Lodz: Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | German |
| Veröffentlicht: |
Paderborn
Brill | Schöningh
[2022]
|
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltstext https://www.brill.com/abstract/title/62068 Literaturverzeichnis Register // Gemischte Register Register // Personenregister |
| Beschreibung: | VI, 502 Seiten Illustrationen, Karten, Pläne 24 cm x 17 cm |
| ISBN: | 9783506793805 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV048325167 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20230908 | ||
| 007 | t| | ||
| 008 | 220712s2022 gw a||| |||| 00||| ger d | ||
| 015 | |a 22,N15 |2 dnb | ||
| 016 | 7 | |a 125497931X |2 DE-101 | |
| 020 | |a 9783506793805 |c hbk. : EUR 59.00 (DE), EUR 60.70 (AT) |9 978-3-506-79380-5 | ||
| 024 | 3 | |a 9783506793805 | |
| 035 | |a (OCoLC)1310649259 | ||
| 035 | |a (DE-599)DNB125497931X | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a ger | |
| 044 | |a gw |c XA-DE-NW | ||
| 049 | |a DE-703 |a DE-M352 |a DE-29 |a DE-Re13 |a DE-19 |a DE-20 |a DE-B1595 |a DE-355 |a DE-706 |a DE-Bo133 |a DE-12 |a DE-11 |a DE-M497 |a DE-M457 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 084 | |a NR 8633 |0 (DE-625)130093: |2 rvk | ||
| 084 | |a h 37.8 |2 ifzs | ||
| 084 | |a b 59 |2 ifzs | ||
| 084 | |8 1\p |a 900 |2 23sdnb | ||
| 100 | 1 | |a Bömelburg, Hans-Jürgen |d 1961- |e Verfasser |0 (DE-588)112444881 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Lodz |b Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert |c Hans-Jürgen Bömelburg |
| 264 | 1 | |a Paderborn |b Brill | Schöningh |c [2022] | |
| 264 | 4 | |c © 2022 | |
| 300 | |a VI, 502 Seiten |b Illustrationen, Karten, Pläne |c 24 cm x 17 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 1900-2000 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 651 | 7 | |a Lodz |0 (DE-588)4074299-4 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 653 | |a Mehrsprachigkeit | ||
| 653 | |a Kosmopolitismus | ||
| 653 | |a Migration | ||
| 653 | |a Nationalsozialismus, | ||
| 653 | |a Holocaust | ||
| 653 | |a Juden | ||
| 653 | |a Deutsche | ||
| 653 | |a Osteuropa | ||
| 653 | |a Multilingualism | ||
| 653 | |a cosmopolitanism | ||
| 653 | |a migration | ||
| 653 | |a National Socialism | ||
| 653 | |a Jews | ||
| 653 | |a Germans | ||
| 653 | |a Central and Eastern Europe | ||
| 689 | 0 | 0 | |a Lodz |0 (DE-588)4074299-4 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Geschichte 1900-2000 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 710 | 2 | |a Verlag Ferdinand Schöningh |0 (DE-588)2178840-6 |4 pbl | |
| 776 | 0 | 8 | |i Erscheint auch als |n Online-Ausgabe |z 978-3-657-79380-8 |w (DE-604)BV048498501 |
| 856 | 4 | 2 | |m X:MVB |q text/html |u http://deposit.dnb.de/cgi-bin/dokserv?id=db47a079cf904331a81d4120fb5102cc&prov=M&dok_var=1&dok_ext=htm |3 Inhaltstext |
| 856 | 4 | 2 | |m X:MVB |u https://www.brill.com/abstract/title/62068 |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033704456&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033704456&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Gemischte Register |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033704456&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personenregister |
| 883 | 1 | |8 1\p |a vlb |d 20220406 |q DE-101 |u https://d-nb.info/provenance/plan#vlb | |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20221110 | |
| 942 | 1 | 1 | |c 307.09 |e 22/bsb |f 0904 |g 438 |
| 943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033704456 | |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1816254202285916160 |
|---|---|
| adam_text |
Quellen- und Literaturverzeichnis Archivalien Archiwum Państwowe w Łodzi (Staatsarchiv Lodz), 8 Akta miasta Łodzi IV Zarząd miejski w Łodzi (Stadtverwaltung Litzmannstadt). 67 Komenda Milicji Obywatelskiej w Łodzi (6.9.-6.10.1939). 181/205/60 Akta w sprawie rehabilitacyjnej Gustawa Wilhelma Geyera. 221 Akta Miasta Łodzi. 239. Starostwo Powiatowe Łódzkie 1919-1939. 259 Szef zarządu Cywilnego Okręgu Wojskowego w Łodzi (Verwaltungschef beim AOK 8 / im Militärbezirk Lodz). 260 Prezes Rejencji Łódzkiej (Regierungspräsident Litzmannstadt) 1939-1944. 268 Niemiecka Lista Narodowa. 274 Geheime Staatspolizei / Gestapo - Staatspolizeistelle in Litzmannstadt. 374 Kanzlei Rechtsanwalt Walter Kindermann. 376 Kancelarie adwokatów łódzkich. 377 Sondergericht beim Landgericht Litzmannstadt. Archiwum Państwowe w Poznaniu, Volksdeutsche Mittelstelle 800/61, Bl. 6-7. Biblioteka Uniwersytecka, Zbiór Ludwika Radke, Łódź, Wodny Rynek 11. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej [AIPN], Łódź. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej [AIPN], Warszawa. Herder-Institut Marburg, Sammlung Jändrike. Martin-Opitz-Bibliothek, Archiv der Deutschen aus Mittelpolen, A ic IX, 6420. Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, A-8770 Z działalności Polskiego Komitetu Pomocy dla Zatrzymanych w Obozie w Radogoszczu. Universitätsarchiv Gießen, Nachlass Otto Behaghel, Briefe von und an Wagner. Universitätsarchiv Erlangen, Nachlass Paul Althaus. Tagebuch Erika Seidel-Carlhoff, Erlebt in jenen Tagen (2 Bde.). Zeitungen und Zeitschriften Deutsche Post (1915-1918) Deutsche Lodzer (Lodscher) Zeitung (1939-1940) Der Deutsche
Wegweiser (1938-1939) Deutscher Volksbote (1931-1936) Dziennik Łódzki (1945-) Dziennik Zarządu m. Łodzi (1919-) Express Ilustrowany (1946-)
450 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Freie Presse (1923-1939) Gazeta Wyborcza (1989-) Heimatbote. Mitteilungsblatt für die Glieder der ev.-augsburgischen Kirche aus dem ehemaligen Polen (1948-1989) Jahrbuch Weichsel-Warthe (1955-) Kurjer (Kurier) Łódzki (1906-1939) Litzmannstädter Zeitung (1940-1945) Lodzer Volkszeitung (1923-1939) Neue Lodzer Zeitung (1902-1939) Odgłosy (1958-1992) Orędownik (1935-1939) Rozwój (1897-1931) Rzeczpospolita (1945-) Der Volksfreund (1919-1939) Wiadomości Literackie (1924-1939) Wolna Łódź (1946) Zelte im Osten (1934-1935) Literatur und Quellen Sławomir Abramowicz, Obóz pracy Sikawa w roku 1945 i w latach późniejszych, in: Żelazko, Rok 1945 w Łodzi. Studia i szkice. Łódź 2008, S. 149-169. Sławomir Abramowicz, Niemieckie obozy w Łodzi, in: Toborek/Trębacz, Łodź pod okupacją, s. 77-119· Genowefa Adamczewska (Hg.), Kształtowanie władzy ludowej w Łodzi i województwie łódzkim w 1945 r. Wybór źródeł. Warszawa, Łódź 1985. Michael Alberti, Die Verfolgung und Vernichtung der Juden im Reichsgau Wartheland 1939-1945. Wiesbaden 2006. Paul Althaus, Lodzer Kriegsbüchlein. Deutsch-evangelische Betrachtungen I. Göttingen 1916. Paul Althaus, Um Glauben und Vaterland. Neues Lodzer Kriegsbüchlein. Göttingen 1917. Paul Althaus, Aus der Heimat. Lodzer Kriegspredigten. Lodz, Leipzig 1916. Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne archiwum Getta Warszawy. 36 Bde. Bd. 10 Losy Żydów łódzkich (1939-1942). Bearb. v. Monika Polit. Bd. 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta. Bearb. v. Joanna Nalewajko-Kulikow. Bd. 31 Pisma Pereca Opoczyńskiego. Bearb. v. Monika Polit. Warszawa
1996-2020. Michał Arct, Słownik wyrazów obcych. Warszawa 1937. Hannah Arendt, Eichmann in Jerusalem. Ein Bericht von der Banalität des Bösen. München 2004. Katarzyna Badowska [Hg.], „Budzi się Łódź.“. Obrazy miasta w literaturze do 1939 roku. Antologia. Łódź 2020.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 451 Kazimierz Badziak, Włókienniczy koncern Eitingonów w II Rzeczpospolitej, in: Rocznik Łódzki 35 (1985). S. 107-137. Kazimierz Badziak, Juliusz Kunitzer - symbol Łodzi wielonarodowościowej i wielkoprzemysłowej, in: Paweł Samuś (Hg.), Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi w XIX-XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy. Łódź 1997, S. 192-228. Kazimierz Badziak, Włodzimierz Kozłowski, Wyzwolenie Ziemi Łódzkiej. Styczeń 1945. Łódź 1980. Kazimierz Badziak, Szaja Rosenblatt. Kupiec, przemysłowiec, działacz gospodarczy i społeczny oraz jego rodzina, in: Rocznik Łódzki 53 (2006), S, 115-140. Kazimierz Badziak, Małgorzata Łapa, Bilans rozwoju Łodzi międzywojennej na polu przemian ekonomicznych, zmian ludnościowych i kształtowania się infrastruktury miej ski ej, in: Toborek/ Wajngertner, Łódź w 1939 roku, S. 25-61. Kazimierz Badziak, Justyna Badziak, Pitawal łódzki. Głośne procesy karne od początku XX w. do wybuchu II wojny światowej. Łódź 2017. Frank Bajohr, Parvenüs und Profiteure. Korruption in der NS-Zeit. Frankfurt a.M. 2001. Konrad Banaś, Marcin Gawryszczak, Krzysztof Lesiakowski (Hg.), Strajk studencki w Łodzi styczeń - luty 1981 r. Okruchy pamięci, zapisy źródłowe, ikonografia. Łódź, Warszawa 2016. Bohdan Baranowski, Krystyna Duda-Dziewierz (Hg.), Materiały do dziejów Uniwersytetu Łódzkiego (1945-1950)· Łódź 1952. Bohdan Baranowski, Pierwsze lata Uniwersytetu Łódzkiego, 1945-1949. Łódź 1985. Julian Baranowski, Obóz cygański w Łodzi 1941-1942. Łódź 2003. Julian Baranowski [u.a.], Raport z oszacowania strat i szkód poniesionych przez miasto Łódź wskutek
wybuchu i trwania II wojny światowej oraz wynikłych z organizacji i funkcjonowania Litzmannstadt Getto. Łódź 2006. Julian Baranowski (Hg.), Kronika getta łódzkiego/Litzmannstadt Getto 1941-1944. 5 Bde. Łódź 2009. Krzysztof Baranowski, Oddział Wolnej Wszechnicy Polskiej w Łodzi 1928-1939. Warszawa, Łódź 1977· Anna Barszczewska-Krupa (Hg.), Kościuszko w kręgu mitologii narodowej. Łódź 1995. Zygmunt Bartkiewicz, Psie dusze. Nowele i obrazy. Warszawa 1910. Zygmunt Bartkiewicz, Złe miasto. Obrazy z 1907 roku. Warszawa 1911. Zygmunt Bartkiewicz, Złe miasto [1909], in: ders., Trzy opowieści. Warszawa 1930, S. 177-231. Omer Bartov, The „Jew“ in Cinema: From The Golem to Don’t Touch My Holocaust. Indianapolis 2005. Jacek Bartyzel, W pełni u siebie poczułem się dopiero w Ruchu Młodej Polski, in: Próchniak, Niezależność kosztuje najwięcej, S. 21-32. Karl Bauer, Brückenbauer zwischen Ost und West (Nachruf auf Peter Nasarski), in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 2002, S. 9-11. Delphine Bechtel, Urbanization, Capitalism, and Cosmopolitanism: Four Novels and a Film on Jews in the Polish City of Łódź, in: Prooftexts 26 (2006), S. 79-106. Sven Beckert, King Cotton. Eine Geschichte des globalen Kapitalismus. München [2014] 2019.
452 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Monika Bednarczuk, „Kwestia żydowska“, in: Ulrich Schmid (Hg.), Estetyka dyskursu nacjonalistycznego w Polsce 1926-1939. Warszawa 2014, S. 126-155. Jerzy Bednarek, Stanisław Weyer (1891-1950). Zawiłe losy nadkomisarza Policji Państwowej w Łodzi, in: Zbigniew Nawrocki (Hg.), Sekretna wojna 3. Z dziejów Kontrwywiadu II RP (1914) 1918-1945 (1948), Bd. 3 Poznań 2015, S. 585-609. Jerzy Bednarek, „Nieustraszony żołnierz czerwony“. Przypadek Szymona Hamama, in: przystanekhist0ria.pl/pa2/teks ty/6564O,Nieustraszony-zoInierz-czerwony-PrzypadekSzymona-Harnama.html. Antony Beevor, Ein Schriftsteller im Krieg. Wassili Grossman und die Rote Armee 1941-1945. München 2007. Wolfgang Behringer, Tambora und das Jahr ohne Sommer. Wie ein Vulkan die Welt in die Krise stürzte. München 2015. Danuta Berbelska, Księży Młyn. Łódź 1998. Danuta Berbelska, Magdalena Michalska-Szalacka, Die Herbsts. Geschichte einer Fabrikanten familie. Lodz, Zoppot 2019. Grzegorz Berendt, Henryk Rubin 1913-1995, in: Słownik historyczny historyków Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2020, S. 428-444. Witold Bereś, Krzysztof Burnetko, Andrzej Wajda. Podejrzany. Warszawa 2013. Witold Bereś, Krzysztof Burnetko, Edelman. Życie. Do końca. Warszawa Յշօւց. Gustav Berndt, Der lebendige Christus. Bekenntnispredigten. Lodz 1938. Svenja Bethke, Tanz auf Messers Schneide. Kriminalität und Recht in den Ghettos Warschau, Litzmannstadt und Wilna. Hamburg 2015. Joseph Beuys, Polentransport 1981. Ausstellungskatalog. Budapest 1989. Joseph Beuys. Polentransport 1981. Warszawa 1996. Bruno Biedermann,
Die Versorgung der russischen Baumwollindustrie mit Baumwolle eigener Produktion. Diss. Heidelberg 1907. Krzysztof Bielawski, Zagłada cmentarzy żydowskich. Warszawa 2020. Theodor Bierschenk: Die Vereine Deutscher Hochschüler in Polen 1922-1939. Hannover 1988. Petra Blachetta-Madajczyk, Klassenkampf oder Nation? Deutsche Sozialdemokratie in Polen 1918-1939. Düsseldorf 1997 (Schriften des Bundesarchivs, 49). Robert Biobaum, Rewolucja. Russian Poland 1904-1907. Ithaca 1995. Piotr Boczkowski [Hg.], Łódź, która przeminęła w publicystyce i prozie (antologia). Łódź 2008. Tadeusz Bogalecki, Generał Iwan Sierow o sytuacji w Łodzi, ín: Kronika miasta Łodzi 2 (2002), S. 181. Tadeusz Z. Bogalecki, Łódzcy robotnicy na barykadach. 115. rocznica rewolucji 1905 roku, in: Kronika miasta Łodzi (2020) 1(88), S. 101-124. Jochen Böhler, Auftakt zum Vernichtungskrieg. Die Wehrmacht in Polen 1939. Frankfurt a.M. 2006. Jochen Böhler, Ordinary Clerks or Trailblazers of Destruction? The .First Wave' of Chiefs of Civil Administration and Their Implementation of Nazi Policy During the German Invasion of Poland in 1939, in: Dapim. Studies of the Holocaust 29 (2015), S. 17-40.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 453 Franz Böhm, Litzmannstadt. Geschichte und Entwicklung einer deutschen Industriestadt. Posen 1941 Leipzig 2i94i. Tadeusz Bojanowski, Przemysl włókienniczy w Łodzi w latach okupacji hitlerowskiej (1939-1945), in: Rocznik Łódzki 21 (24) 1976, S. 9-14. Tadeusz Bojanowski, Łódź pod okupacją w latach II wojny światowej (1939-1945). Warszawa 1992. Tomasz Bolanowski, Architektura okupowanej Łodzi. Niemieckie plany przebudowy miasta. Łódź 2013. Hans-Jürgen Bömelburg, „Church-building“ im östlichen Europa. Ein komplementärer Ansatz zur Beschreibung von Vergemeinschaftung im östlichen Europa. Die Volkskirchen in Polen und den baltischen Ländern, in: Markus Krzoska (Hg.), Zwischen Glaube und Nation? Beiträge zur Religionsgeschichte Ostmitteleuropas im langen 19. Jahrhundert. München 2011, S. 11-34. Hans-Jürgen Bömelburg, Lodz. Gegen den Strich, in: Hans-Henning Hahn, Robert Traba (Hg.), Deutsch-Polnische Erinnerungsorte. Bd. 2 Geteilt/Gemeinsam. Paderborn 2014, S. 93-109. Hans-Jürgen Bömelburg, Katholische Frömmigkeitsbewegungen und heterodoxe Kirchbildungen in Ostmitteleuropa. Die Mariawiten in Polen vor dem Ersten Weltkrieg, in: Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde Ermlands 63 (2019), S. 3-28. Hans-Jürgen Bömelburg, Made in Lodz. Multikulturelle Lebensläufe der Moderne zwischen individuellen Entscheidungen und dem Zerrbild nationaler und kultureller Eindeutigkeit, in: Matthias Barelkowski, Christoph Schutte (Hg.), Neuer Staat, neue Identität? Deutsch-polnisch jüdische Biographien in Polen nach 1918. Osnabrück 2021, S. 313-336. Hans-
Jürgen Bömelburg, Marlene Klatt (Hg.), Lodz im Zweiten Weltkrieg. Deutsche Selbstzeug nisse über Alltag, Lebenswelten und NS-Germanisierungspolitik in einer multiethnischen Stadt. Osnabrück 2015 (Polono-Germanica, 9). Hans-Jürgen Bömelburg, Jürgen Hensel, Am Rande des Vorstellbaren - der Judenrat als Quadratur des Kreises, in: Polit, Meine jüdische Seele, S. 7-35. Marzena Bomanowska, 7 rozmów o Katarzynie Kobro. Łódź 2011. Ryszard Bonisławski, Wielka Wojna 1914-1918. Łódź i okolice na fotografiach Michała Daszewskiego. Łódź 2014. Dominika Bopp u.a. [Hg.], Die Enzyklopädie des Gettos Lodz/Litzmannstadt. Göttingen 2020. Jerzy W. Borejsza, Ostaniec, czyli ostatni świadek. Warszawa 2018. Włodzimierz Borodziej, Hans Lemberg (Hg.), „Unsere Heimat ist uns ein fremdes Land geworden.“. Die Deutschen östlich von Oder undNeiße 1945-1950. Dokumente aus polnischen Archiven. 4 Bde. Marburg 2003-2004. Lars Bosse, Vom Baltikum in den Reichsgau Wartheland, in: Michael Garlefif (Hg.), Deutschbalten, Weimarer Republik und Drittes Reich. Bd 1. Köln 2շօօ8, S. 297-387. Marion Brandt, Erläuterungen zu Alfred Döblins „Reise in Polen“. Gdańsk 2016, in: www.alfred- doeblin.de/data/erlaeuterungen-zu-doeblins-reise-in-polen.pdf. Andrzej Braun, Psie pole. Warszawa 1997. Angelika Brechelmacher, Bertrand Perz, Regina Wonisch (Hg.), Post4i. Berichte aus dem Getto Litzmannstadt. Reports from Litzmannstadt Ghetto. Wien 2015.
454 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Ursula Brehmer, Meine Heimatstadt der unbeschwerten Kindheit, in: Radziszewska, Gdzie są Niemcy, S. 171-178. Ursula Brehmer, Josef Alexander Spickermann zum 50. Todestag, in: Kulturwart 206 (1997), S. 1-6. Rudolf Bückmann, Erinnerungen an die General-von-Briesen-Schule, in: Weigelt, Penne, Pauker und Pennäler, S. 55-64. Marek Budziarek (Hg.), Lodzer Judaica in Archiven und Museen. Aufsätze und Berichte aus Łódź, Jerusalem, Washington und Frankfurt a.M. Łódź, Bonn 1996. Marek Budziarek, Mistrz. Zygmunt Lorentz (1894-1943), in; ders., Łodzianie. Łódź 2000, S. 126-131. Marek Budziarek, Łódź Lodsch Litzmannstadt. Wycinki z życia mieszkańców okupowanego miasta. Łódź 2003. Celina Budzyńska, Strzępy rodzinnej sagi. Warszawa 1997. Anna Burdówna, Antonina Chrzczonowicz (Hg.), Ravensbrück. Wspomnienia dla pamięci pokoleń - 25 rocznica oswobodzenia obozu Ravensbrück 1945-1970. Łódź 1970. Mordechaj Canin, Przez ruiny i zgliszcza. Podróż po stu zgładzonych gminach żydowskich w Polsce. Warszawa 2019. Jerzy Cesarski, PPS. Wspomnienia z lat 1918-1939. Warszawa 1987. Anatol Chari, Timothy Braatz, „Undermensch“. Mein Überleben durch Glück und Privilegen. München 2010. Michal Mosze Chęciński, Die Uhr meines Vaters. Frankfurt a.M. 2000. Tomasz Chinciński, Forpoczta Hitlera. Niemiecka dywersja w Polsce w 1939 roku. GdańskWarszawa 2010. Malena Chiński, Ilustrar la memoria: las imágenes de tapa de la colección Dos poylishe yidntum (El judaísmo polaco), Buenos Aires, 1946-1966, in: Estudios Interdisciplinarios de America Latina y el Caribe, 23 (2012), 1, S.
11-33. Paweł Chmielewski (Hg.), Ulm miasto naszej młodości i cierpienia. Relacje byłych robotników przymusowych Zakładów Telefunken w Łodzi i Ulm n/Dunajem. Łódź 1999. Przemysław Chojnowski, Zur Strategie und Poetik des Übersetzens, eine Untersuchung der Anthologien zur polnischen Lyrik von Karl Dedecius. Berlin 2005. Winson Chu, The „Lodzermensch“: From Cultural Contamination to Marketable Multiculturalism, in: Kristin Kopp, Joanna Niżyńska (Hg.), Germany, Poland and Postmemorial Relations: In Search of a Livable Past. New York 2012, S. 239-258. Winson Chu, The German Minority in Interwar Poland. New York 2012. Winson Chu, Germans into Lodzers? Reinterpreting Karl Dedecius’s Poland in the Twentieth Century, in: Andrew Demshuk, Tobias Weger (Hg.), Cultural Landscapes: Transatlantische Perspektiven auf Wirkungen und Auswirkungen deutscher Kultur und Geschichte im öst lichen Europa. Munich 2015, S. 169-186. Winson Chu, „Something has destroyed my memory“. Stalingrad and Karl Dedecius’s Second World War, in: Yvonne Kleinmann (Hg.), Imaginations and Configurations of Polish Society: From the Middle Ages through the 20th Century. Göttingen 2017, S. 355-375. Winson Chu, From Łódź to Litzmannstadt: German Pasts and Holocaust Sites in Post-Communist Poland, in: Holocaust and Genocide Studies 31 (2017), 2, S. 240-267.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 455 Andrzej Chwalba, Sacrum i rewolucja. Socjaliści polscy wobec praktyk i symboli religijnych (1870-1918). Kraków ^2007. Bartosz Cichocki, Krzysztof Jóźwiak, Najważniejsze są kadry . Centralna Szkoła Partyjna PPR/ PZPR. Warszawa 2006. Marek Cieśliński, Piękniej niż w życiu. Polska Kronika Filmowa 1944-1994, Warszawa 2006. Comparative Study of Łódź and Manchester. Geographies of European Cities in Transition. Łódź 997John Connelly, Captive University: The Sovietization of East German, Czech, and Polish Higher Education, 1945-1956. University of North Carolina Press 2000. Laura Crago, The „Polishness“ of Production. Factory Politics and the Reinvention of Working Class National and Political Identities in Russian Poland’s Textile Industry, 1880-1910, in: Slavic Review 59 (2000), Nr. 1, S. 16-41. Travis Currit, Promised Land, Red Łódź, or HollyŁódź: Shifting Identities in an Industrial City. 1820-2010, Universty of Washington 2010. Mirosław Cygański, Mniejszość niemiecka w Polsce centralnej w latach 1919-1939. Łódź 1962. Mirosław Cygański, Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi. Łódź 1965. Mirosław Cygański, Hans Trossmann, przywódca CSU i dyrektor Bundestagu, były wyższy funkcjonariusz regencji okupacyjnej w Łodzi, in: Biuletyn Niemcoznawczy Instytutu Śląskiego w Opolu 3 (1968), S. 71-74. Mirosław Cygański, Ziomkostwo Wisły-Warty w RFN (organizacja - działalność - przywódcy), in: Przegląd Zachodni 1 (1969), S. 72-112. Abram Cytryn, Zeszyty. Olsztyn 1998. Benedykt Czuma, W PRL-u prawa człowieka były łamane na każdym kroku, in: Próchnik,
Niezależność najwięcej koštuje, S. 33-45. Małgorzata Czyńska, Kobro. Skok w przesztrzeń. Wołowiec 2015. Andrzej Czyżewski, „Niemniej jest to farsa, która może być groźna“ - reakcja aparatu partyjnopaństwowego, władz uczelnianych oraz NSZZ „Solidarność“ na strajk łódzkich studentów, in: Lesiakowski, Łódzki strajk studencki, S. 165-192. Andrzej Czyżewski, Obóz dziecięcy w Łodzi jako element polityki historycznej PRL, in: Toborek/ Trębacz, Łódź pod okupacją, S. 377-413. Andrzej Czyżewski, Czerwono-biało-czerwona Łódź. Lokalne wymiary polityki pamięci historycznej w PRL. Warszawa 2021. Andrzej Czyżewski, Das Polen-Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei in Litzmannstadt, in: Bogusław Dybaś (Hg.), Die nationalsozialistischen Konzentrationslager. Neue Forschungs projekte in Österreich und Polen. Wien [im Erscheinen], Andrzej Czyżewski, Pawel Spodenkiewicz, Zbigniew Faliński, Jerzy Kmitowski, Wiktor Malski i Henryk Maciejewski - autorzy broszur propagandowych z 1968 r., in: Tadeusz Wolsza, Przemysław Wojtowicz (Hg.), Nie tylko niezłomni i kolaboranci. Postawy dziennikarzy w kraju i na emigracji w latach 1945-1989. Warszawa 2014, S. 353-366. Danuta Dąbrowska, Lucjan Dobroszycki (Hg.), Kronika getta łódzkiego. 1. Styczeń 1941 - maj 1942. 1965.2. Czerwiec - grudzień 1942. 2 Bde. Łódź 1965-1966.
456 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Kazimierz Dąbrowski, Arcybiskup Włodzimierz Jasiński 1873-1965. Łódź 1990. Gustaw Daniłowski, Z jednego źródła. Warszawa 1919. Norman Davies, Roger Moorhouse, Microcosm. Portrait of a Central European City. London 2002. István Deák, Jan T. Gross, Tony Judt (Hg.), The Politics of retribution in Europe. World War II and its Aftermath. Princeton N.J. 2000. Karl Dedecius (Hg.), Lektion der Stille. Neue polnische Lyrik. München 1959. Karl Dedecius, Der Stadt Lodz verdanke ich idel, in: Radziszewska, Gdzie są Niemcy z tamtych lat, s. 129-133· Karl Dedecius, Ein Europäer aus Lodz. Erinnerung. Frankfurt a.M. 2006. Adolf Diamant, Ghetto Litzmannstadt: Bilanz eines nationalsozialistischen Verbrechens, mit Deportations- und Totenlisten der aus dem Altreich Stammendenjuden. Frankfurt 1986. Cora Dietl (Hg.), Unbekannte Schätze / Nieznane skarby. Germanica des 16. Jahrhunderts in der Universitätsbibliothek Łódź / Germanika XVI-wieczne w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź 2018. Erich Dietrich, Pfingstpredigt am 29.051966 in Kassel, in: Weigelt, Penne, Pauker und Pennäler, S. 227-229. Dan Diner, Jenseits des Vorstellbaren - der „Judenrat“ als Situation, in: „Unser einziger Weg ist Arbeit“, S. 32-40. Wiktor Dłużniewski, Wyprawa do Ameriki. Dzieło szeniczne w trzech aktach napisane przez Anastazego Podhalskiego. Quodlibet złożony z żywych obrazów miasta Łodzi. Hg. v. Piotr Noczkowski. Łódź 2012. Edmund Dmitrów, Niemcy i okupacja hitlerowska w oczach Polaków. Poglądy i opinie z lat 19451948. Warszawa 1987. Alfred Döblin, Reise in Polen.
München 42oo6. Lucjan Dobroszycki (Hg.), The Chronicle of the Lodz Ghetto, 1941-1944. New Haven 1984. Konstanty Dobrzyński, Czarna poezja. Poznań 1936 (Bibljoteka Głosu). Konstanty Dobrzyński, Wiersze zebrane. Bearb. v. Wojciech Rotarski. Częstochowa 2017. Dokumentation der Vertreibung der Deutschen aus Ost-Mitteleuropa. In Verbindung mit Werner Conze [ab Bd. III], Adolf Diestelkamp [bis Bd. II], Rudolf Laun, Peter Rassow und Hans Roth fels, bearb. v. Theodor Schieder. Hg. v. Bundesministerium für Vertriebene, Flüchtlinge und Kriegsgeschädigte. Bonn 1953-1962, Neudruck München 1984. Dokumenty i materiały do dziejów okupacji niemieckiej w Polsce, t. 3: Getto łódzkie, cz.i, bearb. v. Artur Eisenbach. Łódź 1946. Tadeusz Dubicki, Krzysztof A. Kuczyński, W kręgi dziejów Niemiec XX wieku. Życie i działalność prof, dr hab. Mirosława Cygańskiego, in: Studia Niemcoznawcze 28 (2004), S. 109-128. Stefan Dyroff, Krystyna Radziszewska, Isabel Röskau-Rydel (Hg.): Lodz jenseits von Fabriken, Wildwest und Provinz. Kulturwissenschaftliche Studien über die Deutschen in und aus den polnischen Gebieten. München 200g (Polono-Germanica, 4). Pawel Dzieciński, Niemiecka lista narodowa w Łodzi. In: Rocznik Łódzki 38 (1988), S. 273-289. Paweł Dzieciński, Die Politik der NS-Behörden gegenüber der deutschen Bevölkerung in Lodz (1939-1945) in: Polska Środkowa, S. 165-187.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 457 Karol Dziuda, Niemiecki Związek Kulturalno-Gospodarczy w Polsce na terenie Łodzi, in: Rocznik Łódzki 60 (2013), S. 115-132. Sybille Eberhardt, Als das „Boot“ zur Galeere wurde . Wie jüdische Frauen und Mädchen aus Lodz und Umgebung Ghettoisierung, Lagerhaft in Auschwitz-Birkenau, Bergen-Belsen, Zwangs arbeit in Geislingen/St. und Deportation nach Allach überlebten. Göppingen 2018. Adolf Eichler, Deutschtum im Schatten des Ostens. Ein Lebensbericht. Dresden 1942. Artur Eisenbach, Hitlerowska polityka eksterminacji Żydów w latach 1939-1945, Warszawa 1953. Jerzy Eisler, Polski rok 1968. Warszawa 2006. Edmund Effenberger, Erst gerufen und dann vertrieben, in: Mitteilungen der Heimatkreisgemein schaft der Deutschen aus dem Lodzer Industriegebiet 18 (1996), S. 1-9, 19 (1997), S. 1-9, 20 (1998), S. 1-21. Catherine Epstein, Model Nazi. Arthur Greiser and the Occupation of Western Poland. Oxford 2010, S. 136-139 Ingo Eser, „Volk, Staat, Gott!“ Die deutsche Minderheit in Polen und ihr Schulwesen 1918-1939. Wiesbaden 2010. Wacław Fabierkiewicz, Problemy przymysłu łókienniczego, in: Rosset, Włókniarzy łódzcy, S. 185-203. Konstantin К. Falkenstein, Thaddäus Kosciuszko. Leipzig 1827 2і8з4. Faschismus - Getto - Massenmord. Dokumentation über Ausrottung und Widerstand der Juden in Polen während des Zweiten Weltkrieges. Hg. v. Jüdischen Historischen Institut Warschau. Bearb. v. Tatiana Berenstein u.a. Berlin 1961. Sascha Feuchert, Erwin Leibfried, Jörg Riecke (Hg.), Chronik des Gettos Lodz / Litzmannstadt. 5 Bde. Göttingen 2007. Sascha Feuchert, Die
Getto-Chronik: Entstehung und Überlieferung. Eine Projektskizze, in: Die Chronik des Gettos Lodz/Litzmannstadt, Bd. 5, S. 167-190. Małgorzata Fidelis, Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce. Warszawa 2010. Maria Fiebrandt, Auslese für die Siedlergesellschaft.· Die Einbeziehung Volksdeutscher in die NS- Erbgesundheitspolitik im Kontext der Umsiedlungen 1939-1945. Göttingen 2014. Jan Fijałek, Antoni Galiński (Hg.), Getto w Łodzi 1940-1944. Materiały z sesji naukowej. 9 VIII 1984 r. Łódź 1988. Tomasz Filipczak, A my w tango Milonga, in: Próchniak, Niezależność kosztuje najwięcej, S. 47-62. Tomasz Filipczak, „Solidarność" była dla mnie spełnieniem pewnej wizji wolności, in: Próchniak, Pospolite ruszenie, S. 93-107. Oskar Flatt, Opis miasta Łodzi pod względem historycznym, statystycznym i przemysłowym. Warszawa 1853 [Reprint 1980]. Heniek Fogel, Dziennik. Bearb. v. Adam Sitarek u. Ewa Wiatr. Warszawa 2019. Dorota Fornalska, Osiedle Montwiłła-Mireckiego. Opowieść mieszkańców przed wojną wysiedlenia - powroty. Łódź 2018. Konrad Frejdlich (Hg.), Uśmiech Ariadny. Antologia reportażu łódzkiego, od Oskara Flatta do Andrzeja Makowieckiego. Łódź 1973. Florian Freund, Bertrand Perz, Karl Stuhlpfarrer, Das Ghetto in Lodz. Wien 2013.
458 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Klaus-Peter Friedrich, Publizistische Kollaboration im sog. Generalgouvernement. Personen geschichtliche Aspekte der deutschen Okkupationsherrschaft in Polen, in: Zeitschrift für Ost mitteleuropaforschung 48 (1999), H. 1, S. 50-89. Robert Friedrich, Der Verein deutscher Hochschüler in Warschau, in: Warschauer Kulturblätter (1943). H. 5, S. 84-90. Thomas Fuchs, Die verlorene Welt und die anderen: Deutsche, Polen und Juden im Spiegel der deutschen Lodz-Historiographie. Eine Betrachtung am Beispiel der Arbeiten von [Eugen] Oskar Kossmann und Otto Heike, in: Jürgen Hensel (Hg.): Polen, Deutsche und Juden in Lodz 1820-1939. Eine schwierige Nachbarschaft. Osnabrück 1999 (= Einzelveröffentlichungen des Deutschen Historischen Instituts Warschau. 1), S. 87-99. Thomas Fuchs, Krzysztof Wożniak, „Auf die Straße, Brüder!“ Als Polen, Juden und Deutsche gemeinsam gegen die Unterdrückung kämpften. Eine Betrachtung der Lodzer Revolution aus interkultureller Sicht, in: 1999 - Zeitschrift für Sozialgeschichte des 20. und 21 Jahrhunderts 12 (1996), 1, S. 13-28. Kenshi Fukumoto, Reconstruction of Narrative on Factory Workers in Łódź, 1864-1914. Drinking alkohol, struggle for survival, and praying, in: Kamil Śmiechowski, Marta Sikorska-Kowalska, ders., Robotnicy Łódź drugiej połowy XIX wieku. Nowe kierunki badawcze. Łódź 2016, S. 87-110. Mariusz Gądek (Hg.), Wokół Strachu. Dyskusja o książce Jana T. Grossa. Kraków 2008. Stanisław Gajek, Promieniści. Warszawa i960. Stanisław Gajek, Młodzi z Garnizonu Łódź (Promieniści). ^964. Warszawa 31972. Antoni
Galiński, Obóz pracy na Sikawie, in: Obozy hitlerowskie w Łodzi. Łódź 1998, S. 171-212. Antoni Galiński, Policja hitlerowska w getcie łódzkim, in: Samuś/Puś, Fenomen getta, S. 143-154. Antoni Galiński/Marek Budziarek (Hg.), Eksterminacja inteligencji Łodzi i okręgu łódzkiego, !939-i940. Łódź 1992. Antoni Galiński / Marek Budziarek (Hg.), Akcje okupanta hitlerowskiego wobec Kościoła katolickiego w Kraju Warty. Łódź 1997. Antoni Galiński, Likwidacja więzień niemieckich w Łodzi w styczniu 1945 r., in: Żelazko, Rok 1945 w Łodzi, S. 53-68. Natalia Gąsiorowska (Hg.) Źródła do dziejów rewolucji 1905-1907 w okręgu łódzkim. 3 Bde. !957-і9б4· Woldemar Gastpary, Biskup Bursche i sprawa polska. Warszawa 1972. Wilfried Gerke, Beiträge zur Geschichte der Deutschen in Polen während des Zweiten Weltkrieges 1939-1945. Herne 2շօօ8. Katja Gesche, Kultur als Instrument der Außenpolitik totalitärer Staaten. Das Deutsche AuslandInstitut 1933-1945. Köln [u.a.] 2006. Frank Giesecke, Flieger, Filz und Vaterland. Eine erweiterte Beuys-Biographie. Berlin 1996. Albin Głowacki, Sławomir Abramowicz, Obozy hitlerowskie wŁodzi. Łódź 1998. Jerzy Józef Głowacki, Prezydent Łodzi Franciszek Traeger. Łódź 2020. Joseph Goebbels, Die Tagebücher von Joseph Goebbels. Teil I: Aufzeichnungen 1923-1941.14 Bde. Bearb. v. Elke Fröhlich. München 1997-2005.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 459 Karl-Heinz Goeppert, „Sic transit gloria mundi“ ֊ so vergeht der Ruhm der Welt, in: Radziszewska, Gdzie są Niemcy z tamtych lat, S. 152-160. Jerzy Gołębiowski, COP. Dzieje industrializacji w rejonie bezpieczeństwa 1922-1939, Kraków 2000. Władysław Góra, Stanisław Okęcki, Walczyli o nowe Niemcy. Niemieccy antyfaszyści w ruchu oporu na ziemiach polskich. Warszawa 1972. Wojciech Górecki, Bartosz Józefiak, Łódź. Miasto po przejściach. Wołowiec 2020. Wojciech Górecki, Niemcy w Łodzi, in: Górecki/Józefiak, Łódź, S. 27-32. Stefan Górski, Łódź współczesna. Obrazki i szkice publicystyczne. Łódź 1904. Wanda Gościmińska, Mój wielki dzień. Warszawa 1951 (Biblioteka przodoników pracy, 16). Wanda Gościmińska, Mein großer Tag. Berlin 1951 (Bibliothek der Aktivisten, 11). August Grabski, Współczesne życie religijne Żydów w Polsce, in: Studia z dziejów i kultury Żydów w Polsce po 1945 roku. Warszawa 1997, S. 143-202. Włodzimierz Graliński, Wspomnienia z pamiętnych dni września 1939 r. w Łodzi, in: Rocznik Łódzki 46 (1999), S. 167-176. Noj Giter Granatsztajn, Barykady i katorga, Wspomnienia anarchisty. Poznań 2015. Zofia Gromiec, W Łodzi w latach siedemdziesiątych nie było klimatu dla opozycji, in: Próchniak, Niezależność kosztuje najwięcej, S. 63-76. Anna Gronczewska, Kiedy Łódź była Litzmannstadt, in: Nasza Historia naszahistoria.pl/ kiedy-lodz-byla-litzmannstadt/ar/10669984. Jan Gross, Fear. Anti-semitism in Poland after Auschwitz. An essay in historical interpretation. New York 2006. Natan Gross, Film żydowski w Polsce. Kraków 2002. Noe Grüss, Rok
pracy Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej, Łódź 1946. Marianna Grynia, Wypędzeni. Polskie ofiary niemieckiego obozu koncentracyjnego w Konstantynowie Łódzkim. Warszawa 22oi8. Andrzej Grzegorczyk, Stereotyp „Niemiec ewangelik“ a sytuacja łódzkich luteranów w latach 19451952, in: Adam Dziurok, Piotr Madajczyk, Sebastian Rosenbaum (Hg.), Władze komunistyczne wobec ludności niemieckiej w Polsce w latach 1945-1989. Warszawa 2016, S. 105-116. Walter Günzel, Unsere jüdischen Lehrer und Schüler, in: Das Lodzer Deutsche Gymnasium im Spannungsfeld, S. 40-48. François Guesnet, Lodzer Juden im 19. Jahrhundert. Ihr Ort in einer multikulturellen Stadtgesell schaft. Leipzig 1997. Niels Gütschow, Ordnungswahn. Architekten planen im „eingedeutschten Osten“ 1939-1945. Gütersloh 2001. Malachi Hacohen, From Empire to Cosmopolitanism: The Central European Jewish Intelligentsia, 1867-1968, in: Jahrbuch des Simon-Dubnow-Instituts 5 (2006), S. 117-133. Georg Hansen (Hg.), Schulpolitik als Volkstumspolitik. Quellen zur Schulpolitik der Besatzer in Polen 1939-1945. Münster, New York 1994. Agnieszka Haska, Hańba! Opowieści o polskiej zdradzie. Warszawa 2018.
460 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Heiko Haumann, Jerzy Skowronek (Hg.), „Der letzte Ritter und erste Bürger im Osten Europas“. Kościuszko, das aufständische Reformpolen und die Verbundenheit zwischen Polen und der Schweiz. Basel, Frankfurt a.M. 1996. Irene Hauser, Dziennik z getta łódzkiego. Das Tagebuch aus dem Lodzer Getto. Hg. v. Ewa Wiatr und Krystyna Radziszewska. Łódź 2019. Albert Hausmann, Der „schmale Hof“ am „Grünen Ring“, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 29 (1983), S. 90-95· Otto Heike, Ernst Leonhardt, 1849-1917. Ein Industrieller als Förderer des deutschen Bildungs wesens in Lodz, in: Fritz Weigelt (Hg.), Von unserer Art: Vom Leben und Wirken deutscher Menschen im Raume von Weichsel und Warthe. Wuppertal 1963, S. 85-88. Otto Heike, Geyer, Louis Ferdinand in: Neue Deutsche Biographie 6 (1964), S. 358 f. [OnlineVersion] URL: www.deutsche-biographie.de/pnd13648o357.html. Otto Heike, Ozorkow, erste Textilstadt in Polen: das Aufbauwerk eingewanderter deutscher Tuchmacher und Weber. Mönchengladbach 1967. Otto Heike, Die deutsche Arbeiterbewegung in Polen 1835-1945. Dortmund 1969. Otto Heike, Leben im deutsch-polnischen Spannungsfeld: Erinnerungen und Einsichten eines deutschen Journalisten aus Lodz. Essen 198g. Jürgen Hensel (Hg.), Polen, Deutsche und Juden in Lodz 1820-1939. Eine schwierige Nachbar schaft. Osnabrück 1999 (= Einzelveröffentlichungen des Deutschen Historischen Instituts Warschau. 1). Mieczysław Hertz, Łódzki Bataljon Robotniczy. Z. А. В. 23. Łódź 1920. Mieczysław Hertz, Łódź w czasie wielkiej wojny. Łódź 1933. Mieczysław Hertz, Bezbronne miasto. Łódź
1914-1918. Łódź 2014 [Erstausgabe: Łódź w czasie wielkiej wojny. Łódź: Seipelt 1933]. Tanja Hetzer, „Deutsche Stunde“. Volksgemeinschaft und Antisemitismus in der politischen Theo logie bei Paul Althaus. München 2009. Gerd Heuberger (Hg.), „Und keiner hat für uns Kaddisch gesagt.“. Deportationen aus Frankfurt am Main 1941 bis 1945. Frankfurt a.M., Basel 2005. Friedrich Hielscher, Fünfzig Jahre unter Deutschen, Hamburg 1954. Andreas R. Hofmann: Imageprobleme einer Antimetropole. Lodz 1900/1930, in: ders., Anna Veronika Wendland (Hg.), Stadt und Öffentlichkeit in Ostmitteleuropa 1900-1939. Beiträge zur Entstehung moderner Urbanität zwischen Berlin, Charkiv, Tallinn und Triest, Stuttgart 2002, s. 235-257· Andreas R. Hofmann, Von der Spekulation zur Intervention. Formen des Arbeiterwohnungsbaus in Lodz und Brünn vor und nach dem Ersten Weltkrieg. In: Janatková, Kozińska-Witt, Wohnen in der Großstadt, S. 225-248. Andreas R. Hofmann, The Biedermanns in the igo5 Revolution. A Case Study in Entrepreneurial riot Management, in: The Slavonic and East European Review 82 (2004), S. 27՜4ց. Adam Hohendorff, Przed karnewałem solidarnościowym, in: Wiesław Maciejowski, Adam Hohendorff, Janusz Mikosik (Hg.), W trybach systemu. Z dziejów łódzkiej opozycji studenckiej w latach ig68-i98g. Warszawa 2016, S. g֊4g.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 461 Karl von Holtei, Schlesische Gedichte. Berlin 1830. Armin Richard Hornberger, Aufgewachsen in Lodz. Kindheitserinnerungen. Berlin 2006. Wilm Hosenfeld, „Ich versuche jeden zu retten“. Das Leben eines deutschen Offiziers in Briefen und Tagebüchern. Hg. v. Thomas Vogel. München 2004. Mariola Hoszowska, Szymon Askenazy i jego korespondencja z Ludwikiem Finklem. Rzeszów 2013. Florian Huber, „Kind, versprich mir, dass du dich erschießt“. Der Untergang der kleinen Leute 1945. Berlin 2015. Adam Idziński, Łódź. Łódź 1969. Ireniusz Ihnatowicz, Z badań nad kapitalem łódzkim na Kaukazie na przełomie XIX і XX wieku, in: Przegląd historyczny 54 (1963), 4, S. 592-610. Agnieszka Iwaszkiewicz, W mojej (nie)pamięci . Opowieści o losach kobiet pochodzenia niemieckiego w Łodzi, in: Andrzej Lech, Krystyna Radziszewska, Andrzej Rykała (Hg.), Społeczność żydowska i niemiecka w Łodzi po 1945 roku. Łódź 2010, S. 102-125. Jarosław Iwaszkiewicz, Spotkanie z Łodzią, in: Odgłosy 21 (1978), 5, S. 11. Joanna Jabłkowska, Ein Grab der armen Leute. Hotel Savoy - Parabel für das Ende des alten Europa oder Lodz-Roman?, in: Wiebke Amthor, Richard Brittnacher (Hg.), Joseph Roth - Zur Modernität des melancholischen Blicks. Berlin, Boston 2012, S. 103-115. Aleksandra Jach (Hg.), Muzeum Sztuki w Łodzi. Monografia. 2 Bde. Łódź 2015. Alena Janatková, Hanna Kozińska-Witt, Wohnen in der Großstadt 1900-1939. Wohnsituation und Modernisierung im europäischen Vergleich. Stuttgart 2006. Julian K. Janczak, Struktura społeczna ludności Łodzi w latach 1820-1918, in: Paweł Samuś (Hg.),
Polacy - Niemcy - Żydzi w Łodzi w XIX-XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy. Łódź 1997, S. 40-69. Maciej Janik [u.a.], Łódź na mapach 1793-1939. Łodź, Warszawa 2012. Zygmunt Janke, W Armii Krajowej w Łodzi i na Śląsku. Warszawa 1969. Anita Halina Janowska, Krzyżówka. Warszawa Յշօւօ. Witold Jamo, Porozumienie łódzkie - 18 lutego 1981 r., in: Lesiakowski, Łódzki strajk studencki, s. 235-247· Witold Jamo, Gierkowska „prosperita“. Łódź w latach 1971-1980. Łódź 2019. Wiktoria Jaskółowska, Rozwój stosunków mieszkaniowych w Łodzi przemysłowej (do 1914 r.), in: Rocznik Łódzki 17 (1973), S. 41-55. Wiktoria Jaskółowska, Rozwój stosunków mieszkaniowych w Łodzi w latach 1918-1968. Łódź 1976. Gotthard Jasper, Paul Althaus (1888-1966): Professor, Prediger und Patriot in seiner Zeit. Göttingen 22oi5Celina Jaworska-Maćkowiak, Tadeusz Maćkowiak, Pomniki łódzkie. Historia w brązie i kamieniu. Łódź 2008. Jerzy Jedlicki, Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują: studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku. Warszawa 1988. Jerzy Jedlicki, Świat zwyrodniały. Lęki i wyroki krytyków nowoczesności. Warszawa 2000. Ewa Kacprzyk, Warunki życia mieszkańców Łodzi 1945-1948. Łódź 2019.
462 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Stanisław Kalabiński, Carat i klasy posiadające w walce z rewolucją 1905-1907 w Królestwie Polskim. Materiały archiwalne. Warszawa 1956. Mariusz Kalczewiak, Polacos in Argentina. Polish Jews, Interwar Migration, and the Emergence of Transatlantic Jewish Culture. Alabamy University Press 2019. Felicja Kalicka, Polskie pieśni rewolucyjne z lat 1918-1939. Warszawa 1950. Felicja Kalicka, Dwa czterdziestolecia mojego życia: wspomnienia 1904-1984. Warszawa 1989. Aleksander Kamiński, Łódź kulturalna - uwagi wstępne, in: Edward Rosset (Hg.), Łódź w latach 1945-1960. Łódź 1962, S. 267-274. Bruno Kamiński, Fear Management. Foreign threats in the postwar Polish propaganda - the influence and the reception of the communist media (1944 -1956). [Diss.] Florence 2016. Łukasz Kamiński, Sprawa zabójstwa Marii Tyrankiewicz, in: Studia Rzeszowskie 5 (1998), S. 109-115. Chaim A. Kaplan, Buch der Agonie. Das Warschauer Tagebuch des Chaim A. Kaplan, hg. v. Abraham I. Katsh. Frankfurt a.M. 1967. Chaim Aron Kaplan, Dziennik 1939. Megila życia. Warszawa 2019. Adolf Kargel, Eduard Kneifel, Deutschtum im Aufbruch. Vom Volkstumskampf der Deutschen im östlichen Wartheland, Leipzig 1942 (Ostdeutsche Heimatbücher, 7). Adolf Kargel, Julian Will. In: Kargel/Kneifel, Deutschtum im Aufbruch, S. 288-293. Adolf Kargel, Lodz und die Familie Steinert, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 5 (1959), S. 71-79. Adolf Kargel, Ernst Leonhardt, ein verdienter Lodzer Industrieller, in: Jahrbuch Weichsel- Warthe 10 (1964), S. 76-83. Adolf Kargel, Adolf Eichler, eine bedeutende Persönlichkeit
des Deutschtums im Osten, in: Jahr buch Weichsel-Warthe 24 (1978), S. 44-48. Karol Hiller 1891-1939. Katalog wystawy. Łódź 1967. Zenobia Karnicka, Janina Ładnowska, Karol Hiller, 1891-1939. Nowe widzenie. Łódź 2002. Grażyna Ewa Karpińska, Aleksandra Krupa-Lawrynowicz, Grembach. Etnograficzny przewodnik po łódzkim osiedlu. Łódź 2019. Władysław Lech Karwacki, Łódź w latach rewolucji 1905-1907. Łódź 1975. Katarzyna Kobro: 1898-1951. Ausstellungskatalog. Köln 1991. Katarzyna Kobro 1898-1951. W setną rocznicę urodzin - katalog wystawy. Łódź 1999. Jizchak Katzenelson, Dos lied vunem ojsgehargetn jidischn volk. Großer Gesang vom aus gerotteten jüdischen Volk. Deutsch v. Wolf Biermann. Köln 1994. Jerzy Krzywik Kaźmierczak, Paskudne lata. Wspomnienia z okupowanej Łodzi. Łódź 2014. Andrzej Kempa, Marek Szukałek (Hg.), Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych. 4 Bde. Łódź 2001-2005. Andrzej Kempa, Polakom, psom i Żydom wstęp wzbroniony, in: Tygiel Kultury 4-6 (2005), www. tygielkultury.eu/4_6_2OO5/aktual/37ram.htm (05.03.2014). Padraic Kenney, The gender of resistance in communist Poland, in: American Historical Review 104,2 (1999). S. 399-425· Padraic Kenney, Budowanie Polski Ludowej. Robotnicy a komuniści 1945-1950. Warszawa 2015. Elga Kern, Vom alten und neuen Polen. Zürich, Leipzig. Stuttgart 1931.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 463 Elga Kern, Maria Piłsudska. Matka marszałka. Wizerunek życia. Warszawa 1935. Wolfgang Kessler, Lodz nach Lodz. Beobachtungen zu Erinnerung und Gedächtnis der Deutschen aus Lodz nach 1945, in: Dyroff, Lodz jenseits von Fabriken, Wildwest und Provinz, S. 151-169. Lucjan Kieszczyński, Pamiętnik z lat młodzieńczych, wrzesień 1936-styczeń 1945. (Pamiętnik młodego robotnika). 2 Bde. Warszawa 1996. Kamil Kijek, Dzieci modernizmu. Świadomość, kultura i socjalizacja polityczna młodzieży żydowskiej w II Rzeczypospolitej. Wrocław 2017. Marta Kijowska, Kurier der Erinnerung. Das Leben des Jan Karski. München 2014. Dong-Woon Kim, J. P. Coats in Tsarist Russia, 1889-1917, in: Business History Review, 69 (1995), 4, S. 4θ5֊493· Kinder des Holocaust sprechen. Lebensberichte. Leipzig 1995. Heinz Kindermann, Rufe über Grenzen. Antlitz und Lebensraum der Grenz- und Ausländs deutschen in ihrer Dichtung. Berlin 1938. Walter Kindermann, Flug nach Moskau. Der persönliche Dolmetscher des Bundeskanzlers berichtet über die entscheidenden Tage der österreichischen Staatsvertragsverhandlungen, 11.-15. April. Wien 1955. Włodzimierz Kirchner, Walka z nędzą na Bałutach. Łódź 1901. Tomasz Kizwalter, Polska nowoczesność. Genealogia. Warszawa 2020. Peter Klein, Die „Gettoverwaltung Litzmannstadt“ 1940-1944. Eine Dienststelle im Spannungsfeld von Kommunalbürokratie und staatlicher Verfolgungspolitik. Hamburg 2009. Peter Klein, Kulmhof/Chelmno. In: Wolfgang Benz, Barbara Distel (Hg.), Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager. Bd 8:
Riga, Warschau, Vaivara, Kaunas, Płaszów, Kulmhof/Chełmno, Bełżec, Sobibór, Treblinka. München 2008, S. 301-328. Alfred Kleindienst, Die „Litzmannstädter evangelische Kirche im Wartheland“ und die Kontinuität der evangelisch-augsburgischen Kirche, in: Zeitschrift für Ostforschung 13 (196g), S. 447-474. Alfred Kleindienst, Oskar Wagner, Der Protestantismus in der Republik Polen 1918/19 bis 1939 im Spannungsfeld von Nationalitätenpolitik und Staatskirchenrecht, kirchlicher und nationaler Gegensätze. Marburg/L. 1985. Konrad Klejsa, Waldemar Ludwisiak, Marian Wimmer i niedopowiedziane początki Szkoły Filmowej wŁodzi, in: Barbara Giza (Hg.), Archiwa w współczesnych badaniach filmoznawczych. Warszawa 2020, S. 177-234. Antonina Kłoskowska, Rodzina włókniarzy łódzkich, in: Edward Rosset (Hg.), Włókniarze łódzcy. Monografia. Łódź 1966, S. 446-459. Kurt Klötzner, Die Lodzer Textilindustrie in der Krise. Łódź 1936. Aleksander Klugman, Czy w Łodzi mieszkali kiedyś Żydzi?, in: Tygiel Kultury (2002), 1-3, S. 30-38. Aleksander und Tosia Klugman, Huśtawka we dwoje. a droga wiodła przez Łódź. Łódź 2004. Adolf Kneifel, Die Pastoren der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen. Eging 1967. Adolf Kneifel, Die Evangelische Kirche im Wartheland-Ost (Łódź). Ihr Aufbau und ihre Aus einandersetzung mit dem Nationalsozialismus 1939-1945. Vierkirchen 1976. Adolf Kneifel, Bischof Dr. Julius Bursche. Sein Leben und seine Tätigkeit 1862-1942. Vierkirchen [1980].
464 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Adolf Kneifel, Das Werden und Wachsen der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen 15171939· Vierkirchen 1988. Leszek Kołakowski, Wspomnienie o profesor Iji Lazari-Pawłowskiej, in: Etyka 28 (1995), S. 12. Bronisława Kopczyńska-Jaworska, Krzysztof Woźniak, Łódzcy Luteranie: społeczność i jej organizacja. Łódź 2002. Georgij K. Korolko, Operacja łódzka 1914. Najciekawsza batalia pierwszej wojny światowej. Oświęcim 2014. Beate Kosmala, Lodzer Juden und Deutsche im Jahr 1933. Die Rezeption der nationalsozialistischen Machtübernahme in Deutschland und ihre Wirkung auf das Verhältnis von jüdischer und deutscher Minderheit, in: Hensel, Polen, Deutsche und Juden, S. 237-245. Andreas Kossert, „Nieprzejednane sprzeczności?“ Napięcia narodowe w protestantyzmie łódzkim w latach 1918-1939. In: Bogusław Milerski/Krzysztof Woźniak (Hg.), Przeszłość przyszłości. Z dziejów luteranizmu w Łodzi i regionie. Łódź 1998, S. 151-174. Oskar Kossmann, Lodz. Eine historisch-geographische Analyse. Würzburg 1966. Oskar Kossmann, Ein Lodzer Heimatbuch. Geschichte und Geschichten aus Stadt und Land. Nürnberg 1967. Marek Koter, Geneza układu przestrzennego Łodzi przemysłowej. Warszawa 1969. Jan Kott, Przyczynek do biografii. Londyn 1990. Karol Kotula, Od marzeń do ich spełnienia. Wspomnienia z lat 1884-1951. Bielsko-Biała 1998. Krzysztof R. Kowalczyński, Łódź 1915-1918. Czas głodu i nadziei. Łódź 2014. Janina Krakowiak, Od Fiszera do „Pegaza“: 123 lata łódzkiej księgarni. Księgarnie łódzkie okresu międzywojennego. Łódź 2005. Daniela Kraus /Robert Parzer, Die
nationalsozialistische Rasse- und Volkstumspolitik des „Lebens born e.V.“ im östlichen Europa, in: Burkhard Olschowsky, Ingo Loose, Nationalsozialismus und Regionalbewusstsein im östlichen Europa. Oldenburg 2016, S. 291-304. Tamara Krawchenko, Jaromir Haine, Aligning policy incentives and establishing governance for „shrinking“ cities: a profile of Łódź, Poland, in: Studia Miejskie, 26 (2017), S. 51-64. Bernd Krebs, Nationale Identität und kirchliche Selbstbehauptung. Julius Bursche und die Aus einandersetzungen um Auftrag und Weg des Protestantismus in Polen 1917-1939. NeukirchenVluyn 1993. Benno Kroll, Anita Fritsche, Tak było. Wspomnienia łódzkiego Volksdeutscha. Łódź 2010. Markus Krzoska, Der „Bromberger Blutsonntag“ 1939. Kontroversen und Forschungsergebnisse. In: Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte 60 (2012), 2, S. 237-248. Grzegorz Krzywiec, Czy państwo w Polsce pomajowym było czynnikiem antyżydowskim (19261939)? Stan badań i perspektywy badawcze, imjanusz Żarnowski (Hg.), Państwo i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa 2014 (Metamorfozy społeczne, 8), S. 369-388. Piotr Kulesza, Anna Michalska, Michał Koliński, Łódzkie kina. Od Bałtyku do Tatr. Łódź 2015. Księga adresowa Miasta Łodzi i województwa łódzkiego. Rocznik 1937-1939. Łódź 1939. Księga pamiątkowa dziesięciolecia Samorządu miasta Łodzi 1919-1929. Łódź 1930. Jacek Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik, Księga fabryk Łodzi. Łódź 2009.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 465 Monika Kucner (Hg.), Literackie i nieliterackie obrazy miasta. Łódź przełomi wieków oczami niemieckojęzycznego autora - Carla Heinricha Schultza. Łódź 2011. Monika Kucner, Prasa łódzka wobec kwestii niemieckiej w latach 1945-1947 i jej rola w kształtowaniu opinii społecznej, in: Lech, Społeczność żydowska i niemiecka, S. 230-244. Monika Kucner, Krystyna Radziszewska, Miasto w mojej pamięci. Powojenne wspomnienia Niemców z Łodzi. Łódź 2014. Monika Kucner, Jörg Riecke (Hg.), Literatura w cieniu fabrycznych kominów. Literatur im Schatten der Fabrikschornsteine. Łódź 2018. Krzysztof A. Kuczyński, Łódzkie lata niemieckiego geografa. O Eugenie Oskarze Kossmannie, in: Niemcy w dziejach Łodzi do 1945, S. 117-165. Witold Kula, Charakter społeczno-gospodarczy miast powiatu łódzkiego i łęczyckiego 1807-1869, in: Studia z Historii Społeczno-gospodarczej XIX i XX wieku 31/32 (2019), S. 29-380. Heinrich Kunstmann, Die Rückkehr des Witold Gombrowicz nach Europa. Aus den Anfängen seiner deutschen Rezeption, in: Andreas Lawaty, Marek Zybura (Hg.), Gombrowicz in Europa. Deutsch-polnische Versuche einer kulturellen Verortung. Wiesbaden 2006 (Veröffentlichungen des Nordost-Instituts, 2), S. 81-115. Artur Kuprianis, Ewelina Ślązak (Hg.), Rok 1939 w Łodzi i w województwie łódzkim. Losy ludności cywilnej. Łódź, Warszawa 2020. Wanda Kuźko, Biedermannowie. Dzieje rodziny i fortuny, 1730-1945. Łódź 2000. Bartosz Kwieciński, Ziemia obiecana Wajdy według Reymonta: film o niespełnionych obietnicach, in: Tadeusz Lubelski (Hg.), Od Mickiewicza do Masłowskiej:
Adaptacje filmowe literatury polskiej. Kraków 2014, S. 96-113. Julian Kwiek, Nie chcemy Żydów u siebie. Przejawy wrogości wobec Żydów w latach 1944-1947. Warszawa 2021. Małgorzata Łapa, Krwiopijcy czy filantropi? O społecznej działalności łódzkich przedsiębiorstw w XIX wieku, in: Kronika miasta Łodzi (2020) 1(88), S. 23-35. Beata Lakeberg, Die deutsche Minderheitenpresse in Polen 1918-1939 und ihr Polen- und Juden bild. Frankfurt a.M. 2010. Ludwik Landau, Kronika lat wojny i okupacji. 2 Bde. Warszawa 1962. Arnold Lassotta, Die Textilindustrie: „. der nächst Nahrung und Wohnung wichtigste Verbrauchs güterzweig“. www.lwl.org/aufbau-west/LWL/Kultur/Aufbau_West/wiederaufbau/textilindustrie/textil/index_html.html#neuordnung. Andreas Lawaty, Das Erinnern einer kulturellen Nachbarschaft. Andrzej Brauns „Hundsfeld“ (1997) im Lodz vor 1939, in: Edward Bialek (Hg.), Literatur im Zeugenstand: Beiträge zur deutschsprachigen Literatur- und Kulturgeschichte. Festschrift zum 65. Geburtstag von Hubert Orlowski, Frankfurt a.M. 2002, S. 101-110. Olgierd Ławrynowicz, Czas po egzekucji. Z badań nad lokalizacją pochówku ofiar zbrodni zgierskiej w lesie lućmierskim, in: Janusz Wróbel (Hg.), „Dziś za jednego Niemca śmierć poniesie 50 Polaków“. Łódź 2013, S. 111-134.
466 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Andrzej de Lazari, Moja „rosyjskość“, in: Materiały z II Międzynarodowej Konferencji Popularnonaukowej „Rosyjska spuścizna kulturalno-naukowa w Polsce“, Łódź, 28-29 maja 2011. Warszawa 2011, S. 32-35. Gerda Leber-Hagenau, Zwischen deutscher und polnischer Literatur - als Schülerin des Lodzer Deutschen Gymnasiums, in: Wiik, Niemcy, S. 159-169. Andrzej Lech, Krystyna Radziszewska, Andrzej Rykała (Hg.), Społeczność żydowska i niemiecka w Łodzi po 1945 roku. Łódź 2010. Silvester Lechner (Hg.), Schönes, schreckliches Ulm. Ulm 1996. Witold Leder, Stefan Leder, Czerwona nić. Ze wspomnień i prac rodziny Lederów. Warszawa 2005. Wiktor Lemiesz, Strzał przed fabryką Biedermanna. Opowieść dokumentarna. Łódź 1964. Markus Leniger, Nationalsozialistische „Volkstumsarbeit“ und Umsiedlungspolitik 1933-1945. Von der Minderheitenbetreuung zur Siedlerauslese. Berlin 2006. Krzysztof Lesiakowski, Strajki robotnicze w Łodzi 1945-1976. Łódź 2008. Krzysztof Lesiakowski, Życie polityczne w Łodzi w 1945 r., in: Żelazko, Rok 1945 w Łodzi, S. 69-95. Krzysztof Lesiakowski, Z dziejów Zagłady w Kraju Warty: losy ludności żydowskiej w Sieradzu 1939-1942, in: Pamięć i sprawiediwość 13/1 (2014), S. 247-266. Krzysztof Lesiakowski, Tajne nauczanie w okupowanej Łodzi (1939-1945) - organizacja, ludzie, znaczenie, in: Toborek/Trębacz, Łódź pod okupacją, S. 291-310. Krzysztof Lesiakowski (Hg.), Łódzki strajk studencki styczeń - luty 1981. Spojrzenie po latach. Łódź, Warszawa 2014. Krzysztof Lesiakowski, Poland, Bistona, Kalina, czyli Gierkowska modernizacja łódzkiego przemysłu
- ambitne zamierzenia i dyskusyjne efekty, ín: Kronika miasta Łodzi (2020), 1(88), s. 137-148. Bolesław Lesman, Recepta na miliony. Z dziejów rodu Konów. 11967 Łódź 22oiy. Jerzy Lewiński, Proces Hansa Biebowa. Zagłada getta łódzkiego. (Akta stenogramy sądowe). Warszawa 1987.2i999Richard D. Lewis, Labor-Management. Conflict in Russian Poland. The Lodz Lockout of 1906-1907, in: East European Quarterly 7/4 (1973/74), S. 413-434. Anna Lewkowska, Wojciech Walczak, Zabytkowe cmentarze i mogiły w Polsce. Województwo łódzkie / na podstawie kart cmentarzy i wizji terenowych. Warszawa 1996. Dariusz Libionka, Der polnische Untergrundstaat und die Vernichtung der Juden in den ein gegliederten Gebieten, in: Jacek Andrzej Młynarczyk, Jochen Böhler, Der Judenmord in den eingegliederten Gebieten 1939-1945. Osnabrück 2010, S. 369-388. Gero Lietz, „Im Garten der Wandalen“. Ortsnamenänderungen im Reichsgau Wartheland 1939- 1945, in: Convivium. Germanistisches Jahrbuch Polen. Bonn 2001, S. 9-54. Roman Ligarski, W kleszczach totalitaryzmów. Księdza Romana Gradolewskíego i ojca Jacka Koszyckiego życiorysy niedopowiedziane. Warszawa 2017. Uwe Lindemann, Der Krake. Geschichte und Gegenwart einer politischen Leitmetapher. Berlin 2021. Piotr Lipiński, Michal Matys, Podwójne życie Włady Bytomskiej, in: Piotr Lipiński, Michał Matys, Absurdy PRL-u. Warszawa 2014, S. 95-113.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 467 Rywka Lipszyc, Dziennik z getta łódzkiego. Bearb. v. Ewa Wiatr. Kraków Budapest 2017. Mikołaj Lisiecki, Kształcenie kadr w Łódzkim szkolnictwie wyższym, in: Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica 130 (1993), S. 27-45. Stanisław Liszewski, Łódź. A monograph of the city. Łódź 2009. Łódź w walce i pracy. Łódź 1954. Łódź w walce o wolność, red. I. Orłowska, Łódź 1947. Łódź w 20-leciu PRL. Łódź 1964. Łódź 1939-1945. Hitlerowska polityka eksterminacyjna. Łódź 1986. The Lodzer Centre in Melbourne, 1953-1974. Melbourne 1974. Lodzsher yizker-bukh. Aroysgegebn fun Fareynikțn rețungs-komițeț far der shțoț Lodzsh. Nyu York 1943 digitalc0llecti0ns.nypl.0rg/items/dd3c2020-6635-0133-c19f-00505686a51c. Ingo Loose, Kredite für NS-Verbrechen. Die deutschen Kreditinstitute in Polen und die Aus raubung der polnischen und jüdischen Bevölkerung 1939-1945. München 2007 (= Studien zur Zeitgeschichte, 75). Ingo Loose, Thomas Lutz (Hg.), Berliner Juden im Getto Litzmannstadt 1941-1944. Ein Gedenk buch. Berlin, Łódź 2009. Andrea Löw, Juden im Getto Litzmannstadt. Lebensbedingungen, Selbstwahrnehmung, Ver halten. Göttingen 2006. Andrea Löw, Documenting as a „Passion and Obsession“. Photographs from the Lodz (Litzmannstadt) Ghetto, in: Central European History 48 (2015), S. 387-404. Andrea Löw, Tagebücher aus dem Ghetto Litzmannstadt: Autoren, Themen, Funktion. In: Frank Bajohr, Sybille Steinbacher (Hg.).Zeugnis ablegen bis zum letzten“: Tagebücher und persön liche Zeugnisse aus der Zeit des Nationalsozialismus und des Holocaust. Göttingen 2015
(Dachauer Symposien zur Zeitgeschichte, 15), S. 142-163. Andrea Löw, Ordnungsdienst im Getto Litzmannstadt, in: Samuś/Puś, Fenomen getta, S. 155-167. Andrea Löw, Das Getto in Lodz/Litzmannstadt und seine Enzyklopädie - eine historische Ein führung, in: Bopp, Enzyklopädie, S. 338-348. Czesław Łuczak (Hg.), Położenie ludności polskiej w tzw. Kraju Warty w okresie hitlerowskiej okupacji. Poznań 1990 (Documenta Occupationis, 13). Maria Łukowska, Mit lodzermenscha a rzeczywistość dawnej i współczesnej Łodzi, in: Irena Bukowska-Floreńska (Hg.), Symbole kulturowe, komunikacja społeczna, społeczności regionalne. Studia. Katowice 1995, S. 119-133. Maria A. Łukowska, Fabrykant łódzki we wspomnieniach robotników. Łódź 2007. Róża Luksemburg, Listy do Leona Jogichesa-Tyszki, Bd. 3, Warszawa 1971. Grigorij I. Lur’ie, Krasnaja Lodz'. Moskva 1934. Rosa Luxemburg, Die industrielle Entwicklung Polens. Leipzig 1898. Rosa Luxemburg, Gesammelte Schriften, Bd. 3, Berlin 1973. Andrzej Machejek (Hg.), Imperium rodziny Poznańskich w Łodzi. Łódź 2010. Wiesław Maciejowski, Adam Hohendorff, Janusz Mikosik (Hg.), W trybach systemu. Z dziejów łódzkiej opozycji studenckiej w latach 1968-1989. Warszawa 2016.
468 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Roman Macyra, Prasa konspiracyjna w Kraju Warty w latach 1939-1945· Poznań 2006. Marata Madejska, Aleja wlókniarek. Wołowiec 2018. Marta Madejska, Maria Przedborska - kolejne poszlaki w śledztwie, in: alejawlokniarek.wordpress. com/2017/05/30/maria-przedborska-kolejne-poszlaki-w-sledztwie/. Diemut Majer, „Fremdvölkische“ im Dritten Reich ֊ ein Beitrag zur nationalsozialistischen Rechts setzung und Rechtspraxis in Verwaltung und Justiz unter besonderer Berücksichtigung der ein gegliederten Ostgebiete und des Generalgouvernements. Boppard am Rhein 1981. Ryszard Małecki, Pod herbem Wandalów. Warszawa 1985. Klaus-Michael Mallmann, Jochen Böhler, Jürgen Matthäus, Einsatzgruppen in Polen. Darstellung und Dokumentation. Darmstadt 2008. Aleksander Margolis, Gruźlica w Łodzi. Studium epidemiologiczno-statystyczne. Łódź 1932. Alina Margolis-Edelman, Als das Getto brannte, versus-online.de/als-das-ghetto-brannte/. Horst Markgraf, Deutsche Presse in Lodz, in: Kargel/Kneifel, Deutschtum im Aufbruch, S. 216-220. Wiktor Marzec, Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne. Łódź, Kraków 2016. Wiktor Marzec, What Bears Whiteness of the Failed Revolution, TheRiseof Political Antisemitism during the 1905/07 Revolution in the Kingdom of Poland, in: Eastern European Politics and Societies 30 (2016), 1, S. 189-213. Wiktor Marzec, Die Revolution 1905 bis 1907 im Königreich Polen - von der Arbeiterrevolte zur nationalen Reaktion, in: Arbeit - Bewegung - Geschichte: Zeitschrift für Historische Studien 15 (2016), 3, S. 27-46.
Melita Maschmann, Fazit. Kein Rechtfertigungsversuch. Stuttgart 1963. Rafał Matyja, Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością. Kraków 2021. Zbigniew Mazur (Hg.), Raporty z ziem wcielonych do III Rzeszy (1942-1944). Poznań 2004. John P. Mc Kay, Pioneers for Profit: Foreign Entrepreneurship and Russian Industrialization, 1885- 1918. Chicago, London 1970. Lucjan Meissner, Die deutschen Gegner des Nationalsozialismus in Lodz 1933-1939, in: Ders., Georg Pawłowski (Hg.), Studien und Forschung zur Deutschland- und Österreichkunde in Polen. Warszawa 2011, S. 354-384. Lucjan Meissner, Na pograniczu „Ostforschung“. Przyczynek do historycznego pisarstwa i biografii politycznej Ottona Heike, in: Konferencja Naukowa Komisji do Spraw Historii Niemców w Polsce i Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego pn. „Otto Heike (1901-1990) jako historyk“. Łódź, 18 listopada 2002 r. Herne 2004, S. 23-41. Ewa Mianowska, Krzysztof Tylski, Strajki łódzkie w lutym 1971. Geneza, przebieg i reakcje władz. Warszawa, Łódź 2008. Marek Michalik, Zbigniew Zakrzewski „Bryła“ (Szkic biograficzny), in: Zeszyty Historyczne. WiN-u 7 (1995), S. 41-57· Halina Michalska [u.a.], Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945. Polegle i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej. Warszawa 1988.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 469 Joanna B. Michlic, Łódź in the Post-communist Era: In Search of a New Identity. (Center for European Studies Program on Eastern and Central Europe Working Paper Series, 65), aei.pitt. edu/9153/i/Michlic.pdf. Gryzelda Missalowa (Hg.), Studia nad powstaniem łódzkiego okręgu przemysłowego w 1.1815- 1870. 3 Bde. Łódź 1964-1975. Ludwig Moos, Die Phönix-Stadt. Die Revitalisierung eines alten Industriestandorts, in: thelink. berlin/2017/03/lodz-polen-manufaktura-ludwig-moos/. Josef Moser, Arbeiterleben in Deutschland, 1900-1970. Frankfurt a.M. 1984. Robert Moses Shapiro, Diaries and Memoirs from the Lodz Ghetto in Yiddish and Hebrew, in: ders. (Hg.), Holocaust Chronicles. Individualizing the Holocaust through Diaries and Other Contemporaneous Personal Acconts. Hoboken 1999, S. 95-115. Arnold Mostowicz, Żółta gwiazda i czerwony krzyż. Warszawa 1988. Arnold Mostowicz, Alltagsleben im Getto. Die Perspektive der Eingeschlosenen, in: Doron Kiesel (Hg.), „Wer zum Leben, wer zum Tod.“. Strategien jüdischen Überlebens im Ghetto. Frankfurt a.M, New York 1992, S. 37-50. Ludwik Mroczka, Die Berufs- und Sozialstruktur der wichtigsten ethnischen Gruppen in Lodz und ihre Entwicklung in den Jahren 1918-1939, in: Hensel, Polen, Deutsche und Juden, S. 45-66. Krzysztof Waldemar Mucha, Obóz narodowy w Łódzkiem w latach 1926-1939. Łódź 2009. Eduard Mühle, Breslau. Geschichte einer europäischen Metropole. Köln 2015. August Müller, Tendenziöse Vergangenheitsbewältigung, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 11 (1965), S. 28-37. Hubert Müller-Schwanneke (Hg.), Rufer des
Ostens. Posen 1941. Jerzy Myśliński, Opinia publiczna wobec „buntu łódzkiego“ w roku 1892, in: Paweł Samuś (Hg.), „Bunt łódzki“ 1892 roku. Łódź 1993, S. 69-86. Maria Nartonowicz-Kot, Sprawa pomnika Tadeusza Kościuszki w okresie międzywojennym w Łodzi, in: Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica 3 (1981), S. 103-115. Maria Nartonowicz-Kot, Oblicze polityczne samorządu miejskiego w Łodzi w latach 1919-1939, in: Rocznik Łódzki 31 (1982), S. 99-130. Maria Nartonowicz-Kot, Barbara Wachowska (15 XI1929-2 H 2005), in: Rocznik Łódzki, 52 (2005), S. 325· Peter [E.] Nasarski, Wandervogel und Wandergruppe am Lodzer deutschen Gymnasium, in: Das Lodzer deutsche Gymnasium. Gedenkschrift 1956, S. 87-93. Peter E. Nasarski, Deutsche Jugendbewegung und Jugendarbeit in Polen. Würzburg 1957. Peter Nasarski, Die deutsche Volksgruppe in Polen im Spiegel polnischer Legenden und Polizei berichte, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 12 (1966), S. 32-41. Peter E. Nasarski (Hg.): Wege zum Nachbarn. Deutsche aus Polen - Mittler zwischen zwei Völkern, Bielefeld 1974. Peter E. Nasarski (Hg.), Das Lodzer Deutsche Gymnasium im Spannungsfeld zwischen Schicksal und Erbe. Berlin, Bonn 1981.
470 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Peter E. Nasarski (Hg.), Lodz. „Gelobtes Land“. Von deutscher Tuchmachersiedlung zur Textil metropole im Osten. Dokumente und Erinnerungen, Berlin 1988. Markus Nesselrodt, Dem Holocaust entkommen. Polnischejuden in der Sowjetunion 1939-1946. Berlin 2019 (Europäisch-Jüdische Studien, 44). Niedopowiedziana historia. Karty pocztowe z getta łódzkiego. Untold history. Postcards from Łódź Ghetto. Łódź 2015. Ewa Niedźwiecka, Łódź w PRL-u. Opowieść o życiu miasta. Łódź 2011. Sabrina Nowack, Sicherheitsrisiko NS-Belastung: Personalüberprüfungen im Bundesnachrichten dienst in den ідбоег-Jahren. Berlin 2016. Maria Nowacka, Radogoszcz. Łódź 1949. Sławomir Μ. Nowinowski (Hg.), Marzec 1968 w Łodzi. Łódź 2010. Sławomir Μ. Nowinowski, „To błoto nas nie ubrudzi, lecz ich samych“. Przyczynek do dziej ów prasy łódzkiej w Marcu '68, in: „Należę do polskiej szkoły historycznej“. Studia i szkice ofiarowane prof. J akubowi Goldbergowi z okazji odnowienia doktoratu na UŁ. Łódź 2010, S. 129-147. Emanuel Nowogródzki, Żydowska Partia Robotnicza Bund w Polsce, 1915-1939, Warszawa 2001. Georg Oberländer, Władysław Głuchowski - ein aufrechter Mentor und Mittler, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 38 (1992), S. 86-91. Obóz dla dzieci - Jugendverwahrlager w Łodzi, przy ul. Przemysłowej, Muzeum Historii Ruchu Robotniczego w Łodzi, Łódź 1971. Leszek Olejnik, Z dziejów prasy łódzkiej. „Kurier Łódzki“ i „Echo“, wydawnictwa Jana Stypułkowskiego (1919-1939), in: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 52 (1993), S. 143-163· Leszek Olejnik, Środowisko dziennikarskie w
Łodzi (1918-1939). Problemy koegzystencji trzech grup narodowościowych, in: Samuś Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi, S. 386-401. Leszek Olejnik, Łódź wielonarodowa w pierwszych latach po II wojnie narodowej, in: Rocznik ■ Łódzki 45 (1998), S. 185-210. Leszek Olejnik, NSZZ „Solidarność“ w Łodzi - powstanie i główne kierunki działalności, in: Krzysztof Lesiakowski (Hg.), Opozycja i opór społeczny w Łodzi 1956-1981. Warszawa 2003, S. 92-109. Leszek Olejnik, Zdrajcy narodu? Losy volksdeutschów w Polsce po II wojnie światowej. Warszawa 2006. Leszek Olejnik, Łódź jako centrum społeczności żydowskiej w Polsce (1945-1949), in: Paweł Samuś, Wiesław Puś (Hg.), Fenomen getta łódzkiego 1940-1944. Łódź 2006, S. 407-420. Leszek Olejnik, Struktury życia społeczno-politycznego łódzkich Żydów w latach 1945-1950, in: Lech, Społeczność żydowska i niemiecka, S. 139-162. Leszek Olejnik, Dekada Solidarności. Łódź w latach 1980-1989. Łódź 2020. Hubert Orłowski, Joseph Roth und Józef Wittlin oder das ungleiche Dioskurenpaar, in: Komparatistik. Theoretische Überlegungen und südosteuropäische Wechselseitigkeit. Fest schrift für Zoran Konstantinovič, hg. v. Friedrun Rinner u. Klaus Zerinschek, Heidelberg 1981, S. 443-448.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 471 Hubert Orłowski, Zwischen Ausgrenzung und Toleranz. Zur Kategorie „Leistungspole“ im Dritten Reich, in: Alois Wierlacher, Georg Stötzel (Hg.), Blickwinkel. Kulturelle Optik und inter kulturelle Gegenstandskonstitution. München 1996, S. 735-742. Piotr Ossowski, Przemysław Stępień, Prasa zagraniczna wobec strajku studenckiego (styczeń łuty 1981), in: Lesiakowski, Łódzki strajk studencki, S. 313-333. Piotr Ossowski, Czerwona Michalina. Michalina Tatarkówna-Majkowska. Prządka - działaczka łodzianka. Łódź 2017. Artur Ossowski, Proces Eugenii Pol a historia Polen-Jugendverwahrlager, in: Toborek/Trębacz, Łódź pod okupacją, S. 341-375. Der Osten des Warthelandes. Hg. anlässlich der Heimatschau in Litzmannstadt. Litzmannstadt [1941]· Jana Osterkamp / Martin Schulze Wessel (Hg.), Exploring Loyalty. Göttingen 2017 (Veröffent lichungen des Collegium Carolinum, 136). Elżbieta Ostrowska, Vanishing women. Łódź women textile workers in Polish documentary cinema, in: Studies in Documentary Film, 11/2, S. 121-140. Tadeusz Pabin, Chłopak z Przędzalnianej. Wspomnienia z Łodzi 1939-1952. Łódź 2014. Pamjatnaja knižka Petrokowskoj gubiernij na 1904 god. Petrokov 1904. Shana Penn, Solidarity’s secret: the women who defeated Communism in Poland. Ann Arbor 2005. Sally Perel, Ich war Hitlerjunge Salomon. Berlin 1992. Katarzyna Person, Hersz Wasser; Sekretarz Archiwum, in: Zagłada Żydów, 10/1 (2014), S. 297-303. Gertrud Pickhan, „Gegen den Strom“. Der Allgemeine Jüdische Arbeiterbund „Bund“ in Polen 1918-1939, Stuttgart, München 2001 (Schriften des Simon-Dubnow-
Instituts, 1). Gertrud Pickhan, Maximilian Preisler, Von Hitler vertrieben, von Stalin verfolgt. Der Jazzmusiker Eddie Rosner. Berlin 2010. Bianka Pietrow-Ennker, Wirtschaftsbürger und Bürgerlichkeit im Königreich Polen: das Bei spiel von Lodz, dem „Manchester des Ostens“, in: Geschichte und Gesellschaft 31 (2005), 2, S. 169-202. Ewelina Pietruszka, Pomnik wdzięczności Armii Czerwonej w Łodzi, in: Żelazko, Rok 1945 w Łodzi, S. 323-35Յ· Jacek Pietrzak, Polska konspiracja polityczna w Łodzi 1939-1945. Zarys problematyki, in: Toborek/ Trębacz, Łódź pod okupacją, S. 207-223. Sebastian Pilarski (Hg.), Procesy polityczne działaczy NSZZ „Solidarność“ w Łodzi w okresie Stanu Wojennego. Łódź 2013. Francis Pine, From Production to Consumption in Post-Socialism?, in: Michal Buchowski (Hg.), Poland beyond Communism. „Transition“ in Critical Perspective. Freiburg/Schweiz 2001 (Studie Ethnografica Friburgensia, 25), 209-223. Joanna Podolska, Jakub Wiewiórski, Spacerownik. Łódź filmowa. Łódź 2010. Joanna Podolska, Spacerownik. Cmentarz Żydowski w Łodzi. Łódź 2010. Valentin Polcuch, „Theo, wir fahr’n nach Lodz“, in: Peter E. Nasarski (Hg.), Lodz. „Gelobtes Land“. Von deutscher Tuchmachersiedlung zur Textilmetropole im Osten. Dokumente und Erinnerungen, Berlin 1988, S. 13-14.
472 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Monika Polit, „Meine jüdische Seele furchtet den Tag des Gerichts nicht“. Mordechaj Chaim Rumkowski - Wahrheit und Legende. Osnabrück 2018 (Klio in Polen, 18). Polski Słownik Biograficzny. Kraków 1935Jakub Poznański, Dziennik z łódzkiego getta. Warszawa 2002. Jakub Poznański, Tagebuch aus dem Ghetto Litzmannstadt, hg. v. Ingo Loose. Berlin 2011. Werner Präg/Wolfgang Jacobmeyer (Hg.), Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939-1945. Stuttgart 1975 (Quellen und Darstellungen zur Zeitgeschichte, 20). Hans Preuschoff, Journalist im Dritten Reich. Münster 1987. Leszek Próchniak, NSZZ „Solidarność“ Region Ziemia Łódzka 1980-1990, in: Łukasz Kamiński/ Grzegorz Waligóra, Solidarność 1980-1989. Bd. 4 Polska Zachodnia. Warszawa 2010, S. 105-239. Leszek Próchniak (Hg.), Pospolite ruszenie. Relacje działaczy i współpracowników „Solidarności“ w Łodzi 1980-1981. Łódź 2011. Leszek Próchniak, Sławomir Μ. Nowinowski, Magdalena Filip (Hg.), Niezależność kosztuje najwięcej. Relacje uczestników opozycji demokratycznej w Łodzi 1976-1980. Łódź 2008. Bolesław Prus, Kroniki. Wybór, hg. v. Stanisław Fita. Warszawa 1987. Milena Przybysz, Kościół rzymskokatolicki w Łodzi w latach 1945-1956. Łódź 2007. Wiesław Puś, Stefan Pytlas, Dzieje Łódzkich Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju „Uniontex“ (d. Zjednoczonych Zakładów K. Scheiblera i. L. Grohmana) w latach 18271977· Warszawa 1979. Wiesław Puś, Die Berufs- und Sozialstruktur der wichtigsten ethnischen Gruppen in Lodz und ihre Entwicklung in den Jahren 1820-1914, in: Hensel,
Polen, Deutsche und Juden in Lodz, S. 33-44. Wiesław Puś, Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793-1914. Łódź 1998. Stefan Pytlas, Die Beziehungen zwischen jüdischen und christlichen Unternehmern in Lodz bis 1914, in: Hensel, Polen, Deutsche und Juden, S. 131-138. Stefan Pytlas, Problemy asymilacji i polonizacji społeczności niemieckiej w Łodzi do 1914 r., in: Marian Wiik (Hg.), Niemcy w Łodzi do 1939 roku. Łódź 1996, S. 13-20. Tomasz Rabant, Antypolska działalność niemieckiej służby dyplomatycznej i konsularnej w Polsce w przededniu II wojny światowej oraz jej ewakuacja i likwidacja, in: Pamięć i Sprawiedliwość 1 (9) (2006), S. 199-215. Doron Rabinovici, Instanzen der Ohnmacht. Wien 1938-1945. Der Weg zum Juderat. Frankfurt a.M. 2000. Krystyna Radziszewska (Hg.), Niemieckimi śladami po „Ziemi obiecanej“. Auf deutschen Spuren im,Gelobten Land'. Łódź 1997. Krystyna Radziszewska (Hg.), Gdzie są Niemcy z tamtych lat? Wspomnienia łódzkich Niemców. Sag mir, wo die Deutschen sind. Erinnerung der Lodzer Deutschen. Łódź 1999. Krystyna Radziszewska (Hg.), Tonąca Łódź (lata 1939-1945). Das sinkende Boot (der Zeitraum 1939-1945)· Łódź 2002. Krystyna Radziszewska, Niemcy łódzcy. Die Lodzer Deutschen. Łódź 2005. Krystyna Radziszewska, Dzieci i młodzież w Litzmannstadt Getto, in: Dariusz Leśnikowski (Hg.), Wżarł sie we mnie ból. Próby literackie Abrama Cytryna. Łódź 2009, S. 11-22.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 473 Krystyna Radziszewska, Twórczość dzieci w zamkniętej dzielnicy żydowskiej, in: Dariusz Leśnikowski (Hg.), Wżarł sie we mnie ból . Próby literackie Abrama Cytryna. Łódź 2009, S. 23-30. Krystyna Radziszewska, Środowisko literackie łódzkich Żydów 1918-1950, in: Violetta KrawczykWasilewska (Hg.), Kultura jako czynnik rozwoju miasta na przykładzie Łodzi. Łódź 2012, s. 35-56· Krystyna Radziszewska, Die Deutschen in Lodz nach dem Ende der Okkupation und das Lager Sikawa in den Jahren 1945-1950, in: Monika Kucner/Krystyna Radziszewska, Fremde im gelobten Land. Zur Geschichte der Deutschen in Lodz nach dem Zweiten Weltkrieg, Osna brück 2013, S. 45-73. Krystyna Radziszewska (Hg.), Encyklopedia getta. Niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego. Łódź 2014. Krystyna Radziszewska, Sztetl, szund, bunt i Palestyna. Antologia twórczości literackiej Żydów w Łodzi (1905-1939). Łódź 2017. Krystyna Radziszewska, Krzysztof Woźniak (Hg.): Pod jednym dachem. Niemcy oraz ich polscy i żydowscy sąsiedzi w Łodzi w XIX i XX wieku. Unter einem Dach: die Deutschen und ihre polnischen und jüdischen Nachbarn in Lodz im 19. und 20. Jahrhundert. Łódź 2000. Krystyna Radziszewska, Ewa Wiatr (Hg.), Oblicza getta. Antologia tekstów z getta łódzkiego. Łódź 2017. Bogusław Rakowski, Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców Uniwersytetu Łódzkiego (1958-2008), in: Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 17 (2010), S. 9-17. Igor Rakowski-Kłos, Miasto lumpów i złodziei. Dlaczego Polska nienawidzi Łodzi?, in: Gazeta Wyborcza, 14.04.2016. Shimon Redlich, Life in Transit.
Jews in Postwar Lodz, 1945-1950. Boston 2010. Edward Reicher, W ostrym świetle dnia. Londyn 198g. Karl-Heinz Reschke, Josef Alexander Spickermann, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 53 (2007), S. 61-73. Wladyslaw Reymont, Ziemia obiecana [1897/98]. 2 Bde. Warszawa 1995. Władysław St. Reymont, Das gelobte Land. München 1917 [2Leipzig 1984]. Gotthold Rhode, Wie stehen wir zu unserer Geschichte?, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 17 (1971), S. 21-29. Gotthold Rhode, Lodzer Deutsche - Posener Deutsche. Keine wissenschaftliche Untersuchung, sondern eine Plauderei, in: Elvira Grözinger, Andreas Lawaty (Hg.), Suche die Meinung. Karl Dedecius. Dem Übersetzer und Mittler zum 65. Geburtstag. Wiesbaden 1986, S. 237-256. Jörg Riecke, Germanisierung als Modernisierung? Bemerkungen zur sprachlichen Germanisierung in Lodz und in der Lodzer Presse, in: Ders./Krystyna Radziszewska, Germanizacja Łodzi w nazistowskiej prasie z lat 1939-1943. Die Germanisierung von Lodz im Spiegel der nazionalsozialistischen [sic!] Presse (1939-1945). Łódź 2004, S. 117-123. Emanuel Ringelblum, Kronika getta warszawskiego. Warszawa 1983. Volker Roelcke, Roman der rassischen Reinheit. „Die Sünde wider das Blut“ von Artur Dinter (1917/1918). In: Dirk van Laak (Hg.): Literatur, die Geschichte schrieb. Göttingen 2011, S. 165-181.
474 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Jan Rogoziński, Los książki polskiej i księgarstwa pod okupacją niemiecką w Łodzi, in: Przegląd Księgarski, 1946, 5, S. 91-94. Jürgen Röhling, „Sollten wir nicht versuchen, Frau K. endlich das Handwerk zu legen?“ Elga Kerns Buch Vom alten und vom neuen Polen und die Akte Elga Kem im Auswärtigen Amt Berlin, in: Marion Brandt (Hg.), Grenzüberschreitungen. Deutsche, Polen und Juden zwischen den Kulturen (1918-1939). München 2006, S. 171-186. Gustaw Romanowski, Karl Dedecius (1921-2016) wspominał., in: Kronika Miasta Lodzi (2016), 1, S. 185-191. Oskar Rosenfeld, Wozu noch die Welt. Aufzeichnungen aus dem Getto Lodz. Hg. v. Hanno Loewy. Frankfurt a.M. 1994. Bernhard Rosenkötter, Treuhandpolitik. Die „Haupttreuhandstelle Ost“ und der Raub polnischer Vermögen 1939-1945. Essen 2003. Ryszard Rosin (Hg.), Łódź. Dzieje miasta. Bd. 1: do 1918 r., hg. v. Bohdan Baranowski u. Jan Fijalek. Warszawa, Łódź 1980 [2ig88]. Edward Rosset, Samorząd łódzki w walce z głodem mieszkaniowym. Łódź 1930. Edward Rosset, Łódź. Miasto pracy. Łódź: Wydawnictwo magistratu m. Łodzi 1929. Edward Rosset (Hg.), Łódź w latach 1945-1960. Łódź 1962. Edward Rosset (Hg.), Włókniarzy łódzcy. Łódź 1966. Joseph Roth, „Russische Überreste“ - Die Textilindustrie in Lodz, in: ders., Werke II. Das journalistische Werk 1924-1928. Hg. v. Klaus Westermann. Köln 1989, S. 949-953. Rebecca Rovit, Assessing Theatre Under Duress in National Socialism: Tracking Theatre Repertoire in the Jewish Kulturbund and in the Camps, in: Brigitte Dalinger, Veronika Zangl (Hg.), Theater unter NS-
Herrschaft: Theatre under Pressure. Göttingen 2018, S. 17-32. Szmul Rozensztajn, Notatnik. Hg. v. Monika Polit. Warszawa 2008. Gilles Rozier, Mojżesz Broderson. Od Jung Idysz do Araratu. Łódź 1999. Icchak (Henryk) Rubin, Żydzi w Łodzi pod niemiecką okupacją 1939-1945. Londyn 1988. Bogumił Rudawski, Grabież mienia w Kraju Warty 1939-1945. Działalność Urzędu Powierniczego w Poznaniu. Poznań 2018. Adolf Rudnicki, Kupiec łódzki. Warszawa 1963. Szymon Rudnicki, Falanga. Ruch Narodowo-Radykalny. Warszawa 2018. Andrzej Rukowiecki, Łódź 1939-1945. Kronika okupacji. Łódź 2012. Angela Rustemeyer, Dienstboten ín Petersburg und Moskau, 1861-1917. Hintergrund, Alltag, Soziale Rolle. Stuttgart 1996 (Quellen und Studien zur Geschichte des Östlichen Europa, 45). Pawel K. Rutkiewicz, Łódzkie problemy wiatach 1933-1939. Ataki na żydowskie sklepy, in: Kronika miasta Łodzi (2017,3(79), S. 128-140. Tadeusz Paweł Rutkowski, Nauki historyczne w Polsce 1944-1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne. Warszawa 2007. Tadeusz Rutkowski, Tworzenie zrębów mitu. Działalność Wydziału Historii Partii Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej na polu propagandy dziejów ruchu robotniczego, in: Mariusz Krzysztofiński (Hg.), Polska Partia Robotnicza 1944-1948. Studia i szkice. Rzeszów 2014, S. 262-273.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 475 Maria Rutowska, Anna Ziółkowska, Specjalna księga gończa dla Polski. Sonderfahndungsbuch Polen. Poznań 2019 (Documenta Occupationis, 17). Andrzej Rykała, W reakcji na powojenną przemoc antysemicką. Samoobrona Żydów w Łodzi - uwarunkowania społeczno-polityczne i przestrzenne. Łódź 2020. Paweł Samuś (Hg.), Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi w XIX-XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy. Łódź 1997· Paweł Samuś, Lodz. Heimatstadt von Polen, Deutschen und Juden, in: Hensel, Polen, Deutsche undjuden in Lodz, S. 13-32. Pawel Samuś, Wiesław Puś (Hg.), Fenomen getta łódzkiego 1940-1944. Łódź 2006. Dorota Samborska-Kukuć, The Controversy Surrounding Rev. Włodzimierz Kirchner’s Brochure (Challenging Poverty in Bałuty), in: Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze 8 (2019), S. 335՜347Ulrich Sander: Mörderisches Finale. NS-Verbrechen bei Kriegsende. Köln 22O2O. Adam Schaff, Łódzkie wspomnienia, in: Tranzytem przez Łódź, S. 35-42. Peter Christoph von Scheibler, Die Scheiblers auf dem Weg zum gelobten Land. Łódź 2014. David Schick, On Religion and Economy: A Business Network Analysis of a Jewish Textile Company from Nineteenth Century Łódź, in: Franziska Davies (Hg.), Jews and Muslims in the Russian Empire and the Soviet Union. Göttingen 2015, S. 87-102. David Schick, Vertrauen, Religion, Ethnizität. Die Wirtschaftsnetzwerke jüdischer Unternehmer im späten Zarenreich. Göttingen 2017. Holger Schlüter, . für die Menschlichkeit im Strafmaß bekannt .“. Das Sondergericht Litzmannstadt und sein Vorsitzender Richter. Düsseldorf 2006. Michael Schmit, Aus
der Geschichte des Lodzer Deutschen Mädchengymnasiums, in: Das Lodzer Deutsche Gymnasium, Gedenkschrift 1956, S. 30-39. Julia Schnaus, Mark Spoerer, Roman Smolorz, Die Rolle des Ghetto Litzmannstadt (Łódź) bei der Versorgung der Wehrmacht und der deutschen Privatwirtschaft mit Kleidung (1940 bis 1944), in: Zeitschrift für Unternehmensgeschichte 62 (2017), S. 35-56. Leo Schönknecht, Politik bestimmte mein Leben. Erinnerungen. o.O. 2010. Kurt Schweikert, Die Baumwollindustrie Russisch-Polens. Leipzig 1913. Richard Hans Schulz, Das russische Schulgebet, in: Kulturwart. Beiträge zur deutsch-polnischen Nachbarschaft 145 (1981), S. 27. Frank Μ. Schuster, Stadt der vielen Kulturen - Stadt der .Lodzermenscheri. Komplexe lokale Identitäten bei den Bewohnern der Industriestadt Lodz (1820-1939/1945), in: Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, Hanna Pułaczewska (Hg.), Intercultural Europe: Arenas of Difference, Communication and Mediation. Stuttgart 2014 (Cinteus, 7), S. 33-60. Adrian Sekura: Rewolucyjni Mściciele. Śmierć z browningiem w ręku. Poznań 2010. Inna Shtakser, Structure of feeling and radical identity among working-class Jewish youth during the 1905 revolution. Austin 2007. Mateusz Sidor, Starokatolicki Kościół Mariawitów, in: Kronika Miasta Łodzi (2018), 3(82), S. 61-70. Dorota Siepracka, Stosunki polsko-żydowskie w Łodzi podczas okupacji niemieckiej, in: Andrzej Żbikowski (Hg.), Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939-1945. Warszawa 2006, S. 691-762.
476 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Dorota Siepracka, Die Einstellung der christlichen Polen gegenüber der jüdischen Bevölkerung im Wartheland, in: Jacek Andrzej Młynarczyk, Jochen Böhler, Der Judenmord in den ein gegliederten Gebieten 1939-1945. Osnabrück 2010, S. 345-368. Dawid Sierakowiak, Das Ghettotagebuch des Dawid Sierakowiak. Aufzeichnungen eines Sieb zehnjährigen 1941/1942. Leipzig 1993. Dawid Sierakowiak, Dziennik. Bearb. v. Ewa Wiatr u. Adam Sitarek. Warszawa 2016. Marta Sikorska-Kowalska, Armia nowoczesnych niewolnic. Robotnice w Łodzi przełomu XIX i XX wieku in: Kamil Smiechowski, dies., Kenshi Fukomoto, Robotnicy Łódź drugiej połowy XIX wieku. Nowe kierunki badawcze. Łódź 2016, S. 49-84. Marcos Silber, Ruling Practices and Multiple Cultures. Jews, Poles, and Germans in Łódź during WW I, in: Jahrbuch des Simon-Dubnow-Instituts 5 (2006), S. 189-208. Israel Joshua Singer, Die Bnider Aschkenasi. München, Wien 1986. Oskar Singer, Zum Problem Ost und West, in: ders., „Im Eilschritt durch den Gettotag .“. Reportagen und Essays aus dem Getto Lodz. Hg. v. Sascha Feuchert u.a. Berlin, Wien 2002, S. 177-206. Adam Sitarek, „Bezpieczeństwo Łodzi w naszych rękach". Władzy Łodzi wobec wybuchu II wojny światowej, in: Toborek/Waingertner, Łódź w 1939 roku, S. 205-222. Adam Sitarek, Scenariusz filmu oświatowego „Aus Lodz wird Litzmannstadt“, in: Jacek Walicki, Rafał Stobiecki (Hg.), Należę do polskiej szkoły historycznej. Studia i materiały dedykowane prof. Jakubowi Goldbergowi z okazji odnowienia doktoratu na Uniwersytecie Łódzkim. Łódź 2010, S. 88-127. Adam Sitarek,
„Otoczone drutem państwo“. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego. Łódź 2015. Adam Sitarek, Tramwajem przez getto. „Dzielnica zamknięta“ w relacjach Polaków i Niemców mieszkańców Litzmannstadt, in: Trębacz/Toborek, Łódź pod okupacją, S. 273-290. Adam Sitarek, Danuta Dąbrowska - pionierka badań nad łódzkim gettem, in: Zagłada Żydów. Studia i Materiały 16 (2020), S. 315-323. Adam Sitarek, Michał Trębacz, Drei Städte. Besatzungsalltag in Lodz, in: Jochen Böhler, Stephan Lehnstaedt (Hg.), Gewalt und Alltag im besetzten Polen 1939-1945. Osnabrück 2012, S. 299-321. Adam Sitarek, Michał Trębacz, Trzy miasta. Dzień powszedni w Litzmannstadt - wybrane problemy, in: Tomasz Chinciński (Hg.), Przemoc i dzień powszedni w okupowanej Polsce. Gdańsk 2011, S. 457-478. Adam Sitarek, Michał Trębacz (Hg.), „Słuchają słów Prezesa .“. Księga przmówień Chaima Mordechaja Rumkowskiego. Łódź 2011. Adam Sitarek, Ewa Wiatr (Hg.), Rok za drutem kolczastym (na marginesie obwieszczeń Pana Prezesa Ch. Rumkowskiego). Obwieszczenia Przełożonego Starszeństwa Żydów z getta łódzkiego (1940-1944). Warszawa 2019. Leszek Skrzydło, Rody fabiykanckie. 2 Bde. Łódź 22ooo. Andrzej Słowik, Tworzenie struktur NSZZ „Solidarności" w Łodzi. Sierpeń 1980 - grudzień 1981, in: Jan Chańko (Hg.), Z dziejów NSZZ „Solidarność" w regionie ziemi łódzkiej. Materiały sesji popularnonaukowej, Łódź, 29 września 2000 r. Łódź 2001, S. 98-119.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 477 Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego 3 Bde. [A-К]. Warszawa 1978-1992. Kamil Śmiechowski, Warunki mieszkaniowe robotników na łamach „Gońca Łódzkiego“ (18981906), in: Studia z historii społeczno-gospodarczej 10 (2012), S. 105-120. Kamil Śmiechowski, Z perspektywy stolicy. Łódź okiem warszawskich tygodników społecznokulturalnych (1881-1905). Łódź 2012. Kamil Śmiechowski, Kwestie miejskie. Dyskusja o problemach i przyszłości miast w Królestwie Polskim 1905-1915. Łódź 2020. Bernard Sobiczewski, Otto Heike i Archiwum Miejskie w Łodzi w czasach II wojny światowej, in: Otto Heike. „Niemiecki dziennikarz z Łodzi“ jako historyk. Konferencja naukowa Komisji do Spraw Historii Niemców w Polsce i Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 18 listopada 2002 r. Herne 2004, S. 67-80. Śpiewnik łódzki. T. 1. Łódź 1983. Śpiewnik robotniczy PPS. Toruń 1920. Paweł Spodenkiewicz, Scripta manent, in: Tygiel Kultury 1996, Nr 3, S. 48-53. Paweł Spodenkiewicz, Zaginiona dzielnica. Łódź żydowska - ludzie i miejsca. Łódź 1999. Paweł Spodenkiewicz, Piasek z Atlantidy. Rozmowy z Jerzym Grohmanem. Łódź 2006. Paweł Spodenkiewicz, Sprawa Marii Tyrankiewiczówny, in: Joanna Żelazko (Hg.), Rok 1945 w Łodzi. Studia i szkice. Łódź 2008, S. 251-273. Paweł Spodenkiewicz, Ksiądz Stefan Miecznikowski, jezuita i harcerz. Łódź 2010. Paweł Spodenkiewicz, Byliśmy jednak w zdecydowanej mniejszości, in: Próchniak, Niezależność kosztuje najwięcej, S. 157-172. Paweł Spodenkiewicz, Oskar Kon und Bolesław Lesman: Ein doppeltes Nachleben der multi nationalen
Metropole Lodz, in: Matthias Barelkowski, Christoph Schutte (Hg.), Neuer Staat, neue Identität? Deutsch-polnisch-jüdische Biografien nach der Wiedererrichtung Polens 1918. Osnabrück 2021, S. 289-312. Krystyna Śreniowska, Wielki strach po łódzku - Rozmowa z Krystyną Śreniowską, in: Tygiel Kultury 3 (1996), S. 44-47· Krystyna Śreniowska, Moje życie. Hg. v. Jolanta Kolbuszewska u. Rafał Stobiecki. Łódź 2018. Józef Śreniowski, Zrobiliśmy to wspólnie, in: Próchniak, Niezależność kosztuje najwięcej, S. 185-206. Magdalena Środa, Obcy, inny, wykluczony. Gdańsk 2020. Die Stadt unserer Kindheit (Lodz). Ein Erinnerungsbuch: Zusammengestellt von Georg Geilke, Leo Hesse, Kurt Schmitter. Oldenburg 1948. Ewa Stańczyk, Commemorating Young Victims of World War II in Poland: The Forgotten Children’s Camp in Litzmannstadt/Łódź, in: East European Politics and Societies and Cultures 28 (2014), S. 614-638. Restituí W. Staniewicz, Niemiecki ruch młodzieżowy w Polsce w świetle dokumentów, in: Przegląd Zachodni (1958), H. 3, S. 180-193. Roni Stauber, Laying the Foundations for Holocaust Research. The Impact of Philip Friedman. Jerusalem 2009.
478 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Aneta Stawiszyńska, Gospodarcza i społeczna działalność rodziny Horaków do 1945 r., in: Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX і XX wieku 6 (2009), S. 220-235. Aneta Stawiszyńska, Łódź w latach I wojny światowej. Oświęcim 2016. Krzysztof Stefański, Narodziny miasta. Rozwój przestrzenny i architektura Łodzi do 1914 roku. Łódź 2շօւ6. Valentina Maria Stefański, Zwangsarbeit in Leverkusen. Polnische Jugendliche im I. G. Farben werk. Osnabrück 2000 (Einzelveröffentlichungen des DHI Warschau, 2). Philipp Stiasny, Hitler hören in der Pampa. Gerhard Huttulas Propagandafilm „Fern vom Land der Ahnen" (1937) und die deutsch-argentinischen Filmbeziehungen, in: Filmblatt 54 (2014), S. 14-30. Kajetan Stobiecki, Capitalist Production of Urban Space in 19th-century Łódź. Berlin 2020 [unver öffentlichte Masterarbeit]. Rafał Stobiecki, Z dziejów pewnego projektu „Socjalistyczny Uniwersytet w robotniczej Łodzi", in: Rocznik Łódzki 61 (2014), S. 153-164. Alex Storozynski, The Peasant Prince. Thaddeus Kosciuszko and the Age of Revolution. New York 2009. Andreas Strippel, NS-VolkstumspoIitik und die Neuordnung Europas. Rassenpolitische Selektion der Einwandererzentralstelle des Chefs der Sicherheitspolizei und des SD (1939-1945), Pader born 2011. Georg W Strobel, Die Partei Rosa Luxemburgs, Lenin und die SPD. Der polnische „europäische“ Internationalismus in der russischen Sozialdemokratie. Wiesbaden 1974. Georg W. Strobel, Das multinationale Lodz, die Textilmetropole Polens, als Produkt von Migration und Kapitalwanderung, in: Hans-Werner Rautenberg
(Hg.), Wanderungen und Kulturaustausch im östlichen Mitteleuropa. Forschungen zum ausgehenden Mittelalter und zur jüngeren Neu zeit. München 2006, S. 163-223. Jacek Strzałkowski, „Das Lodzer deutsche Gymnasium“. Jego nauczyciele i uczniowie. Łódź 1998. Jacek Strzałkowski, Drukarnie i księgarnie w Łodzi do 1944 roku. Łódź 1999. Jacek Strzałkowski, Heinzlowie. Z dziejów wielkiej kariery i filantropii łódzkich przemysłowców. Łódź 2004. Andrzej Strzelecki, Deportacja Żydów z getta łódzkiego do KL Auschwitz i ich zagłada. Opracowanie i wybór źródeł. Oświęcim 2004. Nika Strzemińska, Katarzyna Kobro. Warszawa 1999. Nika Strzemińska, Sztuka, miłość i nienawiść. Warszawa 2001. Karl Stuhlpfarrer, Das Ghetto in Lodz - Geschichte und Erinnerung, in: Spiegel der Forschung. Wissenschaftsmagazin der JLU Gießen 1 (2008), S. 7-15. Ewa Sułkowska-Bierezin, Po prostu lubiliśmy to robić, in: Próchniak, Niezależność kosztuje najwięcej, S. 173-183. Anna Szczepańska, Od Lenino do Łodzi przez Berlin. Polska czołówka filmowa w cieniu kinematografii radzieckiej, in: Sebastian Jagielski / Magdalena Podsiadło (Hg.), Kino polskie jako kino transnarodowe. Kraków 2017, S. 107-125. Agnieszka Szczerba, Szkoła Zgromadzenia Kupców miasta Łodzi (1898-1939). Łódź 2016.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 479 Andrzej Szczypiorski: Die schöne Frau Seidenmann, Zürich 1988. Antoni Szram, Andrzej Wach, Architektura Łodzi przemysłowej. Łódź 1970. Marek Szukalek, Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych. Seria II, Bd. 1. Łódź 2007. Marcin J. Szymański, Bałuty historyczne a współczesne, czyli historia pewnego nieporozumienia, in: Bałuty. Legenda i rzeczywistość. Łódź 2017, S. 71-95. Jacek Talczewski, Włodzimierz Domagalski, Radosław Peterman (Hg.), Stenogramy ‘81. Zapis negocjacji studentów z przedstawicielami rządu PRL w czasie strajku łódzkich uczelni w 1981 roku. Warszawa 2018. Konrad W. Tatarowski, Poligrafia strajkowa - tytuły, zawartość i recepcja treści prasy strajkowej, in: Krzysztof Lesiakowski (Hg.), Łódzki strajk studencki styczeń - luty 1981. Spojrzenie po latach. Łódź, Warszawa 2014, S. 297-311. Harrie Teunissen, Lebensraum und Getto; Präsentation, in: www.siger.org/lebensraumundgetto/. Philipp Ther, Die neue Ordnung auf dem alten Kontinent: Eine Geschichte des neoliberalen Europa. Berlin 2014. Iwan Timkovskij-Kostin, Miasto Proletariuszów. Łódź 2001 (Łódź sprzed 100 lat, 15). Tomasz Toborek, Przemysław Waingertner (Hg.), Łódź w 1939 roku. Studia i szkice. Łódź 2011. Tomasz Toborek, Michał Trębacz (Hg.), Łódź pod okupacją 1939-1945. Studia i szkice. Łódź, Warszawa 2018. Tomasz Toborek (Hg.), Łódź czerwona - prawda czy mit? Studia i szkice. Łódź 2020. Wincenty Tomaszewicz, Ze wspomnień lekarza. Warszawa i960. Tranzytem przez Łódź. Łódź 1964. Michał Trębacz, Aleksander Margolis. Lekarz-społecznik, polityk, Żyd, in:
Ewa Wiatr, Piotr Zawilski (Hg.), Studia i szkice ofiarowane Julianowi Baranowskiemu. Łódź 2010, S. 95-106. Michał Trębacz, Aleksander Margolis (1888-1939). Lekarz, społecznik, polityk, in: Bohaterowie trudnych czasów. Zbiór VIII - Biblioteka „Kroniki Miasta Łodzi“. Łódź, 2013, S. 29-37. Michał Trębacz, Izrael Lichtenstein. Biografia żydowskiego socjalisty. Łódź 2016. Michał Trębacz, „Our Power is Not the Number of Seats“. The Bund’s Representatives in the Łódź City Council, 1919-1939, in: Jahrbuch des Simon-Dubnow-Instituts 10 (2011), S. 185-206. Michal Trębacz, „Wojna nerwów“ - codzienność łodzian w przededniu wybuchu II wojny światowej, in: Tomasz Toborek, Przemysław Waingertner (Hg.), Rok 1939 w Łodzi. Łódź 2011, S. 107-123. Michał Trębacz, Masakra robotników i pogrom Żydów w Łodzi. 17 września 1919 r., in: Kamil Kijek, Artur Markowski, Konrad Zieliński (Hg.), Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Bd. 2 Studia przypadków (do 1939 roku). Warszawa 2019, S. 285-300. Isaiah Trunk, Judenrat. The Jewish Councils in Eastern Europe unter Nazi Occupation. New York 1972. Isaiah Trunk, Łódź Ghetto. A History. Bloomington, Indianapolis 2006. Michal Turski, Lebensläufe unter der Lupe - Die Deutsche Volksliste und die „Verifizierung“ von Volksdeutschen nach 1945 in Lodz [Diss.]. Gießen 2022. Julian Tuwim, Wspomnienia o Łodzi, in: Wiadomości Literackie Nr. 33 (1934), S. 19.
480 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Julian Tuwim, Pisma prozą (Dzieła, t. V), oprać. J. Stradecki, Warszawa 1964. Julian Tuwim, Kwiaty polskie. Wrocław 2005. „Unser einziger Weg ist Arbeit“. Das Getto in Łódź 1940-1944. Eine Ausstellung des jüdischen Museums Frankfurt a.M. 30.03.-10.06.1990. Red. Hanno Loewy u. Gerhard Schoenberner. Wien 1990. Nienke van Boom, Comeback cities. Transformation strategies for former industrial cities. Rotter dam 2009. Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutsch land 1933-1945. Hg. v. Götz Aly u.a. 16 Bde. München 2008. Émile Verhaeren, Les Villes tentaculaires. Bruxelles 1895. Isabelle Vonlanthen, Ulrich Schmid, Między misją dziejową a nadziejami na przyszłość: mityczne koncepcje czasu, in: Ulrich Schmid (Hg.), Estetyka dyskursu nacjonalistycznego w Polsce 1926֊ 1939· Warszawa 2014, S. 190-202. „Les Vrais Riehes“. Notizen am Rand. Ein Tagebuch aus dem Ghetto Łódź (Mai bis August 1944). Hg. v. Hanno Loewy u. Andrzej Bodek. Leipzig 1997. W szkołach, których nie było. Wypiski z kamiennego zeszytu. Wspomnienia uczniów tajnego nauczania. Łódź 2004. Silvia Waade, Baracke 7. Frauenschicksale hinter Stacheldraht - Viele gingen den Weg nach Sikawa (1945/46). Berlin, Bonn 1985. Przemysław Waingertner, Ostatni Lodzermensch. Robert Geyer 1888-1939. Łódź 2014. Przemysław Waingertner, Czwarta stolica. Kiedy Łódź rządziła Polskę (1945-1949). Łódź 2019. Andrzej Wajda, Kino i reszta świata. Kraków 2013. Bartosz Μ. Walczak, Zespoły fabryczno-mieszkalne w europejskim przemyśle włókienniczym w latach 1771-1914.
Geneza - rozwój - typologia. Łódź 2010 (Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej, 1084). Jerzy Waleńczyk, Do nieznanego Niemca na Zachodzie, in: Poezja (1989) nr 9 S. 79-80. Jacek Walicki, Źródła do dziejów zajść na tle narodowościowym w Łodzi w kwietniu 1933 r., in: Lucjan Meissner (Hg.), Polska Środkowa w niemieckich badaniach wschodnich. Historia i współczesność. Łódź 1999, S. 221-248. Jacek Walicki, Synagogi i domy modlitwy w Łodzi do 1939 r. Łódź 2000. Jacek Walicki, Ruch syjonistyczny w Polsce w latach 1926-1930. Łódź 2005. Jacek Walicki, Deklaracje programowe frankcji łódzkiej Rady Miejrskiej z 1939 r., in: Acta Judaica Lodziensia 1 (2011), S. 153-184. Jacek Walicki (Hg.), Sprawozdania wojewody łódzkiego. Rok 1939. T. 1: Legalny ruch polityczny i narodowościowy. Łódź 2012. Tomasz Walkowicz, Pierwsze tygodnie okupacji niemieckiej w świetle akt komendy milicji obywatelskiej miasta Łodzi, in: Toborek / Waingertner, Łódź w 1939 roku, S. 247-254. Georg Walter, Meinen Vater hat man den „weißen Juden“ genannt, in: Radziszewska, Gdzie są Niemcy, S. 179-186. Monika Warneriska, Chłopcy z miasta Łodzi. Warszawa i960.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 481 Wielisława Warzywoda-Kruszyńska, Jolanta Grotowska-Leder, Wielkomiejska bieda w okresie transformacji (zasiłkobiorcy pomocy społecznej). Łódź 1996. Wielisława Warzywoda-Kruszyńska, Jolanta Grotowska-Leder, Concentration of Poverty in Polish Large Cities: the Example of Lodz, in: East Central Europe 20 (1993), S. 79-93. Fritz Weigelt (Hg.), Das Lodzer Deutsche Gymnasium. Gedenkschrift zur Gründung des LDG. Weinheim 1956. Fritz Weigelt (Hg.), Von unserer Art: Vom Leben und Wirken deutscher Menschen im Raume von Weichsel und Warthe. Wuppertal 1963. Fritz Weigelt, Gedanken zu Flucht und Vertreibung, Jahrbuch Weichsel-Warthe 9 (1963), S. 21-26. Fritz Weigelt (Hg.), Penne, Pauker und Pennäler. Eine Gedenkschrift für die Lodzer deutschen Gymnasien 1866-1945. Wuppertal 1972 (Weichsel-Warthe-Schriften, 15). Ina Weisse, Die Töchter der Weber. Geschichte einer glanzvollen Familie. München 2009. Christian Westerhoff, Zwangsarbeit im Ersten Weltkrieg. Deutsche Arbeitskräftepolitik im besetzten Polen und Litauen 1914-1918. Paderborn 2012 (= Studien zur Historischen Migrations forschung, 25). Ewa Wiatr, Sytuacja ludności żydowskiej w Łodzi w pierszych miesięcach okupacji, in: Toborek / Waingertner, Łódź w 1939 roku, S. 279-297. Ewa Wiatr, Życie kulturalne Żydów w Łodzi w latach 1945-1950, in: Lech, Społeczność żydowska i niemiecka, S. 163-194. Andrzej Wierzbicki, Żywy Lewiatan. Wspomnienia. Warszawa 2001. Mary-Kay Wilmers, The Eitingons. A Twentieth-Century Story. London, New York 2010. Józef Witkowski, Hitlerowski obóz koncentracyjny dla małoletnich
w Łodzi. Wrocław 1975. Peter Witte (Hg.), Der Dienstkalender Heinrich Himmlers 1941/42. Hamburg 1999. Józef Wittlin: Podróż Döblina po Polsce [Döblins Reise durch Polen], in: Wiadomości Literackie, 1927, Nr. 9, S. 1. Lucjusz Włódkowski, Łódź 2000. Warszawa 1977. Gerhard Wolf, Ideologie und Herrschaftsrationalität. Nationalsozialistische Germanisierungspolitik in Polen. Hamburg 2012. Ludwig Wolff, Der Volkstumskampf des Deutschtums im Osten der Warthelandes, in: Der Osten des Warthelandes. Hg. anläßlich der Heimatschau in Litzmannstadt. Stuttgart o.J. [1941], s. ΐ7θ-ΐ95· Marcin Wolniewicz, Komitet Obrony obotników w Łodzi (1976-1981), in: Lesiakowski, Opozycja, s. 73-91· Katarzyna Woniak, Zwangswelten. Alltags- und Emotionsgeschichte polnischer „Zivilarbeiter“ in Berlin 1939-1945. Paderborn 2021 (Fokus, 2). Kazimierz Woźniak (Hg.), Wrzesień 1939 we wspomnieniach Włodzimierza Gralińskiego, in: Tygiel Kultury (1999), Nr. 7/9, S. 23-29. Krzysztof Woźniak, Ojciec. Rajmund Rembielińskijako inicjator utworzenia osady fabrycznej, in: Kronika miasta Łodzi (2020) 1(88), S. 5-14. Janusz Wróbel, Straty demograficzne Łodzi w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, in: Łódź w planach eksterminacyjnych okupanta hitlerowskiego 1939-1945. Łódź 1986, S. 83-97.
482 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Janusz Wróbel, Between Co-Existence and Hostility: A Contribution to the Problem of National Antagonisms in Łódź, in: Polin 6 (1991), S. 201-206. Janusz Wróbel, Joanna Żelazko (Hg.), Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi. Warszawa 2004. Janusz Wróbel, Konflikty polsko-niemieckie w Łodzi w w regionie łódzkim w przededniu II wohny światowej, in: Toborek/Waingertner, Łódź w 1939 roku, S. 125-159. Janusz Wróbel (Hg.), „Dziś zajednego Niemca, śmierć poniesie 50 Polaków“. Materiały konferencji popularnonaukowej w Zgierzu, 20 III 2012. Łódź 2013. Janusz Wróbel, Przemiany demograficzne w Łodzi w latach okupacji niemieckiej 1939-1945, in: Toborek/Trębacz, Łódź pod okupają, S. 15-62. Janusz Wróbel, Mniejszość niemiecka w Łódzkim we wrześniu 1939 roku, in: Kuprianis/Ślązak, Rok 1939, S. 51-65. Janusz Wróbel, Łódź okresu stalinowskiego w raportach korespondentów terenowych Radia Wolna Europa, in: Toborek, „Łódź czerwona“, S. 99-118. Janusz Wróbel, Selbstschutz na ziemi łódzkiej (zarys zagadnienia), in: Izabela Mazanowska, Tomasz Ceran, Marcin Przegiętka (Hg.), W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbst schutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Warszawa 2021, S. 194-219. Josef Wulf, Lodz. Das letzte Ghetto auf polnischem Boden. Bonn 1962 (Schriftenreihe der Bundes zentrale für Heimatdienst, 59). Volf Yasni, Di geshikhte fun Yidn in Lodzh in di yorn fun der daytsher yidn-oysrotung. Tel Aviv i960. Yidish Lodzsh: yizker bukh. Melburn, Oysțralye: aroysgegebn fun Lodzsher tsenter in Melburn, 1974· Youth amidst the Ruins, a chronicle of Jewish youth in the war.
Published by Hashomer Hatzair Organisation. New York 1941. Jacek Żakowski, Łódź czeka, in: Powściągliwość i Praca 5/430 (Mai 1987), S. 1. Marein Zaremba, Die große Angst. Polen 1944-1947. Paderborn 2016. Anna Żarnowska, Veränderungen der Wohnkultur im Prozess der Adaptation von Zuwanderern an das großstädtische Leben an der Wende vom 19. zum 20. Jahrhundert am Beispiel von Warschau und Lodz, in: Janatková/Kozinska-Witt, Wohnen in der Großstadt, S. 41-54. Apoloniusz Zarychta, Emigracja polska 1918-1931 i jej znaczenie dla państwa. Warszawa 1933. Helga Zeile, Klaus Krickeberg, Über Teodor Ryder, Dirigent, in Auschwitz ermordet, und Ida Ryder, geb. Voth, Sängerin, im Getto von Lodz verhungert, in: Musica Reanimata 57 (2005), S. 14-16. Joanna Żelazko, „Ludowa“ sprawiedliwość. Skazani przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi (1946- 1955)· Łódź 2007. Joanna Żelazko (Hg.), Rok 1945 w Łodzi. Łódź 2008. Joanna Żelazko, Organizacja aparatu przymusu i pierwsza fala represji, in: Żelazko, Rok 1945 w Łodzi, S. 97-117. Joanna Żelazko, Proces kierownictwa Okręgu Łódzkiego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość“ przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Łodzi, in: Wróbel/Żelazko, Wojskowy Sąd, S. 39-51. Joanna Żelazko (Hg.), Struktury i kadra kierownictwa urzędów bezpieczeństwa publicznego w województwie łódzkim w latach 1945-1956. Łódź, Warszawa 2019.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 483 Józef Zelkowicz, Notatki z getta łódzkiego 1941-1944. Red. Michał Trębacz u.a. Łódź 2016. Józef Zelkowicz, Piszący te słowa jest pracownikiem gettowej instytucji. „Z dziennika“ i inne pisma z łódzkiego getta. Hg. v. Monika Polit. Warszawa 2019. Eduard Ziegler, Die Heimatvertriebenen. Glenwood 1962. Clemens Zimmermann, Vom Nutzen und Schaden der Subsistenz. Fachdiskurse über .Arbeiter bauern“ vom Kaiserreich zur Bundesrepublik, in: Westfalische Forschungen 61 (2011), S. 155-178. Clemens Zimmermann, Arbeiterbauern. Die Gleichzeitigkeit von Feld und Fabrik, in: Sowi 27 (1998), S. 176-181. Stanislaw Zimowski, Prywatne Gimnazjum i Liceum Męskie Aleksego Zimowskiego. Łódź 2004. Alex Zinke, Unsere Schulmütze. Eine Episode aus dem Leben eines LDG-ers, in: Das Lodzer Deutsche Gymnasium, Gedenkschrift 1956, S. 102-103. Anna Ziółkowska, Obozy pracy przymusowej dla Żydów w Wielkopolsce w latach okupacji hitlerowskiej (1941-1943). Poznań 2005. Zofia Libich. Sprawiedliwa Wśród Narodów Świata. Wspomnienia Hany Svirsky. Zofia Libich Righteous Among The Nations. Memoirs of Hana Svirsky. Łódź 2014. Źródła do dziejów rewolucji 1905-1907 w okręgu łódzkim. Bd. 1, T. 1 Warszawa 1956. Wojciech Źródłak, Obóz przejściowe na Radogoszczu, in: Obozy hitlerowskie w Łodzi, S. 59-100. Marek Zybura, Dudeczku mój drogi. Droga Alice. Zu einer gewissen amitié amoureuse à trois in der Geschichte der deutschen Rezeption des Werks von Witold Gombrowicz, in: Włodzimierz Bialik, Czesław Karolak, Maria Wojtczak (Hg.), Ungeduld der Erkenntnis. Eine klischeewidrige
Festschrift für Hubert Orlowski. Frankfurt a.M. 2014, S. 307-323. Marek Zybura, Im gemeinsamen Haus. Zur Geschichte der Deutschen in Polen. Berlin 2019. Roman Zygadlewicz „Zawor“, Na cichim froncie. Relacja z działalności konspiracyjnej w Łodzi 1939-1945. Łódź, Warszawa 2018. Agata Zysiak, Punkty za pochodzenie. Powojenna modernizacja i uniwersytet w robotniczym mieście. Kraków 2016. Agata Zysiak [u.a.], From Cotton and Smoke. Łódź - Industrial City and Discourses ofAsynchronous Modernity 1897-1994. Łódź, Kraków 2018. Agata Zysiak, Manchester und Łódź - „die Hölle auf Erden“, in: Pierre Monet / Olaf B. Rader (Hg.), Europa im Plural. Darmstadt 2019, S. 146-157. Agata Zysiak [u.a.], Wielki przemysł, wielka cisza. Łódzkie zakłady przemysłowe 1945-2000. Łódź 2020. Sara Zyskind, Stolen Years. Minneapolis 1981.
Orts- und Namensregister In das Orts- und Namensregister wurden auch Lodzer Quartiers-, Straßen, Fabrik- und Unternehmensnamen sowie Verbandsnamen aufgenommen. Der Haupteintrag erfolgt in der Regel bei den heutigen polnischen Namen, im Deutschen eingebürgerte Namen werden in dieser Form verwandt. Nationalsozialistische Namensgebungen werden mit „NS“ gekennzeichnet. „Lodz“ und „Polen“ wurden nicht aufgenommen. Aachen u Alba (Unternehmen, s. auch Horak) 355 Aleksandrów 10,14, 36,109,131,184 Alsfeld 411 Allach 285 Allart, Rousseau Comp. (Unternehmen, auch Textilunion) 18,207 Andrespol 8,114 Andrzeja (Straße, Andrzeja Struga) 66,103,151 Anna-Krankenhaus (III Szpital Miejski im. dr. KarolaJonschera) 28 Anna-Maria-Krankenhaus 28 Anstadta (Straße) 160, 290 Antoniego (Straße) 246 Antoniew-Stoki 117 Argentinien 421 Arnold Baier (Unternehmen) 151 Astoria (Café) 261 Äthiopien 391 Augsburg 410 Auschwitz (KZ) 248, 269, 275, 280, 284, 296, 312, 321,414, 438 Australien 422 Azov-Don-Bank 21 Baluty (Stadtteil) 26,30-31, 61,101-103,174,176, 197,264-286,295,333,374,423 Baluter Ring -► Rynek Bałucki Banca Commerciale Italiana 17 Bandurskiego (Straße) -► Mickiewicza Bangladesch 391 Barmen (heute Wuppertal) 35 Bayern 328 Bedoń 8 Będzin 41g Belarus' 66 Bełchatów 27 Belgien 11-13 Bereza Kartuska 128,134 Bergen-Belsen (KZ) 285 Berlin 15,22,42,58, 86,161, 209, 274, 292,401-402, 430. 434 Bessarabien 8,182-183,197,202,241 Beuthen (poln. Bytom) 419 Białystok 80,92,353,405,419 Bistona (Unternehmen) 355,377,393 B’nei Brith (Verband) 104 Böhmen 7, 8,107,108 Bosch-Siemens 402 Bracka (Straße) 361,435
Brasilien 409,418,432 Braunschweig 411 Breslau 1,5,57-58,287,343,353,361,389-39°, 402-403,418 Brest (Brest-Litewsk, poln. Brześć nad Bugiem) 75,134 Brus 224 Brüssel 18 Brużyca 8 Brzeziny (NS Löwenstadt) 8, 57, 60,186 Brzezińska (Straße, NS Sulzfelderstr.) 274 Buchenwald (KZ) 248,365 Buczacz 223 Buenos Aires 421, 423-424 Bukowiec (dt. Königsbach) 8 Bund (Jüdische Arbeiterpartei) 38,68,79, 98,105, 110,120,122,162 Burgenland 196,274 Cegelniana (Straße) 26,189, 295 Centralna Szkoła Partyjna im. Juliana Marchewskiego (Zentrale Parteischule Julian Marchlewski) 310 Centrum Dialogu im. Marka Edelmana 440 Chełmy (Stadtteil) 193 China 391 Chojny (Stadtteil) 30, 61,106,150,174,197,250 Ciechanów (NS Zichenau) 188
ORTS- UND NAMENSREGISTER 486 Cockerill (Unternehmen) Cyganka (Stadtteil) 141 Czeladź 12 n Dąbrowa (Stadtteil) 374 Dąbrowabecken 12, 62,220 Dachau (KZ) 163,172,243,246,275,296 Danzig 1,87,133,197,353,370,379-380,389-390, 392,402,418 DDR 339,396,429 Dell (Unternehmen) 402 Detroit 397 Deutsche Jungenschaft in Polen 113 Deutsche Lodzer Zeitung -+ Litzmannstädter Zeitung Deutsche Sozialistische Arbeitspartei (DSAP) 119, 121-123,131,220,312,432 Der deutsche Weg (Wochenzeitung) 115 Deutscher Kultur- und Wirtschaftsbund (DKuWB) 109-110,118-119,123 Deutscher Volksbote (Wochenzeitung) 110 Deutscher Volksverband (DW) 109,115-116,119, Evangelischer Friedhof 189,431 Express Ilustrowany (Tageszeitung) 365 Fabrik Baruch Glicksman, Łąkowa 4/Flottwellstr. 181,193,241 Fabrik Bennich Łąkowa 11 207 Fabrik Biedermann (Zakłady Przemysłu Bawelnianiego im. Sz. Hamama „Rena-Kord“) 133.142, i52-։53 ιθ7. ιθ9, 220, 413 DeutscherWegweiser (Wochenzeitung) 123,162 Deutsches Gymnasium -► Lodzer Deutsches Gymnasium Deutsches Konsulat Piotrowska 118 Deutschland 12-13,28,56-75,96,99,104,113,119, 365-366,401,404,409-418,423,425.430,440 Doły (Friedhof) 214,333-334 Dorpat 59,162 Dos naje Leben (Zeitschrift) 324 Dror (jüd. Verband) 323 Durchgangslager Łąkowa 4 181-182,194, 240 Düsseldorf^ 87,274,410 Dworska (Straße) -» Organizacji WiN Dziennik Łódzki (Tageszeitung) 366 Dzierżązna 234 42, 304,313,327. 334 Fabrik Emil Wicke Kopernika 36 134 FabrikJosefJohn 207 Fabrik Julius Kindermann 131 Fabrik Kaiserbrecht, Zgierska 69 163 Fabrik Kindermann, Andrzeja 63 207 Fabrik Leonhardt, Woelker und Girbardt 207,251 Fabrik
Ludwig Geyer 26,132,208,298,327,406 Fabrik Michał Glazer 193 Fabrik Fabiarnia i Wykończalnia Otto Haesslera (Zakłady Przemysłu Wełnianego im. J. Niedzielskiego), Siedlecka 3 296-297 Fabrik Israel Poznański 42,132,239,299,339 Fabrik Ramisch, Piotrkowska 138-140 163 Fabrik Robert Biedermann, Kilińskiego 147 Fabrik Rosenblatt, Żwirki 36 192,333 Fabrik Samuel Abbe 193 Femina (Unternehmen) 355 Feniks (Unternehmen) 402 Filmhochschule -+ Wyższa Szkoła Filmowa Folks-Sztyme (Zeitschrift) 324 Fonica (Unternehmen) 395 Frankfurt a.M. 78,274,423,433,435 Frankfurt a.d.O. 272 Frankreich 11-13,366,405,416,430 Freie Polnische Hochschule ■+ Wolna Wszechnica Polska Freie Presse (Tageszeitung) 104,110,122,217,220, 412 Friedland 366,416 Eifel 11 Einwandererzentrale, Piotrkowska 119,191,208 Elbing 56,370 Elta (Unternehmen) 375 Elze 411 Erlangen 69 Erweitertes Polizeigefangnis Radegast 193,229, 289,308,317,341,405,432 Eskimo (Unternehmen) 355 Essen 34 Estland 182,187,360 Gąbin 136 Gałkówek 114 Gdańska (Straße) 104, 405 Gebrüder Gerke (Unternehmen) 146 Geislingen/Stiege 285 Gdynia 81,370 Gebethner Wolff (Unternehmen) 221 Generalgouvernement 155,240,247,249,410 Gießen 376,436 Gilette (Unternehmen) 402 Gleiwitz 419
487 ORTS- UND NAMENSREGISTER Głowno 335 Góra Kalwaria 360 Gordonia (jüd. Verband) 270,324 Gostynin 10 Grafenort 322 Greenwood (Orla 3, Unternehmen) Grembach (Arbeitersiedlung) 34 Gronau 410-411 Großbritannien 11-13,87,401 Groß-Rosen (KZ) 285 Grotniki 224 Grüner Ring ■+ Plac Barlickiego 18 Haebler (Unternehmen) 109,131,133 Hamburg 274,354 Hannover 366,413 Hashomer Hatzair (jüd. Verband) 323 Heidelberg 13,42,162 Helenów (Park, dt. Helenenhof) 32,55,83 Helenówek (Stadtteil) 136,325 Hermana Konstadta (Straße, zuvor Szymona Hamama) 334 Hessen 7,328 Hoion 422 Horak, Textilwerke, s. Zakłady Włókiennicze Adolfa Horaka Hotel Grand 18,32,36,55,127,141,290 Hotel Savoy 84 Ibbenbüren 410 Indien 12,391,392 Infosys (Unternehmen) 402 Irland 401 Italien 99 Israel 2,323,326,328,362, 366, 422, 424,429, 435-440 Iwona (Unternehmen) 355 Java 7 Jakuba (Straße) 103,285 Jersey 421 J. P. Coats (Unternehmen) 17 Jüdischer Friedhof 174, 274, 285, 295,334,360-362, 435 Jungdeutsche Partei 142,169 Kalisz 250 Kalischer Bahnhof ■+ Lodz Kaliska Kalinowska (Straße) 190 Kalvarija 21 Kar(o)l Eisert AG (Unternehmen) 223 Kar(o)l Hoffrichter (Unternehmen) 132 Kassel 415 Kattowitz 56,353,358,392,402,419 Kaufering 275 Kaukasus 12-14,5θ Kaunas 57 Kenia 391 Kiel 411 Kielce 82,92,298,322,326 Kiev 14 Kilińskiego (Straße, dt. Buschlinie) 438 Kino Bałtyk (Narutowicza 20) 211,324 Kino Casino (Piotrkowska 67) 210 Kino Capitol (Włókniarz, Próchnika 16) 210 Kino Europa-Filmtheater, s. Kino Bałtyk Kino Mimosa (Kilińskiego 178) 245 Kino Mirage (Piotrkowska 72) 65 Kino Odeon (Tuwima 2) 65 Kino Oświatowy (pl. Zwycięstwa) 106 Kino
Polonia (Piotrkowska 67) 336 Kino Rialto (Tuwia 1) 210 Kino Stylowy (Kilińskiego 123) 321 Kino Zachęta (Pabianice) 151 Kirche im. Stanisława Kostki (Kathedrale) 65, 75, 97, ЮЗ Kirche Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża (dt. Heiligkreuzkirche, Sienkiewicza 38) 177, 246, ЭЧ Kirche St. Johannis 69,316,386,410 Kirche St. Matthäus 148,199,316,411 Kirche St. Trinitatis 7,140,186,316,411 Kochanówka (Psychiatrische Anstalt) 361 Köln 274,366,429 Königsberg 21,161 Konin 250 Konstantynów 10,36,109,184,194,215-216 Konstantynowska (Straße) 106 Kopernika (Straße, bis 1923 Milscha/Milsza) 133 Kościelna (Straße) 192 Kościuszki (Straße, bis 1917 Spacerowa) 66,101, 147,188 Kościuszko-Denkmal (pl. Wolności) 140,143-144, 158,165,185,253-254,406 Kostopol 135 Krakau 1,76,92,209,287,295,347-348,353, 389-390,402,419 Krawiecka (Straße, NS Schneiderstr.) 271 Krosno 242 Krusche und Ender (Unternehmen) 145
488 ORTS- UND NAMENSREGISTER K.T.Buhle (Unternehmen) 132 Księży Mlyn (Arbeitersiedlung, dt. Pfaffendorf) 12,33-34, 373 Kulmhof (poln. Chełmno) 135,196,275-276,280, 284,308,432,438 Kujawien 152 Kunstmuseum Lodz - Muzeum Sztuki Kurier Łódzki (Zeitung) 89,161 Kutno 250 Łagiewnicka (Straße) 105,285 Łagiewniki (Stadtteil, NS Waldborn) 192,218 Łąkowa (Straße) 180 Landsmannschaft Weichsel-Warthe 411-418, 425-426 Lask 302 Lausitz 11 Lawn Tennis Club 18 Łaznowska Wola (dt. Grömbach) 8 Ldzań 114 Łęczyca (dt, Lentschütz) 7,385 Legionów (Straße) 139 Leipzig 18,285 Lemberg 5, 76, 92, 93,340, 342, 419 Lettland 182 Leverkusen 181,240-241 Libau 180 Libertas (Verlag) 104,134 Lidice 195-196 Limanowskiego (Straße,jidd. Aleksandergas, NS Alexanderhofstraße) 103,176,186,206,266, 279 Lipiny 133 Liściasta (Straße) 193 Listopada (Straße) 166 Litauen 14,21,66,265 Litzmannstädter Zeitung (Tageszeitung) 178, 209-212,220,243,245,254,278,412 Löbau 11 Lodex (Unternehmen) 355 Łódka (Industriesiedlung) 7,30 Łódka (Fluss) 26,268 Lodz Kaliska (dt. Kalischer Bahnhof) 180,190, 241,252 Lodz Fabryczna (Bahnhof) 12 Lodzer Deutsches Gymnasium (LDG) 73,101, 104,111-115,141,145,15։, 157-158,221,224, ЗЮ, 33O֊332,384,411,413,415-416 Lodzer Togblat (Zeitung) 161,421 Lodzer Zeitung (Tageszeitung) 145,156 London 34 Łowicz 57 Lübeck 411 Lublin 1,87,92,288,315,330,348,407,410 Lućmierz 224 Ludwigshafen 44 Ludwik Schmieder (Unternehmen, Sienkiewicza 77) 134 Lumumby (Straße) 376 Lutomiersk 27 Lutomierska 276 Luxemburg 274 Mahileau (Mohylev) 18 Majdanek (KZ) 288,296 Manchester 87,397 Manufaktura (Unternehmen) 395,399,402,437
Markus Kohn (Unternehmen) 132 Marysin (Stadtviertel) 176, 270 Mauthausen (KZ) 296 Melbourne 422-424 Memelgebiet 142 Mexiko 334 Meyer-Passage - Moniuszko Mickiewicza (Straße, zuvor Bandurskiego) 194, 293 Minsk 85 Mitau 182 Modlica 8 Mönchengladbach 414 Moniuszki (Straße, zuvor Meyer-Passage) 21,32, 249 Monjoie -+ Monschau Monschau (bis 1918 Monjoie) 11 Montwill-Mirecki (Quartier) 79,179,183,189 Morawski, Weberei Pabianice 131 Moskau 12-14,52 56,85,100,219 München 429,434 Muzeum Historii Ruchu rewolucyjnego w Lodzi 333, 4°5 Muzeum Sztuki (Kunstmuseum) 359,376,385, 399,402 Muzeum Włókiennictwa (Textilmuseum) 406 Nancy 87 Narodowy Związek Robotniczy (dt. Nationaler Arbeiterbund, NZR) 40,45 Narutowicza (Straße) 96,102,188,190,262,264, 322,324,419 Nawrot (Straße) 35,262
ORTS- UND NAMENSREGISTER Neue Lodzer Zeitung (Tageszeitung) 112,115-116, 161 Neuer Markt (Nowy Rynek) - Plac Wolności Neugersdorf 11 Newark 421 New York 18,22,112,420-424 Niciarnia (Unternehmen) 18,34 Niciarniana (Straße) 193 Norbelan (Unternehmen) 355 Nowa Huta (Stadtteil Krakau) 295 Nowasolna (dt. Neu-Sulzfeld) 8,133-134,142 Nowomiejska 103 Odessa 2 Ogrodowa (Straße, NS Gartenstr.) 14,169,268,431 Oldenburg 411 Olechów (Stadtviertel) 193,195-196,402 Oppeln (poln. Opole) 425 Orędownik (Tageszeitung) 96-97 Orla (Straße) 18 Ortai (Unternehmen) 355 Ostpreußen 56,418 Österreich 11-12, 28, 58,125,142, 366, 418,429 Ozorków 7,10-11, 299 Pabianice 8,10,18,36-37, 60,70,123,131,138, 159-160,192,297-299,302,317,319 Pabianicka (Straße) 139 Pakistan 391 Paris 21, 22, 86, 87, 249, 424 Park Ocalałych (dt. Park der Geretteten) 438,440 Park Poniatowskiego (Poniatowski-Park, NS HJ-Park) 106,156-157,192,199, 204, 213, 236, 291,316 Park Sienkiewicza (Sienkiewicz-Park) 106 Park im. Szarych Szeregów (zuvor Park Promienistych) 336 Paterson 421 Peine 107,430 Petersburg 14-15,38,39,56 Petrikau -+ Piotrków Pfeiferowa 105 Pieprzowa (Straße) 105 Piotrków (dt. Petrikau) 3,15, 38,399,405 Piotrkowska (dt. Petrikauer Straße, NS Adolf-HitlerStr.) 7,9,11, 30,32, 36, 42, 47, θ5, 82, 90-91,139, 141,143,165,188,190, 223,236,296,359, 383-384,436 Plac Barlickiego (Platz, zuvor Zielony Rynek, dt. Grüner Ring) 35,36 489 Plac Dąbrowskiego (Platz, Targowy Rynek) 36 Plac Hallera (Platz) 106,192 Plac Kościelny (Platz) 278,280 Plac Niepodległości (Platz, Rynek Leonhardta) 36 Plac Piastowskiego, (Platz, Bazar
Tanfaniego, Plac Bazarowy) 36,277 Plac Reymonta (Platz Górny Rynek, dt. Oberer Markt) 36,103,261 Plac Teatralny (Platz, Rynek Szpitalny) 36 Plac Wolności (Platz, Nowy Rynek, dt. Neuer Markt) 7,9,35,66,103,140-141,143-144,186, 253,262,288,300,316,342,384,406 Plac Zwiecięstwa (Platz, Wodny Rynek, dt. Wassermarkt) 12, 36,106, 245 Płock (NS Schröttersburg) 46,188 Poale Zion (Partei) 101,121, 270 Poddębice 136 Polen-Jugendverwahrlager 234,308 Polino (Unternehmen) 355 Polmerino (Unternehmen) 396 Północna (Straße, NS Nordstr.) 102,264,268 Polska Partia Socjalistyczna (Polnische Sozialistische Partei, PPS) 37-40,42,44,61,79, 120,132,161,222,309,330,351 Polski Związek Zachodni (Polnischer Westverband) 132,172 Poltex (Unternehmen, s. auch Poznański/ Unternehmen) 355-358, 370, 373, 394,437 Południowa ■+ Rewolucji 1905 r. Pomnik Martyrologii Dzieci (dt. Denkmal für die Martyrologie der Kinder) 408 Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej (Denkmal der Dankbarkeit an die Rote Armee, Poniatowski-Park) 316 Pomorska (Straße) 102,166,189 Posen 57,76,87,96,137,143,155,166,183,197, 272, 276, 287,305,309,343, 353,385,390, 412,418 Poznański (Unternehmen) 17 Poznański (Krankenhaus) 28 Prag 142, 274, 278, 281,401 Prexer (Unternehmen) 375 Próchnik (Unternehmen) 355,390 Próchnika (Straße, zuvor Zawadzka) 102 Promieniści (Widerstandsgruppe „Die Strahlenden“) 250,335-337 Prosną (Fluss) 57 Przejazd (Straße) 34 Przemyśl 419 Przemysłowa (Straße) 234, 308
490 Quellpark - Źródliska Radegast (Bahnhof, Gedenkstätte) 438 Radogoszcz (Stadtviertel, dt. Radegast) 61,79,160, 163,180 Radom 82,242,304 Radwańska (Straße, NS Erhard-Patzer-Str.) 137 Ravensbrück (KZ) 248,285,312,322,429 Reicher-Synagoge -» Synagoge Południowa Reichsgau Wartheland 128,149,155-165,166, 168-169, '82.197. 212, 234 237 240, 259, 275 Rena-Kord (Unternehmen, s. auch Julius Biedermann) 355,358,431 Retkinia (Stadtviertel) 374-375 Reval (estn. Tallin) 182 Rewolucji 1905 r. (Straße, zuvor Południowa) 406 Riga 59, 85, 162, ւ8շ Robert-Koch-Str. ֊+ Sterlinga Rosenblatt (Fabrik, Żwirki 36) 411 Rostov am Don 14,279 Roubaix 13 Ruda Pabianicka (Stadtviertel) 37,129,151,174, 193,213.350 Rudolf Keller (Unternehmen) 34-35 Russland 11,13-14,28,67 Rynek Bałucki (Platz, NS Baluter Ring) 160,176, 199,264,268,408,430 Rzeszów 82 Rzgów 100 Rzgowska (Straße, NS Heerstraße) 139,309 Sachsen 6-8,11,13,69,107,411 Scheibler-Grohman-Werke - Zjednoczone Zakłady Scheiblera i Grohmana S.A. Schlesien 6-8,69,107,315,418 Schiesing (Webersiedlung, poln. Szlezyng) 7,8,30 Schwarzmeerregion 8 Sienkiewicza (Straße) 188,190 Sieradz 152,268,385 Sikawa (Lager, dt. Stockhof) 196,310-313,332 Skif 270 Škloü (poln. Szklów) 18 Skorupki (Straße) 319 Smolensk 85 Smugowa 334 Sochaczew 135 Socjaldemokracja Królestwa Polski i Litwy (Partei, Sozialdemokratie Polens und Litauens, SDKPiL) 37-40,42,44,61,330 ORTS- UND NAMENSREGISTER Sowjetunion 87,265,297,322,331-332,355,392, 394,430 Sporna (NS Landsknechtsstraße) 195,24! Śródmiejska (Straße) 321 Stalingrad 279 Stary Rynek 36,295 Steinert (Unternehmen) 251 Sterlinga
(Straße, NS Robert-Koch-Str.) 248 Stettin 353,370,380,389,392,418 Stoki (Stadtviertel) 8 Stutthof (KZ) 285 Straßburg (franz. Strasbourg) 162 Stryków 8 Stuttgart 108,118,418 Südamerika 22,429 Synagoge al. Kościuszki 158-159 Synagoge Wółborska 65,158,435 Synagoge Wólczańska 158 Synagoge, Południowa (Reicher-Synagoge) 159 Szklów -+ Škloü Szkoła Zgromadzenia Kupców (Schule des Kaufmannsverbands, Commerz-Schule) 19, 60,169 Szlezyng - Schiesing Szpital Centrum Zdrowia Matki-Polki (Krankenhaus und Gesundheitszentrum der Polnischen Mutter) 387 Tabarin (Vergügungslokal) 220 Tambora 7 Targowa (Straße) 26,169 Tel Aviv 420,422 Telefunken (Unternehmen) 208,240-241 Teofilów (Stadtviertel) 374 Teofilów (Unternehmen) 396 Teschen (poln. Cieszyn) 80,91,243 Textilwerke Adolf Horak -+ Zakłady Włókiennicze Adolfa Horaka Thailand 392 Theresienstadt (KZ) 279 Thüringen 91,410 Tomaszów 28 Towarzystwo Żydowskich Szkół Średnich (Gesellschaft für polnische Mittelschulen) 112 Traugutta (Straße, bis 1920 Krótka) 84,190 Trębacka (Straße, NS Trommelstraße) 169 Treblinka 276 Treysa 411 Tschechoslowakei 285,363
491 ORTS- UND NAMENSREGISTER Tschenstochau (poln. Częstochowa) 92,243,358, 387 Tsukunft (Jüd. Verband) 270,327 Turek 10,12 Türkei 392 Turkestan 12-13 Tuszyn 36 Tuwima (Straße, zuvor Przejazd) 34 Tylna (Straße) 18 Tymienieckiego (Straße, bis 1935 Emilia) 219 Vereinigung der Deutschen in Polen (Partei) 109, 123 Verviers 11 Varnsdorf (dt. Warnsdorf) 12 Volksfreund (Wochenzeitung) 104 Volkszeitung (Tageszeitung) 121-122,131-132 Wągrowiec (NS Eichenbrück) 186 Warnsdorf ■+ Varnsdorf Warschau 1,11,19,31,35,38,45,57,81,86-88,92, 126,135,139,153,214,243.252,255,262-263, 276, 284, 287, 289, 293, 304,340, 343,335, 348, 35Ն 358.361, 3θ3,370, 389,392,401,419-420, 424 Wassermarkt -* Plac Zwycięstwa Warta (Unternehmen) 390 Widzewska Manufaktura (Unternehmen, dt. Widzewer Manufaktur) 37,132,366,394 Wilna 57,87 Weißenfels 410 401-403,419.434 Wiesbaden 411 Wilhelmshaven 409-410 Wiskitno 225 Wodny Rynek -+ Plac Zwycięstwa Wolborska (Straße) 65,103,105 Wółczanka (Unternehmen) 395 Wólczańska (Straße, dt. Spinnlinie) 123,188 Wolhynien 182-183,194,197, 202-203, 2։o 241 Wolna Wszechnica Polska (Freie Polnische Hochschule) 88,112 Worpswede 107 Wschodnia (Straße) 102 Wspólna (Straße) Württemberg 7 375 Universität Lodz 329,340-347. 375-376, 381-384 Union Tekstylne (dt. Textilunion, Allart, Rousseau Comp.) 370 USA 8,12-13,22,27,54,80,421,438 Usbekistan^ Wesoła (Straße) 295 Westpreußen 69,170,173 Wiączyn 8 34,37,61,80,106,193, 374-375.394 Wieluń 250 Wien 18,78,112,161,219,223,268,274,278,281, Ukraine 14,75,92,402 Ulm 242 Umwandererzentralstelle Piotrkowska 133 179, 191,208 Uniontex (Unternehmen, s.
auch Zakłady Zjednoczony Scheiblera i Grohmana S.A.) 355, 387.394 Unitra-Fonica (Unternehmen) Widzew (Stadtviertel) 101 Wyższa Szkoła Filmowa (Filmhochschule), Targowa 61/63 347-350 Yad Vashem 424 Zellgarn (Unternehmen) 207, 238, 411 ZakładyJedwabnicze „Pierwsza“ (Unternehmen) 398 Zakłady Przemysłu Wełnianego im Andrzej Struga (Wollbetriebe Andrzej Strug, East-West-Spinning) 396 Zakłady Włókiennicze Adolfa Horaka (dt. Textilwerke Adolf Horak), später Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Armii Ludowej Alba) 207,213-215,239,245,296,3to, 339,350 Zamenhofa (Straße) 188 Zamość 208 Zawiszy (Straße) 103,105 Zdunska Wola 7,10,12 Zduny (NS Treustädt) 186 Zelte im Osten (Zweimonatsschrift) 114-115,217 Żeromski-Gymnasium (zunächst Zimowski- Gymnasium) 17-18,101, 232, 427, 433 Zgierz 7,10, 36, 69,103,113,117,123,135,159,171, 189,192-193, 200,222, 224-226, 232, 299, 411 Zgierska (Straße, NS Hohensteinerstr.) 28, 82,103, 15։. 176,191, 227, 266-267 Zielony Rynek -+ Plac Barlickiego Zimowski-Gymnasium -► Żeromski-Gymnasium
492 Zirkus Medrano 245 Zirkus Sarrasani 245 Zjednoczone Zakłady Scheiblera i Grohmana S.A. (Vereinigte Textilwerke K. Scheibler und L. ORTS- UND NAMENSREGISTER Grohman AG) 16,20,87,147,172,207,239,339, 354,387,394 Źródliska (dt. Quellpark) 188 Zürich 13,51,94,402
Personenregister Personen werden, falls zeitgenössisch durchweg belegt, in ihrer deutschen Namensform angegeben. Bei Namenswechsel oder mehrsprachigen Namensformen werden Varianten angegeben. Adler, Jankiel (1895-1949) 22,85,87 Aescoly, Aaron Zeev (Arn-Volf Vayntroyb 1901-1948) 422 Ajnenkiel, Eugeniusz (1900-1981) 342 Alejchem, Sholem (1859-1916) 324 Alexander I. (1777-1825) 10 Allart, Léon (1837-1906) 13 ; Althaus, Paul (1888-1966) 68-72,91,111 Althaus, Dorothea, geb. Zielke 68-69 Amsterdamski, Stefan (1929-2005) 364 Andrzejak, Edward (1894-1967) 147-148 Angerstein, Wilhelm (1848-1928) 65 Anstadt, Familie 32 Arendt, Hannah (1906-1975) 423 Asch, Schüler LD G 416 Aszkenazy, Szymon (1866-1935) 19 Aszkenazy, Felicja, geb. Rosenblatt 19 Auerbach, Rachel (1903-1976) 324 Badke, Robert (1901-1977) 415 Balcerowicz, Leszek (*1947) 391 Banek, Sigismund (1896-1945) 114,134 Baeck, Leo (1873-1956) 424 Baer, Max (1909-1959) 107 Bajgelman, Dawid (1887-1944) 271 Baraiński, Jan 213 Baranowski, Julian (1949-2009) 433 Barciński, Familie 18,87 Barciński, Henryk (1876-1940) 19,162 Barciński, Marceli (1881-1929) 19 Barciński, Stefan (1878-1939) 19,59 Barlicki, Norbert (1880-1941) 355 Bartkiewicz, Zygmunt (1867-1944) 2,88 Bartyzel, Jacek (*1956) 386 Bauer, Har(r)y (1918-1944) 214 Bauer, Kurt (1912-1944) 214 Bayer (Bajer), Karol (*1911) 146,163 Be(c)k, Ale(ks)xander (1901-1944) 214 Becker, Jurek (1937-1997) 279,429 Becker, Max (1908-1949) 167 Benke, Gustav (1906-1995) 134,153 Bergmann, Berthold (1891-1970) 134 Berman, Adolf (1906-1978) 324 Berman, Izydor (1888-1942) 85 Bergman(n), Paul (Pawel) 308
Berndt, Gustav 199 Betz, Willy (1916-1941) 142 Beuys, Joseph (1921-1986) 376,385 Beyer, Frank (1932-2006) 42g Beyer, Isolde (Sydonia Bayer, 1903-1945) 308 Bialik, Chaim (1873-1934) 324 Biebow, Hans (1902-1947) 202,264,278,308,433 Biedermann, Familie 12,42,164,409,430,432 Biedermann, Alfred (1866-1936) 59,63 Biedermann, Bruno (1878-1945) 13,149,304,430 Biedermann, Greta 163 Biedermann, Maryla „Lil“ (1914-1945) 242,247, 252.304, 431 Biedermann, Pawel 163 Biliński, Wacław (1921-1999) 364 Blaskowitz, Johannes (1883-1948) 146,148 Blaszczyk, Leon (1923-2016) 367 Bli(e)n, T. 134 Bierut, Boleslaw (1892-1956) 293 Blumenfeld, Diana (1903-1961) 324 Blumstajn, Seweryn (*1946) 374 Boelcke, Helmut (*1904) 133 Boguszewska, Helena (1886-1976) 80,299 Born, Arthur 134 Bornstein, Schüler LD G 416 Bossak, Jerzy (1910-1989) 348 Böttcher, H. 134 Böttig, Georg 133 Boleslaw Chrobry (967-1025) 105 Borejsza, Familie 223 Borejsza, Jerzy (1905-1952) 223 Borejsza, Jerzy W. (1935-2019) 293 Bradfisch, Otto (1903-1994) 208,217,269,413 Brandys, Kazimierz (1916-2000) 326 Branzajs, Textilarbeiter 214 Bratkowski, Stefan (1934-2021) 386 Braude, Markus (Mordechai Ze’ev Broide, 1869-1949) 68 Braun, Andrzej (1923-2008) 100 Brauner, Artur (1918-2019) 430,434 Brauns, dt. Offizier 60
PERSONENREGISTER 494 Brecht, Bertold (1898-1956) 1,5 Brehmer, Ursula (1927-2011) 227 Breyer, Albert (1889-1939) 189 Broderson, Mosze (Mojsze) (1890-1956) 85-86 Broemsen, Alexander von (1824-1881) 13 Broniewski, Wladyslaw (1897-1962) 293,326 Brzechwa, Jan (1898-1968) 293 Buchmann, Josef (*1930) 423,435 Buchner, Mirek 244 Budzyńska, Celina (1907-1993) 331-ՅՅ2 Bursche, Julius (1862-1942) 112,123 Burski, Aleksander (1904-1991) 299 Buse, Alfred 169 Buton, Alice de (1901-1944) 281 Bytomska, Władysława (1904-1938) 223,234,33θ Bückmann, Rudolf (1890-1968) 224 Canin, Mordechaj (1906-2009) Capf, Adolf (1895-1987) 223 287 Capf, Halina 223 Carihoff, Erika (*1923) 183,204,206,221 Chagall, Marc (1887-1985) 85 Chałasiński, Józef (1904-1979) 329,341,345'346 Chari, Anatol (*1923) 283 Chary, Piotr (gest. 1939) 283 Chojnacka, Pelagia 215 Chrzczonowicz, Antonina (gest. 2001) 248 Chwistek, Leon (1884-1944) 209 Cleinow, Georg (1873-1936) 68 Craushaar, Harry von (1891-1970) 146-147 Cukier, Julian (1904-1943) 281 Cukierman, Icchak „Antek" (1915-1981) 324,32θ Cygański, Mirosław (1925-2016) 21,412,425-426 Cyrankiewicz, Józef (1911-1989) 367 Cytryn, Abram (1927-1944) 270 Czarnecki, Familie 10 Czekalski, Marek (*1953) 380,386,388 Czerniaków, Adam (1880-1942) 424 Czuma, Andrzej (*1938) 378 Czuma, Benedykt (*1941) 377-378, 380 Czuma, Elżbieta (*1954) 377-378 Czerwinski, Textilarbeiter 244 Dąbrowska, Danuta (Jakoba Blidsztejn 1925-2015) 421 Dajcigerauch, Familie 367 Danielewski, Johann (1891-1932) 109-110 Daniszewski, Tadeusz (1904-1969) 331 Daszewski, Michał 65 Dedecius, Gustav (1884-1945) 302 Dedecius,
Karl (1921-2016) 404,427-428,433-434 Dejmek, Kazimierz (1924-2002) 376 Delnitz, Eugen(iusz) (1902-1968) 297 Diamant, Adolf (1924-2008) 423 Dietl, Józef (1804-1878) 108 Dietrich, Erich (1911-1991) 411,415,432 Dietrich, Julius (1875-1963) 72,123,410-411 Dietrich, Karl 217 Dietzel, Familie 410 Dietzel, Adolf 410 Dietzel, Oskar 410 Dinter, Artur (1876-1948) 91 Dłużniewski, Jerzy (1945-1995) 380, 386 Dłużniewski, Wiktor (1817/20-1873) 48 Dmowski, Roman (1864-1939) 67, 94 Doberstein, Adolf (1895-1981) 111,113,153 Dobroszycki, Lucjan (1925-1995) 421,424 Dobrzyński, Konstanty (1908-1939) 97-98 Döblin, Alfred (1878-1957) 86,90-91 Dowbór, Stanisław 149 Drewing, Alexis (1869-1924) 21 Druse, Familie 108 Drygalski, Jerzy (1948-2018) 381 Dubček, Alexander (1921-1992) 363 Dudziński, Familie 246 Düsterhöft, В. 134 Dygat, Stanisław (1914-1978) 293 Dzierżyński, Feliks (1877-1926) 45,330,406 Edelman, Marek (1919-2009) 327,366,380, 386, 440 Ehrenburg, Uja (1891-1967) 292,326 Ehrlich, Stanisław (1907-1997) 344 Eichler, Adolf (1877-1945) 70-72,76,189,203 Eisenbach, Artur (1906-1992) 419 Eisert, Familie 17 Eisert, Emil (1872-1939) 35 Eisert, Kar(o)l Rajmund (1865-1938) 17,63,81,87 Eisler, Maximilian 134 Eitingon, Familie 18,22,98,104,130,296 Eitingon, Borys (gest. 1932) 98 Eitingon, Motty (1885-1956) 98 Eitingon, Na(h)um (1878-1959) 98 Eitingon, Naum I. (1899-1981) 98 Elczewska, Halina (1919-2013) 278 Ender, Stefan (1896-1986) 146 Epstein, Dido (Didye) 324 Ewald, Gustav 223
495 PERSONENREGISTER Fallaci, Oriana (1929-2006) 382 Falzmann, Alexander (1887-1942) 113,172,243 Finster, Teodor (*1872) 217,218 Fischer, Ludwig (Ludwik Fiszer, 1844-1900) 91 Flajszman, Jerzy (Juda Ber Flajszman, *1927) 366 Flejszer, Arnold 260-261 Flierl, Friedrich (*1888) 70 Follak, A. 260,262 Fonck, Gunther (Günther) 184,238 Ford, Aleksander (1908-1980) 87,325,348,430 Forma, Marceli (*1908) 112 Frank, Hans (1900-1946) 154,263 Frankus, Richard (1897-1965) 223 Freud, Arthur 212 Frick, Wilhelm (1877-1946) 154 Friedman(n), Filip (Philipp) (1901-1960) 21,112, 321,418,420-421 Fröhlich, Servatius Albert (1896-1971) 167 Fuchs, August (gest. 1945) 289 Fuchs, Dora (*1914) 266, 269 Fuchs, Günter (*igo2-nach 1980) 269,414 Fuhr, Hans (*1907) 221 Furchler, Johann (Jan) 308 Furmanczyk, Teresa 399 Furt, Porfirij 291-292 Gajek, Stanislaw ՅՅ5-337 Gąsiorowska, Natalia (1881-1964) Gastpary, Woldemar (1908-1984) 344,405 112 Gebirtig, Mordechai (1877-1942) 271 Genewein, Walter (1901-1974) 433, 436 Gerhardt, August (1875-1947) 74-76 Gertler, Dawid (1911-1977) 266,268 Geyer, jüd. Fabrikantenfamilie 151 Geyer, Familie 108,164,168,314,409 Geyer, Gustaw (1886-1968) 59, 63,163, 298, 312-313,432 Geyer, Louis Ferdinand (1805-1869) 11 Geyer, Robert (i888-!939) 163-164,218 Gierek, Edward (1913-2001) 373,393 Głąbski, Tadeusz (1908-1967) 335 Glicksman, Symcha Bunin (1907-1943) 72,104 Glisczyński, Artur (1869-1910) 25 Gloc, Adolf (1907-1879) 243 Głuchowski, Wladyslaw (1889-1990) Goebbels, Joseph (1897-1945) 154 221-222 Goldbergjakub (1924-2011) 326,362,442 Golnik, E. 134 Goltz, D. 134 Gomułka, Wiesław
(1905-1982) 314,351,362 Goren, Dan (Don) 106 Górski, Janusz (1929-1986) 376,383-384 Górski, Stefan (1882-1941) 52 Gościmińska, Wanda (1914-2000) 339 Goskind, Isaak 325,348 Goskind, Saul (1907-2003) 325,348 Grabowska, Alina (1935-2006) 366 Gradmann, Wilhelm (1909-1982) 108 Gradolewski, Roman (1907-1995) 177,246,319 Graliński, Włodzimierz (1892-1954) 127,141,144, 149 Greiser, Arthur (1897-1946) 155-157,169,186,204, 213,233,238,259,29i, 300 Greiser, Ingrid 197, 227-228 Grodzinski, Schüler LDG 416 Grohman(n), Familie (poln. Grohman) 11,14,16, 42,108,164,409 Grohman, Jerzy (1922-2017) 16,18,20,219 Grohman(n), Alfred (1874-1934) 21 Grohman(n), Henryk (1862-1939) 67, 219 Grohman(n), Leon (1879-1937) 63 Grohmann, Ludwig (1826-1889) 59 Grohmann, Traugott (1785-1874) 436 Gromiec, Włodzimierz (1937-2007) 377 Gromiec, Zofia (*1939) 379 Großkopf, Max (1892-1945) 147-148 Grundmann, Kar(o)l (1909-1945) 217 Grynfeld, Eliezer (1923-2020) 105-106 Grzybowska, Helena (gest. 1944) 236 Gundlach, Rudolf (1850-1922) 21,46, 59, 65, 72, 163 Gundlach, Ludwig (1882-1941) ιθ3 Gundlach, Stanislaw (1883-1950) 163 Günther, Oskar Eugen (1902-1993) 111-112 Günzel, Walter (gest. 1981) 112,416 Gutknecht, Bruno (1903-1939) 136 Guttry, Alexander von (Aleksander, 1887-1955) Hadrian, Familie 306 Hadrian, Felix 306 Haebler, Familie 18,133 Haebler, Achim von (*1894) 133 Haebler, Armin (Armand) von (*1899) 133 Hahn, Cecil Baron von (1897-1967) 194,203 Harnam, Szymon (Szaja Chamam, 1908-1929) 333-334 Hašek, Jaroslav (1883-1923) 416 Han (Hau), Egon (1920-1944) 214 Hauptman, Alfred (1909-1985) 243 Hauptmann, Friedrich
Karl (gest. 1951) 411 51
PERSONENREGISTER 496 Hauptmann, Jerzy (1920-2008) 411 Hauser, Familie 283 Hauser, Irene (1901-1942) 283-284 Hausmann, Albert (*1873) 35 Hausmann, Bruno 134 Hausmann, Kurt-Georg (1921-2004) 414-415 Hausmann, Leokadia 134 Hausmann, Olga 134 Heike, Otto (1901-1990) 8, go, 121,150-151,169, 201,220,414,432 Heinzel von Hohenfels, Familie 18,22,42 Heinzel von Hohenfels, Julius(z) (1834-1895) 34, 394 Helfferich, Karl (1872-1925) 63 Heller, Zelig 262 Herbst, Familie 28,164,168,172 Herbst, Edward von (1844-1921) 359 Herbst, Mathilde von (1856-1939) 172 Herrnstadt, Rudolf (1903-1966) 330 Herszkowicz, Jankel (1910-1972) 271 Hertz, Mieczysław (1870-1943) 56,59-64 Herzl, Theodor (1860-1904) 324 Hielscher, Friedrich (1902-1990) 202,228-229 Hiller, Karol (1891-1939) 85,161,440 Himmel, Hans 134 Himmel, Hermann 134 Himmel, Reinhold 134 Himmler, Heinrich (1900-1945) 154,273 Hirschfeld (Hirszfeld), Familie 45 Hirszberg, Familie 162 Hirszberg, Emil (1872-1939) 162 Hoefig, Alexander (1886-1942) 21,123,163 Holland, Agnieszka (*1948) 430 Hollender, Hain 334 Holtei, Karl von (1798-1880) 8 Höppner, Rolf (1910-1998) 275 Horak, Familie 129 Horak, Adolf (1880-1955) 129 Horak, Adolf Gustav (1906-2002) 129 Horak, (El)Frieda (1879-1956) 129 Horney, Brigitte (1911-1988) 210 Hosenfeld, Wilm (1895-1952) 138,160,192,199 Hoszycki, Jacek Alojzy (1908-1959) 319 Janke, Zygmunt (1907-1990) 250 Januszewski, Stanisław (1916-1973) Jaracz, Stefan (1883-1945) 436 366 Jaroszewicz, Piotr (1909-1992) 370-371 Jaruzelski, Wojciech (1923-2014) 384,386,408 Jasiński, Włodzimierz (1873-1965) 246,319 Jaskuła, Zdzisław
(1951-2015) 377 Jastrun, Mieczysław (1903-1983) 326 Jażdżewski, Konrad (1908-1985) 346 Jędras, Stefan 37 Jogiches, Leo (1867-1919) 45 Johannes Paul II. (1920-2005) 387,394 John, Familie 164 John, Guido (1908-1939) 164,218 John, Otto 146 Jünger, Ernst (1895-1998) 229 Kabza (auch Kobza), Kazimierz (Kasimir) (1913-1944) 214 Kacenelson, Jicchak (1886-1944) 86,159 Kaczmarek, Roman (1913-1985) 221,341-342 Kaczorowski, Stefan (1899-1989) 377 Kaiser, Waleria (gest. 1965) 312 Kaiserbrecht (Keiserbrecht), Alfred (1912-1998) 163,242,252,304 Kaiserbrecht, Eugenia 163 Kalecki, Michał (1899-1970) 87 Kalicka, Felicja (1904-1999) 337 Kałużyński, Zygmunt (1918-2004) 293 Kamieniecki, Abram (1874-1943) 281 Kamińska, Ida (1899-1980) 324 Kamiński, Aleksander (1903-1978) 346 Kaplan, Chaim Aron (1880-1942) 257,259-260 Kaplan-Kobryńska, Regina (1908-1978) 331-332 Kąkol, Kazimierz (1920-2016) 342 3θ2 433 Kargel, Adolf (1891-1985) 100,110,116,134,162, 209,412,426 Karski, Jan (eigentlich Kozielewski, 1914-2000) 438 Karsten, Leiter Wirtschaftskammer Wartheland Ihnatowicz, Ireniusz (1928-2001) 405 Ingersleben, Felix von (1885-1929) 112 Iwaszkiewicz, Jaroslaw (1894-1980) 53 157 Kaswiner, Wita 223 Katz, Henryk (1914-1998) 367,405 Kautz, Waldemar 99 Keller, Rudolf 35 Kerber, Georg 172 Kern, Elga (Elga Gundela Hochstätter, 1888-1957) Jabłoński, Dariusz (*1961) 436 Jabłoński, Władysław (1932-2013) 110-111 Kersten, Hans (1886-1941) 150 Kieślowski, Krzysztof (1941-1996) 380 358-359
497 PERSONENREGISTER Kieszczyński, Lucjan (1918-2002) Kociołek, Dorothea 122 Kociołek, Israel (1888-1941?) 129,130, 213-215,244-245· 255· ЗОО, 309-310,350 Kindermann, Familie 17,164,168,410 Kindermann, Arno (*1894) 144-145,147,149 Kindermann, Heinz (1894-1985) 120 Kindermann, Eduard (1867-1949) 218 Kindermann, Louise (geb. van den Hende, 1872-1917) 218 Kindermann, Nina (geb. Maków, 1900-1982) 219 Kindermann, Walter (1896-1978) 218-219 Kirchner, Włodzimierz (1874-1970) 32 Kleindienst, Alfred (1893-1978) 318 Klementynowski, Józef (1892-1944) 281 Klikar, Kurt Alexander (1896-1983) 99-100 Klikar, Oskar Ambroży (Ambrosius, 1874-1945) 100 Klikar, Emma, geb. Wegener 100 Kloppmann, Wilhelm 179 Kloskowska, Antonina (1919-2001) 357 Klugman, Aleksander (*1925) 141 Klugman, Tosia (Teresa) 141 Kneifel, Edmund (1896-1993) 153.411 Kobro, Katarzyna (1898-1951) 85,174,209-210, 313-314,440 Kobza, s. Kabza Kohn, Familie 18 Kohn, Moryc 262 Kołakowski, Leszek (1927-2009) 303,344 Kon, Familie 18,22,54,80,104,394,432 Kon, Oskar (1870-1961) 100,104,348,365,429 Konic,Józef (1859-1928) 61 Konstadt, Familie 77 Kopisch, Titus (1802-1847) 8 Köppchen, Elsa 134 Köppchen-Pawlówski, Otto 134 Koppe, Wilhelm (1896-1975) 179 Koprowski, Jan (1918-2004) 428 Korczak, Janusz (Henryk Goldszmit, 1878-1942) 430 Korczak, Mieczysław (1924-2013) 377 Korzec, Paweł (1919-2012) 21,367,405,424 Korzeniowska, Weberin 338 Kościuszko, Tadeusz (1776-1817) 66-67 Kossmann, Oskar (1904-1998) 8,12,136-137 Kotarbiński, Tadeusz (1885-1981) 341 Kott, Jan (1914-2001) 293,326 Kotula, Oskar (1884-1968) 91,113,172,242,306, ЭЧ· 316-318,411
Kociołek, Familie 122 Kociołek, Charlotte 122 122 Kociołek, Józef 122 Kowalski, Kazimierz (1902-1942) 99 Kramp, Rudolf (1892-1946) 308 Kramsta, Familie 68 Kramsta, Emma Pauline von (geb. Scheibler, *1860) 68 Kramsta, Hans Georg von (1890-1944) 68 Krasuski, Eugeniusz (gest. 1944) 21,59,145-146 Kraszewski, Józef Ignacy (1812-1887) 48 Kroll, Familie 313 Kroll, Benno (*1937) 313 Kronig, Arthur (1896-1953) 121,134 Kropiwnicki, Grzegorz (*1945) 380,386, 388, 437-438 Krüger, Friedrich-Wilhelm (1894-1945) Krul, Chaim (1892-1946) 27 Kuk, Ludwig 121, 223 Kula, Witold (1916-1988) 344 Kunicki, Tadeusz (1927-1977) 371 Kunitzer, Familie 12, 42 Kunitzer, Julius (1843-1905) 37,394 Kunkel, Leopold 133 149,201 Kuperberg, Szaja (*1900) 226 Kuroń, Jacek (1934-2004) 377,398 Kutzner, Herbert 129,130 Kwapiński, Jan (1885-1964) Kwast, R. 134 125,134 Lande, Dawid (1786-1856) 14 Lange, Herbert (1909-1945) 275 Lange, Maximilian 134 Laski, Abraham (1917-1944) 280,284 Lazari-Pawłowska, Ija (1921-1994) 303, 386, 416 Leandros, Leo (*1926) 416 Leandros, Vicky (*1952) 403, 416 Lebenbaum, Józef (*1930) 366 Léger, Fernand (1881-1955) 209 Leister, Albert (1890-1968) 147 Lemiesz, Wiktor (1915-2000) 334 Leonhardt, Emst (1849-1917) 13-14,63,73 Lesman(n), Bolesław (1924-1981) 365-366, 428-429 Lessmann, Agnieszka (*1964) 429 Leśniewska, Janina 338 Leśniewski, Adam (*1923) 367 Libich, Zofia (gest. 1950) 438 Libsz, Jan (Johannes Libsch, 1912-1944) 251 Lichtenstein, Israel (1883-1933) 68
PERSONENREGISTER 498 Lindener, Kurt 220 Lindner, Hauptkassierer 147 Lindley, William Heerlein (1853-1917) Liphardt, Fritz (1905-1947) 148 Lisiecka, Slawa (*1947) 377 Litzmann, Karl (1850-1936) 57,186 Litzmann, Karl-Siegmund (1893-1945) Loewy, Hanno (*1961) 433-434 Loga-Sowiński, Ignacy (1914-1992) 31,78 187 290-291,314, 335 Löhner-Beda, Fritz (1883-1942) 58 Löffler, Adolf (1881-1957) 113,123,153 Löffler, Bruno (1895-1957) из, 123 Lorberowa (Lorber), Maria (gest. 2003) 366 Lorentz, Zygmunt (1894-1943) 146,149,247-248 Lubelski, Mieczysław (1887-1965) 158,406 Luxemburg, Rosa (poln. Róża Luksemburg, 1871-1919) 13,45,51-52,330 Lynch, David (*1946) 403 Mack, Baltendeutscher 203-204 Madajczyk, Czesław (1921-2008) 420 Małecki, Ryszard 235 Malski, Wiktor 366 Maltzahn, Julius 134 Mamroth, Ludwik (1800-1863) 14 Marchlewski, Julian (1866-1925) 330,355,406 Marder, Karl (1902-1945) 167 Margolis, Aleksander (1887-1939) 79,162,229 Margolis-Edelman, Alina (1922-2008) 229,306 Markgraf, Horst (E., 1902-1960) 134 Martz, Gustav 304,411 Maschmann, Melita (1918-2010) 201-202,228 Matyszkiewicz, Stanislaw 254 Mees, Erwin 410 Mees, Herbert (*1910) 181,203,225,413 Mergel, Kurt (1911-1939) 134 136 Meyer, Ludwig (1841-1911) 32 Mickiewicz, Adam (1798-1855) 73 Michnik, Adam (*1946) 374 Miecznikowski, Stefan (1921-2004) 378,386,434 Mierzyński, Józef (1906-1942) 225 Mieszkowski, Antoni (1865-1900) 25 Mijai, Kazimierz (1910-2010) 290,321 Milker, Alexander (1867-1924) 21 Mine, Hilary (1905-1974) 357 Mirski, Michał (Hersz Tabacznik, 1902-1994) 321 Missalowa, Gryzelda (1901-1978) 405 Mix, Paul (Pawel Miks) 91
Moczar, Mieczysław (Mykola Demko, 1913-1986) 290,309- 314-315.335. Յ42,3θ2.408 Mokrska, Szulamit (um 1889-1942) 262-263 Montwiłl-Mirecki, Józef (1879-1908) 79 Morejno, Zew Wawa (1916-2011) 360-362 Morgensztern, Juliusz (1922-2011) 349 Mostowicz, Arnold (1914-2002) 197,270,433, 435-43θ Müller, Leo (1898-1967) 111 Müller, Peter 215-216 Munk, Andrzej (1921-1961) 349 Narutowicz, Gabriel (1865-1922) 86,94,95 Narutowicz, Stanisław (Stanislovas Narutavičius, 1862-1932) 94 Nałkowska, Zofia (1884-1954) 293 Namiot, Liza (1906-1984) 334 Nasarski, Alfred 134 Nasarski, Peter Emil (1914-2001) 113-114,201, 412-413.418,429 Nasfeter, Janusz (1920-1998) 349 Neftalin, Henryk (1908-1945) 266 Neiman, Feliks (Fiszke) (gest. 1946) 327 Neuman, Hugo (*1908) 244 Neurode, Bruno 134,173 Nieberding, Karl (1888-1966) 196 Niesiołowski, Marek (*1945) 378 Niesiołowski, Stefan (*1944) 378,380 Nikolaus II. (1868-1918) 67 Nippe, Eugen (1911-1970) 130,134,220,226, 412-413,426 Nippe, Mikołaj (*1897) 315 Nippe, Wanda 220,226 Norwid, Cyprian Kamil (1821-1883) 73 Nowaczyński, Adolf (1876-1944) 98 Ochocki, Adam (1913-1991) 433 Oppen, Matthias von (1873-1924) 53 Opoczyński, Perec (1892-1943) 27, 41, ւօլ Orłowski, Aleksander (1928-2007) 361 Orsenigo, Cesare (1873-1946), Nuntius 246 Osóbka-Morawski, Edward (1909-1997) 293 Osser, Familie 18 Ostrowski, Bern(h)ard (*1908) 281 Paarmann, Friedrich Wilhelm (1873-1955) 70 Paciorkiewicz, Tadeusz (1916-1998) 337 Palek, Bronislawa 223 Palisiek, Zofia, Weberin 338 Pałka, Grzegorz (1950-1996) 379-380,386,388 Pastor, Konrad Gustav (1796-1890) 11 Patzer, Erhard (1899-1939) 137
Pattberg, Helmut 133,134
499 PERSONENREGISTER Pawłowska, Helena 183 Pawlowski, Stanislaw 163 Pęczak, Andrzej (*1951) 395֊39θ Pelzhausen, Walter (1891-1948) 308 Perel, Familie 107 Perel, Sally (Salomon, *1925) 107,430 Petrovich, Ivan (1894-1962) 210 Pfeiffer, Kurt 209 Pfeif(f)er, Otto (1912-1944) 214 Piłsudski, Józef (1867-1935) 94, 96,111 Pieńkowski, Władysław (1846-1919) 15,32 Plotho, Wolfgang von (1879-1946) 148 Podolska, Joanna (*1964) 436 Pohlens (Pohlenz) Edmund (*1830) 13 Pohlmann, Kurt 173,219 Pol, Eugenia (Pohl, Genovefa, 1923-2003) 408 Pol, Wincenty (1807-1872) 108 Potere, Rolf 202 Poznański, Familie 19,28,34,42,54,59,77 Poznański, Israel (1833-1900) 14,436,437 Poznański, Jakub (1890-1959) 180,194,279-280, 291,296-297,321 Poznański, Maurycy (1868-1937) 67,87 Praszkier, Boruch (1904-1989) 266 Preuschoff, Hans (1905-1989) 177 Prietz, Gertrud 134 Prietz, Herbert (1910-1999) 114 Prus, Bolesław (Alexander Głowacki, 1847-1912) 28 Pruszyński, Ksawery (1907-1950) 98 Przedborska, Maria (1888-1942?) 81,125-126 Przeradzki.Jan 147,148 Przeździecki, Henryk (1873-1939) 59 Pstrowski, Wincenty (1904-1948) 338 Pszoniak, Wojciech (1942-2020) 373 Pulawer, Moshe 271 Puppe, Sigismund (1903-1973) 173 Raab, Julius (1891-1964) 219 Radke, Familie 306 Radke, Ludwik (1877-1972) 20-21,172,306-307 Radke, Stanislawa (*1873) 172,306 Rakowski, Mieczysław (1926-2008) 367 Ranek, Christoph (1869-1951) 62 Rapalski, Stanislaw (1891-1979) 88 Rapke, Kurt (1913-1998) 124 Rau, Zygmunt (1887-1945) 163,247 Redlich, Shimon (*1935) 324 Reicher, Edward (1900-1975) 159 Reiner, Johann, s. Riemer, Makysmilian Reiter, Erwin 130
Rembieliński, Rajmund (1774-1841) 7, 413 Remiszewski, Antoni (1883-1945) 146 Reymont, Władysław (1867-1925) 49-53, 84, 87, 373 429· 431, 436 Rhode, Gotthold (1916-1990) 57-143 Richter, Familie 107 Richter, Albert (1897-1945?) 179 Richter, Gerhard (1911-1991) 410,415, 432 Richter, Harry (*1911) 153 Richter, Joseph (1860-1926) 107,428 Richter, Paulina (geb. Biedermann, 1868-1921) Richter, Rudolf (Walter Tiel, 1894-1974) 107 Richter (gest. 1944) 214 Riediger, Hermann (1898-1988) 107 173 Riemer, Hugo 134 Riemer, Maksymilian (1906-1944) 214 Rilke, Rainer Maria (1875-1926) 120 Ringelblum, Emanuel (1900-1944) 226, 254, 262-263 Rockefeller, John D. (1839-1937) 51 Rola-Żymierski, Michal (1890-1989) Rommel, Juliusz (1881-1967) 135 296 Rose, H. 134 Rosenblatt, Familie 18-19 Rosenblatt, Szaja (1841-1921) 19 Rosenfeld, Oskar (1884-1944) 272,274,277,281, 283 Rosner, Eddie (Adi, 1910-1976) 107 Roszak, Kazimierz (1880-1940) 147-148 Roth,Josef (1894-1939) 84-85 Rotholc, Szapsel (1909-1959) 106 Rowecki, Stefan „Grot“ (1895-1944) 249 Rozenblat, Leon (1892-1944) 228, 266, 268 Rozencwajg, Karol 272 Rozensztajn, Szmul (1889-1944) 273 Rozental (Rosenthal), Chayele (1924-1979) 324 Rozwadowski, Józef (1909-1996) 386 Rubin, Icchak (Henryk, 1913-1995) 420, 424 Rubinstein, Artur (1887-1982) 436 Rudnicki, Henryk (1905-1980) 302 Rühmann, Heinz (1902-1994) 210 Rumkowski, Familie 269 Rumkowski, Mordechaj Chaim (1877-1944) 264-285, 420, 423-424 Ryder, Ida (geb. Voth, gest. 1943) 271 Ryder, Teodor (1881-1944) 271 Rymkiewicz (Szulc-Rymkiewicz), Władysław (1900-1984) 21 Rżewski, Aleksy (1885-1939)
44,76,109,161
PERSONENREGISTER 500 Sachs, Jerzy (1911-1977) 243 Sandauer, Artur (1913-1989) 323 Sanne, Paul 302 Schaff, Adam (1913-2006) 331,344 Schafranek, Familie 274 Schafranek, Friedrich (1924-2013) 275 Schafranek, Heinrich (gest. 1942) 274 Schafranek, Herbert (gest. 1943) 275 Schafranek, Olga (gest. 1944) 275 Schedler, Gustav (1893-1970) 111,123,153, 304 Scheibler, Familie 11,14,17,22,42,68,75,108,164, 172,189,359,409,418,432 Scheibler, Anna (geb. Werner, 1835-1921) 11,28,75 Scheibler, Karl (1820-1881) 11,34,189,436 Schiffer, Franz (1896-1940) 185 Schlosser, Jakub (1897-1939) 160 Schlösser, Familie 10-11 Schlösser, Friedrich Matthias (1781-1848) 11 Schmidt, Arthur (1904-1999) 153 Schmidt, Waldemar 221 Schmitz, Willy 99 Schönknecht, Familie 222 Schönknecht, Leo (1927-2015) 222,226,232 Schultz, Carl Heinrich (1882-1940) 123-124,163 Schulz (Szule), Adolf 37 Schwalbe, Familie 108 Schwalbe, Anna 311 Schwalm, Berta 26 Schwarz, Magdalene 202 Schwarzschulz, Selma (1885-1968) 171-172 Schweichei 173 Schweikert, Familie 410 Segal, Josek Menachem (1875-1942) 159 Seidel, Artur 134 Seidel, Kurt (1910-1945) 114,217 Seipelt, Familie 223 Seipelt, Charlotte (Szarlotta Seipeltówna, 1909-1992) 223 Seipelt, Paul (Pawel, *1883) 223 Serov, Ivan (1905-1990) 292 Serwatka, Kar(o)l 214 Seyß-Inquart, Arthur (1892-1946) 154 Siekierska, Jadwiga (1903-1984) 331 Sienkiewicz, Henryk (1846-1916) 73,248 Sierakowiak, Dawid (1924-1943) 127,141,151,253, 260-261,433 Sierakowiak, Majlech 261 Sieran, Maria 338 Silberstein, Familie 19,42 Silberstein, David 18 Silberstein, Mieczysław (1876-1907) 42 Silberstein, Stanislaw
(1869-1942) 59,61 Singer, Israel Joshua (1893-1944) 6,21,23-24,54, 62 Singer, Oskar (1893-1944) 276,280-281 Skulski, Leopold (1877-1940) 74,76,87 Śledzińska-Katarasińska, Iwona (*1941) 369 Słowik, Andrzej (*1949) 379-380,386,388 Sohn, jüd. Überlebender 313 Sokorski, Włodzimierz (1908-1999) 299 Sommerfeld, baltendeutsche Familie 180 Sosnkowski, Kazimierz (1885-1969) 249 Speidel, Adolf (1896-1989) 129 Spickermann, Josef Alexander (1870-1947 ) 109, 227 Spodenkiewicz, Paweł (*1956) 366,378 Spychalski, Józef (1916-1996) 371 Śreniowska, Krystyna (1914-2013) 340-342,346, 351,367 Śreniowski, Józef (*1947) 353՛ 367-368,377՛ 380 Śreniowski, Stanisław (1912-1957) 340 Stamirowski, Antoni (1863-1938) 59 Stanilewicz, Władysław (1922-2011) 316 Stanisławski, Ryszard (1921-2000) 376 Stażewski, Henryk (1894-1988) 85 Steinert, Familie 17,42 Sterlak, Karl (1904-1947) 167 Sterling, Seweryn (1864-1932) 61 Stemberg, Ary (1905-1980) 87 Stoppler, Wilhelm (1906-1985) 223 Strauch, Maria 311 Strobel, Georg W. (1923-2010) 78,432 Strzemiński, Władysław (1893-1952) 85,174,209, 210,313-314 Strzemińska, Nika (1936-2001) 313 Stypułkowski,Jan (1884-1939) 161-162 Sygietyński, Antoni (1850-1923) 52 Szczerek, Ziemowit (*1978) 390 Szczypiorski, Andrzej (1924-2000) 46 Szeruda, Jan (1889-1962) 318 Szmajdler, Franciszek 99 Szpigiel, Jeszajahu (1906-1990) 323 Szram, Antoni (1941-2019) 359 Szulc, Adolf, s. Schulz Szulc-Rymkiewicz, s. Rymkiewicz Szwajcer, Abraham (Schweitzer, 1866-1927) 74 Szwarc, Marek (1892-1958) 22,85,87 Szydlak, Jan (1925-1997) 370 Szymanowski, Karol (1882-1937) 86 Szymanowska-Korwin, Stanisława
(1884-1938) 87
501 PERSONENREGISTER Wajda, Andrzej (1926-2016) 349,372-374,386,429 Wajnberg, Julian (1890-1950) 320 Tabaksblat, Elias 270 Tansman, Alexandre (1897-1987) 22,87 Tatarkówna-Majkowska, Michalina (1908-1986) 81,350-351,357 Taubwurzel, Maurycy (*1830) 13 Waleńczyk, Jerzy (1927-1994) 427 Wałęsa, Lech (*1943) 386,388 Wandurski, Witold (1891-1934) 88 Warakomski, Rafal 278 Tejchma, Józef (*1927) 37°. 372 Tesche, Edmund 133 Ten(n)enbaum, Familie 45 Wasiak, Edmund (*1894) 334 Wasser, Estera (*1885) 263 Wasser, Hersz (1910-1980) 263,419,420 Waszkiewicz, Ludwik 146 Ważyk, Adam (1905-1982) 295,326 Weichs, Maximilian von (1881-1954) 142 Tenenbaum, Edda 45 Teubner, Armin 134 Thiele, Bruno 133 Toeplitz, Jerzy (1909-1995) 348 Tomczak, Kazimierz (1883-1967) 145,148,150, 163, 313 Tomm, 0. 134 Topolski, Jan Adam 394 Träger, Franciszek (Franz) (1802-1880) 10 Traube, Izaak 334 Treistmann, Eliezer Leib (gest. 1929) 59,67 Triebe, Ernst Julius (1865-1943) 73 Triebe, Otto 133 Troßmann, Hans (1906-1993) 426 Trunk, Isaiah (1905-1981) 265, 421,424 Tuwim, Familie 21 Tuwim, Izydor (1858-1935) 21 Tuwim, Julian (1894-1953) 21-22,26,55,83,87,95, 99.338. 436 Tych, Feliks (1929-2015) 95,442 Tymieniecki, Wincenty (1871-1934) 75 Tyrankiewicz, Maria (gest. 1945) 292 Uebelhoer, Friedrich (1893-1945) 155,157-160, 165,176,225,259,263, 275 Uebelhoer, Asta 188 Unger, Jakob 283 U(n)ger,Jeszaja (1873-1939) 161-162 Urban, Jerzy (*1933) 366 Urbaniak, Sophie (Zofia) 215-216 Ut(t)a, Familie 108 Utta, August (1886-1940) 109,134 Ventzki, Werner (1906-2004) 173,189, 208,414 Verhaeren, Emile (1855-1916) Viebig, Filip de 9-10
Volkmann, Waldemar 133 51 Waalkes, Otto (*1948) 416 Wachowska, Barbara (1929-2005) 368-369 Wagner, Malte (1886-1962) 73 Wahlmann-Feinberg, Familie 168 Weigelt, Fritz (1905-1983) 411-413 Weingarten, Tanche (gest. 1914) 61 Weinstein, Frederick 263 Welk, Otto 153 Wendel, Bruno 153 Wendlandt, Edmund 117,134 Wendt, Henryk (1886-1970) 317 Werau, Artur (1887-1931) 58 Werner, Familie 10 Werner, Hans 229 Weyer, Stanislaw (ւՑցւ-ւցտօ) 149 Widawski, Chaim (gest. 1944) 279 Wiernikówna, Fela 135,143 Wierzbicki, Andrzej (1877-1961) 63 Wiesner, Artur 134 Will, Julian (1880-1941) 118 Wimmer, Marian (1897-1970) 348 Wiśniewska, Antoni 49 Wiszniewski, Wojciech (1946-1981) 339 Witkiewicz, Stanisław Ignacy (1885-1939) Wittlin, Halina (1900-1994) 86 Wittlin, Józef (1896-1976) 85-87 Wolamowski, Protojerej 59 Wolff, Ludwig (d.Ä., 1859-1923) 71,111 209 Wolff, Ludwig (1908-1988) 114-117.124.133-134 157.189. 203, 216-217, 228,412-413, 426 Wołos, Mieczysław 335 Wulf, Joseph (1912-1974) 423 Wunderlich, Harry 223 Wurm, Rudolf 133,173 Wyspiański, Stanislaw (1869-1907) 295 Wysznacki, Zygmunt (1909-2001) 294 Wyszyński, Stefan (1901-1981) 361 Zachariasz, Szymon (1900-1970) 328 Żakowski, Jacek (*1957) 431 Zakrzewski, Zbigniew (1911-1947) 315 Zander,Johann 135
PERSONENREGISTER 502 Zelkowicz, Józef (1897-1944) Zinser, Wilhelm (1900-1943) 281 Zerbe, Familie 32,108,432 Zerbe, Emil (1897-1954) 34,121,123,40,134, 223,312 Zerbe, Eugenie 432 Zerbe, Helmut 432 Zerbe, Roman 150 Ziebart, Oskar (*1893) Zyskind, Sara (1927-1995) 215 I 222 Ziółek, Władysław (*1935) 434 Zoller, Johann 134 Zoller, Martha 134 Zundel, Alfred 135,153 Zygadlewicz, Roman 252 Zylbercweig, Zalme(n) (1894-1972) 6eye te3h© 321 421 |
| adam_txt |
Quellen- und Literaturverzeichnis Archivalien Archiwum Państwowe w Łodzi (Staatsarchiv Lodz), 8 Akta miasta Łodzi IV Zarząd miejski w Łodzi (Stadtverwaltung Litzmannstadt). 67 Komenda Milicji Obywatelskiej w Łodzi (6.9.-6.10.1939). 181/205/60 Akta w sprawie rehabilitacyjnej Gustawa Wilhelma Geyera. 221 Akta Miasta Łodzi. 239. Starostwo Powiatowe Łódzkie 1919-1939. 259 Szef zarządu Cywilnego Okręgu Wojskowego w Łodzi (Verwaltungschef beim AOK 8 / im Militärbezirk Lodz). 260 Prezes Rejencji Łódzkiej (Regierungspräsident Litzmannstadt) 1939-1944. 268 Niemiecka Lista Narodowa. 274 Geheime Staatspolizei / Gestapo - Staatspolizeistelle in Litzmannstadt. 374 Kanzlei Rechtsanwalt Walter Kindermann. 376 Kancelarie adwokatów łódzkich. 377 Sondergericht beim Landgericht Litzmannstadt. Archiwum Państwowe w Poznaniu, Volksdeutsche Mittelstelle 800/61, Bl. 6-7. Biblioteka Uniwersytecka, Zbiór Ludwika Radke, Łódź, Wodny Rynek 11. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej [AIPN], Łódź. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej [AIPN], Warszawa. Herder-Institut Marburg, Sammlung Jändrike. Martin-Opitz-Bibliothek, Archiv der Deutschen aus Mittelpolen, A ic IX, 6420. Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, A-8770 Z działalności Polskiego Komitetu Pomocy dla Zatrzymanych w Obozie w Radogoszczu. Universitätsarchiv Gießen, Nachlass Otto Behaghel, Briefe von und an Wagner. Universitätsarchiv Erlangen, Nachlass Paul Althaus. Tagebuch Erika Seidel-Carlhoff, Erlebt in jenen Tagen (2 Bde.). Zeitungen und Zeitschriften Deutsche Post (1915-1918) Deutsche Lodzer (Lodscher) Zeitung (1939-1940) Der Deutsche
Wegweiser (1938-1939) Deutscher Volksbote (1931-1936) Dziennik Łódzki (1945-) Dziennik Zarządu m. Łodzi (1919-) Express Ilustrowany (1946-)
450 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Freie Presse (1923-1939) Gazeta Wyborcza (1989-) Heimatbote. Mitteilungsblatt für die Glieder der ev.-augsburgischen Kirche aus dem ehemaligen Polen (1948-1989) Jahrbuch Weichsel-Warthe (1955-) Kurjer (Kurier) Łódzki (1906-1939) Litzmannstädter Zeitung (1940-1945) Lodzer Volkszeitung (1923-1939) Neue Lodzer Zeitung (1902-1939) Odgłosy (1958-1992) Orędownik (1935-1939) Rozwój (1897-1931) Rzeczpospolita (1945-) Der Volksfreund (1919-1939) Wiadomości Literackie (1924-1939) Wolna Łódź (1946) Zelte im Osten (1934-1935) Literatur und Quellen Sławomir Abramowicz, Obóz pracy Sikawa w roku 1945 i w latach późniejszych, in: Żelazko, Rok 1945 w Łodzi. Studia i szkice. Łódź 2008, S. 149-169. Sławomir Abramowicz, Niemieckie obozy w Łodzi, in: Toborek/Trębacz, Łodź pod okupacją, s. 77-119· Genowefa Adamczewska (Hg.), Kształtowanie władzy ludowej w Łodzi i województwie łódzkim w 1945 r. Wybór źródeł. Warszawa, Łódź 1985. Michael Alberti, Die Verfolgung und Vernichtung der Juden im Reichsgau Wartheland 1939-1945. Wiesbaden 2006. Paul Althaus, Lodzer Kriegsbüchlein. Deutsch-evangelische Betrachtungen I. Göttingen 1916. Paul Althaus, Um Glauben und Vaterland. Neues Lodzer Kriegsbüchlein. Göttingen 1917. Paul Althaus, Aus der Heimat. Lodzer Kriegspredigten. Lodz, Leipzig 1916. Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne archiwum Getta Warszawy. 36 Bde. Bd. 10 Losy Żydów łódzkich (1939-1942). Bearb. v. Monika Polit. Bd. 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta. Bearb. v. Joanna Nalewajko-Kulikow. Bd. 31 Pisma Pereca Opoczyńskiego. Bearb. v. Monika Polit. Warszawa
1996-2020. Michał Arct, Słownik wyrazów obcych. Warszawa 1937. Hannah Arendt, Eichmann in Jerusalem. Ein Bericht von der Banalität des Bösen. München 2004. Katarzyna Badowska [Hg.], „Budzi się Łódź.“. Obrazy miasta w literaturze do 1939 roku. Antologia. Łódź 2020.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 451 Kazimierz Badziak, Włókienniczy koncern Eitingonów w II Rzeczpospolitej, in: Rocznik Łódzki 35 (1985). S. 107-137. Kazimierz Badziak, Juliusz Kunitzer - symbol Łodzi wielonarodowościowej i wielkoprzemysłowej, in: Paweł Samuś (Hg.), Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi w XIX-XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy. Łódź 1997, S. 192-228. Kazimierz Badziak, Włodzimierz Kozłowski, Wyzwolenie Ziemi Łódzkiej. Styczeń 1945. Łódź 1980. Kazimierz Badziak, Szaja Rosenblatt. Kupiec, przemysłowiec, działacz gospodarczy i społeczny oraz jego rodzina, in: Rocznik Łódzki 53 (2006), S, 115-140. Kazimierz Badziak, Małgorzata Łapa, Bilans rozwoju Łodzi międzywojennej na polu przemian ekonomicznych, zmian ludnościowych i kształtowania się infrastruktury miej ski ej, in: Toborek/ Wajngertner, Łódź w 1939 roku, S. 25-61. Kazimierz Badziak, Justyna Badziak, Pitawal łódzki. Głośne procesy karne od początku XX w. do wybuchu II wojny światowej. Łódź 2017. Frank Bajohr, Parvenüs und Profiteure. Korruption in der NS-Zeit. Frankfurt a.M. 2001. Konrad Banaś, Marcin Gawryszczak, Krzysztof Lesiakowski (Hg.), Strajk studencki w Łodzi styczeń - luty 1981 r. Okruchy pamięci, zapisy źródłowe, ikonografia. Łódź, Warszawa 2016. Bohdan Baranowski, Krystyna Duda-Dziewierz (Hg.), Materiały do dziejów Uniwersytetu Łódzkiego (1945-1950)· Łódź 1952. Bohdan Baranowski, Pierwsze lata Uniwersytetu Łódzkiego, 1945-1949. Łódź 1985. Julian Baranowski, Obóz cygański w Łodzi 1941-1942. Łódź 2003. Julian Baranowski [u.a.], Raport z oszacowania strat i szkód poniesionych przez miasto Łódź wskutek
wybuchu i trwania II wojny światowej oraz wynikłych z organizacji i funkcjonowania Litzmannstadt Getto. Łódź 2006. Julian Baranowski (Hg.), Kronika getta łódzkiego/Litzmannstadt Getto 1941-1944. 5 Bde. Łódź 2009. Krzysztof Baranowski, Oddział Wolnej Wszechnicy Polskiej w Łodzi 1928-1939. Warszawa, Łódź 1977· Anna Barszczewska-Krupa (Hg.), Kościuszko w kręgu mitologii narodowej. Łódź 1995. Zygmunt Bartkiewicz, Psie dusze. Nowele i obrazy. Warszawa 1910. Zygmunt Bartkiewicz, Złe miasto. Obrazy z 1907 roku. Warszawa 1911. Zygmunt Bartkiewicz, Złe miasto [1909], in: ders., Trzy opowieści. Warszawa 1930, S. 177-231. Omer Bartov, The „Jew“ in Cinema: From The Golem to Don’t Touch My Holocaust. Indianapolis 2005. Jacek Bartyzel, W pełni u siebie poczułem się dopiero w Ruchu Młodej Polski, in: Próchniak, Niezależność kosztuje najwięcej, S. 21-32. Karl Bauer, Brückenbauer zwischen Ost und West (Nachruf auf Peter Nasarski), in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 2002, S. 9-11. Delphine Bechtel, Urbanization, Capitalism, and Cosmopolitanism: Four Novels and a Film on Jews in the Polish City of Łódź, in: Prooftexts 26 (2006), S. 79-106. Sven Beckert, King Cotton. Eine Geschichte des globalen Kapitalismus. München [2014] 2019.
452 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Monika Bednarczuk, „Kwestia żydowska“, in: Ulrich Schmid (Hg.), Estetyka dyskursu nacjonalistycznego w Polsce 1926-1939. Warszawa 2014, S. 126-155. Jerzy Bednarek, Stanisław Weyer (1891-1950). Zawiłe losy nadkomisarza Policji Państwowej w Łodzi, in: Zbigniew Nawrocki (Hg.), Sekretna wojna 3. Z dziejów Kontrwywiadu II RP (1914) 1918-1945 (1948), Bd. 3 Poznań 2015, S. 585-609. Jerzy Bednarek, „Nieustraszony żołnierz czerwony“. Przypadek Szymona Hamama, in: przystanekhist0ria.pl/pa2/teks ty/6564O,Nieustraszony-zoInierz-czerwony-PrzypadekSzymona-Harnama.html. Antony Beevor, Ein Schriftsteller im Krieg. Wassili Grossman und die Rote Armee 1941-1945. München 2007. Wolfgang Behringer, Tambora und das Jahr ohne Sommer. Wie ein Vulkan die Welt in die Krise stürzte. München 2015. Danuta Berbelska, Księży Młyn. Łódź 1998. Danuta Berbelska, Magdalena Michalska-Szalacka, Die Herbsts. Geschichte einer Fabrikanten familie. Lodz, Zoppot 2019. Grzegorz Berendt, Henryk Rubin 1913-1995, in: Słownik historyczny historyków Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2020, S. 428-444. Witold Bereś, Krzysztof Burnetko, Andrzej Wajda. Podejrzany. Warszawa 2013. Witold Bereś, Krzysztof Burnetko, Edelman. Życie. Do końca. Warszawa Յշօւց. Gustav Berndt, Der lebendige Christus. Bekenntnispredigten. Lodz 1938. Svenja Bethke, Tanz auf Messers Schneide. Kriminalität und Recht in den Ghettos Warschau, Litzmannstadt und Wilna. Hamburg 2015. Joseph Beuys, Polentransport 1981. Ausstellungskatalog. Budapest 1989. Joseph Beuys. Polentransport 1981. Warszawa 1996. Bruno Biedermann,
Die Versorgung der russischen Baumwollindustrie mit Baumwolle eigener Produktion. Diss. Heidelberg 1907. Krzysztof Bielawski, Zagłada cmentarzy żydowskich. Warszawa 2020. Theodor Bierschenk: Die Vereine Deutscher Hochschüler in Polen 1922-1939. Hannover 1988. Petra Blachetta-Madajczyk, Klassenkampf oder Nation? Deutsche Sozialdemokratie in Polen 1918-1939. Düsseldorf 1997 (Schriften des Bundesarchivs, 49). Robert Biobaum, Rewolucja. Russian Poland 1904-1907. Ithaca 1995. Piotr Boczkowski [Hg.], Łódź, która przeminęła w publicystyce i prozie (antologia). Łódź 2008. Tadeusz Bogalecki, Generał Iwan Sierow o sytuacji w Łodzi, ín: Kronika miasta Łodzi 2 (2002), S. 181. Tadeusz Z. Bogalecki, Łódzcy robotnicy na barykadach. 115. rocznica rewolucji 1905 roku, in: Kronika miasta Łodzi (2020) 1(88), S. 101-124. Jochen Böhler, Auftakt zum Vernichtungskrieg. Die Wehrmacht in Polen 1939. Frankfurt a.M. 2006. Jochen Böhler, Ordinary Clerks or Trailblazers of Destruction? The .First Wave' of Chiefs of Civil Administration and Their Implementation of Nazi Policy During the German Invasion of Poland in 1939, in: Dapim. Studies of the Holocaust 29 (2015), S. 17-40.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 453 Franz Böhm, Litzmannstadt. Geschichte und Entwicklung einer deutschen Industriestadt. Posen 1941 Leipzig 2i94i. Tadeusz Bojanowski, Przemysl włókienniczy w Łodzi w latach okupacji hitlerowskiej (1939-1945), in: Rocznik Łódzki 21 (24) 1976, S. 9-14. Tadeusz Bojanowski, Łódź pod okupacją w latach II wojny światowej (1939-1945). Warszawa 1992. Tomasz Bolanowski, Architektura okupowanej Łodzi. Niemieckie plany przebudowy miasta. Łódź 2013. Hans-Jürgen Bömelburg, „Church-building“ im östlichen Europa. Ein komplementärer Ansatz zur Beschreibung von Vergemeinschaftung im östlichen Europa. Die Volkskirchen in Polen und den baltischen Ländern, in: Markus Krzoska (Hg.), Zwischen Glaube und Nation? Beiträge zur Religionsgeschichte Ostmitteleuropas im langen 19. Jahrhundert. München 2011, S. 11-34. Hans-Jürgen Bömelburg, Lodz. Gegen den Strich, in: Hans-Henning Hahn, Robert Traba (Hg.), Deutsch-Polnische Erinnerungsorte. Bd. 2 Geteilt/Gemeinsam. Paderborn 2014, S. 93-109. Hans-Jürgen Bömelburg, Katholische Frömmigkeitsbewegungen und heterodoxe Kirchbildungen in Ostmitteleuropa. Die Mariawiten in Polen vor dem Ersten Weltkrieg, in: Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde Ermlands 63 (2019), S. 3-28. Hans-Jürgen Bömelburg, Made in Lodz. Multikulturelle Lebensläufe der Moderne zwischen individuellen Entscheidungen und dem Zerrbild nationaler und kultureller Eindeutigkeit, in: Matthias Barelkowski, Christoph Schutte (Hg.), Neuer Staat, neue Identität? Deutsch-polnisch jüdische Biographien in Polen nach 1918. Osnabrück 2021, S. 313-336. Hans-
Jürgen Bömelburg, Marlene Klatt (Hg.), Lodz im Zweiten Weltkrieg. Deutsche Selbstzeug nisse über Alltag, Lebenswelten und NS-Germanisierungspolitik in einer multiethnischen Stadt. Osnabrück 2015 (Polono-Germanica, 9). Hans-Jürgen Bömelburg, Jürgen Hensel, Am Rande des Vorstellbaren - der Judenrat als Quadratur des Kreises, in: Polit, Meine jüdische Seele, S. 7-35. Marzena Bomanowska, 7 rozmów o Katarzynie Kobro. Łódź 2011. Ryszard Bonisławski, Wielka Wojna 1914-1918. Łódź i okolice na fotografiach Michała Daszewskiego. Łódź 2014. Dominika Bopp u.a. [Hg.], Die Enzyklopädie des Gettos Lodz/Litzmannstadt. Göttingen 2020. Jerzy W. Borejsza, Ostaniec, czyli ostatni świadek. Warszawa 2018. Włodzimierz Borodziej, Hans Lemberg (Hg.), „Unsere Heimat ist uns ein fremdes Land geworden.“. Die Deutschen östlich von Oder undNeiße 1945-1950. Dokumente aus polnischen Archiven. 4 Bde. Marburg 2003-2004. Lars Bosse, Vom Baltikum in den Reichsgau Wartheland, in: Michael Garlefif (Hg.), Deutschbalten, Weimarer Republik und Drittes Reich. Bd 1. Köln 2շօօ8, S. 297-387. Marion Brandt, Erläuterungen zu Alfred Döblins „Reise in Polen“. Gdańsk 2016, in: www.alfred- doeblin.de/data/erlaeuterungen-zu-doeblins-reise-in-polen.pdf. Andrzej Braun, Psie pole. Warszawa 1997. Angelika Brechelmacher, Bertrand Perz, Regina Wonisch (Hg.), Post4i. Berichte aus dem Getto Litzmannstadt. Reports from Litzmannstadt Ghetto. Wien 2015.
454 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Ursula Brehmer, Meine Heimatstadt der unbeschwerten Kindheit, in: Radziszewska, Gdzie są Niemcy, S. 171-178. Ursula Brehmer, Josef Alexander Spickermann zum 50. Todestag, in: Kulturwart 206 (1997), S. 1-6. Rudolf Bückmann, Erinnerungen an die General-von-Briesen-Schule, in: Weigelt, Penne, Pauker und Pennäler, S. 55-64. Marek Budziarek (Hg.), Lodzer Judaica in Archiven und Museen. Aufsätze und Berichte aus Łódź, Jerusalem, Washington und Frankfurt a.M. Łódź, Bonn 1996. Marek Budziarek, Mistrz. Zygmunt Lorentz (1894-1943), in; ders., Łodzianie. Łódź 2000, S. 126-131. Marek Budziarek, Łódź Lodsch Litzmannstadt. Wycinki z życia mieszkańców okupowanego miasta. Łódź 2003. Celina Budzyńska, Strzępy rodzinnej sagi. Warszawa 1997. Anna Burdówna, Antonina Chrzczonowicz (Hg.), Ravensbrück. Wspomnienia dla pamięci pokoleń - 25 rocznica oswobodzenia obozu Ravensbrück 1945-1970. Łódź 1970. Mordechaj Canin, Przez ruiny i zgliszcza. Podróż po stu zgładzonych gminach żydowskich w Polsce. Warszawa 2019. Jerzy Cesarski, PPS. Wspomnienia z lat 1918-1939. Warszawa 1987. Anatol Chari, Timothy Braatz, „Undermensch“. Mein Überleben durch Glück und Privilegen. München 2010. Michal Mosze Chęciński, Die Uhr meines Vaters. Frankfurt a.M. 2000. Tomasz Chinciński, Forpoczta Hitlera. Niemiecka dywersja w Polsce w 1939 roku. GdańskWarszawa 2010. Malena Chiński, Ilustrar la memoria: las imágenes de tapa de la colección Dos poylishe yidntum (El judaísmo polaco), Buenos Aires, 1946-1966, in: Estudios Interdisciplinarios de America Latina y el Caribe, 23 (2012), 1, S.
11-33. Paweł Chmielewski (Hg.), Ulm miasto naszej młodości i cierpienia. Relacje byłych robotników przymusowych Zakładów Telefunken w Łodzi i Ulm n/Dunajem. Łódź 1999. Przemysław Chojnowski, Zur Strategie und Poetik des Übersetzens, eine Untersuchung der Anthologien zur polnischen Lyrik von Karl Dedecius. Berlin 2005. Winson Chu, The „Lodzermensch“: From Cultural Contamination to Marketable Multiculturalism, in: Kristin Kopp, Joanna Niżyńska (Hg.), Germany, Poland and Postmemorial Relations: In Search of a Livable Past. New York 2012, S. 239-258. Winson Chu, The German Minority in Interwar Poland. New York 2012. Winson Chu, Germans into Lodzers? Reinterpreting Karl Dedecius’s Poland in the Twentieth Century, in: Andrew Demshuk, Tobias Weger (Hg.), Cultural Landscapes: Transatlantische Perspektiven auf Wirkungen und Auswirkungen deutscher Kultur und Geschichte im öst lichen Europa. Munich 2015, S. 169-186. Winson Chu, „Something has destroyed my memory“. Stalingrad and Karl Dedecius’s Second World War, in: Yvonne Kleinmann (Hg.), Imaginations and Configurations of Polish Society: From the Middle Ages through the 20th Century. Göttingen 2017, S. 355-375. Winson Chu, From Łódź to Litzmannstadt: German Pasts and Holocaust Sites in Post-Communist Poland, in: Holocaust and Genocide Studies 31 (2017), 2, S. 240-267.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 455 Andrzej Chwalba, Sacrum i rewolucja. Socjaliści polscy wobec praktyk i symboli religijnych (1870-1918). Kraków ^2007. Bartosz Cichocki, Krzysztof Jóźwiak, Najważniejsze są kadry . Centralna Szkoła Partyjna PPR/ PZPR. Warszawa 2006. Marek Cieśliński, Piękniej niż w życiu. Polska Kronika Filmowa 1944-1994, Warszawa 2006. Comparative Study of Łódź and Manchester. Geographies of European Cities in Transition. Łódź 997John Connelly, Captive University: The Sovietization of East German, Czech, and Polish Higher Education, 1945-1956. University of North Carolina Press 2000. Laura Crago, The „Polishness“ of Production. Factory Politics and the Reinvention of Working Class National and Political Identities in Russian Poland’s Textile Industry, 1880-1910, in: Slavic Review 59 (2000), Nr. 1, S. 16-41. Travis Currit, Promised Land, Red Łódź, or HollyŁódź: Shifting Identities in an Industrial City. 1820-2010, Universty of Washington 2010. Mirosław Cygański, Mniejszość niemiecka w Polsce centralnej w latach 1919-1939. Łódź 1962. Mirosław Cygański, Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi. Łódź 1965. Mirosław Cygański, Hans Trossmann, przywódca CSU i dyrektor Bundestagu, były wyższy funkcjonariusz regencji okupacyjnej w Łodzi, in: Biuletyn Niemcoznawczy Instytutu Śląskiego w Opolu 3 (1968), S. 71-74. Mirosław Cygański, Ziomkostwo Wisły-Warty w RFN (organizacja - działalność - przywódcy), in: Przegląd Zachodni 1 (1969), S. 72-112. Abram Cytryn, Zeszyty. Olsztyn 1998. Benedykt Czuma, W PRL-u prawa człowieka były łamane na każdym kroku, in: Próchnik,
Niezależność najwięcej koštuje, S. 33-45. Małgorzata Czyńska, Kobro. Skok w przesztrzeń. Wołowiec 2015. Andrzej Czyżewski, „Niemniej jest to farsa, która może być groźna“ - reakcja aparatu partyjnopaństwowego, władz uczelnianych oraz NSZZ „Solidarność“ na strajk łódzkich studentów, in: Lesiakowski, Łódzki strajk studencki, S. 165-192. Andrzej Czyżewski, Obóz dziecięcy w Łodzi jako element polityki historycznej PRL, in: Toborek/ Trębacz, Łódź pod okupacją, S. 377-413. Andrzej Czyżewski, Czerwono-biało-czerwona Łódź. Lokalne wymiary polityki pamięci historycznej w PRL. Warszawa 2021. Andrzej Czyżewski, Das Polen-Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei in Litzmannstadt, in: Bogusław Dybaś (Hg.), Die nationalsozialistischen Konzentrationslager. Neue Forschungs projekte in Österreich und Polen. Wien [im Erscheinen], Andrzej Czyżewski, Pawel Spodenkiewicz, Zbigniew Faliński, Jerzy Kmitowski, Wiktor Malski i Henryk Maciejewski - autorzy broszur propagandowych z 1968 r., in: Tadeusz Wolsza, Przemysław Wojtowicz (Hg.), Nie tylko niezłomni i kolaboranci. Postawy dziennikarzy w kraju i na emigracji w latach 1945-1989. Warszawa 2014, S. 353-366. Danuta Dąbrowska, Lucjan Dobroszycki (Hg.), Kronika getta łódzkiego. 1. Styczeń 1941 - maj 1942. 1965.2. Czerwiec - grudzień 1942. 2 Bde. Łódź 1965-1966.
456 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Kazimierz Dąbrowski, Arcybiskup Włodzimierz Jasiński 1873-1965. Łódź 1990. Gustaw Daniłowski, Z jednego źródła. Warszawa 1919. Norman Davies, Roger Moorhouse, Microcosm. Portrait of a Central European City. London 2002. István Deák, Jan T. Gross, Tony Judt (Hg.), The Politics of retribution in Europe. World War II and its Aftermath. Princeton N.J. 2000. Karl Dedecius (Hg.), Lektion der Stille. Neue polnische Lyrik. München 1959. Karl Dedecius, Der Stadt Lodz verdanke ich idel, in: Radziszewska, Gdzie są Niemcy z tamtych lat, s. 129-133· Karl Dedecius, Ein Europäer aus Lodz. Erinnerung. Frankfurt a.M. 2006. Adolf Diamant, Ghetto Litzmannstadt: Bilanz eines nationalsozialistischen Verbrechens, mit Deportations- und Totenlisten der aus dem Altreich Stammendenjuden. Frankfurt 1986. Cora Dietl (Hg.), Unbekannte Schätze / Nieznane skarby. Germanica des 16. Jahrhunderts in der Universitätsbibliothek Łódź / Germanika XVI-wieczne w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź 2018. Erich Dietrich, Pfingstpredigt am 29.051966 in Kassel, in: Weigelt, Penne, Pauker und Pennäler, S. 227-229. Dan Diner, Jenseits des Vorstellbaren - der „Judenrat“ als Situation, in: „Unser einziger Weg ist Arbeit“, S. 32-40. Wiktor Dłużniewski, Wyprawa do Ameriki. Dzieło szeniczne w trzech aktach napisane przez Anastazego Podhalskiego. Quodlibet złożony z żywych obrazów miasta Łodzi. Hg. v. Piotr Noczkowski. Łódź 2012. Edmund Dmitrów, Niemcy i okupacja hitlerowska w oczach Polaków. Poglądy i opinie z lat 19451948. Warszawa 1987. Alfred Döblin, Reise in Polen.
München 42oo6. Lucjan Dobroszycki (Hg.), The Chronicle of the Lodz Ghetto, 1941-1944. New Haven 1984. Konstanty Dobrzyński, Czarna poezja. Poznań 1936 (Bibljoteka Głosu). Konstanty Dobrzyński, Wiersze zebrane. Bearb. v. Wojciech Rotarski. Częstochowa 2017. Dokumentation der Vertreibung der Deutschen aus Ost-Mitteleuropa. In Verbindung mit Werner Conze [ab Bd. III], Adolf Diestelkamp [bis Bd. II], Rudolf Laun, Peter Rassow und Hans Roth fels, bearb. v. Theodor Schieder. Hg. v. Bundesministerium für Vertriebene, Flüchtlinge und Kriegsgeschädigte. Bonn 1953-1962, Neudruck München 1984. Dokumenty i materiały do dziejów okupacji niemieckiej w Polsce, t. 3: Getto łódzkie, cz.i, bearb. v. Artur Eisenbach. Łódź 1946. Tadeusz Dubicki, Krzysztof A. Kuczyński, W kręgi dziejów Niemiec XX wieku. Życie i działalność prof, dr hab. Mirosława Cygańskiego, in: Studia Niemcoznawcze 28 (2004), S. 109-128. Stefan Dyroff, Krystyna Radziszewska, Isabel Röskau-Rydel (Hg.): Lodz jenseits von Fabriken, Wildwest und Provinz. Kulturwissenschaftliche Studien über die Deutschen in und aus den polnischen Gebieten. München 200g (Polono-Germanica, 4). Pawel Dzieciński, Niemiecka lista narodowa w Łodzi. In: Rocznik Łódzki 38 (1988), S. 273-289. Paweł Dzieciński, Die Politik der NS-Behörden gegenüber der deutschen Bevölkerung in Lodz (1939-1945) in: Polska Środkowa, S. 165-187.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 457 Karol Dziuda, Niemiecki Związek Kulturalno-Gospodarczy w Polsce na terenie Łodzi, in: Rocznik Łódzki 60 (2013), S. 115-132. Sybille Eberhardt, Als das „Boot“ zur Galeere wurde . Wie jüdische Frauen und Mädchen aus Lodz und Umgebung Ghettoisierung, Lagerhaft in Auschwitz-Birkenau, Bergen-Belsen, Zwangs arbeit in Geislingen/St. und Deportation nach Allach überlebten. Göppingen 2018. Adolf Eichler, Deutschtum im Schatten des Ostens. Ein Lebensbericht. Dresden 1942. Artur Eisenbach, Hitlerowska polityka eksterminacji Żydów w latach 1939-1945, Warszawa 1953. Jerzy Eisler, Polski rok 1968. Warszawa 2006. Edmund Effenberger, Erst gerufen und dann vertrieben, in: Mitteilungen der Heimatkreisgemein schaft der Deutschen aus dem Lodzer Industriegebiet 18 (1996), S. 1-9, 19 (1997), S. 1-9, 20 (1998), S. 1-21. Catherine Epstein, Model Nazi. Arthur Greiser and the Occupation of Western Poland. Oxford 2010, S. 136-139 Ingo Eser, „Volk, Staat, Gott!“ Die deutsche Minderheit in Polen und ihr Schulwesen 1918-1939. Wiesbaden 2010. Wacław Fabierkiewicz, Problemy przymysłu łókienniczego, in: Rosset, Włókniarzy łódzcy, S. 185-203. Konstantin К. Falkenstein, Thaddäus Kosciuszko. Leipzig 1827 2і8з4. Faschismus - Getto - Massenmord. Dokumentation über Ausrottung und Widerstand der Juden in Polen während des Zweiten Weltkrieges. Hg. v. Jüdischen Historischen Institut Warschau. Bearb. v. Tatiana Berenstein u.a. Berlin 1961. Sascha Feuchert, Erwin Leibfried, Jörg Riecke (Hg.), Chronik des Gettos Lodz / Litzmannstadt. 5 Bde. Göttingen 2007. Sascha Feuchert, Die
Getto-Chronik: Entstehung und Überlieferung. Eine Projektskizze, in: Die Chronik des Gettos Lodz/Litzmannstadt, Bd. 5, S. 167-190. Małgorzata Fidelis, Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce. Warszawa 2010. Maria Fiebrandt, Auslese für die Siedlergesellschaft.· Die Einbeziehung Volksdeutscher in die NS- Erbgesundheitspolitik im Kontext der Umsiedlungen 1939-1945. Göttingen 2014. Jan Fijałek, Antoni Galiński (Hg.), Getto w Łodzi 1940-1944. Materiały z sesji naukowej. 9 VIII 1984 r. Łódź 1988. Tomasz Filipczak, A my w tango Milonga, in: Próchniak, Niezależność kosztuje najwięcej, S. 47-62. Tomasz Filipczak, „Solidarność" była dla mnie spełnieniem pewnej wizji wolności, in: Próchniak, Pospolite ruszenie, S. 93-107. Oskar Flatt, Opis miasta Łodzi pod względem historycznym, statystycznym i przemysłowym. Warszawa 1853 [Reprint 1980]. Heniek Fogel, Dziennik. Bearb. v. Adam Sitarek u. Ewa Wiatr. Warszawa 2019. Dorota Fornalska, Osiedle Montwiłła-Mireckiego. Opowieść mieszkańców przed wojną wysiedlenia - powroty. Łódź 2018. Konrad Frejdlich (Hg.), Uśmiech Ariadny. Antologia reportażu łódzkiego, od Oskara Flatta do Andrzeja Makowieckiego. Łódź 1973. Florian Freund, Bertrand Perz, Karl Stuhlpfarrer, Das Ghetto in Lodz. Wien 2013.
458 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Klaus-Peter Friedrich, Publizistische Kollaboration im sog. Generalgouvernement. Personen geschichtliche Aspekte der deutschen Okkupationsherrschaft in Polen, in: Zeitschrift für Ost mitteleuropaforschung 48 (1999), H. 1, S. 50-89. Robert Friedrich, Der Verein deutscher Hochschüler in Warschau, in: Warschauer Kulturblätter (1943). H. 5, S. 84-90. Thomas Fuchs, Die verlorene Welt und die anderen: Deutsche, Polen und Juden im Spiegel der deutschen Lodz-Historiographie. Eine Betrachtung am Beispiel der Arbeiten von [Eugen] Oskar Kossmann und Otto Heike, in: Jürgen Hensel (Hg.): Polen, Deutsche und Juden in Lodz 1820-1939. Eine schwierige Nachbarschaft. Osnabrück 1999 (= Einzelveröffentlichungen des Deutschen Historischen Instituts Warschau. 1), S. 87-99. Thomas Fuchs, Krzysztof Wożniak, „Auf die Straße, Brüder!“ Als Polen, Juden und Deutsche gemeinsam gegen die Unterdrückung kämpften. Eine Betrachtung der Lodzer Revolution aus interkultureller Sicht, in: 1999 - Zeitschrift für Sozialgeschichte des 20. und 21 Jahrhunderts 12 (1996), 1, S. 13-28. Kenshi Fukumoto, Reconstruction of Narrative on Factory Workers in Łódź, 1864-1914. Drinking alkohol, struggle for survival, and praying, in: Kamil Śmiechowski, Marta Sikorska-Kowalska, ders., Robotnicy Łódź drugiej połowy XIX wieku. Nowe kierunki badawcze. Łódź 2016, S. 87-110. Mariusz Gądek (Hg.), Wokół Strachu. Dyskusja o książce Jana T. Grossa. Kraków 2008. Stanisław Gajek, Promieniści. Warszawa i960. Stanisław Gajek, Młodzi z Garnizonu Łódź (Promieniści). ^964. Warszawa 31972. Antoni
Galiński, Obóz pracy na Sikawie, in: Obozy hitlerowskie w Łodzi. Łódź 1998, S. 171-212. Antoni Galiński, Policja hitlerowska w getcie łódzkim, in: Samuś/Puś, Fenomen getta, S. 143-154. Antoni Galiński/Marek Budziarek (Hg.), Eksterminacja inteligencji Łodzi i okręgu łódzkiego, !939-i940. Łódź 1992. Antoni Galiński / Marek Budziarek (Hg.), Akcje okupanta hitlerowskiego wobec Kościoła katolickiego w Kraju Warty. Łódź 1997. Antoni Galiński, Likwidacja więzień niemieckich w Łodzi w styczniu 1945 r., in: Żelazko, Rok 1945 w Łodzi, S. 53-68. Natalia Gąsiorowska (Hg.) Źródła do dziejów rewolucji 1905-1907 w okręgu łódzkim. 3 Bde. !957-і9б4· Woldemar Gastpary, Biskup Bursche i sprawa polska. Warszawa 1972. Wilfried Gerke, Beiträge zur Geschichte der Deutschen in Polen während des Zweiten Weltkrieges 1939-1945. Herne 2շօօ8. Katja Gesche, Kultur als Instrument der Außenpolitik totalitärer Staaten. Das Deutsche AuslandInstitut 1933-1945. Köln [u.a.] 2006. Frank Giesecke, Flieger, Filz und Vaterland. Eine erweiterte Beuys-Biographie. Berlin 1996. Albin Głowacki, Sławomir Abramowicz, Obozy hitlerowskie wŁodzi. Łódź 1998. Jerzy Józef Głowacki, Prezydent Łodzi Franciszek Traeger. Łódź 2020. Joseph Goebbels, Die Tagebücher von Joseph Goebbels. Teil I: Aufzeichnungen 1923-1941.14 Bde. Bearb. v. Elke Fröhlich. München 1997-2005.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 459 Karl-Heinz Goeppert, „Sic transit gloria mundi“ ֊ so vergeht der Ruhm der Welt, in: Radziszewska, Gdzie są Niemcy z tamtych lat, S. 152-160. Jerzy Gołębiowski, COP. Dzieje industrializacji w rejonie bezpieczeństwa 1922-1939, Kraków 2000. Władysław Góra, Stanisław Okęcki, Walczyli o nowe Niemcy. Niemieccy antyfaszyści w ruchu oporu na ziemiach polskich. Warszawa 1972. Wojciech Górecki, Bartosz Józefiak, Łódź. Miasto po przejściach. Wołowiec 2020. Wojciech Górecki, Niemcy w Łodzi, in: Górecki/Józefiak, Łódź, S. 27-32. Stefan Górski, Łódź współczesna. Obrazki i szkice publicystyczne. Łódź 1904. Wanda Gościmińska, Mój wielki dzień. Warszawa 1951 (Biblioteka przodoników pracy, 16). Wanda Gościmińska, Mein großer Tag. Berlin 1951 (Bibliothek der Aktivisten, 11). August Grabski, Współczesne życie religijne Żydów w Polsce, in: Studia z dziejów i kultury Żydów w Polsce po 1945 roku. Warszawa 1997, S. 143-202. Włodzimierz Graliński, Wspomnienia z pamiętnych dni września 1939 r. w Łodzi, in: Rocznik Łódzki 46 (1999), S. 167-176. Noj Giter Granatsztajn, Barykady i katorga, Wspomnienia anarchisty. Poznań 2015. Zofia Gromiec, W Łodzi w latach siedemdziesiątych nie było klimatu dla opozycji, in: Próchniak, Niezależność kosztuje najwięcej, S. 63-76. Anna Gronczewska, Kiedy Łódź była Litzmannstadt, in: Nasza Historia naszahistoria.pl/ kiedy-lodz-byla-litzmannstadt/ar/10669984. Jan Gross, Fear. Anti-semitism in Poland after Auschwitz. An essay in historical interpretation. New York 2006. Natan Gross, Film żydowski w Polsce. Kraków 2002. Noe Grüss, Rok
pracy Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej, Łódź 1946. Marianna Grynia, Wypędzeni. Polskie ofiary niemieckiego obozu koncentracyjnego w Konstantynowie Łódzkim. Warszawa 22oi8. Andrzej Grzegorczyk, Stereotyp „Niemiec ewangelik“ a sytuacja łódzkich luteranów w latach 19451952, in: Adam Dziurok, Piotr Madajczyk, Sebastian Rosenbaum (Hg.), Władze komunistyczne wobec ludności niemieckiej w Polsce w latach 1945-1989. Warszawa 2016, S. 105-116. Walter Günzel, Unsere jüdischen Lehrer und Schüler, in: Das Lodzer Deutsche Gymnasium im Spannungsfeld, S. 40-48. François Guesnet, Lodzer Juden im 19. Jahrhundert. Ihr Ort in einer multikulturellen Stadtgesell schaft. Leipzig 1997. Niels Gütschow, Ordnungswahn. Architekten planen im „eingedeutschten Osten“ 1939-1945. Gütersloh 2001. Malachi Hacohen, From Empire to Cosmopolitanism: The Central European Jewish Intelligentsia, 1867-1968, in: Jahrbuch des Simon-Dubnow-Instituts 5 (2006), S. 117-133. Georg Hansen (Hg.), Schulpolitik als Volkstumspolitik. Quellen zur Schulpolitik der Besatzer in Polen 1939-1945. Münster, New York 1994. Agnieszka Haska, Hańba! Opowieści o polskiej zdradzie. Warszawa 2018.
460 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Heiko Haumann, Jerzy Skowronek (Hg.), „Der letzte Ritter und erste Bürger im Osten Europas“. Kościuszko, das aufständische Reformpolen und die Verbundenheit zwischen Polen und der Schweiz. Basel, Frankfurt a.M. 1996. Irene Hauser, Dziennik z getta łódzkiego. Das Tagebuch aus dem Lodzer Getto. Hg. v. Ewa Wiatr und Krystyna Radziszewska. Łódź 2019. Albert Hausmann, Der „schmale Hof“ am „Grünen Ring“, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 29 (1983), S. 90-95· Otto Heike, Ernst Leonhardt, 1849-1917. Ein Industrieller als Förderer des deutschen Bildungs wesens in Lodz, in: Fritz Weigelt (Hg.), Von unserer Art: Vom Leben und Wirken deutscher Menschen im Raume von Weichsel und Warthe. Wuppertal 1963, S. 85-88. Otto Heike, Geyer, Louis Ferdinand in: Neue Deutsche Biographie 6 (1964), S. 358 f. [OnlineVersion] URL: www.deutsche-biographie.de/pnd13648o357.html. Otto Heike, Ozorkow, erste Textilstadt in Polen: das Aufbauwerk eingewanderter deutscher Tuchmacher und Weber. Mönchengladbach 1967. Otto Heike, Die deutsche Arbeiterbewegung in Polen 1835-1945. Dortmund 1969. Otto Heike, Leben im deutsch-polnischen Spannungsfeld: Erinnerungen und Einsichten eines deutschen Journalisten aus Lodz. Essen 198g. Jürgen Hensel (Hg.), Polen, Deutsche und Juden in Lodz 1820-1939. Eine schwierige Nachbar schaft. Osnabrück 1999 (= Einzelveröffentlichungen des Deutschen Historischen Instituts Warschau. 1). Mieczysław Hertz, Łódzki Bataljon Robotniczy. Z. А. В. 23. Łódź 1920. Mieczysław Hertz, Łódź w czasie wielkiej wojny. Łódź 1933. Mieczysław Hertz, Bezbronne miasto. Łódź
1914-1918. Łódź 2014 [Erstausgabe: Łódź w czasie wielkiej wojny. Łódź: Seipelt 1933]. Tanja Hetzer, „Deutsche Stunde“. Volksgemeinschaft und Antisemitismus in der politischen Theo logie bei Paul Althaus. München 2009. Gerd Heuberger (Hg.), „Und keiner hat für uns Kaddisch gesagt.“. Deportationen aus Frankfurt am Main 1941 bis 1945. Frankfurt a.M., Basel 2005. Friedrich Hielscher, Fünfzig Jahre unter Deutschen, Hamburg 1954. Andreas R. Hofmann: Imageprobleme einer Antimetropole. Lodz 1900/1930, in: ders., Anna Veronika Wendland (Hg.), Stadt und Öffentlichkeit in Ostmitteleuropa 1900-1939. Beiträge zur Entstehung moderner Urbanität zwischen Berlin, Charkiv, Tallinn und Triest, Stuttgart 2002, s. 235-257· Andreas R. Hofmann, Von der Spekulation zur Intervention. Formen des Arbeiterwohnungsbaus in Lodz und Brünn vor und nach dem Ersten Weltkrieg. In: Janatková, Kozińska-Witt, Wohnen in der Großstadt, S. 225-248. Andreas R. Hofmann, The Biedermanns in the igo5 Revolution. A Case Study in Entrepreneurial riot Management, in: The Slavonic and East European Review 82 (2004), S. 27՜4ց. Adam Hohendorff, Przed karnewałem solidarnościowym, in: Wiesław Maciejowski, Adam Hohendorff, Janusz Mikosik (Hg.), W trybach systemu. Z dziejów łódzkiej opozycji studenckiej w latach ig68-i98g. Warszawa 2016, S. g֊4g.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 461 Karl von Holtei, Schlesische Gedichte. Berlin 1830. Armin Richard Hornberger, Aufgewachsen in Lodz. Kindheitserinnerungen. Berlin 2006. Wilm Hosenfeld, „Ich versuche jeden zu retten“. Das Leben eines deutschen Offiziers in Briefen und Tagebüchern. Hg. v. Thomas Vogel. München 2004. Mariola Hoszowska, Szymon Askenazy i jego korespondencja z Ludwikiem Finklem. Rzeszów 2013. Florian Huber, „Kind, versprich mir, dass du dich erschießt“. Der Untergang der kleinen Leute 1945. Berlin 2015. Adam Idziński, Łódź. Łódź 1969. Ireniusz Ihnatowicz, Z badań nad kapitalem łódzkim na Kaukazie na przełomie XIX і XX wieku, in: Przegląd historyczny 54 (1963), 4, S. 592-610. Agnieszka Iwaszkiewicz, W mojej (nie)pamięci . Opowieści o losach kobiet pochodzenia niemieckiego w Łodzi, in: Andrzej Lech, Krystyna Radziszewska, Andrzej Rykała (Hg.), Społeczność żydowska i niemiecka w Łodzi po 1945 roku. Łódź 2010, S. 102-125. Jarosław Iwaszkiewicz, Spotkanie z Łodzią, in: Odgłosy 21 (1978), 5, S. 11. Joanna Jabłkowska, Ein Grab der armen Leute. Hotel Savoy - Parabel für das Ende des alten Europa oder Lodz-Roman?, in: Wiebke Amthor, Richard Brittnacher (Hg.), Joseph Roth - Zur Modernität des melancholischen Blicks. Berlin, Boston 2012, S. 103-115. Aleksandra Jach (Hg.), Muzeum Sztuki w Łodzi. Monografia. 2 Bde. Łódź 2015. Alena Janatková, Hanna Kozińska-Witt, Wohnen in der Großstadt 1900-1939. Wohnsituation und Modernisierung im europäischen Vergleich. Stuttgart 2006. Julian K. Janczak, Struktura społeczna ludności Łodzi w latach 1820-1918, in: Paweł Samuś (Hg.),
Polacy - Niemcy - Żydzi w Łodzi w XIX-XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy. Łódź 1997, S. 40-69. Maciej Janik [u.a.], Łódź na mapach 1793-1939. Łodź, Warszawa 2012. Zygmunt Janke, W Armii Krajowej w Łodzi i na Śląsku. Warszawa 1969. Anita Halina Janowska, Krzyżówka. Warszawa Յշօւօ. Witold Jamo, Porozumienie łódzkie - 18 lutego 1981 r., in: Lesiakowski, Łódzki strajk studencki, s. 235-247· Witold Jamo, Gierkowska „prosperita“. Łódź w latach 1971-1980. Łódź 2019. Wiktoria Jaskółowska, Rozwój stosunków mieszkaniowych w Łodzi przemysłowej (do 1914 r.), in: Rocznik Łódzki 17 (1973), S. 41-55. Wiktoria Jaskółowska, Rozwój stosunków mieszkaniowych w Łodzi w latach 1918-1968. Łódź 1976. Gotthard Jasper, Paul Althaus (1888-1966): Professor, Prediger und Patriot in seiner Zeit. Göttingen 22oi5Celina Jaworska-Maćkowiak, Tadeusz Maćkowiak, Pomniki łódzkie. Historia w brązie i kamieniu. Łódź 2008. Jerzy Jedlicki, Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują: studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku. Warszawa 1988. Jerzy Jedlicki, Świat zwyrodniały. Lęki i wyroki krytyków nowoczesności. Warszawa 2000. Ewa Kacprzyk, Warunki życia mieszkańców Łodzi 1945-1948. Łódź 2019.
462 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Stanisław Kalabiński, Carat i klasy posiadające w walce z rewolucją 1905-1907 w Królestwie Polskim. Materiały archiwalne. Warszawa 1956. Mariusz Kalczewiak, Polacos in Argentina. Polish Jews, Interwar Migration, and the Emergence of Transatlantic Jewish Culture. Alabamy University Press 2019. Felicja Kalicka, Polskie pieśni rewolucyjne z lat 1918-1939. Warszawa 1950. Felicja Kalicka, Dwa czterdziestolecia mojego życia: wspomnienia 1904-1984. Warszawa 1989. Aleksander Kamiński, Łódź kulturalna - uwagi wstępne, in: Edward Rosset (Hg.), Łódź w latach 1945-1960. Łódź 1962, S. 267-274. Bruno Kamiński, Fear Management. Foreign threats in the postwar Polish propaganda - the influence and the reception of the communist media (1944 -1956). [Diss.] Florence 2016. Łukasz Kamiński, Sprawa zabójstwa Marii Tyrankiewicz, in: Studia Rzeszowskie 5 (1998), S. 109-115. Chaim A. Kaplan, Buch der Agonie. Das Warschauer Tagebuch des Chaim A. Kaplan, hg. v. Abraham I. Katsh. Frankfurt a.M. 1967. Chaim Aron Kaplan, Dziennik 1939. Megila życia. Warszawa 2019. Adolf Kargel, Eduard Kneifel, Deutschtum im Aufbruch. Vom Volkstumskampf der Deutschen im östlichen Wartheland, Leipzig 1942 (Ostdeutsche Heimatbücher, 7). Adolf Kargel, Julian Will. In: Kargel/Kneifel, Deutschtum im Aufbruch, S. 288-293. Adolf Kargel, Lodz und die Familie Steinert, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 5 (1959), S. 71-79. Adolf Kargel, Ernst Leonhardt, ein verdienter Lodzer Industrieller, in: Jahrbuch Weichsel- Warthe 10 (1964), S. 76-83. Adolf Kargel, Adolf Eichler, eine bedeutende Persönlichkeit
des Deutschtums im Osten, in: Jahr buch Weichsel-Warthe 24 (1978), S. 44-48. Karol Hiller 1891-1939. Katalog wystawy. Łódź 1967. Zenobia Karnicka, Janina Ładnowska, Karol Hiller, 1891-1939. Nowe widzenie. Łódź 2002. Grażyna Ewa Karpińska, Aleksandra Krupa-Lawrynowicz, Grembach. Etnograficzny przewodnik po łódzkim osiedlu. Łódź 2019. Władysław Lech Karwacki, Łódź w latach rewolucji 1905-1907. Łódź 1975. Katarzyna Kobro: 1898-1951. Ausstellungskatalog. Köln 1991. Katarzyna Kobro 1898-1951. W setną rocznicę urodzin - katalog wystawy. Łódź 1999. Jizchak Katzenelson, Dos lied vunem ojsgehargetn jidischn volk. Großer Gesang vom aus gerotteten jüdischen Volk. Deutsch v. Wolf Biermann. Köln 1994. Jerzy Krzywik Kaźmierczak, Paskudne lata. Wspomnienia z okupowanej Łodzi. Łódź 2014. Andrzej Kempa, Marek Szukałek (Hg.), Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych. 4 Bde. Łódź 2001-2005. Andrzej Kempa, Polakom, psom i Żydom wstęp wzbroniony, in: Tygiel Kultury 4-6 (2005), www. tygielkultury.eu/4_6_2OO5/aktual/37ram.htm (05.03.2014). Padraic Kenney, The gender of resistance in communist Poland, in: American Historical Review 104,2 (1999). S. 399-425· Padraic Kenney, Budowanie Polski Ludowej. Robotnicy a komuniści 1945-1950. Warszawa 2015. Elga Kern, Vom alten und neuen Polen. Zürich, Leipzig. Stuttgart 1931.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 463 Elga Kern, Maria Piłsudska. Matka marszałka. Wizerunek życia. Warszawa 1935. Wolfgang Kessler, Lodz nach Lodz. Beobachtungen zu Erinnerung und Gedächtnis der Deutschen aus Lodz nach 1945, in: Dyroff, Lodz jenseits von Fabriken, Wildwest und Provinz, S. 151-169. Lucjan Kieszczyński, Pamiętnik z lat młodzieńczych, wrzesień 1936-styczeń 1945. (Pamiętnik młodego robotnika). 2 Bde. Warszawa 1996. Kamil Kijek, Dzieci modernizmu. Świadomość, kultura i socjalizacja polityczna młodzieży żydowskiej w II Rzeczypospolitej. Wrocław 2017. Marta Kijowska, Kurier der Erinnerung. Das Leben des Jan Karski. München 2014. Dong-Woon Kim, J. P. Coats in Tsarist Russia, 1889-1917, in: Business History Review, 69 (1995), 4, S. 4θ5֊493· Kinder des Holocaust sprechen. Lebensberichte. Leipzig 1995. Heinz Kindermann, Rufe über Grenzen. Antlitz und Lebensraum der Grenz- und Ausländs deutschen in ihrer Dichtung. Berlin 1938. Walter Kindermann, Flug nach Moskau. Der persönliche Dolmetscher des Bundeskanzlers berichtet über die entscheidenden Tage der österreichischen Staatsvertragsverhandlungen, 11.-15. April. Wien 1955. Włodzimierz Kirchner, Walka z nędzą na Bałutach. Łódź 1901. Tomasz Kizwalter, Polska nowoczesność. Genealogia. Warszawa 2020. Peter Klein, Die „Gettoverwaltung Litzmannstadt“ 1940-1944. Eine Dienststelle im Spannungsfeld von Kommunalbürokratie und staatlicher Verfolgungspolitik. Hamburg 2009. Peter Klein, Kulmhof/Chelmno. In: Wolfgang Benz, Barbara Distel (Hg.), Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager. Bd 8:
Riga, Warschau, Vaivara, Kaunas, Płaszów, Kulmhof/Chełmno, Bełżec, Sobibór, Treblinka. München 2008, S. 301-328. Alfred Kleindienst, Die „Litzmannstädter evangelische Kirche im Wartheland“ und die Kontinuität der evangelisch-augsburgischen Kirche, in: Zeitschrift für Ostforschung 13 (196g), S. 447-474. Alfred Kleindienst, Oskar Wagner, Der Protestantismus in der Republik Polen 1918/19 bis 1939 im Spannungsfeld von Nationalitätenpolitik und Staatskirchenrecht, kirchlicher und nationaler Gegensätze. Marburg/L. 1985. Konrad Klejsa, Waldemar Ludwisiak, Marian Wimmer i niedopowiedziane początki Szkoły Filmowej wŁodzi, in: Barbara Giza (Hg.), Archiwa w współczesnych badaniach filmoznawczych. Warszawa 2020, S. 177-234. Antonina Kłoskowska, Rodzina włókniarzy łódzkich, in: Edward Rosset (Hg.), Włókniarze łódzcy. Monografia. Łódź 1966, S. 446-459. Kurt Klötzner, Die Lodzer Textilindustrie in der Krise. Łódź 1936. Aleksander Klugman, Czy w Łodzi mieszkali kiedyś Żydzi?, in: Tygiel Kultury (2002), 1-3, S. 30-38. Aleksander und Tosia Klugman, Huśtawka we dwoje. a droga wiodła przez Łódź. Łódź 2004. Adolf Kneifel, Die Pastoren der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen. Eging 1967. Adolf Kneifel, Die Evangelische Kirche im Wartheland-Ost (Łódź). Ihr Aufbau und ihre Aus einandersetzung mit dem Nationalsozialismus 1939-1945. Vierkirchen 1976. Adolf Kneifel, Bischof Dr. Julius Bursche. Sein Leben und seine Tätigkeit 1862-1942. Vierkirchen [1980].
464 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Adolf Kneifel, Das Werden und Wachsen der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen 15171939· Vierkirchen 1988. Leszek Kołakowski, Wspomnienie o profesor Iji Lazari-Pawłowskiej, in: Etyka 28 (1995), S. 12. Bronisława Kopczyńska-Jaworska, Krzysztof Woźniak, Łódzcy Luteranie: społeczność i jej organizacja. Łódź 2002. Georgij K. Korolko, Operacja łódzka 1914. Najciekawsza batalia pierwszej wojny światowej. Oświęcim 2014. Beate Kosmala, Lodzer Juden und Deutsche im Jahr 1933. Die Rezeption der nationalsozialistischen Machtübernahme in Deutschland und ihre Wirkung auf das Verhältnis von jüdischer und deutscher Minderheit, in: Hensel, Polen, Deutsche und Juden, S. 237-245. Andreas Kossert, „Nieprzejednane sprzeczności?“ Napięcia narodowe w protestantyzmie łódzkim w latach 1918-1939. In: Bogusław Milerski/Krzysztof Woźniak (Hg.), Przeszłość przyszłości. Z dziejów luteranizmu w Łodzi i regionie. Łódź 1998, S. 151-174. Oskar Kossmann, Lodz. Eine historisch-geographische Analyse. Würzburg 1966. Oskar Kossmann, Ein Lodzer Heimatbuch. Geschichte und Geschichten aus Stadt und Land. Nürnberg 1967. Marek Koter, Geneza układu przestrzennego Łodzi przemysłowej. Warszawa 1969. Jan Kott, Przyczynek do biografii. Londyn 1990. Karol Kotula, Od marzeń do ich spełnienia. Wspomnienia z lat 1884-1951. Bielsko-Biała 1998. Krzysztof R. Kowalczyński, Łódź 1915-1918. Czas głodu i nadziei. Łódź 2014. Janina Krakowiak, Od Fiszera do „Pegaza“: 123 lata łódzkiej księgarni. Księgarnie łódzkie okresu międzywojennego. Łódź 2005. Daniela Kraus /Robert Parzer, Die
nationalsozialistische Rasse- und Volkstumspolitik des „Lebens born e.V.“ im östlichen Europa, in: Burkhard Olschowsky, Ingo Loose, Nationalsozialismus und Regionalbewusstsein im östlichen Europa. Oldenburg 2016, S. 291-304. Tamara Krawchenko, Jaromir Haine, Aligning policy incentives and establishing governance for „shrinking“ cities: a profile of Łódź, Poland, in: Studia Miejskie, 26 (2017), S. 51-64. Bernd Krebs, Nationale Identität und kirchliche Selbstbehauptung. Julius Bursche und die Aus einandersetzungen um Auftrag und Weg des Protestantismus in Polen 1917-1939. NeukirchenVluyn 1993. Benno Kroll, Anita Fritsche, Tak było. Wspomnienia łódzkiego Volksdeutscha. Łódź 2010. Markus Krzoska, Der „Bromberger Blutsonntag“ 1939. Kontroversen und Forschungsergebnisse. In: Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte 60 (2012), 2, S. 237-248. Grzegorz Krzywiec, Czy państwo w Polsce pomajowym było czynnikiem antyżydowskim (19261939)? Stan badań i perspektywy badawcze, imjanusz Żarnowski (Hg.), Państwo i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa 2014 (Metamorfozy społeczne, 8), S. 369-388. Piotr Kulesza, Anna Michalska, Michał Koliński, Łódzkie kina. Od Bałtyku do Tatr. Łódź 2015. Księga adresowa Miasta Łodzi i województwa łódzkiego. Rocznik 1937-1939. Łódź 1939. Księga pamiątkowa dziesięciolecia Samorządu miasta Łodzi 1919-1929. Łódź 1930. Jacek Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik, Księga fabryk Łodzi. Łódź 2009.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 465 Monika Kucner (Hg.), Literackie i nieliterackie obrazy miasta. Łódź przełomi wieków oczami niemieckojęzycznego autora - Carla Heinricha Schultza. Łódź 2011. Monika Kucner, Prasa łódzka wobec kwestii niemieckiej w latach 1945-1947 i jej rola w kształtowaniu opinii społecznej, in: Lech, Społeczność żydowska i niemiecka, S. 230-244. Monika Kucner, Krystyna Radziszewska, Miasto w mojej pamięci. Powojenne wspomnienia Niemców z Łodzi. Łódź 2014. Monika Kucner, Jörg Riecke (Hg.), Literatura w cieniu fabrycznych kominów. Literatur im Schatten der Fabrikschornsteine. Łódź 2018. Krzysztof A. Kuczyński, Łódzkie lata niemieckiego geografa. O Eugenie Oskarze Kossmannie, in: Niemcy w dziejach Łodzi do 1945, S. 117-165. Witold Kula, Charakter społeczno-gospodarczy miast powiatu łódzkiego i łęczyckiego 1807-1869, in: Studia z Historii Społeczno-gospodarczej XIX i XX wieku 31/32 (2019), S. 29-380. Heinrich Kunstmann, Die Rückkehr des Witold Gombrowicz nach Europa. Aus den Anfängen seiner deutschen Rezeption, in: Andreas Lawaty, Marek Zybura (Hg.), Gombrowicz in Europa. Deutsch-polnische Versuche einer kulturellen Verortung. Wiesbaden 2006 (Veröffentlichungen des Nordost-Instituts, 2), S. 81-115. Artur Kuprianis, Ewelina Ślązak (Hg.), Rok 1939 w Łodzi i w województwie łódzkim. Losy ludności cywilnej. Łódź, Warszawa 2020. Wanda Kuźko, Biedermannowie. Dzieje rodziny i fortuny, 1730-1945. Łódź 2000. Bartosz Kwieciński, Ziemia obiecana Wajdy według Reymonta: film o niespełnionych obietnicach, in: Tadeusz Lubelski (Hg.), Od Mickiewicza do Masłowskiej:
Adaptacje filmowe literatury polskiej. Kraków 2014, S. 96-113. Julian Kwiek, Nie chcemy Żydów u siebie. Przejawy wrogości wobec Żydów w latach 1944-1947. Warszawa 2021. Małgorzata Łapa, Krwiopijcy czy filantropi? O społecznej działalności łódzkich przedsiębiorstw w XIX wieku, in: Kronika miasta Łodzi (2020) 1(88), S. 23-35. Beata Lakeberg, Die deutsche Minderheitenpresse in Polen 1918-1939 und ihr Polen- und Juden bild. Frankfurt a.M. 2010. Ludwik Landau, Kronika lat wojny i okupacji. 2 Bde. Warszawa 1962. Arnold Lassotta, Die Textilindustrie: „. der nächst Nahrung und Wohnung wichtigste Verbrauchs güterzweig“. www.lwl.org/aufbau-west/LWL/Kultur/Aufbau_West/wiederaufbau/textilindustrie/textil/index_html.html#neuordnung. Andreas Lawaty, Das Erinnern einer kulturellen Nachbarschaft. Andrzej Brauns „Hundsfeld“ (1997) im Lodz vor 1939, in: Edward Bialek (Hg.), Literatur im Zeugenstand: Beiträge zur deutschsprachigen Literatur- und Kulturgeschichte. Festschrift zum 65. Geburtstag von Hubert Orlowski, Frankfurt a.M. 2002, S. 101-110. Olgierd Ławrynowicz, Czas po egzekucji. Z badań nad lokalizacją pochówku ofiar zbrodni zgierskiej w lesie lućmierskim, in: Janusz Wróbel (Hg.), „Dziś za jednego Niemca śmierć poniesie 50 Polaków“. Łódź 2013, S. 111-134.
466 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Andrzej de Lazari, Moja „rosyjskość“, in: Materiały z II Międzynarodowej Konferencji Popularnonaukowej „Rosyjska spuścizna kulturalno-naukowa w Polsce“, Łódź, 28-29 maja 2011. Warszawa 2011, S. 32-35. Gerda Leber-Hagenau, Zwischen deutscher und polnischer Literatur - als Schülerin des Lodzer Deutschen Gymnasiums, in: Wiik, Niemcy, S. 159-169. Andrzej Lech, Krystyna Radziszewska, Andrzej Rykała (Hg.), Społeczność żydowska i niemiecka w Łodzi po 1945 roku. Łódź 2010. Silvester Lechner (Hg.), Schönes, schreckliches Ulm. Ulm 1996. Witold Leder, Stefan Leder, Czerwona nić. Ze wspomnień i prac rodziny Lederów. Warszawa 2005. Wiktor Lemiesz, Strzał przed fabryką Biedermanna. Opowieść dokumentarna. Łódź 1964. Markus Leniger, Nationalsozialistische „Volkstumsarbeit“ und Umsiedlungspolitik 1933-1945. Von der Minderheitenbetreuung zur Siedlerauslese. Berlin 2006. Krzysztof Lesiakowski, Strajki robotnicze w Łodzi 1945-1976. Łódź 2008. Krzysztof Lesiakowski, Życie polityczne w Łodzi w 1945 r., in: Żelazko, Rok 1945 w Łodzi, S. 69-95. Krzysztof Lesiakowski, Z dziejów Zagłady w Kraju Warty: losy ludności żydowskiej w Sieradzu 1939-1942, in: Pamięć i sprawiediwość 13/1 (2014), S. 247-266. Krzysztof Lesiakowski, Tajne nauczanie w okupowanej Łodzi (1939-1945) - organizacja, ludzie, znaczenie, in: Toborek/Trębacz, Łódź pod okupacją, S. 291-310. Krzysztof Lesiakowski (Hg.), Łódzki strajk studencki styczeń - luty 1981. Spojrzenie po latach. Łódź, Warszawa 2014. Krzysztof Lesiakowski, Poland, Bistona, Kalina, czyli Gierkowska modernizacja łódzkiego przemysłu
- ambitne zamierzenia i dyskusyjne efekty, ín: Kronika miasta Łodzi (2020), 1(88), s. 137-148. Bolesław Lesman, Recepta na miliony. Z dziejów rodu Konów. 11967 Łódź 22oiy. Jerzy Lewiński, Proces Hansa Biebowa. Zagłada getta łódzkiego. (Akta stenogramy sądowe). Warszawa 1987.2i999Richard D. Lewis, Labor-Management. Conflict in Russian Poland. The Lodz Lockout of 1906-1907, in: East European Quarterly 7/4 (1973/74), S. 413-434. Anna Lewkowska, Wojciech Walczak, Zabytkowe cmentarze i mogiły w Polsce. Województwo łódzkie / na podstawie kart cmentarzy i wizji terenowych. Warszawa 1996. Dariusz Libionka, Der polnische Untergrundstaat und die Vernichtung der Juden in den ein gegliederten Gebieten, in: Jacek Andrzej Młynarczyk, Jochen Böhler, Der Judenmord in den eingegliederten Gebieten 1939-1945. Osnabrück 2010, S. 369-388. Gero Lietz, „Im Garten der Wandalen“. Ortsnamenänderungen im Reichsgau Wartheland 1939- 1945, in: Convivium. Germanistisches Jahrbuch Polen. Bonn 2001, S. 9-54. Roman Ligarski, W kleszczach totalitaryzmów. Księdza Romana Gradolewskíego i ojca Jacka Koszyckiego życiorysy niedopowiedziane. Warszawa 2017. Uwe Lindemann, Der Krake. Geschichte und Gegenwart einer politischen Leitmetapher. Berlin 2021. Piotr Lipiński, Michal Matys, Podwójne życie Włady Bytomskiej, in: Piotr Lipiński, Michał Matys, Absurdy PRL-u. Warszawa 2014, S. 95-113.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 467 Rywka Lipszyc, Dziennik z getta łódzkiego. Bearb. v. Ewa Wiatr. Kraków Budapest 2017. Mikołaj Lisiecki, Kształcenie kadr w Łódzkim szkolnictwie wyższym, in: Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica 130 (1993), S. 27-45. Stanisław Liszewski, Łódź. A monograph of the city. Łódź 2009. Łódź w walce i pracy. Łódź 1954. Łódź w walce o wolność, red. I. Orłowska, Łódź 1947. Łódź w 20-leciu PRL. Łódź 1964. Łódź 1939-1945. Hitlerowska polityka eksterminacyjna. Łódź 1986. The Lodzer Centre in Melbourne, 1953-1974. Melbourne 1974. Lodzsher yizker-bukh. Aroysgegebn fun Fareynikțn rețungs-komițeț far der shțoț Lodzsh. Nyu York 1943 digitalc0llecti0ns.nypl.0rg/items/dd3c2020-6635-0133-c19f-00505686a51c. Ingo Loose, Kredite für NS-Verbrechen. Die deutschen Kreditinstitute in Polen und die Aus raubung der polnischen und jüdischen Bevölkerung 1939-1945. München 2007 (= Studien zur Zeitgeschichte, 75). Ingo Loose, Thomas Lutz (Hg.), Berliner Juden im Getto Litzmannstadt 1941-1944. Ein Gedenk buch. Berlin, Łódź 2009. Andrea Löw, Juden im Getto Litzmannstadt. Lebensbedingungen, Selbstwahrnehmung, Ver halten. Göttingen 2006. Andrea Löw, Documenting as a „Passion and Obsession“. Photographs from the Lodz (Litzmannstadt) Ghetto, in: Central European History 48 (2015), S. 387-404. Andrea Löw, Tagebücher aus dem Ghetto Litzmannstadt: Autoren, Themen, Funktion. In: Frank Bajohr, Sybille Steinbacher (Hg.).Zeugnis ablegen bis zum letzten“: Tagebücher und persön liche Zeugnisse aus der Zeit des Nationalsozialismus und des Holocaust. Göttingen 2015
(Dachauer Symposien zur Zeitgeschichte, 15), S. 142-163. Andrea Löw, Ordnungsdienst im Getto Litzmannstadt, in: Samuś/Puś, Fenomen getta, S. 155-167. Andrea Löw, Das Getto in Lodz/Litzmannstadt und seine Enzyklopädie - eine historische Ein führung, in: Bopp, Enzyklopädie, S. 338-348. Czesław Łuczak (Hg.), Położenie ludności polskiej w tzw. Kraju Warty w okresie hitlerowskiej okupacji. Poznań 1990 (Documenta Occupationis, 13). Maria Łukowska, Mit lodzermenscha a rzeczywistość dawnej i współczesnej Łodzi, in: Irena Bukowska-Floreńska (Hg.), Symbole kulturowe, komunikacja społeczna, społeczności regionalne. Studia. Katowice 1995, S. 119-133. Maria A. Łukowska, Fabrykant łódzki we wspomnieniach robotników. Łódź 2007. Róża Luksemburg, Listy do Leona Jogichesa-Tyszki, Bd. 3, Warszawa 1971. Grigorij I. Lur’ie, Krasnaja Lodz'. Moskva 1934. Rosa Luxemburg, Die industrielle Entwicklung Polens. Leipzig 1898. Rosa Luxemburg, Gesammelte Schriften, Bd. 3, Berlin 1973. Andrzej Machejek (Hg.), Imperium rodziny Poznańskich w Łodzi. Łódź 2010. Wiesław Maciejowski, Adam Hohendorff, Janusz Mikosik (Hg.), W trybach systemu. Z dziejów łódzkiej opozycji studenckiej w latach 1968-1989. Warszawa 2016.
468 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Roman Macyra, Prasa konspiracyjna w Kraju Warty w latach 1939-1945· Poznań 2006. Marata Madejska, Aleja wlókniarek. Wołowiec 2018. Marta Madejska, Maria Przedborska - kolejne poszlaki w śledztwie, in: alejawlokniarek.wordpress. com/2017/05/30/maria-przedborska-kolejne-poszlaki-w-sledztwie/. Diemut Majer, „Fremdvölkische“ im Dritten Reich ֊ ein Beitrag zur nationalsozialistischen Rechts setzung und Rechtspraxis in Verwaltung und Justiz unter besonderer Berücksichtigung der ein gegliederten Ostgebiete und des Generalgouvernements. Boppard am Rhein 1981. Ryszard Małecki, Pod herbem Wandalów. Warszawa 1985. Klaus-Michael Mallmann, Jochen Böhler, Jürgen Matthäus, Einsatzgruppen in Polen. Darstellung und Dokumentation. Darmstadt 2008. Aleksander Margolis, Gruźlica w Łodzi. Studium epidemiologiczno-statystyczne. Łódź 1932. Alina Margolis-Edelman, Als das Getto brannte, versus-online.de/als-das-ghetto-brannte/. Horst Markgraf, Deutsche Presse in Lodz, in: Kargel/Kneifel, Deutschtum im Aufbruch, S. 216-220. Wiktor Marzec, Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne. Łódź, Kraków 2016. Wiktor Marzec, What Bears Whiteness of the Failed Revolution, TheRiseof Political Antisemitism during the 1905/07 Revolution in the Kingdom of Poland, in: Eastern European Politics and Societies 30 (2016), 1, S. 189-213. Wiktor Marzec, Die Revolution 1905 bis 1907 im Königreich Polen - von der Arbeiterrevolte zur nationalen Reaktion, in: Arbeit - Bewegung - Geschichte: Zeitschrift für Historische Studien 15 (2016), 3, S. 27-46.
Melita Maschmann, Fazit. Kein Rechtfertigungsversuch. Stuttgart 1963. Rafał Matyja, Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością. Kraków 2021. Zbigniew Mazur (Hg.), Raporty z ziem wcielonych do III Rzeszy (1942-1944). Poznań 2004. John P. Mc Kay, Pioneers for Profit: Foreign Entrepreneurship and Russian Industrialization, 1885- 1918. Chicago, London 1970. Lucjan Meissner, Die deutschen Gegner des Nationalsozialismus in Lodz 1933-1939, in: Ders., Georg Pawłowski (Hg.), Studien und Forschung zur Deutschland- und Österreichkunde in Polen. Warszawa 2011, S. 354-384. Lucjan Meissner, Na pograniczu „Ostforschung“. Przyczynek do historycznego pisarstwa i biografii politycznej Ottona Heike, in: Konferencja Naukowa Komisji do Spraw Historii Niemców w Polsce i Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego pn. „Otto Heike (1901-1990) jako historyk“. Łódź, 18 listopada 2002 r. Herne 2004, S. 23-41. Ewa Mianowska, Krzysztof Tylski, Strajki łódzkie w lutym 1971. Geneza, przebieg i reakcje władz. Warszawa, Łódź 2008. Marek Michalik, Zbigniew Zakrzewski „Bryła“ (Szkic biograficzny), in: Zeszyty Historyczne. WiN-u 7 (1995), S. 41-57· Halina Michalska [u.a.], Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945. Polegle i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej. Warszawa 1988.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 469 Joanna B. Michlic, Łódź in the Post-communist Era: In Search of a New Identity. (Center for European Studies Program on Eastern and Central Europe Working Paper Series, 65), aei.pitt. edu/9153/i/Michlic.pdf. Gryzelda Missalowa (Hg.), Studia nad powstaniem łódzkiego okręgu przemysłowego w 1.1815- 1870. 3 Bde. Łódź 1964-1975. Ludwig Moos, Die Phönix-Stadt. Die Revitalisierung eines alten Industriestandorts, in: thelink. berlin/2017/03/lodz-polen-manufaktura-ludwig-moos/. Josef Moser, Arbeiterleben in Deutschland, 1900-1970. Frankfurt a.M. 1984. Robert Moses Shapiro, Diaries and Memoirs from the Lodz Ghetto in Yiddish and Hebrew, in: ders. (Hg.), Holocaust Chronicles. Individualizing the Holocaust through Diaries and Other Contemporaneous Personal Acconts. Hoboken 1999, S. 95-115. Arnold Mostowicz, Żółta gwiazda i czerwony krzyż. Warszawa 1988. Arnold Mostowicz, Alltagsleben im Getto. Die Perspektive der Eingeschlosenen, in: Doron Kiesel (Hg.), „Wer zum Leben, wer zum Tod.“. Strategien jüdischen Überlebens im Ghetto. Frankfurt a.M, New York 1992, S. 37-50. Ludwik Mroczka, Die Berufs- und Sozialstruktur der wichtigsten ethnischen Gruppen in Lodz und ihre Entwicklung in den Jahren 1918-1939, in: Hensel, Polen, Deutsche und Juden, S. 45-66. Krzysztof Waldemar Mucha, Obóz narodowy w Łódzkiem w latach 1926-1939. Łódź 2009. Eduard Mühle, Breslau. Geschichte einer europäischen Metropole. Köln 2015. August Müller, Tendenziöse Vergangenheitsbewältigung, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 11 (1965), S. 28-37. Hubert Müller-Schwanneke (Hg.), Rufer des
Ostens. Posen 1941. Jerzy Myśliński, Opinia publiczna wobec „buntu łódzkiego“ w roku 1892, in: Paweł Samuś (Hg.), „Bunt łódzki“ 1892 roku. Łódź 1993, S. 69-86. Maria Nartonowicz-Kot, Sprawa pomnika Tadeusza Kościuszki w okresie międzywojennym w Łodzi, in: Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica 3 (1981), S. 103-115. Maria Nartonowicz-Kot, Oblicze polityczne samorządu miejskiego w Łodzi w latach 1919-1939, in: Rocznik Łódzki 31 (1982), S. 99-130. Maria Nartonowicz-Kot, Barbara Wachowska (15 XI1929-2 H 2005), in: Rocznik Łódzki, 52 (2005), S. 325· Peter [E.] Nasarski, Wandervogel und Wandergruppe am Lodzer deutschen Gymnasium, in: Das Lodzer deutsche Gymnasium. Gedenkschrift 1956, S. 87-93. Peter E. Nasarski, Deutsche Jugendbewegung und Jugendarbeit in Polen. Würzburg 1957. Peter Nasarski, Die deutsche Volksgruppe in Polen im Spiegel polnischer Legenden und Polizei berichte, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 12 (1966), S. 32-41. Peter E. Nasarski (Hg.): Wege zum Nachbarn. Deutsche aus Polen - Mittler zwischen zwei Völkern, Bielefeld 1974. Peter E. Nasarski (Hg.), Das Lodzer Deutsche Gymnasium im Spannungsfeld zwischen Schicksal und Erbe. Berlin, Bonn 1981.
470 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Peter E. Nasarski (Hg.), Lodz. „Gelobtes Land“. Von deutscher Tuchmachersiedlung zur Textil metropole im Osten. Dokumente und Erinnerungen, Berlin 1988. Markus Nesselrodt, Dem Holocaust entkommen. Polnischejuden in der Sowjetunion 1939-1946. Berlin 2019 (Europäisch-Jüdische Studien, 44). Niedopowiedziana historia. Karty pocztowe z getta łódzkiego. Untold history. Postcards from Łódź Ghetto. Łódź 2015. Ewa Niedźwiecka, Łódź w PRL-u. Opowieść o życiu miasta. Łódź 2011. Sabrina Nowack, Sicherheitsrisiko NS-Belastung: Personalüberprüfungen im Bundesnachrichten dienst in den ідбоег-Jahren. Berlin 2016. Maria Nowacka, Radogoszcz. Łódź 1949. Sławomir Μ. Nowinowski (Hg.), Marzec 1968 w Łodzi. Łódź 2010. Sławomir Μ. Nowinowski, „To błoto nas nie ubrudzi, lecz ich samych“. Przyczynek do dziej ów prasy łódzkiej w Marcu '68, in: „Należę do polskiej szkoły historycznej“. Studia i szkice ofiarowane prof. J akubowi Goldbergowi z okazji odnowienia doktoratu na UŁ. Łódź 2010, S. 129-147. Emanuel Nowogródzki, Żydowska Partia Robotnicza Bund w Polsce, 1915-1939, Warszawa 2001. Georg Oberländer, Władysław Głuchowski - ein aufrechter Mentor und Mittler, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 38 (1992), S. 86-91. Obóz dla dzieci - Jugendverwahrlager w Łodzi, przy ul. Przemysłowej, Muzeum Historii Ruchu Robotniczego w Łodzi, Łódź 1971. Leszek Olejnik, Z dziejów prasy łódzkiej. „Kurier Łódzki“ i „Echo“, wydawnictwa Jana Stypułkowskiego (1919-1939), in: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 52 (1993), S. 143-163· Leszek Olejnik, Środowisko dziennikarskie w
Łodzi (1918-1939). Problemy koegzystencji trzech grup narodowościowych, in: Samuś Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi, S. 386-401. Leszek Olejnik, Łódź wielonarodowa w pierwszych latach po II wojnie narodowej, in: Rocznik ■ Łódzki 45 (1998), S. 185-210. Leszek Olejnik, NSZZ „Solidarność“ w Łodzi - powstanie i główne kierunki działalności, in: Krzysztof Lesiakowski (Hg.), Opozycja i opór społeczny w Łodzi 1956-1981. Warszawa 2003, S. 92-109. Leszek Olejnik, Zdrajcy narodu? Losy volksdeutschów w Polsce po II wojnie światowej. Warszawa 2006. Leszek Olejnik, Łódź jako centrum społeczności żydowskiej w Polsce (1945-1949), in: Paweł Samuś, Wiesław Puś (Hg.), Fenomen getta łódzkiego 1940-1944. Łódź 2006, S. 407-420. Leszek Olejnik, Struktury życia społeczno-politycznego łódzkich Żydów w latach 1945-1950, in: Lech, Społeczność żydowska i niemiecka, S. 139-162. Leszek Olejnik, Dekada Solidarności. Łódź w latach 1980-1989. Łódź 2020. Hubert Orłowski, Joseph Roth und Józef Wittlin oder das ungleiche Dioskurenpaar, in: Komparatistik. Theoretische Überlegungen und südosteuropäische Wechselseitigkeit. Fest schrift für Zoran Konstantinovič, hg. v. Friedrun Rinner u. Klaus Zerinschek, Heidelberg 1981, S. 443-448.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 471 Hubert Orłowski, Zwischen Ausgrenzung und Toleranz. Zur Kategorie „Leistungspole“ im Dritten Reich, in: Alois Wierlacher, Georg Stötzel (Hg.), Blickwinkel. Kulturelle Optik und inter kulturelle Gegenstandskonstitution. München 1996, S. 735-742. Piotr Ossowski, Przemysław Stępień, Prasa zagraniczna wobec strajku studenckiego (styczeń łuty 1981), in: Lesiakowski, Łódzki strajk studencki, S. 313-333. Piotr Ossowski, Czerwona Michalina. Michalina Tatarkówna-Majkowska. Prządka - działaczka łodzianka. Łódź 2017. Artur Ossowski, Proces Eugenii Pol a historia Polen-Jugendverwahrlager, in: Toborek/Trębacz, Łódź pod okupacją, S. 341-375. Der Osten des Warthelandes. Hg. anlässlich der Heimatschau in Litzmannstadt. Litzmannstadt [1941]· Jana Osterkamp / Martin Schulze Wessel (Hg.), Exploring Loyalty. Göttingen 2017 (Veröffent lichungen des Collegium Carolinum, 136). Elżbieta Ostrowska, Vanishing women. Łódź women textile workers in Polish documentary cinema, in: Studies in Documentary Film, 11/2, S. 121-140. Tadeusz Pabin, Chłopak z Przędzalnianej. Wspomnienia z Łodzi 1939-1952. Łódź 2014. Pamjatnaja knižka Petrokowskoj gubiernij na 1904 god. Petrokov 1904. Shana Penn, Solidarity’s secret: the women who defeated Communism in Poland. Ann Arbor 2005. Sally Perel, Ich war Hitlerjunge Salomon. Berlin 1992. Katarzyna Person, Hersz Wasser; Sekretarz Archiwum, in: Zagłada Żydów, 10/1 (2014), S. 297-303. Gertrud Pickhan, „Gegen den Strom“. Der Allgemeine Jüdische Arbeiterbund „Bund“ in Polen 1918-1939, Stuttgart, München 2001 (Schriften des Simon-Dubnow-
Instituts, 1). Gertrud Pickhan, Maximilian Preisler, Von Hitler vertrieben, von Stalin verfolgt. Der Jazzmusiker Eddie Rosner. Berlin 2010. Bianka Pietrow-Ennker, Wirtschaftsbürger und Bürgerlichkeit im Königreich Polen: das Bei spiel von Lodz, dem „Manchester des Ostens“, in: Geschichte und Gesellschaft 31 (2005), 2, S. 169-202. Ewelina Pietruszka, Pomnik wdzięczności Armii Czerwonej w Łodzi, in: Żelazko, Rok 1945 w Łodzi, S. 323-35Յ· Jacek Pietrzak, Polska konspiracja polityczna w Łodzi 1939-1945. Zarys problematyki, in: Toborek/ Trębacz, Łódź pod okupacją, S. 207-223. Sebastian Pilarski (Hg.), Procesy polityczne działaczy NSZZ „Solidarność“ w Łodzi w okresie Stanu Wojennego. Łódź 2013. Francis Pine, From Production to Consumption in Post-Socialism?, in: Michal Buchowski (Hg.), Poland beyond Communism. „Transition“ in Critical Perspective. Freiburg/Schweiz 2001 (Studie Ethnografica Friburgensia, 25), 209-223. Joanna Podolska, Jakub Wiewiórski, Spacerownik. Łódź filmowa. Łódź 2010. Joanna Podolska, Spacerownik. Cmentarz Żydowski w Łodzi. Łódź 2010. Valentin Polcuch, „Theo, wir fahr’n nach Lodz“, in: Peter E. Nasarski (Hg.), Lodz. „Gelobtes Land“. Von deutscher Tuchmachersiedlung zur Textilmetropole im Osten. Dokumente und Erinnerungen, Berlin 1988, S. 13-14.
472 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Monika Polit, „Meine jüdische Seele furchtet den Tag des Gerichts nicht“. Mordechaj Chaim Rumkowski - Wahrheit und Legende. Osnabrück 2018 (Klio in Polen, 18). Polski Słownik Biograficzny. Kraków 1935Jakub Poznański, Dziennik z łódzkiego getta. Warszawa 2002. Jakub Poznański, Tagebuch aus dem Ghetto Litzmannstadt, hg. v. Ingo Loose. Berlin 2011. Werner Präg/Wolfgang Jacobmeyer (Hg.), Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939-1945. Stuttgart 1975 (Quellen und Darstellungen zur Zeitgeschichte, 20). Hans Preuschoff, Journalist im Dritten Reich. Münster 1987. Leszek Próchniak, NSZZ „Solidarność“ Region Ziemia Łódzka 1980-1990, in: Łukasz Kamiński/ Grzegorz Waligóra, Solidarność 1980-1989. Bd. 4 Polska Zachodnia. Warszawa 2010, S. 105-239. Leszek Próchniak (Hg.), Pospolite ruszenie. Relacje działaczy i współpracowników „Solidarności“ w Łodzi 1980-1981. Łódź 2011. Leszek Próchniak, Sławomir Μ. Nowinowski, Magdalena Filip (Hg.), Niezależność kosztuje najwięcej. Relacje uczestników opozycji demokratycznej w Łodzi 1976-1980. Łódź 2008. Bolesław Prus, Kroniki. Wybór, hg. v. Stanisław Fita. Warszawa 1987. Milena Przybysz, Kościół rzymskokatolicki w Łodzi w latach 1945-1956. Łódź 2007. Wiesław Puś, Stefan Pytlas, Dzieje Łódzkich Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju „Uniontex“ (d. Zjednoczonych Zakładów K. Scheiblera i. L. Grohmana) w latach 18271977· Warszawa 1979. Wiesław Puś, Die Berufs- und Sozialstruktur der wichtigsten ethnischen Gruppen in Lodz und ihre Entwicklung in den Jahren 1820-1914, in: Hensel,
Polen, Deutsche und Juden in Lodz, S. 33-44. Wiesław Puś, Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793-1914. Łódź 1998. Stefan Pytlas, Die Beziehungen zwischen jüdischen und christlichen Unternehmern in Lodz bis 1914, in: Hensel, Polen, Deutsche und Juden, S. 131-138. Stefan Pytlas, Problemy asymilacji i polonizacji społeczności niemieckiej w Łodzi do 1914 r., in: Marian Wiik (Hg.), Niemcy w Łodzi do 1939 roku. Łódź 1996, S. 13-20. Tomasz Rabant, Antypolska działalność niemieckiej służby dyplomatycznej i konsularnej w Polsce w przededniu II wojny światowej oraz jej ewakuacja i likwidacja, in: Pamięć i Sprawiedliwość 1 (9) (2006), S. 199-215. Doron Rabinovici, Instanzen der Ohnmacht. Wien 1938-1945. Der Weg zum Juderat. Frankfurt a.M. 2000. Krystyna Radziszewska (Hg.), Niemieckimi śladami po „Ziemi obiecanej“. Auf deutschen Spuren im,Gelobten Land'. Łódź 1997. Krystyna Radziszewska (Hg.), Gdzie są Niemcy z tamtych lat? Wspomnienia łódzkich Niemców. Sag mir, wo die Deutschen sind. Erinnerung der Lodzer Deutschen. Łódź 1999. Krystyna Radziszewska (Hg.), Tonąca Łódź (lata 1939-1945). Das sinkende Boot (der Zeitraum 1939-1945)· Łódź 2002. Krystyna Radziszewska, Niemcy łódzcy. Die Lodzer Deutschen. Łódź 2005. Krystyna Radziszewska, Dzieci i młodzież w Litzmannstadt Getto, in: Dariusz Leśnikowski (Hg.), Wżarł sie we mnie ból. Próby literackie Abrama Cytryna. Łódź 2009, S. 11-22.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 473 Krystyna Radziszewska, Twórczość dzieci w zamkniętej dzielnicy żydowskiej, in: Dariusz Leśnikowski (Hg.), Wżarł sie we mnie ból . Próby literackie Abrama Cytryna. Łódź 2009, S. 23-30. Krystyna Radziszewska, Środowisko literackie łódzkich Żydów 1918-1950, in: Violetta KrawczykWasilewska (Hg.), Kultura jako czynnik rozwoju miasta na przykładzie Łodzi. Łódź 2012, s. 35-56· Krystyna Radziszewska, Die Deutschen in Lodz nach dem Ende der Okkupation und das Lager Sikawa in den Jahren 1945-1950, in: Monika Kucner/Krystyna Radziszewska, Fremde im gelobten Land. Zur Geschichte der Deutschen in Lodz nach dem Zweiten Weltkrieg, Osna brück 2013, S. 45-73. Krystyna Radziszewska (Hg.), Encyklopedia getta. Niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego. Łódź 2014. Krystyna Radziszewska, Sztetl, szund, bunt i Palestyna. Antologia twórczości literackiej Żydów w Łodzi (1905-1939). Łódź 2017. Krystyna Radziszewska, Krzysztof Woźniak (Hg.): Pod jednym dachem. Niemcy oraz ich polscy i żydowscy sąsiedzi w Łodzi w XIX i XX wieku. Unter einem Dach: die Deutschen und ihre polnischen und jüdischen Nachbarn in Lodz im 19. und 20. Jahrhundert. Łódź 2000. Krystyna Radziszewska, Ewa Wiatr (Hg.), Oblicza getta. Antologia tekstów z getta łódzkiego. Łódź 2017. Bogusław Rakowski, Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców Uniwersytetu Łódzkiego (1958-2008), in: Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 17 (2010), S. 9-17. Igor Rakowski-Kłos, Miasto lumpów i złodziei. Dlaczego Polska nienawidzi Łodzi?, in: Gazeta Wyborcza, 14.04.2016. Shimon Redlich, Life in Transit.
Jews in Postwar Lodz, 1945-1950. Boston 2010. Edward Reicher, W ostrym świetle dnia. Londyn 198g. Karl-Heinz Reschke, Josef Alexander Spickermann, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 53 (2007), S. 61-73. Wladyslaw Reymont, Ziemia obiecana [1897/98]. 2 Bde. Warszawa 1995. Władysław St. Reymont, Das gelobte Land. München 1917 [2Leipzig 1984]. Gotthold Rhode, Wie stehen wir zu unserer Geschichte?, in: Jahrbuch Weichsel-Warthe 17 (1971), S. 21-29. Gotthold Rhode, Lodzer Deutsche - Posener Deutsche. Keine wissenschaftliche Untersuchung, sondern eine Plauderei, in: Elvira Grözinger, Andreas Lawaty (Hg.), Suche die Meinung. Karl Dedecius. Dem Übersetzer und Mittler zum 65. Geburtstag. Wiesbaden 1986, S. 237-256. Jörg Riecke, Germanisierung als Modernisierung? Bemerkungen zur sprachlichen Germanisierung in Lodz und in der Lodzer Presse, in: Ders./Krystyna Radziszewska, Germanizacja Łodzi w nazistowskiej prasie z lat 1939-1943. Die Germanisierung von Lodz im Spiegel der nazionalsozialistischen [sic!] Presse (1939-1945). Łódź 2004, S. 117-123. Emanuel Ringelblum, Kronika getta warszawskiego. Warszawa 1983. Volker Roelcke, Roman der rassischen Reinheit. „Die Sünde wider das Blut“ von Artur Dinter (1917/1918). In: Dirk van Laak (Hg.): Literatur, die Geschichte schrieb. Göttingen 2011, S. 165-181.
474 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Jan Rogoziński, Los książki polskiej i księgarstwa pod okupacją niemiecką w Łodzi, in: Przegląd Księgarski, 1946, 5, S. 91-94. Jürgen Röhling, „Sollten wir nicht versuchen, Frau K. endlich das Handwerk zu legen?“ Elga Kerns Buch Vom alten und vom neuen Polen und die Akte Elga Kem im Auswärtigen Amt Berlin, in: Marion Brandt (Hg.), Grenzüberschreitungen. Deutsche, Polen und Juden zwischen den Kulturen (1918-1939). München 2006, S. 171-186. Gustaw Romanowski, Karl Dedecius (1921-2016) wspominał., in: Kronika Miasta Lodzi (2016), 1, S. 185-191. Oskar Rosenfeld, Wozu noch die Welt. Aufzeichnungen aus dem Getto Lodz. Hg. v. Hanno Loewy. Frankfurt a.M. 1994. Bernhard Rosenkötter, Treuhandpolitik. Die „Haupttreuhandstelle Ost“ und der Raub polnischer Vermögen 1939-1945. Essen 2003. Ryszard Rosin (Hg.), Łódź. Dzieje miasta. Bd. 1: do 1918 r., hg. v. Bohdan Baranowski u. Jan Fijalek. Warszawa, Łódź 1980 [2ig88]. Edward Rosset, Samorząd łódzki w walce z głodem mieszkaniowym. Łódź 1930. Edward Rosset, Łódź. Miasto pracy. Łódź: Wydawnictwo magistratu m. Łodzi 1929. Edward Rosset (Hg.), Łódź w latach 1945-1960. Łódź 1962. Edward Rosset (Hg.), Włókniarzy łódzcy. Łódź 1966. Joseph Roth, „Russische Überreste“ - Die Textilindustrie in Lodz, in: ders., Werke II. Das journalistische Werk 1924-1928. Hg. v. Klaus Westermann. Köln 1989, S. 949-953. Rebecca Rovit, Assessing Theatre Under Duress in National Socialism: Tracking Theatre Repertoire in the Jewish Kulturbund and in the Camps, in: Brigitte Dalinger, Veronika Zangl (Hg.), Theater unter NS-
Herrschaft: Theatre under Pressure. Göttingen 2018, S. 17-32. Szmul Rozensztajn, Notatnik. Hg. v. Monika Polit. Warszawa 2008. Gilles Rozier, Mojżesz Broderson. Od Jung Idysz do Araratu. Łódź 1999. Icchak (Henryk) Rubin, Żydzi w Łodzi pod niemiecką okupacją 1939-1945. Londyn 1988. Bogumił Rudawski, Grabież mienia w Kraju Warty 1939-1945. Działalność Urzędu Powierniczego w Poznaniu. Poznań 2018. Adolf Rudnicki, Kupiec łódzki. Warszawa 1963. Szymon Rudnicki, Falanga. Ruch Narodowo-Radykalny. Warszawa 2018. Andrzej Rukowiecki, Łódź 1939-1945. Kronika okupacji. Łódź 2012. Angela Rustemeyer, Dienstboten ín Petersburg und Moskau, 1861-1917. Hintergrund, Alltag, Soziale Rolle. Stuttgart 1996 (Quellen und Studien zur Geschichte des Östlichen Europa, 45). Pawel K. Rutkiewicz, Łódzkie problemy wiatach 1933-1939. Ataki na żydowskie sklepy, in: Kronika miasta Łodzi (2017,3(79), S. 128-140. Tadeusz Paweł Rutkowski, Nauki historyczne w Polsce 1944-1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne. Warszawa 2007. Tadeusz Rutkowski, Tworzenie zrębów mitu. Działalność Wydziału Historii Partii Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej na polu propagandy dziejów ruchu robotniczego, in: Mariusz Krzysztofiński (Hg.), Polska Partia Robotnicza 1944-1948. Studia i szkice. Rzeszów 2014, S. 262-273.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 475 Maria Rutowska, Anna Ziółkowska, Specjalna księga gończa dla Polski. Sonderfahndungsbuch Polen. Poznań 2019 (Documenta Occupationis, 17). Andrzej Rykała, W reakcji na powojenną przemoc antysemicką. Samoobrona Żydów w Łodzi - uwarunkowania społeczno-polityczne i przestrzenne. Łódź 2020. Paweł Samuś (Hg.), Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi w XIX-XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy. Łódź 1997· Paweł Samuś, Lodz. Heimatstadt von Polen, Deutschen und Juden, in: Hensel, Polen, Deutsche undjuden in Lodz, S. 13-32. Pawel Samuś, Wiesław Puś (Hg.), Fenomen getta łódzkiego 1940-1944. Łódź 2006. Dorota Samborska-Kukuć, The Controversy Surrounding Rev. Włodzimierz Kirchner’s Brochure (Challenging Poverty in Bałuty), in: Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze 8 (2019), S. 335՜347Ulrich Sander: Mörderisches Finale. NS-Verbrechen bei Kriegsende. Köln 22O2O. Adam Schaff, Łódzkie wspomnienia, in: Tranzytem przez Łódź, S. 35-42. Peter Christoph von Scheibler, Die Scheiblers auf dem Weg zum gelobten Land. Łódź 2014. David Schick, On Religion and Economy: A Business Network Analysis of a Jewish Textile Company from Nineteenth Century Łódź, in: Franziska Davies (Hg.), Jews and Muslims in the Russian Empire and the Soviet Union. Göttingen 2015, S. 87-102. David Schick, Vertrauen, Religion, Ethnizität. Die Wirtschaftsnetzwerke jüdischer Unternehmer im späten Zarenreich. Göttingen 2017. Holger Schlüter, . für die Menschlichkeit im Strafmaß bekannt .“. Das Sondergericht Litzmannstadt und sein Vorsitzender Richter. Düsseldorf 2006. Michael Schmit, Aus
der Geschichte des Lodzer Deutschen Mädchengymnasiums, in: Das Lodzer Deutsche Gymnasium, Gedenkschrift 1956, S. 30-39. Julia Schnaus, Mark Spoerer, Roman Smolorz, Die Rolle des Ghetto Litzmannstadt (Łódź) bei der Versorgung der Wehrmacht und der deutschen Privatwirtschaft mit Kleidung (1940 bis 1944), in: Zeitschrift für Unternehmensgeschichte 62 (2017), S. 35-56. Leo Schönknecht, Politik bestimmte mein Leben. Erinnerungen. o.O. 2010. Kurt Schweikert, Die Baumwollindustrie Russisch-Polens. Leipzig 1913. Richard Hans Schulz, Das russische Schulgebet, in: Kulturwart. Beiträge zur deutsch-polnischen Nachbarschaft 145 (1981), S. 27. Frank Μ. Schuster, Stadt der vielen Kulturen - Stadt der .Lodzermenscheri. Komplexe lokale Identitäten bei den Bewohnern der Industriestadt Lodz (1820-1939/1945), in: Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, Hanna Pułaczewska (Hg.), Intercultural Europe: Arenas of Difference, Communication and Mediation. Stuttgart 2014 (Cinteus, 7), S. 33-60. Adrian Sekura: Rewolucyjni Mściciele. Śmierć z browningiem w ręku. Poznań 2010. Inna Shtakser, Structure of feeling and radical identity among working-class Jewish youth during the 1905 revolution. Austin 2007. Mateusz Sidor, Starokatolicki Kościół Mariawitów, in: Kronika Miasta Łodzi (2018), 3(82), S. 61-70. Dorota Siepracka, Stosunki polsko-żydowskie w Łodzi podczas okupacji niemieckiej, in: Andrzej Żbikowski (Hg.), Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939-1945. Warszawa 2006, S. 691-762.
476 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Dorota Siepracka, Die Einstellung der christlichen Polen gegenüber der jüdischen Bevölkerung im Wartheland, in: Jacek Andrzej Młynarczyk, Jochen Böhler, Der Judenmord in den ein gegliederten Gebieten 1939-1945. Osnabrück 2010, S. 345-368. Dawid Sierakowiak, Das Ghettotagebuch des Dawid Sierakowiak. Aufzeichnungen eines Sieb zehnjährigen 1941/1942. Leipzig 1993. Dawid Sierakowiak, Dziennik. Bearb. v. Ewa Wiatr u. Adam Sitarek. Warszawa 2016. Marta Sikorska-Kowalska, Armia nowoczesnych niewolnic. Robotnice w Łodzi przełomu XIX i XX wieku in: Kamil Smiechowski, dies., Kenshi Fukomoto, Robotnicy Łódź drugiej połowy XIX wieku. Nowe kierunki badawcze. Łódź 2016, S. 49-84. Marcos Silber, Ruling Practices and Multiple Cultures. Jews, Poles, and Germans in Łódź during WW I, in: Jahrbuch des Simon-Dubnow-Instituts 5 (2006), S. 189-208. Israel Joshua Singer, Die Bnider Aschkenasi. München, Wien 1986. Oskar Singer, Zum Problem Ost und West, in: ders., „Im Eilschritt durch den Gettotag .“. Reportagen und Essays aus dem Getto Lodz. Hg. v. Sascha Feuchert u.a. Berlin, Wien 2002, S. 177-206. Adam Sitarek, „Bezpieczeństwo Łodzi w naszych rękach". Władzy Łodzi wobec wybuchu II wojny światowej, in: Toborek/Waingertner, Łódź w 1939 roku, S. 205-222. Adam Sitarek, Scenariusz filmu oświatowego „Aus Lodz wird Litzmannstadt“, in: Jacek Walicki, Rafał Stobiecki (Hg.), Należę do polskiej szkoły historycznej. Studia i materiały dedykowane prof. Jakubowi Goldbergowi z okazji odnowienia doktoratu na Uniwersytecie Łódzkim. Łódź 2010, S. 88-127. Adam Sitarek,
„Otoczone drutem państwo“. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego. Łódź 2015. Adam Sitarek, Tramwajem przez getto. „Dzielnica zamknięta“ w relacjach Polaków i Niemców mieszkańców Litzmannstadt, in: Trębacz/Toborek, Łódź pod okupacją, S. 273-290. Adam Sitarek, Danuta Dąbrowska - pionierka badań nad łódzkim gettem, in: Zagłada Żydów. Studia i Materiały 16 (2020), S. 315-323. Adam Sitarek, Michał Trębacz, Drei Städte. Besatzungsalltag in Lodz, in: Jochen Böhler, Stephan Lehnstaedt (Hg.), Gewalt und Alltag im besetzten Polen 1939-1945. Osnabrück 2012, S. 299-321. Adam Sitarek, Michał Trębacz, Trzy miasta. Dzień powszedni w Litzmannstadt - wybrane problemy, in: Tomasz Chinciński (Hg.), Przemoc i dzień powszedni w okupowanej Polsce. Gdańsk 2011, S. 457-478. Adam Sitarek, Michał Trębacz (Hg.), „Słuchają słów Prezesa .“. Księga przmówień Chaima Mordechaja Rumkowskiego. Łódź 2011. Adam Sitarek, Ewa Wiatr (Hg.), Rok za drutem kolczastym (na marginesie obwieszczeń Pana Prezesa Ch. Rumkowskiego). Obwieszczenia Przełożonego Starszeństwa Żydów z getta łódzkiego (1940-1944). Warszawa 2019. Leszek Skrzydło, Rody fabiykanckie. 2 Bde. Łódź 22ooo. Andrzej Słowik, Tworzenie struktur NSZZ „Solidarności" w Łodzi. Sierpeń 1980 - grudzień 1981, in: Jan Chańko (Hg.), Z dziejów NSZZ „Solidarność" w regionie ziemi łódzkiej. Materiały sesji popularnonaukowej, Łódź, 29 września 2000 r. Łódź 2001, S. 98-119.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 477 Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego 3 Bde. [A-К]. Warszawa 1978-1992. Kamil Śmiechowski, Warunki mieszkaniowe robotników na łamach „Gońca Łódzkiego“ (18981906), in: Studia z historii społeczno-gospodarczej 10 (2012), S. 105-120. Kamil Śmiechowski, Z perspektywy stolicy. Łódź okiem warszawskich tygodników społecznokulturalnych (1881-1905). Łódź 2012. Kamil Śmiechowski, Kwestie miejskie. Dyskusja o problemach i przyszłości miast w Królestwie Polskim 1905-1915. Łódź 2020. Bernard Sobiczewski, Otto Heike i Archiwum Miejskie w Łodzi w czasach II wojny światowej, in: Otto Heike. „Niemiecki dziennikarz z Łodzi“ jako historyk. Konferencja naukowa Komisji do Spraw Historii Niemców w Polsce i Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 18 listopada 2002 r. Herne 2004, S. 67-80. Śpiewnik łódzki. T. 1. Łódź 1983. Śpiewnik robotniczy PPS. Toruń 1920. Paweł Spodenkiewicz, Scripta manent, in: Tygiel Kultury 1996, Nr 3, S. 48-53. Paweł Spodenkiewicz, Zaginiona dzielnica. Łódź żydowska - ludzie i miejsca. Łódź 1999. Paweł Spodenkiewicz, Piasek z Atlantidy. Rozmowy z Jerzym Grohmanem. Łódź 2006. Paweł Spodenkiewicz, Sprawa Marii Tyrankiewiczówny, in: Joanna Żelazko (Hg.), Rok 1945 w Łodzi. Studia i szkice. Łódź 2008, S. 251-273. Paweł Spodenkiewicz, Ksiądz Stefan Miecznikowski, jezuita i harcerz. Łódź 2010. Paweł Spodenkiewicz, Byliśmy jednak w zdecydowanej mniejszości, in: Próchniak, Niezależność kosztuje najwięcej, S. 157-172. Paweł Spodenkiewicz, Oskar Kon und Bolesław Lesman: Ein doppeltes Nachleben der multi nationalen
Metropole Lodz, in: Matthias Barelkowski, Christoph Schutte (Hg.), Neuer Staat, neue Identität? Deutsch-polnisch-jüdische Biografien nach der Wiedererrichtung Polens 1918. Osnabrück 2021, S. 289-312. Krystyna Śreniowska, Wielki strach po łódzku - Rozmowa z Krystyną Śreniowską, in: Tygiel Kultury 3 (1996), S. 44-47· Krystyna Śreniowska, Moje życie. Hg. v. Jolanta Kolbuszewska u. Rafał Stobiecki. Łódź 2018. Józef Śreniowski, Zrobiliśmy to wspólnie, in: Próchniak, Niezależność kosztuje najwięcej, S. 185-206. Magdalena Środa, Obcy, inny, wykluczony. Gdańsk 2020. Die Stadt unserer Kindheit (Lodz). Ein Erinnerungsbuch: Zusammengestellt von Georg Geilke, Leo Hesse, Kurt Schmitter. Oldenburg 1948. Ewa Stańczyk, Commemorating Young Victims of World War II in Poland: The Forgotten Children’s Camp in Litzmannstadt/Łódź, in: East European Politics and Societies and Cultures 28 (2014), S. 614-638. Restituí W. Staniewicz, Niemiecki ruch młodzieżowy w Polsce w świetle dokumentów, in: Przegląd Zachodni (1958), H. 3, S. 180-193. Roni Stauber, Laying the Foundations for Holocaust Research. The Impact of Philip Friedman. Jerusalem 2009.
478 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Aneta Stawiszyńska, Gospodarcza i społeczna działalność rodziny Horaków do 1945 r., in: Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX і XX wieku 6 (2009), S. 220-235. Aneta Stawiszyńska, Łódź w latach I wojny światowej. Oświęcim 2016. Krzysztof Stefański, Narodziny miasta. Rozwój przestrzenny i architektura Łodzi do 1914 roku. Łódź 2շօւ6. Valentina Maria Stefański, Zwangsarbeit in Leverkusen. Polnische Jugendliche im I. G. Farben werk. Osnabrück 2000 (Einzelveröffentlichungen des DHI Warschau, 2). Philipp Stiasny, Hitler hören in der Pampa. Gerhard Huttulas Propagandafilm „Fern vom Land der Ahnen" (1937) und die deutsch-argentinischen Filmbeziehungen, in: Filmblatt 54 (2014), S. 14-30. Kajetan Stobiecki, Capitalist Production of Urban Space in 19th-century Łódź. Berlin 2020 [unver öffentlichte Masterarbeit]. Rafał Stobiecki, Z dziejów pewnego projektu „Socjalistyczny Uniwersytet w robotniczej Łodzi", in: Rocznik Łódzki 61 (2014), S. 153-164. Alex Storozynski, The Peasant Prince. Thaddeus Kosciuszko and the Age of Revolution. New York 2009. Andreas Strippel, NS-VolkstumspoIitik und die Neuordnung Europas. Rassenpolitische Selektion der Einwandererzentralstelle des Chefs der Sicherheitspolizei und des SD (1939-1945), Pader born 2011. Georg W Strobel, Die Partei Rosa Luxemburgs, Lenin und die SPD. Der polnische „europäische“ Internationalismus in der russischen Sozialdemokratie. Wiesbaden 1974. Georg W. Strobel, Das multinationale Lodz, die Textilmetropole Polens, als Produkt von Migration und Kapitalwanderung, in: Hans-Werner Rautenberg
(Hg.), Wanderungen und Kulturaustausch im östlichen Mitteleuropa. Forschungen zum ausgehenden Mittelalter und zur jüngeren Neu zeit. München 2006, S. 163-223. Jacek Strzałkowski, „Das Lodzer deutsche Gymnasium“. Jego nauczyciele i uczniowie. Łódź 1998. Jacek Strzałkowski, Drukarnie i księgarnie w Łodzi do 1944 roku. Łódź 1999. Jacek Strzałkowski, Heinzlowie. Z dziejów wielkiej kariery i filantropii łódzkich przemysłowców. Łódź 2004. Andrzej Strzelecki, Deportacja Żydów z getta łódzkiego do KL Auschwitz i ich zagłada. Opracowanie i wybór źródeł. Oświęcim 2004. Nika Strzemińska, Katarzyna Kobro. Warszawa 1999. Nika Strzemińska, Sztuka, miłość i nienawiść. Warszawa 2001. Karl Stuhlpfarrer, Das Ghetto in Lodz - Geschichte und Erinnerung, in: Spiegel der Forschung. Wissenschaftsmagazin der JLU Gießen 1 (2008), S. 7-15. Ewa Sułkowska-Bierezin, Po prostu lubiliśmy to robić, in: Próchniak, Niezależność kosztuje najwięcej, S. 173-183. Anna Szczepańska, Od Lenino do Łodzi przez Berlin. Polska czołówka filmowa w cieniu kinematografii radzieckiej, in: Sebastian Jagielski / Magdalena Podsiadło (Hg.), Kino polskie jako kino transnarodowe. Kraków 2017, S. 107-125. Agnieszka Szczerba, Szkoła Zgromadzenia Kupców miasta Łodzi (1898-1939). Łódź 2016.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 479 Andrzej Szczypiorski: Die schöne Frau Seidenmann, Zürich 1988. Antoni Szram, Andrzej Wach, Architektura Łodzi przemysłowej. Łódź 1970. Marek Szukalek, Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych. Seria II, Bd. 1. Łódź 2007. Marcin J. Szymański, Bałuty historyczne a współczesne, czyli historia pewnego nieporozumienia, in: Bałuty. Legenda i rzeczywistość. Łódź 2017, S. 71-95. Jacek Talczewski, Włodzimierz Domagalski, Radosław Peterman (Hg.), Stenogramy ‘81. Zapis negocjacji studentów z przedstawicielami rządu PRL w czasie strajku łódzkich uczelni w 1981 roku. Warszawa 2018. Konrad W. Tatarowski, Poligrafia strajkowa - tytuły, zawartość i recepcja treści prasy strajkowej, in: Krzysztof Lesiakowski (Hg.), Łódzki strajk studencki styczeń - luty 1981. Spojrzenie po latach. Łódź, Warszawa 2014, S. 297-311. Harrie Teunissen, Lebensraum und Getto; Präsentation, in: www.siger.org/lebensraumundgetto/. Philipp Ther, Die neue Ordnung auf dem alten Kontinent: Eine Geschichte des neoliberalen Europa. Berlin 2014. Iwan Timkovskij-Kostin, Miasto Proletariuszów. Łódź 2001 (Łódź sprzed 100 lat, 15). Tomasz Toborek, Przemysław Waingertner (Hg.), Łódź w 1939 roku. Studia i szkice. Łódź 2011. Tomasz Toborek, Michał Trębacz (Hg.), Łódź pod okupacją 1939-1945. Studia i szkice. Łódź, Warszawa 2018. Tomasz Toborek (Hg.), Łódź czerwona - prawda czy mit? Studia i szkice. Łódź 2020. Wincenty Tomaszewicz, Ze wspomnień lekarza. Warszawa i960. Tranzytem przez Łódź. Łódź 1964. Michał Trębacz, Aleksander Margolis. Lekarz-społecznik, polityk, Żyd, in:
Ewa Wiatr, Piotr Zawilski (Hg.), Studia i szkice ofiarowane Julianowi Baranowskiemu. Łódź 2010, S. 95-106. Michał Trębacz, Aleksander Margolis (1888-1939). Lekarz, społecznik, polityk, in: Bohaterowie trudnych czasów. Zbiór VIII - Biblioteka „Kroniki Miasta Łodzi“. Łódź, 2013, S. 29-37. Michał Trębacz, Izrael Lichtenstein. Biografia żydowskiego socjalisty. Łódź 2016. Michał Trębacz, „Our Power is Not the Number of Seats“. The Bund’s Representatives in the Łódź City Council, 1919-1939, in: Jahrbuch des Simon-Dubnow-Instituts 10 (2011), S. 185-206. Michal Trębacz, „Wojna nerwów“ - codzienność łodzian w przededniu wybuchu II wojny światowej, in: Tomasz Toborek, Przemysław Waingertner (Hg.), Rok 1939 w Łodzi. Łódź 2011, S. 107-123. Michał Trębacz, Masakra robotników i pogrom Żydów w Łodzi. 17 września 1919 r., in: Kamil Kijek, Artur Markowski, Konrad Zieliński (Hg.), Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Bd. 2 Studia przypadków (do 1939 roku). Warszawa 2019, S. 285-300. Isaiah Trunk, Judenrat. The Jewish Councils in Eastern Europe unter Nazi Occupation. New York 1972. Isaiah Trunk, Łódź Ghetto. A History. Bloomington, Indianapolis 2006. Michal Turski, Lebensläufe unter der Lupe - Die Deutsche Volksliste und die „Verifizierung“ von Volksdeutschen nach 1945 in Lodz [Diss.]. Gießen 2022. Julian Tuwim, Wspomnienia o Łodzi, in: Wiadomości Literackie Nr. 33 (1934), S. 19.
480 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Julian Tuwim, Pisma prozą (Dzieła, t. V), oprać. J. Stradecki, Warszawa 1964. Julian Tuwim, Kwiaty polskie. Wrocław 2005. „Unser einziger Weg ist Arbeit“. Das Getto in Łódź 1940-1944. Eine Ausstellung des jüdischen Museums Frankfurt a.M. 30.03.-10.06.1990. Red. Hanno Loewy u. Gerhard Schoenberner. Wien 1990. Nienke van Boom, Comeback cities. Transformation strategies for former industrial cities. Rotter dam 2009. Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutsch land 1933-1945. Hg. v. Götz Aly u.a. 16 Bde. München 2008. Émile Verhaeren, Les Villes tentaculaires. Bruxelles 1895. Isabelle Vonlanthen, Ulrich Schmid, Między misją dziejową a nadziejami na przyszłość: mityczne koncepcje czasu, in: Ulrich Schmid (Hg.), Estetyka dyskursu nacjonalistycznego w Polsce 1926֊ 1939· Warszawa 2014, S. 190-202. „Les Vrais Riehes“. Notizen am Rand. Ein Tagebuch aus dem Ghetto Łódź (Mai bis August 1944). Hg. v. Hanno Loewy u. Andrzej Bodek. Leipzig 1997. W szkołach, których nie było. Wypiski z kamiennego zeszytu. Wspomnienia uczniów tajnego nauczania. Łódź 2004. Silvia Waade, Baracke 7. Frauenschicksale hinter Stacheldraht - Viele gingen den Weg nach Sikawa (1945/46). Berlin, Bonn 1985. Przemysław Waingertner, Ostatni Lodzermensch. Robert Geyer 1888-1939. Łódź 2014. Przemysław Waingertner, Czwarta stolica. Kiedy Łódź rządziła Polskę (1945-1949). Łódź 2019. Andrzej Wajda, Kino i reszta świata. Kraków 2013. Bartosz Μ. Walczak, Zespoły fabryczno-mieszkalne w europejskim przemyśle włókienniczym w latach 1771-1914.
Geneza - rozwój - typologia. Łódź 2010 (Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej, 1084). Jerzy Waleńczyk, Do nieznanego Niemca na Zachodzie, in: Poezja (1989) nr 9 S. 79-80. Jacek Walicki, Źródła do dziejów zajść na tle narodowościowym w Łodzi w kwietniu 1933 r., in: Lucjan Meissner (Hg.), Polska Środkowa w niemieckich badaniach wschodnich. Historia i współczesność. Łódź 1999, S. 221-248. Jacek Walicki, Synagogi i domy modlitwy w Łodzi do 1939 r. Łódź 2000. Jacek Walicki, Ruch syjonistyczny w Polsce w latach 1926-1930. Łódź 2005. Jacek Walicki, Deklaracje programowe frankcji łódzkiej Rady Miejrskiej z 1939 r., in: Acta Judaica Lodziensia 1 (2011), S. 153-184. Jacek Walicki (Hg.), Sprawozdania wojewody łódzkiego. Rok 1939. T. 1: Legalny ruch polityczny i narodowościowy. Łódź 2012. Tomasz Walkowicz, Pierwsze tygodnie okupacji niemieckiej w świetle akt komendy milicji obywatelskiej miasta Łodzi, in: Toborek / Waingertner, Łódź w 1939 roku, S. 247-254. Georg Walter, Meinen Vater hat man den „weißen Juden“ genannt, in: Radziszewska, Gdzie są Niemcy, S. 179-186. Monika Warneriska, Chłopcy z miasta Łodzi. Warszawa i960.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 481 Wielisława Warzywoda-Kruszyńska, Jolanta Grotowska-Leder, Wielkomiejska bieda w okresie transformacji (zasiłkobiorcy pomocy społecznej). Łódź 1996. Wielisława Warzywoda-Kruszyńska, Jolanta Grotowska-Leder, Concentration of Poverty in Polish Large Cities: the Example of Lodz, in: East Central Europe 20 (1993), S. 79-93. Fritz Weigelt (Hg.), Das Lodzer Deutsche Gymnasium. Gedenkschrift zur Gründung des LDG. Weinheim 1956. Fritz Weigelt (Hg.), Von unserer Art: Vom Leben und Wirken deutscher Menschen im Raume von Weichsel und Warthe. Wuppertal 1963. Fritz Weigelt, Gedanken zu Flucht und Vertreibung, Jahrbuch Weichsel-Warthe 9 (1963), S. 21-26. Fritz Weigelt (Hg.), Penne, Pauker und Pennäler. Eine Gedenkschrift für die Lodzer deutschen Gymnasien 1866-1945. Wuppertal 1972 (Weichsel-Warthe-Schriften, 15). Ina Weisse, Die Töchter der Weber. Geschichte einer glanzvollen Familie. München 2009. Christian Westerhoff, Zwangsarbeit im Ersten Weltkrieg. Deutsche Arbeitskräftepolitik im besetzten Polen und Litauen 1914-1918. Paderborn 2012 (= Studien zur Historischen Migrations forschung, 25). Ewa Wiatr, Sytuacja ludności żydowskiej w Łodzi w pierszych miesięcach okupacji, in: Toborek / Waingertner, Łódź w 1939 roku, S. 279-297. Ewa Wiatr, Życie kulturalne Żydów w Łodzi w latach 1945-1950, in: Lech, Społeczność żydowska i niemiecka, S. 163-194. Andrzej Wierzbicki, Żywy Lewiatan. Wspomnienia. Warszawa 2001. Mary-Kay Wilmers, The Eitingons. A Twentieth-Century Story. London, New York 2010. Józef Witkowski, Hitlerowski obóz koncentracyjny dla małoletnich
w Łodzi. Wrocław 1975. Peter Witte (Hg.), Der Dienstkalender Heinrich Himmlers 1941/42. Hamburg 1999. Józef Wittlin: Podróż Döblina po Polsce [Döblins Reise durch Polen], in: Wiadomości Literackie, 1927, Nr. 9, S. 1. Lucjusz Włódkowski, Łódź 2000. Warszawa 1977. Gerhard Wolf, Ideologie und Herrschaftsrationalität. Nationalsozialistische Germanisierungspolitik in Polen. Hamburg 2012. Ludwig Wolff, Der Volkstumskampf des Deutschtums im Osten der Warthelandes, in: Der Osten des Warthelandes. Hg. anläßlich der Heimatschau in Litzmannstadt. Stuttgart o.J. [1941], s. ΐ7θ-ΐ95· Marcin Wolniewicz, Komitet Obrony obotników w Łodzi (1976-1981), in: Lesiakowski, Opozycja, s. 73-91· Katarzyna Woniak, Zwangswelten. Alltags- und Emotionsgeschichte polnischer „Zivilarbeiter“ in Berlin 1939-1945. Paderborn 2021 (Fokus, 2). Kazimierz Woźniak (Hg.), Wrzesień 1939 we wspomnieniach Włodzimierza Gralińskiego, in: Tygiel Kultury (1999), Nr. 7/9, S. 23-29. Krzysztof Woźniak, Ojciec. Rajmund Rembielińskijako inicjator utworzenia osady fabrycznej, in: Kronika miasta Łodzi (2020) 1(88), S. 5-14. Janusz Wróbel, Straty demograficzne Łodzi w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, in: Łódź w planach eksterminacyjnych okupanta hitlerowskiego 1939-1945. Łódź 1986, S. 83-97.
482 QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS Janusz Wróbel, Between Co-Existence and Hostility: A Contribution to the Problem of National Antagonisms in Łódź, in: Polin 6 (1991), S. 201-206. Janusz Wróbel, Joanna Żelazko (Hg.), Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi. Warszawa 2004. Janusz Wróbel, Konflikty polsko-niemieckie w Łodzi w w regionie łódzkim w przededniu II wohny światowej, in: Toborek/Waingertner, Łódź w 1939 roku, S. 125-159. Janusz Wróbel (Hg.), „Dziś zajednego Niemca, śmierć poniesie 50 Polaków“. Materiały konferencji popularnonaukowej w Zgierzu, 20 III 2012. Łódź 2013. Janusz Wróbel, Przemiany demograficzne w Łodzi w latach okupacji niemieckiej 1939-1945, in: Toborek/Trębacz, Łódź pod okupają, S. 15-62. Janusz Wróbel, Mniejszość niemiecka w Łódzkim we wrześniu 1939 roku, in: Kuprianis/Ślązak, Rok 1939, S. 51-65. Janusz Wróbel, Łódź okresu stalinowskiego w raportach korespondentów terenowych Radia Wolna Europa, in: Toborek, „Łódź czerwona“, S. 99-118. Janusz Wróbel, Selbstschutz na ziemi łódzkiej (zarys zagadnienia), in: Izabela Mazanowska, Tomasz Ceran, Marcin Przegiętka (Hg.), W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbst schutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Warszawa 2021, S. 194-219. Josef Wulf, Lodz. Das letzte Ghetto auf polnischem Boden. Bonn 1962 (Schriftenreihe der Bundes zentrale für Heimatdienst, 59). Volf Yasni, Di geshikhte fun Yidn in Lodzh in di yorn fun der daytsher yidn-oysrotung. Tel Aviv i960. Yidish Lodzsh: yizker bukh. Melburn, Oysțralye: aroysgegebn fun Lodzsher tsenter in Melburn, 1974· Youth amidst the Ruins, a chronicle of Jewish youth in the war.
Published by Hashomer Hatzair Organisation. New York 1941. Jacek Żakowski, Łódź czeka, in: Powściągliwość i Praca 5/430 (Mai 1987), S. 1. Marein Zaremba, Die große Angst. Polen 1944-1947. Paderborn 2016. Anna Żarnowska, Veränderungen der Wohnkultur im Prozess der Adaptation von Zuwanderern an das großstädtische Leben an der Wende vom 19. zum 20. Jahrhundert am Beispiel von Warschau und Lodz, in: Janatková/Kozinska-Witt, Wohnen in der Großstadt, S. 41-54. Apoloniusz Zarychta, Emigracja polska 1918-1931 i jej znaczenie dla państwa. Warszawa 1933. Helga Zeile, Klaus Krickeberg, Über Teodor Ryder, Dirigent, in Auschwitz ermordet, und Ida Ryder, geb. Voth, Sängerin, im Getto von Lodz verhungert, in: Musica Reanimata 57 (2005), S. 14-16. Joanna Żelazko, „Ludowa“ sprawiedliwość. Skazani przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi (1946- 1955)· Łódź 2007. Joanna Żelazko (Hg.), Rok 1945 w Łodzi. Łódź 2008. Joanna Żelazko, Organizacja aparatu przymusu i pierwsza fala represji, in: Żelazko, Rok 1945 w Łodzi, S. 97-117. Joanna Żelazko, Proces kierownictwa Okręgu Łódzkiego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość“ przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Łodzi, in: Wróbel/Żelazko, Wojskowy Sąd, S. 39-51. Joanna Żelazko (Hg.), Struktury i kadra kierownictwa urzędów bezpieczeństwa publicznego w województwie łódzkim w latach 1945-1956. Łódź, Warszawa 2019.
QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 483 Józef Zelkowicz, Notatki z getta łódzkiego 1941-1944. Red. Michał Trębacz u.a. Łódź 2016. Józef Zelkowicz, Piszący te słowa jest pracownikiem gettowej instytucji. „Z dziennika“ i inne pisma z łódzkiego getta. Hg. v. Monika Polit. Warszawa 2019. Eduard Ziegler, Die Heimatvertriebenen. Glenwood 1962. Clemens Zimmermann, Vom Nutzen und Schaden der Subsistenz. Fachdiskurse über .Arbeiter bauern“ vom Kaiserreich zur Bundesrepublik, in: Westfalische Forschungen 61 (2011), S. 155-178. Clemens Zimmermann, Arbeiterbauern. Die Gleichzeitigkeit von Feld und Fabrik, in: Sowi 27 (1998), S. 176-181. Stanislaw Zimowski, Prywatne Gimnazjum i Liceum Męskie Aleksego Zimowskiego. Łódź 2004. Alex Zinke, Unsere Schulmütze. Eine Episode aus dem Leben eines LDG-ers, in: Das Lodzer Deutsche Gymnasium, Gedenkschrift 1956, S. 102-103. Anna Ziółkowska, Obozy pracy przymusowej dla Żydów w Wielkopolsce w latach okupacji hitlerowskiej (1941-1943). Poznań 2005. Zofia Libich. Sprawiedliwa Wśród Narodów Świata. Wspomnienia Hany Svirsky. Zofia Libich Righteous Among The Nations. Memoirs of Hana Svirsky. Łódź 2014. Źródła do dziejów rewolucji 1905-1907 w okręgu łódzkim. Bd. 1, T. 1 Warszawa 1956. Wojciech Źródłak, Obóz przejściowe na Radogoszczu, in: Obozy hitlerowskie w Łodzi, S. 59-100. Marek Zybura, Dudeczku mój drogi. Droga Alice. Zu einer gewissen amitié amoureuse à trois in der Geschichte der deutschen Rezeption des Werks von Witold Gombrowicz, in: Włodzimierz Bialik, Czesław Karolak, Maria Wojtczak (Hg.), Ungeduld der Erkenntnis. Eine klischeewidrige
Festschrift für Hubert Orlowski. Frankfurt a.M. 2014, S. 307-323. Marek Zybura, Im gemeinsamen Haus. Zur Geschichte der Deutschen in Polen. Berlin 2019. Roman Zygadlewicz „Zawor“, Na cichim froncie. Relacja z działalności konspiracyjnej w Łodzi 1939-1945. Łódź, Warszawa 2018. Agata Zysiak, Punkty za pochodzenie. Powojenna modernizacja i uniwersytet w robotniczym mieście. Kraków 2016. Agata Zysiak [u.a.], From Cotton and Smoke. Łódź - Industrial City and Discourses ofAsynchronous Modernity 1897-1994. Łódź, Kraków 2018. Agata Zysiak, Manchester und Łódź - „die Hölle auf Erden“, in: Pierre Monet / Olaf B. Rader (Hg.), Europa im Plural. Darmstadt 2019, S. 146-157. Agata Zysiak [u.a.], Wielki przemysł, wielka cisza. Łódzkie zakłady przemysłowe 1945-2000. Łódź 2020. Sara Zyskind, Stolen Years. Minneapolis 1981.
Orts- und Namensregister In das Orts- und Namensregister wurden auch Lodzer Quartiers-, Straßen, Fabrik- und Unternehmensnamen sowie Verbandsnamen aufgenommen. Der Haupteintrag erfolgt in der Regel bei den heutigen polnischen Namen, im Deutschen eingebürgerte Namen werden in dieser Form verwandt. Nationalsozialistische Namensgebungen werden mit „NS“ gekennzeichnet. „Lodz“ und „Polen“ wurden nicht aufgenommen. Aachen u Alba (Unternehmen, s. auch Horak) 355 Aleksandrów 10,14, 36,109,131,184 Alsfeld 411 Allach 285 Allart, Rousseau Comp. (Unternehmen, auch Textilunion) 18,207 Andrespol 8,114 Andrzeja (Straße, Andrzeja Struga) 66,103,151 Anna-Krankenhaus (III Szpital Miejski im. dr. KarolaJonschera) 28 Anna-Maria-Krankenhaus 28 Anstadta (Straße) 160, 290 Antoniego (Straße) 246 Antoniew-Stoki 117 Argentinien 421 Arnold Baier (Unternehmen) 151 Astoria (Café) 261 Äthiopien 391 Augsburg 410 Auschwitz (KZ) 248, 269, 275, 280, 284, 296, 312, 321,414, 438 Australien 422 Azov-Don-Bank 21 Baluty (Stadtteil) 26,30-31, 61,101-103,174,176, 197,264-286,295,333,374,423 Baluter Ring -► Rynek Bałucki Banca Commerciale Italiana 17 Bandurskiego (Straße) -► Mickiewicza Bangladesch 391 Barmen (heute Wuppertal) 35 Bayern 328 Bedoń 8 Będzin 41g Belarus' 66 Bełchatów 27 Belgien 11-13 Bereza Kartuska 128,134 Bergen-Belsen (KZ) 285 Berlin 15,22,42,58, 86,161, 209, 274, 292,401-402, 430. 434 Bessarabien 8,182-183,197,202,241 Beuthen (poln. Bytom) 419 Białystok 80,92,353,405,419 Bistona (Unternehmen) 355,377,393 B’nei Brith (Verband) 104 Böhmen 7, 8,107,108 Bosch-Siemens 402 Bracka (Straße) 361,435
Brasilien 409,418,432 Braunschweig 411 Breslau 1,5,57-58,287,343,353,361,389-39°, 402-403,418 Brest (Brest-Litewsk, poln. Brześć nad Bugiem) 75,134 Brus 224 Brüssel 18 Brużyca 8 Brzeziny (NS Löwenstadt) 8, 57, 60,186 Brzezińska (Straße, NS Sulzfelderstr.) 274 Buchenwald (KZ) 248,365 Buczacz 223 Buenos Aires 421, 423-424 Bukowiec (dt. Königsbach) 8 Bund (Jüdische Arbeiterpartei) 38,68,79, 98,105, 110,120,122,162 Burgenland 196,274 Cegelniana (Straße) 26,189, 295 Centralna Szkoła Partyjna im. Juliana Marchewskiego (Zentrale Parteischule Julian Marchlewski) 310 Centrum Dialogu im. Marka Edelmana 440 Chełmy (Stadtteil) 193 China 391 Chojny (Stadtteil) 30, 61,106,150,174,197,250 Ciechanów (NS Zichenau) 188
ORTS- UND NAMENSREGISTER 486 Cockerill (Unternehmen) Cyganka (Stadtteil) 141 Czeladź 12 n Dąbrowa (Stadtteil) 374 Dąbrowabecken 12, 62,220 Dachau (KZ) 163,172,243,246,275,296 Danzig 1,87,133,197,353,370,379-380,389-390, 392,402,418 DDR 339,396,429 Dell (Unternehmen) 402 Detroit 397 Deutsche Jungenschaft in Polen 113 Deutsche Lodzer Zeitung -+ Litzmannstädter Zeitung Deutsche Sozialistische Arbeitspartei (DSAP) 119, 121-123,131,220,312,432 Der deutsche Weg (Wochenzeitung) 115 Deutscher Kultur- und Wirtschaftsbund (DKuWB) 109-110,118-119,123 Deutscher Volksbote (Wochenzeitung) 110 Deutscher Volksverband (DW) 109,115-116,119, Evangelischer Friedhof 189,431 Express Ilustrowany (Tageszeitung) 365 Fabrik Baruch Glicksman, Łąkowa 4/Flottwellstr. 181,193,241 Fabrik Bennich Łąkowa 11 207 Fabrik Biedermann (Zakłady Przemysłu Bawelnianiego im. Sz. Hamama „Rena-Kord“) 133.142, i52-։53 ιθ7. ιθ9, 220, 413 DeutscherWegweiser (Wochenzeitung) 123,162 Deutsches Gymnasium -► Lodzer Deutsches Gymnasium Deutsches Konsulat Piotrowska 118 Deutschland 12-13,28,56-75,96,99,104,113,119, 365-366,401,404,409-418,423,425.430,440 Doły (Friedhof) 214,333-334 Dorpat 59,162 Dos naje Leben (Zeitschrift) 324 Dror (jüd. Verband) 323 Durchgangslager Łąkowa 4 181-182,194, 240 Düsseldorf^ 87,274,410 Dworska (Straße) -» Organizacji WiN Dziennik Łódzki (Tageszeitung) 366 Dzierżązna 234 42, 304,313,327. 334 Fabrik Emil Wicke Kopernika 36 134 FabrikJosefJohn 207 Fabrik Julius Kindermann 131 Fabrik Kaiserbrecht, Zgierska 69 163 Fabrik Kindermann, Andrzeja 63 207 Fabrik Leonhardt, Woelker und Girbardt 207,251 Fabrik
Ludwig Geyer 26,132,208,298,327,406 Fabrik Michał Glazer 193 Fabrik Fabiarnia i Wykończalnia Otto Haesslera (Zakłady Przemysłu Wełnianego im. J. Niedzielskiego), Siedlecka 3 296-297 Fabrik Israel Poznański 42,132,239,299,339 Fabrik Ramisch, Piotrkowska 138-140 163 Fabrik Robert Biedermann, Kilińskiego 147 Fabrik Rosenblatt, Żwirki 36 192,333 Fabrik Samuel Abbe 193 Femina (Unternehmen) 355 Feniks (Unternehmen) 402 Filmhochschule -+ Wyższa Szkoła Filmowa Folks-Sztyme (Zeitschrift) 324 Fonica (Unternehmen) 395 Frankfurt a.M. 78,274,423,433,435 Frankfurt a.d.O. 272 Frankreich 11-13,366,405,416,430 Freie Polnische Hochschule ■+ Wolna Wszechnica Polska Freie Presse (Tageszeitung) 104,110,122,217,220, 412 Friedland 366,416 Eifel 11 Einwandererzentrale, Piotrkowska 119,191,208 Elbing 56,370 Elta (Unternehmen) 375 Elze 411 Erlangen 69 Erweitertes Polizeigefangnis Radegast 193,229, 289,308,317,341,405,432 Eskimo (Unternehmen) 355 Essen 34 Estland 182,187,360 Gąbin 136 Gałkówek 114 Gdańska (Straße) 104, 405 Gebrüder Gerke (Unternehmen) 146 Geislingen/Stiege 285 Gdynia 81,370 Gebethner Wolff (Unternehmen) 221 Generalgouvernement 155,240,247,249,410 Gießen 376,436 Gilette (Unternehmen) 402 Gleiwitz 419
487 ORTS- UND NAMENSREGISTER Głowno 335 Góra Kalwaria 360 Gordonia (jüd. Verband) 270,324 Gostynin 10 Grafenort 322 Greenwood (Orla 3, Unternehmen) Grembach (Arbeitersiedlung) 34 Gronau 410-411 Großbritannien 11-13,87,401 Groß-Rosen (KZ) 285 Grotniki 224 Grüner Ring ■+ Plac Barlickiego 18 Haebler (Unternehmen) 109,131,133 Hamburg 274,354 Hannover 366,413 Hashomer Hatzair (jüd. Verband) 323 Heidelberg 13,42,162 Helenów (Park, dt. Helenenhof) 32,55,83 Helenówek (Stadtteil) 136,325 Hermana Konstadta (Straße, zuvor Szymona Hamama) 334 Hessen 7,328 Hoion 422 Horak, Textilwerke, s. Zakłady Włókiennicze Adolfa Horaka Hotel Grand 18,32,36,55,127,141,290 Hotel Savoy 84 Ibbenbüren 410 Indien 12,391,392 Infosys (Unternehmen) 402 Irland 401 Italien 99 Israel 2,323,326,328,362, 366, 422, 424,429, 435-440 Iwona (Unternehmen) 355 Java 7 Jakuba (Straße) 103,285 Jersey 421 J. P. Coats (Unternehmen) 17 Jüdischer Friedhof 174, 274, 285, 295,334,360-362, 435 Jungdeutsche Partei 142,169 Kalisz 250 Kalischer Bahnhof ■+ Lodz Kaliska Kalinowska (Straße) 190 Kalvarija 21 Kar(o)l Eisert AG (Unternehmen) 223 Kar(o)l Hoffrichter (Unternehmen) 132 Kassel 415 Kattowitz 56,353,358,392,402,419 Kaufering 275 Kaukasus 12-14,5θ Kaunas 57 Kenia 391 Kiel 411 Kielce 82,92,298,322,326 Kiev 14 Kilińskiego (Straße, dt. Buschlinie) 438 Kino Bałtyk (Narutowicza 20) 211,324 Kino Casino (Piotrkowska 67) 210 Kino Capitol (Włókniarz, Próchnika 16) 210 Kino Europa-Filmtheater, s. Kino Bałtyk Kino Mimosa (Kilińskiego 178) 245 Kino Mirage (Piotrkowska 72) 65 Kino Odeon (Tuwima 2) 65 Kino Oświatowy (pl. Zwycięstwa) 106 Kino
Polonia (Piotrkowska 67) 336 Kino Rialto (Tuwia 1) 210 Kino Stylowy (Kilińskiego 123) 321 Kino Zachęta (Pabianice) 151 Kirche im. Stanisława Kostki (Kathedrale) 65, 75, 97, ЮЗ Kirche Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża (dt. Heiligkreuzkirche, Sienkiewicza 38) 177, 246, ЭЧ Kirche St. Johannis 69,316,386,410 Kirche St. Matthäus 148,199,316,411 Kirche St. Trinitatis 7,140,186,316,411 Kochanówka (Psychiatrische Anstalt) 361 Köln 274,366,429 Königsberg 21,161 Konin 250 Konstantynów 10,36,109,184,194,215-216 Konstantynowska (Straße) 106 Kopernika (Straße, bis 1923 Milscha/Milsza) 133 Kościelna (Straße) 192 Kościuszki (Straße, bis 1917 Spacerowa) 66,101, 147,188 Kościuszko-Denkmal (pl. Wolności) 140,143-144, 158,165,185,253-254,406 Kostopol 135 Krakau 1,76,92,209,287,295,347-348,353, 389-390,402,419 Krawiecka (Straße, NS Schneiderstr.) 271 Krosno 242 Krusche und Ender (Unternehmen) 145
488 ORTS- UND NAMENSREGISTER K.T.Buhle (Unternehmen) 132 Księży Mlyn (Arbeitersiedlung, dt. Pfaffendorf) 12,33-34, 373 Kulmhof (poln. Chełmno) 135,196,275-276,280, 284,308,432,438 Kujawien 152 Kunstmuseum Lodz - Muzeum Sztuki Kurier Łódzki (Zeitung) 89,161 Kutno 250 Łagiewnicka (Straße) 105,285 Łagiewniki (Stadtteil, NS Waldborn) 192,218 Łąkowa (Straße) 180 Landsmannschaft Weichsel-Warthe 411-418, 425-426 Lask 302 Lausitz 11 Lawn Tennis Club 18 Łaznowska Wola (dt. Grömbach) 8 Ldzań 114 Łęczyca (dt, Lentschütz) 7,385 Legionów (Straße) 139 Leipzig 18,285 Lemberg 5, 76, 92, 93,340, 342, 419 Lettland 182 Leverkusen 181,240-241 Libau 180 Libertas (Verlag) 104,134 Lidice 195-196 Limanowskiego (Straße,jidd. Aleksandergas, NS Alexanderhofstraße) 103,176,186,206,266, 279 Lipiny 133 Liściasta (Straße) 193 Listopada (Straße) 166 Litauen 14,21,66,265 Litzmannstädter Zeitung (Tageszeitung) 178, 209-212,220,243,245,254,278,412 Löbau 11 Lodex (Unternehmen) 355 Łódka (Industriesiedlung) 7,30 Łódka (Fluss) 26,268 Lodz Kaliska (dt. Kalischer Bahnhof) 180,190, 241,252 Lodz Fabryczna (Bahnhof) 12 Lodzer Deutsches Gymnasium (LDG) 73,101, 104,111-115,141,145,15։, 157-158,221,224, ЗЮ, 33O֊332,384,411,413,415-416 Lodzer Togblat (Zeitung) 161,421 Lodzer Zeitung (Tageszeitung) 145,156 London 34 Łowicz 57 Lübeck 411 Lublin 1,87,92,288,315,330,348,407,410 Lućmierz 224 Ludwigshafen 44 Ludwik Schmieder (Unternehmen, Sienkiewicza 77) 134 Lumumby (Straße) 376 Lutomiersk 27 Lutomierska 276 Luxemburg 274 Mahileau (Mohylev) 18 Majdanek (KZ) 288,296 Manchester 87,397 Manufaktura (Unternehmen) 395,399,402,437
Markus Kohn (Unternehmen) 132 Marysin (Stadtviertel) 176, 270 Mauthausen (KZ) 296 Melbourne 422-424 Memelgebiet 142 Mexiko 334 Meyer-Passage - Moniuszko Mickiewicza (Straße, zuvor Bandurskiego) 194, 293 Minsk 85 Mitau 182 Modlica 8 Mönchengladbach 414 Moniuszki (Straße, zuvor Meyer-Passage) 21,32, 249 Monjoie -+ Monschau Monschau (bis 1918 Monjoie) 11 Montwill-Mirecki (Quartier) 79,179,183,189 Morawski, Weberei Pabianice 131 Moskau 12-14,52 56,85,100,219 München 429,434 Muzeum Historii Ruchu rewolucyjnego w Lodzi 333, 4°5 Muzeum Sztuki (Kunstmuseum) 359,376,385, 399,402 Muzeum Włókiennictwa (Textilmuseum) 406 Nancy 87 Narodowy Związek Robotniczy (dt. Nationaler Arbeiterbund, NZR) 40,45 Narutowicza (Straße) 96,102,188,190,262,264, 322,324,419 Nawrot (Straße) 35,262
ORTS- UND NAMENSREGISTER Neue Lodzer Zeitung (Tageszeitung) 112,115-116, 161 Neuer Markt (Nowy Rynek) - Plac Wolności Neugersdorf 11 Newark 421 New York 18,22,112,420-424 Niciarnia (Unternehmen) 18,34 Niciarniana (Straße) 193 Norbelan (Unternehmen) 355 Nowa Huta (Stadtteil Krakau) 295 Nowasolna (dt. Neu-Sulzfeld) 8,133-134,142 Nowomiejska 103 Odessa 2 Ogrodowa (Straße, NS Gartenstr.) 14,169,268,431 Oldenburg 411 Olechów (Stadtviertel) 193,195-196,402 Oppeln (poln. Opole) 425 Orędownik (Tageszeitung) 96-97 Orla (Straße) 18 Ortai (Unternehmen) 355 Ostpreußen 56,418 Österreich 11-12, 28, 58,125,142, 366, 418,429 Ozorków 7,10-11, 299 Pabianice 8,10,18,36-37, 60,70,123,131,138, 159-160,192,297-299,302,317,319 Pabianicka (Straße) 139 Pakistan 391 Paris 21, 22, 86, 87, 249, 424 Park Ocalałych (dt. Park der Geretteten) 438,440 Park Poniatowskiego (Poniatowski-Park, NS HJ-Park) 106,156-157,192,199, 204, 213, 236, 291,316 Park Sienkiewicza (Sienkiewicz-Park) 106 Park im. Szarych Szeregów (zuvor Park Promienistych) 336 Paterson 421 Peine 107,430 Petersburg 14-15,38,39,56 Petrikau -+ Piotrków Pfeiferowa 105 Pieprzowa (Straße) 105 Piotrków (dt. Petrikau) 3,15, 38,399,405 Piotrkowska (dt. Petrikauer Straße, NS Adolf-HitlerStr.) 7,9,11, 30,32, 36, 42, 47, θ5, 82, 90-91,139, 141,143,165,188,190, 223,236,296,359, 383-384,436 Plac Barlickiego (Platz, zuvor Zielony Rynek, dt. Grüner Ring) 35,36 489 Plac Dąbrowskiego (Platz, Targowy Rynek) 36 Plac Hallera (Platz) 106,192 Plac Kościelny (Platz) 278,280 Plac Niepodległości (Platz, Rynek Leonhardta) 36 Plac Piastowskiego, (Platz, Bazar
Tanfaniego, Plac Bazarowy) 36,277 Plac Reymonta (Platz Górny Rynek, dt. Oberer Markt) 36,103,261 Plac Teatralny (Platz, Rynek Szpitalny) 36 Plac Wolności (Platz, Nowy Rynek, dt. Neuer Markt) 7,9,35,66,103,140-141,143-144,186, 253,262,288,300,316,342,384,406 Plac Zwiecięstwa (Platz, Wodny Rynek, dt. Wassermarkt) 12, 36,106, 245 Płock (NS Schröttersburg) 46,188 Poale Zion (Partei) 101,121, 270 Poddębice 136 Polen-Jugendverwahrlager 234,308 Polino (Unternehmen) 355 Polmerino (Unternehmen) 396 Północna (Straße, NS Nordstr.) 102,264,268 Polska Partia Socjalistyczna (Polnische Sozialistische Partei, PPS) 37-40,42,44,61,79, 120,132,161,222,309,330,351 Polski Związek Zachodni (Polnischer Westverband) 132,172 Poltex (Unternehmen, s. auch Poznański/ Unternehmen) 355-358, 370, 373, 394,437 Południowa ■+ Rewolucji 1905 r. Pomnik Martyrologii Dzieci (dt. Denkmal für die Martyrologie der Kinder) 408 Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej (Denkmal der Dankbarkeit an die Rote Armee, Poniatowski-Park) 316 Pomorska (Straße) 102,166,189 Posen 57,76,87,96,137,143,155,166,183,197, 272, 276, 287,305,309,343, 353,385,390, 412,418 Poznański (Unternehmen) 17 Poznański (Krankenhaus) 28 Prag 142, 274, 278, 281,401 Prexer (Unternehmen) 375 Próchnik (Unternehmen) 355,390 Próchnika (Straße, zuvor Zawadzka) 102 Promieniści (Widerstandsgruppe „Die Strahlenden“) 250,335-337 Prosną (Fluss) 57 Przejazd (Straße) 34 Przemyśl 419 Przemysłowa (Straße) 234, 308
490 Quellpark - Źródliska Radegast (Bahnhof, Gedenkstätte) 438 Radogoszcz (Stadtviertel, dt. Radegast) 61,79,160, 163,180 Radom 82,242,304 Radwańska (Straße, NS Erhard-Patzer-Str.) 137 Ravensbrück (KZ) 248,285,312,322,429 Reicher-Synagoge -» Synagoge Południowa Reichsgau Wartheland 128,149,155-165,166, 168-169, '82.197. 212, 234 237 240, 259, 275 Rena-Kord (Unternehmen, s. auch Julius Biedermann) 355,358,431 Retkinia (Stadtviertel) 374-375 Reval (estn. Tallin) 182 Rewolucji 1905 r. (Straße, zuvor Południowa) 406 Riga 59, 85, 162, ւ8շ Robert-Koch-Str. ֊+ Sterlinga Rosenblatt (Fabrik, Żwirki 36) 411 Rostov am Don 14,279 Roubaix 13 Ruda Pabianicka (Stadtviertel) 37,129,151,174, 193,213.350 Rudolf Keller (Unternehmen) 34-35 Russland 11,13-14,28,67 Rynek Bałucki (Platz, NS Baluter Ring) 160,176, 199,264,268,408,430 Rzeszów 82 Rzgów 100 Rzgowska (Straße, NS Heerstraße) 139,309 Sachsen 6-8,11,13,69,107,411 Scheibler-Grohman-Werke - Zjednoczone Zakłady Scheiblera i Grohmana S.A. Schlesien 6-8,69,107,315,418 Schiesing (Webersiedlung, poln. Szlezyng) 7,8,30 Schwarzmeerregion 8 Sienkiewicza (Straße) 188,190 Sieradz 152,268,385 Sikawa (Lager, dt. Stockhof) 196,310-313,332 Skif 270 Škloü (poln. Szklów) 18 Skorupki (Straße) 319 Smolensk 85 Smugowa 334 Sochaczew 135 Socjaldemokracja Królestwa Polski i Litwy (Partei, Sozialdemokratie Polens und Litauens, SDKPiL) 37-40,42,44,61,330 ORTS- UND NAMENSREGISTER Sowjetunion 87,265,297,322,331-332,355,392, 394,430 Sporna (NS Landsknechtsstraße) 195,24! Śródmiejska (Straße) 321 Stalingrad 279 Stary Rynek 36,295 Steinert (Unternehmen) 251 Sterlinga
(Straße, NS Robert-Koch-Str.) 248 Stettin 353,370,380,389,392,418 Stoki (Stadtviertel) 8 Stutthof (KZ) 285 Straßburg (franz. Strasbourg) 162 Stryków 8 Stuttgart 108,118,418 Südamerika 22,429 Synagoge al. Kościuszki 158-159 Synagoge Wółborska 65,158,435 Synagoge Wólczańska 158 Synagoge, Południowa (Reicher-Synagoge) 159 Szklów -+ Škloü Szkoła Zgromadzenia Kupców (Schule des Kaufmannsverbands, Commerz-Schule) 19, 60,169 Szlezyng - Schiesing Szpital Centrum Zdrowia Matki-Polki (Krankenhaus und Gesundheitszentrum der Polnischen Mutter) 387 Tabarin (Vergügungslokal) 220 Tambora 7 Targowa (Straße) 26,169 Tel Aviv 420,422 Telefunken (Unternehmen) 208,240-241 Teofilów (Stadtviertel) 374 Teofilów (Unternehmen) 396 Teschen (poln. Cieszyn) 80,91,243 Textilwerke Adolf Horak -+ Zakłady Włókiennicze Adolfa Horaka Thailand 392 Theresienstadt (KZ) 279 Thüringen 91,410 Tomaszów 28 Towarzystwo Żydowskich Szkół Średnich (Gesellschaft für polnische Mittelschulen) 112 Traugutta (Straße, bis 1920 Krótka) 84,190 Trębacka (Straße, NS Trommelstraße) 169 Treblinka 276 Treysa 411 Tschechoslowakei 285,363
491 ORTS- UND NAMENSREGISTER Tschenstochau (poln. Częstochowa) 92,243,358, 387 Tsukunft (Jüd. Verband) 270,327 Turek 10,12 Türkei 392 Turkestan 12-13 Tuszyn 36 Tuwima (Straße, zuvor Przejazd) 34 Tylna (Straße) 18 Tymienieckiego (Straße, bis 1935 Emilia) 219 Vereinigung der Deutschen in Polen (Partei) 109, 123 Verviers 11 Varnsdorf (dt. Warnsdorf) 12 Volksfreund (Wochenzeitung) 104 Volkszeitung (Tageszeitung) 121-122,131-132 Wągrowiec (NS Eichenbrück) 186 Warnsdorf ■+ Varnsdorf Warschau 1,11,19,31,35,38,45,57,81,86-88,92, 126,135,139,153,214,243.252,255,262-263, 276, 284, 287, 289, 293, 304,340, 343,335, 348, 35Ն 358.361, 3θ3,370, 389,392,401,419-420, 424 Wassermarkt -* Plac Zwycięstwa Warta (Unternehmen) 390 Widzewska Manufaktura (Unternehmen, dt. Widzewer Manufaktur) 37,132,366,394 Wilna 57,87 Weißenfels 410 401-403,419.434 Wiesbaden 411 Wilhelmshaven 409-410 Wiskitno 225 Wodny Rynek -+ Plac Zwycięstwa Wolborska (Straße) 65,103,105 Wółczanka (Unternehmen) 395 Wólczańska (Straße, dt. Spinnlinie) 123,188 Wolhynien 182-183,194,197, 202-203, 2։o 241 Wolna Wszechnica Polska (Freie Polnische Hochschule) 88,112 Worpswede 107 Wschodnia (Straße) 102 Wspólna (Straße) Württemberg 7 375 Universität Lodz 329,340-347. 375-376, 381-384 Union Tekstylne (dt. Textilunion, Allart, Rousseau Comp.) 370 USA 8,12-13,22,27,54,80,421,438 Usbekistan^ Wesoła (Straße) 295 Westpreußen 69,170,173 Wiączyn 8 34,37,61,80,106,193, 374-375.394 Wieluń 250 Wien 18,78,112,161,219,223,268,274,278,281, Ukraine 14,75,92,402 Ulm 242 Umwandererzentralstelle Piotrkowska 133 179, 191,208 Uniontex (Unternehmen, s.
auch Zakłady Zjednoczony Scheiblera i Grohmana S.A.) 355, 387.394 Unitra-Fonica (Unternehmen) Widzew (Stadtviertel) 101 Wyższa Szkoła Filmowa (Filmhochschule), Targowa 61/63 347-350 Yad Vashem 424 Zellgarn (Unternehmen) 207, 238, 411 ZakładyJedwabnicze „Pierwsza“ (Unternehmen) 398 Zakłady Przemysłu Wełnianego im Andrzej Struga (Wollbetriebe Andrzej Strug, East-West-Spinning) 396 Zakłady Włókiennicze Adolfa Horaka (dt. Textilwerke Adolf Horak), später Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Armii Ludowej Alba) 207,213-215,239,245,296,3to, 339,350 Zamenhofa (Straße) 188 Zamość 208 Zawiszy (Straße) 103,105 Zdunska Wola 7,10,12 Zduny (NS Treustädt) 186 Zelte im Osten (Zweimonatsschrift) 114-115,217 Żeromski-Gymnasium (zunächst Zimowski- Gymnasium) 17-18,101, 232, 427, 433 Zgierz 7,10, 36, 69,103,113,117,123,135,159,171, 189,192-193, 200,222, 224-226, 232, 299, 411 Zgierska (Straße, NS Hohensteinerstr.) 28, 82,103, 15։. 176,191, 227, 266-267 Zielony Rynek -+ Plac Barlickiego Zimowski-Gymnasium -► Żeromski-Gymnasium
492 Zirkus Medrano 245 Zirkus Sarrasani 245 Zjednoczone Zakłady Scheiblera i Grohmana S.A. (Vereinigte Textilwerke K. Scheibler und L. ORTS- UND NAMENSREGISTER Grohman AG) 16,20,87,147,172,207,239,339, 354,387,394 Źródliska (dt. Quellpark) 188 Zürich 13,51,94,402
Personenregister Personen werden, falls zeitgenössisch durchweg belegt, in ihrer deutschen Namensform angegeben. Bei Namenswechsel oder mehrsprachigen Namensformen werden Varianten angegeben. Adler, Jankiel (1895-1949) 22,85,87 Aescoly, Aaron Zeev (Arn-Volf Vayntroyb 1901-1948) 422 Ajnenkiel, Eugeniusz (1900-1981) 342 Alejchem, Sholem (1859-1916) 324 Alexander I. (1777-1825) 10 Allart, Léon (1837-1906) 13 ; Althaus, Paul (1888-1966) 68-72,91,111 Althaus, Dorothea, geb. Zielke 68-69 Amsterdamski, Stefan (1929-2005) 364 Andrzejak, Edward (1894-1967) 147-148 Angerstein, Wilhelm (1848-1928) 65 Anstadt, Familie 32 Arendt, Hannah (1906-1975) 423 Asch, Schüler LD G 416 Aszkenazy, Szymon (1866-1935) 19 Aszkenazy, Felicja, geb. Rosenblatt 19 Auerbach, Rachel (1903-1976) 324 Badke, Robert (1901-1977) 415 Balcerowicz, Leszek (*1947) 391 Banek, Sigismund (1896-1945) 114,134 Baeck, Leo (1873-1956) 424 Baer, Max (1909-1959) 107 Bajgelman, Dawid (1887-1944) 271 Baraiński, Jan 213 Baranowski, Julian (1949-2009) 433 Barciński, Familie 18,87 Barciński, Henryk (1876-1940) 19,162 Barciński, Marceli (1881-1929) 19 Barciński, Stefan (1878-1939) 19,59 Barlicki, Norbert (1880-1941) 355 Bartkiewicz, Zygmunt (1867-1944) 2,88 Bartyzel, Jacek (*1956) 386 Bauer, Har(r)y (1918-1944) 214 Bauer, Kurt (1912-1944) 214 Bayer (Bajer), Karol (*1911) 146,163 Be(c)k, Ale(ks)xander (1901-1944) 214 Becker, Jurek (1937-1997) 279,429 Becker, Max (1908-1949) 167 Benke, Gustav (1906-1995) 134,153 Bergmann, Berthold (1891-1970) 134 Berman, Adolf (1906-1978) 324 Berman, Izydor (1888-1942) 85 Bergman(n), Paul (Pawel) 308
Berndt, Gustav 199 Betz, Willy (1916-1941) 142 Beuys, Joseph (1921-1986) 376,385 Beyer, Frank (1932-2006) 42g Beyer, Isolde (Sydonia Bayer, 1903-1945) 308 Bialik, Chaim (1873-1934) 324 Biebow, Hans (1902-1947) 202,264,278,308,433 Biedermann, Familie 12,42,164,409,430,432 Biedermann, Alfred (1866-1936) 59,63 Biedermann, Bruno (1878-1945) 13,149,304,430 Biedermann, Greta 163 Biedermann, Maryla „Lil“ (1914-1945) 242,247, 252.304, 431 Biedermann, Pawel 163 Biliński, Wacław (1921-1999) 364 Blaskowitz, Johannes (1883-1948) 146,148 Blaszczyk, Leon (1923-2016) 367 Bli(e)n, T. 134 Bierut, Boleslaw (1892-1956) 293 Blumenfeld, Diana (1903-1961) 324 Blumstajn, Seweryn (*1946) 374 Boelcke, Helmut (*1904) 133 Boguszewska, Helena (1886-1976) 80,299 Born, Arthur 134 Bornstein, Schüler LD G 416 Bossak, Jerzy (1910-1989) 348 Böttcher, H. 134 Böttig, Georg 133 Boleslaw Chrobry (967-1025) 105 Borejsza, Familie 223 Borejsza, Jerzy (1905-1952) 223 Borejsza, Jerzy W. (1935-2019) 293 Bradfisch, Otto (1903-1994) 208,217,269,413 Brandys, Kazimierz (1916-2000) 326 Branzajs, Textilarbeiter 214 Bratkowski, Stefan (1934-2021) 386 Braude, Markus (Mordechai Ze’ev Broide, 1869-1949) 68 Braun, Andrzej (1923-2008) 100 Brauner, Artur (1918-2019) 430,434 Brauns, dt. Offizier 60
PERSONENREGISTER 494 Brecht, Bertold (1898-1956) 1,5 Brehmer, Ursula (1927-2011) 227 Breyer, Albert (1889-1939) 189 Broderson, Mosze (Mojsze) (1890-1956) 85-86 Broemsen, Alexander von (1824-1881) 13 Broniewski, Wladyslaw (1897-1962) 293,326 Brzechwa, Jan (1898-1968) 293 Buchmann, Josef (*1930) 423,435 Buchner, Mirek 244 Budzyńska, Celina (1907-1993) 331-ՅՅ2 Bursche, Julius (1862-1942) 112,123 Burski, Aleksander (1904-1991) 299 Buse, Alfred 169 Buton, Alice de (1901-1944) 281 Bytomska, Władysława (1904-1938) 223,234,33θ Bückmann, Rudolf (1890-1968) 224 Canin, Mordechaj (1906-2009) Capf, Adolf (1895-1987) 223 287 Capf, Halina 223 Carihoff, Erika (*1923) 183,204,206,221 Chagall, Marc (1887-1985) 85 Chałasiński, Józef (1904-1979) 329,341,345'346 Chari, Anatol (*1923) 283 Chary, Piotr (gest. 1939) 283 Chojnacka, Pelagia 215 Chrzczonowicz, Antonina (gest. 2001) 248 Chwistek, Leon (1884-1944) 209 Cleinow, Georg (1873-1936) 68 Craushaar, Harry von (1891-1970) 146-147 Cukier, Julian (1904-1943) 281 Cukierman, Icchak „Antek" (1915-1981) 324,32θ Cygański, Mirosław (1925-2016) 21,412,425-426 Cyrankiewicz, Józef (1911-1989) 367 Cytryn, Abram (1927-1944) 270 Czarnecki, Familie 10 Czekalski, Marek (*1953) 380,386,388 Czerniaków, Adam (1880-1942) 424 Czuma, Andrzej (*1938) 378 Czuma, Benedykt (*1941) 377-378, 380 Czuma, Elżbieta (*1954) 377-378 Czerwinski, Textilarbeiter 244 Dąbrowska, Danuta (Jakoba Blidsztejn 1925-2015) 421 Dajcigerauch, Familie 367 Danielewski, Johann (1891-1932) 109-110 Daniszewski, Tadeusz (1904-1969) 331 Daszewski, Michał 65 Dedecius, Gustav (1884-1945) 302 Dedecius,
Karl (1921-2016) 404,427-428,433-434 Dejmek, Kazimierz (1924-2002) 376 Delnitz, Eugen(iusz) (1902-1968) 297 Diamant, Adolf (1924-2008) 423 Dietl, Józef (1804-1878) 108 Dietrich, Erich (1911-1991) 411,415,432 Dietrich, Julius (1875-1963) 72,123,410-411 Dietrich, Karl 217 Dietzel, Familie 410 Dietzel, Adolf 410 Dietzel, Oskar 410 Dinter, Artur (1876-1948) 91 Dłużniewski, Jerzy (1945-1995) 380, 386 Dłużniewski, Wiktor (1817/20-1873) 48 Dmowski, Roman (1864-1939) 67, 94 Doberstein, Adolf (1895-1981) 111,113,153 Dobroszycki, Lucjan (1925-1995) 421,424 Dobrzyński, Konstanty (1908-1939) 97-98 Döblin, Alfred (1878-1957) 86,90-91 Dowbór, Stanisław 149 Drewing, Alexis (1869-1924) 21 Druse, Familie 108 Drygalski, Jerzy (1948-2018) 381 Dubček, Alexander (1921-1992) 363 Dudziński, Familie 246 Düsterhöft, В. 134 Dygat, Stanisław (1914-1978) 293 Dzierżyński, Feliks (1877-1926) 45,330,406 Edelman, Marek (1919-2009) 327,366,380, 386, 440 Ehrenburg, Uja (1891-1967) 292,326 Ehrlich, Stanisław (1907-1997) 344 Eichler, Adolf (1877-1945) 70-72,76,189,203 Eisenbach, Artur (1906-1992) 419 Eisert, Familie 17 Eisert, Emil (1872-1939) 35 Eisert, Kar(o)l Rajmund (1865-1938) 17,63,81,87 Eisler, Maximilian 134 Eitingon, Familie 18,22,98,104,130,296 Eitingon, Borys (gest. 1932) 98 Eitingon, Motty (1885-1956) 98 Eitingon, Na(h)um (1878-1959) 98 Eitingon, Naum I. (1899-1981) 98 Elczewska, Halina (1919-2013) 278 Ender, Stefan (1896-1986) 146 Epstein, Dido (Didye) 324 Ewald, Gustav 223
495 PERSONENREGISTER Fallaci, Oriana (1929-2006) 382 Falzmann, Alexander (1887-1942) 113,172,243 Finster, Teodor (*1872) 217,218 Fischer, Ludwig (Ludwik Fiszer, 1844-1900) 91 Flajszman, Jerzy (Juda Ber Flajszman, *1927) 366 Flejszer, Arnold 260-261 Flierl, Friedrich (*1888) 70 Follak, A. 260,262 Fonck, Gunther (Günther) 184,238 Ford, Aleksander (1908-1980) 87,325,348,430 Forma, Marceli (*1908) 112 Frank, Hans (1900-1946) 154,263 Frankus, Richard (1897-1965) 223 Freud, Arthur 212 Frick, Wilhelm (1877-1946) 154 Friedman(n), Filip (Philipp) (1901-1960) 21,112, 321,418,420-421 Fröhlich, Servatius Albert (1896-1971) 167 Fuchs, August (gest. 1945) 289 Fuchs, Dora (*1914) 266, 269 Fuchs, Günter (*igo2-nach 1980) 269,414 Fuhr, Hans (*1907) 221 Furchler, Johann (Jan) 308 Furmanczyk, Teresa 399 Furt, Porfirij 291-292 Gajek, Stanislaw ՅՅ5-337 Gąsiorowska, Natalia (1881-1964) Gastpary, Woldemar (1908-1984) 344,405 112 Gebirtig, Mordechai (1877-1942) 271 Genewein, Walter (1901-1974) 433, 436 Gerhardt, August (1875-1947) 74-76 Gertler, Dawid (1911-1977) 266,268 Geyer, jüd. Fabrikantenfamilie 151 Geyer, Familie 108,164,168,314,409 Geyer, Gustaw (1886-1968) 59, 63,163, 298, 312-313,432 Geyer, Louis Ferdinand (1805-1869) 11 Geyer, Robert (i888-!939) 163-164,218 Gierek, Edward (1913-2001) 373,393 Głąbski, Tadeusz (1908-1967) 335 Glicksman, Symcha Bunin (1907-1943) 72,104 Glisczyński, Artur (1869-1910) 25 Gloc, Adolf (1907-1879) 243 Głuchowski, Wladyslaw (1889-1990) Goebbels, Joseph (1897-1945) 154 221-222 Goldbergjakub (1924-2011) 326,362,442 Golnik, E. 134 Goltz, D. 134 Gomułka, Wiesław
(1905-1982) 314,351,362 Goren, Dan (Don) 106 Górski, Janusz (1929-1986) 376,383-384 Górski, Stefan (1882-1941) 52 Gościmińska, Wanda (1914-2000) 339 Goskind, Isaak 325,348 Goskind, Saul (1907-2003) 325,348 Grabowska, Alina (1935-2006) 366 Gradmann, Wilhelm (1909-1982) 108 Gradolewski, Roman (1907-1995) 177,246,319 Graliński, Włodzimierz (1892-1954) 127,141,144, 149 Greiser, Arthur (1897-1946) 155-157,169,186,204, 213,233,238,259,29i, 300 Greiser, Ingrid 197, 227-228 Grodzinski, Schüler LDG 416 Grohman(n), Familie (poln. Grohman) 11,14,16, 42,108,164,409 Grohman, Jerzy (1922-2017) 16,18,20,219 Grohman(n), Alfred (1874-1934) 21 Grohman(n), Henryk (1862-1939) 67, 219 Grohman(n), Leon (1879-1937) 63 Grohmann, Ludwig (1826-1889) 59 Grohmann, Traugott (1785-1874) 436 Gromiec, Włodzimierz (1937-2007) 377 Gromiec, Zofia (*1939) 379 Großkopf, Max (1892-1945) 147-148 Grundmann, Kar(o)l (1909-1945) 217 Grynfeld, Eliezer (1923-2020) 105-106 Grzybowska, Helena (gest. 1944) 236 Gundlach, Rudolf (1850-1922) 21,46, 59, 65, 72, 163 Gundlach, Ludwig (1882-1941) ιθ3 Gundlach, Stanislaw (1883-1950) 163 Günther, Oskar Eugen (1902-1993) 111-112 Günzel, Walter (gest. 1981) 112,416 Gutknecht, Bruno (1903-1939) 136 Guttry, Alexander von (Aleksander, 1887-1955) Hadrian, Familie 306 Hadrian, Felix 306 Haebler, Familie 18,133 Haebler, Achim von (*1894) 133 Haebler, Armin (Armand) von (*1899) 133 Hahn, Cecil Baron von (1897-1967) 194,203 Harnam, Szymon (Szaja Chamam, 1908-1929) 333-334 Hašek, Jaroslav (1883-1923) 416 Han (Hau), Egon (1920-1944) 214 Hauptman, Alfred (1909-1985) 243 Hauptmann, Friedrich
Karl (gest. 1951) 411 51
PERSONENREGISTER 496 Hauptmann, Jerzy (1920-2008) 411 Hauser, Familie 283 Hauser, Irene (1901-1942) 283-284 Hausmann, Albert (*1873) 35 Hausmann, Bruno 134 Hausmann, Kurt-Georg (1921-2004) 414-415 Hausmann, Leokadia 134 Hausmann, Olga 134 Heike, Otto (1901-1990) 8, go, 121,150-151,169, 201,220,414,432 Heinzel von Hohenfels, Familie 18,22,42 Heinzel von Hohenfels, Julius(z) (1834-1895) 34, 394 Helfferich, Karl (1872-1925) 63 Heller, Zelig 262 Herbst, Familie 28,164,168,172 Herbst, Edward von (1844-1921) 359 Herbst, Mathilde von (1856-1939) 172 Herrnstadt, Rudolf (1903-1966) 330 Herszkowicz, Jankel (1910-1972) 271 Hertz, Mieczysław (1870-1943) 56,59-64 Herzl, Theodor (1860-1904) 324 Hielscher, Friedrich (1902-1990) 202,228-229 Hiller, Karol (1891-1939) 85,161,440 Himmel, Hans 134 Himmel, Hermann 134 Himmel, Reinhold 134 Himmler, Heinrich (1900-1945) 154,273 Hirschfeld (Hirszfeld), Familie 45 Hirszberg, Familie 162 Hirszberg, Emil (1872-1939) 162 Hoefig, Alexander (1886-1942) 21,123,163 Holland, Agnieszka (*1948) 430 Hollender, Hain 334 Holtei, Karl von (1798-1880) 8 Höppner, Rolf (1910-1998) 275 Horak, Familie 129 Horak, Adolf (1880-1955) 129 Horak, Adolf Gustav (1906-2002) 129 Horak, (El)Frieda (1879-1956) 129 Horney, Brigitte (1911-1988) 210 Hosenfeld, Wilm (1895-1952) 138,160,192,199 Hoszycki, Jacek Alojzy (1908-1959) 319 Janke, Zygmunt (1907-1990) 250 Januszewski, Stanisław (1916-1973) Jaracz, Stefan (1883-1945) 436 366 Jaroszewicz, Piotr (1909-1992) 370-371 Jaruzelski, Wojciech (1923-2014) 384,386,408 Jasiński, Włodzimierz (1873-1965) 246,319 Jaskuła, Zdzisław
(1951-2015) 377 Jastrun, Mieczysław (1903-1983) 326 Jażdżewski, Konrad (1908-1985) 346 Jędras, Stefan 37 Jogiches, Leo (1867-1919) 45 Johannes Paul II. (1920-2005) 387,394 John, Familie 164 John, Guido (1908-1939) 164,218 John, Otto 146 Jünger, Ernst (1895-1998) 229 Kabza (auch Kobza), Kazimierz (Kasimir) (1913-1944) 214 Kacenelson, Jicchak (1886-1944) 86,159 Kaczmarek, Roman (1913-1985) 221,341-342 Kaczorowski, Stefan (1899-1989) 377 Kaiser, Waleria (gest. 1965) 312 Kaiserbrecht (Keiserbrecht), Alfred (1912-1998) 163,242,252,304 Kaiserbrecht, Eugenia 163 Kalecki, Michał (1899-1970) 87 Kalicka, Felicja (1904-1999) 337 Kałużyński, Zygmunt (1918-2004) 293 Kamieniecki, Abram (1874-1943) 281 Kamińska, Ida (1899-1980) 324 Kamiński, Aleksander (1903-1978) 346 Kaplan, Chaim Aron (1880-1942) 257,259-260 Kaplan-Kobryńska, Regina (1908-1978) 331-332 Kąkol, Kazimierz (1920-2016) 342 3θ2 433 Kargel, Adolf (1891-1985) 100,110,116,134,162, 209,412,426 Karski, Jan (eigentlich Kozielewski, 1914-2000) 438 Karsten, Leiter Wirtschaftskammer Wartheland Ihnatowicz, Ireniusz (1928-2001) 405 Ingersleben, Felix von (1885-1929) 112 Iwaszkiewicz, Jaroslaw (1894-1980) 53 157 Kaswiner, Wita 223 Katz, Henryk (1914-1998) 367,405 Kautz, Waldemar 99 Keller, Rudolf 35 Kerber, Georg 172 Kern, Elga (Elga Gundela Hochstätter, 1888-1957) Jabłoński, Dariusz (*1961) 436 Jabłoński, Władysław (1932-2013) 110-111 Kersten, Hans (1886-1941) 150 Kieślowski, Krzysztof (1941-1996) 380 358-359
497 PERSONENREGISTER Kieszczyński, Lucjan (1918-2002) Kociołek, Dorothea 122 Kociołek, Israel (1888-1941?) 129,130, 213-215,244-245· 255· ЗОО, 309-310,350 Kindermann, Familie 17,164,168,410 Kindermann, Arno (*1894) 144-145,147,149 Kindermann, Heinz (1894-1985) 120 Kindermann, Eduard (1867-1949) 218 Kindermann, Louise (geb. van den Hende, 1872-1917) 218 Kindermann, Nina (geb. Maków, 1900-1982) 219 Kindermann, Walter (1896-1978) 218-219 Kirchner, Włodzimierz (1874-1970) 32 Kleindienst, Alfred (1893-1978) 318 Klementynowski, Józef (1892-1944) 281 Klikar, Kurt Alexander (1896-1983) 99-100 Klikar, Oskar Ambroży (Ambrosius, 1874-1945) 100 Klikar, Emma, geb. Wegener 100 Kloppmann, Wilhelm 179 Kloskowska, Antonina (1919-2001) 357 Klugman, Aleksander (*1925) 141 Klugman, Tosia (Teresa) 141 Kneifel, Edmund (1896-1993) 153.411 Kobro, Katarzyna (1898-1951) 85,174,209-210, 313-314,440 Kobza, s. Kabza Kohn, Familie 18 Kohn, Moryc 262 Kołakowski, Leszek (1927-2009) 303,344 Kon, Familie 18,22,54,80,104,394,432 Kon, Oskar (1870-1961) 100,104,348,365,429 Konic,Józef (1859-1928) 61 Konstadt, Familie 77 Kopisch, Titus (1802-1847) 8 Köppchen, Elsa 134 Köppchen-Pawlówski, Otto 134 Koppe, Wilhelm (1896-1975) 179 Koprowski, Jan (1918-2004) 428 Korczak, Janusz (Henryk Goldszmit, 1878-1942) 430 Korczak, Mieczysław (1924-2013) 377 Korzec, Paweł (1919-2012) 21,367,405,424 Korzeniowska, Weberin 338 Kościuszko, Tadeusz (1776-1817) 66-67 Kossmann, Oskar (1904-1998) 8,12,136-137 Kotarbiński, Tadeusz (1885-1981) 341 Kott, Jan (1914-2001) 293,326 Kotula, Oskar (1884-1968) 91,113,172,242,306, ЭЧ· 316-318,411
Kociołek, Familie 122 Kociołek, Charlotte 122 122 Kociołek, Józef 122 Kowalski, Kazimierz (1902-1942) 99 Kramp, Rudolf (1892-1946) 308 Kramsta, Familie 68 Kramsta, Emma Pauline von (geb. Scheibler, *1860) 68 Kramsta, Hans Georg von (1890-1944) 68 Krasuski, Eugeniusz (gest. 1944) 21,59,145-146 Kraszewski, Józef Ignacy (1812-1887) 48 Kroll, Familie 313 Kroll, Benno (*1937) 313 Kronig, Arthur (1896-1953) 121,134 Kropiwnicki, Grzegorz (*1945) 380,386, 388, 437-438 Krüger, Friedrich-Wilhelm (1894-1945) Krul, Chaim (1892-1946) 27 Kuk, Ludwig 121, 223 Kula, Witold (1916-1988) 344 Kunicki, Tadeusz (1927-1977) 371 Kunitzer, Familie 12, 42 Kunitzer, Julius (1843-1905) 37,394 Kunkel, Leopold 133 149,201 Kuperberg, Szaja (*1900) 226 Kuroń, Jacek (1934-2004) 377,398 Kutzner, Herbert 129,130 Kwapiński, Jan (1885-1964) Kwast, R. 134 125,134 Lande, Dawid (1786-1856) 14 Lange, Herbert (1909-1945) 275 Lange, Maximilian 134 Laski, Abraham (1917-1944) 280,284 Lazari-Pawłowska, Ija (1921-1994) 303, 386, 416 Leandros, Leo (*1926) 416 Leandros, Vicky (*1952) 403, 416 Lebenbaum, Józef (*1930) 366 Léger, Fernand (1881-1955) 209 Leister, Albert (1890-1968) 147 Lemiesz, Wiktor (1915-2000) 334 Leonhardt, Emst (1849-1917) 13-14,63,73 Lesman(n), Bolesław (1924-1981) 365-366, 428-429 Lessmann, Agnieszka (*1964) 429 Leśniewska, Janina 338 Leśniewski, Adam (*1923) 367 Libich, Zofia (gest. 1950) 438 Libsz, Jan (Johannes Libsch, 1912-1944) 251 Lichtenstein, Israel (1883-1933) 68
PERSONENREGISTER 498 Lindener, Kurt 220 Lindner, Hauptkassierer 147 Lindley, William Heerlein (1853-1917) Liphardt, Fritz (1905-1947) 148 Lisiecka, Slawa (*1947) 377 Litzmann, Karl (1850-1936) 57,186 Litzmann, Karl-Siegmund (1893-1945) Loewy, Hanno (*1961) 433-434 Loga-Sowiński, Ignacy (1914-1992) 31,78 187 290-291,314, 335 Löhner-Beda, Fritz (1883-1942) 58 Löffler, Adolf (1881-1957) 113,123,153 Löffler, Bruno (1895-1957) из, 123 Lorberowa (Lorber), Maria (gest. 2003) 366 Lorentz, Zygmunt (1894-1943) 146,149,247-248 Lubelski, Mieczysław (1887-1965) 158,406 Luxemburg, Rosa (poln. Róża Luksemburg, 1871-1919) 13,45,51-52,330 Lynch, David (*1946) 403 Mack, Baltendeutscher 203-204 Madajczyk, Czesław (1921-2008) 420 Małecki, Ryszard 235 Malski, Wiktor 366 Maltzahn, Julius 134 Mamroth, Ludwik (1800-1863) 14 Marchlewski, Julian (1866-1925) 330,355,406 Marder, Karl (1902-1945) 167 Margolis, Aleksander (1887-1939) 79,162,229 Margolis-Edelman, Alina (1922-2008) 229,306 Markgraf, Horst (E., 1902-1960) 134 Martz, Gustav 304,411 Maschmann, Melita (1918-2010) 201-202,228 Matyszkiewicz, Stanislaw 254 Mees, Erwin 410 Mees, Herbert (*1910) 181,203,225,413 Mergel, Kurt (1911-1939) 134 136 Meyer, Ludwig (1841-1911) 32 Mickiewicz, Adam (1798-1855) 73 Michnik, Adam (*1946) 374 Miecznikowski, Stefan (1921-2004) 378,386,434 Mierzyński, Józef (1906-1942) 225 Mieszkowski, Antoni (1865-1900) 25 Mijai, Kazimierz (1910-2010) 290,321 Milker, Alexander (1867-1924) 21 Mine, Hilary (1905-1974) 357 Mirski, Michał (Hersz Tabacznik, 1902-1994) 321 Missalowa, Gryzelda (1901-1978) 405 Mix, Paul (Pawel Miks) 91
Moczar, Mieczysław (Mykola Demko, 1913-1986) 290,309- 314-315.335. Յ42,3θ2.408 Mokrska, Szulamit (um 1889-1942) 262-263 Montwiłl-Mirecki, Józef (1879-1908) 79 Morejno, Zew Wawa (1916-2011) 360-362 Morgensztern, Juliusz (1922-2011) 349 Mostowicz, Arnold (1914-2002) 197,270,433, 435-43θ Müller, Leo (1898-1967) 111 Müller, Peter 215-216 Munk, Andrzej (1921-1961) 349 Narutowicz, Gabriel (1865-1922) 86,94,95 Narutowicz, Stanisław (Stanislovas Narutavičius, 1862-1932) 94 Nałkowska, Zofia (1884-1954) 293 Namiot, Liza (1906-1984) 334 Nasarski, Alfred 134 Nasarski, Peter Emil (1914-2001) 113-114,201, 412-413.418,429 Nasfeter, Janusz (1920-1998) 349 Neftalin, Henryk (1908-1945) 266 Neiman, Feliks (Fiszke) (gest. 1946) 327 Neuman, Hugo (*1908) 244 Neurode, Bruno 134,173 Nieberding, Karl (1888-1966) 196 Niesiołowski, Marek (*1945) 378 Niesiołowski, Stefan (*1944) 378,380 Nikolaus II. (1868-1918) 67 Nippe, Eugen (1911-1970) 130,134,220,226, 412-413,426 Nippe, Mikołaj (*1897) 315 Nippe, Wanda 220,226 Norwid, Cyprian Kamil (1821-1883) 73 Nowaczyński, Adolf (1876-1944) 98 Ochocki, Adam (1913-1991) 433 Oppen, Matthias von (1873-1924) 53 Opoczyński, Perec (1892-1943) 27, 41, ւօլ Orłowski, Aleksander (1928-2007) 361 Orsenigo, Cesare (1873-1946), Nuntius 246 Osóbka-Morawski, Edward (1909-1997) 293 Osser, Familie 18 Ostrowski, Bern(h)ard (*1908) 281 Paarmann, Friedrich Wilhelm (1873-1955) 70 Paciorkiewicz, Tadeusz (1916-1998) 337 Palek, Bronislawa 223 Palisiek, Zofia, Weberin 338 Pałka, Grzegorz (1950-1996) 379-380,386,388 Pastor, Konrad Gustav (1796-1890) 11 Patzer, Erhard (1899-1939) 137
Pattberg, Helmut 133,134
499 PERSONENREGISTER Pawłowska, Helena 183 Pawlowski, Stanislaw 163 Pęczak, Andrzej (*1951) 395֊39θ Pelzhausen, Walter (1891-1948) 308 Perel, Familie 107 Perel, Sally (Salomon, *1925) 107,430 Petrovich, Ivan (1894-1962) 210 Pfeiffer, Kurt 209 Pfeif(f)er, Otto (1912-1944) 214 Piłsudski, Józef (1867-1935) 94, 96,111 Pieńkowski, Władysław (1846-1919) 15,32 Plotho, Wolfgang von (1879-1946) 148 Podolska, Joanna (*1964) 436 Pohlens (Pohlenz) Edmund (*1830) 13 Pohlmann, Kurt 173,219 Pol, Eugenia (Pohl, Genovefa, 1923-2003) 408 Pol, Wincenty (1807-1872) 108 Potere, Rolf 202 Poznański, Familie 19,28,34,42,54,59,77 Poznański, Israel (1833-1900) 14,436,437 Poznański, Jakub (1890-1959) 180,194,279-280, 291,296-297,321 Poznański, Maurycy (1868-1937) 67,87 Praszkier, Boruch (1904-1989) 266 Preuschoff, Hans (1905-1989) 177 Prietz, Gertrud 134 Prietz, Herbert (1910-1999) 114 Prus, Bolesław (Alexander Głowacki, 1847-1912) 28 Pruszyński, Ksawery (1907-1950) 98 Przedborska, Maria (1888-1942?) 81,125-126 Przeradzki.Jan 147,148 Przeździecki, Henryk (1873-1939) 59 Pstrowski, Wincenty (1904-1948) 338 Pszoniak, Wojciech (1942-2020) 373 Pulawer, Moshe 271 Puppe, Sigismund (1903-1973) 173 Raab, Julius (1891-1964) 219 Radke, Familie 306 Radke, Ludwik (1877-1972) 20-21,172,306-307 Radke, Stanislawa (*1873) 172,306 Rakowski, Mieczysław (1926-2008) 367 Ranek, Christoph (1869-1951) 62 Rapalski, Stanislaw (1891-1979) 88 Rapke, Kurt (1913-1998) 124 Rau, Zygmunt (1887-1945) 163,247 Redlich, Shimon (*1935) 324 Reicher, Edward (1900-1975) 159 Reiner, Johann, s. Riemer, Makysmilian Reiter, Erwin 130
Rembieliński, Rajmund (1774-1841) 7, 413 Remiszewski, Antoni (1883-1945) 146 Reymont, Władysław (1867-1925) 49-53, 84, 87, 373 429· 431, 436 Rhode, Gotthold (1916-1990) 57-143 Richter, Familie 107 Richter, Albert (1897-1945?) 179 Richter, Gerhard (1911-1991) 410,415, 432 Richter, Harry (*1911) 153 Richter, Joseph (1860-1926) 107,428 Richter, Paulina (geb. Biedermann, 1868-1921) Richter, Rudolf (Walter Tiel, 1894-1974) 107 Richter (gest. 1944) 214 Riediger, Hermann (1898-1988) 107 173 Riemer, Hugo 134 Riemer, Maksymilian (1906-1944) 214 Rilke, Rainer Maria (1875-1926) 120 Ringelblum, Emanuel (1900-1944) 226, 254, 262-263 Rockefeller, John D. (1839-1937) 51 Rola-Żymierski, Michal (1890-1989) Rommel, Juliusz (1881-1967) 135 296 Rose, H. 134 Rosenblatt, Familie 18-19 Rosenblatt, Szaja (1841-1921) 19 Rosenfeld, Oskar (1884-1944) 272,274,277,281, 283 Rosner, Eddie (Adi, 1910-1976) 107 Roszak, Kazimierz (1880-1940) 147-148 Roth,Josef (1894-1939) 84-85 Rotholc, Szapsel (1909-1959) 106 Rowecki, Stefan „Grot“ (1895-1944) 249 Rozenblat, Leon (1892-1944) 228, 266, 268 Rozencwajg, Karol 272 Rozensztajn, Szmul (1889-1944) 273 Rozental (Rosenthal), Chayele (1924-1979) 324 Rozwadowski, Józef (1909-1996) 386 Rubin, Icchak (Henryk, 1913-1995) 420, 424 Rubinstein, Artur (1887-1982) 436 Rudnicki, Henryk (1905-1980) 302 Rühmann, Heinz (1902-1994) 210 Rumkowski, Familie 269 Rumkowski, Mordechaj Chaim (1877-1944) 264-285, 420, 423-424 Ryder, Ida (geb. Voth, gest. 1943) 271 Ryder, Teodor (1881-1944) 271 Rymkiewicz (Szulc-Rymkiewicz), Władysław (1900-1984) 21 Rżewski, Aleksy (1885-1939)
44,76,109,161
PERSONENREGISTER 500 Sachs, Jerzy (1911-1977) 243 Sandauer, Artur (1913-1989) 323 Sanne, Paul 302 Schaff, Adam (1913-2006) 331,344 Schafranek, Familie 274 Schafranek, Friedrich (1924-2013) 275 Schafranek, Heinrich (gest. 1942) 274 Schafranek, Herbert (gest. 1943) 275 Schafranek, Olga (gest. 1944) 275 Schedler, Gustav (1893-1970) 111,123,153, 304 Scheibler, Familie 11,14,17,22,42,68,75,108,164, 172,189,359,409,418,432 Scheibler, Anna (geb. Werner, 1835-1921) 11,28,75 Scheibler, Karl (1820-1881) 11,34,189,436 Schiffer, Franz (1896-1940) 185 Schlosser, Jakub (1897-1939) 160 Schlösser, Familie 10-11 Schlösser, Friedrich Matthias (1781-1848) 11 Schmidt, Arthur (1904-1999) 153 Schmidt, Waldemar 221 Schmitz, Willy 99 Schönknecht, Familie 222 Schönknecht, Leo (1927-2015) 222,226,232 Schultz, Carl Heinrich (1882-1940) 123-124,163 Schulz (Szule), Adolf 37 Schwalbe, Familie 108 Schwalbe, Anna 311 Schwalm, Berta 26 Schwarz, Magdalene 202 Schwarzschulz, Selma (1885-1968) 171-172 Schweichei 173 Schweikert, Familie 410 Segal, Josek Menachem (1875-1942) 159 Seidel, Artur 134 Seidel, Kurt (1910-1945) 114,217 Seipelt, Familie 223 Seipelt, Charlotte (Szarlotta Seipeltówna, 1909-1992) 223 Seipelt, Paul (Pawel, *1883) 223 Serov, Ivan (1905-1990) 292 Serwatka, Kar(o)l 214 Seyß-Inquart, Arthur (1892-1946) 154 Siekierska, Jadwiga (1903-1984) 331 Sienkiewicz, Henryk (1846-1916) 73,248 Sierakowiak, Dawid (1924-1943) 127,141,151,253, 260-261,433 Sierakowiak, Majlech 261 Sieran, Maria 338 Silberstein, Familie 19,42 Silberstein, David 18 Silberstein, Mieczysław (1876-1907) 42 Silberstein, Stanislaw
(1869-1942) 59,61 Singer, Israel Joshua (1893-1944) 6,21,23-24,54, 62 Singer, Oskar (1893-1944) 276,280-281 Skulski, Leopold (1877-1940) 74,76,87 Śledzińska-Katarasińska, Iwona (*1941) 369 Słowik, Andrzej (*1949) 379-380,386,388 Sohn, jüd. Überlebender 313 Sokorski, Włodzimierz (1908-1999) 299 Sommerfeld, baltendeutsche Familie 180 Sosnkowski, Kazimierz (1885-1969) 249 Speidel, Adolf (1896-1989) 129 Spickermann, Josef Alexander (1870-1947 ) 109, 227 Spodenkiewicz, Paweł (*1956) 366,378 Spychalski, Józef (1916-1996) 371 Śreniowska, Krystyna (1914-2013) 340-342,346, 351,367 Śreniowski, Józef (*1947) 353՛ 367-368,377՛ 380 Śreniowski, Stanisław (1912-1957) 340 Stamirowski, Antoni (1863-1938) 59 Stanilewicz, Władysław (1922-2011) 316 Stanisławski, Ryszard (1921-2000) 376 Stażewski, Henryk (1894-1988) 85 Steinert, Familie 17,42 Sterlak, Karl (1904-1947) 167 Sterling, Seweryn (1864-1932) 61 Stemberg, Ary (1905-1980) 87 Stoppler, Wilhelm (1906-1985) 223 Strauch, Maria 311 Strobel, Georg W. (1923-2010) 78,432 Strzemiński, Władysław (1893-1952) 85,174,209, 210,313-314 Strzemińska, Nika (1936-2001) 313 Stypułkowski,Jan (1884-1939) 161-162 Sygietyński, Antoni (1850-1923) 52 Szczerek, Ziemowit (*1978) 390 Szczypiorski, Andrzej (1924-2000) 46 Szeruda, Jan (1889-1962) 318 Szmajdler, Franciszek 99 Szpigiel, Jeszajahu (1906-1990) 323 Szram, Antoni (1941-2019) 359 Szulc, Adolf, s. Schulz Szulc-Rymkiewicz, s. Rymkiewicz Szwajcer, Abraham (Schweitzer, 1866-1927) 74 Szwarc, Marek (1892-1958) 22,85,87 Szydlak, Jan (1925-1997) 370 Szymanowski, Karol (1882-1937) 86 Szymanowska-Korwin, Stanisława
(1884-1938) 87
501 PERSONENREGISTER Wajda, Andrzej (1926-2016) 349,372-374,386,429 Wajnberg, Julian (1890-1950) 320 Tabaksblat, Elias 270 Tansman, Alexandre (1897-1987) 22,87 Tatarkówna-Majkowska, Michalina (1908-1986) 81,350-351,357 Taubwurzel, Maurycy (*1830) 13 Waleńczyk, Jerzy (1927-1994) 427 Wałęsa, Lech (*1943) 386,388 Wandurski, Witold (1891-1934) 88 Warakomski, Rafal 278 Tejchma, Józef (*1927) 37°. 372 Tesche, Edmund 133 Ten(n)enbaum, Familie 45 Wasiak, Edmund (*1894) 334 Wasser, Estera (*1885) 263 Wasser, Hersz (1910-1980) 263,419,420 Waszkiewicz, Ludwik 146 Ważyk, Adam (1905-1982) 295,326 Weichs, Maximilian von (1881-1954) 142 Tenenbaum, Edda 45 Teubner, Armin 134 Thiele, Bruno 133 Toeplitz, Jerzy (1909-1995) 348 Tomczak, Kazimierz (1883-1967) 145,148,150, 163, 313 Tomm, 0. 134 Topolski, Jan Adam 394 Träger, Franciszek (Franz) (1802-1880) 10 Traube, Izaak 334 Treistmann, Eliezer Leib (gest. 1929) 59,67 Triebe, Ernst Julius (1865-1943) 73 Triebe, Otto 133 Troßmann, Hans (1906-1993) 426 Trunk, Isaiah (1905-1981) 265, 421,424 Tuwim, Familie 21 Tuwim, Izydor (1858-1935) 21 Tuwim, Julian (1894-1953) 21-22,26,55,83,87,95, 99.338. 436 Tych, Feliks (1929-2015) 95,442 Tymieniecki, Wincenty (1871-1934) 75 Tyrankiewicz, Maria (gest. 1945) 292 Uebelhoer, Friedrich (1893-1945) 155,157-160, 165,176,225,259,263, 275 Uebelhoer, Asta 188 Unger, Jakob 283 U(n)ger,Jeszaja (1873-1939) 161-162 Urban, Jerzy (*1933) 366 Urbaniak, Sophie (Zofia) 215-216 Ut(t)a, Familie 108 Utta, August (1886-1940) 109,134 Ventzki, Werner (1906-2004) 173,189, 208,414 Verhaeren, Emile (1855-1916) Viebig, Filip de 9-10
Volkmann, Waldemar 133 51 Waalkes, Otto (*1948) 416 Wachowska, Barbara (1929-2005) 368-369 Wagner, Malte (1886-1962) 73 Wahlmann-Feinberg, Familie 168 Weigelt, Fritz (1905-1983) 411-413 Weingarten, Tanche (gest. 1914) 61 Weinstein, Frederick 263 Welk, Otto 153 Wendel, Bruno 153 Wendlandt, Edmund 117,134 Wendt, Henryk (1886-1970) 317 Werau, Artur (1887-1931) 58 Werner, Familie 10 Werner, Hans 229 Weyer, Stanislaw (ւՑցւ-ւցտօ) 149 Widawski, Chaim (gest. 1944) 279 Wiernikówna, Fela 135,143 Wierzbicki, Andrzej (1877-1961) 63 Wiesner, Artur 134 Will, Julian (1880-1941) 118 Wimmer, Marian (1897-1970) 348 Wiśniewska, Antoni 49 Wiszniewski, Wojciech (1946-1981) 339 Witkiewicz, Stanisław Ignacy (1885-1939) Wittlin, Halina (1900-1994) 86 Wittlin, Józef (1896-1976) 85-87 Wolamowski, Protojerej 59 Wolff, Ludwig (d.Ä., 1859-1923) 71,111 209 Wolff, Ludwig (1908-1988) 114-117.124.133-134 157.189. 203, 216-217, 228,412-413, 426 Wołos, Mieczysław 335 Wulf, Joseph (1912-1974) 423 Wunderlich, Harry 223 Wurm, Rudolf 133,173 Wyspiański, Stanislaw (1869-1907) 295 Wysznacki, Zygmunt (1909-2001) 294 Wyszyński, Stefan (1901-1981) 361 Zachariasz, Szymon (1900-1970) 328 Żakowski, Jacek (*1957) 431 Zakrzewski, Zbigniew (1911-1947) 315 Zander,Johann 135
PERSONENREGISTER 502 Zelkowicz, Józef (1897-1944) Zinser, Wilhelm (1900-1943) 281 Zerbe, Familie 32,108,432 Zerbe, Emil (1897-1954) 34,121,123,40,134, 223,312 Zerbe, Eugenie 432 Zerbe, Helmut 432 Zerbe, Roman 150 Ziebart, Oskar (*1893) Zyskind, Sara (1927-1995) 215 I 222 Ziółek, Władysław (*1935) 434 Zoller, Johann 134 Zoller, Martha 134 Zundel, Alfred 135,153 Zygadlewicz, Roman 252 Zylbercweig, Zalme(n) (1894-1972) 6eye te3h© 321 421 |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Bömelburg, Hans-Jürgen 1961- |
| author_GND | (DE-588)112444881 |
| author_facet | Bömelburg, Hans-Jürgen 1961- |
| author_role | aut |
| author_sort | Bömelburg, Hans-Jürgen 1961- |
| author_variant | h j b hjb |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV048325167 |
| classification_rvk | NR 8633 |
| ctrlnum | (OCoLC)1310649259 (DE-599)DNB125497931X |
| discipline | Geschichte |
| discipline_str_mv | Geschichte |
| era | Geschichte 1900-2000 gnd |
| era_facet | Geschichte 1900-2000 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV048325167</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20230908</controlfield><controlfield tag="007">t|</controlfield><controlfield tag="008">220712s2022 gw a||| |||| 00||| ger d</controlfield><datafield tag="015" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">22,N15</subfield><subfield code="2">dnb</subfield></datafield><datafield tag="016" ind1="7" ind2=" "><subfield code="a">125497931X</subfield><subfield code="2">DE-101</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9783506793805</subfield><subfield code="c">hbk. : EUR 59.00 (DE), EUR 60.70 (AT)</subfield><subfield code="9">978-3-506-79380-5</subfield></datafield><datafield tag="024" ind1="3" ind2=" "><subfield code="a">9783506793805</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1310649259</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)DNB125497931X</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">ger</subfield></datafield><datafield tag="044" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">gw</subfield><subfield code="c">XA-DE-NW</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-703</subfield><subfield code="a">DE-M352</subfield><subfield code="a">DE-29</subfield><subfield code="a">DE-Re13</subfield><subfield code="a">DE-19</subfield><subfield code="a">DE-20</subfield><subfield code="a">DE-B1595</subfield><subfield code="a">DE-355</subfield><subfield code="a">DE-706</subfield><subfield code="a">DE-Bo133</subfield><subfield code="a">DE-12</subfield><subfield code="a">DE-11</subfield><subfield code="a">DE-M497</subfield><subfield code="a">DE-M457</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">NR 8633</subfield><subfield code="0">(DE-625)130093:</subfield><subfield code="2">rvk</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">h 37.8</subfield><subfield code="2">ifzs</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">b 59</subfield><subfield code="2">ifzs</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="8">1\p</subfield><subfield code="a">900</subfield><subfield code="2">23sdnb</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Bömelburg, Hans-Jürgen</subfield><subfield code="d">1961-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)112444881</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Lodz</subfield><subfield code="b">Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert</subfield><subfield code="c">Hans-Jürgen Bömelburg</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Paderborn</subfield><subfield code="b">Brill | Schöningh</subfield><subfield code="c">[2022]</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="4"><subfield code="c">© 2022</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">VI, 502 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen, Karten, Pläne</subfield><subfield code="c">24 cm x 17 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1900-2000</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Lodz</subfield><subfield code="0">(DE-588)4074299-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Mehrsprachigkeit</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Kosmopolitismus</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Migration</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Nationalsozialismus,</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Holocaust</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Juden</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Deutsche</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Osteuropa</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Multilingualism</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">cosmopolitanism</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">migration</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">National Socialism</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Jews</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Germans</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Central and Eastern Europe</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Lodz</subfield><subfield code="0">(DE-588)4074299-4</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Geschichte 1900-2000</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="710" ind1="2" ind2=" "><subfield code="a">Verlag Ferdinand Schöningh</subfield><subfield code="0">(DE-588)2178840-6</subfield><subfield code="4">pbl</subfield></datafield><datafield tag="776" ind1="0" ind2="8"><subfield code="i">Erscheint auch als</subfield><subfield code="n">Online-Ausgabe</subfield><subfield code="z">978-3-657-79380-8</subfield><subfield code="w">(DE-604)BV048498501</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">X:MVB</subfield><subfield code="q">text/html</subfield><subfield code="u">http://deposit.dnb.de/cgi-bin/dokserv?id=db47a079cf904331a81d4120fb5102cc&prov=M&dok_var=1&dok_ext=htm</subfield><subfield code="3">Inhaltstext</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">X:MVB</subfield><subfield code="u">https://www.brill.com/abstract/title/62068</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033704456&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033704456&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Gemischte Register</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033704456&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personenregister</subfield></datafield><datafield tag="883" ind1="1" ind2=" "><subfield code="8">1\p</subfield><subfield code="a">vlb</subfield><subfield code="d">20220406</subfield><subfield code="q">DE-101</subfield><subfield code="u">https://d-nb.info/provenance/plan#vlb</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20221110</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">307.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033704456</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Lodz (DE-588)4074299-4 gnd |
| geographic_facet | Lodz |
| id | DE-604.BV048325167 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T20:12:49Z |
| indexdate | 2024-11-20T15:03:03Z |
| institution | BVB |
| institution_GND | (DE-588)2178840-6 |
| isbn | 9783506793805 |
| language | German |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033704456 |
| oclc_num | 1310649259 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-703 DE-M352 DE-29 DE-Re13 DE-BY-UBR DE-19 DE-BY-UBM DE-20 DE-B1595 DE-355 DE-BY-UBR DE-706 DE-Bo133 DE-12 DE-11 DE-M497 DE-M457 |
| owner_facet | DE-703 DE-M352 DE-29 DE-Re13 DE-BY-UBR DE-19 DE-BY-UBM DE-20 DE-B1595 DE-355 DE-BY-UBR DE-706 DE-Bo133 DE-12 DE-11 DE-M497 DE-M457 |
| physical | VI, 502 Seiten Illustrationen, Karten, Pläne 24 cm x 17 cm |
| psigel | BSB_NED_20221110 |
| publishDate | 2022 |
| publishDateSearch | 2022 |
| publishDateSort | 2022 |
| publisher | Brill | Schöningh |
| record_format | marc |
| spelling | Bömelburg, Hans-Jürgen 1961- Verfasser (DE-588)112444881 aut Lodz Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert Hans-Jürgen Bömelburg Paderborn Brill | Schöningh [2022] © 2022 VI, 502 Seiten Illustrationen, Karten, Pläne 24 cm x 17 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Geschichte 1900-2000 gnd rswk-swf Lodz (DE-588)4074299-4 gnd rswk-swf Mehrsprachigkeit Kosmopolitismus Migration Nationalsozialismus, Holocaust Juden Deutsche Osteuropa Multilingualism cosmopolitanism migration National Socialism Jews Germans Central and Eastern Europe Lodz (DE-588)4074299-4 g Geschichte 1900-2000 z DE-604 Verlag Ferdinand Schöningh (DE-588)2178840-6 pbl Erscheint auch als Online-Ausgabe 978-3-657-79380-8 (DE-604)BV048498501 X:MVB text/html http://deposit.dnb.de/cgi-bin/dokserv?id=db47a079cf904331a81d4120fb5102cc&prov=M&dok_var=1&dok_ext=htm Inhaltstext X:MVB https://www.brill.com/abstract/title/62068 Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033704456&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033704456&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Gemischte Register Digitalisierung BSB München - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033704456&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personenregister 1\p vlb 20220406 DE-101 https://d-nb.info/provenance/plan#vlb |
| spellingShingle | Bömelburg, Hans-Jürgen 1961- Lodz Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert |
| subject_GND | (DE-588)4074299-4 |
| title | Lodz Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert |
| title_auth | Lodz Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert |
| title_exact_search | Lodz Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert |
| title_exact_search_txtP | Lodz Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert |
| title_full | Lodz Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert Hans-Jürgen Bömelburg |
| title_fullStr | Lodz Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert Hans-Jürgen Bömelburg |
| title_full_unstemmed | Lodz Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert Hans-Jürgen Bömelburg |
| title_short | Lodz |
| title_sort | lodz geschichte einer multikulturellen industriestadt im 20 jahrhundert |
| title_sub | Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert |
| topic_facet | Lodz |
| url | http://deposit.dnb.de/cgi-bin/dokserv?id=db47a079cf904331a81d4120fb5102cc&prov=M&dok_var=1&dok_ext=htm https://www.brill.com/abstract/title/62068 http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033704456&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033704456&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033704456&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT bomelburghansjurgen lodzgeschichteeinermultikulturellenindustriestadtim20jahrhundert AT verlagferdinandschoningh lodzgeschichteeinermultikulturellenindustriestadtim20jahrhundert |