Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r.: elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej = Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Warszawa
Oficyna Wydawnicza ASPRA -JR
2020
|
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Literaturverzeichnis Abstract Register // Personenregister |
| Beschreibung: | 237 Seiten 24 cm |
| ISBN: | 9788382090123 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV046833418 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20220128 | ||
| 007 | t| | ||
| 008 | 200803s2020 xx |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788382090123 |9 978-83-8209-012-3 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1193302586 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV046833418 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 |a DE-739 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 084 | |a NQ 4870 |0 (DE-625)128519: |2 rvk | ||
| 100 | 1 | |a Mażewski, Lech |d 1955- |e Verfasser |0 (DE-588)1140241532 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. |b elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej = Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 |c Lech Mażewski |
| 246 | 1 | 1 | |a Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 |
| 264 | 1 | |a Warszawa |b Oficyna Wydawnicza ASPRA -JR |c 2020 | |
| 300 | |a 237 Seiten |c 24 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 546 | |a Zusammenfassung in englischer Sprache: Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 | ||
| 600 | 1 | 7 | |a Wyszyński, Stefan / (1901-1981) |2 jhpk |
| 600 | 1 | 7 | |a Wyszyński, Stefan |d 1901-1981 |0 (DE-588)118635786 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 648 | 7 | |a Geschichte 1944-1945 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 7 | |a Kościół i państwo / 20 w |2 jhpk | |
| 650 | 7 | |a Kościół katolicki / Polska / 1945-1990 |2 jhpk | |
| 650 | 7 | |a Komunizm i chrześcijaństwo / Polska / 1945- |2 jhpk | |
| 651 | 7 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Wyszyński, Stefan |d 1901-1981 |0 (DE-588)118635786 |D p |
| 689 | 0 | 1 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |D g |
| 689 | 0 | 2 | |a Geschichte 1944-1945 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung UB Passau - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personenregister |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20220128 | |
| 942 | 1 | 1 | |c 200.9 |e 22/bsb |f 0904 |g 438 |
| 943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032242539 | |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1826506603949457408 |
|---|---|
| adam_text |
Spis treści Od autora. 7 Część I. Zwycięska walka o niezależność Kościoła I II. Polskie prymasostwo po 1944/1945 r.15 Porozumienie Państwo-Kościół z 14 kwietnia 1950 r. jako początek prymasowskiej polityki kupowania czasu . 21 III. Prymasowska polityka kupowania czasu (1950-1956). . 35 IV. Zwycięskie lata 1956/1957 . 53 V. Sformułowanie stanowiska Kościoła wobec Polski po 1944/1945 r.69 Część II. Wygrany konflikt o katolickie oblicze narodu VI. Wielka Nowenna Milenium Chrztu Polski (1957-1966) . 75 VII. Kontrowersje w setną rocznicę powstania styczniowego 1863 r. 95 VIII. Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich z okazji Milenium Chrztu Polski jako początek wychodzenia Polski z sowieckiej strefy wpływów?.103 IX. Obchody milenijne 1966/1967: bez lęku przed konfrontacj ą z władzą. 119 X. Wydarzenia z przełomu lat 60. i 70. zeszłego stulecia a umocnienie pozycji Kościoła w życiu publicznym .131 5
Spis treści Część III. Wpływ na rządzenie państwem XI. XII. XIII. XIV. XV. Prymas Stefan kardynał Wyszyński w roli przywódcy narodowego. 149 Kościół wobec noweli z 10 lutego 1976 r. Konstytucji PRL. 161 Homilia z 26 sierpnia 1980 r.175 Współpraca Prymasa Stefana kardynała Wyszyńskiego, Prezesa Rady Ministrów gen. Wojciecha Jaruzelskiego i przewodniczącego NSZZ „Solidarność” Lecha Wałęsy w celu rozwiązania konfliktu bydgoskiego z marca 1981 r. 185 Nowy model obecności Kościoła w życiu publicznym?. 197 Podsumowanie XVI. Prymas Stefan kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r.209 Bibliografia.217 Summary.229 Indeks osób 235
Bibliografia I. Źródła prawa Dziennik Ustaw 1918, 1950, 1952, 1953, 1957, 1971, 1972, 1976. Monitor Polski 1953, 1958, 1959, 1975. II. Publikowane dokumenty, wspomnienia i publicystyka Barcikowski K., U szczytów władzy, Warszawa 1998. Boni Μ., Droga ku domostwu, „Więź”, 1983, nr 3. Brzeziński Z., Cztery lata w Białym Domu. Wspomnienia, Warszawa 1990. Burke E., Rozważania o rewolucji we Francji, przeł. D. Lachowska, Kraków-Warsza wa 1994. Chrzanowski W, Wystąpienie w Duszpasterstwie Ludzi Pracy „ Wola” w V rocznicę porozumienia warszawskiego, [w:] W. Chrzanowski, Rzecz o obronie czynnej, bmw 1988. Churchill W., Druga wojna światowa, t. 6, ks. 2, przeł. K. Mosiewicz, Gdańsk 1996. Chyliński J., Jakim był Bolesław Bierut — wspomnienia syna, bmw 1999. Czerwiec 1976 w materiałach archiwalnych, wybór, wstęp i opracowanie J. Eisler, Warszawa 2001. Dąbrowska Μ., Dzienniki 1914-1965, t. 1-13, Warszawa 2009. Dąbrowski B., Dobry pasterz (kazanie abp. Dąbrowskiego wygłoszone w katedrze łom żyńskiej 19 czerwca 1994), „Słowo”, 3 VIII 1994. Deklaracja Episkopatu Polski o stworzeniu warunków dla normalizacji stosunków mię dzy Państwem a Kościołem, 28 IX 1953, Warszawa, „Trybuna Ludu”, 29 IX 1953. Dmowski R., Polityka polska i odbudowanie państwa, 1.1, Warszawa 1988. Eska J., Kościół otwarty, Kraków 1963. Fragment uchwały poczdamskiej dotyczący Polski, Poczdam, 2 sierpnia 1945, [w:] Sprawa polska w czasie II wojny światowej na arenie międzynarodowej. Zbiór do kumentów, Warszawa 1965. Gomułka W., Przemówienia. Lipiec 1964—grudzień 1966, Warszawa 1967. Gomułka W., O problemie niemieckim.
Artykuły i przemówienia, Warszawa 1984. Górny G., Fatum krąży nad Polską, czyli zbrodnia bez kary, [w:] Testament Bukow skiego. Norymberga dla komunizmu, „Teologia Polityczna Co Tydzień”, nr 45 (189)/2019. 217
Bibliografia Grzybowska K., Rybiński Μ., W obronie Polski czy w obronie komunizmu?, „Rzecz pospolita”, 23 VI 1994. Jaruzelski W., Stan wojenny. Dlaczego., Warszawa 1992. Jasiński A., Kardynał Stefan Wyszyński - świadek wiary, t. 1-7, Gniezno 1999-2004. Jastak H., Memoriał dia Prymasa Polski, „Gazeta Wyborcza”, 23 VIII 2000. Kazanie Prymasa Polski ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego, „Życie Warszawy”, 27 VIII 1980. Kądziela Ł., Kościół a państwo w Polsce 1945—1965, Wrocław 1990. Kijowski A., Dzienniki 1955-1969, орг. K. Kijowska, J. Błoński, Kraków 1998. Kominek B., W służbie Ziem Zachodnich, opr. J. Krucina, Wrocław 1977. Korwin-Milewski H., Siedemdziesiąt lat wspomnień (1855-1925), Warszawa 1993. Kościół w PRL. Dokumenty, t. 1-3, P. Raina (red.), Poznań-Pelplin 1995. Kuroń J., Zło które czynię, Warszawa 1984. Kuroń J., Polityka i odpowiedzialność, Londyn 1984. Kuroń J., Modzelewski K., List otwarty do członków POP PZPR i do członków uczel nianej organizacji ZMSprzy Uniwersytecie Warszawskim, [w:] Marzec 1968 w do kumentach, t. I, opr. naukowe i wstęp F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik, Warszawa 2008. List Prymasa Polski do Redakcji „ Tygodnika Powszechnego ”, „Tygodnik Powszech ny”, nr 46/1952. List Władysława Gomułki z 27 marca 1971 r. do Biura Politycznego КС PZPR, [w:] Tajne dokumenty Biura Politycznego. Grudzień 1970, opr. P. Domański, Londyn 1991. Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945—1974, Paris 1975. Listy pasterskie Prymasa Polski 1946-1974, Paris 1975. Listy pasterskie Prymasa Polski i Episkopatu 1975—1981, Paryż 1988. Mac J. S., Przesłuchanie
supergliny, Warszawa 1990. Malewska H., Przemija postać świata, t. 1-2, Warszawa 1956. Małcużyński K., U źródeł zbrodni, „Trybuna Ludu”, 26 I 1953. Mazowiecki T, Wielowieyski A., Otwarcie na Wschód, „Więź”, 1963, nr 11-12. Memorandum Iwana Majskiego. „Rozważania o pożądanych podstawach przyszłego pokoju” z dnia 11 stycznia 1944 r. - Andrzej Werblan, „Dzieje Najnowsze”, 1997, nr 2. Micewski A., Dalsze dzieje dawnego sporu, „Znaki Czasu”, 1987, nr 8. Michnik A., Kościół, lewica, dialog., Warszawa 1983. Michnik A., Szanse polskiej demokracji, Londyn 1984. Michnik A., Takie czasy.rzecz o kompromisie, Londyn 1985. Noszczyk B., Spotkanie Kierownika Urzędu do Spraw Wyznań Kazimierza Kąkola z prymasem Wyszyńskim (Choszczówka, 12 X1978), „Zeszyty Historyczne”, 2009, z. 169. Okońska Μ., Z misją do Komańczy, Warszawa 2006. Pamiętam ciężar tamtego czasu. Z Wojciechem Jaruzelskim rozmawiają Dorota Sobieniecka i Michał Pruski, „Głos Wybrzeża”, 8-10 IX 2000. Perspektywa 30 lat. Czy można jeszcze osądzić komunizm? Rozmowa z Janem Żarynem, [w:] Testament Bukowskiego. Norymberga dla komunizmu, „Teologia Poli tyczna Co Tydzień”, 2019, nr 45 ( 189). Polskie przedwiośnie. Dokumentów marcowych t. 2: Czechosłowacja, Paryż 1969. 218
Bibliografia Pro memoria z posiedzenia Rady Głównej Episkopatu, Warszawa, 17 II 1976, „Kultu ra”, 1976, nr 5. Projekt zmian w Konstytucji. Prace Komisji Nadzwyczajnej Sejmu, „Trybuna Ludu”, 26 I 1976. Protokół nr 25 z posiedzenia Biura Politycznego КС PZPR, 26 VIII 1980, [w:] Tajne dokumenty Biura Politycznego. PZPR a Solidarność 1980-1981, Z. Włodek (opr.), Londyn 1991. Prymas Polski o porozumieniu. Rozmowa red. Jerzego Turowicza z Prymasem Polski w drugą rocznicę Porozumienia, „Tygodnik Powszechny”, nr 17/1952. Przemówienie do członków Rady Głównej, 22 V 1981, [w:] ks. B. Piasecki, Ostatnie dni Prymasa Tysiąclecia, Rzym 1982. PZPR wobec religii i Kościoła w 1953 r, „Więź”, 1992, nr 10. Raina P., Rozmowy z władzami PRL. Arcybiskup Dąbrowski, 1.1, Warszawa 1995. Rakowski M.F., Dzienniki polityczne 1976—1978, Warszawa 2002. Referat sprawozdawczy Komitetu Centralnego PZPR wygłoszony na III zjeździe przez 1 sekretarza КС PZPR Władysława Gomułkę, „Trybuna Ludu, 11 III 1959. Referat programowy Biura Politycznego na VI zjazd PZPR, tow. Edward Gierek, „Try buna Ludu”, 8 XII1971. Rezolucja Oddziału Związku Literatów Polskich w Krakowie, 3 lutego 1953 r., „Życie Literackie”, nr 8/1953. Rolicki J., Edward Gierek: przerwana dekada, Warszawa 1990. Romaniuk M.P., Życie, twórczość i posługa Stefana kardynała Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia, t. LTV, Warszawa 1994-2002. Rostworowski O.T. OP, Zaraz po wojnie. Wspomnienia duszpasterza 1944-1956, Pa ryż 1986. Rozmowa ze Stanisławem Stommą, [w:] J. Żakowski, Anatomia smaku czyli o losach „ Tygodnika Powszechnego” 1953-1956, Warszawa 1988.
Rozmowa z Władysławem Bieńkowskim, [w:] J. Żakowski, Anatomia smaku czyli o lo sach „Tygodnika Powszechnego” 1953-1956, Warszawa 1988. Słomczyński Μ., Waszyngton - Watykan - kuria, „Życie Literackie”, nr 5/1953. Spotkanie Edwarda Gierka z aktywem WSK Mielec w dniu 3IX1976, „Trybuna Ludu”, 6 IX 1976. Spotkanie premiera Wojciecha Jaruzelskiego z prymasem Stefanem Wyszyńskim, „Sło wo Powszechne”, 27 III 1981. Sprawozdanie stenograficzne z II sesji Sejmu - 5 posiedzenie w dniach 13 i 14 grudnia 1965 r. Sprawozdanie stenograficzne z IV sesji Sejmu - posiedzenie 9 w dniu 21 lipea 1966 r. Sprawozdanie stenograficzne z VIII sesji Sejmu -19 posiedzenie w dniach 9,10 i 11 kwiet nia 1968 r. Stalin J. O projekcie konstytucji Związku SRR, Warszawa 1951. Stomma S., „Zkurzem krwi bratniej”, „Tygodnik Powszechny”, nr 3/1963. Stomma S., Pościg za nadzieją, Paris 1991. Stomma S., Trudne lekcje historii, Kraków 1998. Świadectwo i służba. Rozmowy o życiu i Kościele z abp Józefem Kowalczykiem, Nuncjuszem Apostolskim w Polsce rozmawia ks. Rafał Makowski, Warszawa 2008. 219
Bibliografia Tejchma J., Kulisy dymisji. Z dziennika ministra kultury 1974-1977, Kraków 1991. Testament Stefana Wyszyńskiego Prymasa Polski, „Wiadomości Archidiecezjalne War szawskie”, 1981, nr 6-7. TorańskaT., Oni, Londyn 1985. Traktat z 12 września 1990 r o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec (w pol skim tłumaczeniu), [w:] J. Barez, Udział Polski w konferencji 2+4. Aspekty prawne i proceduralne, Warszawa 1994. Turowicz J., Porozumienie, „Tygodnik Powszechny”, 1950, nr 23. Uchwała VI zjazdu PZPR. O dalszy socjalistyczny rozwój Polskiej Rzeczpospolitej Lu dowej, „Nowe Drogi”, 1972, nr 1. Układ między Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich a Republiką Federal ną Niemiec, „Trybuna Ludu”, 14 VIII 1970. Uroczystości z udziałem Prymasa Polski w Wambierzyckim sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin, „Słowo Powszechne”, 20 VIII 1980. Uwięzienie prymasa Wyszyńskiego. Dokumenty, „Polityka”, 1992, nr 5. Wałęsa L., Droga nadziei, Kraków 1990. Warszawa-Bonn 1945-1991. Stosunki polsko-niemieckie. Analiza i dokumenty, H-А. Jacobsen, Μ. Tomala (red.), Warszawa 1992. Wizja Polski socjalistycznej, wysoko rozwiniętej i zasobnej zespala cały naród. Przemó wienie tow. Edwarda Gierka, Katowice, 21 II 1972, „Trybuna Ludu”, 23 II 1972. Wnuk J., Finale soboru i Episkopat Polski, Warszawa 1966. Wójcicki K., Rozmowy z księdzem Hilarym Jastakiem, Gdynia 2002. Wspomnienia Wandy Wasilewskiej (1939-1944), „Archiwum Ruchu Robotniczego”, t. VII, Warszawa 1982. Wspólne oświadczenie przedstawicieli KKP NSZZ „ Solidarność ” i Komitetu Rady Mi nistrów ds. Związków Zawodowych,
Warszawa, 30 III 1981, „Trybuna Ludu”, 31 III 1981. Wybory, „Tygodnik Powszechny”, 1957, nr 3. Vfdarzenia marcowe 1968, Paryż 1969. Wyszyński S., WświatłachTysiącleciaChrześcijaństwa^fygoAmkPowsz.ectmy ”, 1958, nr 22. Wyszyński S., Zapiski więzienne, Paris 1982. Wyszyński S., Nauczanie społeczne 1946-1981, Warszawa 1990. Wyszyński S., Dzieła zebrane, t. Ι-XIX, Warszawa 1991-2019. Wyszyński S., Początki nauczania społecznego (1934-1939), Warszawa 2001. Wyszyński S., Zapiski milenijne. Wybór z dziennika „Pro memoria” z lat 1965—1967, wybór i opr. Μ. Okońska, Μ. Plaskacz, A. Rastawicka, Warszawa-Ząbki 2001. Wyszyński S., Pro memoria. Zapiski z lat 1948-1949 i 1952-1953, Warszawa-Ząbki 2007. Wyszyński S., Pro memoria, t. 1, 2, 3 i 5, Warszawa 2017, 2018. Wytyczne Komitetu Centralnego na VII zjazd PZPR. O dynamiczny rozwój budowni ctwa socjalistycznego — o wyższą jakość pracy i warunków życia narodu, bd i mw. Wywiad z Leszkiem Kołakowskim (fragmenty), „Zeszyty Literackie”, 1983, nr 2. Zabłocki ì „Homiliaprymasa Wyszyńskiego-mity ifakty, „Tygodnik Solidarność”, 2000, nr 35. Zabłocki J., Dzienniki, t. 1,2, Warszawa 2008, 2011. 220
Bibliografia Zakrzewska J., GarJícki A., Zatwierdzanie Konstytucji PRL, „Polityka”, 1990, nr 28. Zatrzymać konfrontację. Stanisław Kania w rozmowie z Andrzejem Urbańczykiem, Warszawa 1991. Zawieyski J., Kartki z dziennika 1955-1969, Warszawa 1983. Zawieyski J., Linie porozumienia (fragmenty dziennika), „Kierunki”, 1984, nr 28. III. Opracowania: wydawnictwa zwarte i artykuły Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak Μ., Historia państwa i prawa polskiego, Warsza wa 1985. Bartyzel J., Krzyż pośrodku księżyca. Historia i ideario meksykańskiego synarchizmu oraz katolickiej organizacji podziemnej El Yunque (1932-2012), Biała Podlaska 2012. Bartyzel J., Magisterium Kościoła a problem tyranobójstwa, „Societas et lus”, 2017, nr 6. Bilicki L., Wielka Nowenna programem obrony przed laicyzacją, „Znaki Czasu”, 1987, nr 8. Bogdanowicz S., Obchody Milenium Chrztu Polski w Gdańsku, [w:] Zapomniany rok 1966, L. Mażewski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Borecki P., Geneza Konstytucji PRL z 22 lipea 1952 r, „Przegląd Sejmowy”, 2007, nr 5. Brzostek B., Zaremba Μ., Polska 1956-1976: w poszukiwaniu paradygmatu, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 2006, nr 2. Cenckiewicz S., Anna Solidarność. Życie i działalność Anny Walentynowicz na tle epo ki (1929—2010), Poznań 2010. Chrzanowski W, Modele pośredniego oddziaływania, „Znaki Czasu”, 1987, nr 6. Chrzanowski W., Suwerenny naród w niesuwerennym państwie, [w:] Kardynał Stefan Wyszyński Prymas Tysiąclecia. Mąż stanu, H. Jerzmański (red.), Warszawa 2001. Cichocki Μ., Północ i Południe. Teksty o polskiej kulturze i historii, 2018. Czaczkowska E.K., Kardynał
Wyszyński, Biografia, Kraków 2013. Czaczkowska E.K., Nowe ustalenia w sprawie listów milenijnych biskupów polskich do episkopatów świata: Maria Winowska i kard. Stefan Wyszyński współautorami listów, [w:] 1966. Milenium chrztu Polski Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Perspek tywa teologiczno-społeczna, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2016. Czaczkowska E.K., Marzec ‘68 w dokumentach Konferencji Episkopatu Polski, [w.՜] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945—1981, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2018. Czapliński W, Zewnętrzne aspekty międzynarodowoprawne zjednoczenia Niemiec, Problematyka sukcesji państw, [w:] Zjednoczenie Niemiec. Studia politologiczno-ekonomiczno-prawne, L. Janicki, B. Koszela, W. Wilczyński (red.), Poznań 1996. Czapliński W., Traktaty polsko-niemieckie z lat 1990—1991, [w:] Zjednoczenie Niemiec. Studia politologiczno-ekonomiczno-prawne, L. Janicki, B. Koszela, W. Wilczyński (red.), Poznań 1996. Czekalski T., Hanziński J., Leśny J., Historia Albanii, Wrocław 2009. Czerwiec 1976 — Spory i refleksje po 25 latach, P. Sasanka, R. Spałek (red.), Warszawa 2003. Dudek A., Kościół i państwo w Polsce 1945—1970, Kraków 1995. 221
Bibliografia Dudek A., Rola Kościoła katolickiego w wydarzeniach marcowych 1968 r. w ocenie władz PRL, [w:] B. Bankowicz, A. Dudek, Ze studiów nad dziejami Kościoła i ka tolicyzmu w PRL, Kraków 1996. Dudek A., Kościół katolicki w Polsce w 1956 roku, „Polska 1944/45-1989. Studia i Materiały”, 1997, t. 3. Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945—1989), Kraków 2003. Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990. Eisler J., Milenium, „Więź”, 1989, nr 5. Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006. Eisler J., Jakim państwem byla PRL w latach 1956-1976?, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 2006, nr 2. Engelgard J., Bolesław Piasecki 1939-1956, Warszawa 2015. Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956—1989, Warszawa 1997. Friszke A., Koło posłów „Znak” w Sejmie PRL 1957—1956, Warszawa 2002. Friszke A., Anatomia buntu: Kuroń, Modzelewski i komandosi, Kraków 2010. Friszke A., Rewolucja Solidarności 1980—1981, Kraków 2014. Garlicki A., JózefPiłsudski 1867-1935, Warszawa 1989. Gawenda J., Legalizm Polski w świetle prawa publicznego, Londyn 1959. Gątarz J., Środowisko Znak wobec Milenium, [w:] Zapomniany rok 1966, L. Mażewski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Gątarz J., Orędzie biskupów polskich do niemieckich: milenijna droga Polski na Za chód, [w:] Zapomniany rok 1966, L. Mażewski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Gątarz J., Paryska „Kultura” wobec Milenium, [w:] Zapomniany rok 1966, L. Mażew ski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Gelberg L., Układ PRL—NRFz 7 grudnia 1970 r. Analiza prawna, Wrocław 1974. Goclon J„ Statut krajowy
Galicji z 1861 r., [w:] Konstytucje Polski, 1.1, Μ. Kallas (red.), Warszawa 1990. Graczyk R., Cena przetrwania? SB a „ Tygodnik Powszechny”, Warszawa 2011. Grajewski A., Rosja i Krzyż. Z dziejów Kościoła Prawosławnego w ZSRR, Katowice 1991. Grajewski A., Jesień Prymasów. Kardynałowie Mindszenty i Wyszyński wobec przeło mu 1956 roku, „Studia Prymasowskie”, 2012, nr VI. Gryz R., Mediator czy sojusznik? — prymas Wyszyński i narodziny „Solidarności” (1980-1981), „Almanach Historyczny”, 2004, t. 6. Gucewicz D., Polski rok 1966. Ku syntezie obchodów polskiego Tysiąclecia, [w:] Czas próby. Kościół katolicki w okresie PRL, W. Polak, A. Czwałk, S. Galij-Skarbińska (red.), Toruń 2017. Hayek F. A., Konstytucja wolności, Wrocław 1987. Januszajtis A., Obchody Tysiąclecia Gdańska w 1962 roku: przyczynek do sporu o sens Ty siąclecia, [w:] Zapomniany rok 1966, L. Mażewski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Jarosz D., Córka robotnika z synem chłopa, [w:] Polska Rzeczywiście Ludowa. Od Jałty do października ’56, P. Dybicz (red.), Warszawa 2019. Jarząbek W., Partia a polityka zagraniczna PRL. Uwagi na temat powiązań między Hfdziałem Zagranicznym КС PZPR, MSZ i innymi podmiotami, [w:] PZPR jako machina władzy, D. Stola, K. Persak (red.), Warszawa 2012. Jędraszewski Μ., Teczki Baraniaka, 1.1—II, Poznań 2009. 222
Bibliografia Karski J., Tajna dyplomacja Churchilla i Roosevelta w sprawie Polski (1940-1945), Lublin 1995. Kawalec K., Problem prorosyjskości Romana Dmowskiego, [w:] Między realizmem a apostazją narodową. Koncepcje prorosyjskie w polskiej myśli politycznej, Μ. Za krzewski (red.), Kraków 2015. Kąkol K., Kościół w PRL. Elementy ewolucji doktryny, Warszawa 1985. Kieniewicz S., Między ugodą a rewolucją (Andrzej Zamoyski w latach 1861-62), War szawa 1962. Kissinger H., Dyplomacja, tłum. S. Głąbiński, G. Woźniak, I. Zych, Warszawa 1996. Kłoczowski J., Mullerowa L., Skarbek J., Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Pol sce, Kraków 1986. Konopczyński W., Konfederacja barska, t. 1-2, Warszawa 1936, 1938. Konopczyński W., Dzieje Polski nowożytnej, t. 2, Warszawa 1986. Konopczyński W., Pierwszy rozbiór Polski, Kraków 2010. Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887-1907), Londyn 1964. Kozłowski T., Powstanie NSSZ Rolników Indywidualnych „ Solidarność ”, [w:] A. W. Kaczo rowski, T. Kozłowski, J. Olaszek, „Solidarność” Rolników 1980-1989, Warszawa 2010. Krukowski J., Uprawnienia nadzwyczajne Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski, wobec zagrożeń ze strony systemu komunistycznego, „Studia Prymasow skie”, 2011, nr V. Kula Μ., Paryż, Londyn i Waszyngton patrzą na Październik 1956 r. w Polsce, Warsza wa 1992. Kura A., Skala poparcia społecznego dla rolniczej „Solidarności" w 1981 r, [w:] Opozycja i opór społeczny w Polsce po 1956 r. Rolnicza „ Solidarność ” w Pol sce 1980-1989, A.W. Kaczorowski, T. Kozłowski, J. Olaszek (red.), Warszawa 2016. Labuda G., Studia nad
początkami państwa polskiego, t. I—III, Poznań 1987, 1998, Wodzisław Śląski 2012. Loewenstein К., Political Power and the Governmental Process, Chicago 1957. Latka R., Episkopat Polski wobec stosunków Państwo-Kościół i rzeczywistości spo łeczno-politycznej PRL 1970-1989, Warszawa 2019. Łętowski Μ., Ruch i Koło Poselskie Znak 1957-1976, Katowice 1998. Łowmiański H., Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n. e., t. I-V, War szawa 1963-1973. Machcewicz A., Bunt. Strajki w Trójmieście: sierpień 1980, Gdańsk 2015. Madajczyk P., Okoliczności powstania Orędzia biskupów polskich do biskupów nie mieckich, [w:] Wokół Orędzia. Kardynał Bolesław Kominek prekursor pojednania polsko-niemieckiego, W. Kucharski, G. Strauchold (red.), Wrocław 2009. Marek Ł., Łagodna i koncesjonowana „ opozycja ”. Prymas Stefan Wyszyński a Koło Poselskie „Znak” (1957—1976) na podstawie Dzienników Janusza Zabłockiego, [w:] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945-1981, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2018. Markiewicz S., Władysława Gomułki koncepcja polityki wyznaniowej, [w:] Działal ność Władysława Gomułki, opr. W. Namiotkiewicz, Warszawa 1985. Maternicki J„ Michał Dobrzyński wobec tzw. idei jagiellońskiej, [w:] J. Maternicki, Kultura historyczna dawna i współcześnie. Studia i szkice, Warszawa 1979. 223
Bibliografia Maternicki J., Józef Szujski wobec tzw. idei jagiellońskiej, [w:] Historia XIX i XX w. Studia i szkice ofiarowane Henrykowi Jabłońskiemu, Wrocław 1979. Mażewski L., Powstańczy szantaż. Od konfederacji barskiej do stanu wojennego, wy danie drugie zmienione i poszerzone, Warszawa 2004. Mażewski L., Długa dekada lat siedemdziesiątych (1968—1981). Rola nowelizacji zlO lutego 1976 r. Konstytucji PRL z 22 lipea 1952 r. w ewolucji ustroju PRL na tle konstytucji europejskich państw socjalistycznych, Toruń 2011. Mażewski L., Nieudana próba utrzymania szlacheckiej dominacji. O sposobie rozwią zania sprawy chłopskiej przez Aleksandra Wielopolskiego, [w:] Aleksander Wielo polski. Próba ustrojowej rekonstrukcji Królestwa Polskiego w latach 1861—1862, L. Mażewski (red.), Radzymin 2014. Mażewski L., Królestwo Polskie w latach 1861—1862 a autonomia Galicji. Porównanie rozwiązań ustrojowych, [w:] Aleksander Wielopolski. Próba ustrojowej rekonstrukcji Królestwa Polskiego w latach 1861-1862, L. Mażewski (red.), Radzymin 2014. Mażewski L., Władza, własność i położenie Kościoła. Z dziejów autorytaryzmu w Pol sce w latach 1944/1945-1989/1990, Toruń 2015. Mażewski L., Oblany egzamin z polityki. O narodzinach, istnieniu i upadku państwa polskiego w latach 1806—1874, Radzymin 2016. Mażewski L., Ustrojowopolityczny taran. Polityka NSZZ „ Solidarność ” a przemiany ustrojowe w PRL w latach 1980-1982, Toruń 2017. Mażewski L., Polska lat 1944/1945-1989. Kwestia ciągłości państwa polskiego od 1918 r. na tle suwerenności i niepodległości państwa polsko-litewskiego w XVIII w., [w:] Polska
Rzeczywiście Ludowa. Od Jałty do października ’56, P. Dybicz (red.), Warszawa 2019. Mianowicz T., Kardynał Sapieha a „ modus vivendi” z 1950 r., „Zeszyty Historyczne”, 1994, z. 108. Micewski A., Kardynał Wyszyński prymas i mąż stanu, Paris 1982. Milenium czy Tysiąclecie, B. Noszczyk (red.), Warszawa 2006. Moczulski L., Przerwane powstanie polskie 2014, Warszawa 2010. Musia! E, Lasota Μ., Kościół zraniony. Proces księdza Lelity i sprawa kurii krakow skiej, Kraków 2003. Nitecki P., Kościół, „ Solidarność ” i odnowa społeczna w Polsce, Warszawa 1991. Nitschke-Szram B., Wpływ nowelizacji z 10 lutego 1976 r. do konstytucji PRL na kie runki polityki zagranicznej, [w:] Aktualne problemy konstytucyjne. Księga jubile uszowa z okazji 40-lecia pracy naukowej profesora Bogusława Banaszaka, H. Babiuch, P. Kapusta, J. Michalska (red.), Legnica 2017. Noszczyk B., „Sacrum ” czy „profanum ”. Spór o istotę obchodów Milenium polskiego (1949-1966), Warszawa 2002. Noszczyk B., Niepodległościowa ewangelizacja. Obchody Tysiąclecia Chrztu Polski (1956-1966/67) jako forma kontestacji systemu społeczno-politycznego PRL, [w:] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945-1981, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2018. Ożóg K., 966: Chrzest Polski, słowo wstępne Prezydenta RP A. Dudy, Kraków 2015. Paczkowski A., Stanisław Mikołajczyk, czyli klęska realisty (zarys biografii politycz nej), Warszawa 1991. Paczkowski A., Półwieku dziejów Polski 1939—1989, Warszawa 1995. 224
Bibliografia Paczkowski A., System nomenklatury, [w:] Centrum władzy w Polsce 1948-1970, A. Paczkowski (red.), Warszawa 2003. Pietrzak J., Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata Prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945-1948, t. I-II, Poznań 2009. Pietrzak J., Przywileje i godności Prymasów Polski, „Studia Prymasowskie”, 2011, որ V. Piwowarski W, Rola i miejsce „katolicyzmu ludowego” w społeczeństwie polskim, „Przegląd Powszechny”, 1981, nr 1-2. Ptaszyński R„ Stommizm. Biografia polityczna Stanisława Stommy, Kraków 2018. Raina P., Stefan kardynał Wyszyński Prymas Polski, t. I-III, Londyn 1979, 1986, 1988. Raina P„ Kardynał Wyszyński. Droga na Stolice Prymasowską, Warszawa 1993. Raina P„ Kardynał Wyszyński. Losy więzienne, Warszawa 1994. Raina P„ Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1956-1961, Warszawa 1994 Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1962-1963, Warszawa 1994. Raina P., Kardynał Wyszyński. Konflikty roku milenijnego 1966, Warszawa 1998. Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1967-1968, Warszawa 1998. Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1969-1970, Warszawa 2003. Raina P„ Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1975, Warszawa 2005. Raina P„ Kardynał Wyszyński i Solidarność, Warszawa 2005. Raina P„ Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie. 1976, Biała Podlaska-Warszawa 2010 Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasyprymasowskie. 1977, Biała Podlaska-Warszawa 2010. RainaP., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie. 1978, Biała Podlaska-Warszawa 2010. Raina P„ 1978. Wybór papieża Jana Pawła II. Zapiski Prymasa, Warszawa 2008. Raina P., Kardynał
Wyszyński. Czasy prymasowskie. 1979, Biała Podlaska-Warszawa 2010. Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie. 1980. Prymas i Solidarność, Biała Podlaska-Warszawa 2010. Raina P„ Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie. 1981. Ostatnie miesiące, Biała Podlaska-Warszawa 2010. Rękas K., Spory o Margrabiego na łamach prasy katolików świeckich w setną roczni cę powstania styczniowego, [w:] Aleksander Wielopolski. Próba ustrojowej rekon strukcji Królestwa Polskiego w latach 1861-1862. Sasanka P., Czerwiec 1976. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 2006. Schmitt C., Teologia polityczna i inne pisma, wybór, przekład i wstęp M.A. Cichocki, Warszawa 2000. Skibiński P., Prymas Stefan Wyszyński a wydarzenia grudnia 1970 r, [w:] Stefan Wy szyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945-1981, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2018. Skrzypek A., Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1944—1957, Puł tusk 2002. Stehle H„ Tajna dyplomacja Watykanu. Papiestwo wobec komunizmu (1917—1991), przekł. Μ. Drecki i Μ. Struczyński, Warszawa 1993. Stępień Μ., Pozycja prawna Konferencji Episkopatu Polski. Studium prawno-historyczne, Łomża 2014. Stomma L., PRL po latach, [w:] Polska Rzeczywiście Ludowa. Od Gierka do Jaruzel skiego, P. Dybicz (red.), Warszawa 2019. 225
Bibliografia Strzelecka Μ., Prasa ruchu Znak o Milenium chrztu Polski, [w:] 1966. Milenium chrztu Polski Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Perspektywa teologiczno-spoleczna, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2016. Suleja W., JózefPiłsudski, Wrocław 1995. Szpakowski Z., Zbrojne podziemie antykomunistyczne, [w:] Polacy wobec przemocy 1944-1956, B. Otwinowska, J. Żaryn (red.), Warszawa 1996. Śmigiel K., Prymasowstwopolskie. Instytucje, prymasi, dokumenty, Warszawa 2018. Thiriet D., Marks czy Maryja. Komuniści i Jasna Góra w apogeum stalinizmu (1950-1956), tłum. J. Pysiak, Warszawa 2002. Turek W, Kościół katolicki i Milenium po trzydziestu latach, [w:] Zapomniany rok 1966, L. Mażewski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Turek W., Partyjni rewizjoniści wobec Kościoła i obchodów milenijnych, [w:] Zapo mniany rok 1966, L. Mażewski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Walicki A., Zniewolony umysł po latach, Warszawa 1993. Weber Μ., Polityka jako zawód, [w:] idem, Polityka jako zawód i powołanie, przeł. P. Engel i Μ. Wander, Warszawa 1989. Werblan A., Stalinizm w Polsce, Warszawa 1991. Wereszycki H., Historia polityczna Polski 1864-1918, Wrocław-Warszawa-KrakówGdańsk 1990. Wiik S., Nadzwyczajne uprawnienia Prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda, „Stu dia Prymasowskie”, 2011, որ V. Wojciechowski Z., Rozwój terytorialny Prus w stosunku do ziem macierzystych Polski, Toruń 1933. Wojciechowski Z., Dwa ośrodkipaństwotwórcze w Polsce na przestrzeni dziejów i ich zasięg geograficzny, Lwów 1937. Wolny J„ Ostatnie lata działalności kościelnej Adama Stefana Sapiehy, [w:] Księga sapieżyńska, t. 2, ks. J.
Wolny (red.), Kraków 1986. Wyrwa T., Kościół i państwo w pierwszym dziesięcioleciu PRL (na podstawie raportów dyplomatów francuskich), „Zeszyty Historyczne”, 1987, z. 82. Wysocki W. J„ Ubeckie przygotowania do publicznego procesu Prymasa, „Studia Pry masowskie”, 2012, որ VI. Zabłocki J„ Nauczanie społeczne Prymasa Tysiąclecia, [w:] Kardynał Stefan Wyszyński Prymas Tysiąclecia. Mąż stanu, H. Jerzmański (red.), Warszawa 2001. Zabłocki J„ Odwagę łączyć z rozwagą. Polski Związek Katolicko-Spoleczny w latach 1980-1983, Lublin 2001. Zabłocki J„ Prymas Stefan Wyszyński. Opór i zwycięstwo 1948-1956, Warszawa 2002. Zielińska Z., Polska w okowach „systemupółnocnego”: 1763-1766, Kraków 2012. Zieliński Z., Kościół w Polsce: 1944—2002, Radom 2003. Zieliński Z., Kościół w kręgu rzeczywistości politycznej, Lublin 2003. Żaryn J., Kościół a władza w Polsce (1945—1950), Warszawa 1997. Żaryn J., Nieznany list prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego do Stolicy Apostolskiej w sprawie tzw. porozumienia z rządem z 14 kwietnia 1950 r, „Polska 1944/45-1989. Studia i Materiały”, 1997, t. 2. Żaryn J„ Postawy duchowieństwa katolickiego wobec władzy państwowej w łatach 1944—1956. Problemy metodologiczne, [w:] Komunizm. Ideologia — system — ludzie, Warszawa 2001. 226
Bibliografia Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003. Żaryn J., Prymasi Polski wobec podziemia niepodległościowego (1945—1953), [w:] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945-1981, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2018. Żurek, Odpowiedź biskupów niemieckich na Orędzie biskupów polskich, [w:] Wokół Orędzia. Kardynał Bolesław Kominek prekursor pojednania polsko-niemieckiego, W. Kucharski, G. Strauchold (red.), Wrocław 2009. Żurek R., Boleslaw Kominek — autor Orędzia pojednania biskupów polskich, [w:] Po jednanie i polityka. Polsko-niemieckie inicjatywy pojednania w latach sześćdziesią tych XX wieku a polityka odprężenia, F. Boli i in. (red.), Warszawa 2010.
Lech Mażewski Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944/1945 (Summary) Archbishop Stefan Wyszyński throughout his primate’s ministry was convinced that Poloniafara da se and could count only on Mary’s intercession. On January 12, 1977, he wrote in “Pro memoria”: “Nobody will save Poland, neither Moscow, nor the Allies, nor the Holy See. - Only reasonable, conscious and prudent independence from great world plans can be historically justified. We will always stay in the same area, whether as a burning bush, as a cornfield or as the land of the Cross. ֊ Stick to this land and cultivate it with the blessings of Christ. - It’s our job. - Fiat, Fiat. “. This mainly resulted in the attitude of Primate to Poland after 1944/1945. First, at the turn of the 1940s and 1950s, the Church was in conflict with the state for the defense of the independence of the hierarchy, then the subject of the conflict was the right to religious freedom, and not only the right to freedom of worship cultivated in the temples. These were primary issues that had to be included in the institutional framework of Poland after 1944/1945. In the first case, a favorable decision for the Church was reached on the basis of the agreement of April 14, 1950, and it was somehow confirmed at the end of 1956, while the second the case was fought throughout the Great Novena of the Millennium of the Baptism of Poland, but this case was also successful for the Church. As a result, after 1944/1945 Poland could not be in any way a totalitarian state, an independent Church with its effectively exercised
right to religious freedom stood in the way. A favorable resolution of these matters determined for the Primate the political and systemic perspective in which the Church did not fight the state, but waged a dispute over the shape of the state. The stake for Poland after 1944/1945 was not the existence of a system of parliamentary democracy, but 229
Summary not allowing the state to try to eradicate the independence of the social domain and to force it to respect fundamental human and civil rights and freedoms. The lethal threat is therefore not authoritarianism as such, so a system of power with limited ambitions to shape reality, but a system of exercising power, which, going beyond the boundaries of all political power, manages to transform itself into a totalitarian system. The lethal threat is therefore not authoritarianism as such, so a system of power with limited ambitions to shape reality, but a system of exercising power, which, going beyond the boundaries of all political power, manages to transform into a totalitarian system. The attempt to build a totalitarian order in Poland was rejected in the mid-1950s, which took its fulfillment in the events of October 1956. The authoritarianism bom at that time did not particularly prevent “that people would know that in Poland only God Himself - quis ut Deus. He is still strong in Poland, people are weak. Such are God’s affairs and thoughts”. These are the words of the Cardinal spoken on May 22, 1981 to members of the General Council of the Polish Episcopate, just before his death. Whoever contradicts this would only prove the errant naivety of a demoliberal color. For the Church’s attitude towards Poland after 1944/1945, the distinction made by Primate in the first half of the 1950s was significant, namely that socialism as a socio-economic system is not the same as state atheism. On the basis of this distinction, the enemy was not socialism, which could be
discussed, but the state atheism, which had to be ruthlessly fought against. Initially, the acceptance of post-war socio-economic achievements was very far-reaching. „Gdyby się miało tak zdarzyć, że przyjechałby gen. Anders na białym koniu - mówił Ksiądz Prymas - obowiązkiem byłoby przeciwstawienie się wszelki aktom zemsty i troska o ocalenie pozytywnego dorobku lat powojennych”. These words were spoken in autumn of 1952 in Krynica during a meeting with the editors of „Tygodnik Powszechny”. Until his death, the Cardinal did not change his position on this matter, not treating economic liberalism as an alternative to the socio-economic order established in Poland after 1944/1945. As part of the distinction between socialism and state atheism, liberal Freemasonry, and even more broadly liberalism tout court, could become a common enemy of Catholics and Marxists, as the Cardinal tried to convince all his party interlocutors. During the ad limino apostolorum held in May and June 1957, the definition of the enemy has became slightly different. The practical materialism grew into the antagonist, causing the disappearance of mass religiosity in Western countries. According to the Primate of Poland, that was more dangerous opponent than materialism with Marxist-Leninist roots, found in the PRL. Thus, the distinction “enemy-friend” did not coincide 230
Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944/1945 with the borders of the then political camps: demoliberal capitalism-socialism according to the Soviet model. The church policy of buying time, started with the conclusion of the agreement ofApril 14, 1950, which did not stop even the entry into force of the decree of the State Council of February 9,1953, is a perfect example of behavior consistent with the requirements of political realism. The final effect of this policy was the release of the Cardinal on October 28, 1956, on the conditions laid down by him, and his successful return to Warsaw. The final effect of this policy was the release of the Cardinal on October 28, 1956, on the conditions laid down by him, and a successful return to Warsaw. From now on, the use of political realism would characterize the church’s behavior in public life until the end of the Polish People’s Republic - nothing changed during the primacy of Cardinal Józef Glemp. The prince of the church was convinced that spiritual powers have their real significance in public life, but one should not try to literally use them, because it may end in catastrophe. Hence, in Poland’s position, only step by step policy can change for the better, taking into account the simple requirements of political pragmatics that if the resistance of the authorities turns out to be too strong, one should tactically step back, waiting for a better opportunity. The cardinal was also unfamiliar with any illusions about Western help for Poland, the course of World War II was an awakening lesson here,
confirmed by the drama of Hungary in 1956 and Czechoslovakia in 1968. He constantly remembered these facts and was not to be convinced that this do not have to happen again. The events that followed 1956 formed the current shape of the state-church dualism, deciding the progressive evolution of the Polish state in a more libertarian direction, because that was what meant the existence of post totalitarian authoritarianism. To exert pressure on the state in this direction, the church side appealed to the Catholic masses, for the influence of which was fought an intense battle with the authorities, related to the celebration of the Millennium of the Baptism of Poland, which was initiated by the Jasna Góra ceremonies held on the occasion of the renewal of Jan Kazimierz’s vows from August 26, 1956. This is a conscious choice of the Primate of Poland, made while he was interned in Komańcza. In other words, it was about gaining a reign of souls over the masses of society, strengthening Catholicism on a mass scale, and not just a few intellectual circles for to limit the influence of power on Polish reality. The victory in this matter was evidenced in the millennium celebrations of 1966/1967, when Primate did not even step back from the confrontation imposed by the authorities. As a result, the scope of freedom available to all citizens of the People’s Republic of Poland, and not only Catholics, was 231
Summary increasing, which was so difficult to see by the representatives of the emerging liberal-leftist camp. The two agreements signed by the Church with the authorities (in 1950 and 1956), admittedly concerned mainly relations with the state, but the mere fact of their conclusion constituted a good premise for the claim that the party state party recognize the Church a partner in the field of Poland’s public life. As part of this dualism, the Cardinal took the position that the Church should undertake the defence of the internal sovereignty of the nation. He called these actions the Church’s surrogate tasks for the Nation deprived of its own political representation as a result of the Yalta Agreement. Victory in this matter also created a basis for him to try to influence the government of the state. Such efforts have been made since the constitutional campaign of 1975/1976, and their culmination became joint with General Wojciech Jaruzelski, the President of the Council of Ministers of the People’s Republic of Poland and Lech Wałęsa, chairman of NSZZ “Solidarność”, to stave off a violent resolution of the Bydgoszcz conflict at the end of March 1981. In terms of international situation, the Primate of Poland was well aware that Poland after 1944/1945 was in the system of Soviet hegemony. The most important problem was not the USSR’s diplomatic and military domination, but ideological oppression manifested in the form of state atheism. With the first matter, the Poles could do little, until at least the geopolitical context, which was the result of World War П, did not
change, while with the second one - we were not so helpless, but here we had to count mainly on our own strength. Despite this, however, over the years, the Cardinal repeated to his party interlocutors that in the position between Germany and Russia, the Eastern power should be chosen, referring somewhat wrongly to the views of Roman Dmowski. Over time, it also turned out that in the case of the “Message of Polish Bishops to German Brothers in Christ’s Pastoral Office” it was not about Poland starting to leave the Soviet sphere of influence, but rather about improving our position in Europe, that developed after World War II world, which would be impossible without Polish-German reconciliation. All this did not mean, however, that the Prince of the Church ceased to see the threat of Soviet military intervention; it was exactly the opposite. The position of the Primate of Poland towards the movement of the masses in October 1956 showed the iron rule applied here: first, the stabilization of the internal situation, and only then, the demand to make the necessary changes in the position of the Church or the functioning of the state. Nothing will change until the death of the Cardinal, a great example of which is how he took part in resolving the Bydgoszcz crisis at the end of March 1981. For Poland’s possession of the state after 1944/1945, no matter how much one could say 232
Summary requires constant encouragement to those who have suffered most in history through Swedish, Teutonic and Germanic invasions. I do not mention the east, because the east is open to the Church in Poland, all to be won”. And again the same thing clearly: “The church must remain here where it is. Because without emphasis, it is a bulwark of Christianity. From here it will go east”. The last statement of the Primate contains great support for the territorial shape of Poland after 1944/1945. It was then that we returned to the areas that Zygmunt Wojciechowski referred to as the native lands of Poland, which meant that again the state-forming center became, in a symbolic sense, Poznań, not Kraków. The former was not able to defend Poland’s position on the Baltic Sea before, while the latter imposed on Poland a policy of spreading to the south-east, which has long been the direction of its regional expansion. In this sense, emphasizing the importance of the primacy in Gniezno has not only a church sense, but also a great national significance, because it confirms the favorable territorial shape of Poland, which was restored after World War II. I do not speak about the role of the Polish Church in the East - one should only remember not to interfere with the Polish state itself.
Indeks osób (bez nazwisk autorów cytowanych prac i umieszczonych w bibliografii; nie jest uwzględniony ks. Stefan Wyszyński, który występuje passim pod własnym na zwiskiem bądź jako Prymas Polski, Kardynał, Książę Kościoła, następca kardynała/prymasa Hlonda albojako głowa polskiego Kościoła) A Aleksander II, cesarz Rosji 97 Anders Władysław, gen. 71,210 Atlas Michał 194 August III Otyły, król Rzeczpospoli tej 118 В Baraniak Antoni, bp/abp 47, 63 Barcikowski Kazimierz 178 Bednorz Herbert, bp 133 Beria Ławrientij 42 Berman Jakub 32 Bieńkowski Władysław 56 Bierut Bolesław, prezydent RP 35, 70, 173 Bilicki Lech, ks. 91 Błoński Jan 39 Breżniew Leonid, sekretarz general ny КС KPZS 194 Broniarek Zygmunt 39 Brystygierowa Julia 33 Brzeziński Zbigniew 178 C Carter Jimmy, prezydent USA 178 Chomeini 7 Choromański Zygmunt, bp 18, 19, 23, 25, 49, 50, 57, 59, 63, 78, 94, 195, 199, 205 Chrzanowski Wiesław 98, 127, 150, 193 Churchill Winston, premier Wielkiej Brytanii 106 Cyrankiewicz Józef, premier PRL 47, 61,62, 78, 82, 93, 133, 135 Czaczkowska Ewa K. 10, 48, 80, 92, 104, 113, 136, 150, 175, 195 Czartoryscy August i Michał, książę ta 117 D Dąbrowski Bronisław, bp 19, 139, 151, 161, 162, 166, 169, 186 Dąbrowski Eugeniusz, ks. 30 Dmowski Roman 159, 166, 186, 203, 204, 212 235
Indeks osób Filipowicz Kornel 39 Friszke Andrzej 174, 175, 179 Fryderyk II, król Prus 107 Jan Kazimierz, król Rzeczpospolitej 53, 54, 198,211 Jankowski Henryk, ks. 181 Jan Paweł II, paież 17, 66, 117, 133, 13, 140, 151, 152, 180 Jan Paweł I, papież 7, 17 Jaroszewicz Piotr, premier PRL 142, 152 Jaruzelski Wojciech, gen., premier PRL 8, 178, 181, 188, 189, 190, 192, 193, 195, 202,211 Jasiński Andrzej, ks. 10 Jastak Hilary, ks. 179 Jędraszewski Marek, abp 48 G К Gawlina Józef, bp 22 Geremek Bronisław 189 Gierek Edward, I sekretarz КС PZPR 7, 128, 139, 151, 153, 154, 159, 161, 175, 181 Glemp Józef kardynał, Prymas Polski 211 Gomułka Władysław, I sekretarz КС PZPR 8, 57, 62, 75, 78, 82, 83, 84, 85, 87,93, 104, 110, 111, 115, 120, 124, 127, 151, 174 Grudzień Zdzisław 178 Gryz Ryszard 191 Kaczmarek Czesław, bp 36, 45, 47 Kania Stanisław, I sekretarz КС PZPR151, 152, 175, 178, 179, 181, 186, 188, 189 Katarzyna, cesarz Rosji 108, 118 Kazimierz Wielki, król Królestwa Polskiego 79, 215 Kądziela Paweł 85 Kąkol Kazimierz 116, 167, 172 Kijowski Andrzej 39, 92, 112 Klepacz Michał, bp 23, 25, 33, 47, 49, 50, 53, 54, 55, 57, 58, 59, 63, 64,125 Kliszko Zenon 55, 56, 57 Koenig 7 Kołakowski Leszek 77, 128 Kominek Bolesław, abp 104, 112, 133 Kowalczyk Józef, abp 18 Kowalski Kazimierz Józef, bp 23 Krukowski Józef, ks. 17, 18, 46-47 Kukołowicz Romuald 153, 189 Kuroń Jacek 157, 158, 159, 167, 174, 185, 189, 191 Doepfher Juliusz, kard. 114, 154 Dudek Antoni 48, 49, 61, 81, 120, 124, 133,134,168, 173 Dymek Walenty, bp/abp 19, 21, 48 E Elżbieta II, królowa Wielkiej Brytanii 153 Engels Fryderyk 162 F
H Hlond August, kardynał, Prymas Pol ski 8, 15, 16, 17, 18,21,33,35, 54, 99, 129, 176 Hoeffner, kardynał 154 J Jabłoński Henryk, Przewodniczący Rady Państwa PRL 162 Jan XXIII, papież 17, 105, 151 236
Indeks osób L Legatowicz Aleksander 155 Lenin Włodzimierz 162 Ł Łatka Rafał 62, 141, 185 Łubieński Konstanty 153 Łukowski Stanisław, bp 19 Μ Macharski Franciszek, kardynał 181 Majski Iwan 105 Malewska Hanna 84 Małcużyński Karol 39 Marks Karol 162 Maryl ski Antoni 133, 133 Mazowiecki Tadeusz 89, 139, 189 Mazur Franciszek 23,41, 42, 43, 51, 71,78,211 Meysztowicz Walerian, ks. 31 Micewski Andrzej 10,29, 49, 70, 123, 125, 158,210 Michnik Adam 51, 66, 157, 158, 181 Mieszko, książę Polan 79 Mikołajczyk Stanisław 66 Miłosz Czesław 51 Mindszenty József, kardynał, Prymas Węgier 48, 99 Modzelewski Jerzy, bp 20 Modzelewski Karol 174, 189, 191, 194 Mołotow Wiaczesław 105 Montini, zob. Paweł VI Mrożek Sławomir 39 N Nitecki Piotr, ks. 182 Norwid Cyprian Kamil 34 Noszczyk Bartłomiej 75 O Ochab Edward, gen. 23, 32 d’Ormesson Wladimir 30 Orszulik Alojzy, ks. 186 P Paczkowski Andrzej 67, 135 Paweł VI, papież 30, 89, 105, 120, 121, 151, 153 Piasecki Bolesław 24, 30, 45 Piłsudski Józef43, 100, 205 Pius XII, papież 15, 18, 21, 30, 31, 38, 60, 62, 64, 65, 66, 105, 151 Pruszyński Ksawery 23 Przyboś Julian 39 Putin Władimir, prezydent Federacji Rosyjskiej 46 R Raina Peter 10, 11,63,98, 111, 134 Rajkiewicz Antoni 7, 155 Rakowski Mieczysław F. 172 Repnin Mikołaj, książę 169 Richelieu de Armand, kardynał 186 Romaniuk Marian P. 10 Rostworowski Tomasz OP 45 Rulewski Jan 188 S Sapieha Adam Stefan, kardynał 16, 17,21,22, 25, 30, 34,35,70 Schmitt Carl 42 Skarżyński Aleksander 139 Skibiński Paweł 183 Słomczyński Maciej Spychalski Marian, marszałek Polski, przewodniczący Rady Państwa PRL 119 Stalin Józef
36, 50, 106, 107, 115, 116, 166,214 237
Indeks osób Stehle Hansjakob 112 Stomma Ludwik 126, 143 Stomma Stanislaw 39, 48, 88, 90, 92, 95, 96, 97, 98, 101, 108, 109, 111, 128, 133, 139, 145, 168, 169, 187, 199, 203 Stroba Jerzy, bp 20 Styka Jan 12 Szablewski Kazimierz 152 Szczepański Jan 155, 168 Szymborska Wisława 39 Weber Max 99 Werblan Andrzej 56, 179 Wielopolski Aleksander 95, 96, 97, 195, 199, 202, 204 Wiktoria, królowa Wielkiej Brytanii 153 Wiik Stanisław, ks. 16 Winowska Maria 104 Wojtyła Karol, kardynał zob. Jan Pa weł II Wolski Władysław 23 T Tardini Domenico, kardynał 15, 16, 30, 64, 65 Tej chrna Józef 172 Turek Wojciech 126, 128 Turowicz Jerzy 32, 88, 101, 110 Z Zabłocki Janusz 11, 24, 34,49, 50, 127, 135, 139, 158, 182 Zakrzewski Tadeusz, bp 23 Zamoyski Andrzej 95 Zawieyski Jerzy 84, 92, 109, 111, 138 Zieliński Zygmunt, ks. 129 W Wałęsa Lech, przewodniczący NSZZ „Solidarność” 8, 178, 188, 189, 194, 195,202,211 Ż Żaryn Jan 25, 32 |
| adam_txt |
Spis treści Od autora. 7 Część I. Zwycięska walka o niezależność Kościoła I II. Polskie prymasostwo po 1944/1945 r.15 Porozumienie Państwo-Kościół z 14 kwietnia 1950 r. jako początek prymasowskiej polityki kupowania czasu . 21 III. Prymasowska polityka kupowania czasu (1950-1956). . 35 IV. Zwycięskie lata 1956/1957 . 53 V. Sformułowanie stanowiska Kościoła wobec Polski po 1944/1945 r.69 Część II. Wygrany konflikt o katolickie oblicze narodu VI. Wielka Nowenna Milenium Chrztu Polski (1957-1966) . 75 VII. Kontrowersje w setną rocznicę powstania styczniowego 1863 r. 95 VIII. Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich z okazji Milenium Chrztu Polski jako początek wychodzenia Polski z sowieckiej strefy wpływów?.103 IX. Obchody milenijne 1966/1967: bez lęku przed konfrontacj ą z władzą. 119 X. Wydarzenia z przełomu lat 60. i 70. zeszłego stulecia a umocnienie pozycji Kościoła w życiu publicznym .131 5
Spis treści Część III. Wpływ na rządzenie państwem XI. XII. XIII. XIV. XV. Prymas Stefan kardynał Wyszyński w roli przywódcy narodowego. 149 Kościół wobec noweli z 10 lutego 1976 r. Konstytucji PRL. 161 Homilia z 26 sierpnia 1980 r.175 Współpraca Prymasa Stefana kardynała Wyszyńskiego, Prezesa Rady Ministrów gen. Wojciecha Jaruzelskiego i przewodniczącego NSZZ „Solidarność” Lecha Wałęsy w celu rozwiązania konfliktu bydgoskiego z marca 1981 r. 185 Nowy model obecności Kościoła w życiu publicznym?. 197 Podsumowanie XVI. Prymas Stefan kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r.209 Bibliografia.217 Summary.229 Indeks osób 235
Bibliografia I. Źródła prawa Dziennik Ustaw 1918, 1950, 1952, 1953, 1957, 1971, 1972, 1976. Monitor Polski 1953, 1958, 1959, 1975. II. Publikowane dokumenty, wspomnienia i publicystyka Barcikowski K., U szczytów władzy, Warszawa 1998. Boni Μ., Droga ku domostwu, „Więź”, 1983, nr 3. Brzeziński Z., Cztery lata w Białym Domu. Wspomnienia, Warszawa 1990. Burke E., Rozważania o rewolucji we Francji, przeł. D. Lachowska, Kraków-Warsza wa 1994. Chrzanowski W, Wystąpienie w Duszpasterstwie Ludzi Pracy „ Wola” w V rocznicę porozumienia warszawskiego, [w:] W. Chrzanowski, Rzecz o obronie czynnej, bmw 1988. Churchill W., Druga wojna światowa, t. 6, ks. 2, przeł. K. Mosiewicz, Gdańsk 1996. Chyliński J., Jakim był Bolesław Bierut — wspomnienia syna, bmw 1999. Czerwiec 1976 w materiałach archiwalnych, wybór, wstęp i opracowanie J. Eisler, Warszawa 2001. Dąbrowska Μ., Dzienniki 1914-1965, t. 1-13, Warszawa 2009. Dąbrowski B., Dobry pasterz (kazanie abp. Dąbrowskiego wygłoszone w katedrze łom żyńskiej 19 czerwca 1994), „Słowo”, 3 VIII 1994. Deklaracja Episkopatu Polski o stworzeniu warunków dla normalizacji stosunków mię dzy Państwem a Kościołem, 28 IX 1953, Warszawa, „Trybuna Ludu”, 29 IX 1953. Dmowski R., Polityka polska i odbudowanie państwa, 1.1, Warszawa 1988. Eska J., Kościół otwarty, Kraków 1963. Fragment uchwały poczdamskiej dotyczący Polski, Poczdam, 2 sierpnia 1945, [w:] Sprawa polska w czasie II wojny światowej na arenie międzynarodowej. Zbiór do kumentów, Warszawa 1965. Gomułka W., Przemówienia. Lipiec 1964—grudzień 1966, Warszawa 1967. Gomułka W., O problemie niemieckim.
Artykuły i przemówienia, Warszawa 1984. Górny G., Fatum krąży nad Polską, czyli zbrodnia bez kary, [w:] Testament Bukow skiego. Norymberga dla komunizmu, „Teologia Polityczna Co Tydzień”, nr 45 (189)/2019. 217
Bibliografia Grzybowska K., Rybiński Μ., W obronie Polski czy w obronie komunizmu?, „Rzecz pospolita”, 23 VI 1994. Jaruzelski W., Stan wojenny. Dlaczego., Warszawa 1992. Jasiński A., Kardynał Stefan Wyszyński - świadek wiary, t. 1-7, Gniezno 1999-2004. Jastak H., Memoriał dia Prymasa Polski, „Gazeta Wyborcza”, 23 VIII 2000. Kazanie Prymasa Polski ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego, „Życie Warszawy”, 27 VIII 1980. Kądziela Ł., Kościół a państwo w Polsce 1945—1965, Wrocław 1990. Kijowski A., Dzienniki 1955-1969, орг. K. Kijowska, J. Błoński, Kraków 1998. Kominek B., W służbie Ziem Zachodnich, opr. J. Krucina, Wrocław 1977. Korwin-Milewski H., Siedemdziesiąt lat wspomnień (1855-1925), Warszawa 1993. Kościół w PRL. Dokumenty, t. 1-3, P. Raina (red.), Poznań-Pelplin 1995. Kuroń J., Zło które czynię, Warszawa 1984. Kuroń J., Polityka i odpowiedzialność, Londyn 1984. Kuroń J., Modzelewski K., List otwarty do członków POP PZPR i do członków uczel nianej organizacji ZMSprzy Uniwersytecie Warszawskim, [w:] Marzec 1968 w do kumentach, t. I, opr. naukowe i wstęp F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik, Warszawa 2008. List Prymasa Polski do Redakcji „ Tygodnika Powszechnego ”, „Tygodnik Powszech ny”, nr 46/1952. List Władysława Gomułki z 27 marca 1971 r. do Biura Politycznego КС PZPR, [w:] Tajne dokumenty Biura Politycznego. Grudzień 1970, opr. P. Domański, Londyn 1991. Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945—1974, Paris 1975. Listy pasterskie Prymasa Polski 1946-1974, Paris 1975. Listy pasterskie Prymasa Polski i Episkopatu 1975—1981, Paryż 1988. Mac J. S., Przesłuchanie
supergliny, Warszawa 1990. Malewska H., Przemija postać świata, t. 1-2, Warszawa 1956. Małcużyński K., U źródeł zbrodni, „Trybuna Ludu”, 26 I 1953. Mazowiecki T, Wielowieyski A., Otwarcie na Wschód, „Więź”, 1963, nr 11-12. Memorandum Iwana Majskiego. „Rozważania o pożądanych podstawach przyszłego pokoju” z dnia 11 stycznia 1944 r. - Andrzej Werblan, „Dzieje Najnowsze”, 1997, nr 2. Micewski A., Dalsze dzieje dawnego sporu, „Znaki Czasu”, 1987, nr 8. Michnik A., Kościół, lewica, dialog., Warszawa 1983. Michnik A., Szanse polskiej demokracji, Londyn 1984. Michnik A., Takie czasy.rzecz o kompromisie, Londyn 1985. Noszczyk B., Spotkanie Kierownika Urzędu do Spraw Wyznań Kazimierza Kąkola z prymasem Wyszyńskim (Choszczówka, 12 X1978), „Zeszyty Historyczne”, 2009, z. 169. Okońska Μ., Z misją do Komańczy, Warszawa 2006. Pamiętam ciężar tamtego czasu. Z Wojciechem Jaruzelskim rozmawiają Dorota Sobieniecka i Michał Pruski, „Głos Wybrzeża”, 8-10 IX 2000. Perspektywa 30 lat. Czy można jeszcze osądzić komunizm? Rozmowa z Janem Żarynem, [w:] Testament Bukowskiego. Norymberga dla komunizmu, „Teologia Poli tyczna Co Tydzień”, 2019, nr 45 ( 189). Polskie przedwiośnie. Dokumentów marcowych t. 2: Czechosłowacja, Paryż 1969. 218
Bibliografia Pro memoria z posiedzenia Rady Głównej Episkopatu, Warszawa, 17 II 1976, „Kultu ra”, 1976, nr 5. Projekt zmian w Konstytucji. Prace Komisji Nadzwyczajnej Sejmu, „Trybuna Ludu”, 26 I 1976. Protokół nr 25 z posiedzenia Biura Politycznego КС PZPR, 26 VIII 1980, [w:] Tajne dokumenty Biura Politycznego. PZPR a Solidarność 1980-1981, Z. Włodek (opr.), Londyn 1991. Prymas Polski o porozumieniu. Rozmowa red. Jerzego Turowicza z Prymasem Polski w drugą rocznicę Porozumienia, „Tygodnik Powszechny”, nr 17/1952. Przemówienie do członków Rady Głównej, 22 V 1981, [w:] ks. B. Piasecki, Ostatnie dni Prymasa Tysiąclecia, Rzym 1982. PZPR wobec religii i Kościoła w 1953 r, „Więź”, 1992, nr 10. Raina P., Rozmowy z władzami PRL. Arcybiskup Dąbrowski, 1.1, Warszawa 1995. Rakowski M.F., Dzienniki polityczne 1976—1978, Warszawa 2002. Referat sprawozdawczy Komitetu Centralnego PZPR wygłoszony na III zjeździe przez 1 sekretarza КС PZPR Władysława Gomułkę, „Trybuna Ludu, 11 III 1959. Referat programowy Biura Politycznego na VI zjazd PZPR, tow. Edward Gierek, „Try buna Ludu”, 8 XII1971. Rezolucja Oddziału Związku Literatów Polskich w Krakowie, 3 lutego 1953 r., „Życie Literackie”, nr 8/1953. Rolicki J., Edward Gierek: przerwana dekada, Warszawa 1990. Romaniuk M.P., Życie, twórczość i posługa Stefana kardynała Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia, t. LTV, Warszawa 1994-2002. Rostworowski O.T. OP, Zaraz po wojnie. Wspomnienia duszpasterza 1944-1956, Pa ryż 1986. Rozmowa ze Stanisławem Stommą, [w:] J. Żakowski, Anatomia smaku czyli o losach „ Tygodnika Powszechnego” 1953-1956, Warszawa 1988.
Rozmowa z Władysławem Bieńkowskim, [w:] J. Żakowski, Anatomia smaku czyli o lo sach „Tygodnika Powszechnego” 1953-1956, Warszawa 1988. Słomczyński Μ., Waszyngton - Watykan - kuria, „Życie Literackie”, nr 5/1953. Spotkanie Edwarda Gierka z aktywem WSK Mielec w dniu 3IX1976, „Trybuna Ludu”, 6 IX 1976. Spotkanie premiera Wojciecha Jaruzelskiego z prymasem Stefanem Wyszyńskim, „Sło wo Powszechne”, 27 III 1981. Sprawozdanie stenograficzne z II sesji Sejmu - 5 posiedzenie w dniach 13 i 14 grudnia 1965 r. Sprawozdanie stenograficzne z IV sesji Sejmu - posiedzenie 9 w dniu 21 lipea 1966 r. Sprawozdanie stenograficzne z VIII sesji Sejmu -19 posiedzenie w dniach 9,10 i 11 kwiet nia 1968 r. Stalin J. O projekcie konstytucji Związku SRR, Warszawa 1951. Stomma S., „Zkurzem krwi bratniej”, „Tygodnik Powszechny”, nr 3/1963. Stomma S., Pościg za nadzieją, Paris 1991. Stomma S., Trudne lekcje historii, Kraków 1998. Świadectwo i służba. Rozmowy o życiu i Kościele z abp Józefem Kowalczykiem, Nuncjuszem Apostolskim w Polsce rozmawia ks. Rafał Makowski, Warszawa 2008. 219
Bibliografia Tejchma J., Kulisy dymisji. Z dziennika ministra kultury 1974-1977, Kraków 1991. Testament Stefana Wyszyńskiego Prymasa Polski, „Wiadomości Archidiecezjalne War szawskie”, 1981, nr 6-7. TorańskaT., Oni, Londyn 1985. Traktat z 12 września 1990 r o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec (w pol skim tłumaczeniu), [w:] J. Barez, Udział Polski w konferencji 2+4. Aspekty prawne i proceduralne, Warszawa 1994. Turowicz J., Porozumienie, „Tygodnik Powszechny”, 1950, nr 23. Uchwała VI zjazdu PZPR. O dalszy socjalistyczny rozwój Polskiej Rzeczpospolitej Lu dowej, „Nowe Drogi”, 1972, nr 1. Układ między Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich a Republiką Federal ną Niemiec, „Trybuna Ludu”, 14 VIII 1970. Uroczystości z udziałem Prymasa Polski w Wambierzyckim sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin, „Słowo Powszechne”, 20 VIII 1980. Uwięzienie prymasa Wyszyńskiego. Dokumenty, „Polityka”, 1992, nr 5. Wałęsa L., Droga nadziei, Kraków 1990. Warszawa-Bonn 1945-1991. Stosunki polsko-niemieckie. Analiza i dokumenty, H-А. Jacobsen, Μ. Tomala (red.), Warszawa 1992. Wizja Polski socjalistycznej, wysoko rozwiniętej i zasobnej zespala cały naród. Przemó wienie tow. Edwarda Gierka, Katowice, 21 II 1972, „Trybuna Ludu”, 23 II 1972. Wnuk J., Finale soboru i Episkopat Polski, Warszawa 1966. Wójcicki K., Rozmowy z księdzem Hilarym Jastakiem, Gdynia 2002. Wspomnienia Wandy Wasilewskiej (1939-1944), „Archiwum Ruchu Robotniczego”, t. VII, Warszawa 1982. Wspólne oświadczenie przedstawicieli KKP NSZZ „ Solidarność ” i Komitetu Rady Mi nistrów ds. Związków Zawodowych,
Warszawa, 30 III 1981, „Trybuna Ludu”, 31 III 1981. Wybory, „Tygodnik Powszechny”, 1957, nr 3. Vfdarzenia marcowe 1968, Paryż 1969. Wyszyński S., WświatłachTysiącleciaChrześcijaństwa^fygoAmkPowsz.ectmy ”, 1958, nr 22. Wyszyński S., Zapiski więzienne, Paris 1982. Wyszyński S., Nauczanie społeczne 1946-1981, Warszawa 1990. Wyszyński S., Dzieła zebrane, t. Ι-XIX, Warszawa 1991-2019. Wyszyński S., Początki nauczania społecznego (1934-1939), Warszawa 2001. Wyszyński S., Zapiski milenijne. Wybór z dziennika „Pro memoria” z lat 1965—1967, wybór i opr. Μ. Okońska, Μ. Plaskacz, A. Rastawicka, Warszawa-Ząbki 2001. Wyszyński S., Pro memoria. Zapiski z lat 1948-1949 i 1952-1953, Warszawa-Ząbki 2007. Wyszyński S., Pro memoria, t. 1, 2, 3 i 5, Warszawa 2017, 2018. Wytyczne Komitetu Centralnego na VII zjazd PZPR. O dynamiczny rozwój budowni ctwa socjalistycznego — o wyższą jakość pracy i warunków życia narodu, bd i mw. Wywiad z Leszkiem Kołakowskim (fragmenty), „Zeszyty Literackie”, 1983, nr 2. Zabłocki ì „Homiliaprymasa Wyszyńskiego-mity ifakty, „Tygodnik Solidarność”, 2000, nr 35. Zabłocki J., Dzienniki, t. 1,2, Warszawa 2008, 2011. 220
Bibliografia Zakrzewska J., GarJícki A., Zatwierdzanie Konstytucji PRL, „Polityka”, 1990, nr 28. Zatrzymać konfrontację. Stanisław Kania w rozmowie z Andrzejem Urbańczykiem, Warszawa 1991. Zawieyski J., Kartki z dziennika 1955-1969, Warszawa 1983. Zawieyski J., Linie porozumienia (fragmenty dziennika), „Kierunki”, 1984, nr 28. III. Opracowania: wydawnictwa zwarte i artykuły Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak Μ., Historia państwa i prawa polskiego, Warsza wa 1985. Bartyzel J., Krzyż pośrodku księżyca. Historia i ideario meksykańskiego synarchizmu oraz katolickiej organizacji podziemnej El Yunque (1932-2012), Biała Podlaska 2012. Bartyzel J., Magisterium Kościoła a problem tyranobójstwa, „Societas et lus”, 2017, nr 6. Bilicki L., Wielka Nowenna programem obrony przed laicyzacją, „Znaki Czasu”, 1987, nr 8. Bogdanowicz S., Obchody Milenium Chrztu Polski w Gdańsku, [w:] Zapomniany rok 1966, L. Mażewski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Borecki P., Geneza Konstytucji PRL z 22 lipea 1952 r, „Przegląd Sejmowy”, 2007, nr 5. Brzostek B., Zaremba Μ., Polska 1956-1976: w poszukiwaniu paradygmatu, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 2006, nr 2. Cenckiewicz S., Anna Solidarność. Życie i działalność Anny Walentynowicz na tle epo ki (1929—2010), Poznań 2010. Chrzanowski W, Modele pośredniego oddziaływania, „Znaki Czasu”, 1987, nr 6. Chrzanowski W., Suwerenny naród w niesuwerennym państwie, [w:] Kardynał Stefan Wyszyński Prymas Tysiąclecia. Mąż stanu, H. Jerzmański (red.), Warszawa 2001. Cichocki Μ., Północ i Południe. Teksty o polskiej kulturze i historii, 2018. Czaczkowska E.K., Kardynał
Wyszyński, Biografia, Kraków 2013. Czaczkowska E.K., Nowe ustalenia w sprawie listów milenijnych biskupów polskich do episkopatów świata: Maria Winowska i kard. Stefan Wyszyński współautorami listów, [w:] 1966. Milenium chrztu Polski Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Perspek tywa teologiczno-społeczna, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2016. Czaczkowska E.K., Marzec ‘68 w dokumentach Konferencji Episkopatu Polski, [w.՜] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945—1981, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2018. Czapliński W, Zewnętrzne aspekty międzynarodowoprawne zjednoczenia Niemiec, Problematyka sukcesji państw, [w:] Zjednoczenie Niemiec. Studia politologiczno-ekonomiczno-prawne, L. Janicki, B. Koszela, W. Wilczyński (red.), Poznań 1996. Czapliński W., Traktaty polsko-niemieckie z lat 1990—1991, [w:] Zjednoczenie Niemiec. Studia politologiczno-ekonomiczno-prawne, L. Janicki, B. Koszela, W. Wilczyński (red.), Poznań 1996. Czekalski T., Hanziński J., Leśny J., Historia Albanii, Wrocław 2009. Czerwiec 1976 — Spory i refleksje po 25 latach, P. Sasanka, R. Spałek (red.), Warszawa 2003. Dudek A., Kościół i państwo w Polsce 1945—1970, Kraków 1995. 221
Bibliografia Dudek A., Rola Kościoła katolickiego w wydarzeniach marcowych 1968 r. w ocenie władz PRL, [w:] B. Bankowicz, A. Dudek, Ze studiów nad dziejami Kościoła i ka tolicyzmu w PRL, Kraków 1996. Dudek A., Kościół katolicki w Polsce w 1956 roku, „Polska 1944/45-1989. Studia i Materiały”, 1997, t. 3. Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945—1989), Kraków 2003. Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990. Eisler J., Milenium, „Więź”, 1989, nr 5. Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006. Eisler J., Jakim państwem byla PRL w latach 1956-1976?, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 2006, nr 2. Engelgard J., Bolesław Piasecki 1939-1956, Warszawa 2015. Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956—1989, Warszawa 1997. Friszke A., Koło posłów „Znak” w Sejmie PRL 1957—1956, Warszawa 2002. Friszke A., Anatomia buntu: Kuroń, Modzelewski i komandosi, Kraków 2010. Friszke A., Rewolucja Solidarności 1980—1981, Kraków 2014. Garlicki A., JózefPiłsudski 1867-1935, Warszawa 1989. Gawenda J., Legalizm Polski w świetle prawa publicznego, Londyn 1959. Gątarz J., Środowisko Znak wobec Milenium, [w:] Zapomniany rok 1966, L. Mażewski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Gątarz J., Orędzie biskupów polskich do niemieckich: milenijna droga Polski na Za chód, [w:] Zapomniany rok 1966, L. Mażewski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Gątarz J., Paryska „Kultura” wobec Milenium, [w:] Zapomniany rok 1966, L. Mażew ski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Gelberg L., Układ PRL—NRFz 7 grudnia 1970 r. Analiza prawna, Wrocław 1974. Goclon J„ Statut krajowy
Galicji z 1861 r., [w:] Konstytucje Polski, 1.1, Μ. Kallas (red.), Warszawa 1990. Graczyk R., Cena przetrwania? SB a „ Tygodnik Powszechny”, Warszawa 2011. Grajewski A., Rosja i Krzyż. Z dziejów Kościoła Prawosławnego w ZSRR, Katowice 1991. Grajewski A., Jesień Prymasów. Kardynałowie Mindszenty i Wyszyński wobec przeło mu 1956 roku, „Studia Prymasowskie”, 2012, nr VI. Gryz R., Mediator czy sojusznik? — prymas Wyszyński i narodziny „Solidarności” (1980-1981), „Almanach Historyczny”, 2004, t. 6. Gucewicz D., Polski rok 1966. Ku syntezie obchodów polskiego Tysiąclecia, [w:] Czas próby. Kościół katolicki w okresie PRL, W. Polak, A. Czwałk, S. Galij-Skarbińska (red.), Toruń 2017. Hayek F. A., Konstytucja wolności, Wrocław 1987. Januszajtis A., Obchody Tysiąclecia Gdańska w 1962 roku: przyczynek do sporu o sens Ty siąclecia, [w:] Zapomniany rok 1966, L. Mażewski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Jarosz D., Córka robotnika z synem chłopa, [w:] Polska Rzeczywiście Ludowa. Od Jałty do października ’56, P. Dybicz (red.), Warszawa 2019. Jarząbek W., Partia a polityka zagraniczna PRL. Uwagi na temat powiązań między Hfdziałem Zagranicznym КС PZPR, MSZ i innymi podmiotami, [w:] PZPR jako machina władzy, D. Stola, K. Persak (red.), Warszawa 2012. Jędraszewski Μ., Teczki Baraniaka, 1.1—II, Poznań 2009. 222
Bibliografia Karski J., Tajna dyplomacja Churchilla i Roosevelta w sprawie Polski (1940-1945), Lublin 1995. Kawalec K., Problem prorosyjskości Romana Dmowskiego, [w:] Między realizmem a apostazją narodową. Koncepcje prorosyjskie w polskiej myśli politycznej, Μ. Za krzewski (red.), Kraków 2015. Kąkol K., Kościół w PRL. Elementy ewolucji doktryny, Warszawa 1985. Kieniewicz S., Między ugodą a rewolucją (Andrzej Zamoyski w latach 1861-62), War szawa 1962. Kissinger H., Dyplomacja, tłum. S. Głąbiński, G. Woźniak, I. Zych, Warszawa 1996. Kłoczowski J., Mullerowa L., Skarbek J., Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Pol sce, Kraków 1986. Konopczyński W., Konfederacja barska, t. 1-2, Warszawa 1936, 1938. Konopczyński W., Dzieje Polski nowożytnej, t. 2, Warszawa 1986. Konopczyński W., Pierwszy rozbiór Polski, Kraków 2010. Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887-1907), Londyn 1964. Kozłowski T., Powstanie NSSZ Rolników Indywidualnych „ Solidarność ”, [w:] A. W. Kaczo rowski, T. Kozłowski, J. Olaszek, „Solidarność” Rolników 1980-1989, Warszawa 2010. Krukowski J., Uprawnienia nadzwyczajne Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski, wobec zagrożeń ze strony systemu komunistycznego, „Studia Prymasow skie”, 2011, nr V. Kula Μ., Paryż, Londyn i Waszyngton patrzą na Październik 1956 r. w Polsce, Warsza wa 1992. Kura A., Skala poparcia społecznego dla rolniczej „Solidarności" w 1981 r, [w:] Opozycja i opór społeczny w Polsce po 1956 r. Rolnicza „ Solidarność ” w Pol sce 1980-1989, A.W. Kaczorowski, T. Kozłowski, J. Olaszek (red.), Warszawa 2016. Labuda G., Studia nad
początkami państwa polskiego, t. I—III, Poznań 1987, 1998, Wodzisław Śląski 2012. Loewenstein К., Political Power and the Governmental Process, Chicago 1957. Latka R., Episkopat Polski wobec stosunków Państwo-Kościół i rzeczywistości spo łeczno-politycznej PRL 1970-1989, Warszawa 2019. Łętowski Μ., Ruch i Koło Poselskie Znak 1957-1976, Katowice 1998. Łowmiański H., Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n. e., t. I-V, War szawa 1963-1973. Machcewicz A., Bunt. Strajki w Trójmieście: sierpień 1980, Gdańsk 2015. Madajczyk P., Okoliczności powstania Orędzia biskupów polskich do biskupów nie mieckich, [w:] Wokół Orędzia. Kardynał Bolesław Kominek prekursor pojednania polsko-niemieckiego, W. Kucharski, G. Strauchold (red.), Wrocław 2009. Marek Ł., Łagodna i koncesjonowana „ opozycja ”. Prymas Stefan Wyszyński a Koło Poselskie „Znak” (1957—1976) na podstawie Dzienników Janusza Zabłockiego, [w:] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945-1981, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2018. Markiewicz S., Władysława Gomułki koncepcja polityki wyznaniowej, [w:] Działal ność Władysława Gomułki, opr. W. Namiotkiewicz, Warszawa 1985. Maternicki J„ Michał Dobrzyński wobec tzw. idei jagiellońskiej, [w:] J. Maternicki, Kultura historyczna dawna i współcześnie. Studia i szkice, Warszawa 1979. 223
Bibliografia Maternicki J., Józef Szujski wobec tzw. idei jagiellońskiej, [w:] Historia XIX i XX w. Studia i szkice ofiarowane Henrykowi Jabłońskiemu, Wrocław 1979. Mażewski L., Powstańczy szantaż. Od konfederacji barskiej do stanu wojennego, wy danie drugie zmienione i poszerzone, Warszawa 2004. Mażewski L., Długa dekada lat siedemdziesiątych (1968—1981). Rola nowelizacji zlO lutego 1976 r. Konstytucji PRL z 22 lipea 1952 r. w ewolucji ustroju PRL na tle konstytucji europejskich państw socjalistycznych, Toruń 2011. Mażewski L., Nieudana próba utrzymania szlacheckiej dominacji. O sposobie rozwią zania sprawy chłopskiej przez Aleksandra Wielopolskiego, [w:] Aleksander Wielo polski. Próba ustrojowej rekonstrukcji Królestwa Polskiego w latach 1861—1862, L. Mażewski (red.), Radzymin 2014. Mażewski L., Królestwo Polskie w latach 1861—1862 a autonomia Galicji. Porównanie rozwiązań ustrojowych, [w:] Aleksander Wielopolski. Próba ustrojowej rekonstrukcji Królestwa Polskiego w latach 1861-1862, L. Mażewski (red.), Radzymin 2014. Mażewski L., Władza, własność i położenie Kościoła. Z dziejów autorytaryzmu w Pol sce w latach 1944/1945-1989/1990, Toruń 2015. Mażewski L., Oblany egzamin z polityki. O narodzinach, istnieniu i upadku państwa polskiego w latach 1806—1874, Radzymin 2016. Mażewski L., Ustrojowopolityczny taran. Polityka NSZZ „ Solidarność ” a przemiany ustrojowe w PRL w latach 1980-1982, Toruń 2017. Mażewski L., Polska lat 1944/1945-1989. Kwestia ciągłości państwa polskiego od 1918 r. na tle suwerenności i niepodległości państwa polsko-litewskiego w XVIII w., [w:] Polska
Rzeczywiście Ludowa. Od Jałty do października ’56, P. Dybicz (red.), Warszawa 2019. Mianowicz T., Kardynał Sapieha a „ modus vivendi” z 1950 r., „Zeszyty Historyczne”, 1994, z. 108. Micewski A., Kardynał Wyszyński prymas i mąż stanu, Paris 1982. Milenium czy Tysiąclecie, B. Noszczyk (red.), Warszawa 2006. Moczulski L., Przerwane powstanie polskie 2014, Warszawa 2010. Musia! E, Lasota Μ., Kościół zraniony. Proces księdza Lelity i sprawa kurii krakow skiej, Kraków 2003. Nitecki P., Kościół, „ Solidarność ” i odnowa społeczna w Polsce, Warszawa 1991. Nitschke-Szram B., Wpływ nowelizacji z 10 lutego 1976 r. do konstytucji PRL na kie runki polityki zagranicznej, [w:] Aktualne problemy konstytucyjne. Księga jubile uszowa z okazji 40-lecia pracy naukowej profesora Bogusława Banaszaka, H. Babiuch, P. Kapusta, J. Michalska (red.), Legnica 2017. Noszczyk B., „Sacrum ” czy „profanum ”. Spór o istotę obchodów Milenium polskiego (1949-1966), Warszawa 2002. Noszczyk B., Niepodległościowa ewangelizacja. Obchody Tysiąclecia Chrztu Polski (1956-1966/67) jako forma kontestacji systemu społeczno-politycznego PRL, [w:] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945-1981, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2018. Ożóg K., 966: Chrzest Polski, słowo wstępne Prezydenta RP A. Dudy, Kraków 2015. Paczkowski A., Stanisław Mikołajczyk, czyli klęska realisty (zarys biografii politycz nej), Warszawa 1991. Paczkowski A., Półwieku dziejów Polski 1939—1989, Warszawa 1995. 224
Bibliografia Paczkowski A., System nomenklatury, [w:] Centrum władzy w Polsce 1948-1970, A. Paczkowski (red.), Warszawa 2003. Pietrzak J., Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata Prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945-1948, t. I-II, Poznań 2009. Pietrzak J., Przywileje i godności Prymasów Polski, „Studia Prymasowskie”, 2011, որ V. Piwowarski W, Rola i miejsce „katolicyzmu ludowego” w społeczeństwie polskim, „Przegląd Powszechny”, 1981, nr 1-2. Ptaszyński R„ Stommizm. Biografia polityczna Stanisława Stommy, Kraków 2018. Raina P., Stefan kardynał Wyszyński Prymas Polski, t. I-III, Londyn 1979, 1986, 1988. Raina P„ Kardynał Wyszyński. Droga na Stolice Prymasowską, Warszawa 1993. Raina P„ Kardynał Wyszyński. Losy więzienne, Warszawa 1994. Raina P„ Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1956-1961, Warszawa 1994 Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1962-1963, Warszawa 1994. Raina P., Kardynał Wyszyński. Konflikty roku milenijnego 1966, Warszawa 1998. Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1967-1968, Warszawa 1998. Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1969-1970, Warszawa 2003. Raina P„ Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1975, Warszawa 2005. Raina P„ Kardynał Wyszyński i Solidarność, Warszawa 2005. Raina P„ Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie. 1976, Biała Podlaska-Warszawa 2010 Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasyprymasowskie. 1977, Biała Podlaska-Warszawa 2010. RainaP., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie. 1978, Biała Podlaska-Warszawa 2010. Raina P„ 1978. Wybór papieża Jana Pawła II. Zapiski Prymasa, Warszawa 2008. Raina P., Kardynał
Wyszyński. Czasy prymasowskie. 1979, Biała Podlaska-Warszawa 2010. Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie. 1980. Prymas i Solidarność, Biała Podlaska-Warszawa 2010. Raina P„ Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie. 1981. Ostatnie miesiące, Biała Podlaska-Warszawa 2010. Rękas K., Spory o Margrabiego na łamach prasy katolików świeckich w setną roczni cę powstania styczniowego, [w:] Aleksander Wielopolski. Próba ustrojowej rekon strukcji Królestwa Polskiego w latach 1861-1862. Sasanka P., Czerwiec 1976. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 2006. Schmitt C., Teologia polityczna i inne pisma, wybór, przekład i wstęp M.A. Cichocki, Warszawa 2000. Skibiński P., Prymas Stefan Wyszyński a wydarzenia grudnia 1970 r, [w:] Stefan Wy szyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945-1981, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2018. Skrzypek A., Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1944—1957, Puł tusk 2002. Stehle H„ Tajna dyplomacja Watykanu. Papiestwo wobec komunizmu (1917—1991), przekł. Μ. Drecki i Μ. Struczyński, Warszawa 1993. Stępień Μ., Pozycja prawna Konferencji Episkopatu Polski. Studium prawno-historyczne, Łomża 2014. Stomma L., PRL po latach, [w:] Polska Rzeczywiście Ludowa. Od Gierka do Jaruzel skiego, P. Dybicz (red.), Warszawa 2019. 225
Bibliografia Strzelecka Μ., Prasa ruchu Znak o Milenium chrztu Polski, [w:] 1966. Milenium chrztu Polski Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Perspektywa teologiczno-spoleczna, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2016. Suleja W., JózefPiłsudski, Wrocław 1995. Szpakowski Z., Zbrojne podziemie antykomunistyczne, [w:] Polacy wobec przemocy 1944-1956, B. Otwinowska, J. Żaryn (red.), Warszawa 1996. Śmigiel K., Prymasowstwopolskie. Instytucje, prymasi, dokumenty, Warszawa 2018. Thiriet D., Marks czy Maryja. Komuniści i Jasna Góra w apogeum stalinizmu (1950-1956), tłum. J. Pysiak, Warszawa 2002. Turek W, Kościół katolicki i Milenium po trzydziestu latach, [w:] Zapomniany rok 1966, L. Mażewski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Turek W., Partyjni rewizjoniści wobec Kościoła i obchodów milenijnych, [w:] Zapo mniany rok 1966, L. Mażewski, W. Turek (red.), Gdańsk 1996. Walicki A., Zniewolony umysł po latach, Warszawa 1993. Weber Μ., Polityka jako zawód, [w:] idem, Polityka jako zawód i powołanie, przeł. P. Engel i Μ. Wander, Warszawa 1989. Werblan A., Stalinizm w Polsce, Warszawa 1991. Wereszycki H., Historia polityczna Polski 1864-1918, Wrocław-Warszawa-KrakówGdańsk 1990. Wiik S., Nadzwyczajne uprawnienia Prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda, „Stu dia Prymasowskie”, 2011, որ V. Wojciechowski Z., Rozwój terytorialny Prus w stosunku do ziem macierzystych Polski, Toruń 1933. Wojciechowski Z., Dwa ośrodkipaństwotwórcze w Polsce na przestrzeni dziejów i ich zasięg geograficzny, Lwów 1937. Wolny J„ Ostatnie lata działalności kościelnej Adama Stefana Sapiehy, [w:] Księga sapieżyńska, t. 2, ks. J.
Wolny (red.), Kraków 1986. Wyrwa T., Kościół i państwo w pierwszym dziesięcioleciu PRL (na podstawie raportów dyplomatów francuskich), „Zeszyty Historyczne”, 1987, z. 82. Wysocki W. J„ Ubeckie przygotowania do publicznego procesu Prymasa, „Studia Pry masowskie”, 2012, որ VI. Zabłocki J„ Nauczanie społeczne Prymasa Tysiąclecia, [w:] Kardynał Stefan Wyszyński Prymas Tysiąclecia. Mąż stanu, H. Jerzmański (red.), Warszawa 2001. Zabłocki J„ Odwagę łączyć z rozwagą. Polski Związek Katolicko-Spoleczny w latach 1980-1983, Lublin 2001. Zabłocki J„ Prymas Stefan Wyszyński. Opór i zwycięstwo 1948-1956, Warszawa 2002. Zielińska Z., Polska w okowach „systemupółnocnego”: 1763-1766, Kraków 2012. Zieliński Z., Kościół w Polsce: 1944—2002, Radom 2003. Zieliński Z., Kościół w kręgu rzeczywistości politycznej, Lublin 2003. Żaryn J., Kościół a władza w Polsce (1945—1950), Warszawa 1997. Żaryn J., Nieznany list prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego do Stolicy Apostolskiej w sprawie tzw. porozumienia z rządem z 14 kwietnia 1950 r, „Polska 1944/45-1989. Studia i Materiały”, 1997, t. 2. Żaryn J„ Postawy duchowieństwa katolickiego wobec władzy państwowej w łatach 1944—1956. Problemy metodologiczne, [w:] Komunizm. Ideologia — system — ludzie, Warszawa 2001. 226
Bibliografia Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003. Żaryn J., Prymasi Polski wobec podziemia niepodległościowego (1945—1953), [w:] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945-1981, E. Czaczkowska (red.), Warszawa 2018. Żurek, Odpowiedź biskupów niemieckich na Orędzie biskupów polskich, [w:] Wokół Orędzia. Kardynał Bolesław Kominek prekursor pojednania polsko-niemieckiego, W. Kucharski, G. Strauchold (red.), Wrocław 2009. Żurek R., Boleslaw Kominek — autor Orędzia pojednania biskupów polskich, [w:] Po jednanie i polityka. Polsko-niemieckie inicjatywy pojednania w latach sześćdziesią tych XX wieku a polityka odprężenia, F. Boli i in. (red.), Warszawa 2010.
Lech Mażewski Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944/1945 (Summary) Archbishop Stefan Wyszyński throughout his primate’s ministry was convinced that Poloniafara da se and could count only on Mary’s intercession. On January 12, 1977, he wrote in “Pro memoria”: “Nobody will save Poland, neither Moscow, nor the Allies, nor the Holy See. - Only reasonable, conscious and prudent independence from great world plans can be historically justified. We will always stay in the same area, whether as a burning bush, as a cornfield or as the land of the Cross. ֊ Stick to this land and cultivate it with the blessings of Christ. - It’s our job. - Fiat, Fiat. “. This mainly resulted in the attitude of Primate to Poland after 1944/1945. First, at the turn of the 1940s and 1950s, the Church was in conflict with the state for the defense of the independence of the hierarchy, then the subject of the conflict was the right to religious freedom, and not only the right to freedom of worship cultivated in the temples. These were primary issues that had to be included in the institutional framework of Poland after 1944/1945. In the first case, a favorable decision for the Church was reached on the basis of the agreement of April 14, 1950, and it was somehow confirmed at the end of 1956, while the second the case was fought throughout the Great Novena of the Millennium of the Baptism of Poland, but this case was also successful for the Church. As a result, after 1944/1945 Poland could not be in any way a totalitarian state, an independent Church with its effectively exercised
right to religious freedom stood in the way. A favorable resolution of these matters determined for the Primate the political and systemic perspective in which the Church did not fight the state, but waged a dispute over the shape of the state. The stake for Poland after 1944/1945 was not the existence of a system of parliamentary democracy, but 229
Summary not allowing the state to try to eradicate the independence of the social domain and to force it to respect fundamental human and civil rights and freedoms. The lethal threat is therefore not authoritarianism as such, so a system of power with limited ambitions to shape reality, but a system of exercising power, which, going beyond the boundaries of all political power, manages to transform itself into a totalitarian system. The lethal threat is therefore not authoritarianism as such, so a system of power with limited ambitions to shape reality, but a system of exercising power, which, going beyond the boundaries of all political power, manages to transform into a totalitarian system. The attempt to build a totalitarian order in Poland was rejected in the mid-1950s, which took its fulfillment in the events of October 1956. The authoritarianism bom at that time did not particularly prevent “that people would know that in Poland only God Himself - quis ut Deus. He is still strong in Poland, people are weak. Such are God’s affairs and thoughts”. These are the words of the Cardinal spoken on May 22, 1981 to members of the General Council of the Polish Episcopate, just before his death. Whoever contradicts this would only prove the errant naivety of a demoliberal color. For the Church’s attitude towards Poland after 1944/1945, the distinction made by Primate in the first half of the 1950s was significant, namely that socialism as a socio-economic system is not the same as state atheism. On the basis of this distinction, the enemy was not socialism, which could be
discussed, but the state atheism, which had to be ruthlessly fought against. Initially, the acceptance of post-war socio-economic achievements was very far-reaching. „Gdyby się miało tak zdarzyć, że przyjechałby gen. Anders na białym koniu - mówił Ksiądz Prymas - obowiązkiem byłoby przeciwstawienie się wszelki aktom zemsty i troska o ocalenie pozytywnego dorobku lat powojennych”. These words were spoken in autumn of 1952 in Krynica during a meeting with the editors of „Tygodnik Powszechny”. Until his death, the Cardinal did not change his position on this matter, not treating economic liberalism as an alternative to the socio-economic order established in Poland after 1944/1945. As part of the distinction between socialism and state atheism, liberal Freemasonry, and even more broadly liberalism tout court, could become a common enemy of Catholics and Marxists, as the Cardinal tried to convince all his party interlocutors. During the ad limino apostolorum held in May and June 1957, the definition of the enemy has became slightly different. The practical materialism grew into the antagonist, causing the disappearance of mass religiosity in Western countries. According to the Primate of Poland, that was more dangerous opponent than materialism with Marxist-Leninist roots, found in the PRL. Thus, the distinction “enemy-friend” did not coincide 230
Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944/1945 with the borders of the then political camps: demoliberal capitalism-socialism according to the Soviet model. The church policy of buying time, started with the conclusion of the agreement ofApril 14, 1950, which did not stop even the entry into force of the decree of the State Council of February 9,1953, is a perfect example of behavior consistent with the requirements of political realism. The final effect of this policy was the release of the Cardinal on October 28, 1956, on the conditions laid down by him, and his successful return to Warsaw. The final effect of this policy was the release of the Cardinal on October 28, 1956, on the conditions laid down by him, and a successful return to Warsaw. From now on, the use of political realism would characterize the church’s behavior in public life until the end of the Polish People’s Republic - nothing changed during the primacy of Cardinal Józef Glemp. The prince of the church was convinced that spiritual powers have their real significance in public life, but one should not try to literally use them, because it may end in catastrophe. Hence, in Poland’s position, only step by step policy can change for the better, taking into account the simple requirements of political pragmatics that if the resistance of the authorities turns out to be too strong, one should tactically step back, waiting for a better opportunity. The cardinal was also unfamiliar with any illusions about Western help for Poland, the course of World War II was an awakening lesson here,
confirmed by the drama of Hungary in 1956 and Czechoslovakia in 1968. He constantly remembered these facts and was not to be convinced that this do not have to happen again. The events that followed 1956 formed the current shape of the state-church dualism, deciding the progressive evolution of the Polish state in a more libertarian direction, because that was what meant the existence of post totalitarian authoritarianism. To exert pressure on the state in this direction, the church side appealed to the Catholic masses, for the influence of which was fought an intense battle with the authorities, related to the celebration of the Millennium of the Baptism of Poland, which was initiated by the Jasna Góra ceremonies held on the occasion of the renewal of Jan Kazimierz’s vows from August 26, 1956. This is a conscious choice of the Primate of Poland, made while he was interned in Komańcza. In other words, it was about gaining a reign of souls over the masses of society, strengthening Catholicism on a mass scale, and not just a few intellectual circles for to limit the influence of power on Polish reality. The victory in this matter was evidenced in the millennium celebrations of 1966/1967, when Primate did not even step back from the confrontation imposed by the authorities. As a result, the scope of freedom available to all citizens of the People’s Republic of Poland, and not only Catholics, was 231
Summary increasing, which was so difficult to see by the representatives of the emerging liberal-leftist camp. The two agreements signed by the Church with the authorities (in 1950 and 1956), admittedly concerned mainly relations with the state, but the mere fact of their conclusion constituted a good premise for the claim that the party state party recognize the Church a partner in the field of Poland’s public life. As part of this dualism, the Cardinal took the position that the Church should undertake the defence of the internal sovereignty of the nation. He called these actions the Church’s surrogate tasks for the Nation deprived of its own political representation as a result of the Yalta Agreement. Victory in this matter also created a basis for him to try to influence the government of the state. Such efforts have been made since the constitutional campaign of 1975/1976, and their culmination became joint with General Wojciech Jaruzelski, the President of the Council of Ministers of the People’s Republic of Poland and Lech Wałęsa, chairman of NSZZ “Solidarność”, to stave off a violent resolution of the Bydgoszcz conflict at the end of March 1981. In terms of international situation, the Primate of Poland was well aware that Poland after 1944/1945 was in the system of Soviet hegemony. The most important problem was not the USSR’s diplomatic and military domination, but ideological oppression manifested in the form of state atheism. With the first matter, the Poles could do little, until at least the geopolitical context, which was the result of World War П, did not
change, while with the second one - we were not so helpless, but here we had to count mainly on our own strength. Despite this, however, over the years, the Cardinal repeated to his party interlocutors that in the position between Germany and Russia, the Eastern power should be chosen, referring somewhat wrongly to the views of Roman Dmowski. Over time, it also turned out that in the case of the “Message of Polish Bishops to German Brothers in Christ’s Pastoral Office” it was not about Poland starting to leave the Soviet sphere of influence, but rather about improving our position in Europe, that developed after World War II world, which would be impossible without Polish-German reconciliation. All this did not mean, however, that the Prince of the Church ceased to see the threat of Soviet military intervention; it was exactly the opposite. The position of the Primate of Poland towards the movement of the masses in October 1956 showed the iron rule applied here: first, the stabilization of the internal situation, and only then, the demand to make the necessary changes in the position of the Church or the functioning of the state. Nothing will change until the death of the Cardinal, a great example of which is how he took part in resolving the Bydgoszcz crisis at the end of March 1981. For Poland’s possession of the state after 1944/1945, no matter how much one could say 232
Summary requires constant encouragement to those who have suffered most in history through Swedish, Teutonic and Germanic invasions. I do not mention the east, because the east is open to the Church in Poland, all to be won”. And again the same thing clearly: “The church must remain here where it is. Because without emphasis, it is a bulwark of Christianity. From here it will go east”. The last statement of the Primate contains great support for the territorial shape of Poland after 1944/1945. It was then that we returned to the areas that Zygmunt Wojciechowski referred to as the native lands of Poland, which meant that again the state-forming center became, in a symbolic sense, Poznań, not Kraków. The former was not able to defend Poland’s position on the Baltic Sea before, while the latter imposed on Poland a policy of spreading to the south-east, which has long been the direction of its regional expansion. In this sense, emphasizing the importance of the primacy in Gniezno has not only a church sense, but also a great national significance, because it confirms the favorable territorial shape of Poland, which was restored after World War II. I do not speak about the role of the Polish Church in the East - one should only remember not to interfere with the Polish state itself.
Indeks osób (bez nazwisk autorów cytowanych prac i umieszczonych w bibliografii; nie jest uwzględniony ks. Stefan Wyszyński, który występuje passim pod własnym na zwiskiem bądź jako Prymas Polski, Kardynał, Książę Kościoła, następca kardynała/prymasa Hlonda albojako głowa polskiego Kościoła) A Aleksander II, cesarz Rosji 97 Anders Władysław, gen. 71,210 Atlas Michał 194 August III Otyły, król Rzeczpospoli tej 118 В Baraniak Antoni, bp/abp 47, 63 Barcikowski Kazimierz 178 Bednorz Herbert, bp 133 Beria Ławrientij 42 Berman Jakub 32 Bieńkowski Władysław 56 Bierut Bolesław, prezydent RP 35, 70, 173 Bilicki Lech, ks. 91 Błoński Jan 39 Breżniew Leonid, sekretarz general ny КС KPZS 194 Broniarek Zygmunt 39 Brystygierowa Julia 33 Brzeziński Zbigniew 178 C Carter Jimmy, prezydent USA 178 Chomeini 7 Choromański Zygmunt, bp 18, 19, 23, 25, 49, 50, 57, 59, 63, 78, 94, 195, 199, 205 Chrzanowski Wiesław 98, 127, 150, 193 Churchill Winston, premier Wielkiej Brytanii 106 Cyrankiewicz Józef, premier PRL 47, 61,62, 78, 82, 93, 133, 135 Czaczkowska Ewa K. 10, 48, 80, 92, 104, 113, 136, 150, 175, 195 Czartoryscy August i Michał, książę ta 117 D Dąbrowski Bronisław, bp 19, 139, 151, 161, 162, 166, 169, 186 Dąbrowski Eugeniusz, ks. 30 Dmowski Roman 159, 166, 186, 203, 204, 212 235
Indeks osób Filipowicz Kornel 39 Friszke Andrzej 174, 175, 179 Fryderyk II, król Prus 107 Jan Kazimierz, król Rzeczpospolitej 53, 54, 198,211 Jankowski Henryk, ks. 181 Jan Paweł II, paież 17, 66, 117, 133, 13, 140, 151, 152, 180 Jan Paweł I, papież 7, 17 Jaroszewicz Piotr, premier PRL 142, 152 Jaruzelski Wojciech, gen., premier PRL 8, 178, 181, 188, 189, 190, 192, 193, 195, 202,211 Jasiński Andrzej, ks. 10 Jastak Hilary, ks. 179 Jędraszewski Marek, abp 48 G К Gawlina Józef, bp 22 Geremek Bronisław 189 Gierek Edward, I sekretarz КС PZPR 7, 128, 139, 151, 153, 154, 159, 161, 175, 181 Glemp Józef kardynał, Prymas Polski 211 Gomułka Władysław, I sekretarz КС PZPR 8, 57, 62, 75, 78, 82, 83, 84, 85, 87,93, 104, 110, 111, 115, 120, 124, 127, 151, 174 Grudzień Zdzisław 178 Gryz Ryszard 191 Kaczmarek Czesław, bp 36, 45, 47 Kania Stanisław, I sekretarz КС PZPR151, 152, 175, 178, 179, 181, 186, 188, 189 Katarzyna, cesarz Rosji 108, 118 Kazimierz Wielki, król Królestwa Polskiego 79, 215 Kądziela Paweł 85 Kąkol Kazimierz 116, 167, 172 Kijowski Andrzej 39, 92, 112 Klepacz Michał, bp 23, 25, 33, 47, 49, 50, 53, 54, 55, 57, 58, 59, 63, 64,125 Kliszko Zenon 55, 56, 57 Koenig 7 Kołakowski Leszek 77, 128 Kominek Bolesław, abp 104, 112, 133 Kowalczyk Józef, abp 18 Kowalski Kazimierz Józef, bp 23 Krukowski Józef, ks. 17, 18, 46-47 Kukołowicz Romuald 153, 189 Kuroń Jacek 157, 158, 159, 167, 174, 185, 189, 191 Doepfher Juliusz, kard. 114, 154 Dudek Antoni 48, 49, 61, 81, 120, 124, 133,134,168, 173 Dymek Walenty, bp/abp 19, 21, 48 E Elżbieta II, królowa Wielkiej Brytanii 153 Engels Fryderyk 162 F
H Hlond August, kardynał, Prymas Pol ski 8, 15, 16, 17, 18,21,33,35, 54, 99, 129, 176 Hoeffner, kardynał 154 J Jabłoński Henryk, Przewodniczący Rady Państwa PRL 162 Jan XXIII, papież 17, 105, 151 236
Indeks osób L Legatowicz Aleksander 155 Lenin Włodzimierz 162 Ł Łatka Rafał 62, 141, 185 Łubieński Konstanty 153 Łukowski Stanisław, bp 19 Μ Macharski Franciszek, kardynał 181 Majski Iwan 105 Malewska Hanna 84 Małcużyński Karol 39 Marks Karol 162 Maryl ski Antoni 133, 133 Mazowiecki Tadeusz 89, 139, 189 Mazur Franciszek 23,41, 42, 43, 51, 71,78,211 Meysztowicz Walerian, ks. 31 Micewski Andrzej 10,29, 49, 70, 123, 125, 158,210 Michnik Adam 51, 66, 157, 158, 181 Mieszko, książę Polan 79 Mikołajczyk Stanisław 66 Miłosz Czesław 51 Mindszenty József, kardynał, Prymas Węgier 48, 99 Modzelewski Jerzy, bp 20 Modzelewski Karol 174, 189, 191, 194 Mołotow Wiaczesław 105 Montini, zob. Paweł VI Mrożek Sławomir 39 N Nitecki Piotr, ks. 182 Norwid Cyprian Kamil 34 Noszczyk Bartłomiej 75 O Ochab Edward, gen. 23, 32 d’Ormesson Wladimir 30 Orszulik Alojzy, ks. 186 P Paczkowski Andrzej 67, 135 Paweł VI, papież 30, 89, 105, 120, 121, 151, 153 Piasecki Bolesław 24, 30, 45 Piłsudski Józef43, 100, 205 Pius XII, papież 15, 18, 21, 30, 31, 38, 60, 62, 64, 65, 66, 105, 151 Pruszyński Ksawery 23 Przyboś Julian 39 Putin Władimir, prezydent Federacji Rosyjskiej 46 R Raina Peter 10, 11,63,98, 111, 134 Rajkiewicz Antoni 7, 155 Rakowski Mieczysław F. 172 Repnin Mikołaj, książę 169 Richelieu de Armand, kardynał 186 Romaniuk Marian P. 10 Rostworowski Tomasz OP 45 Rulewski Jan 188 S Sapieha Adam Stefan, kardynał 16, 17,21,22, 25, 30, 34,35,70 Schmitt Carl 42 Skarżyński Aleksander 139 Skibiński Paweł 183 Słomczyński Maciej Spychalski Marian, marszałek Polski, przewodniczący Rady Państwa PRL 119 Stalin Józef
36, 50, 106, 107, 115, 116, 166,214 237
Indeks osób Stehle Hansjakob 112 Stomma Ludwik 126, 143 Stomma Stanislaw 39, 48, 88, 90, 92, 95, 96, 97, 98, 101, 108, 109, 111, 128, 133, 139, 145, 168, 169, 187, 199, 203 Stroba Jerzy, bp 20 Styka Jan 12 Szablewski Kazimierz 152 Szczepański Jan 155, 168 Szymborska Wisława 39 Weber Max 99 Werblan Andrzej 56, 179 Wielopolski Aleksander 95, 96, 97, 195, 199, 202, 204 Wiktoria, królowa Wielkiej Brytanii 153 Wiik Stanisław, ks. 16 Winowska Maria 104 Wojtyła Karol, kardynał zob. Jan Pa weł II Wolski Władysław 23 T Tardini Domenico, kardynał 15, 16, 30, 64, 65 Tej chrna Józef 172 Turek Wojciech 126, 128 Turowicz Jerzy 32, 88, 101, 110 Z Zabłocki Janusz 11, 24, 34,49, 50, 127, 135, 139, 158, 182 Zakrzewski Tadeusz, bp 23 Zamoyski Andrzej 95 Zawieyski Jerzy 84, 92, 109, 111, 138 Zieliński Zygmunt, ks. 129 W Wałęsa Lech, przewodniczący NSZZ „Solidarność” 8, 178, 188, 189, 194, 195,202,211 Ż Żaryn Jan 25, 32 |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Mażewski, Lech 1955- |
| author_GND | (DE-588)1140241532 |
| author_facet | Mażewski, Lech 1955- |
| author_role | aut |
| author_sort | Mażewski, Lech 1955- |
| author_variant | l m lm |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV046833418 |
| classification_rvk | NQ 4870 |
| ctrlnum | (OCoLC)1193302586 (DE-599)BVBBV046833418 |
| discipline | Geschichte |
| discipline_str_mv | Geschichte |
| era | Geschichte 1944-1945 gnd |
| era_facet | Geschichte 1944-1945 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV046833418</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20220128</controlfield><controlfield tag="007">t|</controlfield><controlfield tag="008">200803s2020 xx |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788382090123</subfield><subfield code="9">978-83-8209-012-3</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1193302586</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV046833418</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield><subfield code="a">DE-739</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">NQ 4870</subfield><subfield code="0">(DE-625)128519:</subfield><subfield code="2">rvk</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Mażewski, Lech</subfield><subfield code="d">1955-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1140241532</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r.</subfield><subfield code="b">elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej = Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945</subfield><subfield code="c">Lech Mażewski</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Warszawa</subfield><subfield code="b">Oficyna Wydawnicza ASPRA -JR</subfield><subfield code="c">2020</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">237 Seiten</subfield><subfield code="c">24 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zusammenfassung in englischer Sprache: Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945</subfield></datafield><datafield tag="600" ind1="1" ind2="7"><subfield code="a">Wyszyński, Stefan / (1901-1981)</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="600" ind1="1" ind2="7"><subfield code="a">Wyszyński, Stefan</subfield><subfield code="d">1901-1981</subfield><subfield code="0">(DE-588)118635786</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1944-1945</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Kościół i państwo / 20 w</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Kościół katolicki / Polska / 1945-1990</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Komunizm i chrześcijaństwo / Polska / 1945-</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Wyszyński, Stefan</subfield><subfield code="d">1901-1981</subfield><subfield code="0">(DE-588)118635786</subfield><subfield code="D">p</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Geschichte 1944-1945</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung UB Passau - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personenregister</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20220128</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">200.9</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032242539</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Polen (DE-588)4046496-9 gnd |
| geographic_facet | Polen |
| id | DE-604.BV046833418 |
| illustrated | Not Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T15:05:29Z |
| indexdate | 2025-03-13T19:00:36Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788382090123 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032242539 |
| oclc_num | 1193302586 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 DE-739 |
| owner_facet | DE-12 DE-739 |
| physical | 237 Seiten 24 cm |
| psigel | BSB_NED_20220128 |
| publishDate | 2020 |
| publishDateSearch | 2020 |
| publishDateSort | 2020 |
| publisher | Oficyna Wydawnicza ASPRA -JR |
| record_format | marc |
| spelling | Mażewski, Lech 1955- Verfasser (DE-588)1140241532 aut Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej = Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 Lech Mażewski Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 Warszawa Oficyna Wydawnicza ASPRA -JR 2020 237 Seiten 24 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Zusammenfassung in englischer Sprache: Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 Wyszyński, Stefan / (1901-1981) jhpk Wyszyński, Stefan 1901-1981 (DE-588)118635786 gnd rswk-swf Geschichte 1944-1945 gnd rswk-swf Kościół i państwo / 20 w jhpk Kościół katolicki / Polska / 1945-1990 jhpk Komunizm i chrześcijaństwo / Polska / 1945- jhpk Polen (DE-588)4046496-9 gnd rswk-swf Wyszyński, Stefan 1901-1981 (DE-588)118635786 p Polen (DE-588)4046496-9 g Geschichte 1944-1945 z DE-604 Digitalisierung UB Passau - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personenregister |
| spellingShingle | Mażewski, Lech 1955- Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej = Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 Wyszyński, Stefan / (1901-1981) jhpk Wyszyński, Stefan 1901-1981 (DE-588)118635786 gnd Kościół i państwo / 20 w jhpk Kościół katolicki / Polska / 1945-1990 jhpk Komunizm i chrześcijaństwo / Polska / 1945- jhpk |
| subject_GND | (DE-588)118635786 (DE-588)4046496-9 |
| title | Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej = Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 |
| title_alt | Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 |
| title_auth | Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej = Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 |
| title_exact_search | Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej = Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 |
| title_exact_search_txtP | Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej = Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 |
| title_full | Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej = Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 Lech Mażewski |
| title_fullStr | Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej = Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 Lech Mażewski |
| title_full_unstemmed | Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej = Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 Lech Mażewski |
| title_short | Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. |
| title_sort | prymas stefan kardynal wyszynski wobec polski po 1944 1945 r elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej primate stefan cardinal wyszynski towards poland after 1944 1945 |
| title_sub | elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej = Primate Stefan Cardinal Wyszyński towards Poland after 1944-1945 |
| topic | Wyszyński, Stefan / (1901-1981) jhpk Wyszyński, Stefan 1901-1981 (DE-588)118635786 gnd Kościół i państwo / 20 w jhpk Kościół katolicki / Polska / 1945-1990 jhpk Komunizm i chrześcijaństwo / Polska / 1945- jhpk |
| topic_facet | Wyszyński, Stefan / (1901-1981) Wyszyński, Stefan 1901-1981 Kościół i państwo / 20 w Kościół katolicki / Polska / 1945-1990 Komunizm i chrześcijaństwo / Polska / 1945- Polen |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032242539&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT mazewskilech prymasstefankardynałwyszynskiwobecpolskipo19441945relementyanalizyustrojoznawczejigeopolitycznejprimatestefancardinalwyszynskitowardspolandafter19441945 AT mazewskilech primatestefancardinalwyszynskitowardspolandafter19441945 |