Sketches of the history of Konzentrationslager Gross-Rosen:
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Weitere Verfasser: | |
| Format: | Buch |
| Sprache: | English Polish |
| Veröffentlicht: |
Wałbrzych
Gross-Rosen Museum
2020
|
| Ausgabe: | First edition |
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Inhaltsverzeichnis Inhaltsverzeichnis Abstract Literaturverzeichnis |
| Beschreibung: | Aus dem Polnischen übersetzt |
| Beschreibung: | 247 Seiten Illustrationen, Faksimile 24 cm |
| ISBN: | 9788389824349 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV047234629 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20220707 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 210413s2020 pl a||| |||| 00||| eng d | ||
| 015 | |a 21,A12 |2 dnb | ||
| 016 | 7 | |a 1227871104 |2 DE-101 | |
| 020 | |a 9788389824349 |c Broschur |9 978-83-89824-34-9 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1243068298 | ||
| 035 | |a (DE-599)DNB1227871104 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 1 | |a eng |h pol | |
| 044 | |a pl |c XA-PL | ||
| 049 | |a DE-12 |a DE-B1595 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 084 | |8 1\p |a 940 |2 23sdnb | ||
| 100 | 1 | |a Sula, Dorota |d ca. 19./20.Jh. |e Verfasser |0 (DE-588)1175516260 |4 aut | |
| 240 | 1 | 0 | |a Szkice z historii Konzentrationslager Gross-Rosen |
| 245 | 1 | 0 | |a Sketches of the history of Konzentrationslager Gross-Rosen |c Dorota Sula ; translated by: dr Małgorzata Madej |
| 250 | |a First edition | ||
| 264 | 1 | |a Wałbrzych |b Gross-Rosen Museum |c 2020 | |
| 300 | |a 247 Seiten |b Illustrationen, Faksimile |c 24 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 500 | |a Aus dem Polnischen übersetzt | ||
| 610 | 2 | 7 | |a Konzentrationslager Groß-Rosen |0 (DE-588)4302706-4 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 689 | 0 | 0 | |a Konzentrationslager Groß-Rosen |0 (DE-588)4302706-4 |D b |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 700 | 1 | |a Madej, Małgorzata |0 (DE-588)1216968691 |4 trl | |
| 856 | 4 | 2 | |m B:DE-101 |q application/pdf |u https://d-nb.info/1227871104/04 |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m DNB Datenaustausch |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20220707 | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032639023 | ||
| 883 | 2 | |8 1\p |a dnb |d 20210318 |q DE-101 |u https://d-nb.info/provenance/plan#dnb | |
| 942 | 1 | 1 | |c 900 |e 22/bsb |f 09044 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 909.04924 |e 22/bsb |f 09044 |g 43 |
| 942 | 1 | 1 | |c 909.04924 |e 22/bsb |f 09044 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 900 |e 22/bsb |f 09044 |g 43 |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1804182368010895360 |
|---|---|
| adam_text | CONTENT
LIST
OF
ABBREVIATIONS
USED
...................................................................................
5
INTRODUCTION
........................................................................................................
7
CHAPTER
I
KL
GROSS-ROSEN
AS
AN
ELEMENT
OF
THE
NAZI
ECONOMY
......................................
15
1.
THE
QUARRY
.................................................................................................
15
2.
EMPLOYING
PRISONERS
AT
INDUSTRY
AND
CONSTRUCTION
COMPANIES
................
27
CHAPTER
II
PRISONERS
...........................................................................................................
45
1.
CATEGORIES
OF
PRISONERS
.............................................................................
45
2.
ANTI-SOCIAL
PRISONERS
.............................................................................
48
3.
CHILDREN
AND
JUVENILE
PRISONERS
.................................................................
52
4.
SILESIAN
INSURGENTS
AND
PLEBISCITE
ACTIVISTS
.................................................
71
5.
FROM
ZAWONIE
TO
GROSS-ROSEN
...................................................................
80
CHAPTER
III
PRISONERS
OF
WAR
AT
THE
CAMP
...........................................................................
93
1.
POWS
-
SOVIET
CITIZENS
...............................................................................
93
2.
POWS
-
ITALIAN
CITIZENS
...........................................................................
HO
CHAPTER
IV
CONTACTS
BETWEEN
PRISONERS
AND
THE
OUTSIDE
WORLD
......................................
117
1.
CONTACTS
WITH
CIVILIANS
.............................................................................
H7
2.
OFFICIAL
CORRESPONDENCE
...........................................................................
132
3.
KITE
............................................................................................................
135
4.
PARCELS
.......................................................................................................
140
5.
PRESS
AND
RADIO
........................................................................................
144
CHAPTER
V
CAMP
REVIERS
....................................................................................................
147
1.
DIFFICULT
BEGINNINGS
AND
ORGANISING
THE
REVIERS
.......................................
147
2.
BREAKTHROUGH
............................................................................................
L^
3
3.
EXPANSION
OF
THE
CARE
SYSTEM
...............................................................
161
4.
FINAL
MONTHS
.............................................................................................
169
CHAPTER
VI
MORTALITY
..........................................................................................................
175
1.
CAUSES
OF
DEATH
.........................................................................................
175
2.
TREATMENT
OF
BODIES
..................................................................................
183
3.
ATTEMPTED
ESTIMATION
OF
MORTALITY
..........................................................
190
CONCLUSION
.......................................................................................................
203
ZUSAMMENFASSUNG
...........................................................................................
207
REFERENCES
........................................................................................................
211
DICTIONARY
OF
GERMAN
PLACE
NAMES
USED
IN
THE
TEXT
......................................
223
ANNEX
................................................................................................................
225
Content List of abbreviations used.................................................................................... 5 Introduction ......................................................................................................... 7 Chapter I KL Gross-Rosen as an element of the Nazi economy...................................... 15 1. The quarry.................................................................................................. 15 2. Employing prisoners at industry and construction companies................ 27 Chapter II Prisoners ............................................................................................................ 45 1. Categories of prisoners .............................................................................. 45 2. Anti-social prisoners .............................................................................. 48 3. Children and juvenile prisoners.................................................................. 52 4. Silesian insurgents and plebiscite activists................................................. 71 5. From Zawonie to Gross-Rosen.................................................................... 80 Chapter III Prisoners of war at the camp ............................................................................ 93 1. POWs - Soviet citizens................................................................................ 93 2. POWs - Italian citizens ............................................................................. 110 Chapter IV Contacts between prisoners and the outside
world...................................... 117 1. Contacts with civilians.............................................................................. 117 2. Official correspondence .............................................................................132 3. Kite............................................................................................................. 135 4. Parcels........................................................................................................ 140 5. Press and radio ......................................................................................... 144 Chapter V Camp reviere ..................................................................................................... 147 1. Difficult beginnings and organising the reviere........................................ 147 2. Breakthrough............................................................................................. 153
3. Expansion of the care system............................................................... 161 4. Final months .............................................................................................169 Chapter VI Mortality ...........................................................................................................175 1. Causes of death......................................................................................... 175 2. Treatment of bodies ..................................................................................183 3. Attempted estimation of mortality .......................................................... 190 Conclusion .......................................................................................................203 Zusammenfassung........................................................................................... 207 References.........................................................................................................211 Dictionary of German place names used in the text...................................... 223 Annex................................................................................................................ 225
Zusammenfassung Das Konzentrationslager Gross-Rosen ist im August 1940 als ein Nebenlager des Konzentrationslagers Sachsenhausen eingerichtet worden. Ähnlich wie die Lager in Flossenbürg, Mauthausen und Natzweiler wurde das KL Gross-Rosen in der Nähe vom Steinbruch auf des Unternehmens Deutsche Erd- und Steinwerke GmbH (DESt) Anregung errichtet, das für SS das größte Wirtschaftsunterneh men war. Diese Tatsache weist auf das Ziel und den Charakter des gegründeten Lagers hin. Durch das KL Gross-Rosen sind 125 000 Häftlinge durchgegangen, was gibt 4,7% aller Gefangenen (2 678 950) von Konzentrationslagern in den Jahren 1933-1945. Wie diese Daten zeigen, war das KL Gross-Rosen nur ein kleines Zahnrädchen in der großen Maschine des Böses, der Verachtung und der Un terdrückung, aber für jeden, der durch dieses Zahnrädchen durchgegangen ist, war das die große Tragödie, das Ende seiner Welt und oft seines Lebens, war das seine Hölle. Das Buch Szkice z historii Konzentrationslager Gross-Rosen [übers. Skizze aus der Geschichte des Konzentrationslagers Gross-Rosen] ist ein Resümee der Unter suchungen, die in den Sammelbearbeitungen innerhalb von vielen Jahren ver öffentlicht wurden. Die Zeit, die mich vom Niederschreiben dieser Ergebnisse trennt, besteht aus zahlreichen Recherchen in polnischen und ausländischen Archiven - in Jerusalem, Ludwigsburg, Moskau, Prag und Washington, und aus der Suche nach neuen Quellen. Es erweiterte mein bisheriges Wissen, oder erlaubte mir das Problem aus anderer Perspektive betrachten. Die Arbeit hat eine problem-chronologische Reihenfolge und
besteht aus 6 Kapitel. Jeder Kapitel beschreibt einen wichtigen Aspekt der Geschichte des Konzentrationslagers Gross-Rosen. Man muss betonen, dass ich unter dem Be griff Konzentrationslager Gross-Rosen das Stammlager Gross-Rosen und alle Außenlager, die den integralen Teil bildeten, verstehe. Und so im ersten Kapitel wurde es versucht, das Lager Gross-Rosen als ein Element der Nazi-Wirtschaft zu betrachten. Trotz der Tausende von über ihre Kräfte im Steinbruch arbeiten- 207 ֊
den Häftlingen ist es nicht gelungen, den erwarteten Nutzen zu bringen. Die Verwaltung des Lagers den Weisungen Himmlers vom 3. März 1942 über der Anstellung der Häftlinge in der Rüstungsindustrie entgegenkommend begann, die Häftlinge in verschiedenen Firmen anzustellen, in deren Nähe weitere Au ßenlager errichtet wurden. Ihre Entstehung oder Auflösung war von Bedürfnis sen und von der Situation an der Front abhängig. Es wurden 130 Außenlager geplant, aber schließlich sind fast 100 entstanden. Im zweiten Kapitel versuchte man, die Gruppen von Häftlingen vorzustellen. In diesem Fall wurden vielfältige Kriterien angewendet. Ein von ihnen war die von oben bestimmte Kategorie der Häftlinge, dafür sind die asozialen Häftlinge ein Beispiel. Im KL Gross-Rosen war diese Gruppe nicht zahlreich, aber bisher wurde sie von den Forschern völlig übergangen. Ein anderer Maßstab war das Alter, daher habe ich den Kindern und Jugendlichen im Lager - Bürger vieler Länder - viel Aufmerksamkeit gewidmet. Sie waren die schwächste Häftlings gruppe, also ihre Anpassung an die Lagerbedingungen ist viel schlechter als im Fall der erwachsenen Häftlinge verlaufen. Ich habe auch auf die Häftlinge fokussiert, die wegen ihres politischen Engagements in der Vergangenheit im Lager gefangen gehalten wurden. Das waren die schlesischen Aufständischen und Volksbefragungsaktivisten. Und die letzte von mir präsentierte Häftlings gruppe war der Teil der Einwohner von einer kleinen ostpolnischen Ortschaft - Zawonia, die als Folge der Befriedung gefangen genommen wurden. Die Wege ins Lager jeder von diesen
Gruppen waren unterschiedlich, aber unabhängig vom Ort und von der Zeit wurden sie zum Teil der Häftlingsgemeinschaft. Die Kriegsgefangene im Lager sind das Thema des dritten Kapitels. Es ist ein der am tragischsten Abschnitte in der Geschichte des KL Gross-Rosen, weil dieses Lager für die Kriegsgefangene, die Bürger der UdSSR, ein Hinrichtungsort war. Ganz anders im Vergleich zur ersten beschriebenen Gruppe hat die Situation der italienischen Kriegsgefangenen ausgesehen. Das vierte Kapitel wurde den Kontakten der Häftlingen mit der Außenwelt gewidmet. Es wurden verschiedene Versuche und Möglichkeiten der Kommu nikation besprochen, sowohl diese, die Lagerbehörde akzeptiert hat, als auch diese, die außer Kontrolle geraten sind. Ich habe auch viel Platz den Kontakten der Häftlinge mit der Zivilbevölkerung gewidmet. - 208 -
Im fünfte Kapitel wurde die Frage der medizinischen Hilfe für die Häftlinge besprochen, wozu eigentlich sollten die Legerkrankenhäuser, sog. Reviere, die nen. Im Kampf gegen Krankheiten haben die Ärzte-Häftlinge eine wichtige Rolle gespielt. An der Spitze der Untersuchungsfragen stehen einerseits die Fragen nach Kondition der Häftlinge, andererseits die Fragen nach Überwindung aller Gesundheitsprobleme in so schlechten, einfach in den Extrembedingungen. Und endlich der sechste Kapitel handelt von den letzten Dingen, also von dem Tod. Der Tod ist zwar unwiderruflich, aber nur wenige sind mit ihm vertraut. Die Ausnahme in diesem Zusammenhang sind die Häftlinge des Lagers, auf die meistens der Tod keinen Eindruck gemacht hat. Der Anblick der Verstorbenen hat ihnen nicht mehr mit Angst oder Trauer erfüllt. Unter ihnen waren auch diese, die den Tod gesucht haben. Wir brauchen die Bilanzen und das Resümee, was in Bezug auf die Lager nicht einfach ist. Im Fall des besprochenen Lagers ist es gelungen, fast 16 000 Opfer zu dokumentieren. Es ist der Mühe wert, zu betonen, dass diese Zahl nicht endgültig ist. Im vorliegenden Buch wurden viele Probleme angesprochen, die die viel schichtige Geschichte des Konzentrationslagers Gross-Rosen darstellen. Mei ner Meinung nach sind die solchen Fragen gewidmete Projekte nicht nur aus kognitiven Gründen wertvoll, sondern auch sensibilisieren sie für Leiden des Individuums und verstärken das Bewusstsein der Gesellschaft, wie man solchen Tragödien vorbeugen soll. Ich hoffe auch, dass diese Arbeit ein Anlass für Dis kussion über die Rolle der
Gewalt im Gesellschaftsleben und die Bedrohungen, die aus dem Missbrauch der Dominanz von einen über andere entstehen, gibt. Jeder, der das Lagertor überschritten hat, wurde zur unbedeutenden Num mer, also solche Arbeiten sind auch dazu da, damit diese Nummern personali sieren und die humanistische Dimension ihnen zurückgeben. Ich hoffe, dass das Buch, das sich in Ihren Händen befindet, zur Warnung und zum Gedenken wird, und ich widme es allen, die die Freiheit als große Gabe und Verantwortung betrachten. Übersetzt von Emilia Kiys - 209 -
References I. Archival sources Archive of the Museum Gross-Rosen - Questionnaires of the former prisoners - Files of former staff of KL Gross-Rosen in 1940-1945, compiled by A. Lasik - Revier charts - Correspondence of former prisoners - Letters and kite - Transport lists - Protocols of questioning of witnesses at the Central Commission and District Commissions for Research on Crimes against the Polish Nation - Accounts and memories of former prisoners - Sterbebuch - Regulations by camp authorities State Archive in Wrocław - Universitätis Institut für gericht Medizin und Kriminalistik Breslau Archive of the State Museum Auschwitz-Birkenau - SS-Hygiene Institut Bundesarchiv Ludwigsburg (Zentrale Stelle der Landesjustizverwaltungen zur Aufklärung nationalsozialistischer Verbrechen) - Materials developed during court trials - protocols of witness questioning Государственный архив Российской Федерации in Moscow (Gosudarstvennyi Arkhiv Rossiiskoi Federazii) - P-7021 Чрезвычайная государственная комиссия по установлению и расследованию злодеяний немецко-фашистских захватчиков и их сообщников и причиненного ими ущерба гражданам, коллективным хозяйствам (колхозам), общественным организациям, государственным предприятиям и учреждениям СССР (ЧГК) - 211 -
Institute for National Remembrance International Tracing Service Bad Arolsen Národní Archiv in Prague - Okupační vězeňské spisy Российский Государственный Военный Архив w Moskwie (Rossiiskii Gosudarstvenni Voennyi Arkhiv) - 1372. Waffen-SS, Fürsorge - und Versorgungsstellen, Militärangehörige, Fremdenlegion der SS - 1409. Generalbauinspektor für die Reichshauptstadt Berlin United States Holocaust Memorial Museum in Washington - International Tracing Service Bad Arolsen - Memories, relationships - RG-39.013M Records Related to Hungarian Jewish Communities, 1944-1956 Yad Vashem Archives in Jerusalem - Memories Jewish Historical Institute - Camps II. Printed materials Diaries, memories - Autobiografia Rudolfa Hößa komendanta obozu oświęcimskiego, Warszawa 1989. - Baldan L., Lotta per sopravvivere, Venezia 2007. - Bartoszyński A., Pobyt w rewirze, Przeżyliśmy Gross-Rosen , vol. I, issue 6, Warszawa 1988, pp. 39-51. - Bogdański L., Wspomnienia pierwszej nocy w Gross-Rosen, Przeżyliśmy Gross-Rosen , vol. I, issue 5, Warszawa 1987, pp. 12-15. - Bornstein E., The long Night. A true story, Toby Press LLC, 2015. - Brodzki Z., Whitlerowskim obozie Fünfteichen -filii KL Gross-Rosen, Przeżyliśmy Gross-Rosen , vol. II, issue 2, Warszawa 1983, pp. 6-20. - Die Aufzeichnungen von Karel Kašák zusammengestellt, kommentiert und mit Anmerkungen versehen von Stanislav Zámečník, Dachauer Hefte , no. 11/1995. - Dolata B., Wyzwolenie Dolnego Śląska w 1945 roku, Wrocław 1985. - 212 -
- Dornik H., Wytrwałem dzięki miłości bożej, Wrocław 2007. - Dzieci Holocaustu mówią, developed by W. Śliwowska, Warszawa 2016. - Erdélyi L., Bottle - mail forpos terity, Budapest 1998. - Garczyński T., Więzień nr 3873, Lublin 1961. - Gibiński K., Fragmenty wspomnień lekarza z rewiru komanda Bautzen, Przeżyliśmy Gross-Rosen , vol. II, issue 7, Warszawa 1989, pp. 75-77. - Gładysz A., Obóz śmierci, Łódź 1962. - Gładysz A., Powrót z piekła hitlerowskiego. Wspomnienia z obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen i Litomierzycach, Tarnów 1946. - Gładysz A., Rewir, Przeżyliśmy Gross-Rosen , vol. I, issue 1, Warszawa 1988. - Haigas К., Byłem w KL Gross-Rosen i Dyhernfurth. Wspomnienia lekarza—więźnia, Wałbrzych 2010. - Haigas K., Epidemia jaglicy w obozie Gross-Rosen w r. 1943, Przegląd Lekarski , no. 1/1975, pp. 167-170. - Jagielski S., Sclavus Saltans. Wspomnienia lekarza obozowego, Warszawa 1946. - Kajzer A., Za drutami śmierci, developed A. Ostoja, Łódź 1962. - Kania W., Wspomnienia z rewiru w Gross-Rosen, Przeżyliśmy Gross-Rosen , vol. I, issue 6, Warszawa 1988, pp. 37-38. - Kisielewicz K., Wspomnienia obozowe, Przeżyliśmy Gross-Rosen , vol. II, issue 5, Warszawa 1987. - Klinički W., O krok od śmierci, Warszawa 1996. - Kolenda W., Fünfteichen - styczeń 1945, Przeżyliśmy Gross-Rosen , vol. II, issue 2, Warszawa 1983, pp. 26-28. - Konarzewski R., Komando Dyhernfurth I w Brzegu Dolnym nad Odrą obecnie NZPO Organika-Rokita, Przeżyliśmy Gross-Rosen , vol. II, issue 7, Warszawa 1989, pp. 11-28. - Konopka S., Od Majdanka do Litomierzyc. Garść luźnych wspomnień z życia za drutami,
Archiwum Historii Medycyny , no. XXXIII/1970, pp. 105-128. - Konopka S., Rewir w Gross-Rosen (Fragment z pamiętnika), Polski Tygodnik Lekarski , no. 2/1946. - Leyson L., Chłopiec z listy Schindlera, Warszawa 2014. - Michalak J., Nr 32 73 miał szesnaście lat, Warszawa 1969. - Moltke F. von, Erinnerungen an Kreisau 1930-1945, München 1997. - 213 -
- Mostowicz A., Żółta gwiazda i czerwony krzyż, Warszawa 1988. - Najnigier B.z Powrót z daleka. Wspomnienia więźnia obozu koncentracyjnego w Dachau, Warszawa 1983. - Perkowski H., Przeżyć każdy dzień. Wspomnienia obozowe 1944-1945, Łapy 2014. - Piórek J., Kilka spostrzeżeń z pobytu w Gross-Rosen, Przegląd Lekarski , 1976, no. 1, pp. 184-188. - Polak E., Dziennik buchenwaldzki, Warszawa 1983. - Radziwiłł K.M., Pamiętniki. Od feudalizmu do socjalizmu bezpośrednio, Warsza wa 2000. - Rajski S., Droga przez kuźnię, Przeżyliśmy Gross-Rosen , vol. II, issue 5, Warszawa 1987, pp. 29-43. - Rałł A., Pitia obozu Gross-Rosen w Landeshut (Kamienna Góra, woj. Jeleniogórskie), Przeżyliśmy Gross-Rosen , vol. II, issue 1, Warszawa 1982, pp. 11-25. - Ramotowski J., Pamiętam Halbau, Przeżyliśmy Gross-Rosen , vol. II, issue 8, Warszawa 1989, pp. 53-54. - Rubin B., Wspomnienia lekarza z Falkenbergu i Ebensee, Przegląd Lekarski , nr 1/1968, pp. 182-187. - Rykała J., Więźniowie, heftlingi, emigranci, Warszawa 1972. - Rylko-Bauer B., A Polish Doctor in the Nazi Camps, Oklahoma 2014. - Selver-Urbach S., Through the Window of my Home, Jerusalem 1986. - Siejwa F., Więzień III pola, Lublin 1964. - Skoraczyński C., Żywe numery, Kraków 1984. - Sztaba R., Ze wspomnień lekarza obozu w Gross-Rosen, Przegląd Lekarski , no. 1/1968, pp. 153-157. - Śliwiński T., Periturus, Kraków 1979. - Widok N., Przeżyć, Wałbrzych 2018. - Wieciech J., Wróciłem, Kraków 2004. - Woroniecki E., Przeszedłem piekło ognia, Przeżyliśmy Gross-Rosen , vol. II, issue 8, Warszawa 1989, pp. 27-31. - Wspomnienia Rudolfa Hossa -
komendanta obozu oświęcimskiego, developed by J. Sehn, Warszawa 1961. - 214 -
III. Compilations - Adam A., Die Arbeiterfrage soll mit Hilfe von KZ - Häftlingen gelöst werden, Zwangsarbeit in KZ - Außenlagern auf den Gebiet der heutigen Tschechischen Republik, Berlin 2013. - Adamska J., Stosowanie wobec nieletnich narodowości polskiej kary obozu karnego, [in:] „Dzieci i młodzież w latach drugiej wojny światowej , edited by C. Pilichowski, Warszawa 1982, pp. 240-248. - Auschwitz 1940-1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu, edited by W. Dłu- goborski, F. Piper, vol. I, II, Miv, Oświęcim-Brzezinka 1995. - Ayaß W., “Asoziale - die verachteten Verfolgten, Dachauer Hefte , no. 14 (November 1998), pp. 50-66. - Choptiany G., Losy 50 młodocianych więźniów AL Landeshut, State Museum Gross-Rosen 1989. - Cybulski В., Ewakuacja więźniów AL Riese do Trautenau - próba rekonstrukcji wydarzeń, State Museum Gross-Rosen, 1989 - Cyra A., Cichociemny w Gross-Rosen, Tygodnik Polski of 16 March 1986. - Datner S., Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach wojennych w zakresie pracy, Biule tyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce , vol. XVII, Warszawa 1967, pp. 7-100. - Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, edited by W. Benz, В. Distel, München 2005. - Długoborski W., Piper F. (edited by), Auschwitz 1940-1945. Węzłowe zagadnie nia z dziejów obozu, State Museum Oświęcim-Brzezinka 1995. - Dunin-Wąsowicz K., Ruch oporu w hitlerowskich obozach koncentracyjnych 1933-1945, Warszawa 1983. - Encyklopedia powstań śląskich, Opole 1982. - Filie obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Informator, Wałbrzych 2008. - Gutterman В., A
Narrow Bridge to Life. Jewish Forced Labor and Survival in the Gross-Rosen Camp System, 1940-1945, New York 2008. - Gutterman B., Naomi Morgernstern, The Wolfsberg. Labor Camp Machzor, 5705 (1944), Jerusalem 2002. - Haigas К., Z zagadnień sanitarnych komanda Dyhernfurth II, Przegląd Lekar ski , no. 1/1977, pp. 122-130. - 215 -
- Jagielski S., Psychiczne galwanizowanie muzułmana, Przegląd Lekarski , no. 1/1968, pp. 106-109. - Jońca K., Kreisauer Kreis Helmutita Jamesa von Moltke, [in:] „Z badan nad dz iejami opozycji antyhitlerowskiej w Niemczech , edited by A. Czubiński, Poznań 1987, pp. 97-117. - Jońca K., Opozycja antyhitlerowska na Śląsku wobec hitlerowskich zbrodni ludobó jstwa (1942-1944), Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , vol. IV, Wrocław 1979, pp.73-86. - Kaienburg H., Die Wirtschaft der SS, Berlin 2003. - Kamiński A., Koszmar niewolnictwa. Obozy koncentracyjne od 1896 do dziś. Anal iza, Warszawa 1990. - Kieman W., Franciszek Tobola, Powstaniec wielkopolski i śląski. Pierwszy prezydent Pily, Piła 2012. - Klistała J., Martyrologium mieszkańców ziemi rybnickiej, Wodzisławia Śłąskiego, Żor, Raciborza w latach 1919-1945. Słownik biograficzny, Bielsko-Biała 2006. - Kłodziński S., Laboratorium Instytutu Higieny SS w Oświęcimiu. Bulion z mięsa ludzkiego, Przegląd Lekarski , no. 1/1969, pp. 67-71. - Kobielec A., AL Friedland - Filia KL Gross-Rosen w Mieroszowie, Wałbrzych 2014. - Kobielec A., Losy więźniów transportu płaszowskiego z 16 października 1944 r. w świetle dokumentów zgromadzonych w Archiwum Muzeum Gross-Rosen, [in:] Płaszów odkrywanie, Kraków 2016, pp. 47-71. - Kobylarz R., Sznotala K., Wykaz niemieckich obozów jenieckich 1939-1945, Opole 2010. - Konieczny A., Arbeitslager Aslau - podobóz KL Gross-Rosen (1944-1945), Wałbrzych 2002. - Konieczny A., Das KZ Gross-Rosen in Niederschlesien, [in:] Die nationalsozialisti schen Konzentrationslager - Entwicklung und
Struktur, published by U. Herbert, К. Orth, C. Dieckmann, Göttingen 1998, pp. 309-326. - Konieczny A., Egzekucje w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen, Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , vol. IV, Wrocław 1979, pp. 215-253. - Konieczny A., Kilka uwag w sprawie wyłączenia KL Gross-Rosen spod nadzoru władz cywilnych, Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , vol. XX, Wrocław 1997, pp.399-413. - 216 -
- Konieczny A., KL Gross-Rosen, hitlerowski obóz koncentracyjny na Dolnym Śląsku 1940-1945, Wałbrzych 2006. - Konieczny A., Komendanci obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , vol. XIX, Wrocławl996, pp.189-203. - Konieczny A., Losy więźniów KL Gross-Rosen z transportu oświęcimskiego z 4-6 VI1942 r., Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , voi. VII, Wrocław 1981, pp. 231-257. - Konieczny A., Nowe dokumenty o egzekucjach w Gross-Rosen, Acta Universitatis Wratislaviensis , no. 642, Wrocław 1982, pp. 145-162. - Konieczny A., Podobóz Asian w systemie pracy przymusowej więźniów KL Gross-Rosen, [in:] „Wykorzystanie niewolniczej pracy więźniów KL Gross-Ros en przez III Rzeszę , Wałbrzych 1999, pp. 33-46. - Konieczny A., Podobóz KL Gross-Rosen w Kamenz, Wałbrzych 2001. - Konieczny A., Proces Alberta Layera, kierownika bloku w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen, Acta Universitatis Wratislaviensis , No. 2294, Prawo CCLXXIII, Wrocław 2000, pp. 235-253. - Konieczny A., Przeniesienia więźniów z podobozu Riese do KL Auschwitz-Birke nau w 1944 r., Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , vol. X, Wrocław 1986, pp. 293-316. - Konieczny A., Stan badań nad numeracją więźniów w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen, Studia Śląskie , voi. XXXVI, Opole 1979, pp. 156-189. - Konieczny A., Szpital obozowy w Kolcach dla więźniów AL Riese w świetle nowych dokumentów, Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , vol. XII, Wrocław 1987, pp. 155-177. - Konieczny A., Traktowanie robotników włoskich przez policję hitlerowską w
latach II wojny światowej (na przykładzie Śląska), Acta Universitatis Wratislaviensis , Prawo CCLXXXV, Wrocław 2003, pp. 319-333. - Konieczny A., Transporty więźniów KL Gross-Rosen do innych obozów koncen tracyjnych w latach 1941-1945, Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitle rowskimi , vol. X, Wrocław 1986, pp. 269-288. - Konieczny A., Uwagi o korespondencji więźniów KL Gross-Rosen, Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , voi. XXVII, Wrocław 2004, pp. 401-428. - 217 -
- Konieczny A., Uwagi o podobozie KL Sachsenhausen, Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi , vol. IX, Wrocław 1985, pp. 367-390 . - Konieczny A., Uwagi o procesie Kurta Vogla, blokowego w KL Gross-Rosen, przed sądem przysięgłych w Itzehoe, Acta Universitatis Wratislaviensis , No. 1384, Prawo CCXIII, Wrocław 1992, pp. 171-178. - Konieczny A., W sprawie bilansu liczby więźniów, transportów i ofiar obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, Prawo CCXL, (Wrocław 1994), pp.185-195. - Konieczny A., Więźniowie akcji Noc i Mgła w KL Gross-Rosen, [in:] Narody Europy w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1995, pp.69-81. - Konieczny A., Z księgi zmarłych szpitala obozowego w Kolcach, Przegląd Lekar ski , no. 1/1986, pp. 101-105. - Korman A., Nieukarane zbrodnie SS-Galizien z lat 1943-1945, Londyn 1990. - Kret J., Harcerze wierni do ostatka, Katowice 1978. - Księga zmarłych więźniów KL Gross-Rosen, compiled by. G. Choptiany, State Museum Gross-Rosen, part 1,1992, part II, 2002. - Lasik A., Sztafety ochronne w systemie niemieckich obozów koncentracyjnych. Rozwój organizacyjny, ewołucja zadań i struktur oraz socjologiczny obraz obozowych załóg SS, Oświęcim 2007. - Łuczak C., Polityka ekonomiczna Trzeciej Rzeszy w latach drugiej wojny światowej, Poznań 1982. - Łukaszkiewicz Z., Gross-Rosen, Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce , voi. VIII, Warszawa 1956, pp. 77-104. - Majak W., Przesyłki, które pomagały przetrwać, Wałbrzych 1987. - Majdanek 1941-1944, edited by T. Mencel, Lublin 1991. - Majewski R., Dolny Śląsk 1945. Wyzwolenie, Warszawa 1982. - Majewski R.,
Waffen SS. Mity i rzeczywistość, Wrocław 1983. - Małek A., Obywatele ZSRR w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2008. - Małek A., Praca w systemie KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2003. - Marczyk W., Jeńcy radzieccy w niewoli Wehrmachtu na ziemiach polskich w latach 1941-1945, Opole 1987. - Mołdawa Μ., Gross-Rosen. Obóz koncentracyjny na Śląsku, Warszawa 1980. - Orski Μ., Przedsiębiorstwa SS i firmy prywatne - najemcy siły roboczej obozu koncentracyjnego Stutthofw latach 1939-1945, Gdańsk 2001. - 218 -
- Padfield P., Himmler. Reichsfuhrer SS, Warszawa 2002. - Paiski Z., Ukraińcy w sowieckim ruchu partyzanckim w latach II wojny świ atowej, [w:] „Polska - Ukraina; trudne pytania , vol. 9, Materiały IX i X międzynarodowego seminarium historycznego: Stosunki polskoukraińskie w latach II wojny światowej, Warszawa, 6-10 listopada 2001 , compiled and edited by R. Niedzielko, Warszawa 2002, pp. 140-170. - Philipp G., Kalendarium der Ereignisse im Erauen ֊ Konzentrationslager Ravens brück 1939-1945, Berlin 1999. - Pisarska-Kalisty Μ., Z tej wywózki wróciłem ostatni.... Mieszkańcy Tykocina w obozach koncentracyjnych 1944-1945, Tykocin 2007. - Rudorff A., Frauen in den Konzentrationslagers Groß-Rosen, Berlin 2014. - Ryszka F., Państwo stanu wyjątkowego, Wrocław 1985. - Sawicka B., Transporty do KL Gross-Rosen z więzień hitlerowskich w okupowanej Polsce, [in:] Narody Europy w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1995, pp. 9-32. - Sawicka B., Z powstańczej Warszawy do KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1994. - Senft S., Więcek H., Obozy jenieckie na obszarze Śląskiego Okręgu Wehrmachtu 1939-1945, Wrocław 1972. - Skowroński J., Sula D., Arbeitslager Hartmannsdorf. Zapomniana filia KL Gross-Rosen, Stankowice-Sucha 2016. - Sofsky W., Ustrój terroru: obóz koncentracyjny, Warszawa 2016. - Sprenger L, Groß-Rosen. Ein Konzentrationslager in Schlesien, Köln 1996. - Starczewski Μ., Ruch oporu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1939-1945, Katowice 1988. - Sula D., Arbeitslager Riese. Filia KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2003. - Sula D., Dzieci i młodociani w KL Gross-Rosen, [in:] Dzieci wojny, edited
by A. Bartuś, Oświęcim 2016, pp.103-114. - Sula D., Filie KL Gross-Rosen (wybór artykułów), Wałbrzych 2001. - Sula D., jeńcy sowieccy i włoscy, [in:] Między Wehrmachtem a SS. Jeńcy wojenni w niemieckich obozach koncentracyjnych, edited byt V. Rezler-Wasilewska, Opole 2010, pp.106-122. - Sula D., Kontakte der Häftlinge des Konzentrationslagers Gross-Rosen mit der Welt außerhalb des Lagers am Beispiel der inhaftiere polnischer Staatsbürger, [in:] - 219 ֊
Unbeteiligte und Betroffene, edited by В. Dybaś, I. Nöbauer, Frankfurt am Main 2015, pp. 79-100. - Sula D., KL Gross-Rosen - elementem nazistowskiego systemu pracy, [in:] Czasmiejsca-ludzie. Nazistowski system obozowy w latach drugiej wojny światowej, edited by M. Krûl, J. Lusek, Bytom-Český Těšin 2017, pp.44-55. - Sula D., Losy nieewakuowanych więźniów obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, Wałbrzych 2014. - Sula D., Szpitale w systemie KL Gross-Rosen, [in:] Medycyna na usługach systemu eksterminacji ludności w Trzeciej Rzeszy i na terenach okupowanej Polski. Studia Europea Gnesnensia (Gniezno 2011), pp.173-193. - Sula D., Wychowawczy obóz pracy wrocławskiego gestapo, Wałbrzych 2010. - Sula D., Z kart trudnej historii relacji polsko-niemiecko-ukraińskich w okresie II wo jny światowej, [in:] Polacy-Niemcy-Ukraińcy w XIX i XX wieku. O przeszłości dla przyszłości w miejscach pamięci, edited by Μ. Białokur, Opole 2013, pp.61-72. - Sula D., Życie kulturalne i religijne więźniów KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2007. - Szefer A., Losy powstańców śląskich w latach okupacji hitlerowskiej, Katowice 1970. - Szefer A., Powstańcy śląscy w latach okupacji hitlerowskiej, [in:] W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, Katowice 1971. - The Wolfsberg Labor Camp Machor 5705 (1944), compiled by В. Gutterman, N. Morgenstern, Jeruzalem 2002. - Trofymowycz W., Rola Niemiec i Związku Sowieckiego w konflikcie ukraińsko-pol skim w latach 1939-1945, [in:] Polska-Ukraina: trudne pytania, vol. 5, Warszawa 1999, pp. 193-220. - de Vries H., Obywatele holenderscy w KL Gross-Rosen, [in:] Narody
Europy w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1995, pp. 81-87. - Weiser P., Transport z Majdanka do Gross-Rosen 6 kwietnia 1944 roku, Zeszyty Majdanka 2003, vol. XXII, pp. 241-304. - Wernicke К., Jugendjahre im Schatten des NS-Regimes. Erinnerungen eines schle sischen Juristen, Würzburg 1995. - Wilczur J., Niewola i eksterminacja jeńców wojennych - Włochów w niemieckich obozach jenieckich wrzesień 1943 - maj 1945, Warszawa 1969. - Wińska U., Zwyciężyły wartości. Wspomnienia z Ravensbrück, Gdańsk 1985. - Witkowski J., Małoletni więźniowie Gross-Rosen, Przegląd Lekarski , no. - 220 -
1/1980, pp. 118-128. - Witkowski J., Sytuacja sanitarna i zdrowotna w Gross-Rosen, Przegląd Lekar ski , no. 1-3/1982, p. 117-130. - Żegleń J., Z rewiru w Gross-Rosen, Przegląd Lekarski , no. 1/1969, pp. 145-153. - Żegota . Rada Pomocy Żydom 1942-1945. Wybór dokumentów poprzedzony wywi adem Andrzeja Friszke z Władysławem Bartoszewskim, compiled by A. K. Kunert, Warszawa 2002. Press - Information Bulletin 1944 - 221 -
|
| adam_txt |
CONTENT
LIST
OF
ABBREVIATIONS
USED
.
5
INTRODUCTION
.
7
CHAPTER
I
KL
GROSS-ROSEN
AS
AN
ELEMENT
OF
THE
NAZI
ECONOMY
.
15
1.
THE
QUARRY
.
15
2.
EMPLOYING
PRISONERS
AT
INDUSTRY
AND
CONSTRUCTION
COMPANIES
.
27
CHAPTER
II
PRISONERS
.
45
1.
CATEGORIES
OF
PRISONERS
.
45
2.
"ANTI-SOCIAL"
PRISONERS
.
48
3.
CHILDREN
AND
JUVENILE
PRISONERS
.
52
4.
SILESIAN
INSURGENTS
AND
PLEBISCITE
ACTIVISTS
.
71
5.
FROM
ZAWONIE
TO
GROSS-ROSEN
.
80
CHAPTER
III
PRISONERS
OF
WAR
AT
THE
CAMP
.
93
1.
POWS
-
SOVIET
CITIZENS
.
93
2.
POWS
-
ITALIAN
CITIZENS
.
HO
CHAPTER
IV
CONTACTS
BETWEEN
PRISONERS
AND
THE
OUTSIDE
WORLD
.
117
1.
CONTACTS
WITH
CIVILIANS
.
H7
2.
OFFICIAL
CORRESPONDENCE
.
132
3.
KITE
.
135
4.
PARCELS
.
140
5.
PRESS
AND
RADIO
.
144
CHAPTER
V
CAMP
REVIERS
.
147
1.
DIFFICULT
BEGINNINGS
AND
ORGANISING
THE
REVIERS
.
147
2.
BREAKTHROUGH
.
L^
3
3.
EXPANSION
OF
THE
"CARE"
SYSTEM
.
161
4.
FINAL
MONTHS
.
169
CHAPTER
VI
MORTALITY
.
175
1.
CAUSES
OF
DEATH
.
175
2.
TREATMENT
OF
BODIES
.
183
3.
ATTEMPTED
ESTIMATION
OF
MORTALITY
.
190
CONCLUSION
.
203
ZUSAMMENFASSUNG
.
207
REFERENCES
.
211
DICTIONARY
OF
GERMAN
PLACE
NAMES
USED
IN
THE
TEXT
.
223
ANNEX
.
225
Content List of abbreviations used. 5 Introduction . 7 Chapter I KL Gross-Rosen as an element of the Nazi economy. 15 1. The quarry. 15 2. Employing prisoners at industry and construction companies. 27 Chapter II Prisoners . 45 1. Categories of prisoners . 45 2. "Anti-social" prisoners . 48 3. Children and juvenile prisoners. 52 4. Silesian insurgents and plebiscite activists. 71 5. From Zawonie to Gross-Rosen. 80 Chapter III Prisoners of war at the camp . 93 1. POWs - Soviet citizens. 93 2. POWs - Italian citizens . 110 Chapter IV Contacts between prisoners and the outside
world. 117 1. Contacts with civilians. 117 2. Official correspondence .132 3. Kite. 135 4. Parcels. 140 5. Press and radio . 144 Chapter V Camp reviere . 147 1. Difficult beginnings and organising the reviere. 147 2. Breakthrough. 153
3. Expansion of the "care" system. 161 4. Final months .169 Chapter VI Mortality .175 1. Causes of death. 175 2. Treatment of bodies .183 3. Attempted estimation of mortality . 190 Conclusion .203 Zusammenfassung. 207 References.211 Dictionary of German place names used in the text. 223 Annex. 225
Zusammenfassung Das Konzentrationslager Gross-Rosen ist im August 1940 als ein Nebenlager des Konzentrationslagers Sachsenhausen eingerichtet worden. Ähnlich wie die Lager in Flossenbürg, Mauthausen und Natzweiler wurde das KL Gross-Rosen in der Nähe vom Steinbruch auf des Unternehmens Deutsche Erd- und Steinwerke GmbH (DESt) Anregung errichtet, das für SS das größte Wirtschaftsunterneh men war. Diese Tatsache weist auf das Ziel und den Charakter des gegründeten Lagers hin. Durch das KL Gross-Rosen sind 125 000 Häftlinge durchgegangen, was gibt 4,7% aller Gefangenen (2 678 950) von Konzentrationslagern in den Jahren 1933-1945. Wie diese Daten zeigen, war das KL Gross-Rosen nur ein kleines Zahnrädchen in der großen Maschine des Böses, der Verachtung und der Un terdrückung, aber für jeden, der durch dieses Zahnrädchen durchgegangen ist, war das die große Tragödie, das Ende seiner Welt und oft seines Lebens, war das seine Hölle. Das Buch Szkice z historii Konzentrationslager Gross-Rosen [übers. Skizze aus der Geschichte des Konzentrationslagers Gross-Rosen] ist ein Resümee der Unter suchungen, die in den Sammelbearbeitungen innerhalb von vielen Jahren ver öffentlicht wurden. Die Zeit, die mich vom Niederschreiben dieser Ergebnisse trennt, besteht aus zahlreichen Recherchen in polnischen und ausländischen Archiven - in Jerusalem, Ludwigsburg, Moskau, Prag und Washington, und aus der Suche nach neuen Quellen. Es erweiterte mein bisheriges Wissen, oder erlaubte mir das Problem aus anderer Perspektive betrachten. Die Arbeit hat eine problem-chronologische Reihenfolge und
besteht aus 6 Kapitel. Jeder Kapitel beschreibt einen wichtigen Aspekt der Geschichte des Konzentrationslagers Gross-Rosen. Man muss betonen, dass ich unter dem Be griff Konzentrationslager Gross-Rosen das Stammlager Gross-Rosen und alle Außenlager, die den integralen Teil bildeten, verstehe. Und so im ersten Kapitel wurde es versucht, das Lager Gross-Rosen als ein Element der Nazi-Wirtschaft zu betrachten. Trotz der Tausende von über ihre Kräfte im Steinbruch arbeiten- 207 ֊
den Häftlingen ist es nicht gelungen, den erwarteten Nutzen zu bringen. Die Verwaltung des Lagers den Weisungen Himmlers vom 3. März 1942 über der Anstellung der Häftlinge in der Rüstungsindustrie entgegenkommend begann, die Häftlinge in verschiedenen Firmen anzustellen, in deren Nähe weitere Au ßenlager errichtet wurden. Ihre Entstehung oder Auflösung war von Bedürfnis sen und von der Situation an der Front abhängig. Es wurden 130 Außenlager geplant, aber schließlich sind fast 100 entstanden. Im zweiten Kapitel versuchte man, die Gruppen von Häftlingen vorzustellen. In diesem Fall wurden vielfältige Kriterien angewendet. Ein von ihnen war die von oben bestimmte Kategorie der Häftlinge, dafür sind die asozialen Häftlinge ein Beispiel. Im KL Gross-Rosen war diese Gruppe nicht zahlreich, aber bisher wurde sie von den Forschern völlig übergangen. Ein anderer Maßstab war das Alter, daher habe ich den Kindern und Jugendlichen im Lager - Bürger vieler Länder - viel Aufmerksamkeit gewidmet. Sie waren die schwächste Häftlings gruppe, also ihre Anpassung an die Lagerbedingungen ist viel schlechter als im Fall der erwachsenen Häftlinge verlaufen. Ich habe auch auf die Häftlinge fokussiert, die wegen ihres politischen Engagements in der Vergangenheit im Lager gefangen gehalten wurden. Das waren die schlesischen Aufständischen und Volksbefragungsaktivisten. Und die letzte von mir präsentierte Häftlings gruppe war der Teil der Einwohner von einer kleinen ostpolnischen Ortschaft - Zawonia, die als Folge der Befriedung gefangen genommen wurden. Die Wege ins Lager jeder von diesen
Gruppen waren unterschiedlich, aber unabhängig vom Ort und von der Zeit wurden sie zum Teil der Häftlingsgemeinschaft. Die Kriegsgefangene im Lager sind das Thema des dritten Kapitels. Es ist ein der am tragischsten Abschnitte in der Geschichte des KL Gross-Rosen, weil dieses Lager für die Kriegsgefangene, die Bürger der UdSSR, ein Hinrichtungsort war. Ganz anders im Vergleich zur ersten beschriebenen Gruppe hat die Situation der italienischen Kriegsgefangenen ausgesehen. Das vierte Kapitel wurde den Kontakten der Häftlingen mit der Außenwelt gewidmet. Es wurden verschiedene Versuche und Möglichkeiten der Kommu nikation besprochen, sowohl diese, die Lagerbehörde akzeptiert hat, als auch diese, die außer Kontrolle geraten sind. Ich habe auch viel Platz den Kontakten der Häftlinge mit der Zivilbevölkerung gewidmet. - 208 -
Im fünfte Kapitel wurde die Frage der medizinischen Hilfe für die Häftlinge besprochen, wozu eigentlich sollten die Legerkrankenhäuser, sog. Reviere, die nen. Im Kampf gegen Krankheiten haben die Ärzte-Häftlinge eine wichtige Rolle gespielt. An der Spitze der Untersuchungsfragen stehen einerseits die Fragen nach Kondition der Häftlinge, andererseits die Fragen nach Überwindung aller Gesundheitsprobleme in so schlechten, einfach in den Extrembedingungen. Und endlich der sechste Kapitel handelt von den letzten Dingen, also von dem Tod. Der Tod ist zwar unwiderruflich, aber nur wenige sind mit ihm vertraut. Die Ausnahme in diesem Zusammenhang sind die Häftlinge des Lagers, auf die meistens der Tod keinen Eindruck gemacht hat. Der Anblick der Verstorbenen hat ihnen nicht mehr mit Angst oder Trauer erfüllt. Unter ihnen waren auch diese, die den Tod gesucht haben. Wir brauchen die Bilanzen und das Resümee, was in Bezug auf die Lager nicht einfach ist. Im Fall des besprochenen Lagers ist es gelungen, fast 16 000 Opfer zu dokumentieren. Es ist der Mühe wert, zu betonen, dass diese Zahl nicht endgültig ist. Im vorliegenden Buch wurden viele Probleme angesprochen, die die viel schichtige Geschichte des Konzentrationslagers Gross-Rosen darstellen. Mei ner Meinung nach sind die solchen Fragen gewidmete Projekte nicht nur aus kognitiven Gründen wertvoll, sondern auch sensibilisieren sie für Leiden des Individuums und verstärken das Bewusstsein der Gesellschaft, wie man solchen Tragödien vorbeugen soll. Ich hoffe auch, dass diese Arbeit ein Anlass für Dis kussion über die Rolle der
Gewalt im Gesellschaftsleben und die Bedrohungen, die aus dem Missbrauch der Dominanz von einen über andere entstehen, gibt. Jeder, der das Lagertor überschritten hat, wurde zur unbedeutenden Num mer, also solche Arbeiten sind auch dazu da, damit diese Nummern personali sieren und die humanistische Dimension ihnen zurückgeben. Ich hoffe, dass das Buch, das sich in Ihren Händen befindet, zur Warnung und zum Gedenken wird, und ich widme es allen, die die Freiheit als große Gabe und Verantwortung betrachten. Übersetzt von Emilia Kiys - 209 -
References I. Archival sources Archive of the Museum Gross-Rosen - Questionnaires of the former prisoners - Files of former staff of KL Gross-Rosen in 1940-1945, compiled by A. Lasik - Revier charts - Correspondence of former prisoners - Letters and kite - Transport lists - Protocols of questioning of witnesses at the Central Commission and District Commissions for Research on Crimes against the Polish Nation - Accounts and memories of former prisoners - Sterbebuch - Regulations by camp authorities State Archive in Wrocław - Universitätis Institut für gericht Medizin und Kriminalistik Breslau Archive of the State Museum Auschwitz-Birkenau - SS-Hygiene Institut Bundesarchiv Ludwigsburg (Zentrale Stelle der Landesjustizverwaltungen zur Aufklärung nationalsozialistischer Verbrechen) - Materials developed during court trials - protocols of witness' questioning Государственный архив Российской Федерации in Moscow (Gosudarstvennyi Arkhiv Rossiiskoi Federazii) - P-7021 Чрезвычайная государственная комиссия по установлению и расследованию злодеяний немецко-фашистских захватчиков и их сообщников и причиненного ими ущерба гражданам, коллективным хозяйствам (колхозам), общественным организациям, государственным предприятиям и учреждениям СССР (ЧГК) - 211 -
Institute for National Remembrance International Tracing Service Bad Arolsen Národní Archiv in Prague - Okupační vězeňské spisy Российский Государственный Военный Архив w Moskwie (Rossiiskii Gosudarstvenni Voennyi Arkhiv) - 1372. Waffen-SS, Fürsorge - und Versorgungsstellen, Militärangehörige, Fremdenlegion der SS - 1409. Generalbauinspektor für die Reichshauptstadt Berlin United States Holocaust Memorial Museum in Washington - International Tracing Service Bad Arolsen - Memories, relationships - RG-39.013M Records Related to Hungarian Jewish Communities, 1944-1956 Yad Vashem Archives in Jerusalem - Memories Jewish Historical Institute - Camps II. Printed materials Diaries, memories - Autobiografia Rudolfa Hößa komendanta obozu oświęcimskiego, Warszawa 1989. - Baldan L., Lotta per sopravvivere, Venezia 2007. - Bartoszyński A., Pobyt w rewirze, "Przeżyliśmy Gross-Rosen", vol. I, issue 6, Warszawa 1988, pp. 39-51. - Bogdański L., Wspomnienia pierwszej nocy w Gross-Rosen, "Przeżyliśmy Gross-Rosen", vol. I, issue 5, Warszawa 1987, pp. 12-15. - Bornstein E., The long Night. A true story, Toby Press LLC, 2015. - Brodzki Z., Whitlerowskim obozie Fünfteichen -filii KL Gross-Rosen, "Przeżyliśmy Gross-Rosen", vol. II, issue 2, Warszawa 1983, pp. 6-20. - Die Aufzeichnungen von Karel Kašák zusammengestellt, kommentiert und mit Anmerkungen versehen von Stanislav Zámečník, "Dachauer Hefte", no. 11/1995. - Dolata B., Wyzwolenie Dolnego Śląska w 1945 roku, Wrocław 1985. - 212 -
- Dornik H., Wytrwałem dzięki miłości bożej, Wrocław 2007. - Dzieci Holocaustu mówią, developed by W. Śliwowska, Warszawa 2016. - Erdélyi L., Bottle - mail forpos terity, Budapest 1998. - Garczyński T., Więzień nr 3873, Lublin 1961. - Gibiński K., Fragmenty wspomnień lekarza z rewiru komanda Bautzen, "Przeżyliśmy Gross-Rosen", vol. II, issue 7, Warszawa 1989, pp. 75-77. - Gładysz A., Obóz śmierci, Łódź 1962. - Gładysz A., Powrót z piekła hitlerowskiego. Wspomnienia z obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen i Litomierzycach, Tarnów 1946. - Gładysz A., Rewir, "Przeżyliśmy Gross-Rosen", vol. I, issue 1, Warszawa 1988. - Haigas К., Byłem w KL Gross-Rosen i Dyhernfurth. Wspomnienia lekarza—więźnia, Wałbrzych 2010. - Haigas K., Epidemia jaglicy w obozie Gross-Rosen w r. 1943, "Przegląd Lekarski", no. 1/1975, pp. 167-170. - Jagielski S., Sclavus Saltans. Wspomnienia lekarza obozowego, Warszawa 1946. - Kajzer A., Za drutami śmierci, developed A. Ostoja, Łódź 1962. - Kania W., Wspomnienia z rewiru w Gross-Rosen, "Przeżyliśmy Gross-Rosen", vol. I, issue 6, Warszawa 1988, pp. 37-38. - Kisielewicz K., Wspomnienia obozowe, "Przeżyliśmy Gross-Rosen", vol. II, issue 5, Warszawa 1987. - Klinički W., O krok od śmierci, Warszawa 1996. - Kolenda W., Fünfteichen - styczeń 1945, "Przeżyliśmy Gross-Rosen", vol. II, issue 2, Warszawa 1983, pp. 26-28. - Konarzewski R., Komando Dyhernfurth I w Brzegu Dolnym nad Odrą obecnie NZPO Organika-Rokita, "Przeżyliśmy Gross-Rosen", vol. II, issue 7, Warszawa 1989, pp. 11-28. - Konopka S., Od Majdanka do Litomierzyc. Garść luźnych wspomnień z życia za drutami,
"Archiwum Historii Medycyny", no. XXXIII/1970, pp. 105-128. - Konopka S., Rewir w Gross-Rosen (Fragment z pamiętnika), "Polski Tygodnik Lekarski", no. 2/1946. - Leyson L., Chłopiec z listy Schindlera, Warszawa 2014. - Michalak J., Nr 32 73 miał szesnaście lat, Warszawa 1969. - Moltke F. von, Erinnerungen an Kreisau 1930-1945, München 1997. - 213 -
- Mostowicz A., Żółta gwiazda i czerwony krzyż, Warszawa 1988. - Najnigier B.z Powrót z daleka. Wspomnienia więźnia obozu koncentracyjnego w Dachau, Warszawa 1983. - Perkowski H., Przeżyć każdy dzień. Wspomnienia obozowe 1944-1945, Łapy 2014. - Piórek J., Kilka spostrzeżeń z pobytu w Gross-Rosen, "Przegląd Lekarski", 1976, no. 1, pp. 184-188. - Polak E., Dziennik buchenwaldzki, Warszawa 1983. - Radziwiłł K.M., Pamiętniki. Od feudalizmu do socjalizmu bezpośrednio, Warsza wa 2000. - Rajski S., Droga przez kuźnię, "Przeżyliśmy Gross-Rosen", vol. II, issue 5, Warszawa 1987, pp. 29-43. - Rałł A., Pitia obozu Gross-Rosen w Landeshut (Kamienna Góra, woj. Jeleniogórskie), "Przeżyliśmy Gross-Rosen", vol. II, issue 1, Warszawa 1982, pp. 11-25. - Ramotowski J., Pamiętam Halbau, "Przeżyliśmy Gross-Rosen", vol. II, issue 8, Warszawa 1989, pp. 53-54. - Rubin B., Wspomnienia lekarza z Falkenbergu i Ebensee, "Przegląd Lekarski", nr 1/1968, pp. 182-187. - Rykała J., Więźniowie, heftlingi, emigranci, Warszawa 1972. - Rylko-Bauer B., A Polish Doctor in the Nazi Camps, Oklahoma 2014. - Selver-Urbach S., Through the Window of my Home, Jerusalem 1986. - Siejwa F., Więzień III pola, Lublin 1964. - Skoraczyński C., Żywe numery, Kraków 1984. - Sztaba R., Ze wspomnień lekarza obozu w Gross-Rosen, "Przegląd Lekarski", no. 1/1968, pp. 153-157. - Śliwiński T., Periturus, Kraków 1979. - Widok N., Przeżyć, Wałbrzych 2018. - Wieciech J., Wróciłem, Kraków 2004. - Woroniecki E., Przeszedłem piekło ognia, "Przeżyliśmy Gross-Rosen", vol. II, issue 8, Warszawa 1989, pp. 27-31. - Wspomnienia Rudolfa Hossa -
komendanta obozu oświęcimskiego, developed by J. Sehn, Warszawa 1961. - 214 -
III. Compilations - Adam A., Die Arbeiterfrage soll mit Hilfe von KZ - Häftlingen gelöst werden, Zwangsarbeit in KZ - Außenlagern auf den Gebiet der heutigen Tschechischen Republik, Berlin 2013. - Adamska J., Stosowanie wobec nieletnich narodowości polskiej kary obozu karnego, [in:] „Dzieci i młodzież w latach drugiej wojny światowej", edited by C. Pilichowski, Warszawa 1982, pp. 240-248. - Auschwitz 1940-1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu, edited by W. Dłu- goborski, F. Piper, vol. I, II, Miv, Oświęcim-Brzezinka 1995. - Ayaß W., “Asoziale" - die verachteten Verfolgten, "Dachauer Hefte", no. 14 (November 1998), pp. 50-66. - Choptiany G., Losy 50 młodocianych więźniów AL Landeshut, State Museum Gross-Rosen 1989. - Cybulski В., Ewakuacja więźniów AL Riese do Trautenau - próba rekonstrukcji wydarzeń, State Museum Gross-Rosen, 1989 - Cyra A., Cichociemny w Gross-Rosen, "Tygodnik Polski" of 16 March 1986. - Datner S., Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach wojennych w zakresie pracy, "Biule tyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce", vol. XVII, Warszawa 1967, pp. 7-100. - Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, edited by W. Benz, В. Distel, München 2005. - Długoborski W., Piper F. (edited by), Auschwitz 1940-1945. Węzłowe zagadnie nia z dziejów obozu, State Museum Oświęcim-Brzezinka 1995. - Dunin-Wąsowicz K., Ruch oporu w hitlerowskich obozach koncentracyjnych 1933-1945, Warszawa 1983. - Encyklopedia powstań śląskich, Opole 1982. - Filie obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Informator, Wałbrzych 2008. - Gutterman В., A
Narrow Bridge to Life. Jewish Forced Labor and Survival in the Gross-Rosen Camp System, 1940-1945, New York 2008. - Gutterman B., Naomi Morgernstern, The Wolfsberg. Labor Camp Machzor, 5705 (1944), Jerusalem 2002. - Haigas К., Z zagadnień sanitarnych komanda Dyhernfurth II, "Przegląd Lekar ski", no. 1/1977, pp. 122-130. - 215 -
- Jagielski S., Psychiczne galwanizowanie muzułmana, "Przegląd Lekarski", no. 1/1968, pp. 106-109. - Jońca K., "Kreisauer Kreis" Helmutita Jamesa von Moltke, [in:] „Z badan nad dz iejami opozycji antyhitlerowskiej w Niemczech", edited by A. Czubiński, Poznań 1987, pp. 97-117. - Jońca K., Opozycja antyhitlerowska na Śląsku wobec hitlerowskich zbrodni ludobó jstwa (1942-1944), "Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", vol. IV, Wrocław 1979, pp.73-86. - Kaienburg H., Die Wirtschaft der SS, Berlin 2003. - Kamiński A., Koszmar niewolnictwa. Obozy koncentracyjne od 1896 do dziś. Anal iza, Warszawa 1990. - Kieman W., Franciszek Tobola, Powstaniec wielkopolski i śląski. Pierwszy prezydent Pily, Piła 2012. - Klistała J., Martyrologium mieszkańców ziemi rybnickiej, Wodzisławia Śłąskiego, Żor, Raciborza w latach 1919-1945. Słownik biograficzny, Bielsko-Biała 2006. - Kłodziński S., Laboratorium Instytutu Higieny SS w Oświęcimiu. Bulion z mięsa ludzkiego, "Przegląd Lekarski", no. 1/1969, pp. 67-71. - Kobielec A., AL Friedland - Filia KL Gross-Rosen w Mieroszowie, Wałbrzych 2014. - Kobielec A., Losy więźniów transportu płaszowskiego z 16 października 1944 r. w świetle dokumentów zgromadzonych w Archiwum Muzeum Gross-Rosen, [in:] Płaszów odkrywanie, Kraków 2016, pp. 47-71. - Kobylarz R., Sznotala K., Wykaz niemieckich obozów jenieckich 1939-1945, Opole 2010. - Konieczny A., Arbeitslager Aslau - podobóz KL Gross-Rosen (1944-1945), Wałbrzych 2002. - Konieczny A., Das KZ Gross-Rosen in Niederschlesien, [in:] Die nationalsozialisti schen Konzentrationslager - Entwicklung und
Struktur, published by U. Herbert, К. Orth, C. Dieckmann, Göttingen 1998, pp. 309-326. - Konieczny A., Egzekucje w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen, "Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", vol. IV, Wrocław 1979, pp. 215-253. - Konieczny A., Kilka uwag w sprawie wyłączenia KL Gross-Rosen spod nadzoru władz cywilnych, "Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", vol. XX, Wrocław 1997, pp.399-413. - 216 -
- Konieczny A., KL Gross-Rosen, hitlerowski obóz koncentracyjny na Dolnym Śląsku 1940-1945, Wałbrzych 2006. - Konieczny A., Komendanci obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, "Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", vol. XIX, Wrocławl996, pp.189-203. - Konieczny A., Losy więźniów KL Gross-Rosen z transportu oświęcimskiego z 4-6 VI1942 r., "Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", voi. VII, Wrocław 1981, pp. 231-257. - Konieczny A., Nowe dokumenty o egzekucjach w Gross-Rosen, "Acta Universitatis Wratislaviensis", no. 642, Wrocław 1982, pp. 145-162. - Konieczny A., Podobóz Asian w systemie pracy przymusowej więźniów KL Gross-Rosen, [in:] „Wykorzystanie niewolniczej pracy więźniów KL Gross-Ros en przez III Rzeszę", Wałbrzych 1999, pp. 33-46. - Konieczny A., Podobóz KL Gross-Rosen w Kamenz, Wałbrzych 2001. - Konieczny A., Proces Alberta Layera, kierownika bloku w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen, "Acta Universitatis Wratislaviensis", No. 2294, Prawo CCLXXIII, Wrocław 2000, pp. 235-253. - Konieczny A., Przeniesienia więźniów z podobozu Riese do KL Auschwitz-Birke nau w 1944 r., "Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", vol. X, Wrocław 1986, pp. 293-316. - Konieczny A., Stan badań nad numeracją więźniów w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen, "Studia Śląskie", voi. XXXVI, Opole 1979, pp. 156-189. - Konieczny A., Szpital obozowy w Kolcach dla więźniów AL Riese w świetle nowych dokumentów, "Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", vol. XII, Wrocław 1987, pp. 155-177. - Konieczny A., Traktowanie robotników włoskich przez policję hitlerowską w
latach II wojny światowej (na przykładzie Śląska), "Acta Universitatis Wratislaviensis", Prawo CCLXXXV, Wrocław 2003, pp. 319-333. - Konieczny A., Transporty więźniów KL Gross-Rosen do innych obozów koncen tracyjnych w latach 1941-1945, "Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitle rowskimi", vol. X, Wrocław 1986, pp. 269-288. - Konieczny A., Uwagi o korespondencji więźniów KL Gross-Rosen, "Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", voi. XXVII, Wrocław 2004, pp. 401-428. - 217 -
- Konieczny A., Uwagi o podobozie KL Sachsenhausen, "Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi", vol. IX, Wrocław 1985, pp. 367-390 . - Konieczny A., Uwagi o procesie Kurta Vogla, blokowego w KL Gross-Rosen, przed sądem przysięgłych w Itzehoe, "Acta Universitatis Wratislaviensis", No. 1384, Prawo CCXIII, Wrocław 1992, pp. 171-178. - Konieczny A., W sprawie bilansu liczby więźniów, transportów i ofiar obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, "Prawo" CCXL, (Wrocław 1994), pp.185-195. - Konieczny A., Więźniowie akcji Noc i Mgła w KL Gross-Rosen, [in:] Narody Europy w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1995, pp.69-81. - Konieczny A., Z księgi zmarłych szpitala obozowego w Kolcach, "Przegląd Lekar ski", no. 1/1986, pp. 101-105. - Korman A., Nieukarane zbrodnie SS-Galizien z lat 1943-1945, Londyn 1990. - Kret J., Harcerze wierni do ostatka, Katowice 1978. - Księga zmarłych więźniów KL Gross-Rosen, compiled by. G. Choptiany, State Museum Gross-Rosen, part 1,1992, part II, 2002. - Lasik A., Sztafety ochronne w systemie niemieckich obozów koncentracyjnych. Rozwój organizacyjny, ewołucja zadań i struktur oraz socjologiczny obraz obozowych załóg SS, Oświęcim 2007. - Łuczak C., Polityka ekonomiczna Trzeciej Rzeszy w latach drugiej wojny światowej, Poznań 1982. - Łukaszkiewicz Z., Gross-Rosen, "Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce", voi. VIII, Warszawa 1956, pp. 77-104. - Majak W., Przesyłki, które pomagały przetrwać, Wałbrzych 1987. - Majdanek 1941-1944, edited by T. Mencel, Lublin 1991. - Majewski R., Dolny Śląsk 1945. Wyzwolenie, Warszawa 1982. - Majewski R.,
Waffen SS. Mity i rzeczywistość, Wrocław 1983. - Małek A., Obywatele ZSRR w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2008. - Małek A., Praca w systemie KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2003. - Marczyk W., Jeńcy radzieccy w niewoli Wehrmachtu na ziemiach polskich w latach 1941-1945, Opole 1987. - Mołdawa Μ., Gross-Rosen. Obóz koncentracyjny na Śląsku, Warszawa 1980. - Orski Μ., Przedsiębiorstwa SS i firmy prywatne - najemcy siły roboczej obozu koncentracyjnego Stutthofw latach 1939-1945, Gdańsk 2001. - 218 -
- Padfield P., Himmler. Reichsfuhrer SS, Warszawa 2002. - Paiski Z., Ukraińcy w sowieckim ruchu partyzanckim w latach II wojny świ atowej, [w:] „Polska - Ukraina; trudne pytania", vol. 9, Materiały IX i X międzynarodowego seminarium historycznego: "Stosunki polskoukraińskie w latach II wojny światowej, Warszawa, 6-10 listopada 2001", compiled and edited by R. Niedzielko, Warszawa 2002, pp. 140-170. - Philipp G., Kalendarium der Ereignisse im Erauen ֊ Konzentrationslager Ravens brück 1939-1945, Berlin 1999. - Pisarska-Kalisty Μ., Z tej wywózki wróciłem ostatni. Mieszkańcy Tykocina w obozach koncentracyjnych 1944-1945, Tykocin 2007. - Rudorff A., Frauen in den Konzentrationslagers Groß-Rosen, Berlin 2014. - Ryszka F., Państwo stanu wyjątkowego, Wrocław 1985. - Sawicka B., Transporty do KL Gross-Rosen z więzień hitlerowskich w okupowanej Polsce, [in:] Narody Europy w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1995, pp. 9-32. - Sawicka B., Z powstańczej Warszawy do KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1994. - Senft S., Więcek H., Obozy jenieckie na obszarze Śląskiego Okręgu Wehrmachtu 1939-1945, Wrocław 1972. - Skowroński J., Sula D., Arbeitslager Hartmannsdorf. Zapomniana filia KL Gross-Rosen, Stankowice-Sucha 2016. - Sofsky W., Ustrój terroru: obóz koncentracyjny, Warszawa 2016. - Sprenger L, Groß-Rosen. Ein Konzentrationslager in Schlesien, Köln 1996. - Starczewski Μ., Ruch oporu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1939-1945, Katowice 1988. - Sula D., Arbeitslager Riese. Filia KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2003. - Sula D., Dzieci i młodociani w KL Gross-Rosen, [in:] Dzieci wojny, edited
by A. Bartuś, Oświęcim 2016, pp.103-114. - Sula D., Filie KL Gross-Rosen (wybór artykułów), Wałbrzych 2001. - Sula D., jeńcy sowieccy i włoscy, [in:] Między Wehrmachtem a SS. Jeńcy wojenni w niemieckich obozach koncentracyjnych, edited byt V. Rezler-Wasilewska, Opole 2010, pp.106-122. - Sula D., Kontakte der Häftlinge des Konzentrationslagers Gross-Rosen mit der Welt außerhalb des Lagers am Beispiel der inhaftiere polnischer Staatsbürger, [in:] - 219 ֊
Unbeteiligte und Betroffene, edited by В. Dybaś, I. Nöbauer, Frankfurt am Main 2015, pp. 79-100. - Sula D., KL Gross-Rosen - elementem nazistowskiego systemu pracy, [in:] Czasmiejsca-ludzie. Nazistowski system obozowy w latach drugiej wojny światowej, edited by M. Krûl, J. Lusek, Bytom-Český Těšin 2017, pp.44-55. - Sula D., Losy nieewakuowanych więźniów obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, Wałbrzych 2014. - Sula D., Szpitale w systemie KL Gross-Rosen, [in:] Medycyna na usługach systemu eksterminacji ludności w Trzeciej Rzeszy i na terenach okupowanej Polski. Studia Europea Gnesnensia (Gniezno 2011), pp.173-193. - Sula D., Wychowawczy obóz pracy wrocławskiego gestapo, Wałbrzych 2010. - Sula D., Z kart trudnej historii relacji polsko-niemiecko-ukraińskich w okresie II wo jny światowej, [in:] Polacy-Niemcy-Ukraińcy w XIX i XX wieku. O przeszłości dla przyszłości w miejscach pamięci, edited by Μ. Białokur, Opole 2013, pp.61-72. - Sula D., Życie kulturalne i religijne więźniów KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2007. - Szefer A., Losy powstańców śląskich w latach okupacji hitlerowskiej, Katowice 1970. - Szefer A., Powstańcy śląscy w latach okupacji hitlerowskiej, [in:] W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, Katowice 1971. - The Wolfsberg Labor Camp Machor 5705 (1944), compiled by В. Gutterman, N. Morgenstern, Jeruzalem 2002. - Trofymowycz W., Rola Niemiec i Związku Sowieckiego w konflikcie ukraińsko-pol skim w latach 1939-1945, [in:] Polska-Ukraina: trudne pytania, vol. 5, Warszawa 1999, pp. 193-220. - de Vries H., Obywatele holenderscy w KL Gross-Rosen, [in:] Narody
Europy w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 1995, pp. 81-87. - Weiser P., Transport z Majdanka do Gross-Rosen 6 kwietnia 1944 roku, "Zeszyty Majdanka" 2003, vol. XXII, pp. 241-304. - Wernicke К., Jugendjahre im Schatten des NS-Regimes. Erinnerungen eines schle sischen Juristen, Würzburg 1995. - Wilczur J., Niewola i eksterminacja jeńców wojennych - Włochów w niemieckich obozach jenieckich wrzesień 1943 - maj 1945, Warszawa 1969. - Wińska U., Zwyciężyły wartości. Wspomnienia z Ravensbrück, Gdańsk 1985. - Witkowski J., Małoletni więźniowie Gross-Rosen, "Przegląd Lekarski", no. - 220 -
1/1980, pp. 118-128. - Witkowski J., Sytuacja sanitarna i zdrowotna w Gross-Rosen, "Przegląd Lekar ski", no. 1-3/1982, p. 117-130. - Żegleń J., Z rewiru w Gross-Rosen, "Przegląd Lekarski", no. 1/1969, pp. 145-153. - "Żegota". Rada Pomocy Żydom 1942-1945. Wybór dokumentów poprzedzony wywi adem Andrzeja Friszke z Władysławem Bartoszewskim, compiled by A. K. Kunert, Warszawa 2002. Press - Information Bulletin 1944 - 221 - |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Sula, Dorota ca. 19./20.Jh |
| author2 | Madej, Małgorzata |
| author2_role | trl |
| author2_variant | m m mm |
| author_GND | (DE-588)1175516260 (DE-588)1216968691 |
| author_facet | Sula, Dorota ca. 19./20.Jh Madej, Małgorzata |
| author_role | aut |
| author_sort | Sula, Dorota ca. 19./20.Jh |
| author_variant | d s ds |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV047234629 |
| ctrlnum | (OCoLC)1243068298 (DE-599)DNB1227871104 |
| edition | First edition |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>02876nam a2200541 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV047234629</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20220707 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">210413s2020 pl a||| |||| 00||| eng d</controlfield><datafield tag="015" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">21,A12</subfield><subfield code="2">dnb</subfield></datafield><datafield tag="016" ind1="7" ind2=" "><subfield code="a">1227871104</subfield><subfield code="2">DE-101</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788389824349</subfield><subfield code="c">Broschur</subfield><subfield code="9">978-83-89824-34-9</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1243068298</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)DNB1227871104</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">eng</subfield><subfield code="h">pol</subfield></datafield><datafield tag="044" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">pl</subfield><subfield code="c">XA-PL</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield><subfield code="a">DE-B1595</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="8">1\p</subfield><subfield code="a">940</subfield><subfield code="2">23sdnb</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Sula, Dorota</subfield><subfield code="d">ca. 19./20.Jh.</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1175516260</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="240" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Szkice z historii Konzentrationslager Gross-Rosen</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Sketches of the history of Konzentrationslager Gross-Rosen</subfield><subfield code="c">Dorota Sula ; translated by: dr Małgorzata Madej</subfield></datafield><datafield tag="250" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">First edition</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Wałbrzych</subfield><subfield code="b">Gross-Rosen Museum</subfield><subfield code="c">2020</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">247 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen, Faksimile</subfield><subfield code="c">24 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="500" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Aus dem Polnischen übersetzt</subfield></datafield><datafield tag="610" ind1="2" ind2="7"><subfield code="a">Konzentrationslager Groß-Rosen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4302706-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Konzentrationslager Groß-Rosen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4302706-4</subfield><subfield code="D">b</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="700" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Madej, Małgorzata</subfield><subfield code="0">(DE-588)1216968691</subfield><subfield code="4">trl</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">B:DE-101</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">https://d-nb.info/1227871104/04</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">DNB Datenaustausch</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20220707</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032639023</subfield></datafield><datafield tag="883" ind1="2" ind2=" "><subfield code="8">1\p</subfield><subfield code="a">dnb</subfield><subfield code="d">20210318</subfield><subfield code="q">DE-101</subfield><subfield code="u">https://d-nb.info/provenance/plan#dnb</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">900</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09044</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">909.04924</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09044</subfield><subfield code="g">43</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">909.04924</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09044</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">900</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09044</subfield><subfield code="g">43</subfield></datafield></record></collection> |
| id | DE-604.BV047234629 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T17:02:08Z |
| indexdate | 2024-07-10T09:06:26Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788389824349 |
| language | English Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032639023 |
| oclc_num | 1243068298 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 DE-B1595 |
| owner_facet | DE-12 DE-B1595 |
| physical | 247 Seiten Illustrationen, Faksimile 24 cm |
| psigel | BSB_NED_20220707 |
| publishDate | 2020 |
| publishDateSearch | 2020 |
| publishDateSort | 2020 |
| publisher | Gross-Rosen Museum |
| record_format | marc |
| spelling | Sula, Dorota ca. 19./20.Jh. Verfasser (DE-588)1175516260 aut Szkice z historii Konzentrationslager Gross-Rosen Sketches of the history of Konzentrationslager Gross-Rosen Dorota Sula ; translated by: dr Małgorzata Madej First edition Wałbrzych Gross-Rosen Museum 2020 247 Seiten Illustrationen, Faksimile 24 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Aus dem Polnischen übersetzt Konzentrationslager Groß-Rosen (DE-588)4302706-4 gnd rswk-swf Konzentrationslager Groß-Rosen (DE-588)4302706-4 b DE-604 Madej, Małgorzata (DE-588)1216968691 trl B:DE-101 application/pdf https://d-nb.info/1227871104/04 Inhaltsverzeichnis DNB Datenaustausch application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis 1\p dnb 20210318 DE-101 https://d-nb.info/provenance/plan#dnb |
| spellingShingle | Sula, Dorota ca. 19./20.Jh Sketches of the history of Konzentrationslager Gross-Rosen Konzentrationslager Groß-Rosen (DE-588)4302706-4 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4302706-4 |
| title | Sketches of the history of Konzentrationslager Gross-Rosen |
| title_alt | Szkice z historii Konzentrationslager Gross-Rosen |
| title_auth | Sketches of the history of Konzentrationslager Gross-Rosen |
| title_exact_search | Sketches of the history of Konzentrationslager Gross-Rosen |
| title_exact_search_txtP | Sketches of the history of Konzentrationslager Gross-Rosen |
| title_full | Sketches of the history of Konzentrationslager Gross-Rosen Dorota Sula ; translated by: dr Małgorzata Madej |
| title_fullStr | Sketches of the history of Konzentrationslager Gross-Rosen Dorota Sula ; translated by: dr Małgorzata Madej |
| title_full_unstemmed | Sketches of the history of Konzentrationslager Gross-Rosen Dorota Sula ; translated by: dr Małgorzata Madej |
| title_short | Sketches of the history of Konzentrationslager Gross-Rosen |
| title_sort | sketches of the history of konzentrationslager gross rosen |
| topic | Konzentrationslager Groß-Rosen (DE-588)4302706-4 gnd |
| topic_facet | Konzentrationslager Groß-Rosen |
| url | https://d-nb.info/1227871104/04 http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032639023&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT suladorota szkicezhistoriikonzentrationslagergrossrosen AT madejmałgorzata szkicezhistoriikonzentrationslagergrossrosen AT suladorota sketchesofthehistoryofkonzentrationslagergrossrosen AT madejmałgorzata sketchesofthehistoryofkonzentrationslagergrossrosen |
Es ist kein Print-Exemplar vorhanden.
Inhaltsverzeichnis
Inhaltsverzeichnis