chamber graves on the south coast Horoszko G., Piniński J., Ilisch P., Malarczyk D., Baltic Sea, [w:] Der Wandel um 1000. Beiträge der Nowakiewicz T., Bogucki Μ., Kowalówna A., Kulesza Sektion zur slawischen Frühgeschichte der 18. Jahre Μ., Adamczyk D. 2016 Frühmittelalterliche Münzfunde aus Pommern, Warszawa. Hruby V. 1955 Staré Město. Velkomorawsképohřebiště „Na Valach”, Praha. Indycka E. 2005 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Gieczu, stan. 4, woj. wielkopolskie - dotychczasowe wyniki badań, SL, t. 8, s. 175-196. Insadowski H. 1929 Kościelne prawo pogrzebowe, „Ateneum Kapłań skie”, t. 23, z. 144, s. 317-336. Jagielska I. 2010 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko na stanowi sku Pyzdry 11, SL,
1.10, s. 129-149. Jaguś J. stagung des Mittel- und Ostdeutschen Verbandesfür Altertumsforschung in Greifswald, 23. bis 27. März 2009, red. E Biermann, T. Kersting, A. Klammt, Langenweissbach, s. 257-267. 201 lb „Jeżeli umrze ktoś znaczny z nich, kopią dlań grób podobny do obszernego domu.”. Kilka uwag o tzw. grobach komarowych na terenie Europy Środkowej i Wschodniej, [w:] „In süvis.”, s. 385-402. 2013 Are the chamber graves from Pień really Scandi navian?, [w:] Scandinavian Culture in Medieval Poland, red. B. Stanisławski, S. Moździoch, P. Wiszewski, Wrocław, s. 395-409. 2015 Groby komarowe w Europie Środkowo-Wschodniej. Problemy wybrane, Szczecin. 2016 Grób komarowy jaki jest, każdy widzi. inaczej. Kilka słów o definicji, [w:] Pochówki, s. 10-33. Janowski A., Drozd A. 2000 Synkretyzm pogańsko-chrześcijański w świetle 2005 Grodzisko późnośredniowieczne (stan. 1) i osada źródeł pisanych i archeologicznych, na ziemiach wczesnośredniowieczna (stan. 2) w miejscowości polskich w wiekach średnich, ZOW, R. 55, nr 3-4, s. 106-114. Jałowiecki B. 1991 Znaczenie przestrzeni, „Studia Socjologiczne”, 1.120-121, s. 51-68. Janikowski J. 1972 Marianki, pow. Rypin, stanowisko 1, [w:] Informa tor archeologiczny: badania 6, red. K. Żurawski, Bydgoszcz, s. 100-101. 1978 Badania ratownicze na cmentarzysku ludności kultury wschodniopomorskiej w Mariankach, pow. Rypin, [w:] KA, red. K. Żurawski, Bydgoszcz, s. 131-135. Janion Μ. 2002 Wampir. Biografia symboliczna, Gdańsk. Janowski A. 2003 Misy brązowe męskim atrybutem wyposażenia? Pień, gm. Dąbrowa Chełmińska, województwo ku jawsko-
pomorskie, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2: Od średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, m. Fudziński, Gdańsk, s. 147-155. 2007 Grodzisko wczesnośredniowieczne wPniu, woj. kujawsko-pomorskie w świetle badań w latach 2003-2004, [w:] XV Sesja Pomorzoznawcz., Ma teriały z konferencji 30 listopada - 2 grudnia 2005, red. G. Nawrolska, Elbląg, s. 199-210. Janowski A., Kotowicz P.N., Michalak A. 2008 Jeszcze o mieczu z Radymna, [w:] Acta Militaria Mediaevalia, t. 4, Kraków-Sanok, s. 167-188. Janowski A., Kurasiński T. 2008 (Nie)militarne naczynia. Fakty i mity, [w:] Nie tylko broń. Niemilitarne wyposażenie wojowników w sta rożytności i średniowieczu, red. W. Świętosławski, AAL, nr 54, Łódź, s. 61-88.
Bibliografia 2010 Rolnik, wojownik czy „odmieniec”? Próba interpre tacji obecności sierpów w grobach wczesnośrednio wiecznych na terenie ziem polskich, [w:] Wymiary inności. Nietypowe zjawiska w obrzędowości po grzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, red. K. Skóra, T. Kurasiński, AAL, nr 54, s. 61-88. Janowski A., Kurasiński T., Skóra K. 2010 Między naturą a kulturą. Znaleziska skamienia łych zębów rekina i próba ich interpretacji, [w:] Perra Barbarica. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, red. A. Urba niak, R. Prochowicz, I. Jakubczyk, Μ. Levada, J. Schuster, Łódź-Warszawa, s. 703-712. Janowski A., Poliński D. 2009 Wczesnośredniowieczne grodzisko w Pniu koło Bydgoszczy. Wyniki badań w latach 2005-2007, [w:] XVI Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin 22-24 listopada 2007 r., cz. 1: Od epoki kamie nia do okresu wczesnośredniowiecznego, red. A. Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński, „Acta Archaeologica Pomoranica” III, Szczecin, s. 341-349. Januszewski J. 1967 Rola słońca w sytuowaniu grobów wczesnośrednio wiecznych w końskich, StArch, t. 2, s. 307-314. Jasiński T. 1979 Dzieje ziemi świeckiej i newskiej od schyłku XII w. do 1309 r., [w:] Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu, red. K. Jasiński, Warszawa, s. 111-142. 1980 Pierwsze lokacje miast nad Wisłą. 750 lat Torunia i Chełmna, Toruń. Jaskanis D. 2008 Święck. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy na północno-wschodnim Mazowszu, Warszawa. Jażdżewski K. 1951 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lutomier sku pod Łodzią w świetle badań z r. 1949, MW, t. l,s.91-191. Jędrzejewski R. 2009 Pochówek
szkieletowy ludności kultury łużyckiej w Kałdusie, gm. Chełmno (stanowisko 4), [w:] Archeologia epok brązu i żelaza. Studia i materiały, 1.1, red. J. Cackowski, Toruń, s. 123-139. Jones S. 1997 The Archaeology ofEthnicity. Constructing identities in the past and present, London-New York. Jończyk L. 2013 Zapinki podkowiaste, [w:] Sutiejsk. Gród pogranicza polsko-ruskiego z X-XIII wieku. Studium interdy I 465 scyplinarne, red. J. Kalaga, Warszawa-Pękowice, s. 41-51. Józefów-Czerwińska B. 2012 Obrzędowośćpogrzebowa, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, red. S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska, Poznań, s. 318-330. Kadrów S. 1995 Gospodarka i społeczeństwo. Wczesny okres epoki brązu w Małopolsce, Kraków. Kajfosz J. 2009 Magia w potocznej narracji, Katowice. Kajkowski K. 2016 Depozyty zwierzęce na nekropolach zachodniosłowiańskich. Kilka uwag do dyskusji nad genezą fenomenu grobu komarowego na obszarze wcze snośredniowiecznej Polski, [w:] Pochówki w gro bach komarowych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, red. D. Błaszczyk, D. Stępniewska, Warszawa, s. 140-153. Kajkowski K., Kuczkowski A. 2009/2010 Pokarm duszy - pokarm ciała. Szczątki zwierzęce we wczesnośredniowiecznej przestrzeni grzebalnej Pomorza, MZP, Nowa Seria, t. VI/VII, z. l,s. 327-356. Kajzer L. 2000 Nowy zamek w starym Rypinie, [w:] Archaeologia et Historia, Łódź, s. 165-175. Kajzer L., Horonziak A. 1995 Budownictwo obronne ziemi dobrzyńskiej. Wstęp do badań, Włocławek. Kalaga J. 2006 Ciałopalny obrządek pogrzebowy w międzyrzeczu Liwca, Bugu i Krzny, Warszawa.
Kalinowski S. 2007 Wczesnośredniowieczny budynek drewniany z osady podgrodowej w Kałdusie (stanowi sko 2), maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Kamińska J. 1956 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Buczku, pow. Łask, PMMAE, 1.1, s. 97-116. Kara Μ. 1991 Z badań nad wczesnośredniowiecznymi grobami z uzbrojeniem z terenu Wielkopolski, [w:] Od plemienia do państwa. Śląsk na tle wczesnośre dniowiecznej Słowiańszczyzny Zachodniej, red. L. Leciejewicz, Wrocław, s. 99-120. 1993 Siły zbrojne Mieszka I. Z badań nad składem etnicz-
466 Į пут, organizacją i dyslokacją drużyny pierwszych Piastów, „Kronika Wielkopolska”, nr 3 (62), s. 33-47. 1998 Wczesnośredniowieczny grób uzbrojonego kupca z miejscowości Ciepłe na Pomorzu Gdańskim w świetle ponownej analizy chronologicznej, [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, red. H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński, Poznań, s. 505-524. 2009 Najstarsze państwo Piastów - rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań. Karwot E. 1955 Katalog magii Rudolfa. Źródło etnograficzne XIII wieku, Wrocław. Kaszewska E. 1960 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko wKałdusie, pow. Chełmno. (Badania w 1957 r.), PMMAE, nr 5,s. 143-181. Kaszewska E., Kaszewski Z. 1971 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Brześciu Kujawskim, pow. Włocławek. Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne, 1.1, s. 365-434. Kaźmierczak R., Rybka K. 2010 Wczesnośredniowieczny miecz z grobu 364, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, red. W. Chudziak, Toruń, s. 175-179. Kaźmierczyk J., Wachowski K. 1976 Cmentarzysko szkieletowe zXI-XII w. w Niemczy, pow. dzierżoniowski,,,Acta Universitatis Wratislaviensis”, StArch, t. 9, s. 93-141. Kempiński A. 2001 Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich, Warszawa. Kępiński A. 2002 Lęk, Kraków. Kiersnowscy T. i R. 1959 Wczesnośredniowieczne skarby srebrne z Pomorza. Materiały, Warszawa. Kiersnowski R. 1955 Mogiły i cmentarzyska pomorskie w przekazach źródeł pisanych z wieku XII-XIV, MZP, t. 1, s. 109-142. 1958 O tzw. „luźnych”znaleziskach monet wczesnośrednio wiecznych w Polsce, WA, t.
25, z. 3, s. 181 -196 Kirpičnikov A.N. 1966 Drevnerusskoe oruże, vyp. 2: Kopja, sulicy, boevye topory, bulavy, kisteni IX-XIII w, Arkheologija SSSR E-36, Moskva. Bibliografia Klevnäs A. 2016 „Imbued with the essence of the owner”. Personhood and possessions in the reopening and reworking of Viking Age burials, „European Journal of Archa eology”, vol. 19: 3, s. 456-476. Knorr H.A. 1938 Die slawischen Messerscheidenbeschläge, Mannus, t. 30, z. 4, s. 479-545. Kobielus S. 2002 Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, War szawa. Kocińska K. 2010 Nietypowe pochówki szkieletowe z wczesno średniowiecznego cmentarzyska w Kałdusie, stanowisko 4, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Kóčka-Krenz H. 1971 Esowate kabłączki skroniowe z terenów polski północno-zachodniej, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, t. 22, s. 97-143. 1993 Biżuteriapółnocno-zachodnio-słowiańska we wcze snym średniowieczu, Poznań. 2002 Krzyżyki we wczesnym średniowieczu jako przejaw chrystianizacji ziem polskich. Refleksja archeologa, [w:] Scriptura Sacra Posnaniensis. Opuscula Ma riano Wolniewicz octogenario dedicata, Poznań 2002, s. 153-161. 2009 Ozdoby i części stroju z pochówków na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym w Mikorowie, stan. 8,gm. Czarna Dąbrówka, woj. pomorskie, s. 305-322, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, 1.15, s. 305-322. Kóčka-Krenz H., Sikorski A. 1998 Grób „księżniczki” z Dębczyna koło Białogardu w woj. koszalińskim (stan. 53), [w:] Kraje sło wiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, red. H. Kóčka-Krenz, W.
Łosiński, Poznań, s. 525-535. Kodź J. 2013 Puste kabłączki skroniowe na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, maszyno pis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Kola A. 1975 Wczesnośredniowieczne Chełmno w świetle źródeł archeologicznych. Problem pierwotnej lokalizacji, cz. 1-2, maszynopis rozprawy dok torskiej w IA UMK, Toruń. 1991 Grody ziemi chełmińskiej w późnym średniowieczu, Toruń.
Bibliografia Kolbuszewski J. 1995 Semiotycznypejzaż cmentarza, [w:] Cmentarze ży dowskie, red. J. Choroszy i in., Wrocław, s. 27-38. 1996 Cmentarze, Wrocław. Kolczyński 2003 Jeszcze raz o upiorze (wampirze) i strzygoniu (strzy dze),,,Etnografia Polska”, t. 47, z. 1-2, s. 211-245. Kopaliński 2006 Słownik symboli, Warszawa. Koperkiewicz A. 2003 Związek płci z orientacją grobu we wczesnym średniowieczu na przykładzie cmentarzyska w Daniłowie Małym, w woj. podlaskim, [w:] Kobieta śmierć - mężczyzna, FL 5, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 307-324. 2005a Praktyki pogrzebowe z początku II tysiąclecia n.e. na północno-wschodniej rubieży Sło wiańszczyzny Zachodniej, cz. 1-2, maszynopis rozprawy doktorskiej w IA UMK, Toruń. 2005b Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie, gm. Chełmno, stanowisko 2b, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od wczesnego średnio wiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, Μ. Fudziński, Gdańsk, s. 157-169. 2005c Wczesnośredniowieczne dary grobowe w kontekście symboliki chrześcijańskiej, [w:] Do, ut des - dar, pochówek, tradycja, FL 7, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, s. 269-291. 2010 Święci czy przeklęci? Kilka refleksji o anoma liach w pochówkach wczesnośredniowiecz nych, [w:] Wymiary inności. Nietypowe zjawiska w obrzędowości pogrzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, red. K. Skóra, T. Kurasiński, AAL, nr 56, s. 65-77. 2011 „DumnePodlasianki, dumneMazowszanki”-o na szyjnikach na wczesnośredniowiecznych cmentarzy skach północno-wschodniej Polski, [w:] „In silvis.”, s. 267-284. Kopytoff I. 2003 Kulturowa
biografia rzeczy - utowarowienie jako proces, przeł. E. Klekot, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. Μ. Kempny, E. Nowacka, Warszawa, s. 249- 274. Kordala T. 1992 Cmentarzysko zXI-XII wieku w Płocku-Podolszycach, „Rocznik Muzeum Mazowieckiego w Płocku”, nr 15, Archeologia, s. 3-96. 2006 Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na północnym Mazowszu, Łódź. Į 467 Kostrzewski J. 1947 Kultura prapolska, Poznań. 1960 Obrządek ciałopalny u plemion polskich i Słowian północno-zachodnich, Warszawa. Kotarski H. 2012 Dzieci i młodzież we wczesnośredniowiecznym ośrodku in Culmine na Pomorzu Nadwiślań skim, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Kotowicz P.N. 2007 Między sacrum a profanum. Woda w słowiańskich wyobrażeniach o zaświatach - mit a rzeczywistość, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, FL 9, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 59-77. 2013 Analiza kolekcji toporów średniowiecznych, [w:] Topory średniowieczne z Ostrowa Lednickiego i Giecza, red. P. Sankiewicz, A. Wyrwa, Lednica, s. 44-101. Kowalczyk E. 2004 Chrześcijańskie miłosierdzie. Rzecz o pochówkach dzieci nie ochrzczonych (na przykładzie północnego Mazowsza), [w:] Dusza maluczka, a strata ogromna, FL 6, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Po znań, s. 103-114. Kowalczyk Μ. 1968 Wierzenia pogańskie za pierwszych Piastów, Łódź. Kowalczyk-Heyman E. 2009 O rzekomych wczesnośredniowiecznych cmentarzy skach z grobami w obudowach kamiennych w łuku Biebrzy, „Kwartalnik Historii Kultury Material nej”, R. 57, s. 295-299. Kowalewski J. 1997 Rola rowów we wczesnośredniowiecznych
osadach z rejonu Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego, AHP,t. 6,s. 101-121. 2003 Kontakty regionalne ziemi chełmińskiej we wcze snym średniowieczu w świetle struktury miejsco wych depozytów srebrnych, [w:] Studia, t. 5, red. W. Chudziak, Toruń, s. 151-186. Kowalska A.B. 2015 Costume Elements of Leather, [w:] Bodzia. A late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, red. A. Buko, Leiden-Boston, s. 272-287. 2016 Skórzane elementy stroju w pochówkach na wcze snośredniowiecznym cmentarzysku w Bodzi, [w:] Bodzia, s. 253-264. Kowalski A.P. 1999 Symbol w kulturze archaicznej, Poznań.
468 Į 2000 Waloryzacja śmierci w społeczeństwach wczesnotradycyjnych, [w:] Czarownice, FL 2, red. ƒ. Wrzesiń ski, Wrocław-Sobótka, s. 51-67. 2005 Aksjologia prehistorycznej wymiany darów. Przy kłady z kultury indoeuropejskiej, [w:] Do, ut des - dar, pochówek, tradycja, FL 7, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań s. 25-33. 2014 Antropologia zamierzchłych znaczeń, Toruń. Kowalski A.P., Witczak W. 2002 Rytuał ciałopalenia w kontekście indoeuropejskich wyobrażeń na temat śmierci, [w:] Popiół i kość, FL 4, red. ƒ. Wrzesiński, Sobótka-Wrocław, s. 59-74. Kowalski P. 1994 Granica. Próba uporządkowania kategorii antropo logicznych, [w:] Pogranicze jako problem kultury. Materiały konferencji naukowej, Opole 13-14.12. 1993 r., red. T. Smolińska, Opole, s. 143-151. 1998 Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa. Kozłowska N. 2007 Zmienność cech epigenetycznych czaszki we wczesnośredniowiecznej populacji z Kałdusa, maszynopis pracy magisterskiej w Zakładzie Antropologii UMK, Toruń. Kozłowski T. 1993 Charakterystyka urazów układu kostnego lud ności pochowanej na cmentarzysku w Grucznie (XI-XIV w.), „Przegląd Antropologiczny”, t. 54, z. 1-2, s. 177-189. 2010 Ludzkie szczątki kostne, [w:] Wczesnośrednio wieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie, MSL, t. 5, red. W. Chudziak, Toruń, s. 47-53. 2012 Stan biologiczny i warunki życia ludności in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim (X-XIII wiek). Studium antropologiczne, MSL, t. 7, Toruń. Kozłowski T, Drozd A. 2008 Występowanie trądu na obszarze mezoregionu Kałdus-Gruczno w okresie od XI do XIV wieku, [w:] Epidemie,
klęski, wojny, FL 10, red. W. Dzieduszycki, ƒ. Wrzesiński, Poznań, s. 147-155. Kronika Kadłubka 1992 Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek). Kronika polska, przeł. B. Kürbis, Wrocław-Warszawa-Kraków. Kronika Kosmasa 1968 Kosmasa Kronika Czechów, przeł. Μ. Wojciechow ska, Warszawa. Kronika Polska 1996 Anonim tzw. Gall. Kronika Polska, przeł. R. Gró decki, wyd. 7, Wrocław. Bibliografia Kronika Thietmara 1953 Kronika Thietmara, przeł. M.Z. Jedlicki, Poznań. Krumphanzlová Z. 1961 К otázce vampyrismu na slovanských pohřebištích, „Památky Archeologické”, t. 62, s. 405-456. Krzyszowski A. 1992 Wstępne wyniki badań archeologicznych na wcze snośredniowiecznym cmentarzysku szkieletowym zX/XI-XI wieku w miejscowości Sowinki, gm. Mosina, woj. poznańskie, stanowisko 23A, WSA, t. l,s. 83-102. 1995 Ein reiches Gräberfeidaus dem lO./ll.Jh in Sowinki bei Poznań, SlAnt, t. 36, s. 49-72. 2014 Naczynia ceramiczne i wiaderka klepkowe z wczesnopiastowskiego cmentarzyska w Sowinkach k. Poznania, [w:] Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędowości pogrzebowej, red. T. Kurasiński, K. Skóra, AAL, nr 60, Łódź, s. 137-158. Krzysztofiak T. 2013 Okucie ze znakiem Ruryka znalezione w Gieczu, AP, t. 58, s. 115-127. Kubiak. S. 1998 Znaleziska monet z lat 1146-1500 z terenu Polski. Inwentarz, Poznań. Kubiak Z. 2008 Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa. Kuczkowski A. 2007 Słowiańskie „święte” góry na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu - próba zarysowania problematyki, SlAnt, t. 48, s. 97-123. 2008 Ośrodek kultu pogańskiego w krajobrazie Słowiańsz czyzny
Zachodniej wczesnego średniowiecza, SlAnt, t. 49, s. 99-119. Kufel-Dzierzgowska A. 1975 Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe w Polsce Środkowej, PMMAE, nr 22, s. 374-390. Kujot S. 1903 Kto założył parafie w dzisiejszej diecezji chełmiń skiej? Studium historyczne, cz. 1, Toruń. 1905 Kto założył parafie w dzisiejszej diecezji chełmiń skiej? Studium historyczne, cz. 2, Toruń. Kumor B. 1988 Praktyka misyjna Kościoła wX w., „Nasza Prze szłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce”, t. 69, s. 23-37. 2001 Katecheza chrzcielna biskupa Ottona z Bambergu w czasie chrystianizacji Pomorza Zachodniego, [w:] Z dziejów chrześcijaństwa na Pomorzu. Materiały
Bibliografia z konferencji w Kulicach, 19-22 listopada 2000 r., „Zeszyty Kulickie” 2, s. 35-42. Kurasiński T. 2004 Dziecko i strzała. Z problematyki wyposażenia grobów w militaria na terenie Polski wczesnopiastowskiej (XI-XII wiek), [w:] Dusza maluczka, a strata ogromna, FL 6, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 131-141. 2009 Militaria jako element wyposażenia wczesnośrednio wiecznych pochówków dziecięcych - próba interpre tacji na przykładzie znalezisk z ziem polskich, AP, t. 54, z. 2, s. 209-248. Kurasiński T., Skóra K. 2011 Elementy „ruskie” w wyposażeniu pochówków z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska (XIXII w.) w Lubieniu, pow. piotrkowski, [w:] „In süvis.”, s. 447-465. 2012 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. piotrkowski, Łódź. 2016 Przestrzeń osadnicza wczesnośredniowiecznego Ra domia, 1.1: Cmentarzysko w Radomiu, stanowisko 4, Łódź. Kurnatowska Z. 2000 Wielkopolska w X wieku iformowanie się państwa polskiego, [w:] Ziemie polskie wX wieku i ich zna czenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsanowicz, Kraków, s. 99-117. 2002 Początki Polski, Poznań. Kuszewska E. 1965 Tymczasowe wyniki badań na grodzisku wczesnośre dniowiecznym w Topolnie pow. Świecie n/Wisłą, „Pomorania Antiqua”, 1.1, s. 227-287. Labuda G. 1968 Początki diecezjalnej organizacji kościelnej na Pomorzu i Kujawach w XI i XII wieku, „Zapiski Historyczne”, t. 33, z. 3, s. 19-60. 1969 Dzieje polityczne (VI-XII wiek): ekspansja państwa polskiego na Pomorze (X-XII wiek), [w:] Historia Pomorza, t. 1: Do roku 1466, red. G. Labuda, Poznań, s. 303-325.
1978 Początki klasztoru w świetle źródeł pisanych, [w:] Materiały sprawozdawcze z badań zespołu pobenedyktyńskiego w Mogilnie, t. 1, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, t. 52. 1988 Studia nad początkami państwa polskiego, t. 2, Poznań. 1999 Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośrednio wieczna. Antologia tekstów źródłowych, Poznań. Į 469 2002 Mieszko I, Wrocław. 2003 Stan dyskusji nad dokumentem Dagome iudex i państwa Schinesghe, [w:] Civitas Schinesghe cum perntinentiis, red. W. Chudziak, Toruń, s. 9-17. Labudda A. 1983 Liturgia pogrzebu w Polsce do wydania rytuału piotrkowskiego (1631). Studium historyczno-liturgiczne, „Textus et Studia”, 1.14, Warszawa. Lamm J. P. 1973 En folkvanfringstida kammargrav vid Torsätra, „Fornvännen“, t. 68, s. 81-89. Leach E. 1971 Rethinking anthropology, London. 1989 Kultura i komunikowanie, [w:] E. Leach, AJ. Grei mas, Rytuał i narracja, Warszawa, s. 21 -98. Leciejewicz L. 1997 Wyznacznikpozycji społecznej w rytuale pogrzebo wym wcześniejszego średniowiecza, [w:] Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, red. R. Micha łowski, Warszawa, s. 45-55. Lecouteux C. 1987 Geschichte der Gespenster und Wiedergänger im Mittelalter, Köln. 2007 Tajemnicza historia wampirów, Warszawa. Le Goff J. 2002 Kultura średniowiecznej Europy, Gdańsk-War szawa. Lemańska S. 2006 Charakterystyka antropologiczna ludności pochowanej na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Kałdusie (X/XI-XIII w.), maszynopis pracy magisterskiej w Zakładzie Antropologii UMK, Toruń. Leeuw van der G. 1997 Fenomenologia religii, przeł. J. Prokopiuk, War szawa. Lévi-
Strauss C. 1992 Smutek tropików, Łódź. Lewandowska J. 2010 Rypin i jego okolice w pradziejach i wczesnym śre dniowieczu, [w:] Rypin - dzieje miasta, t. 1, red. K. Mikulski, Rypin, s. 47-78. 2011 Średniowieczny kompleks osadniczy w Starorypinie, gm. Rypin, woj. kujawsko-pomorskie w świetle ba dań archeologicznych przeprowadzonych w latach 2007-2009, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1: Od epoki kamienia do wczesnego średnio wiecza, red. Μ. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 541-552.
470 Į 2016a Odkryte skarby, nierozwiązane zagadki i nowe per spektywy badawcze Starego Rypina, [w:] Dziedzictwo archeologiczne północnej części ziemi dobrzyńskiej, red. J. Lewandowska, Toruń, s. 125-148. 2016b Stary Rypin - od grodu do miasta, AHP, t. 24, s. 117-134. Lewicki T. 1952-1953 Obrzędy pogrzebowe pogańskich Słowian w opisie podróżników i pisarzy arabskich głównie zIX-X w., „Archeologia”, t. 5, s. 122-153. 1966 Wczesnośredniowieczni pisarze arabscy o obrzędach pogrzebowych pogańskich Słowian, ZOW, t. 32, z. 4, s. 221-230. Limisiewicz A. 1983 Uwagi w sprawie koncepcji wiary w żywego trupa, AP, t. 28,z.l,s. 177-181. 2016 Pnie, które dają schronienie, [w:] Gdy umiera człowiek, umiera cały świat, FL 18, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 49-63. Lisiecki T. 2006 Wczesnośredniowieczna osada w Kałdusie, woj. kujawsko-pomorskie, stanowisko 4, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Lissauer A. 1878 Crania Prussica. Zweite Serie, „Zeitschrift für Ethnologie“, z. 2, s. 81-134. 1887 Die prähistorische Denkmäler der Provinz Westpre ussen, Laipzig. Lizoń Μ. 2011 Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkiele towe w Cedyni i Kałdusie na Pomorzu - studium porównawcze, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Ławrynowicz O. 2005 Treści ideowe broni rycerskiej w Polsce wieków średnich, AAL, nr 51. Łbik ƒ. 1999 Święty Bruno zKwerfurtu a relikty wczesnośre dniowiecznego kościoła grodowego w Kałdusie koło Chełmna, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu”, z. 4, s. 125-13. Łęga W. 1930 Kultura Pomorza we wczesnem średniowieczu na
podstawie wykopalisk, Toruń. Łosiński W. 1993 Groby typu Alt Kabelích w świetle badań prze prowadzonych na cmentarzysku wczesnośrednio wiecznym w Świelubiu pod Kołobrzegiem, PA, t. 35, s. 101-128. Bibliografia 1998 Z dziejów obrzędowości pogrzebowej u północnego odłamu Słowian zachodnich w świetle nowszych badań, [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich, profanum i sacrum, red. H. Kóćka-Krenz, W. Ło siński, Poznań, s. 473-483. 2000 Z badań nad obrządkiem pogrzebowym na słowiań skich wybrzeżach Bałtyku w dobie plemiennej uwag ciąg dalszy, AHP, t. 8, s. 71-81. Łosiowie J., Ł. 1999 Badania archeologiczne w doliniefordońskiej, „Ma teriały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu”, z. 4, s. 106-113. Łoś J., Paczuski R. 2000 Domniemany wczesnośredniowieczny grób ciało palny z Bydgoszczy-Łoskonia, WSA, t. 5, s. 251-258. Łowmiański H. 1973 Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., t. 5, Warszawa. 1986 Religia Słowian i jej upadek (w. W-ХПј, Warszawa. Łydkowska-Sowina U. 1980 Ludowe obrzędy i zwyczaje świąteczne w świetle średniowiecznych kazań i statutów synodalnych, „Etnografia Polska”, t. 24, z. 2, s. 159-172. Maciejewski ƒ., Zyglewski Z. 1996 Lokacja kujawskiego Wyszogrodu a początki For donu, „Przegląd Bydgoski”, R. 7, s. 89-103. Maciszewski R. 2012 Grudziądz 4. Opracowanie wyników badań, maszynopis w archiwum PSOZ w Toruniu, Raszyn. Malinowska-Łazarczyk H. 1982 Cmentarzysko średniowieczne w Cedyni, 1.1, Szcze cin. Malinowski A. 1968 Materiał kostny z cmentarzyska wOsieku pow. Świecie nad Wisłą, „Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu, Archeologia” I, s.
47-52. Malinowski T. 1993 O wczesnośredniowiecznych dzwonkach z ziem polskich, AP, t. 38, z. 1, s. 95-122. MaľmV.A. 1967 Podkovoobraznyje i kolcevidnyje zastežki-fibuly, [w:] Očerki po istorii ruskoj derevni X-XIII vv. (red. B. A. Rybakov), „Trudy Gosudarstvennogo Istoričeskogo Muzeja”, t. 43, s. 141-190. Malm, V. A., Fechner M.V. 1967 Priveski-bubenčiki, „Trudy Gosudarstvennogo Istoričeskogo Muzeja”, t. 43, s. 133-148.
Bibliografia Marciniak A. 2015 Śmierć, grób i zmarły w tworzeniu i przekształcaniu systemów religijnych w neolicie Bliskiego Wschodu. Przypadek osady w Çatalhöyük, [w:] Cmentarzy ska - relacje społeczne i międzykulturowe, FL17, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 89-100. Marciniak E 2016 Zapomniane cmentarzysko w Mariankach, [w:] Dziedzictwo archeologiczne północnej części ziemi dobrzyńskiej, red. J. Lewandowska, Toruń, s. 53-73. Marciniak J. 1960 Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w miejsco wości Bazar Nowy pow. Maków Mazowiecki, MW, t. 5, s. 99-140. Marciniak Μ. 1988 Badania archeologiczne osadnictwa pradziejowego i wczesnośredniowiecznego w rejonie Brodnicy Szabdy-Cegielni, [w:] Szkice Brodnickie, red. S. Bilski, Brodnica-Toruń, s. 11-44. Marczyk Μ. 1999 Wybrane zagadnienia dotyczące progu w magii, [w:] Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 5: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia pogrzebowe, red. J. Bohdanowicz, Wrocław, s. 183-195. Markiewicz Μ. 2006 Wyroby szklane, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowi sko 1 ), MSL, t. 3, red. W. Chudziak, Toruń, s. 107-136. 2008a Biżuteria szklana z wczesnośredniowiecznych cmentarzysk strefy chełmińsko-dobrzyńskiej, maszynopis rozprawy doktorskiej w IA UMK, Toruń. 2008b Biżuteria szklana z wczesnośredniowiecznych cmentarzysk strefy chełmińsko-dobrzyńskiej (część północno-zachodnia), MSL, t. 4, Toruń. Matczak Μ. 2014 Tak zwane pochówki antywampiryczne a zagad nienie zmian patologicznych. Próba reinterpretacji, Królowie i biskupi, rycerze i chłopi - identyfika cja zmarłych,
[w:] Królowie i biskupi, rycerze i chłopi - identyfikacja zmarłych, FL 16, red. W. Dzieduszycki, ƒ. Wrzesiński, Poznań, s. 437-457. 2016 Chorzy, niepełnosprawni we wczesnośrednio wiecznym Culmine. Studium archeologiczno- antropologiczne, maszynopis rozprawy doktorskiej w UAM, Poznań. Į 471 Mathes Μ., Schmidt A. 1898 Ein zweites slawisches Gräberfeld in Grutschno, Kreis Schweiz in West-Preussen, NAF, R. 9, z. 2, s. 26-32. Matuszewska-Kola W. 1972 Badania archeologiczne wczesnośredniowiecznej osady podgrodowej w Kałdusie, pow. Chełmno w 1957 roku, AUNC, „Archeologia” 45, s. 95-124. Mauss Μ. 1973 Szkic o darze, [w:] Socjologia i antropologia, przeł. Μ. Król, K. Pomian, J. Szacki, Warszawa, s. 211-415. Mendyk S. 1989 Strefa sepulkralna cmentarzyska wczesnośrednio wiecznego, [w:] Miejsce pradziejowych i średnio wiecznych praktyk kultowych w Kruszy Zamkowej, województwo bydgoskie, stanowisko 13, red. A. Cofta-Broniewska, Poznań, s. 170-197. Michalski Μ. 1996 Ustanowienie i dzieje biskupstwa kujawskiego, „Scripta Minora”, 1.1, s. 83-108. Miechowicz L. 2007 Zjawisko „obola zmarłych” na przykładzie źródeł etnograficznych z obszaru Polski, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, FL 9, red. W. Dziedu szycki, J. Wrzesiński, Poznań 2007, s. 89-98. 2011 By pewniej i szybciej przeniósł się na tamten świat. Pieniądz jako element praktyk pogrzebowych na Mazowszu, Podlasiu i w Małopolsce w średnio wieczu i czasach nowożytnych, [w:] „In silvis.”, s. 331-355. 2012 Coins in the Western and Eastern Slavs burial prac tices in the Middle Ages - relicts of Pagan beliefs or a sign of
Christian traditions? [w:] Rome, Constan tinople and Newly - Converted Europe. Archaeolo gical and Historical Evidence, red. Μ. Salamon, Μ. Wołoszyn, A. Musin, P. Špehar, Μ. Hardt, M.P. Kruk, A. Sulikowska-Gąska, vol. 2, Kra ków- Leipzig-Rzeszów-Warszawa, s. 613-624. 2019 Obol zmarłych w średniowiecznej i nowożytnej Euro pie Wschodniej, „Wiadomości Numizmatyczne”, R. 63, s. 35-62. Miernik P. 2015 Wczesnośredniowieczna osada podgrodowa w miej scowości Pień (gm. Dąbrowa Chełmińska, woj. kujawsko-pomorskie) w świetle badań wykopalisko wych w 2013 r., [w:] XIX Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin, 21-22 listopada 2013 r„ red. A. Janowski, K. Kowalski, B. Rogalski, S. Słowiński, Szczecin, s. 107-113.
472 Į Mikołajczak К. 2009 Pochówki wampiryczne na ziemiach polskich u schyłku starożytności i we wczesnym średnio wieczu (studium porównawcze), maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Mincer E 1982 Zapomniany konkurent Bydgoszczy, „Kalendarz Bydgoski”, 1.15, s. 157-159. Minta-Tworzowska D. 2013 Pamięć,„miejscapamięci”jako budujące tożsamość w ujęciu archeologicznym, PA, t. 61, s. 33-55. Miśkiewicz Μ. 1967 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Złotej Pińczowskiej, pow. Pińczów, „Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwer sytetu Warszawskiego i Politechniki Warszaw skiej”, t. 4, s. 93-139. 1969 Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy na płaskich cmentarzyskach szkieletowych w Polsce, MW,t. 6, s. 241-302. 1997 Recepcja chrześcijaństwa w pierwszych wiekach istnienia Państwa Polskiego, „Saeculum Christia nům. Pismo historyczno-społeczne ”, t. 4, nr 1, s. 5-12. Morawski W, Zaitz E. 1977 Cmentarzysko szkieletowe w Krakowie na Zakrzów ku, MA,t. 17, s. 53-169. Moszyński K. 1967 Kultura ludowa Słowian, t. 2, cz. 1, wyd. 2, War szawa. Moździoch S. 2000 Archeologiczne ślady kultu pogańskiego na Śląsku wczesnośredniowiecznym, [w:] Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średnio wieczu. „Spotkania Bytomskie” IV, red. S. Moź dzioch, Wrocław, s. 155-193. 2005 Gens perfida et nundum bene Christiana - kon frontacja chrześcijaństwa i wierzeń tradycyjnych w państwie pierwszych Piastów w świetle naj nowszych odkryć archeologii, [w:] Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. A. Pieniądz-Skrzypczak, ƒ. Pysiak, Warszawa, s.
67-82. Muhi A. 2003 Archäologische und historische Quellen zum magischen Fingerring aus dem mittelalterlichen Schatzfund von Paußnitz, Ldkr. Riesa, „Jahres schrift für mitteldeutsche Vorgeschichte“, t. 87, s. 81-96. Bibliografia Müller-Wille Μ. 1987 Das wikingerzeitliche Gräberfeld von Ihumby-Bienebek (Kr. Rendsburg-Eckernförde), cz. 2, Neumün ster. 1993 Death and burial in medieval Europe, Lund. Musiałowski A. 2002 Angel, [w:] Moneta mediaevalis. Studia numizma tyczne i historyczne ofiarowane Profesorowi Stani sławowi Suchodolskiemu w 65. rocznicę urodzin, red. B. Paszkiewicz, Warszawa, s. 407-413. 2006 Monety, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe wKałdusie (stanowisko 1), MSL, t. 3, Toruń, s. 105-106. 2008 Pieniądz we wczesnośredniowiecznym Kałdusie, [w:] Pieniądz - kapitał - praca. Wspólne dziedzictwo Europy. Białoruś - Litwa - Łotwa - Polska - Rosja Słowacja - Ukraina, Białystok-Augustów, 18-23 września 2008. Materiały z VIII Międzynarodowej Konferencji Numizmatycznej, red. K. Filopow, Białystok, s. 41-44. 2010 Analiza numizmatyczna wczesnośredniowiecznych monet, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko wKałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 139-157. Musianowicz K. 1948/49 Kabłączki skroniowe - próba typologii i chronolo gii, „Światowit”, t. 20, s. 115-232. Musin A.E. 2002 Christianizacija Novogrodskoj žemli IX֊XIV vv. Pogrebaľnyj obrjad i christianskie drevnosti, Sankt Peterburg. 2010 Cerkov i gorožane srednevekobogo Pskovą. Istoriko-arkheologičeskoe issledovanije, Sankt Peterburg. 2012 Byzantine reliquary-crosses in the formation of medieval
Christian culture in Europe, [w:] Rome, Constantinople and Newly - Converted Europe. Archaeological and Historical Evidence, red. M. Salamon, Μ. Wołoszyn, A. Musin, P. Špehar, Μ. Hardt, M.P. Kruk, A. Sulikowska-Gąska,vol. 2, Kraków-Leipzig-Rzeszów-Warszawa, s. 61-94. Muzolf B. 1997 Wyniki archeologicznych badań ratowniczych w miejscowości Kurowo, stan. 4, gm. Gozdowo, woj. płockie (nr gaz. 15) (maszynopis w Mu zeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi), Łódź. Myśliwski G. 1998 Człowiek średniowiecza wobec czasu i przestrzeni (Mazowsze od XII do poł. XVI wieku), Warszawa.
Bibliografia 2001 Starość i długowieczność w Polsce do połowy XVI w. na tle porównawczym, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 49, nr 3, s. 169-198. Nadolski A. 1954 Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI і XII wieku, „Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis”, nr 7. Nadolski A., Abramowicz A., Poklewski T. 1959 Cmentarzysko z XI wieku w Lutomiersku pod Ło dzią, „Acta Universitatis Lodziensis”, t. 7. Nedošivina N.G. 1995 Metallićeskije kresty-teľniki domongoľskoj Rusi, [w:] Cerkovnaja arkheologija. Materiały pervoj vserosijckoj konferencji, Pskov, 20~24 nojabrja 1995, cz. 2, Pskov, s. 69-72. Nikolajeva T.N., Nedošivina N.G. 1997 Predmety khristianskogo kul’ta, [w:] Drevnjaja Rus’: byt i kul’tura, red. B.A Kolein, T.I. Makarova, Moskva, s. 166-178. Ogrodowska B. 2000 Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik, Warszawa. Olejorz A. 2011 Wczesnośredniowieczne zapinki podkowiaste z ziem polskich. Uwagi na temat chronologii, roz przestrzenienia i genezy, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne ”, t. 53, s. 231-258. Olszewski Μ. 2002 Świat zabobonów w średniowieczu. Studium kazania „O zabobonach”Stanisława ze Skarbimierza, War szawa. Ossowski G. 1878 O pomnikach przedhistorycznych Prus Królewskich, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toru niu”, t. l,s. 15-46. 1881 Mapa archeologiczna Prus Zachodnich z przyległymi częściami Wielkiego Księstwa poznańskiego. Tekst objaśniający, Kraków. Pacuszka W. 2003 Biżuteria średniowieczna z Gruczna, [w:] Wystawy archeologiczne. Przewodnik, Grudziądz, s. 63-83. Paddenberg D. 2002 Studien zur frühslawischen Bestattungssitten
in Norddeutschland, „Offa“,t. 57, s. 231-345. Pastewska L. 2000 Materialne świadectwa zabiegów antywampirycznych na cmentarzyskach wczesnośrednio wiecznych z obszaru Polski, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Į 473 Paszkiewicz B. 2009 Brakteaty - pieniądz średniowiecznych Prus, Wro cław. Pawlak E., Pawlak P. 2007 Badania archeologiczne na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku „szkieletowym” z Poznania-Śródki (Rynek Śródecki) w 2001 roku, VISA., t. 8, s. 63-93. 2015 Serce miasta jest po prawej stronie. Archeolo gia o przeszłości poznańskiej Środki i Ostrówka, Poznań. Pawlak P. 1998 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko „szkieletowe” w Poznaniu-Śródce w świetle badań 1994 roku, SlAnt,t. 39, s. 215-281. 1999 Formy wykorzystania surowca drzewnego w ob rządku pogrzebowym na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku „szkieletowym” w Poznaniu-Sródce - przykłady i próby interpretacji, PA, t. 47, s. 115-139. Pawlata L. 1991 Wyniki badań nowo odkrytego cmentarzyska wcze snośredniowiecznego w Drohiczynie, woj. białostoc kim, „Rocznik Białostocki”, 1.17, s. 111-126. Pawlik J. 2002 Sposoby obchodzenia się z ciałem zmarłego z per spektywy antropologii kultury, [w:] Popiół i kość, FL 4, red. J. Wrzesiński, Sobótka-Wrocław, s. 29-40. 2003 Społeczno-kulturowa rola płci w obrzędach pogrze bowych, [w:] Kobieta - śmierć - mężczyzna, FL 5, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 103-108. 2005 Fanatyczny wymiar krążenia daru w społeczeń stwach tradycyjnych, [w:] Do, ut des - dar, pochówek tradycja, FL 7, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiń ski, Poznań, s. 47-54. Parczewski Μ.
1988 Początki kultury wczesnosłowiańskiej w Роксе. Kry tyka i datowanie źródeł archeologicznych, Wrocław. Pełka L. 1987 Polska demonologia ludowa, Warszawa. Peskova A. 2012 Byzantine pendant reliquary-crosses from the ter ritory of medieval Rus’, [w:] Rome, Constantinople and Newly - Converted Europe. Archaeological and Historical Evidence, red. Μ. Salamon, Μ. Woło szyn, A. Musin, P. Špehar, Μ. Hardt, M.P. Kruk, A. Sulikowska-Gąska, vol. 2, Kraków-Leipzig- Rzeszów- Warszawa, s. 403-443.
474 Į Petersen J. 1919 De Norske Vikingsverd, Kristiania. Petoia E. 2003 Wampiry i wilkołaki. Źródła, historia, legendy od antyku do współczesności, Kraków. Piasecki E„ Florkowski A. 1979 Problem wartości poznawczej materiału osteologicznego w świetle analizy struktury płci i wieku (na przykładzie cmentarzyska w Grucznie, woj. bydgoskie), „Materiały i Prace Antropologiczne”, nr 97, s. 113-154. Piekalski J. 1991 Wrocław średniowieczny. Studium kompleksu osad niczego na Ołbinie w ѴІІ-ХШ w., Wrocław. Pietras H. SJ 2007 Eschatologia Kościoła pierwszych czterech wieków, Kraków. Piotrowski R. 2003 Uwagi na temat chronologii i interpretacji wcze snośredniowiecznych cmentarzysk mazowieckich, AP, t. 48, s. 165-200. Plezia Μ. 1952 Greckie i łacińskie źródła do najstarszych dziejów Słowian, cz. 1 (do VIII wieku), Poznań-Kraków. Płoszaj i in. 2016 Płoszaj T., Jędrychowska-Dańska K„ Masłowska A., Kozłowski T., Chudziak W., Bojarski J., Robaszkiewicz A., Witas H.W 2016 Analysis of medieval mtDNAfrom Ñapóle cemetery provides new insights into the early history ofPolish state, „Annals of Human Biology”, vol. 44, nr 1, s. 91-94. Płoszaj i in. 2017 Płoszaj T„ Jędrychowska-Dańska K., Zamerska A., Drozd-Lipińska A., Polinski D„ Janowski A., Witas H. 2017 Ancient DNA analysis might suggest external ori gin of individuals from chamber graves placed in medieval cemetery in Pień, Central Poland, „An tropologischer Anzeiger” vol. 74/4, s. 319-337. Płoszaj i in. 2020 Płoszaj T., Jędrychowska-Dańska К., Zamerska A., Lewandowska Μ., Bojarski J., Chudziak W, Drozd-Lipińska A., Robaszkiewicz A.,
Witas H. 2020 Analysis of maternal lineage in medieval popula tion from Kałdus provides new insights into the early history of the, Polish state, Homo: journal of comaprative human biology, vol. 71/1, s. 43-50. Bibliografia Podgórska R. 2007 Kaptorgi na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Poklewski T. 1961 Misy brązowe z XI, XII i XIII wieku, Łódź. Pokuta Z., Wojda L. 1980 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko we wsi Debina, woj. sieradzkie, PiMMAiE, t. 26, s. 89-141. Poliński D. 1994 Napole, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, s. 115-124. 1996 Przemiany w wytwórczości garncarskiej na ziemi chełmińskiej u schyłku wczesnego i na początku późnego średniowiecza, AHP, t. 4, Toruń. Pollex A. 2010 Glaubensvorstellungen im Wandel. Eine archäolo gische Analyse der Körpergräber des 10. bis 13. Jah rhunderts im nordwestlichen Raum, [w:] Berliner Archäologische Forschungen 6, Berlin. Porzeziński A. 2006 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe na stanowisku 2a w Cedyni, województwo zachod niopomorskie, Szczecin. 2008 Wczesnośredniowieczne pochówki antywampiryczne na nekropolach w Cedyni (stan. 2 i 2a), [w:] Czary i czarownictwo na Pomorzu. Materiały z konferencji naukowej, która odbyła się w dniach 17-18 maja 2007 w Marianowie, red. A. Majewska, Stargard, s. 11-38. Posern-Zieliński A. 2005 Etniczność. Kategorie. Procesy etniczne, Poznań. Potemski Cz., Wilke G. 1967 Wyniki prac wykopaliskowych w Zamczysku w pow. bydgoskim na stanowisku I, „Prace Komisji Histo rii BTN”,t. 4, s. 5-59. Potkański K. 1922 Studia osadnicze,
[w:] Pisma pośmiertne, t. 1, Kraków. Povest 1916 Povesť vremennych let, 1.1, wyd. A.A. Šachmatov, Petrograd. Powierski J. 1972 Hugo Butyr w Polsce, „Zapiski Historyczne”, t. 31, z. 2. 1973a Studia nad strukturą administracyjno-terytorialną ziemi chełmińskiej i michałowskiej w okresie piastow skim, „Prace Komisji Historii BTN”, L 9, s. 3-85.
Į Bibliografia 1973b Ostrowicko-golubski kompleks osadniczy i problem jego stosunków własnościowych w okresie przedkrzyżackim, AUNC, „Historia”, t. 9, s. 45-58. 1977 Dobra ostrowicko-golubskie biskupstwa włocław skiego na tle stosunkówpolsko-krzyżackich w latach 1235-1308, Gdańsk. Powieść 1999 Powieść minionych lat, przeł. E Sielicki, Wrocław-Warszawa-Kraków. Price N.S. 2008 Dying and the Dead. Viking Age mortuary behavior, [w:] The Viking World, red. S. Brink, N.S. Preice, London-New York, s. 257-273. Price T.D., Frei K.M. 2016 Badania izotopowe pochówków z Bodzi, [w:] Bo dzia, s. 425-435. Przewoźna K. 1964 Sprawozdanie z badań archeologicznych na terenie powiatu Świecie, woj. Bydgoszcz, za rok 1962, SA, t.16, s. 87-91. 1965 Komunikato pracach archeologicznych w okolicach wicia nad Wisłą w 1962 r., „Rocznik Grudziądzki”, t. 4, s. 209-214. Rajewski Z. 1937 Wielkopolskie cmentarzyska rzędowe okresu wczesnodziejowego, PA, t. 6, z. 1, s. 28-85. Ratajczyk Z. 2011 Nowe odkrycia na cmentarzysku z okresu wczesnego średniowiecza w Ciepłem, gm. Gniew, stanowisko 6, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, 1.1: Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. Μ. Bu dziński, H. Paner, Gdańsk, s. 553-570. 2016 Groby komarowe z wczesnośredniowiecznego cmen tarzyska w Ciepłem, gm. Gniew, woj. pomorskie, [w:] Pochówki, s. 90-101. Rationale 2007 The Rationale divinorum officium of William Du rand of Mende, translated by T.M. Thibodeau, New York. Rauhut L. 1971 Wczesnośredniowieczne cmentarzyska w obudowie kamiennej na Mazowszu i Podlasiu, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, t. 1,
s. 435-656. Rauhut L., Długopolska L. 1971 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Pokrzywnicy Wielkiej, pow. Nidzica, WA, t. 36, z. 3, s. 292-353. 475 1972 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Starym Łączynie, pow. Przasnysz, WA, t. 37, z. 3, s. 320-393. 1973 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Tańsku-Przedborach,pow. Przasnysz, WA, t. 28, z. 3-4, s. 383-441. Reitsema L., Błaszczyk D. 2019 Dieta w świetle badań izotopowych węgla i azotu, [w:] Ciepłe. Elitarna nekropola wczesnośrednio wieczna na Pomorzu Wschodnim, red. S. Wadyl, Gdańsk, s. 425-435. Reitsema L., Kozłowski T. 2010 Wstępne sprawozdanie z analiz izotopowych szcząt ków ludzkich i zwierzęcych, [w:] Wczesnośrednio wieczne cmentarzysko szkieletowe wKałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 135-138. Reitsema L., Kozłowski T., Crews D.E., Katzenberg M. A., Chudziak W. 2017 Resilience and local dietary adaptation in rural Po land, 1000-1400 CE, „Journal of Anthropological Archaeology”, vol. 45, s. 38-52. Rębkowski Μ. 2001 Pierwsze lokacje miast w księstwie zachodniopo morskim. Przemiany przestrzenne i kulturowe, Kołobrzeg. 2006 Kilka uwag w sprawie genezy orientacji pochówków szkieletowych we wczesnym średniowieczu, [w:] Świat Słowian wczesnego średniowiecza, red. Μ. Dworaczyk, A.B. Kowalska, S. Moździoch, Μ. Rębkowski, Szczecin, s. 515-520. 2007 Chrystianizacja Pomorza Zachodniego. Studium archeologiczne, Szczecin. 2014 Cmentarz w chrześcijańskiej przestrzeni średniowie cza, [w:] Grób w przestrzeni, przestrzeń w
grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędo wości pogrzebowej, red. T. Kurasiński, K. Skóra, AAL, nr 60, Łódź, s. 191-196. Rogosz R. 1983 Obróbka i zastosowanie żelaza, [w:] Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wzgórze Zamkowe, red. E. Cnotliwy, L. Leciejewicz, W. Łosiński, Wro cław, s. 262-267. Roux J.-P. 1994 Krew. Mity, symbole, rzeczywistość, Kraków. Rozynkowski W. 2000 Powstanie i rozwój sieci parafialnej w diecezji cheł mińskiej w czasach panowania zakonu krzyżackiego, Toruń.
476 Į Rybakov В. A. 1987 Jazyčestvo drevnej Rusi, Moskva. Rybska E. 2014 Symbolika muszki w kulturach świata, „Edukacja Biologiczna i Środowiskowa”, nr 1(49), s. 19-28. Rysiewscy T. i H. 1987 Archeologiczne odwzorowania struktury rodowej: jej własności, zmienność oraz hipotetyczne uwarunko wania etniczne, [w:] Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej, 1.1, red. G. Labuda, S. Tabaczyński, Wrocław, s. 133-152. 1992 Zespół sepulkralno-osadniczy na Wzgórzu Świę- tojakubskim w Sandomierzu: próba interpretacji materiałów, AP, t. 36, z. 1-2, s. 193-234. Rysiewska T. 1994 Struktury krewniacze i związki międzypopulacyjne w Polsce wczesnośredniowiecznej. Próba wnio skowania na podstawie wybranych cmentarzysk Sandomierszczyzny, AP, t. 39, z. 1-2, s. 51-124. Sarnowska W. 1955 Miecze wczesnośredniowieczne w Polsce, „Światowit”, t. 21,5.276-320. Schmidt V. 1991 Das Bestattungswesen der Lutizen, [w:] Besttatungswesen und Totenkult. Beiträge zu Grabbrauch, Besttatungssitten, Beigabenausstattung und Toten kult, red. F. Horst, H. Keiling, Berlin, s. 275-284. Schmitt J.-C. 2002 Duchy. Żywi i umarli w społeczeństwie średniowiecz nym, Gdańsk-Warszawa. 2006 Gest w średniowiecznej Europie, Warszawa. Sczaniecki P. 1979 Sacramentum dedicationis. Obrzęd poświęcenia kościoła i jego znaczenie w dziedzinie religijnej, oby czajowej i kulturalnej na podstawie źródeł polskich w XII wieku, [w:] Studia kościelnohistoryczne, t. 3, Lublin, s. 7-137. Sedova M.V. 1981 Juvelirnyje izdelija drevnego Novgoroda (X-XV w.), Moskva. 1997 Ukraśenija iż medi i splavov, [w:] Drevnjaja
Rus’: byt i kul’tura, red. B.A. Kolein, T.I. Makarova, Moskva, s. 63-78. Semrau A. 1917 Führer durch das Städtische Museum, Ihorn. Sikora J. 2010 Grób Hz Ostrowitego na tle zagadnienia wczesnośre dniowiecznych „domów zamarłych”, [w:] Religia ludów Morza Bałtyckiego. Stosunki polsko-duńskie Bibliografia w dziejach. Mare Integres. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, red. Μ. Bogacki, Μ. Franz, Z. Pilarczyk, Toruń, s. 294-317. 2011 Swój - obcy, bogaty - biedny. O kłopotach arche ologa ze zrozumieniem wczesnośredniowiecznego żałobnika, [w:] Kim jesteś człowieku, FL 13, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 123-134. 2012 Kości, zapinki, DNA czy broń? Problematyka etniczna w badaniach wczesnośredniowiecznych cmentarzysk szkieletowych w Polsce, [w:] Obcy, FL 14, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 333-344. 2013 O interpretacji etnicznej wczesnośredniowiecznych pochówków elitarnych. Skandynawowie w państwie pierwszych Piastów i na Pomorzu?, SlAnt, t. 44, s. 61-96. 2015a Początki inhumacji w Polsce pierwszych Piastów, jak wczesne?, [w:] Cmentarzyska - relacje społeczne i międzykulturowe, FL 17, red. W. Dzieduszycki, ƒ. Wrzesiński, s. 151-164. 2015bReopening Graves in Ostrowite. Some Remarks on Secondary Burials in Early Medieval Poland and Pomerania, [w:] Limbs, Bones, and Reopened Graves in Past Societies, International Interdisciplinary Me etings Motifs through the Ages’2, red. L. Gardeła, К. Kajkowski, Bytów, s. 267-292. 2016 Czy w Ostrowitem, gm. Chojnice, woj. pomorskie odkryto wczesnośredniowieczne groby komorowe?, [w:] Pochówki, s. 62-79.
Sikorski D. 2007 Świątynie pogańskich Słowian - czyli o tym, jak je stworzono, [w:] Cor hominis. Wielkie namiętności w dziejach, źródłach i studiach nad przeszłością, Acta Universitatis Wratislaviensis, Historia, 1.176, red. S. Rosik, P. Wiszewski, Wrocław, s. 377-406. 2011 Dlaczego naukowe opisy wierzeń wczesnośrednio wiecznych ludów „Barbaricum” są tak różnorodne?, [w:] Pruthenia. Pismo poświęcone Prusom i ludom bałtyjskim, t. 6, Olsztyn, s. 7-23. 2018 Religie dawnych Słowian. Przewodnik dla zdezorien towanych, Poznań. Skonieczny T. 2009 Precepit ut transferrent martuos suos - zmiany obrządku pogrzebowego na ziemiach świeżo schrystianizowanych (na przykładzie Kroniki Helmolda), [w:] Metody. Źródła. Dokumentacja, FL 11, red. W. Dzieduszycki, ƒ. Wrzesiński, Poznań 2009, s. 327-330.
Bibliografia Słownik geograficzny 1881 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 2, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Kraków. 1883 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 4, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Kraków. Słownik historyczno-geograficzny 1971 Słownik historyczno-geograficzny ziemi chełmińskiej w średniowieczu, red. Μ. Biskup, Wrocław. Słupecki L. 1994 Slavonic pagan sanctuaries, Warszawa. 2000 Sanktuaria w świecie natury u Słowian i Germanów. Święte gaje i ich bogowie, [w:] Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowie czu, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 39-47. 2001 Härg w pogańskiej religii Skandynawów epoki Wi kingów, [w:] Ludzie - Kościół - wierzenia. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze - wczesna epoka nowożytna), red. W. Iwańczak, S.K. Kuczyński, Warszawa, s. 289-294. Słupska P. 2011 Rola społeczna kobiet we wczesnośrednio wiecznych osiedlach in Culmine na podstawie źródeł nekropolicznych, maszynopis pracy magisterskiej w IA UMK, Toruń. Staecker J. 1997 Bremen - Canterbury - Kiev - Konstantinopel? Auf Spurensuche nach Missionierenden und Missionier ten in Altdänmark und Schweden, [w:] Rom und Byzanz im Norden. Mission und Glaubenwechsel im Ostseeraum während des 8.-14. Jahrhunderts, red. Μ. Müller-Wille, 1.1, Mainz, s. 59-81. 1999 Rex Regum et Dominus Dominorum: Die Wikin gerzeitliche Kreuz- und Kruzifixanhänger als Ausdruck der Mission in Altdänemark und Schwe den, „Studies in Medieval Archaeology“,
vol. 23, Stockholm. Stanaszek Μ. 1998 Praktyki antywampiryczne w XI wieku stosowane na terenie cmentarzyska szkieletowego na Wzgórzu Świętojakubskim w Sandomierzu, „Biuletyn Ar cheologiczny”, z. 2, s. 18-31. 1999 Pochówki wampirów w Polsce wczesnopiastowskiej, „Archeologia Żywa”, nr 11 (2), s. 36-40. 2007 Znaczenie cech morfofunkcjonlanych osobnika dla sposobu jego pochówku na przykładzie tzw. pochówków antywampirycznych, [w:] Środowisko Į 477 pośmiertne człowieka, FL 9, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 283-289. 2016 Wampiry w średniowiecznej Polsce, Warszawa. Stanisław ze Skarbimierza 1979 Sermones sapientiales, ez. 2, oprać. В. Chmielow ska, Warszawa. Stawska V. 1993 Komunikat z badań wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Napolu, gm. Kowalewo Pomorskie, woj. toruńskie, stan. 6, [w:] Badania archeologiczne ośrodka toruńskiego wiatach 1989-1992, red. J. Chudziakowa, Toruń, s. 139-144. 1994 Groby wczesnośredniowieczne z miejscowości Małe Czyste, gm. Stolno, woj. toruńskie (stanowisko 2), [w:] Studia, red. J. Olczak, Toruń, s. 153-167. 2003 Cmentarzyska wczesnośredniowieczne z ziemi cheł mińskiej w świetle najnowszych badań, [w:] Studia, t. 5, red. W. Chudziak, Toruń, s. 89-108. 2006а Formy jam grobowych i układ pochówków, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe wKałdusie (stanowisko 1), MSL, t. 3, Toruń, s. 49-59. 2006b Katalog. Część I. Badania Muzeum Archeologicz nego i Etnograficznego w Łodzi w 1957 roku, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe wKałdusie (stanowisko 1), MSL, t. 3, Toruń, s. 323-344. Stawska V., Bojarski J.,
Chudziak W. 2010a Rodzaje grobów i konstrukcje wewnętrzne, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe wKałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 55-65. 2010b Układ pochówków, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, Toruń, s. 67-77. Stawska V., Weinkauf Μ. 2003 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe (stanowisko 1) i osada (stanowisko 2) wKałdusie, pow. Chełmno, woj. kujawsko-pomorskie, [w:] XIII Sesja Pomorzoznawcza. Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, t. 2, red. H. Paner, Μ. Fudziński, Gdańsk, s. 125-136. Stawska V., Weinkauf J., Kozłowski T. 2006 Katalog źródeł, [w:] Wczesnośredniowieczne cmen tarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, Toruń, s. 321-388. Steuer H. 1984 Feinwagen und Gewichte al Quellen zur Handel sgeschichte des Ostseeraumes, [w:] Archäologische
478 Į und naturwissenschaftliche Untersuchungen an ländlichen und frühstädtischen Siedlungen im deutschen Küstengebiet vom 5. Jahrhundert v. Chr. bis zum 11. Jahrhundert n. Chr., red. Chr., H. Jan kuhn, K. Schitzel, H. Reichstein, Weinheim, s. 273-291. Stępnik T. 2007 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne i pozostałości osady kultury łużyckiej na stanowisku 65 przy ulicy Drukarskiej 61 w Koninku, gm. Kórnik, WSA, t. 8, s. 185-198. Stomma L. 1986 Antropologia kultury wsi polskiej w XIX w., wyd. 1, Warszawa. 2002 Antropologia kultury wsi polskiej XIX w. oraz wy brane eseje. Łódź. Strzelczyk J. 1994 Polityka zagraniczna, [w:] Monarchia pierwszych Piastów, red. Z. Kurnatowska, G. Labuda, ƒ. Strzel czyk, Warszawa, s. 22-25. 1998 Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Po znań. 2001 The Church and Christianity about the year 1000 (the missionary aspect), [w:] Europe around the year 1000, red. P. Urbańczyk, s. 41-68. Suchocki J. 1991 Mitologia bałtyjska, Warszawa. Suchodolski S. 1975 Brakteaty znalezione w czasie prac wykopaliskowych w Czersku, zamku kiszewskim i Grucznie,,,Wiado mości Numizmatyczne”, R. 19, z. 2, s. 86-95. 1984 Skarb monet i ozdób zX wieku oraz inne monety znalezione na cmentarzysku w Niemczy, „Widomości Numizmatyczne”, t. 28, z. 1-2, s. 92-105. 2012 Numizmatyka średniowieczna. Moneta źródłem archeologicznym, historycznym i ikonograficz nym, Warszawa. Sułowski Z. 1964 Chrystianizacja Słowian, „Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, t. 7, z. 3, s. 25-38. Szczepanik P. 2010 Przedmiot jako zapis porządku kosmologicznego Słowian Zachodnich.
Analiza wybranych okuć pochewek noży, [w:] Zycie codzienne przez pry zmat rzeczy, red. P. Kucypera, S. Wadyl, Toruń, s. 27-41. 2012 Obcy to, czy nie obcy? O odmiennych formach pochówku na cmentarzyskach wczesnośrednio Bibliografia wiecznych Słowian Zachodnich, jako domniema nym wyznaczniku „obcości”, [w:] Obcy, FL 14, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 403-409. Szmańda J.B., Luc Μ., Lankauf K.R. 2004 Zarys środowiska geograficznego wczesnośrednio wiecznego zespołu osadniczego w Kałdusie, [w:] Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdu sie. Studia przyrodniczo-archeologiczne, MSL, t. 2, Toruń, s. 19-31. Szmoniewski B.Sz., Tyniec-Kępińska A. 2006 Obrzędowośćpogrzebowa w Małopolsce wczesnośre dniowiecznej (ѴІІ/ѴІІІ-poł. X w.) w świetle nowych badań, MA, t. 36, s. 27-31. Szrejter A. 2006 Mitologia germańska, opowieści o bogach mroźnej północy, wyd. 2, Gdańsk. Szyjewski A. 2003 Religia Słowian, Kraków. Szymański W. 2004 Dom żywych - dom umarłych w kulturze wczesnego średniowiecza, [w:] Przez pradzieje i wczesne śre dniowiecze. Księga jubileuszowa na siedemdziesiąte piąte urodziny doc. dr. Jana Gurby, red. J. Libera, A. Zakościelna, Lublin, s. 301-308. Śliwiński B. 1989 Pogranicze kujawsko-pomorskie w XII-XIII wieku. Z dziejów Bydgoskiego i Wyszogrodzkiego w latach 1113-1296, Warszawa-Poznań. Świechowski Z. 1982 Sztuka romańska w Polsce, Warszawa. Ščapowa J.L. 1972 Steklo Kievskoj Rusi, Moskva. 1997 Ukrašenija ze stekla, [w:] Drevnaja Rus’, red. В. A. Kolein, TI. Makarova, Moskva, s. 80-93. Štefan I. 2007 Změna pohřebníritu v ranem středověku jako
archeologický a kulturně-antropologický problem, Archeologické rozhledy, R. LIX, z. 4, s. 805-836. Tarentowicz-Weinkauf J. 2000 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Kał dusie (stanowisko 1), woj. kujawsko-pomorskie, maszynopis pracy magisterskiej w LA UMK, Toruń. Tazbirowa J. 1962 Początki biskupstwa na Kujawach, „Przegląd Hi storyczny”, t. 53, z. 2, s. 229-244. Thomas L.-V. 1978 Mort et pouvoir, Paris.
Bibliografia 1991 Trup. Od biologit do antropologii, Łódź. Tokariew A. A. 1969 Pierwotne formy religii i ich rozwój, Warszawa. Tomiccy J. i R. 1975 Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa. Trębaczkiewicz T. 1963 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne we wsi Psary, pow. Piotrków Trybunalski, PMMAE, nr 9, s. 131-166. Tuszyński Μ. 1964 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na cmen tarzysku wczesnośredniowiecznym w Grucznie,pow. Świcie n. Wisłą, IMwG, R. 5, nr 9-10, s. 111-113. 1965 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym w Grucznie, pow. Świcie n. Wisłą, IMwG, R. 6, nr 9-12, s. 63-66. 1966 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na cmen tarzysku wczesnośredniowiecznym w Grucznie, pow. Świcie n. Wisłą, IMwG, R. 7, nr 1, s. 5-7. 1970 Prace wykopaliskowe na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Grucznie, pow. Świecie w latach 1964-1965, „Rocznik Grudziądzki”, nr 5-6, s. 547-595. Urbańczyk P. 2000 Władza i polityka we wczesnym średniowieczu, Wrocław. 2012 Mieszko Pierwszy Tajemniczy, Toruń. 2015 Jak (s)chowano pierwszych polskich chrześcijan, [w:] Cmentarzyska - relacje społeczne i międzykultu rowe, FL 17, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 129-142. Urbańczyk S. 1947 Religia pogańskich Słowian, Kraków. 1991 Dawni Słowianie. Wiara i kult, Wrocław. Uspenskaja A.V. 1967 Nagrudnyje i pojasnyje priveski, [w:] Očerki po istorii russkoj derevni X-XIII w., red. В.A. Ryba kov, „Trudy Gosudarstvennogo Istoričeskogo Muzeja”, 43, Moskva, s. 88-112. Uspienski B.A. 1985 Kult św. Mikołaja na Rusi, Lublin. ValkH. 1998 About the
transitional period in the burial customs in the region of the Baltic Sea, [w:] Culture Clash or Compromise? The Europeanisation of the Baltic Sea Areali 00—1400 AD, red. W.N. Blomkvist, Visby, s. 237-250. Į 479 Wachowski К. 1973 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe, [w:] Tomice, pow. Dzierżoniów. Wielokulturowe stanowisko archeologiczne, red. J. Romanow, K. Wachowski, B. Miśkiewicz, Wrocław, s. 173֊210. 1975 Cmentarzyska doby piastowskiej na Śląsku, Wro cław. 1992 Układ i rozplanowanie grobów na wczesnośrednio wiecznych cmentarzyskach śląskich, StArch, t. 22, s. 147-161. 2002 Problematyka cmentarzy przykościelnych w średnio wiecznym Wrocławiu, [w:] Civitas Villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej, red. C. Busko, Wrocław-Praha, s. 113-122. Walczak T. 2001 Stan zdrowia i zmiany patologiczne ludności wczesnośredniowiecznego Kałdusa (XI-XII wiek), maszynopis pracy magisterskiej w Za kładzie Antropologii UMK, Toruń. Wańczowski Μ. 1993 Księga żałoby i śmierci: A-Z, Opole. Wawrzeniuk J. 2002 Grób i jego wartości poznawcze, [w:] Popiół i kość, FL 4, red. J. Wrzesiński, Sobótka-Wrocław, s. 75-82. 2009 Kurhan, kopiec, mogiła - symbolika źródła archeolo gicznego, [w:] Metody. Źródła. Dokumentacja, FL 11, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 241-256. 2016 Magia ochronna Słowian we wczesnym średniowie czu na ziemiach polskich, Warszawa. Weinkauf Μ. 2006 Narzędzia, [w:] Wczesnośredniowieczne cmenta rzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1 ), MSL, t. 3, Toruń, s. 84-104. 2015 Naczynia ceramiczne jako źródło procesów osadni czych w strefie
chełmińsko-dobrzyńskiej na początku wczesnego średniowiecza (VII-IX wiek), 1.1, Toruń. 2016 Naczynia ceramiczne jako źródło procesów osadni czych w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej na początku wczesnego średniowiecza (VII-IX wiek), t. 2, Toruń. Wieczorkowski T. 1933 Kilka słów o pracach wykopaliskowych przeprowa dzonych jesienią r. 1932 na grodzisku w Fordonie, „Przegląd Bydgoski”, vol. 1/2, s. 69-70. WiklakH. 1959/1960 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Kał dusie, pow. Chełmno, WA, t. 26, z. 3-4, s. 330.
480 Į Wilke G. 1969 Komunikat o pracach prowadzonych w rejonie Bzowa w powiecie świeckim, IMwG, R. 10, s. 9-11. 1979 Region Świecia w pradziejach i wczesnym średnio wieczu (do połowy XII w.), [w:] Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu, t. 1, red. K. Jasiński, Warszawa-Poznań-Toruń, s. 6-110. Wilke G., Potemski Cz. 1969 Komunikat o pracach prowadzonych w rejonie Bzowa w powiecie świeckim, IMwG, R. 10, s. 9-11. Witczak K. 1994 Ze studiów nad religią Prasłowian, cz. 2: Prapolska Nyja a grecka Enyo, „Slavia Occidentalis”, է. 51, s. 123-132. Wojciechowska В. 2001 Na granicy dwóch światów. Rozdroża i sakralizacja przestrzeni w przekazach średniowiecznych, [w:] Ludzie, Kościół, wierzenia. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze - wczesna epoka nowożytna), red. W. Iwańczyk, S.K. Kuczyński, Warszawa, s. 509-518. Wojtasik J. 1968 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne na wzgórzu „Młynkówka”w Wolinie, Szczecin. Wołoszyn Μ. 2001 Archeologiczne zabytki sakralne pochodzenia wschodniego w Polsce od X do połowy XIII w. (wy brane przykłady), [w:] Cerkiew - wielka tajemnica. Sztuka cerkiewna od XI wieku do 1917 roku ze zbio rów polskich, red. T. Janiak, Gniezno, s. 25-45. 2003 Czy kobiety szybciej i chętniej niż mężczyźni ulegały chrystianizacji, [w:] Kobieta - śmierć -mężczyzna, FL 5, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Po znań, s. 81-92. 2011 Bizantyński i łaciński model chrystianizacji w świetle danych archeologicznych - uwagi dyskusyjne, [w:] „In silvis.”, s. 13-31. Woźny J. 2000 Symbolika przestrzeni miejsc grzebalnych w czasach ciałopalenia zwłok
na ziemiach polskich (od środko wej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego), Bydgoszcz. 2002 Symbolika śmierci i rytuałów pogrzebowych w kul turach wczesnotradycyjnych na ziemiach polskich, [w:] Popiół i kość, FL 4, red. J. Wrzesiński, So bótka-Wrocław, s. 45-58. 2007 Cmentarzyska jako miejsca kultu w sakralnym kra jobrazie, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, FL 9, Poznań, s. 217-226. Bibliografia 2015 Cmentarze w przestrzeni i czasie, [w:] Cmentarzy ska - relacje społeczne i międzykulturowe, FL 17, red. J. Wrzesiński, W. Dzieduszycki, Poznań, s. 39-44. Wójcik W. 1958 Prawo cmentarne w Polsce do połowy XVI wieku, „Polonia Sacra”, 1.10, nr 2, Kraków, s. 165-218. Wroniszewski J. 1998 Próba interpretacji struktury społecznej ludności na cmentarzysku. Doniesienia wstępne, SL, t. 5, s. 13-27. 2000 Pochówki dzieci we wczesnym średniowieczu na przykładzie cmentarzyska w Dziekanowicach, SL,t. 6, s. 141-160. 2010 Rypin - gród i miasto w czasach średniowiecza, [w:] Rypin - dzieje miasta, 1.1, red. K. Mikulski, Rypin, s. 87-133. Wrzesinska A., Wrzesiński J. 2001 Amor et mors - wczesnośredniowieczne groby po dwójne, [w:] Viae historicae. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Μ. Goliński, S. Rosik, Wrocław, s. 435-444 2002 Wspólny grób kobiety i mężczyzny - przykład z Dziekanowic, stan. 22, SL, t. 7, s. 77-88. 2003 I nie opuszczę cię aż do śmierci. Przykłady relacji pochówków kobiet i mężczyzn na cmentarzysku w Dziekanowicach, [w:] Kobieta - śmierć - męż czyzna, FL 5, red. W. Dzieduszycki, J.
Wrzesiń ski, Poznań, s. 283-288. 2014 Kto się nie leni, zrobi złoto z kamieni - osełki w grobach wczesnego średniowiecza, [w:] Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędowości pogrze bowej, AAL, nr 60, red. T. Kurasiński, K. Skóra, Łódź, s. 197-223. 2016 Groby komarowe z Dziekanowic, gm. Łubowo, woj. wielkopolskie, [w:] Pochówki, s. 80-89. Wrzesiński J. 1989 Cmentarzysko szkieletowe w Dziekanowicach, gm. Łubowo, st. 2, SL, 1.1, s. 103-146. 1998 Groby z mieczami na terenie Polski wczesnopiastowskiej, PMMAE, nr 40, s. 7-46. 2000 Czarownice - próba podsumowania warsztatów, [w:] Czarownice, FL 2, red. J. Wrzesiński, Wrocław-Sobótka, s. 179-199. 2000a Misa brązowa z cmentarzyska w Dziekanowicach próba interpretacji, SL, t. 6, s. 185-201. 2000b Noże żelazne w grobach na wczesnośredniowiecz-
Bibliografia пут cmentarzysku w Dziekanowicach, SL, է. 6, s. 91-124. Į 481 1988 Przyczyny iformy recepcji rytuału szkieletowego u Słowian nadbałtyckich we wczesnym średniowie czu,PA, t. 35, s. 183-229. 1993 W kwestii genezy słowiańskich praktyk pogrzebo wych, [w:] Miscellanea Archaeologica Thadaeo Malinowski dedicata quae Franciscus Rożnowski redigendum curavit, Słupsk-Poznań, s. 377- 2016 Archeologia dziekanowickich grobów z monetami, [w:] Nummus bonumfragile est. Groby z monetami wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dzie kanowicach, t. 1, red. J. Wrzesiński, Lednica, s. 13-106. Wrzesiński J. red. 2000 Czarownice, FL 2, Wrocław-Sobótka. Yi-Fu Tuan 1987 Przestrzeń i miejsce, przeł. A. Morawińska, War szawa. Zaświaty 1999 Zaświaty i krainy mityczne leksykon, red. Μ. Sacha-Piekło, Kraków. Zawadzka-Antosik B. 2003 Czekanowskie cymelia, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, red. Μ. Dulinicz, Lublin-Warszawa, s. 327-333. Zielonka B. 1957 Niezwykłe pochówki na Kujawach, ZOW, t. 23, s. 20-23. 1958 Brzoza, pow. Toruń, ZOW, t. 24, s. 125. 1959 Naczynie i ostroga z ciałopalnego grobu wczesnośre dniowiecznego z miejscowości Zamczysko, pow. Bydgoszcz, WA, t. 26, s. 400. Zoll-Adamikowa H. 1967 Małopolskie cmentarzyska zX-XH w., a kwestia recepcji chrześcijaństwa w Małopolsce, „Kwartal nik Historii Kultury Materialnej”, R. 15, nr 1, s. 41-54. 1971a Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe Małopolski, cz. 2: Analiza, Wrocław-WarszawaKraków-Gdańsk. 1971b Próba periodyzacji wczesnośredniowiecznych praktyk pogrzebowych w Polsce, NP, 1.16, s. 541-553. 1975
Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, cz. 1: Źródła, Wrocław. s. 174-184. 1997 Stan badań nad obrzędowością pogrzebową Słowian, SlAnt,t. 38, s. 65-93. 2000 Usytuowanie cmentarzy Słowian w środowisku (doba pogańska i pierwsze wieki po przyjęciu chrze ścijaństwa), [w:] Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 207-219. ZOW 1937 Nowe wykopaliska, ZOW, R. 12, s. 19-24. Zvjaruga J. 1975 Drevnij Volkovysk X-XIV w., Minsk. 2000 Rechavy inventar, [w:] Arheologija Belarusi, t. 3: Sjarednevjakovy peryjad (IX-XIII stst.), red. P.F. Lysenka, Minsk, s. 370-423. Zyglewski Z. 1988 Wyszogrodzki kościół i grodzisko wXIV-XVIII w., [w:] Promotie Historica. Zbiór prac adiunktów Instytutu Historii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, red. Z. Biegański, Bydgoszcz, s. 31-43. ŻakJ. 1979a Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, cz. 2: Analiza, wnioski, Wrocław. 1979b Gräberfelder des 8/9-10/11 Jhs. mit skandinavischen Komponenten im slawischen Ostseeraum, SA, t. 49, s. 9-19. 1983 Die obererdischen Brandbestattungen bei den Slawen im Lichte der schriftlichen und archäologi schen Quellen, „Archeologia Polona“, t. 36-37, s. 223-232. 1963 „Importy” skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku. Część katalogowa, Poznań. 1966 Zarys stanu i dziejów badań nad „importami” skan dynawskimi na Słowiańszczyźnie Zachodniej, MZP, 1.12, s. 547-607. 1967 „Importy” skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI w., Poznań. 1977 O studiach
osadniczych, AP, t. 22, z. 2, s. 421-424. ֊385. 1994 Formy konwersji Słowiańszczyzny wczesnośre dniowiecznej a problem przedpiastowskiej chry stianizacji Małopolski, [w:] Chrystianizacja Polski południowej. Materiały z sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku. Rola Krakowa w dziejach narodu, nr 13, red. J.M. Małecki, Kraków, s. 131-140. 1995 Modele recepcji rytuału szkieletowego Słowian wschodnich i zachodnich, „Światowit”, t. 40,
482 Į Bibliografia Żak J„ Maćkowiak-Kotkowska L. Żydok P. 1988 Studia nad uzbrojeniem środkowoeuropejskim VI-X wieku. Zachodniosłowiańskie ostrogi o zaczepach haczykowato zagiętych do wnętrza, Poznań. Żółkowska J. 2004 Wczesnośredniowieczne pochówki antywampiryczne, [w:] Hereditatem Cognoscere. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Miśkiewicz, red. Z. Ko byliński, Warszawa, s. 36-66. Žuržalina N.P. 2010 Funkcja dewocjonaliów chrześcijańskich na przykła dzie wybranych grobów na cmentarzyskach wcze snośredniowiecznych i nowożytnych, [w:] Tak więc po owocach poznacie ich, FL 12, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 241-249. 1961 Drevnerusskije priveski - amulety i ich datirovka, „Sovetskaja archeologia”, nr 2, Moskva, s. 122-140. |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Bojarski, Jacek 1967- |
| author_GND | (DE-588)1044029900 |
| author_facet | Bojarski, Jacek 1967- |
| author_role | aut |
| author_sort | Bojarski, Jacek 1967- |
| author_variant | j b jb |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV048544233 |
| ctrlnum | (OCoLC)1374560692 (DE-599)BVBBV048544233 |
| era | Geschichte 600-1250 gnd |
| era_facet | Geschichte 600-1250 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 cb4500</leader><controlfield tag="001">BV048544233</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20230324</controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">221103s2020 a||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788323144434</subfield><subfield code="9">978-83-231-4443-4</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788323127789</subfield><subfield code="9">978-83-231-2778-9</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1374560692</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV048544233</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Bojarski, Jacek</subfield><subfield code="d">1967-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1044029900</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu</subfield><subfield code="b">= Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age</subfield><subfield code="c">Jacek Bojarski</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Toruń</subfield><subfield code="b">Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika</subfield><subfield code="c">2020</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">611 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen, Diagramme</subfield><subfield code="c">30 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="490" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Mons Sancti Laurentii</subfield><subfield code="v">t. 9</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Englische Zusammenfassung</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 600-1250</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Grab</subfield><subfield code="0">(DE-588)4021716-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Ausgrabung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4129464-6</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Mittelalterliche Archäologie</subfield><subfield code="0">(DE-588)4138633-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Bestattungsritus</subfield><subfield code="0">(DE-588)4204578-2</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Dobrzyń</subfield><subfield code="0">(DE-588)4351295-1</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Kałdus</subfield><subfield code="0">(DE-588)4825164-1</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Chełmno</subfield><subfield code="0">(DE-588)4070152-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">Groby</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">Stanowiska archeologiczne</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">Średniowiecze</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">Zabytki archeologiczne</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="2"><subfield code="a">Kałdus (woj. kujawsko-pomorskie, pow. chełmiński, gm. Chełmno)</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">701-800</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">801-900</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">901-1000</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">1001-1100</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">1101-1200</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">1201-1300</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="6"><subfield code="a">Opracowanie</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Chełmno</subfield><subfield code="0">(DE-588)4070152-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Dobrzyń</subfield><subfield code="0">(DE-588)4351295-1</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Kałdus</subfield><subfield code="0">(DE-588)4825164-1</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Grab</subfield><subfield code="0">(DE-588)4021716-4</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="4"><subfield code="a">Bestattungsritus</subfield><subfield code="0">(DE-588)4204578-2</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="5"><subfield code="a">Ausgrabung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4129464-6</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="6"><subfield code="a">Mittelalterliche Archäologie</subfield><subfield code="0">(DE-588)4138633-4</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 600-1250</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="830" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">Mons Sancti Laurentii</subfield><subfield code="v">t. 9</subfield><subfield code="w">(DE-604)BV021284144</subfield><subfield code="9">9</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033920727&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033920727&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033920727&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20230324</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">930.1</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0902</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033920727</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Dobrzyń (DE-588)4351295-1 gnd Kałdus (DE-588)4825164-1 gnd Chełmno (DE-588)4070152-9 gnd |
| geographic_facet | Dobrzyń Kałdus Chełmno |
| id | DE-604.BV048544233 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T20:55:43Z |
| indexdate | 2024-08-29T00:18:57Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788323144434 9788323127789 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033920727 |
| oclc_num | 1374560692 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 611 Seiten Illustrationen, Diagramme 30 cm |
| psigel | BSB_NED_20230324 |
| publishDate | 2020 |
| publishDateSearch | 2020 |
| publishDateSort | 2020 |
| publisher | Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika |
| record_format | marc |
| series | Mons Sancti Laurentii |
| series2 | Mons Sancti Laurentii |
| spelling | Bojarski, Jacek 1967- Verfasser (DE-588)1044029900 aut Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu = Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age Jacek Bojarski Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age Toruń Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2020 611 Seiten Illustrationen, Diagramme 30 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Mons Sancti Laurentii t. 9 Englische Zusammenfassung Geschichte 600-1250 gnd rswk-swf Grab (DE-588)4021716-4 gnd rswk-swf Ausgrabung (DE-588)4129464-6 gnd rswk-swf Mittelalterliche Archäologie (DE-588)4138633-4 gnd rswk-swf Bestattungsritus (DE-588)4204578-2 gnd rswk-swf Dobrzyń (DE-588)4351295-1 gnd rswk-swf Kałdus (DE-588)4825164-1 gnd rswk-swf Chełmno (DE-588)4070152-9 gnd rswk-swf Groby Stanowiska archeologiczne Średniowiecze Zabytki archeologiczne Kałdus (woj. kujawsko-pomorskie, pow. chełmiński, gm. Chełmno) 701-800 801-900 901-1000 1001-1100 1101-1200 1201-1300 Opracowanie Chełmno (DE-588)4070152-9 g Dobrzyń (DE-588)4351295-1 g Kałdus (DE-588)4825164-1 g Grab (DE-588)4021716-4 s Bestattungsritus (DE-588)4204578-2 s Ausgrabung (DE-588)4129464-6 s Mittelalterliche Archäologie (DE-588)4138633-4 s Geschichte 600-1250 z DE-604 Mons Sancti Laurentii t. 9 (DE-604)BV021284144 9 Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033920727&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033920727&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033920727&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis |
| spellingShingle | Bojarski, Jacek 1967- Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu = Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age Mons Sancti Laurentii Grab (DE-588)4021716-4 gnd Ausgrabung (DE-588)4129464-6 gnd Mittelalterliche Archäologie (DE-588)4138633-4 gnd Bestattungsritus (DE-588)4204578-2 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4021716-4 (DE-588)4129464-6 (DE-588)4138633-4 (DE-588)4204578-2 (DE-588)4351295-1 (DE-588)4825164-1 (DE-588)4070152-9 |
| title | Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu = Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age |
| title_alt | Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age |
| title_auth | Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu = Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age |
| title_exact_search | Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu = Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age |
| title_exact_search_txtP | Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu = Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age |
| title_full | Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu = Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age Jacek Bojarski |
| title_fullStr | Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu = Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age Jacek Bojarski |
| title_full_unstemmed | Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu = Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age Jacek Bojarski |
| title_short | Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu |
| title_sort | obrzedowosc pogrzebowa w strefie chelminsko dobrzynskiej we wczesnym sredniowieczu funeral rituals in the chelmno dobrzyn zone in the early middle age |
| title_sub | = Funeral rituals in the Chełmno-Dobrzyń zone in the early middle age |
| topic | Grab (DE-588)4021716-4 gnd Ausgrabung (DE-588)4129464-6 gnd Mittelalterliche Archäologie (DE-588)4138633-4 gnd Bestattungsritus (DE-588)4204578-2 gnd |
| topic_facet | Grab Ausgrabung Mittelalterliche Archäologie Bestattungsritus Dobrzyń Kałdus Chełmno |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033920727&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033920727&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033920727&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| volume_link | (DE-604)BV021284144 |
| work_keys_str_mv | AT bojarskijacek obrzedowoscpogrzebowawstrefiechełminskodobrzynskiejwewczesnymsredniowieczufuneralritualsinthechełmnodobrzynzoneintheearlymiddleage AT bojarskijacek funeralritualsinthechełmnodobrzynzoneintheearlymiddleage |
Es ist kein Print-Exemplar vorhanden.
Inhaltsverzeichnis