Żydzi polscy w Konzentrationslager Gross-Rosen:
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Wałbrzych
Muzeum Gross-Rosen
2020
|
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Inhaltsverzeichnis Abstract Literaturverzeichnis Register // Personen- und Ortsregister |
| Beschreibung: | 343 Seiten Illustrationen, 1 Faltkarte 24 cm |
| ISBN: | 9788389824325 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV047234673 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20220707 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 210413s2020 pl a||| |||| 00||| pol d | ||
| 015 | |a 21,A12 |2 dnb | ||
| 016 | 7 | |a 122787135X |2 DE-101 | |
| 020 | |a 9788389824325 |c Broschur |9 978-83-89824-32-5 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1243070686 | ||
| 035 | |a (DE-599)DNB122787135X | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 044 | |a pl |c XA-PL | ||
| 049 | |a DE-12 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 084 | |8 1\p |a 940 |2 23sdnb | ||
| 100 | 1 | |a Sula, Dorota |d ca. 19./20.Jh. |e Verfasser |0 (DE-588)1175516260 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Żydzi polscy w Konzentrationslager Gross-Rosen |c Dorota Sula |
| 264 | 1 | |a Wałbrzych |b Muzeum Gross-Rosen |c 2020 | |
| 300 | |a 343 Seiten |b Illustrationen, 1 Faltkarte |c 24 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 546 | |a Deutsche Zusammenfassung | ||
| 610 | 2 | 7 | |a Konzentrationslager Groß-Rosen |0 (DE-588)4302706-4 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Juden |0 (DE-588)4028808-0 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Konzentrationslager Groß-Rosen |0 (DE-588)4302706-4 |D b |
| 689 | 0 | 1 | |a Juden |0 (DE-588)4028808-0 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |D g |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m B:DE-101 |q application/pdf |u https://d-nb.info/122787135X/04 |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personen- und Ortsregister |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20220707 | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032639068 | ||
| 883 | 2 | |8 1\p |a dnb |d 20210318 |q DE-101 |u https://d-nb.info/provenance/plan#dnb | |
| 942 | 1 | 1 | |c 909.04924 |e 22/bsb |f 09044 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 909.04924 |e 22/bsb |f 09044 |g 43 |
| 942 | 1 | 1 | |c 900 |e 22/bsb |f 09044 |g 43 |
| 942 | 1 | 1 | |c 900 |e 22/bsb |f 09044 |g 438 |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1804182368094781440 |
|---|---|
| adam_text | Spis treści Wykaz skrótów .....................................................................................................5 Wstęp..................................................................................................................... 7 Rozdział pierwszy Z Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego do KL Gross-Rosen .................... 17 1. Sytuacja ludności żydowskiej na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim po wybuchu II wojny światowej.................... 17 2. Praca przymusowa.................................................................................... 22 3. Obozy pracy przymusowej Organizacji Schmelt..................................... 30 3.1. Męskie obozy pracy przymusowej ................................................... 35 3.2. Żeńskie obozy pracy przymusowej................................................... 55 3.3. Obozy pracy przymusowej dla kobiet i mężczyzn........................... 86 3.4. Likwidacja Organizacji Schmelt........................................................ 91 Rozdział drugi Obóz koncentracyjny Gross-Rosen ................................................................... 93 1. Filia KL Sachsenhausen w Gross-Rosen..................................................... 93 2. Samodzielny obóz koncentracyjny w latach 1941-1943 .......................... 96 3. Polscy Żydzi w obozie w latach 1941-1943 ............................................ 105 4. Przejęcie więźniów i obozów pracy Organizacji Schmelt w 1944 r................................................................................................... 115
Rozdział trzeci Z Kraju Warty i Generalnego Gubernatorstwa do KL Gross-Rosen............. 139 1. Sytuacja ludności żydowskiej w Kraju Warty po wybuchu wojny....... 139 2. Przez KL Auschwitz do KL Gross-Rosen................................................. 146 3. Polityka niemieckiego okupanta wobec ludności żydowskiej w Generalnym Gubernatorstwie.......................................................... 166 4. Przez KL Plaszow do KL Gross-Rosen..................................................... 174 5. Transporty polskich Żydów z KL Auschwitz do KL Gross-Rosen....... 185 Rozdział czwarty Żydzi polscy w KL Gross-Rosen w latach 1944-1945 ..................................... 191 1. Praca.......................................................................................................... 191 2. Warunki bytowe........................................................................................201
3. Więźniowie funkcyjni ............................................................................. 210 4. Przeniesienia więźniów wewnątrz obozowego systemu ....................... 215 5. Ucieczki..................................................................................................... 220 6. Relacje z pozostałymi grupami więźniów.............................................. 224 7. Kontakty ze światem zewnętrznym ....................................................... 228 8. Próby aktywności kulturalnej i religijnej ................................................ 236 9. Porody. Choroby. Zgony.......................................................................... 245 Rozdział piąty Rozpad systemu KL Gross-Rosen .................................................................. 259 1. Ewakuowani więźniowie żydowscy w obozie głównym....................... 259 2. Likwidacja kolejnych podobozów i marsze ewakuacyjne ..................... 270 3. Ostatnie miesiące funkcjonowania KL Gross-Rosen .............................. 284 4. Wyzwolenie.............................................................................................. 289 Zakończenie..................................................................................................... 299 Ważniejsze wydarzenia z historii Konzentrationslager Gross-Rosen............ 303 Zusammenfassung .......................................................................................... 307 Bibliografia....................................................................................................... 311
Słownik terminów obozowych występujących w książce.............................. 323 Słownik niemiecko-czeski i niemiecko-polski nazw geograficznych i obozów występujących w tekście ................................................................. 325 Indeks miejscowości i obozów występujących w tekście .............................. 331 Spis fotografii....................................................................................................343
Zusammenfassung Militärische Niederlage Polens im September 1939 ermöglichte dem Dritten Reich den Anschluss des eroberten Gebietes und die Realisierung der Pläne gegenüber der Bevölkerung. Schon am 7. September 1939 der Chef der Sicherheitspolizei (Sipo) und des Sicherheitsdienstes (SD) Reinhard Heydrich erklärte, dass der Adel, die Geistlichkeit und die Juden in Polen umgebracht werden müssen. Die Elimination dieser Gruppen sollte durch körperliche Liquidation oder Deportation in die Konzentrationslager erreicht werden. Im Fall der polnischen Juden war das Konzentrationslager selten der erste Ort der Verhaftung, und dafür gilt als Beispiel das Konzentrationslager (KL) Gross-Rosen. Nach den deutschen Forschern - I. Sprenger und W. Kumpmann sind durch das System KL Gross-Rosen fast 60 000 Juden, Bürger vieler Länder Europas, vor allem aus Ungarn, Polen und Holland, durchgegangen. Es bedeutet, die Juden machten fast die Hälfte der im KL Gross-Rosen inhaftierten Häftlinge aus. Die Arbeit „Polnische Juden im Konzentrationslager Gross-Rosen wurde dank dem Ministerium für Kultur und nationales Erbe herausgegeben, das unsere Bedürfnisse durch die Finanzierung der weiteren Stufen des Projekts „Die Steine des Gedächtnisses verstanden hatte. Dank erworbenen Mitteln wurden die Recherchen in drei wichtigen Archiven möglich: United States Holocaust Memorial Museum in Washington, Yad Vashem - The World Holocaust Remembrance Center in Jerusalem und Bundesarchiv in Ludwigsburg. Dank dem Zugang zu vielen Quellen hatte dieses Projekt die Chancen auf einen Erfolg. Die besprochene Arbeit
hat die chronologisch-problemorientierte Reihenfolge. Zwar sind die polnischen Juden im Konzentrationslager Gross-Rosen das Thema, aber ich habe festgestellt, dass zum Verstehen dieses Themas ein breiteres Kontext notwendig ist. Deswegen beginnt die Arbeit im Jahre 1939, nicht 1940, wann das Konzentrationslager Gross-Rosen gegründet wurde. Aus der Sicht des Forschers war der Weg zum Lager genauso - 307 -
wichtig, als der Aufenthalt im Lager, deshalb ist das erste Kapitel der Bevölkerung in Oberschlesien und Dąbrowa-Becken gewidmet. Das Kapitel beginnt mit der Darstellung der Situation von dortigen Juden nach dem Ausbruch des II. Weltkriegs. Der Weg zum Konzentrationslager führte durch die Zwangsarbeitslager, deshalb wurde diese Frage breiter besprochen. Es ist darin begründet, dass einige von diesen Lagern, die den Teil von Schmelt-Organisation bildeten, der Verwaltung des Konzentrationslegers Gross-Rosen später unterordnet wurden. Im zweiten Kapitel wurden zwei Phasen des Bestehens von Konzentrationslager Gross-Rosen charakterisiert - als das Aussenlager des KL Sachsenhausen und als selbstständiges Konzentrationslager. Die polnischen Juden tauchten im Lager in der zweiten Phase auf. Aber im Jahre 1942 im Zusammenhang mit den Plänen des Judenfreien Reiches wurden sie, ähnlich wie die in allen anderen Konzentrationslagern auf dem Gebiet des DrittenReiches inhaftierten Juden, nach KL Auschwitz transportiert. Nochmals tauchten polnische Juden im KL Gross-Rosen am 1. Oktober 1943 auf, aber nicht im Hauptlager, sondern im neu errichteten Aussenlager Fünfteichen. Seit dieser Zeit nahm die Zahl der polnischen Juden im KL Gross-Rosen schrittweise zu, u. a. dank dem Übernehmen der Häftlinge und der Lager von Organisation-Schmelt, was die Stärke des besprochenen Lagers vergrößerte. Damals tauchten die Frauen zum ersten Mal im Lager auf. Das dritte Kapitel ist den Juden aus Warthegau und aus Generalgouvernement gewidmet. Ich bemühte mich, den Weg der beiden Gruppen zum
Konzentrationslager Gross-Rosen zu schildern. Im Fall der ersten Gruppe führte dieser Weg u.a. durch KL Auschwitz. Im Fall der Juden aus Generalgouvernement waren das Konzentrationslager Plaszow oder KL Auschwitz die letzte Etappe der Lagerwanderung bevor KL Gross-Rosen. Die polnischen Juden im KL Gross-Rosen in den Jahren 1944-1945 lautet der Titel des viertes Kapitels, in dem unterschiedliche Aspekte des Lebens dieser Häftlingsgruppe im Lager besprochen wurden. Der wichtigste Aspekt ist die Arbeit, weil das der Hauptgrund der Inhaftierung im Lager war. Die Lebensbedingungen, die große Bedeutung für die Häftlingen hatten, die Fluchtversuche und der Kontakt mit der Außenwelt oder mit anderen Häftlingsgruppen wurden auch besprochen. Zum interessanten und ungewöhnlichen Aspekt des Lagerlebens gehörten die Proben der kulturellen oder religiösen Aktivität. Ein der schlimmsten Erlebnisse für inhaftierte Frauen war die Geburt. Es gelang, solche Fälle zu bestätigen. Die - 308 -
Krankheiten und die Todesfälle wurden am Ende dieses Kapitels besprochen. Im fünften Kapitel, wie selbst der Titel „Der Zerfall des KL Gross-Rosen anzeigt, wurden die nächsten Etappe des Zerfalls von Komplex des Konzentrationslagers Gross-Rosen dargestellt. Die tragische Phase der Evakuierungsmärsche, die nicht grundlos als Todesmärsche bezeichnet wurden, ist auch geschildert. Im Fall des KL Gross-Rosen - während wochenlanger Märsche in unmenschlichen Bedingungen sind hunderte Häftlinge ums Leben gekommen. Die letzte erörterte Frage ist die Befreiung der Häftlinge, die Glück im Unglück hatten und nicht evakuiert wurden, sondern bis Ende des Krieges in den Aussenlagern geblieben sind und dort die Freiheit zurückbekommen haben. Nach meiner Beurteilung ermöglicht präsentierte Aufbau der Arbeit, tragi sches Schicksal der polnischen Juden und ihren Weg zum Konzentrationslager Gross-Rosen zu folgen, wo ein Teil von ihnen ein paar Monate des Lebens verbrachte. Seit 1. Oktober 1943 bis zum 8./9. Mai 1945 sind durch das System des Kon zentrationslagers Gross-Rosen mindestens 21 969 Personen jüdischer Nationa lität, die polnische Bürger waren, durchgegangen. So große Zahl der Häftlinge wurde nach KL Gross-Rosen nur wegen eines Grundes eingewiesen: sie galten als billige Arbeitskraft, als - wie sie sich selbst genannt hatten - die Sklaven, die die Entwicklung der deutschen Wirtschaft unterstützt sollten. Es ist eine Tatsache, dass die polnischen Juden, die im KL Gross-Rosen inhaftiert wurden, den Aufenthalt in Gettos, in Zwangsarbeitslagern oder in Konzentrationslagern hinter sich
hatten. Die übermenschliche Arbeit, schlechte Lebensbedingungen, Hungerlebensmittelrationen, Demütigungen, Schlagen durch SS-Männer, Angst um die Verwandten, Todesbewusstsein und Hoffnungslosigkeit - das alles verursachte, dass das Leben im Lager eine Qual war. Die kleinste Geste der Freundlichkeit, die zusätzliche Brotscheibe, das Seifenstück, ein Lied, etwas, was erinnerte, dass eine andere Welt existiert, und was einen Funken zum Leben gab und im Gedächtnis bewahrt wurde. Leider, nicht alle könnten von ihren Erfahrungen erzählen. Viele sind in Lagern oder während tragischer Todesmär sche gestorben. Viele von diesen, die überlebt hatten, stellten ein Zeugnis aus, das wir nicht missachten dürfen.Man kann annehmen, dass das Leben in allen Konzentrationslagern ähnlich verlief. Das ändert die Tatsache nicht, dass die - 309 -
Geschichte von über 20 000 im KL Gross-Rosen inhaftierten polnischen Juden erforscht und erzählt werden sollte. Wie ein der Häftlinge gesagt hatte: „diese Geschichte muss erzählt werden, und wenn diese Geschichte aus Rücksicht auf mein Leid und auf meine Verluste eine bessere Welt für ein menschliches Wesen schaffen lässt [..՛.] lohnt es sich, zu lehren, damit bessere Welt für andere Menschen schaffen Übersetzt von Emilia Kiys - 310 -
Bibliografia Źródła archiwalne Archiwum Muzeum Gross-Rosen Ankiety byłych więźniów Dokumenty obozowe Protokoły przesłuchań świadków w Okręgowych Komisjach Badań Zbrodni Hitlerowskich w Polsce Relacje i wspomnienia byłych więźniów Relacje byłych więźniarek pochodzące z Památník Terezín Wywiady z byłymi więźniami Bundesarchiv Ludwigsburg В162 - dokumenty Centrali Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych Aufklärung von Tötungsverbrechen an Häftlingen des NL Fünfteichen (KZ Groß-Rosen); 1962-1976 Aufklärung von NS-Verbrechen im Lager Wolfsberg (zugehörig zum NL-Komplex Wüstegiersdorf des Konzentrationslagers Groß Rosen, der 1944 für das Bauvorhaben Riese im Umfeld von Waldenburg/Schlesien errichtet wurde). Hauptakten; 1944-1977 Ermittlungen gg. E. Hawlik u.A. wg. des Verdachts der Selektion und Tötung weiblicher Häftlinge des NL Parschnitz des Konzentrationslagers Groß-Rosen zwischen Mai 1944 und Mai 1945; 1969-1977 Erschießung von weiblichen Häftlingen des NL Neusalz/Oder des Konzent rationslagers Groß-Rosen während des Evakuierungsmarsches zum Kon zentrationslager Flossenbürg zwischen dem 30.1. und 15.3.1945; 1969-1976 - 311 -
Häftlingstötungen im NL Kratzau I (Konzentrationslager Groß-Rosen) bei Weißkirchen, Kreis Reichenberg, in den Jahren 1944/45 Tötung von Häftlingen der NL Bunzlau I und II (KZ Groß-Rosen) zwischen Sommer 1944 bis Frühjahr 1945, u.a. während des Evakuierungsmarsches; 1950-1977 Tötungen von Häftlingen im NL Kittlitztreben (Konzentrationslager GroßRosen) und auf dem Evakuierungsmarsch nach Buchenwald in den Jahren 1944/45; 1967-1978 Tötung von marschunfähigen Häftlingen des NL Wüstegiersdorf (Konzentra tionslager Groß-Rosen) während des Evakuierungsmarsches im Februar 1945 nach Flossenbürg, Ebensee und Bergen-Belsen; 1945-1977 Tötungen von Häftlingen im NL Bolkenhain (Konzentrationslager Groß-Rosen) 1944/45; 1969-1975 Tötungen von Häftlingen des NL Breslau - Hundsfeld (Konzentrationslager Groß-Rosen); 1964-1976 Tötungen von Häftlingen im NL Kittlitztreben (Konzentrationslager Groß-Rosen) und auf dem Evakuierungsmarsch nach Buchenwald in den Jahren 1944/45 Tötungen von Häftlingen im NL Ludwigsdorf (Frauenlager) bei Wüstegiersdorf (Konzentrationslager Groß-Rosen) im Jahre 1944/45; 1966-1976 Tötungsverbrechen an Häftlingen des NL Christianstadt (KZ Groß-Rosen) 1944/45; 1966-1976 Tötungsverbrechen an Häftlingen des NL Görlitz (Konzentrationslager Groß-Ros- en) einschließlich während der vorübergehenden Evakuierung des Lagers nach Rennersdorf im Februar / März 1945 (1951-1978) Tötungsverbrechen an Häftlingen im NL Hirschberg im Riesengebirge (Konzen trationslager Groß-Rosen) einschließlich während des Evakuierungsmarsches nach Buchenwald im Februar / März 1945; 1964-1975
Tötungsverbrechen an Häftlingen der NL Langenbielau und Peterswaldau (Konzentrationslager Groß Rosen) in den Jahren 1944-1945; 1962-1972 Überprüfung des NL Gräben im Krs. Schweidnitz (Konzentrationslager Groß-Rosen); 1945-2012 Überprüfung des NL Gräflich Röhrsdorf im Krs. Löwenberg / Niederschlesien (Konzentrationslager Groß-Rosen); 1971-1976 - 312 -
Überprüfung des NL Oberaltstadt in Tschechien (Konzentrationslager Groß-Ros en); 1967-1976 Überprüfung des NL Schatzlar im Krs. Trautenau / Reichsgau Sudentenland (Konzentrationslager Groß Rosen); 1969-1975 Fortunoff Video Archive for Holocaust Testimonies Testimonies Instytut Pamięci Narodowej Zbiór ITS Arolsen International Tracing Servise Bad Arolsen Národní Archiv, Praha Okupační vězeňské spisy Rossijskij Gosudarstwiennyj Wojennyj Archiw fond 1409 k fond 1367 United States Holocaust Memorial Museum Ghetto Fighters House ITS Arolsen Kolekcje byłych więźniów Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie. Missie tot Opsporing van vermiste personen tijdens de bezettingstijd (getuigenverklaringen) Oral History Polski Instytut Źródłowy w Lund Protokoły przesłuchań świadków Yad Vashem - The World Holocaust Remembrance Center Korespondencja Relacje Wspomnienia ֊ 313 -
Żydowski Instytut Historyczny Obozy Relacje i pamiętniki Żydów Ocalałych z Zagłady Źródła drukowane Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej. Zbiór dokumentów, oprać. T. Berenstein, A. Eisenbach, A. Rutkowski, Warszawa 1957. Pamiętniki, wspomnienia Bornstein Ernst Israel, Die lange Nacht. Ein Bericht aus sieben Lagern, Frankfurt am Main, 1967. Gruber-Herszkopf P., Pozostał ból. Wspomnienia o moim życiu w Polsce, Warszawa 2007. Grynfeldowie R. i E., Gwizd życia, Łódź 2005. Hałgas K., Byłem w KL Gross-Rosen i Dyhernfurth. Wspomnienia lekarza-więźnia, Wałbrzych 2010. Kajzer A., Za drutami śmierci, Wałbrzych 2008. Kirschner A., Listy z pudełka. Sekret mojej mamy, Warszawa 2008. Klein F., No Name, No Number. The story ofa Holocaust Survivor, Los Angeles 2002. Klugman A.,.. .a droga wiodła przez Łódź, Łódź 2004. Laks A.H., Sender T., O Sobrevivente, Rio De Janeiro 2010. Leyson L., Chłopiec z listy Schindlera, Warszawa 2014. Martin D., Martin R.S., Kiss Every Step. A Survivor s Memoir from the Nazi Holo caust, Charleston 2011. Molenda Z., Tylem zapamiętał, Poznań 2007. Mostowicz A., Żółta gwiazda i czerwony krzyż, Warszawa 1988. Müller-Madej S., Dziewczynka z listy Schindlera, Londyn 1998. Rubin B., Wspomnienia lekarza z Falkenbergu i Ebensee, „Przegląd Lekarski 1/1968, s. 182-187. Russ D., Uratowała mnie praca, [w:] Dzieci Holocaustu mówią, vol. 3, Warszawa 2008. Schweizer S., Charon Μ., Simons Langer Weg, Frankfurt a. Μ. 2002. Schwerdt O., Schwerdt-Schneller Μ., Als Gott und die Welt schliefen, Regensburg 2013 Selver-Urbach S., Poems
1940-1987,1989. - 314 -
Selver-Urbach S., Through the Window of my Home, Israel 1996. Sokolowski L., Filia obozu Gross-Rosen Bolkenhein, „Przeżyliśmy Gross-Rosen , t. 2, z. 8, Warszawa 1989. Vogler H., Autoportret z pamięci, t. 2, Kraków 1979. Wir konnten die Kinder doch nicht im Stich lassen! Frauen im Holocaust, oprac. B. Distel, Gerlingen 2001. Wspomnienia Rudolfa Hoessa komendanta obozu oświęcimskiego, oprac. ƒ. Sehn, Warszawa 1961. Yahalomi A., Przeżyłem, Będzin 2014. Zyskind S., Skradzione lata, Warszawa 1991. Opracowania Adam A., Die Arbeiterfrage soll mit Hilfe von KZ- Häftlingen gelöst werden, Zwangsarbeit in KZ- Außenlagern auf den Gebiet der heutigen Tschechischen Republik, Berlin 2013. Baranowski J., Zagłada Żydów z getta łódzkiego w kontekście realizacji hitlerowskiej polityki „Endlösung w Kraju Warty, [w:] Zagłada Żydów z getta łódzkiego: W50. rocznicę likwidacji getta łódzkiego, Łódź 1994, s. 16-25. Borenstein T., Rutkowski A., Prześladowania ludności żydowskiej w okresie hitlerowskiej administracji wojskowej w Polsce (1IX1939 - 26X1939), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego , 1961, nr 39, s. 63-87. Brenner H., Todesmärsche und Todestransporte. Konzentrationslager Groß-Rosen und die Nebenlager, Chemnitz 2015. Brenner H., Ženy v pobočných táborech Flossenbürgu a Gross-Rosenu na českém a moravském území, „Terezínské Studie a Dokumenty , 1999, s. 288-313. Bubeničková R, Kubátová L., Malá L, Tábory utrpěni a smrti, Svoboda 1969. Choptiany G., Hirschberg, [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozial istischen Konzentrationslager, Red. A. Königseder, Hrsg. W. Benz,
B. Distel, Bd. 6, München 2007, s. 346-349. Cybulski В., Ewakuacja więźniów AL Riese do Trautenau - próba rekonstrukcji wydarzeń, Państwowe Muzeum Gross-Rosen 1989. - 315 -
Cybulski В., Podobóz obozu koncentracyjnego Gross-Rosen AL Waldenburg (Wałbrzych), „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , t. 13, Wrocław 1990, s. 301-325. Cybulski B., Żydzi w filiach obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , t. 2, Wrocław 1975, s. 93-128. Czech D., Kalendarium wydarzeń w KL Auschwitz, Państwowe Muzeum w Oświęcimiu-Brzezince 1992. Czernik H., Filie obozu koncentracyjnego Gross-Rosen w Brzegu Dolnym, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , 1.1, Wrocław 1974, s. 191-249. Dąbrowska D., Zagłada skupisk żydowskich w Kraju Warty w okresie okupacji hitlerowskiej, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego , nr 13- 14/1955, s. 123-184. Dolata B., Wyzwolenie Dolnego Śląska w 1945 roku, Wrocław 1985. Dolata B., Wyzwolenie Polski, Warszawa 1971. Dunin T., Filia obozu koncentracyjnego Gross-Rosen w Miłoszycach w powiecie oławskim, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , t. 2, Warszawa-Wrocław, 1975, s. 129-162. Eisenbach A., Hitlerowska polityka zagłady Żydów, Warszawa 1961. Filie obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Informator, Wałbrzych 2008. Gräfe Κ.-H., Podobozy KL Gross-Rosen na terenie Saksonii, [w:] Narody Europy w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1995, s. 89-129. Gruner W., Juden bauen die „Straßen des Führers . Zwangsarbeit und Zwangsar beitslager für nichtdeutsche Juden im Altreich 1940 bis 1943/44, „Zeitschrift für Geschichtswissenschaft 44/1996, s. 789-808. Gutterman В., A narrow Bridge to Life. Jewish Forcerd Labor and Survival in the Gross-Rosen Camp System, 1940-1945, New York-
Oxford 2007. Gutterman B., A Narrow Bridge to Life. Jewish Slawes in Labor Camps in the Third Reich, Israel 2000. Gutterman B., Życie codzienne Żydów w podobozach KL Gross-Rosen, odzwierciedlone w ich kulturalnej i twórczej działalności, [w:] Narody Europy w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1995, s. 37-57. Gutterman В., Morgenstern N., The Wolfsberg. Labor Camp Machzor, 5705 (1944), Jerusalem 2002. ֊ 316 -
Jagielski S., Psychiczne „galwanizowanie muzułmana , „Przegląd Lekarski , nr 1/1968, s. 106-109. Jagoda Z., Kłodziński S., Masłowski J., Życie kulturalne w obozie oświęcimskim, „Przegląd Lekarski , 1.1,1974, s. 19-39. Jarowicki S., Żydzi w Dzierżoniowie w latach 1930-1960, „Rocznik Dzierżoniowski 1992 . Kaczmarek R., Antyżydowska polityka władz niemieckich w rejencji katowickiej, [w:] Zagłada Żydów zagłębiowskich, red. A. Namysło, Będzin 2004, s. 13-31. Kaczmarek R., Górny Śląsk podczas II wojny światowej: między utopią niemieckiej wspólnoty narodowej a rzeczywistością okupacji na terenach wcielonych do Trzeciej Rzeszy, Katowice 2006. Kaczmarek R., Pod rządami Gauleiterów. Elity i instancje władzy w rejencji katowickiej w latach 1939-1945, Katowice 1998. Kaienburg H., Die Wirtschaft der SS, Berlin 2003. Kerski B., Vincenz J., Świadek i historyk. Rozmowy z Arno Lustigerem, Sejny 2009. Kępiński A., Refleksje oświęcimskie, psychopatologia władzy, „Przegląd Lekarski nr 1/1967, s. 52-60. Kłodziński S., Laboratorium Instytutu Higieny SS w Oświęcimiu. Bulion z mięsa ludzkiego, „Przegląd Lekarski , nr 1/1969, s. 69-71. Kobielec A., Dyhernfurth II (Brzeg Dolny), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 282-286. Kobielec A., Filia obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Arbeitslager Brünnlitz, Wałbrzych 2009. Kobielec A., AL Friedland -filia KL Gross-Rosen w Mieroszowie, Wałbrzych 2014. Kobielec A., Losy więźniów transportu płaszowskiego z 16 października 1944 r. w świetle
dokumentów zgromadzonych w Archiwum Muzeum Gross-Rosen, [w:] Płaszów odkrywanie, Kraków 2016, s. 47-71. Konieczny A., AL Bunzlau I i AL Bunzlau II - filie KL Gross-Rosen w Bolesławcu, Wałbrzych 2004. Konieczny A., Das KZ Gross-Rosen in Niederschlesien, [w:J Die nationalsozialistischen Konzentrationslager - Entwicklung und Struktur, wyd. U. Herbert, K. Orth, C. Dieckmann, Bd. I, Göttingen 1998, s. 309-326. - 317 -
Konieczny A., Egzekucje w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , t. 4, Wrocław 1979, s. 215-253. Konieczny A., Ewakuacja obozu koncentracyjnego Gross-Rosen w 1945 r., „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , t. 2, Wrocław 1975, s. 163-189. Konieczny A., KL Gross-Rosen, hitlerowski obóz koncentracyjny na Dolnym Śląsku 1940-1945, Wałbrzych 2006. Konieczny A., Kobiety w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen w latach 1944-1945, „Studia Śląskie , Seria nowa, t. 40, Wrocław 1982, s. 55-112. Konieczny A., Komendanci obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , 1.19, Wrocław 1996, s. 189-203. Konieczny A., Nowe dokumenty o egzekucjach w Gross-Rosen, „Acta Universitatis Wratislaviensis , որ 642, Wrocław 1982, s. 145-162. Konieczny A., Podobóz Aslau w systemie pracy przymusowej więźniów KL Gross-Rosen, [w:] Wykorzystanie niewolniczej pracy więźniów KL Gross-Rosen przez III Rzeszę, Wałbrzych 1999, s. 33-46. Konieczny A., Przymusowe zatrudnienie ludności żydowskiej na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1939-1945, msp w zbiorach MGR. Konieczny A., Przeniesienia więźniów z podobozu Riese do KL Auschwitz-Birkenau w 1944 r., „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , t. 10, Wrocław 1986, s. 293-316. Konieczny A., Rola Organizacji Schmelt w eksploatacji żydowskiej siły roboczej na Śląsku, [w:] Zagłada Żydów zagłębiowskich, red. A. Namysło, Będzin 2004, s. 32-37. Konieczny A., Stan badań nad numeracją więźniów w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen, „Studia Śląskie , 36, Opole
1979, s. 156-189. Konieczny A., Szpitał obozowy w Kolcach dla więźniów AL Riese w świetle nowych dokumentów, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , t. 12, Wrocław 1987, s. 155-177. Konieczny A., Uwagi o korespondencji więźniów KL Gross-Rosen, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , t. 27, Wrocław 2004, s. 401-428. Konieczny A., Uwagi o podobozie KL Sachsenhausen, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskim, t. 9,1985, s. 367-390. - 318 -
Konieczny A., Więźniowie żydowscy w KL Gross-Rosen w latach 1941-1942, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , t. 21, Wrocław 1998, s. 401-428. Konieczny A., Wykorzystanie więźniów KL Gross-Rosen w przemyśle zbrojeniowym, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , t. 23, Wrocław 2000, s. 363-382. Konieczny A., Z księgi zmarłych szpitala obozowego w Kolcach, „Przegląd Lekarski , nr 1/1986, s. 101-105. Konieczny A., Żydowski obóz pracy przymusowej w Jeleniowie z lat 1943-1944 (ZAL Gellenau), „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , t. 22, Wrocław 1999, s. 411-426. Konopka S., Rewir w Gross-Rosen (Fragment z pamiętnika), „Polski Tygodnik Lekarski , nr 2/1946. Kotarba R., Niemiecki obóz w Płaszowie 1942-1945, Kraków 2009. Kryl Μ., Chládková L., Pobočky koncentračního tábora Gross-Rosen ve Ináfských závodech Trutnovská za nacistické okupace, Trutnov 1981. Kryl Μ., Rudorff A., Gabersdorf (Libeč), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 303-305. Kryl Μ., Rudorff A., Ober Altstadt (Horní Staré Město), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 407-410. Księga zmarłych więźniów KL Gross-Rosen, cz. 1, oprac. G. Choptiany, Wałbrzych 1992. Kunert A.K., Friszke A. (red.), Żegota. Rada Pomocy Żydom 1942-1945, Warszawa 2002. Lemiesz W., Miejsca martyrologii na Ziemi Lubuskiej, Poznań 1969. Libionka D., Zagłada Żydów w Generalnym
Gubernatorstwie, Lublin 2017. Lozoviuková-Kočová К., Rudorff A., Kratzau I (Chrastava-Bily Kostel), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 364-367. Łuczak C., Polityka ekonomiczna Trzeciej Rzeszy w latach drugiej wojny światowej, Poznań 1982. Łuczak C., Polska i Polacy w drugiej wojnie światowej, Poznań 1993. Łukaszkiewicz Z., Gross-Rosen, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce , t. 8, Warszawa 1956, s. 77-104. - 319 -
Majak W., Przesyłki, które pomagały przetrwać, Wałbrzych 1987. Majewski R., Dołny Śląsk 1945. Wyzwolenie, Wrocław 1982. Małek A., Obywatełe ZSRR w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2008. Małek A., Praca w systemie KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2003. Małek A., Wrocławskie filie KL Gross-Rosen (1942-1945), Wałbrzych 2004. Małek A., Rudorff A., Morchenstern (Smržovka), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 395-396. Marszałek ƒ., Obozy pracy w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939-1945, Lublin 1998. Namysło A., Centrala Żydowskich Rad Starszych na Wschodnim Górnym Śląsku, [w:] Zagłada Żydów zagłębiowskich, red. A. Namysło, Będzin 2004, s. 38-62. Namysło A., Praca przymusowa jako jedna z metod rozwiązania „problemu żydowskiego na obszarze Ostoberschlesien w okresie okupacji niemieckiej (na przykładzie Sosnowca), [w:] Żydzi na Górnym Śląsku i Zagłębiu Dąbrowskim Histońa, kultura, zagadnienia konserwatorskie, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Kraków 2011, s. 75-91. Olszyna R., KL Langenbielau, „Fołks-Sztyme nr 34,26.08.1978, s. 11-12. Orski Μ., Przedsiębiorstwa SS i firmy prywatne - najemcy siły roboczej obozu koncentracyjnego Stutthofw latach 1939-1945, Gdańsk 2001. Otto R., Biesnitzer Grund [aka Görlitz], [w:] Encyklopedia of camps and ghettos, 1933-1945, vol. I, ed. G.P. Megargee, The United States Holocaust Memorial Museum, Bloomington and Indianopolis, 2009, s. 708-709. Rączy E., Zagłada Żydów w dystrykcie krakowskim w latach 1939-1945, Rzeszów 2014. Robinson B.,
Zbrodnie popełnione w obozach „Organizacji Schmelt w świetle wspomnień więźniarek, [w:] Wykorzystanie niewolniczej pracy więźniów KL Gross-Rosen przez III Rzeszę, Wałbrzych 1999, s. 105-138. Rudorff A., Arbeit und Vernichtung reconsidered: Die Lager der Organisation Schmelt für polnische Jüdinnen und Juden aus dem annektierten Teil Ober schlesiens, Sozial. Geschichte Online, 7 (2012), S (http://www.stiftung-so- zialgeschichte. de). - 320 -
Rudorff A., Birnbäumel (Gruszeczka), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nation alsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 237-239. Rudorff A., Christianstadt (Krzystkowice), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 270-275. Rudorff A., Frauen in den Außenlagers des Konzentrationslagers Groß-Rosen, Berlin 2014. Sawicka В., Fünfteichen (Miłoszyce koło Wrocławia), [w:] Der Ort des Terrors. Ges chichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 295-301. Sawicka В., Kittlitztreben (Trzebień), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nation alsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. König seder, Bd. 6, München 2007, s. 360-363. Sawicka В., Ludwigsdorf (Ludwikowice Kłodzkie), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 383-385. Sawicka В., Transporty do KL Gross-Rosen z więzień hitlerowskich w okupowanej Polsce, [w:] Narody Europy w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1995, s. 9-32. Schmidt Μ., „Das sind Sachen, von denen man sich nicht befreien kann . Margit Schultz. Erinnerungen an Auschwitz und Peterswaldau, [w:] Wir konnten die Kinder doch nicht im Stich lassen! Frauen im Holocaust, Hrsg. B. Distel, Gerlingen 2001, s. 70-104. Schmidt Μ., Peterswaldau (Pieszyce), [w:] Der Ort des
Terrors. Geschichte der nation alsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. König seder, Bd. 6, München 2007, s. 416-420. Skotnicki В., Oskar Schindler w oczach uratowanych przez siebie krakowskich Żydów, Kraków 2007, s. 416-420. Sofsky W., Ustrój terroru: obóz koncentracyjny, Warszawa 2016. Sprenger L, Groß-Rosen. Ein Konzentrationslager in Schlesien, Köln 1996. Sprenger L, Kumpmann W., Groß-Rosen-Stammlager, [w:] Der Ort des Terrors. Ges chichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 195-221. - 321 -
Steinbacher S., „Musterstadt Auschwitz Germanisierungspolitik und Judenmord in Ostoberschlesien, München 2000. Strzelecki A., Deportacja Żydów z getta łódzkiego do KL Auschwitz i ich zagłada. Opracowanie i wybór źródeł, Oświęcim 2004. Strzelecki A., Zagłada Żydów z Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz, Oświęcim 2014. Sula D., Arbeitslager Riese. Filia KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2003. Sula D., Filie KL Gross-Rosen (wybór artykułów), Wałbrzych 2001. Sula D., Fürstenstein (Książ), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozial istischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Bd. 6, München 2007, s. 301-303. Sula D., Lärche, [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konz entrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 372-373. Sula D., Losy nieewakuowanych więźniów obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, Wałbrzych 2014. Sula D., Szkice z historii Konzentrationslager Gross-Rosen, Wałbrzych 2019. Sula D., Życie kulturalne i religijne więźniów w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2007. Sula D., Rudorff A., Zittau, [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozial istischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 470-473. Szternfinkiel E., Zagłada Żydów Sosnowca, Katowice 1946. Weiss H. F., Reichsautobahnlager Geppersdorf (Upper Silesia), 1940-1942, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka , R. 67 (2012), nr 1, s. 49-66. Z historii Jeleniej Góry i regionu. Stała wystawa, red. K. Kułakowska, Jelenia Góra, Muzeum Karkonoskie, 2012. Ziółkowska A., Obozy pracy
przymusowej dla Żydów w Wielkopolsce w latach okupacji hitlerowskiej (1941-1943), Poznań 2005. - 322 ֊
Indeks miejscowości i obozów występujących w tekście Aleksandrów 141 Berlin 11, 29,44,52,156,187,197, 219, 252,289, 290,300,315, 317,321 Altenhein 27 Alt Hauland 270,325 Bernartice, zob. też Bernsdorf 56, 325 Annaberg 27,35,36,38,42,91,92,329 Bernburg 101,108,303 Arnau 56,325 Bernsdorf 56,57,58,121,125,138,192, 193,220,231,238,248,253, ЗОЇ, 305, Auenrode 27,325 325 Auschwitz 13-15, 22,34,35, 63, 65, 70, 73,87,91,96, 98,99,101,104,110, 111, 112,115,122,123-125,128,131, 133,135,146-148,150,152-163, 165,166,172,175,182,183,185-189, Będzin 17,18,21, 22,37,40,41, 45,46, 50,51,58-60,81,85,88,89,90,118, 119,123,124,128,196,213, 237, 254, 315,317,318,320 203,211,213, 217,218,221,245, 247, Biała 17, 20,47,122,125 249-252,255, 259-262,271, 278,288, Białystok 171,295 299,300,302,304,305,308,316,318, Bielawa, zob. też Langenbielau 39,80, 321,322 103 Bad Charlottenbrunn 149,325 Bielawa Górna, zob. też Oberlangen- Bad Kudowa 155,325 bielau 38,328 Bad Warmbrunn 189,218,252, 253, Bielitz 77,197,325 255,286,300 Bielsko 18,20, 21, 77,325 Bausnitz 64,325 Bielsko-Biała 17 Bautzen 272,277 Bielszowice 235 Bełżec 171, 302 Bila Voda, zob. też Mährisch Weiss Bergen-Belsen 246, 267,269,271, 273, wasser 287,327 275,281, 312 - 331 -
Bily Kostel, zob. też Kratzau 218,319, Brünnlitz 9,10,180,181,182,183,184, 192,194,209,210,229,235,288,296, 329 300,317 Birkenau 13,146,148,156,188,218, 251,260,262,273,318,325 Brzeg Dolny, zob. też Dyhernfurth 31, 48,115,316,317,326 Birnbäumel 165,166,192,204,223,227, 266,267,300,321,325 Brzeziny 142 Bistrai 27, 325 Buchenwald 8,78,96,99,109, НО, 184, 261,262,269,277,278,281,299,312 Blachownia, zob. też Blechhammer 32, 325 Bukolowo, zob. też Kurzbach 165,327 Blechhammer 32,40,46,68, 71, 77, 79, Bunzlau 10,26,40,41,42,43,44,57, 81,86,262,266,325 126,127,128,138,192,206,217,219, 239,275,276,277,300,312,317,325 Bliżyn 187 Bogumin 21 Bydgoszcz 139 Bolimów 170 Bytom 17 Bolkenhain 77,78,177,192,200,220, Celle 273, 227,255,278,300,312, Chebu 273 Bolków, zob. też Bolkenhain 77,177, Chełmno nad Nerem 143,145,302 Borysław 185,187,246, Chełmsko Śląskie, zob. też Schömberg Lan 281,282,329 Brande 26,325, Braunau 325, Chemnitz 11,315 Breslau 23,24,26,27, 29,32 Chorzów 17,20,21 Breslau-Hundsfeld 158,192,230,245, Chrastavá, zob. też Kratzau 187,319, 327 257, 267,269,325 Breslau-Lissa 45, 99,103, 304,325 Christianstadt 10,130,158,159,192, 193,202,218,227,244,272,273, 275, Breslau-Stabelwitz 40,325 Brnënec, zob.też Brünnlitz 181,325 300,312,321,325 Chrzanów 17,18,19,21,38,57,58, 59, Brno 288, 60, 61,68, 70, 81, 86,88,89, 90,116, Broumov, zob. też Braunau 325 124,196,241,248 ֊ 332 ֊
Falkenberg 26,64,175,192,203,229, Cieplice-Zdrój, zob. też Bad Warm 280,314, 326 brunn 218,325 Cieszyn 17,18,21 Faulbrück 34,36,38,39,79,81,131, 134,135,138,199,326 Czeladź 81 Częstochowa 39,119,169,170,196 Flösingen 26, 326 Dachau 8,98,101,105,109,110,269, Flossenbürg 8,96,178,269,271,272, 274,275, 280,311, 312,315 285, 299,306 Dąbrowa 22,80,88,119,196,221, 308 Frankfurt nad Odrą 141,314,314 Dąbrowa Górnicza 18,47, 79,80,119, Freiburg 34,134,136,137,326 292 Freiwaldau 119,326 Dobrudża 21 Friedendorf 270,326 Dörfles 27 Friedland 10,160,161,192,258,280, Dörnhau 154,341 Dresden 277 Drezno 257,274 286,289,292,300,317,326 Fünfteichen 14,51,110,113,114,125, 126,162,192,193,203,204,206,207, 208,211,212,216,217,224,225,228, Drohobycz 184,185,187, 231,237, 249,253,254,263,264,265, Dunkelthai 59,325, 269,270,301,304,306,308,311,321, Dvůr Králové 282, 326 Dyhernfurth 31,48,49,50,115,117, Fürstenstein 216, 279,322 138,192,224, 225,237, 267, 300,305, Gabersdorf 58,59, 61, 64,121,124,138, 314,317,326 192,196, 301,305,319, 326 Dzierżoniów, zob. też Reichenbach 38, Gablonz 282, 326 103,284,317,329 Egelsdorf 84,326 Eichthai 35,36, Gdańsk 20,320 Gebhardsdorf 186,187,192,233,251, 279,301, 326 Erlenbusch 223,286,293,326, Gellenau 80,81,133,319,326 Essen 103, Geppersdorf 57, 64, 68,85, 286,322, Eule 175,326 326,333 - 333 -
Giebułtów, zob. też Gebhardsdorf 186, Gräditz 36,37,38,39,88,326 326 Gräflich-Röhrsdorf 326 Gieszcze Puste 296,332 Grodziec 142 Glatz 50,156,249,326 Grodziszcze, zob. też Gräditz 36,326 Gliwice 17,32,54, Gross Masselwitz 26,42,326 Głogówek 328 Gross-Rosen 8-15,17-19,27, ЗО, 32, Głowno 170 34,35,41,44,48,49, 78,91,93-108, Głubczyce 295 110-117,119-122,124,125,127-132, 135,136,138,139,143-146,148,149, Głuszyca, zob. też Wüstegiersdorf 103, 152,154,158,159,162,163,165,166, 175,295,329 174,176-189,191-193,197,199-201, Głuszyca Górna, zob. też 203,205,206,208,211,214,220,221, Oberwüstegiersdorf 153,328 223,224,225,228-230,233,237,239, 241-249, 252, 254,255-265,267-270, Gniezno 140 278,279,284,286,290,299,300, Gogolin 26,50,82,89 302-311,314-323,326,341 Golleschau 362 Gross Sarne 26,326 Goleszów, zob. też Golleschau 63,326 Groß Paniov 40 Gorzanów, zob. też Grafenort 287,326 Groß Pogul 119,326 Goslau 42,326 Groß-Werther 283 Gozdnica, zob. też Freiwaldau 119,326 Grójec 170 Góra św. Anny, zob. też Sankt Anna Gruszeczka, zob. też Bimbäumel 165, berg 35,91,329 321,325 Görlitz 46,118,160,161,162,177,192, 195,206,217,234,243,257,276,277, 283,284,287,290,300, ЗОЇ, 312,320, 130,138,192,204,205,214,240,250, 257,271,272,301,326 341 Grünheide 26,327,192,233,239,244 Grabina, zob. też Gräben 82,326 Güntersdorf 26 Grafenort 287,291,292, 326 Gräben 82,131,138,192,193,213,219, 221, 236, 240,275,301,312, 326 Grünberg 10, 73, 74, 77, 78,118,128, Halbstadt 145,163,164,247,298,301, 237 - 334 -
Hamburg 160,164 Jeleniów, zob. też Gellenau 80,319,326 Hannsdorf 26,60,61,62,327 Jędrzejów 170 Hanušovice, zob. też Hannsdorf 61, 327 Jiřetin pod Jedlovou, zob. też Sankt Georgenthal 279,329 Hartmannsdorf 286,327 Jodłownik, zob. też Tannenberg 80,329 Helmbrechts 271,272 Johannsdorf 26,327 Hermannsdorf 26 Kaczmarka, zob. też Kretschamberg 22,327 Hirschberg 34,46,47,57,85,119,120, 138,163,192,193,200,218,232,254, Kalisz 139,155,158 255,278,301,312,315,327 Kalná Voda, zob. też Trübenwasser 59, Hochweiler 165,327 329 Horni Maršov 59,325 Horní Staré Město 59,319 Kaltwasser 148,151,152,192,198, 212, 213,215,216,240,252 Inowrocław 139,140, Kalwaria 333 Jablonec, zob. też Gablonz 282,326 Kamienna Góra, zob. też Landeshut 77,327 Jałta 93 Karlsruhe 333 Janinagrube 262 Karwina 21 Jannowitz 275,327 Janowice Wielkie, zob. też Jannowitz 275,327 Katowice 17,21,317,322 Kielce 261 Jauer 84,327 Kiemozja 170 Jawor, zob. też Jauer 84,327 Kilonia 103 Kittlitztreben 44,117,118,119,138,192, 200,208,213, 217, 221,239,249,277, Jedlina-Zdrój, zob. też Bad Charlotten301,312, 321,327 brunn 149,325 Klecina, zob. też Klettendorf 86,327 Jedlinka, zob. też Tannhausen 152,329 Kłeck 140 Jelenia Góra, zob. też Hirschberg 47, Klein Mangersdorf 26,34,327 218,319,322,325,327 Jaworzno 18,328 - 335 ֊
Klein Schönau 246,327 Kurzbach 165 Klettendorf 34,79,86,87,88,89,126, Kutno 142 134,136,137,327 Lache - 270,327 Kłobuck 35,73,74,222 Lamsdorf 100,327 Kłodzko 50,156,326 Landeshut 76,77, 78,79,222,295,327 Kochanowice 26 Langenbielau 38,39,80,81,82,103, Kolce, zob. też Dörnhau 152,325,341 127,132,133,134,135,138,158,184, Koło 141,142 189,192,199,209,213,214,221,230, 234,235,237,250,284,285,291,292, Konin 140,142 295,301,312,320,327 Kotzenau 26,327 Laskowice 50 Kowale Pańskie 142 Lärche 151,216,248,279,322 Kraków 7,23,24,31,33,69,106,111, 114,125,170,173,174,179,181,184, Liebau 186,192,233, ЗОЇ, 327 185,216,235,297,315,317,319,320, Libeč, zob. też Gabersdorf 58,319,326 321 Liegnitz 128,327 Kratzau 182,188,192,218,219,229, Lindenhain 26,327 230,233,246,247,279,289,297,301, Lipiny 20,88 312,319,327 Lipsk 276,281 Kretschamberg 44,327 Litzmannstadt 15,143,144,145,146, Krościenko 254 147,148,155,165,227,305,327 Krośniewice 142 Löwenberg 84,312,327 Królewska Huta 17,83 Lubawka, zob. też Liebau 186,327 Krzepice 117,123,322,325 Lublin 95,140,170,172,187,188,303, Krzystkowice, zob. też Christianstadt 159,321,325 319,320 Lubliniec 17,21 Książ, zob. też Fürstenstein 216,326 Lubotyń 142 Kudowa-Zdrój, zob. też Bad Kudowa Ludwikowice, zob. też Ludwigsdorf 80,155, 325,326 89,90,321,135 Kunnerwitz 283,284 ֊ 336 -
Ludwigsdorf 34,89,90,134,135,138, Märzbachtal 192,198,328 192,194,195,250,287,292, ЗОЇ, 312, Merzdorf 77,138,155,192,214,222, 321,327 247,301,328 Lund 5,13,69,131,313, Meziměstí, zob. też Halbstadt 163,327 Lwówek Śląski, zob. też Löwenberg Mielec 171 84,327 Mieroszów, zob. też Friedland 10,160, Łambinowice, zob. też Lamsdorf 100, 258,317,326 327 Mikołów 18,21 Łaziska Górne, zob. też Oberlasitz 32, Milicz, zob. też Militsch 266,328 328 Łąka/Wizów, zob. też Wiesau 40,329 Militsch 266,328 Miłoszów, zob. też Hartmannsdorf Łęczyca 142 286,327 Łowicz 170 Miłoszyce, zob. też Fünfteichen 9,110, Łódź 82,83,139,140,141,142,143,144, 145,146,152,155,156,158,159,160, 161,162,165,166,186,187,193,198, 316,321, 326 Mittelbau 269,276,192, 202,216,218, 219,222,233,245,247, Mittelbau-Dora 283 266,272,283,314,327 Majdanek 78,173 Mittelsteine 156,157,194, 201, 210, 214, 227, 233, 242, 243, 248, 249, · 287, ЗОЇ, 328 Mangersdorf 26, 34,42,327 Marciszów, zob. też Merzdorf 77, 328 Mladé Buky 59 Mława 209 Mariańskie Łaźnie 273 Modrzejów 18,21,264 Marienbad (Svatava) 273 Markstädt 34,36,40,45, 50, 51,52,53, Morchenstern 283,320,328 54,55, 74, 79, 111, 113,125,126,127, Mościsko, zob. też Faulbrück 38,326 138,162,206, 217,327 Mroczkowice, zob. też Egelsdorf 84 Maślice Wielkie, zob. też Gross Massel Mrzygłów 111, 113 witz 55, 326 Mysłakowice, zob. też Zillertal-Erd Mauthausen 8, 96, 98,110,178, 269, 281 mannsdorf 85,329 Mährisch Weisswasser 287,327 - 337 ֊
Mysłowice 18,21 Ohlau 269 Myszków 111, 249 Olkusz 17,21,41,57,276 Nadwórna 171 Olszyniec, zob. też Erlenbusch 223,326 Natzweiler 96 Oława, zob. też Ohlau 269,328 Neu-Dachs 262,328 Opawa 106 Neuengamme 95,96,101 Oppeln 26,328 Neudorf-Waldbruecken 27, 328 Oranienburg 95,98,181 Neuhammer 100,328 Ornontowitz 27,328 Neukirch 34,44,45,46,120,328 Ostrowiec 169,186,187,247,279, Neusalz 10,57, 69, 70, 72, 73, 74,130, Oświęcim, zob. też Auschwitz 18,21, 138,192,200,222, 232,236,241,250, 35, 43,46, 57, 59, 61, 63, 65, 69, 91, 255,273,274, ЗОЇ, 311,328 118,124,134,150,156,162,183, 186,196,252,253,262,277,316, Neustad 76, 77,295,328 317,322,325 Niederkirch 27,52 Ottmuth 27,34,47,50,68,328, Nisko 20 Pabianice 142,155 Nowa Sól, zob. też Neusalz 69,328 Parschnitz 55,59,61-66,68,121-124, Nowy Targ 176 138,186,192,196,199,201,202,203, Ober Altstadt 55,56,59,60, 61,68,121, 205,215,218,219,222,227,229,240, 122,124,138,189,192,195,205,222, 235,245,247,255,296,298,301,305, 319,328,341 Oberglogau 134,328 Ober Hohenelbe 328 Oberlangenbielau 38,328 Oberlasitz 32,328 Oberwüstegiersdorf 153, 280 247,249, 297,301,305,311,328 Parzymiechy 71, 92,134 Pełcznica, zob. też Polsnitz 103,328 Peterswaldau 58,78,79,80,127,138, 192,199,204,231,237,241,242,291, 292,301,312,321,328 Pieszyce, zob. też Peterswaldau 78, 321,328 Oborniki 141 Pilica 39,69, 72 Oels 49,328 Piotrków 169 - 338 ֊
Radom 140,169,170,186,188,190,204, Piotrków Trybunalski 169 Plaszow 15,172,173,174,176,178,179, 261,304 181,182,183,184,185,185,244,299, Radomsko 63,169,196,217,278 300,301,305,308 Raków 170 Pniewy 141 Ramenberg 151,328 Poczdam 93 Ratibor 32,328 Pogalewo Wielkie, zob. też Groß Pogul Rattwitz 50,304,329 119,326 Rauscha 219,329 Polsnitz 103,328 Ravensbrück 8,110,121,129,146 Poniatowa 173 Reichenau 269,270,278,306,329 Poręba 23, 63 Reichenbach 34,36,38,39,80,81,103, Pořiči, zob. też Parschnitz 61,62,63,65, 66,123,328 Posen 139,328 Poznań, zob. też Posen 20,139,141, 142,144, 283,314,319,322,328 Praga 13,128,288,290 Prudnik 77,328 Pruszków 170,305 133,284,285,291,329 Reichwald 49,50,329 Rennersdorf 283,312 Rogau 26,329 Rogoźnica, zob. też Gross-Rosen 93, 326 Ropczyce 171 Rozwadów 171,176 Przedbórz 170 Rożnów 169 Przybyszów 165,328 Przysucha 111 Röhrsdorf 84,85,136,138,192,279, ЗОЇ, 312 Pszczyna 17,21 Ruda Śląska 235 Puławy 169,187 Ruszów, zob. też Rauscha 219,329 Pürschkau 165,192,202,328 Rybnik 17,21,40 Rabka 184 Rychnov 269,306,329 Racibórz 32,295,328 Rzgów 142 - 339 -
Sachsenhausen 14,93,94,95,96, Sonneberg 184 105-108,110,146,299,308,318 Sosnowiec 17-9,21-25,27,29,30,34, Sackisch 155,192,219,257,289,296, 35,41,42,43,45,46,47,50,56-66, ЗОЇ, 329,303 68, 69, 70, 71, 73, 74, 77, 78,80-83, 85,87,89, 90, 91,114,115,117,120, Sagan 44, 79,117,118,230,329 122-125,128,133,185,196, 213,218, Sakrau 26,34,88,329 219,225, 247,253,255, 264,268,275, Sankt Georgenthal 279,329 276,320 Schatzlar 68,69,121,138,192,289,298, Sowina, zob. też Fule 175,326 301,305,313, 329 Spokojna, zob. też Friedendorf 270,326 Schlesiersee 10,165,192,194,202,204, St. Annaberg 27,34-36,38,42,91,329 209, 228,270-272,301,329 Stalowa Wola 176,177 Schotterwerk 153,192,197,239,245, Stanisławów 171 280,294 Schömberg Lan 281,329 Stará Paka 281 Schweidnitz 37,49,312,329 Starachowice 169 Sędziszów 171 Stary Jaromierz, zob. też Alt Hauland 270,325 Sieniawka, zob. też Klein Schönau 246, Stary Sącz 185,337 327 Skarżysko 169 Staszów 188 Skarżysko Kamienna 187 Stokoczin 209 Skrochowice 106 Stryj 184 Sława Śląska, zob. też Schlesiersee 165, Strzegom, zob. też Striegau 82,326 Strzemieszyce 44, 70,89 329 Skorocice 196 Stuttgart 103 Smržovka, zob. też Morchenstern 283, Stutthof 93, 96 320,328 Suchedniów 169 Sobibór 171,173,302 Szadek 142 Sochaczew 170 Szamotuły 141 Sokolec, zob. też Falkenberg 175,326 Szczekociny 86,111,113,255 - 340 -
Trautenau 10,30,55,56,59,60,61, 62, Szopienice 123 Ścinawka Średnia, zob. też Mittelsteine 63,68,120,121,132,186,195,199, 205,221,281,282,299,313,315,329 156,328 Śmieszkowo, zob. też Lache 270,327 Trawniki 173 Środa Śląska, zob. też Neumarkt 268, Trutnov, zob. też Trautenau 10,55,61, 62, 65,66,68,123,281,282,319,328, 328 329 Środula 18,21 Świdnica, zob. też Schweidnitz 37,114, Trübenwasser 59 Trzebień, zob. też Kittlitztreben 44, 131,214,329 Świebodzice, zob. też Freiburg 136,326 119,321 Trzebinia 21, 72,124 Świętochłowice 20 Świętoszów, zob. też Neuhammer 100, Turek 141,142 Tuszyn 140 328 Tannenberg 80,329 Uniejów 142 Tannhausen 149,152,215,253,329 Wadowice 18, 58,59,124,171,196 Tarnowskie Góry 17,21 Waldau 27 Tarnów 108,184,186,254,278 Waldenburg 34,136,138,184,192,197, 255,288,292, 295, ЗОЇ, 311,316 Teheran 93 Wałbrzych, zob. też Waldenburg 136, Temný Důl, zob. też Dunkelthal 59, 292,314,316-322 325 Terezin 5,10,13,57,161,311,315,329 Theresienstadt 161,329 Thomaswaldau 114, 329 Tomaszów 105,267,287 Tomaszów Bolesławiecki 114,329 Toszek 17 Warmsee 91 Warka 142 Warszawa 140,167,170,171,188,219, 224, 244,305,314-316,319,321 Wawer 167 Weißkirchen 218,312,329 Wermsdorf 276 Wiedeń 108 Wieliczka 171 - 341 ֊
Wielkie Łuki 36 Zabłocie 181,235 Wierzchowice, zob. też Hochweiler Zabrze 17 165, 327 Zacléř, zob. też Schatzlar 68,329 Wiesau 26,40,41,127,138,329 Zagórz 196 Włocławek 140,141,143 Zakrze, zob. też Sackisch 155 Włodarz, zob. też Wolfsberg 198 Zalasowa 108 Włoszczowa 170, Zawiercie 17,18,21,36,44,124,196, Wodzisław 170 250 Wohlau 49,50 Ząbkowice 52 Wolbrom 171 Zduńska Wola 166 Wolfsberg 192,198,202,216,280,311, Zembrzyce 117 316,329 Zgierz 141 Wołów, zob. też Wohlau 49,119,329 Zillerthal-Erdmannsdorf 132,138,192, Wrocław, zob. też Breslau 9,24,44,86, 158,316,318,319,320,321,325,327 282,283,301 Zittau 283,286,306,322 Wrocław-Leśnica, zob. też Breslau-Lissa Zwodau 272,274,329 99,304,325 Żagań, zob. też Sagan 44,117,283,329 Wrocław Żerniki, zob. też Neukirch Żory 21 bei Breslau 45,328 Żychlin 142 Wüstegiersdorf 103,149,153,175,176, 192,198,208,215,216,218,279,284, Żyrardów 170 295,296,311,312,328,329 Żywiec 17,21 - 342 -
|
| adam_txt |
Spis treści Wykaz skrótów .5 Wstęp. 7 Rozdział pierwszy Z Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego do KL Gross-Rosen . 17 1. Sytuacja ludności żydowskiej na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim po wybuchu II wojny światowej. 17 2. Praca przymusowa. 22 3. Obozy pracy przymusowej Organizacji Schmelt. 30 3.1. Męskie obozy pracy przymusowej . 35 3.2. Żeńskie obozy pracy przymusowej. 55 3.3. Obozy pracy przymusowej dla kobiet i mężczyzn. 86 3.4. Likwidacja Organizacji Schmelt. 91 Rozdział drugi Obóz koncentracyjny Gross-Rosen . 93 1. Filia KL Sachsenhausen w Gross-Rosen. 93 2. Samodzielny obóz koncentracyjny w latach 1941-1943 . 96 3. Polscy Żydzi w obozie w latach 1941-1943 . 105 4. Przejęcie więźniów i obozów pracy Organizacji Schmelt w 1944 r. 115
Rozdział trzeci Z Kraju Warty i Generalnego Gubernatorstwa do KL Gross-Rosen. 139 1. Sytuacja ludności żydowskiej w Kraju Warty po wybuchu wojny. 139 2. Przez KL Auschwitz do KL Gross-Rosen. 146 3. Polityka niemieckiego okupanta wobec ludności żydowskiej w Generalnym Gubernatorstwie. 166 4. Przez KL Plaszow do KL Gross-Rosen. 174 5. Transporty polskich Żydów z KL Auschwitz do KL Gross-Rosen. 185 Rozdział czwarty Żydzi polscy w KL Gross-Rosen w latach 1944-1945 . 191 1. Praca. 191 2. Warunki bytowe.201
3. Więźniowie funkcyjni . 210 4. Przeniesienia więźniów wewnątrz obozowego systemu . 215 5. Ucieczki. 220 6. Relacje z pozostałymi grupami więźniów. 224 7. Kontakty ze światem zewnętrznym . 228 8. Próby aktywności kulturalnej i religijnej . 236 9. Porody. Choroby. Zgony. 245 Rozdział piąty Rozpad systemu KL Gross-Rosen . 259 1. Ewakuowani więźniowie żydowscy w obozie głównym. 259 2. Likwidacja kolejnych podobozów i marsze ewakuacyjne . 270 3. Ostatnie miesiące funkcjonowania KL Gross-Rosen . 284 4. Wyzwolenie. 289 Zakończenie. 299 Ważniejsze wydarzenia z historii Konzentrationslager Gross-Rosen. 303 Zusammenfassung . 307 Bibliografia. 311
Słownik terminów obozowych występujących w książce. 323 Słownik niemiecko-czeski i niemiecko-polski nazw geograficznych i obozów występujących w tekście . 325 Indeks miejscowości i obozów występujących w tekście . 331 Spis fotografii.343
Zusammenfassung Militärische Niederlage Polens im September 1939 ermöglichte dem Dritten Reich den Anschluss des eroberten Gebietes und die Realisierung der Pläne gegenüber der Bevölkerung. Schon am 7. September 1939 der Chef der Sicherheitspolizei (Sipo) und des Sicherheitsdienstes (SD) Reinhard Heydrich erklärte, dass der Adel, die Geistlichkeit und die Juden in Polen umgebracht werden müssen. Die Elimination dieser Gruppen sollte durch körperliche Liquidation oder Deportation in die Konzentrationslager erreicht werden. Im Fall der polnischen Juden war das Konzentrationslager selten der erste Ort der Verhaftung, und dafür gilt als Beispiel das Konzentrationslager (KL) Gross-Rosen. Nach den deutschen Forschern - I. Sprenger und W. Kumpmann sind durch das System KL Gross-Rosen fast 60 000 Juden, Bürger vieler Länder Europas, vor allem aus Ungarn, Polen und Holland, durchgegangen. Es bedeutet, die Juden machten fast die Hälfte der im KL Gross-Rosen inhaftierten Häftlinge aus. Die Arbeit „Polnische Juden im Konzentrationslager Gross-Rosen" wurde dank dem Ministerium für Kultur und nationales Erbe herausgegeben, das unsere Bedürfnisse durch die Finanzierung der weiteren Stufen des Projekts „Die Steine des Gedächtnisses" verstanden hatte. Dank erworbenen Mitteln wurden die Recherchen in drei wichtigen Archiven möglich: United States Holocaust Memorial Museum in Washington, Yad Vashem - The World Holocaust Remembrance Center in Jerusalem und Bundesarchiv in Ludwigsburg. Dank dem Zugang zu vielen Quellen hatte dieses Projekt die Chancen auf einen Erfolg. Die besprochene Arbeit
hat die chronologisch-problemorientierte Reihenfolge. Zwar sind die polnischen Juden im Konzentrationslager Gross-Rosen das Thema, aber ich habe festgestellt, dass zum Verstehen dieses Themas ein breiteres Kontext notwendig ist. Deswegen beginnt die Arbeit im Jahre 1939, nicht 1940, wann das Konzentrationslager Gross-Rosen gegründet wurde. Aus der Sicht des Forschers war der Weg zum Lager genauso - 307 -
wichtig, als der Aufenthalt im Lager, deshalb ist das erste Kapitel der Bevölkerung in Oberschlesien und Dąbrowa-Becken gewidmet. Das Kapitel beginnt mit der Darstellung der Situation von dortigen Juden nach dem Ausbruch des II. Weltkriegs. Der Weg zum Konzentrationslager führte durch die Zwangsarbeitslager, deshalb wurde diese Frage breiter besprochen. Es ist darin begründet, dass einige von diesen Lagern, die den Teil von Schmelt-Organisation bildeten, der Verwaltung des Konzentrationslegers Gross-Rosen später unterordnet wurden. Im zweiten Kapitel wurden zwei Phasen des Bestehens von Konzentrationslager Gross-Rosen charakterisiert - als das Aussenlager des KL Sachsenhausen und als selbstständiges Konzentrationslager. Die polnischen Juden tauchten im Lager in der zweiten Phase auf. Aber im Jahre 1942 im Zusammenhang mit den Plänen des Judenfreien Reiches wurden sie, ähnlich wie die in allen anderen Konzentrationslagern auf dem Gebiet des DrittenReiches inhaftierten Juden, nach KL Auschwitz transportiert. Nochmals tauchten polnische Juden im KL Gross-Rosen am 1. Oktober 1943 auf, aber nicht im Hauptlager, sondern im neu errichteten Aussenlager Fünfteichen. Seit dieser Zeit nahm die Zahl der polnischen Juden im KL Gross-Rosen schrittweise zu, u. a. dank dem Übernehmen der Häftlinge und der Lager von Organisation-Schmelt, was die Stärke des besprochenen Lagers vergrößerte. Damals tauchten die Frauen zum ersten Mal im Lager auf. Das dritte Kapitel ist den Juden aus Warthegau und aus Generalgouvernement gewidmet. Ich bemühte mich, den Weg der beiden Gruppen zum
Konzentrationslager Gross-Rosen zu schildern. Im Fall der ersten Gruppe führte dieser Weg u.a. durch KL Auschwitz. Im Fall der Juden aus Generalgouvernement waren das Konzentrationslager Plaszow oder KL Auschwitz die letzte Etappe der Lagerwanderung bevor KL Gross-Rosen. Die polnischen Juden im KL Gross-Rosen in den Jahren 1944-1945 lautet der Titel des viertes Kapitels, in dem unterschiedliche Aspekte des Lebens dieser Häftlingsgruppe im Lager besprochen wurden. Der wichtigste Aspekt ist die Arbeit, weil das der Hauptgrund der Inhaftierung im Lager war. Die Lebensbedingungen, die große Bedeutung für die Häftlingen hatten, die Fluchtversuche und der Kontakt mit der Außenwelt oder mit anderen Häftlingsgruppen wurden auch besprochen. Zum interessanten und ungewöhnlichen Aspekt des Lagerlebens gehörten die Proben der kulturellen oder religiösen Aktivität. Ein der schlimmsten Erlebnisse für inhaftierte Frauen war die Geburt. Es gelang, solche Fälle zu bestätigen. Die - 308 -
Krankheiten und die Todesfälle wurden am Ende dieses Kapitels besprochen. Im fünften Kapitel, wie selbst der Titel „Der Zerfall des KL Gross-Rosen" anzeigt, wurden die nächsten Etappe des Zerfalls von Komplex des Konzentrationslagers Gross-Rosen dargestellt. Die tragische Phase der Evakuierungsmärsche, die nicht grundlos als Todesmärsche bezeichnet wurden, ist auch geschildert. Im Fall des KL Gross-Rosen - während wochenlanger Märsche in unmenschlichen Bedingungen sind hunderte Häftlinge ums Leben gekommen. Die letzte erörterte Frage ist die Befreiung der Häftlinge, die Glück im Unglück hatten und nicht evakuiert wurden, sondern bis Ende des Krieges in den Aussenlagern geblieben sind und dort die Freiheit zurückbekommen haben. Nach meiner Beurteilung ermöglicht präsentierte Aufbau der Arbeit, tragi sches Schicksal der polnischen Juden und ihren Weg zum Konzentrationslager Gross-Rosen zu folgen, wo ein Teil von ihnen ein paar Monate des Lebens verbrachte. Seit 1. Oktober 1943 bis zum 8./9. Mai 1945 sind durch das System des Kon zentrationslagers Gross-Rosen mindestens 21 969 Personen jüdischer Nationa lität, die polnische Bürger waren, durchgegangen. So große Zahl der Häftlinge wurde nach KL Gross-Rosen nur wegen eines Grundes eingewiesen: sie galten als billige Arbeitskraft, als - wie sie sich selbst genannt hatten - die Sklaven, die die Entwicklung der deutschen Wirtschaft unterstützt sollten. Es ist eine Tatsache, dass die polnischen Juden, die im KL Gross-Rosen inhaftiert wurden, den Aufenthalt in Gettos, in Zwangsarbeitslagern oder in Konzentrationslagern hinter sich
hatten. Die übermenschliche Arbeit, schlechte Lebensbedingungen, Hungerlebensmittelrationen, Demütigungen, Schlagen durch SS-Männer, Angst um die Verwandten, Todesbewusstsein und Hoffnungslosigkeit - das alles verursachte, dass das Leben im Lager eine Qual war. Die kleinste Geste der Freundlichkeit, die zusätzliche Brotscheibe, das Seifenstück, ein Lied, etwas, was erinnerte, dass eine andere Welt existiert, und was einen Funken zum Leben gab und im Gedächtnis bewahrt wurde. Leider, nicht alle könnten von ihren Erfahrungen erzählen. Viele sind in Lagern oder während tragischer Todesmär sche gestorben. Viele von diesen, die überlebt hatten, stellten ein Zeugnis aus, das wir nicht missachten dürfen.Man kann annehmen, dass das Leben in allen Konzentrationslagern ähnlich verlief. Das ändert die Tatsache nicht, dass die - 309 -
Geschichte von über 20 000 im KL Gross-Rosen inhaftierten polnischen Juden erforscht und erzählt werden sollte. Wie ein der Häftlinge gesagt hatte: „diese Geschichte muss erzählt werden, und wenn diese Geschichte aus Rücksicht auf mein Leid und auf meine Verluste eine bessere Welt für ein menschliches Wesen schaffen lässt [.՛.] lohnt es sich, zu lehren, damit bessere Welt für andere Menschen schaffen Übersetzt von Emilia Kiys - 310 -
Bibliografia Źródła archiwalne Archiwum Muzeum Gross-Rosen Ankiety byłych więźniów Dokumenty obozowe Protokoły przesłuchań świadków w Okręgowych Komisjach Badań Zbrodni Hitlerowskich w Polsce Relacje i wspomnienia byłych więźniów Relacje byłych więźniarek pochodzące z Památník Terezín Wywiady z byłymi więźniami Bundesarchiv Ludwigsburg В162 - dokumenty Centrali Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych Aufklärung von Tötungsverbrechen an Häftlingen des NL Fünfteichen (KZ Groß-Rosen); 1962-1976 Aufklärung von NS-Verbrechen im Lager Wolfsberg (zugehörig zum NL-Komplex Wüstegiersdorf des Konzentrationslagers Groß Rosen, der 1944 für das Bauvorhaben "Riese" im Umfeld von Waldenburg/Schlesien errichtet wurde). Hauptakten; 1944-1977 Ermittlungen gg. E. Hawlik u.A. wg. des Verdachts der Selektion und Tötung weiblicher Häftlinge des NL Parschnitz des Konzentrationslagers Groß-Rosen zwischen Mai 1944 und Mai 1945; 1969-1977 Erschießung von weiblichen Häftlingen des NL Neusalz/Oder des Konzent rationslagers Groß-Rosen während des Evakuierungsmarsches zum Kon zentrationslager Flossenbürg zwischen dem 30.1. und 15.3.1945; 1969-1976 - 311 -
Häftlingstötungen im NL Kratzau I (Konzentrationslager Groß-Rosen) bei Weißkirchen, Kreis Reichenberg, in den Jahren 1944/45 Tötung von Häftlingen der NL Bunzlau I und II (KZ Groß-Rosen) zwischen Sommer 1944 bis Frühjahr 1945, u.a. während des Evakuierungsmarsches; 1950-1977 Tötungen von Häftlingen im NL Kittlitztreben (Konzentrationslager GroßRosen) und auf dem Evakuierungsmarsch nach Buchenwald in den Jahren 1944/45; 1967-1978 Tötung von marschunfähigen Häftlingen des NL Wüstegiersdorf (Konzentra tionslager Groß-Rosen) während des Evakuierungsmarsches im Februar 1945 nach Flossenbürg, Ebensee und Bergen-Belsen; 1945-1977 Tötungen von Häftlingen im NL Bolkenhain (Konzentrationslager Groß-Rosen) 1944/45; 1969-1975 Tötungen von Häftlingen des NL Breslau - Hundsfeld (Konzentrationslager Groß-Rosen); 1964-1976 Tötungen von Häftlingen im NL Kittlitztreben (Konzentrationslager Groß-Rosen) und auf dem Evakuierungsmarsch nach Buchenwald in den Jahren 1944/45 Tötungen von Häftlingen im NL Ludwigsdorf (Frauenlager) bei Wüstegiersdorf (Konzentrationslager Groß-Rosen) im Jahre 1944/45; 1966-1976 Tötungsverbrechen an Häftlingen des NL Christianstadt (KZ Groß-Rosen) 1944/45; 1966-1976 Tötungsverbrechen an Häftlingen des NL Görlitz (Konzentrationslager Groß-Ros- en) einschließlich während der vorübergehenden Evakuierung des Lagers nach Rennersdorf im Februar / März 1945 (1951-1978) Tötungsverbrechen an Häftlingen im NL Hirschberg im Riesengebirge (Konzen trationslager Groß-Rosen) einschließlich während des Evakuierungsmarsches nach Buchenwald im Februar / März 1945; 1964-1975
Tötungsverbrechen an Häftlingen der NL Langenbielau und Peterswaldau (Konzentrationslager Groß Rosen) in den Jahren 1944-1945; 1962-1972 Überprüfung des NL Gräben im Krs. Schweidnitz (Konzentrationslager Groß-Rosen); 1945-2012 Überprüfung des NL Gräflich Röhrsdorf im Krs. Löwenberg / Niederschlesien (Konzentrationslager Groß-Rosen); 1971-1976 - 312 -
Überprüfung des NL Oberaltstadt in Tschechien (Konzentrationslager Groß-Ros en); 1967-1976 Überprüfung des NL Schatzlar im Krs. Trautenau / Reichsgau Sudentenland (Konzentrationslager Groß Rosen); 1969-1975 Fortunoff Video Archive for Holocaust Testimonies Testimonies Instytut Pamięci Narodowej Zbiór ITS Arolsen International Tracing Servise Bad Arolsen Národní Archiv, Praha Okupační vězeňské spisy Rossijskij Gosudarstwiennyj Wojennyj Archiw fond 1409 k fond 1367 United States Holocaust Memorial Museum Ghetto Fighters'House ITS Arolsen Kolekcje byłych więźniów Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie. Missie tot Opsporing van vermiste personen tijdens de bezettingstijd (getuigenverklaringen) Oral History Polski Instytut Źródłowy w Lund Protokoły przesłuchań świadków Yad Vashem - The World Holocaust Remembrance Center Korespondencja Relacje Wspomnienia ֊ 313 -
Żydowski Instytut Historyczny Obozy Relacje i pamiętniki Żydów Ocalałych z Zagłady Źródła drukowane Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej. Zbiór dokumentów, oprać. T. Berenstein, A. Eisenbach, A. Rutkowski, Warszawa 1957. Pamiętniki, wspomnienia Bornstein Ernst Israel, Die lange Nacht. Ein Bericht aus sieben Lagern, Frankfurt am Main, 1967. Gruber-Herszkopf P., Pozostał ból. Wspomnienia o moim życiu w Polsce, Warszawa 2007. Grynfeldowie R. i E., Gwizd życia, Łódź 2005. Hałgas K., Byłem w KL Gross-Rosen i Dyhernfurth. Wspomnienia lekarza-więźnia, Wałbrzych 2010. Kajzer A., Za drutami śmierci, Wałbrzych 2008. Kirschner A., Listy z pudełka. Sekret mojej mamy, Warszawa 2008. Klein F., No Name, No Number. The story ofa Holocaust Survivor, Los Angeles 2002. Klugman A.,. .a droga wiodła przez Łódź, Łódź 2004. Laks A.H., Sender T., O Sobrevivente, Rio De Janeiro 2010. Leyson L., Chłopiec z listy Schindlera, Warszawa 2014. Martin D., Martin R.S., Kiss Every Step. A Survivor's Memoir from the Nazi Holo caust, Charleston 2011. Molenda Z., Tylem zapamiętał, Poznań 2007. Mostowicz A., Żółta gwiazda i czerwony krzyż, Warszawa 1988. Müller-Madej S., Dziewczynka z listy Schindlera, Londyn 1998. Rubin B., Wspomnienia lekarza z Falkenbergu i Ebensee, „Przegląd Lekarski" 1/1968, s. 182-187. Russ D., Uratowała mnie praca, [w:] Dzieci Holocaustu mówią, vol. 3, Warszawa 2008. Schweizer S., Charon Μ., Simons Langer Weg, Frankfurt a. Μ. 2002. Schwerdt O., Schwerdt-Schneller Μ., Als Gott und die Welt schliefen, Regensburg 2013 Selver-Urbach S., Poems
1940-1987,1989. - 314 -
Selver-Urbach S., Through the Window of my Home, Israel 1996. Sokolowski L., Filia obozu Gross-Rosen Bolkenhein, „Przeżyliśmy Gross-Rosen", t. 2, z. 8, Warszawa 1989. Vogler H., Autoportret z pamięci, t. 2, Kraków 1979. Wir konnten die Kinder doch nicht im Stich lassen! Frauen im Holocaust, oprac. B. Distel, Gerlingen 2001. Wspomnienia Rudolfa Hoessa komendanta obozu oświęcimskiego, oprac. ƒ. Sehn, Warszawa 1961. Yahalomi A., Przeżyłem, Będzin 2014. Zyskind S., Skradzione lata, Warszawa 1991. Opracowania Adam A., Die Arbeiterfrage soll mit Hilfe von KZ- Häftlingen gelöst werden, Zwangsarbeit in KZ- Außenlagern auf den Gebiet der heutigen Tschechischen Republik, Berlin 2013. Baranowski J., Zagłada Żydów z getta łódzkiego w kontekście realizacji hitlerowskiej polityki „Endlösung" w Kraju Warty, [w:] Zagłada Żydów z getta łódzkiego: W50. rocznicę likwidacji getta łódzkiego, Łódź 1994, s. 16-25. Borenstein T., Rutkowski A., Prześladowania ludności żydowskiej w okresie hitlerowskiej administracji wojskowej w Polsce (1IX1939 - 26X1939), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego", 1961, nr 39, s. 63-87. Brenner H., Todesmärsche und Todestransporte. Konzentrationslager Groß-Rosen und die Nebenlager, Chemnitz 2015. Brenner H., Ženy v pobočných táborech Flossenbürgu a Gross-Rosenu na českém a moravském území, „Terezínské Studie a Dokumenty", 1999, s. 288-313. Bubeničková R, Kubátová L., Malá L, Tábory utrpěni a smrti, Svoboda 1969. Choptiany G., Hirschberg, [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozial istischen Konzentrationslager, Red. A. Königseder, Hrsg. W. Benz,
B. Distel, Bd. 6, München 2007, s. 346-349. Cybulski В., Ewakuacja więźniów AL Riese do Trautenau - próba rekonstrukcji wydarzeń, Państwowe Muzeum Gross-Rosen 1989. - 315 -
Cybulski В., Podobóz obozu koncentracyjnego Gross-Rosen AL Waldenburg (Wałbrzych), „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", t. 13, Wrocław 1990, s. 301-325. Cybulski B., Żydzi w filiach obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", t. 2, Wrocław 1975, s. 93-128. Czech D., Kalendarium wydarzeń w KL Auschwitz, Państwowe Muzeum w Oświęcimiu-Brzezince 1992. Czernik H., Filie obozu koncentracyjnego Gross-Rosen w Brzegu Dolnym, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", 1.1, Wrocław 1974, s. 191-249. Dąbrowska D., Zagłada skupisk żydowskich w Kraju Warty w okresie okupacji hitlerowskiej, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego", nr 13- 14/1955, s. 123-184. Dolata B., Wyzwolenie Dolnego Śląska w 1945 roku, Wrocław 1985. Dolata B., Wyzwolenie Polski, Warszawa 1971. Dunin T., Filia obozu koncentracyjnego Gross-Rosen w Miłoszycach w powiecie oławskim, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", t. 2, Warszawa-Wrocław, 1975, s. 129-162. Eisenbach A., Hitlerowska polityka zagłady Żydów, Warszawa 1961. Filie obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Informator, Wałbrzych 2008. Gräfe Κ.-H., Podobozy KL Gross-Rosen na terenie Saksonii, [w:] Narody Europy w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1995, s. 89-129. Gruner W., Juden bauen die „Straßen des Führers". Zwangsarbeit und Zwangsar beitslager für nichtdeutsche Juden im Altreich 1940 bis 1943/44, „Zeitschrift für Geschichtswissenschaft" 44/1996, s. 789-808. Gutterman В., A narrow Bridge to Life. Jewish Forcerd Labor and Survival in the Gross-Rosen Camp System, 1940-1945, New York-
Oxford 2007. Gutterman B., A Narrow Bridge to Life. Jewish Slawes in Labor Camps in the Third Reich, Israel 2000. Gutterman B., Życie codzienne Żydów w podobozach KL Gross-Rosen, odzwierciedlone w ich kulturalnej i twórczej działalności, [w:] Narody Europy w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1995, s. 37-57. Gutterman В., Morgenstern N., The Wolfsberg. Labor Camp Machzor, 5705 (1944), Jerusalem 2002. ֊ 316 -
Jagielski S., Psychiczne „galwanizowanie muzułmana", „Przegląd Lekarski", nr 1/1968, s. 106-109. Jagoda Z., Kłodziński S., Masłowski J., Życie kulturalne w obozie oświęcimskim, „Przegląd Lekarski", 1.1,1974, s. 19-39. Jarowicki S., Żydzi w Dzierżoniowie w latach 1930-1960, „Rocznik Dzierżoniowski 1992". Kaczmarek R., Antyżydowska polityka władz niemieckich w rejencji katowickiej, [w:] Zagłada Żydów zagłębiowskich, red. A. Namysło, Będzin 2004, s. 13-31. Kaczmarek R., Górny Śląsk podczas II wojny światowej: między utopią niemieckiej wspólnoty narodowej a rzeczywistością okupacji na terenach wcielonych do Trzeciej Rzeszy, Katowice 2006. Kaczmarek R., Pod rządami Gauleiterów. Elity i instancje władzy w rejencji katowickiej w latach 1939-1945, Katowice 1998. Kaienburg H., Die Wirtschaft der SS, Berlin 2003. Kerski B., Vincenz J., Świadek i historyk. Rozmowy z Arno Lustigerem, Sejny 2009. Kępiński A., Refleksje oświęcimskie, psychopatologia władzy, „Przegląd Lekarski" nr 1/1967, s. 52-60. Kłodziński S., Laboratorium Instytutu Higieny SS w Oświęcimiu. Bulion z mięsa ludzkiego, „Przegląd Lekarski", nr 1/1969, s. 69-71. Kobielec A., Dyhernfurth II (Brzeg Dolny), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 282-286. Kobielec A., Filia obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Arbeitslager Brünnlitz, Wałbrzych 2009. Kobielec A., AL Friedland -filia KL Gross-Rosen w Mieroszowie, Wałbrzych 2014. Kobielec A., Losy więźniów transportu płaszowskiego z 16 października 1944 r. w świetle
dokumentów zgromadzonych w Archiwum Muzeum Gross-Rosen, [w:] Płaszów odkrywanie, Kraków 2016, s. 47-71. Konieczny A., AL Bunzlau I i AL Bunzlau II - filie KL Gross-Rosen w Bolesławcu, Wałbrzych 2004. Konieczny A., Das KZ Gross-Rosen in Niederschlesien, [w:J Die nationalsozialistischen Konzentrationslager - Entwicklung und Struktur, wyd. U. Herbert, K. Orth, C. Dieckmann, Bd. I, Göttingen 1998, s. 309-326. - 317 -
Konieczny A., Egzekucje w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", t. 4, Wrocław 1979, s. 215-253. Konieczny A., Ewakuacja obozu koncentracyjnego Gross-Rosen w 1945 r., „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", t. 2, Wrocław 1975, s. 163-189. Konieczny A., KL Gross-Rosen, hitlerowski obóz koncentracyjny na Dolnym Śląsku 1940-1945, Wałbrzych 2006. Konieczny A., Kobiety w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen w latach 1944-1945, „Studia Śląskie", Seria nowa, t. 40, Wrocław 1982, s. 55-112. Konieczny A., Komendanci obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", 1.19, Wrocław 1996, s. 189-203. Konieczny A., Nowe dokumenty o egzekucjach w Gross-Rosen, „Acta Universitatis Wratislaviensis", որ 642, Wrocław 1982, s. 145-162. Konieczny A., Podobóz Aslau w systemie pracy przymusowej więźniów KL Gross-Rosen, [w:] Wykorzystanie niewolniczej pracy więźniów KL Gross-Rosen przez III Rzeszę, Wałbrzych 1999, s. 33-46. Konieczny A., Przymusowe zatrudnienie ludności żydowskiej na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1939-1945, msp w zbiorach MGR. Konieczny A., Przeniesienia więźniów z podobozu Riese do KL Auschwitz-Birkenau w 1944 r., „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", t. 10, Wrocław 1986, s. 293-316. Konieczny A., Rola Organizacji Schmelt w eksploatacji żydowskiej siły roboczej na Śląsku, [w:] Zagłada Żydów zagłębiowskich, red. A. Namysło, Będzin 2004, s. 32-37. Konieczny A., Stan badań nad numeracją więźniów w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen, „Studia Śląskie", 36, Opole
1979, s. 156-189. Konieczny A., Szpitał obozowy w Kolcach dla więźniów AL Riese w świetle nowych dokumentów, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", t. 12, Wrocław 1987, s. 155-177. Konieczny A., Uwagi o korespondencji więźniów KL Gross-Rosen, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", t. 27, Wrocław 2004, s. 401-428. Konieczny A., Uwagi o podobozie KL Sachsenhausen, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskim, t. 9,1985, s. 367-390. - 318 -
Konieczny A., Więźniowie żydowscy w KL Gross-Rosen w latach 1941-1942, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", t. 21, Wrocław 1998, s. 401-428. Konieczny A., Wykorzystanie więźniów KL Gross-Rosen w przemyśle zbrojeniowym, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", t. 23, Wrocław 2000, s. 363-382. Konieczny A., Z księgi zmarłych szpitala obozowego w Kolcach, „Przegląd Lekarski", nr 1/1986, s. 101-105. Konieczny A., Żydowski obóz pracy przymusowej w Jeleniowie z lat 1943-1944 (ZAL Gellenau), „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", t. 22, Wrocław 1999, s. 411-426. Konopka S., Rewir w Gross-Rosen (Fragment z pamiętnika), „Polski Tygodnik Lekarski", nr 2/1946. Kotarba R., Niemiecki obóz w Płaszowie 1942-1945, Kraków 2009. Kryl Μ., Chládková L., Pobočky koncentračního tábora Gross-Rosen ve Ináfských závodech Trutnovská za nacistické okupace, Trutnov 1981. Kryl Μ., Rudorff A., Gabersdorf (Libeč), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 303-305. Kryl Μ., Rudorff A., Ober Altstadt (Horní Staré Město), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 407-410. Księga zmarłych więźniów KL Gross-Rosen, cz. 1, oprac. G. Choptiany, Wałbrzych 1992. Kunert A.K., Friszke A. (red.), Żegota. Rada Pomocy Żydom 1942-1945, Warszawa 2002. Lemiesz W., Miejsca martyrologii na Ziemi Lubuskiej, Poznań 1969. Libionka D., Zagłada Żydów w Generalnym
Gubernatorstwie, Lublin 2017. Lozoviuková-Kočová К., Rudorff A., Kratzau I (Chrastava-Bily Kostel), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 364-367. Łuczak C., Polityka ekonomiczna Trzeciej Rzeszy w latach drugiej wojny światowej, Poznań 1982. Łuczak C., Polska i Polacy w drugiej wojnie światowej, Poznań 1993. Łukaszkiewicz Z., Gross-Rosen, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce", t. 8, Warszawa 1956, s. 77-104. - 319 -
Majak W., Przesyłki, które pomagały przetrwać, Wałbrzych 1987. Majewski R., Dołny Śląsk 1945. Wyzwolenie, Wrocław 1982. Małek A., Obywatełe ZSRR w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2008. Małek A., Praca w systemie KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2003. Małek A., Wrocławskie filie KL Gross-Rosen (1942-1945), Wałbrzych 2004. Małek A., Rudorff A., Morchenstern (Smržovka), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 395-396. Marszałek ƒ., Obozy pracy w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939-1945, Lublin 1998. Namysło A., Centrala Żydowskich Rad Starszych na Wschodnim Górnym Śląsku, [w:] Zagłada Żydów zagłębiowskich, red. A. Namysło, Będzin 2004, s. 38-62. Namysło A., Praca przymusowa jako jedna z metod rozwiązania „problemu żydowskiego" na obszarze Ostoberschlesien w okresie okupacji niemieckiej (na przykładzie Sosnowca), [w:] Żydzi na Górnym Śląsku i Zagłębiu Dąbrowskim Histońa, kultura, zagadnienia konserwatorskie, red. D. Rozmus, S. Witkowski, Kraków 2011, s. 75-91. Olszyna R., KL Langenbielau, „Fołks-Sztyme" nr 34,26.08.1978, s. 11-12. Orski Μ., Przedsiębiorstwa SS i firmy prywatne - najemcy siły roboczej obozu koncentracyjnego Stutthofw latach 1939-1945, Gdańsk 2001. Otto R., Biesnitzer Grund [aka Görlitz], [w:] Encyklopedia of camps and ghettos, 1933-1945, vol. I, ed. G.P. Megargee, The United States Holocaust Memorial Museum, Bloomington and Indianopolis, 2009, s. 708-709. Rączy E., Zagłada Żydów w dystrykcie krakowskim w latach 1939-1945, Rzeszów 2014. Robinson B.,
Zbrodnie popełnione w obozach „Organizacji Schmelt" w świetle wspomnień więźniarek, [w:] Wykorzystanie niewolniczej pracy więźniów KL Gross-Rosen przez III Rzeszę, Wałbrzych 1999, s. 105-138. Rudorff A., Arbeit und Vernichtung reconsidered: Die Lager der Organisation Schmelt für polnische Jüdinnen und Juden aus dem annektierten Teil Ober schlesiens, Sozial. Geschichte Online, 7 (2012), S (http://www.stiftung-so- zialgeschichte. de). - 320 -
Rudorff A., Birnbäumel (Gruszeczka), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nation alsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 237-239. Rudorff A., Christianstadt (Krzystkowice), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 270-275. Rudorff A., Frauen in den Außenlagers des Konzentrationslagers Groß-Rosen, Berlin 2014. Sawicka В., Fünfteichen (Miłoszyce koło Wrocławia), [w:] Der Ort des Terrors. Ges chichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 295-301. Sawicka В., Kittlitztreben (Trzebień), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nation alsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. König seder, Bd. 6, München 2007, s. 360-363. Sawicka В., Ludwigsdorf (Ludwikowice Kłodzkie), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 383-385. Sawicka В., Transporty do KL Gross-Rosen z więzień hitlerowskich w okupowanej Polsce, [w:] Narody Europy w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1995, s. 9-32. Schmidt Μ., „Das sind Sachen, von denen man sich nicht befreien kann". Margit Schultz. Erinnerungen an Auschwitz und Peterswaldau, [w:] Wir konnten die Kinder doch nicht im Stich lassen! Frauen im Holocaust, Hrsg. B. Distel, Gerlingen 2001, s. 70-104. Schmidt Μ., Peterswaldau (Pieszyce), [w:] Der Ort des
Terrors. Geschichte der nation alsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. König seder, Bd. 6, München 2007, s. 416-420. Skotnicki В., Oskar Schindler w oczach uratowanych przez siebie krakowskich Żydów, Kraków 2007, s. 416-420. Sofsky W., Ustrój terroru: obóz koncentracyjny, Warszawa 2016. Sprenger L, Groß-Rosen. Ein Konzentrationslager in Schlesien, Köln 1996. Sprenger L, Kumpmann W., Groß-Rosen-Stammlager, [w:] Der Ort des Terrors. Ges chichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 195-221. - 321 -
Steinbacher S., „Musterstadt" Auschwitz Germanisierungspolitik und Judenmord in Ostoberschlesien, München 2000. Strzelecki A., Deportacja Żydów z getta łódzkiego do KL Auschwitz i ich zagłada. Opracowanie i wybór źródeł, Oświęcim 2004. Strzelecki A., Zagłada Żydów z Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz, Oświęcim 2014. Sula D., Arbeitslager Riese. Filia KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2003. Sula D., Filie KL Gross-Rosen (wybór artykułów), Wałbrzych 2001. Sula D., Fürstenstein (Książ), [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozial istischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Bd. 6, München 2007, s. 301-303. Sula D., Lärche, [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konz entrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 372-373. Sula D., Losy nieewakuowanych więźniów obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, Wałbrzych 2014. Sula D., Szkice z historii Konzentrationslager Gross-Rosen, Wałbrzych 2019. Sula D., Życie kulturalne i religijne więźniów w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2007. Sula D., Rudorff A., Zittau, [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozial istischen Konzentrationslager, Hrsg. W. Benz, B. Distel, Red. A. Königseder, Bd. 6, München 2007, s. 470-473. Szternfinkiel E., Zagłada Żydów Sosnowca, Katowice 1946. Weiss H. F., Reichsautobahnlager Geppersdorf (Upper Silesia), 1940-1942, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka", R. 67 (2012), nr 1, s. 49-66. Z historii Jeleniej Góry i regionu. Stała wystawa, red. K. Kułakowska, Jelenia Góra, Muzeum Karkonoskie, 2012. Ziółkowska A., Obozy pracy
przymusowej dla Żydów w Wielkopolsce w latach okupacji hitlerowskiej (1941-1943), Poznań 2005. - 322 ֊
Indeks miejscowości i obozów występujących w tekście Aleksandrów 141 Berlin 11, 29,44,52,156,187,197, 219, 252,289, 290,300,315, 317,321 Altenhein 27 Alt Hauland 270,325 Bernartice, zob. też Bernsdorf 56, 325 Annaberg 27,35,36,38,42,91,92,329 Bernburg 101,108,303 Arnau 56,325 Bernsdorf 56,57,58,121,125,138,192, 193,220,231,238,248,253, ЗОЇ, 305, Auenrode 27,325 325 Auschwitz 13-15, 22,34,35, 63, 65, 70, 73,87,91,96, 98,99,101,104,110, 111, 112,115,122,123-125,128,131, 133,135,146-148,150,152-163, 165,166,172,175,182,183,185-189, Będzin 17,18,21, 22,37,40,41, 45,46, 50,51,58-60,81,85,88,89,90,118, 119,123,124,128,196,213, 237, 254, 315,317,318,320 203,211,213, 217,218,221,245, 247, Biała 17, 20,47,122,125 249-252,255, 259-262,271, 278,288, Białystok 171,295 299,300,302,304,305,308,316,318, Bielawa, zob. też Langenbielau 39,80, 321,322 103 Bad Charlottenbrunn 149,325 Bielawa Górna, zob. też Oberlangen- Bad Kudowa 155,325 bielau 38,328 Bad Warmbrunn 189,218,252, 253, Bielitz 77,197,325 255,286,300 Bielsko 18,20, 21, 77,325 Bausnitz 64,325 Bielsko-Biała 17 Bautzen 272,277 Bielszowice 235 Bełżec 171, 302 Bila Voda, zob. też Mährisch Weiss Bergen-Belsen 246, 267,269,271, 273, wasser 287,327 275,281, 312 - 331 -
Bily Kostel, zob. też Kratzau 218,319, Brünnlitz 9,10,180,181,182,183,184, 192,194,209,210,229,235,288,296, 329 300,317 Birkenau 13,146,148,156,188,218, 251,260,262,273,318,325 Brzeg Dolny, zob. też Dyhernfurth 31, 48,115,316,317,326 Birnbäumel 165,166,192,204,223,227, 266,267,300,321,325 Brzeziny 142 Bistrai 27, 325 Buchenwald 8,78,96,99,109, НО, 184, 261,262,269,277,278,281,299,312 Blachownia, zob. też Blechhammer 32, 325 Bukolowo, zob. też Kurzbach 165,327 Blechhammer 32,40,46,68, 71, 77, 79, Bunzlau 10,26,40,41,42,43,44,57, 81,86,262,266,325 126,127,128,138,192,206,217,219, 239,275,276,277,300,312,317,325 Bliżyn 187 Bogumin 21 Bydgoszcz 139 Bolimów 170 Bytom 17 Bolkenhain 77,78,177,192,200,220, Celle 273, 227,255,278,300,312, Chebu 273 Bolków, zob. też Bolkenhain 77,177, Chełmno nad Nerem 143,145,302 Borysław 185,187,246, Chełmsko Śląskie, zob. też Schömberg Lan 281,282,329 Brande 26,325, Braunau 325, Chemnitz 11,315 Breslau 23,24,26,27, 29,32 Chorzów 17,20,21 Breslau-Hundsfeld 158,192,230,245, Chrastavá, zob. też Kratzau 187,319, 327 257, 267,269,325 Breslau-Lissa 45, 99,103, 304,325 Christianstadt 10,130,158,159,192, 193,202,218,227,244,272,273, 275, Breslau-Stabelwitz 40,325 Brnënec, zob.też Brünnlitz 181,325 300,312,321,325 Chrzanów 17,18,19,21,38,57,58, 59, Brno 288, 60, 61,68, 70, 81, 86,88,89, 90,116, Broumov, zob. też Braunau 325 124,196,241,248 ֊ 332 ֊
Falkenberg 26,64,175,192,203,229, Cieplice-Zdrój, zob. też Bad Warm 280,314, 326 brunn 218,325 Cieszyn 17,18,21 Faulbrück 34,36,38,39,79,81,131, 134,135,138,199,326 Czeladź 81 Częstochowa 39,119,169,170,196 Flösingen 26, 326 Dachau 8,98,101,105,109,110,269, Flossenbürg 8,96,178,269,271,272, 274,275, 280,311, 312,315 285, 299,306 Dąbrowa 22,80,88,119,196,221, 308 Frankfurt nad Odrą 141,314,314 Dąbrowa Górnicza 18,47, 79,80,119, Freiburg 34,134,136,137,326 292 Freiwaldau 119,326 Dobrudża 21 Friedendorf 270,326 Dörfles 27 Friedland 10,160,161,192,258,280, Dörnhau 154,341 Dresden 277 Drezno 257,274 286,289,292,300,317,326 Fünfteichen 14,51,110,113,114,125, 126,162,192,193,203,204,206,207, 208,211,212,216,217,224,225,228, Drohobycz 184,185,187, 231,237, 249,253,254,263,264,265, Dunkelthai 59,325, 269,270,301,304,306,308,311,321, Dvůr Králové 282, 326 Dyhernfurth 31,48,49,50,115,117, Fürstenstein 216, 279,322 138,192,224, 225,237, 267, 300,305, Gabersdorf 58,59, 61, 64,121,124,138, 314,317,326 192,196, 301,305,319, 326 Dzierżoniów, zob. też Reichenbach 38, Gablonz 282, 326 103,284,317,329 Egelsdorf 84,326 Eichthai 35,36, Gdańsk 20,320 Gebhardsdorf 186,187,192,233,251, 279,301, 326 Erlenbusch 223,286,293,326, Gellenau 80,81,133,319,326 Essen 103, Geppersdorf 57, 64, 68,85, 286,322, Eule 175,326 326,333 - 333 -
Giebułtów, zob. też Gebhardsdorf 186, Gräditz 36,37,38,39,88,326 326 Gräflich-Röhrsdorf 326 Gieszcze Puste 296,332 Grodziec 142 Glatz 50,156,249,326 Grodziszcze, zob. też Gräditz 36,326 Gliwice 17,32,54, Gross Masselwitz 26,42,326 Głogówek 328 Gross-Rosen 8-15,17-19,27, ЗО, 32, Głowno 170 34,35,41,44,48,49, 78,91,93-108, Głubczyce 295 110-117,119-122,124,125,127-132, 135,136,138,139,143-146,148,149, Głuszyca, zob. też Wüstegiersdorf 103, 152,154,158,159,162,163,165,166, 175,295,329 174,176-189,191-193,197,199-201, Głuszyca Górna, zob. też 203,205,206,208,211,214,220,221, Oberwüstegiersdorf 153,328 223,224,225,228-230,233,237,239, 241-249, 252, 254,255-265,267-270, Gniezno 140 278,279,284,286,290,299,300, Gogolin 26,50,82,89 302-311,314-323,326,341 Golleschau 362 Gross Sarne 26,326 Goleszów, zob. też Golleschau 63,326 Groß Paniov 40 Gorzanów, zob. też Grafenort 287,326 Groß Pogul 119,326 Goslau 42,326 Groß-Werther 283 Gozdnica, zob. też Freiwaldau 119,326 Grójec 170 Góra św. Anny, zob. też Sankt Anna Gruszeczka, zob. też Bimbäumel 165, berg 35,91,329 321,325 Görlitz 46,118,160,161,162,177,192, 195,206,217,234,243,257,276,277, 283,284,287,290,300, ЗОЇ, 312,320, 130,138,192,204,205,214,240,250, 257,271,272,301,326 341 Grünheide 26,327,192,233,239,244 Grabina, zob. też Gräben 82,326 Güntersdorf 26 Grafenort 287,291,292, 326 Gräben 82,131,138,192,193,213,219, 221, 236, 240,275,301,312, 326 Grünberg 10, 73, 74, 77, 78,118,128, Halbstadt 145,163,164,247,298,301, 237 - 334 -
Hamburg 160,164 Jeleniów, zob. też Gellenau 80,319,326 Hannsdorf 26,60,61,62,327 Jędrzejów 170 Hanušovice, zob. też Hannsdorf 61, 327 Jiřetin pod Jedlovou, zob. też Sankt Georgenthal 279,329 Hartmannsdorf 286,327 Jodłownik, zob. też Tannenberg 80,329 Helmbrechts 271,272 Johannsdorf 26,327 Hermannsdorf 26 Kaczmarka, zob. też Kretschamberg 22,327 Hirschberg 34,46,47,57,85,119,120, 138,163,192,193,200,218,232,254, Kalisz 139,155,158 255,278,301,312,315,327 Kalná Voda, zob. też Trübenwasser 59, Hochweiler 165,327 329 Horni Maršov 59,325 Horní Staré Město 59,319 Kaltwasser 148,151,152,192,198, 212, 213,215,216,240,252 Inowrocław 139,140, Kalwaria 333 Jablonec, zob. też Gablonz 282,326 Kamienna Góra, zob. też Landeshut 77,327 Jałta 93 Karlsruhe 333 Janinagrube 262 Karwina 21 Jannowitz 275,327 Janowice Wielkie, zob. też Jannowitz 275,327 Katowice 17,21,317,322 Kielce 261 Jauer 84,327 Kiemozja 170 Jawor, zob. też Jauer 84,327 Kilonia 103 Kittlitztreben 44,117,118,119,138,192, 200,208,213, 217, 221,239,249,277, Jedlina-Zdrój, zob. też Bad Charlotten301,312, 321,327 brunn 149,325 Klecina, zob. też Klettendorf 86,327 Jedlinka, zob. też Tannhausen 152,329 Kłeck 140 Jelenia Góra, zob. też Hirschberg 47, Klein Mangersdorf 26,34,327 218,319,322,325,327 Jaworzno 18,328 - 335 ֊
Klein Schönau 246,327 Kurzbach 165 Klettendorf 34,79,86,87,88,89,126, Kutno 142 134,136,137,327 Lache - 270,327 Kłobuck 35,73,74,222 Lamsdorf 100,327 Kłodzko 50,156,326 Landeshut 76,77, 78,79,222,295,327 Kochanowice 26 Langenbielau 38,39,80,81,82,103, Kolce, zob. też Dörnhau 152,325,341 127,132,133,134,135,138,158,184, Koło 141,142 189,192,199,209,213,214,221,230, 234,235,237,250,284,285,291,292, Konin 140,142 295,301,312,320,327 Kotzenau 26,327 Laskowice 50 Kowale Pańskie 142 Lärche 151,216,248,279,322 Kraków 7,23,24,31,33,69,106,111, 114,125,170,173,174,179,181,184, Liebau 186,192,233, ЗОЇ, 327 185,216,235,297,315,317,319,320, Libeč, zob. też Gabersdorf 58,319,326 321 Liegnitz 128,327 Kratzau 182,188,192,218,219,229, Lindenhain 26,327 230,233,246,247,279,289,297,301, Lipiny 20,88 312,319,327 Lipsk 276,281 Kretschamberg 44,327 Litzmannstadt 15,143,144,145,146, Krościenko 254 147,148,155,165,227,305,327 Krośniewice 142 Löwenberg 84,312,327 Królewska Huta 17,83 Lubawka, zob. też Liebau 186,327 Krzepice 117,123,322,325 Lublin 95,140,170,172,187,188,303, Krzystkowice, zob. też Christianstadt 159,321,325 319,320 Lubliniec 17,21 Książ, zob. też Fürstenstein 216,326 Lubotyń 142 Kudowa-Zdrój, zob. też Bad Kudowa Ludwikowice, zob. też Ludwigsdorf 80,155, 325,326 89,90,321,135 Kunnerwitz 283,284 ֊ 336 -
Ludwigsdorf 34,89,90,134,135,138, Märzbachtal 192,198,328 192,194,195,250,287,292, ЗОЇ, 312, Merzdorf 77,138,155,192,214,222, 321,327 247,301,328 Lund 5,13,69,131,313, Meziměstí, zob. też Halbstadt 163,327 Lwówek Śląski, zob. też Löwenberg Mielec 171 84,327 Mieroszów, zob. też Friedland 10,160, Łambinowice, zob. też Lamsdorf 100, 258,317,326 327 Mikołów 18,21 Łaziska Górne, zob. też Oberlasitz 32, Milicz, zob. też Militsch 266,328 328 Łąka/Wizów, zob. też Wiesau 40,329 Militsch 266,328 Miłoszów, zob. też Hartmannsdorf Łęczyca 142 286,327 Łowicz 170 Miłoszyce, zob. też Fünfteichen 9,110, Łódź 82,83,139,140,141,142,143,144, 145,146,152,155,156,158,159,160, 161,162,165,166,186,187,193,198, 316,321, 326 Mittelbau 269,276,192, 202,216,218, 219,222,233,245,247, Mittelbau-Dora 283 266,272,283,314,327 Majdanek 78,173 Mittelsteine 156,157,194, 201, 210, 214, 227, 233, 242, 243, 248, 249, · 287, ЗОЇ, 328 Mangersdorf 26, 34,42,327 Marciszów, zob. też Merzdorf 77, 328 Mladé Buky 59 Mława 209 Mariańskie Łaźnie 273 Modrzejów 18,21,264 Marienbad (Svatava) 273 Markstädt 34,36,40,45, 50, 51,52,53, Morchenstern 283,320,328 54,55, 74, 79, 111, 113,125,126,127, Mościsko, zob. też Faulbrück 38,326 138,162,206, 217,327 Mroczkowice, zob. też Egelsdorf 84 Maślice Wielkie, zob. też Gross Massel Mrzygłów 111, 113 witz 55, 326 Mysłakowice, zob. też Zillertal-Erd Mauthausen 8, 96, 98,110,178, 269, 281 mannsdorf 85,329 Mährisch Weisswasser 287,327 - 337 ֊
Mysłowice 18,21 Ohlau 269 Myszków 111, 249 Olkusz 17,21,41,57,276 Nadwórna 171 Olszyniec, zob. też Erlenbusch 223,326 Natzweiler 96 Oława, zob. też Ohlau 269,328 Neu-Dachs 262,328 Opawa 106 Neuengamme 95,96,101 Oppeln 26,328 Neudorf-Waldbruecken 27, 328 Oranienburg 95,98,181 Neuhammer 100,328 Ornontowitz 27,328 Neukirch 34,44,45,46,120,328 Ostrowiec 169,186,187,247,279, Neusalz 10,57, 69, 70, 72, 73, 74,130, Oświęcim, zob. też Auschwitz 18,21, 138,192,200,222, 232,236,241,250, 35, 43,46, 57, 59, 61, 63, 65, 69, 91, 255,273,274, ЗОЇ, 311,328 118,124,134,150,156,162,183, 186,196,252,253,262,277,316, Neustad 76, 77,295,328 317,322,325 Niederkirch 27,52 Ottmuth 27,34,47,50,68,328, Nisko 20 Pabianice 142,155 Nowa Sól, zob. też Neusalz 69,328 Parschnitz 55,59,61-66,68,121-124, Nowy Targ 176 138,186,192,196,199,201,202,203, Ober Altstadt 55,56,59,60, 61,68,121, 205,215,218,219,222,227,229,240, 122,124,138,189,192,195,205,222, 235,245,247,255,296,298,301,305, 319,328,341 Oberglogau 134,328 Ober Hohenelbe 328 Oberlangenbielau 38,328 Oberlasitz 32,328 Oberwüstegiersdorf 153, 280 247,249, 297,301,305,311,328 Parzymiechy 71, 92,134 Pełcznica, zob. też Polsnitz 103,328 Peterswaldau 58,78,79,80,127,138, 192,199,204,231,237,241,242,291, 292,301,312,321,328 Pieszyce, zob. też Peterswaldau 78, 321,328 Oborniki 141 Pilica 39,69, 72 Oels 49,328 Piotrków 169 - 338 ֊
Radom 140,169,170,186,188,190,204, Piotrków Trybunalski 169 Plaszow 15,172,173,174,176,178,179, 261,304 181,182,183,184,185,185,244,299, Radomsko 63,169,196,217,278 300,301,305,308 Raków 170 Pniewy 141 Ramenberg 151,328 Poczdam 93 Ratibor 32,328 Pogalewo Wielkie, zob. też Groß Pogul Rattwitz 50,304,329 119,326 Rauscha 219,329 Polsnitz 103,328 Ravensbrück 8,110,121,129,146 Poniatowa 173 Reichenau 269,270,278,306,329 Poręba 23, 63 Reichenbach 34,36,38,39,80,81,103, Pořiči, zob. też Parschnitz 61,62,63,65, 66,123,328 Posen 139,328 Poznań, zob. też Posen 20,139,141, 142,144, 283,314,319,322,328 Praga 13,128,288,290 Prudnik 77,328 Pruszków 170,305 133,284,285,291,329 Reichwald 49,50,329 Rennersdorf 283,312 Rogau 26,329 Rogoźnica, zob. też Gross-Rosen 93, 326 Ropczyce 171 Rozwadów 171,176 Przedbórz 170 Rożnów 169 Przybyszów 165,328 Przysucha 111 Röhrsdorf 84,85,136,138,192,279, ЗОЇ, 312 Pszczyna 17,21 Ruda Śląska 235 Puławy 169,187 Ruszów, zob. też Rauscha 219,329 Pürschkau 165,192,202,328 Rybnik 17,21,40 Rabka 184 Rychnov 269,306,329 Racibórz 32,295,328 Rzgów 142 - 339 -
Sachsenhausen 14,93,94,95,96, Sonneberg 184 105-108,110,146,299,308,318 Sosnowiec 17-9,21-25,27,29,30,34, Sackisch 155,192,219,257,289,296, 35,41,42,43,45,46,47,50,56-66, ЗОЇ, 329,303 68, 69, 70, 71, 73, 74, 77, 78,80-83, 85,87,89, 90, 91,114,115,117,120, Sagan 44, 79,117,118,230,329 122-125,128,133,185,196, 213,218, Sakrau 26,34,88,329 219,225, 247,253,255, 264,268,275, Sankt Georgenthal 279,329 276,320 Schatzlar 68,69,121,138,192,289,298, Sowina, zob. też Fule 175,326 301,305,313, 329 Spokojna, zob. też Friedendorf 270,326 Schlesiersee 10,165,192,194,202,204, St. Annaberg 27,34-36,38,42,91,329 209, 228,270-272,301,329 Stalowa Wola 176,177 Schotterwerk 153,192,197,239,245, Stanisławów 171 280,294 Schömberg Lan 281,329 Stará Paka 281 Schweidnitz 37,49,312,329 Starachowice 169 Sędziszów 171 Stary Jaromierz, zob. też Alt Hauland 270,325 Sieniawka, zob. też Klein Schönau 246, Stary Sącz 185,337 327 Skarżysko 169 Staszów 188 Skarżysko Kamienna 187 Stokoczin 209 Skrochowice 106 Stryj 184 Sława Śląska, zob. też Schlesiersee 165, Strzegom, zob. też Striegau 82,326 Strzemieszyce 44, 70,89 329 Skorocice 196 Stuttgart 103 Smržovka, zob. też Morchenstern 283, Stutthof 93, 96 320,328 Suchedniów 169 Sobibór 171,173,302 Szadek 142 Sochaczew 170 Szamotuły 141 Sokolec, zob. też Falkenberg 175,326 Szczekociny 86,111,113,255 - 340 -
Trautenau 10,30,55,56,59,60,61, 62, Szopienice 123 Ścinawka Średnia, zob. też Mittelsteine 63,68,120,121,132,186,195,199, 205,221,281,282,299,313,315,329 156,328 Śmieszkowo, zob. też Lache 270,327 Trawniki 173 Środa Śląska, zob. też Neumarkt 268, Trutnov, zob. też Trautenau 10,55,61, 62, 65,66,68,123,281,282,319,328, 328 329 Środula 18,21 Świdnica, zob. też Schweidnitz 37,114, Trübenwasser 59 Trzebień, zob. też Kittlitztreben 44, 131,214,329 Świebodzice, zob. też Freiburg 136,326 119,321 Trzebinia 21, 72,124 Świętochłowice 20 Świętoszów, zob. też Neuhammer 100, Turek 141,142 Tuszyn 140 328 Tannenberg 80,329 Uniejów 142 Tannhausen 149,152,215,253,329 Wadowice 18, 58,59,124,171,196 Tarnowskie Góry 17,21 Waldau 27 Tarnów 108,184,186,254,278 Waldenburg 34,136,138,184,192,197, 255,288,292, 295, ЗОЇ, 311,316 Teheran 93 Wałbrzych, zob. też Waldenburg 136, Temný Důl, zob. też Dunkelthal 59, 292,314,316-322 325 Terezin 5,10,13,57,161,311,315,329 Theresienstadt 161,329 Thomaswaldau 114, 329 Tomaszów 105,267,287 Tomaszów Bolesławiecki 114,329 Toszek 17 Warmsee 91 Warka 142 Warszawa 140,167,170,171,188,219, 224, 244,305,314-316,319,321 Wawer 167 Weißkirchen 218,312,329 Wermsdorf 276 Wiedeń 108 Wieliczka 171 - 341 ֊
Wielkie Łuki 36 Zabłocie 181,235 Wierzchowice, zob. też Hochweiler Zabrze 17 165, 327 Zacléř, zob. też Schatzlar 68,329 Wiesau 26,40,41,127,138,329 Zagórz 196 Włocławek 140,141,143 Zakrze, zob. też Sackisch 155 Włodarz, zob. też Wolfsberg 198 Zalasowa 108 Włoszczowa 170, Zawiercie 17,18,21,36,44,124,196, Wodzisław 170 250 Wohlau 49,50 Ząbkowice 52 Wolbrom 171 Zduńska Wola 166 Wolfsberg 192,198,202,216,280,311, Zembrzyce 117 316,329 Zgierz 141 Wołów, zob. też Wohlau 49,119,329 Zillerthal-Erdmannsdorf 132,138,192, Wrocław, zob. też Breslau 9,24,44,86, 158,316,318,319,320,321,325,327 282,283,301 Zittau 283,286,306,322 Wrocław-Leśnica, zob. też Breslau-Lissa Zwodau 272,274,329 99,304,325 Żagań, zob. też Sagan 44,117,283,329 Wrocław Żerniki, zob. też Neukirch Żory 21 bei Breslau 45,328 Żychlin 142 Wüstegiersdorf 103,149,153,175,176, 192,198,208,215,216,218,279,284, Żyrardów 170 295,296,311,312,328,329 Żywiec 17,21 - 342 - |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Sula, Dorota ca. 19./20.Jh |
| author_GND | (DE-588)1175516260 |
| author_facet | Sula, Dorota ca. 19./20.Jh |
| author_role | aut |
| author_sort | Sula, Dorota ca. 19./20.Jh |
| author_variant | d s ds |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV047234673 |
| ctrlnum | (OCoLC)1243070686 (DE-599)DNB122787135X |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>02914nam a2200553 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV047234673</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20220707 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">210413s2020 pl a||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="015" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">21,A12</subfield><subfield code="2">dnb</subfield></datafield><datafield tag="016" ind1="7" ind2=" "><subfield code="a">122787135X</subfield><subfield code="2">DE-101</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788389824325</subfield><subfield code="c">Broschur</subfield><subfield code="9">978-83-89824-32-5</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1243070686</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)DNB122787135X</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="044" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">pl</subfield><subfield code="c">XA-PL</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="8">1\p</subfield><subfield code="a">940</subfield><subfield code="2">23sdnb</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Sula, Dorota</subfield><subfield code="d">ca. 19./20.Jh.</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1175516260</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Żydzi polscy w Konzentrationslager Gross-Rosen</subfield><subfield code="c">Dorota Sula</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Wałbrzych</subfield><subfield code="b">Muzeum Gross-Rosen</subfield><subfield code="c">2020</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">343 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen, 1 Faltkarte</subfield><subfield code="c">24 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Deutsche Zusammenfassung</subfield></datafield><datafield tag="610" ind1="2" ind2="7"><subfield code="a">Konzentrationslager Groß-Rosen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4302706-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Juden</subfield><subfield code="0">(DE-588)4028808-0</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Konzentrationslager Groß-Rosen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4302706-4</subfield><subfield code="D">b</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Juden</subfield><subfield code="0">(DE-588)4028808-0</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">B:DE-101</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">https://d-nb.info/122787135X/04</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personen- und Ortsregister</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20220707</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032639068</subfield></datafield><datafield tag="883" ind1="2" ind2=" "><subfield code="8">1\p</subfield><subfield code="a">dnb</subfield><subfield code="d">20210318</subfield><subfield code="q">DE-101</subfield><subfield code="u">https://d-nb.info/provenance/plan#dnb</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">909.04924</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09044</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">909.04924</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09044</subfield><subfield code="g">43</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">900</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09044</subfield><subfield code="g">43</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">900</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09044</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Polen (DE-588)4046496-9 gnd |
| geographic_facet | Polen |
| id | DE-604.BV047234673 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T17:02:10Z |
| indexdate | 2024-07-10T09:06:26Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788389824325 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032639068 |
| oclc_num | 1243070686 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 343 Seiten Illustrationen, 1 Faltkarte 24 cm |
| psigel | BSB_NED_20220707 |
| publishDate | 2020 |
| publishDateSearch | 2020 |
| publishDateSort | 2020 |
| publisher | Muzeum Gross-Rosen |
| record_format | marc |
| spelling | Sula, Dorota ca. 19./20.Jh. Verfasser (DE-588)1175516260 aut Żydzi polscy w Konzentrationslager Gross-Rosen Dorota Sula Wałbrzych Muzeum Gross-Rosen 2020 343 Seiten Illustrationen, 1 Faltkarte 24 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Deutsche Zusammenfassung Konzentrationslager Groß-Rosen (DE-588)4302706-4 gnd rswk-swf Juden (DE-588)4028808-0 gnd rswk-swf Polen (DE-588)4046496-9 gnd rswk-swf Konzentrationslager Groß-Rosen (DE-588)4302706-4 b Juden (DE-588)4028808-0 s Polen (DE-588)4046496-9 g DE-604 B:DE-101 application/pdf https://d-nb.info/122787135X/04 Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personen- und Ortsregister 1\p dnb 20210318 DE-101 https://d-nb.info/provenance/plan#dnb |
| spellingShingle | Sula, Dorota ca. 19./20.Jh Żydzi polscy w Konzentrationslager Gross-Rosen Konzentrationslager Groß-Rosen (DE-588)4302706-4 gnd Juden (DE-588)4028808-0 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4302706-4 (DE-588)4028808-0 (DE-588)4046496-9 |
| title | Żydzi polscy w Konzentrationslager Gross-Rosen |
| title_auth | Żydzi polscy w Konzentrationslager Gross-Rosen |
| title_exact_search | Żydzi polscy w Konzentrationslager Gross-Rosen |
| title_exact_search_txtP | Żydzi polscy w Konzentrationslager Gross-Rosen |
| title_full | Żydzi polscy w Konzentrationslager Gross-Rosen Dorota Sula |
| title_fullStr | Żydzi polscy w Konzentrationslager Gross-Rosen Dorota Sula |
| title_full_unstemmed | Żydzi polscy w Konzentrationslager Gross-Rosen Dorota Sula |
| title_short | Żydzi polscy w Konzentrationslager Gross-Rosen |
| title_sort | zydzi polscy w konzentrationslager gross rosen |
| topic | Konzentrationslager Groß-Rosen (DE-588)4302706-4 gnd Juden (DE-588)4028808-0 gnd |
| topic_facet | Konzentrationslager Groß-Rosen Juden Polen |
| url | https://d-nb.info/122787135X/04 http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639068&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT suladorota zydzipolscywkonzentrationslagergrossrosen |
Es ist kein Print-Exemplar vorhanden.
Inhaltsverzeichnis