Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918): = Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918)
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Częstochowa
Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza
2019
|
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Literaturverzeichnis Abstract Register // Personenregister |
| Beschreibung: | Enthält 22 Tabellen Literaturverzeichnis Seite [251]-271 |
| Beschreibung: | 287 Seiten Illustrationen, Porträts 25 cm |
| ISBN: | 9788395535406 8395535406 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV046711272 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20250115 | ||
| 007 | t| | ||
| 008 | 200507s2019 xx ac|| |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788395535406 |9 978-83-955354-0-6 | ||
| 020 | |a 8395535406 |9 83-955354-0-6 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1154004758 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV046711272 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Łapot, Mirosław |e Verfasser |0 (DE-588)1353437256 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918) |b = Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) |c Mirosław Łapot ; Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie |
| 246 | 1 | 1 | |a Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) |
| 264 | 1 | |a Częstochowa |b Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza |c 2019 | |
| 300 | |a 287 Seiten |b Illustrationen, Porträts |c 25 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 500 | |a Enthält 22 Tabellen | ||
| 500 | |a Literaturverzeichnis Seite [251]-271 | ||
| 546 | |a Zusammenfassung auf Englisch | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 1867-1918 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 0 | 7 | |a Religionsunterricht |0 (DE-588)4049422-6 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Juden |0 (DE-588)4028808-0 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Öffentliche Schule |0 (DE-588)4115434-4 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Lemberg |0 (DE-588)4035304-7 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 653 | 0 | |a Żydzi / edukacja / Ukraina / Lwów / 1900-1945 | |
| 653 | 0 | |a Szkoły żydowskie / Ukraina / Lwów / 1900-1945 | |
| 653 | 0 | |a Żydzi / edukacja / Galicja (region) / 1870-1914 | |
| 653 | 0 | |a Żydzi / edukacja / Galicja (region) / 1900-1945 | |
| 689 | 0 | 0 | |a Lemberg |0 (DE-588)4035304-7 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Öffentliche Schule |0 (DE-588)4115434-4 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Juden |0 (DE-588)4028808-0 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Religionsunterricht |0 (DE-588)4049422-6 |D s |
| 689 | 0 | 4 | |a Geschichte 1867-1918 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 710 | 2 | |a Uniwersytet Humanistczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie |0 (DE-588)1167731492 |4 isb | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personenregister |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20211011 | |
| 942 | 1 | 1 | |c 909.04924 |e 22/bsb |f 09034 |g 477 |
| 942 | 1 | 1 | |c 909.04924 |e 22/bsb |f 09041 |g 477 |
| 942 | 1 | 1 | |c 370.9 |e 22/bsb |f 09034 |g 477 |
| 942 | 1 | 1 | |c 370.9 |e 22/bsb |f 09041 |g 477 |
| 943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032121671 | |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1821319974209191936 |
|---|---|
| adam_text |
Spis treści Wstęp. 7 Rozdział I Miejsce edukacji religijnej w tradycyjnym wychowaniu żydowskim. 17 Rozdział II Społeczność żydowska we Lwowie. 29 Rozdział III Wpływ oświaty publicznej na żydowskie szkolnictwo religijne . 41 Rozdział IV Religia Mojżeszowa jako przedmiot nauczania w szkolnictwie publicznym. 69 1. Geneza edukacji religijnej Żydów w szkole publicznej. 69 2. Religia mojżeszowa w szkole publicznej w dobie przedautonomicznej . 73 Regulacje prawne nauczania religii mojżeszowej w szkole publicznej w dobie autonomii galicyjskiej. 80 Rozdział V Planyi programy nauczania. 93 3. Rozdział VI Podręczniki. 107 Rozdział VII Nauczyciele. 129 1. Kształcenie nauczycieli. 129 2. Nauczyciele szkół ludowych. 140 3. Nauczyciele szkół
średnich. 150 4. Nauczycielski ruch związkowy. 158
6 Rozdział VIII REALIZACJA CELÓW PRZEDMIOTU W ŚWIETLE SPRAWOZDAŃ WIZYTACYJNYCH . 163 Rozdział IX Dyskusje wokół religii Mojżeszowej w szkole publicznej. 177 1. Stanowisko ortodoksów oraz zwolenników asymilacji w duchu niemieckim. 177 2. Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych w Galicji wobec religii mojżeszowej . 181 Rola języka hebrajskiego w nauczaniu religii mojżeszowej . 189 3. Zakończenie. 207 Aneks Biogramy nauczycieli religii mojżeszowej we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej. 213 Bibliografia. 251 Spis tabel. 273 Spis fotografii. 274 Summary Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918). 275 Indeks nazwisk. 279
Bibliografia Źródła archiwalne Archiwum Główne Akt Dawnych zespół 304 (c.k. Ministerstwo Wyznań i Oświaty w Wiedniu), sygn. 275u, 276u, 301, 352u Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie zespół: Prace magisterskie studentów Instytutu Nauk Judaistycznych obro nione na Uniwersytecie Warszawskim w latach 30. XX w., sygn. 117/65; Emil Kubala, Fragment pracy magisterskiej o sytuacji Żydów w Galicji Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie zespół 146 (Galicyjskie Namiestnictwo 1772-1921) opis 4, sygn. 3571 zespół 178 (Rada Szkolna Krajowa m. Lwów 1867-1921) opis 1, sygn. 2018, 2079,3111,3717 opis 2, sygn. 2179, 3713,4050,4161,4415, 5059, 5696 zespół 179 (Kuratorium Lwowskiego Okręgu Szkolnego 1921-1939) opis 1, sygn. 229 opis 4, sygn. 213, 1159, 2288 zespół 701 (Żydowska Gmina Wyznaniowa we Lwowie, 1785-1939) opis 2, sygn. 294, 308, 329, 330, 335, 375,428, 521, 523, 549, 568, 591, 624, 645, 675, 690, 697, 742, 762, 783, 784, 815, 816, 825, 866, 868, 869,915,916,918,936,956,966,971,1012,1065,1067,1112,1125, 1152, 1166, 1197, 1216, 1218, 1221, 1238, 1243, 1249, 1280, 1372, 1374, 1377, 1379, 1381, 1434, 1436, 1439, 1449, 1518, 1519, 1521, 1522, 1523, 1524, 1525, 1607, 1608, 1610, 1612, 1613, 1637, 1700, 1704, 1705, 1770, 1772 opis 3, sygn. 34, 36, 37, 70,144, 145, 146, 150, 151, 204, 216, 236, 237, 240,282,284,286, 315, 317, 350, 354, 396, 397,471,499, 547, 561, 592,672,955,1121,1162,1201,1221,1437,2640,2642,2646,2668, 2669, 2670,2676,2679,2683, 2684, 2691,2706,2722, 2722a, 2727, 2728, 2730, 2731, 2744, 2749, 2773, 2777,
2789, 2797, 2802, 2816, 2817, 2827,2831, 2834 a i b, 2835, 2846, 2847 Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego zespół 3 (Magistrat królewskiego stołecznego miasta Lwowa 1787-1918) opis 1, sygn. 3200, 3529, 3650,4232
252 Bibliografia w Źródła drukowane Wydawnictwa urzędowe i sprawozdania Ankieta w sprawie nauki religii mojżeszowej w szkołach średnich, ludowych i wy działowych, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 13 i 14. Chinuchenu. Nasze wychowanie. Jednodniówka wydana przez Dyrekcję Kursów Tarbutu, Lwów 1932. Das neue Religions-Schulprogramm der israelitische Cultusgemeinde in Wien eingeführt im Schuljahr 1878/79, Wien 1879. Galizische Provinzial Handbuch für das Jahr 1868, Lemberg 1868-1869. Jahresbericht. Schuljahr 1920/21, Jüdisches Religionslehrerseminar in Wien, Wien 1921. Kolo samborsko-stryjsko-drohobyckie, „Muzeum” 1890, z. 3. Kolo tarnopolskie, „Muzeum” 1889, z. 11. Kopia H., Ustawy i rozporządzenia obowiązujące w galicyjskich szkołach śred nich, Lwów 1900. Korzeniowski I., Zbiór przepisów dotyczących Kościoła i duchowieństwa kato lickiego, Lwów 1900. Schematyzm nauczycielski Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego z kalenda rzem informacyjnym. Rok 1914, Lwów 1913. Spis nauczycieli szkół średnich w Galicji oraz polskiego gimnazjum w Cieszynie na podstawie nadesłanych tabel deskrypcyjnych, ułożył H. Kopia, Lwów 1909. II Sprawozdanie Dyrekcji Pryw. Żeńskiego Gimnazjum z prawem publiczności Józefy S. Goldblatt-Kamerling we Lwowie za rok szkolny 1913/14, Lwów 1914. VI Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Okręgowej Miejskiej ze stanu szkół ludowych Królewskiego Stołecznego Miasta Lwowa za rok szkolny 1901/1902, Lwów 1902. VII Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Okręgowej Miejskiej o stanie szkół ludo wych Królewskiego Stołecznego Miasta Lwowa za rok szkolny 1902/1903, Lwów 1904. Sprawozdania
z posiedzeń kół. Koło tarnowskie, „Muzeum” 1890, z. 1. Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Okręgowej Miejskiej o stanie szkół ludowych Król.[ewskiego] Stoł.[ecznego] Miasta Lwowa za lata szkolne 1904/05 i 1905/06 z 2 tablicami i 10 rysunkami w tekście, Lwów 1907. Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Krajowej o stanie szkół średnich galicyjskich w latach szkolnych: 1884-1888, Lwów 1889. Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum IV we Lwowie. 1918/19, Lwów 1919. Sprawozdanie Dyrekcji c.k Gimnazjum VIII we Lwowie za rok szkolny 1909, Lwów 1909.
Bibliografia 253 Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum VIII we Lwowie za rok szkolny 1910, Lwów 1910. Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum VIII we Lwowie za rok szkolny 1911, Lwów 1911. Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum VIII we Lwowie za rok szkolny 1912, Lwów 1912. Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie za rok szkolny 1920/21,Lwów 1921. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum VII im. Tadeusza Kościuszki we Lwowie za rok szkolny 1920/21, Lwów 1921. Sprawozdanie kierownictwa Filii c.k. Gimnazjum VII we Lwowie za rok szkolny 1917/18,Lwów 1918. Sprawozdanie stenograficzne z rozpraw galicyjskiego Sejmu Krajowego. 8posie dzenie II sesji VIII periodu z dnia 13 października 1904, [Lwów 1904]. Sprawozdanie stenograficzne z rozpraw galicyjskiego Sejmu Krajowego. 9posie dzenie II sesji VIII periodu z dnia 14 października 1904, [Lwów 1904]. Sprawozdanie stenograficzne z rozpraw galicyjskiego Sejmu Krajowego. 32 po siedzenie III sesji VIII periodu z dnia 3 października 1907 r., [Lwów 1907]. Sprawozdanie stenograficzne z rozpraw galicyjskiego Sejmu Krajowego. 33 po siedzenie 6 sesji V periodu Sejmu galicyjskiego z dnia 17 styczna 1889, [Lwów 1889]. Sprawozdanie z ankiety w sprawie reformy nauki religii mojżeszowej, odbytej 11 lutego 1907 r. w sali posiedzeń c.k. Namiestnictwa we Lwowie, na podsta wie stenograficznego protokołu wydanego przez c.k. Radę Szkolna Krajową (c.d.), „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 20, 21. Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Krajowej o stanie szkół średnich w latach szkol nych 1872-1874, Lwów 1874. Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej
Krajowej o stanie szkół średnich w latach szkol nych 1875-1883, Lwów 1883. Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Krajowej o stanie szkół średnich galicyjskich w roku 1890/91, Lwów 1891. Sprawozdanie Wydziału Krajowego w przedmiocie założenia krajowego instytutu teologicznego izraelickiego we Lwowie, Alegata do Sprawozdań Stenogra ficznych z III sesji VIII periodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicji i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem z roku 1907, Alegat 350, z dnia 29 września 1907 r. Sprawozdanie z posiedzeń ankiety w sprawie nauki religii mojżeszowej w szko łach galicyjskich odbytej dnia 11 lutego 1907 r. (na podstawie stenograficz nego protokołu), Lwów 1907. Sprawozdanie z Walnego zgromadzenia Tow. Galicyjskich nauczycieli religii mojżeszowej szkół pospolitych i wydziałowych odbytego 1 listopada 1908 r.
254 Bibliografia w Sali Zboru izr. w Stanisławowie, „Wychowanie i Oświata” 1908, nr 31 i 32, 1 grudnia 1908. Stan szkół ludowych i seminariów nauczycielskich w roku szkolnym 1889/90 {wy ciąg ze sprawozdania c.k. Rady Szkolnej Krajowej), „Szkoła” 1890, nr 44. Statut Towarzystwa nauczycieli religii mojżeszowej szkół ludowych i wydziałowych, Apel do społeczeństwa żydowskiego, „Wychowanie i Oświata” 1905, nr 1. Szematyzmy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskiem, Lwów 1870-1914. Towarzystwo Szkoły Handlowej we Lwowie. Sprawozdanie za rok 1930, Lwów 1931. Ustawy o stosunkach prawnych stanu nauczycielskiego w publicznych szkołach ludowych {uchwalona przez Wysoki Sejm Krajowy na posiedzeniu w dniu 16 i 17grudnia 1887), „Szkoła” 1888, nr 3. Wytyczne zasady odnoszące się do udzielenia religii mojżeszowej w szkołach średnich; Sprawozdanie z posiedzeń ankiety w sprawie nauki religii mojże szowej w szkołach galicyjskich odbytej dnia 11 lutego 1907 r. {na podstawie stenograficznego protokołu), Lwów 1907. Słowniki, encyklopedie, podręczniki, pamiętniki i inne źródła Almanach i leksykon żydostwapolskiego, t. 2-3, Lwów 1937. Andrzejewski Z., Płk dr JózefMieses {1882-1941), „Rocznik Przemyski” 2006, z. 4. Apel do społeczeństwa żydowskiego, „Jedność” 1907, nr 38. Apel do społeczeństwa żydowskiego, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 22. Bałaban M., Dankowicz Szymon, „Polski Słownik Biograficzny”, t. 4, Kraków 1938. Bałaban M., Historia i literatura żydowska ze szczególnym uwzględnieniem hi storii Żydów w Polsce. Dla klas wyższych szkół średnich, t. 1 : Od niewoli
babilońskiej do upadku świata starożytnego, wyd. 2, Lwów-Warszawa-Kraków 1921. Bibliografia. Ocena modlitewników, „Wychowanie i Oświata” 1913, nr 74, s. 7. Blumenblatt J., Sefer haberys. Zasady religii dla młodzieży wyznania mojżeszowego w szkołach ludowych wszelkiej kategorii, Drohobycz 1883. Dobrzyński M., Z moich pamiętników, przygotował do druku, wstępem i przypi sami opatrzył A. Galos, Wrocław-Kraków 1957. C.[ała] A., Lwów, [w:] A. Cała, H. Węgrzynek, G. Zalewska, Historia i kultura Żydów polskich. Słownik, Warszawa 2000. Caro J., Chrestomatia biblijna ze słownikiem hebrajsko-polskim, Kraków 1897. Caro J., Krótki kurs nauki religii, b.m.r.w. Chajes W., Semper Fidelis. Pamiętnik Polaka wyznania mojżeszowego z lat 1926-1939, wstępem i przypisami opatrzył P. Pierzchała, przedmowa T. Krzyżewski, Kraków 1997.
Bibliografia 255 Dankowicz Sz., Dzieje ludu izraelskiego od stworzenia świata do powrotu Izra elitów z niewoli babilońskiej, Warszawa 1862. Dr Majer Tauber {szkic biograficzny), [w:] Almanach szkolnictwa żydowskiego w Polsce, t. 1, Warszawa 1938. Emes, Nekrolog, Nehemiasz Landes, „Przyszłość” 1899, nr 9. Enquete für den israelitischen Religionsunterricht, „Der Israelit” 1881, nr 9. Estreicher К., Bibliografia polska XIXstulecia, reedycja, t. 14, Kraków 1987. Frąckiewicz M„ Spis przedmiotów zawartych w XXV rocznikach „Szkoły”, Lwów 1894. Das Gesetz zur Regelung der ausseren Rechtsverhältnisse der israelitischen Re ligionsgesellschaft {transpiration aus einer vertraulichen Enquete jüdischer Notabein in Wien), „Der Israelit” 1881, nr 8. Glaser B., Nauka początkowa religii mojżeszowej па І і II klasę szkół ludowych izraelickich w Cesarstwie Austriackim, Kraków 1870. Guttman S.W., Wybór kazań, Lwów 5685 [1925]. Guttman S., „Zapyta się syn twój”. Kazanie wygłoszone w Świątyni na Starym Rynku w sobotę dnia 14 AB 5663 (8 sierpnia 1903), Lwów b.r.w. GW, Über derjüdischen Religionunterricht, „Der Jude” 1881, որ 7. Hausner В., Machzor. Modlitwy na dni świąteczne, է. 1-4, Lwów 1912. Herxheimer S., Planer LL, Nauka o wierze i powinnościach, Lwów 1906. Herzei, Bericht nebst Entwurf zu einem Lehrplane für den mos. Religionsunter richt an öffentlichen Volks- und Bürgerschulen, „Der Israelit” 1881, nr 13. Hofman L, Głos z kraju, „Wychowanie i Oświata” 1912, որ 67-68. Homberg В., Ben jakir, czyli syn ulubiony. O prawdach religijnych i nauce oby czajów dla młodzieży izraelskiej przez
zapytania i odpowiedzi, [tłum. J. Tugenhold], Warszawa 1824. Homberg H., Bne Zion, Wien 1812. IB, RŻ, Bader Gerszon {Gustaw), [w:] Polski słownikjudaistyczny. Dzieje. Kul tura. Religia. Ludzie, t. 1, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. Instytut teologiczny we Lwowie, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 17. Izraelicki Instytut teologiczny, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 21. Jubileusz szkoły. 1816-1996, oprać, i red. R. Czekajowski, T. Kulikowicz-Dutkiewicz, Lwów 1996. Derjüdische Religionsunterricht in den öffentlichen Schulen, „Der Israelit” 1881, nr 19. Kammerling Z., Reszys Jesodej Emma: Początki zasady nauki religii mojżeszo wej, Rzeszów 1890. Kalendarzyk profesorski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych na rok 1913, ułożony przez M. Janellego i J. Piątka, Lwów [1912]. Kaznodzieja i rabin Bl. P. Bernard Löwenstein, „Chwila” 1907, nr 7; nr 8.
256 Bibliografia Kohn A., Biblische Geschichte flir die israelitische Jugend mit entsprechenden Bibelversen von jeder Erzählung, Lemberg 1845. Kołakowski L., Hersch Bad, [w:] Filozofia w Polsce. Słownik pisarzy, WrocławWarszawa-Kraków-Gdańsk 1971 Korespondencje, „Przyszłość” 1892, nr 10. Kramsztyk I., Prawda wieczna, czyli zasady religii mojżeszowej, Warszawa 1872. Kronika, „Wschód” 1901, nr 17. Kronika, „Wychowanie i Oświata” 1910, nr 49. Krótki rys biograficzny Wielebnego rabina Bernarda Löwensteina, kaznodziei zboru izraelickiego we Lwowie, „Izraelita” 1884, nr 3. Księga Jubileuszowa półwiekowego jubileuszu Gimnazyum im. Franciszka Jó zefa I we Lwowie, zestawił J. Białynia-Chołodecki, Lwów 1909. Kwestia szkoły rabinów we Lwowie, „Przyszłość” 1892, nr 5. Lande-Schmierer Binem, [w:] Almanach i leksykon żydostwa polskiego, t. 2-3, Lwów 1937. Landes N., Czytanka hebrejska, zawierająca najważniejsze modlitwy dla dziatwy izraelickiej, [.] dla szkół ludowych z wykładowym językiem polskim, wyd. 2., Lwów 1887. Landes N., Historia biblijna, czyli Dzieje ludu izraelickiego, dla młodzieży pol skiej wyznania mojżeszowego, uczęszczającej do klas wyższych szkoły ludo wej i wydziałowej, Lwów 1882. Landes N., Krótki rys nauki religii dla młodzieży izraelickiej w szkołach ludo wych, Lwów 1885. Lehnert S„ Spis nauczycieli publicznych szkół powszechnych i państwowych se minariów nauczycielskich oraz Spis szkół w Okręgu Szkolnym Lwowskim obejmującym województwa lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie, Lwów 1924. Lewicki K., Kohn Abraham, [w:] „Polski Słownik Biograficzny”, t. 13,
Wrocław-Warszawa-Kraków 1967-1968. Lewin A., W sprawie chejderów, „Wschód”, 14 11903. Lewin J., Nie pozbawiaj nas ducha Twego, [w:] Żydowski Uniwersytet Ludowy we Lwowie. Jednodniówka., Lwów 1937. Liebkind H., Modlitwy dla Izraelitów w dni zwyczajne i uroczyste wraz z przekła dem polskim, Warszawa 1849. Ludowy czy wydziałowy egzamin, „Jedność” 1907, nr 38-41. List ofLwow Holocaust Victims, (Lviv, Ukraine), written by: Peretz Zohar, unpu blished, www.jewishgen.org/yizkor/lviv-victims/lwowl .html. Mahler R., Jewish Education in Various Countries, [w:] The Universal Jewish Encyclopedia, red. Izaak Landman, t. 3, New York 1948. Mandel S. і Taubes Z.S., Elementarz hebrajski Limtid Hakriju, Lwów 1893. Mandel S. i Taubes Z.S., Kilka uwag do Elementarza hebrajskiego Limud Ha kriju”, Lwów 1893.
Bibliografia 257 M.B., Der Religionsunterricht, „Der Israelit” 1881, nr 8 Modlitewnik Salomona Spiztera, „Wychowanie i Oświata 1913, որ 74-79. Najnowsza ustawa szkolna, „Wychowanie i Oświata” 1909, nr 40. Nauczyciel, Koń trojański, „Słowo Polskie” 1905, nr 463. Nauczyciel, Seminarium rabinackie we Wiedniu (Przestroga), „Hamaor” 1898, nr 7. Nauka religii mojżeszowej w szkołach naszych, Lwów 1905. Nauka religii w szkołach galicyjskich, „Szkoła” 1891. Nekrologia, „Haor” 1926, nr 1֊2. Nekrologia, „Szkoła” 1899, nr 7. Nekrologia. Hirsch Glasgall, „Izraelita” 1885, nr 8. Nieco o „ chederach ” żydowskich, „Szkoła” 1907, nr 44. O nauce religii żydowskiej w szkołach średnich galicyjskich i o potrzebie repre֊ zentacji żydowskiej w krajowej radzie szkolnej (Sprawa poruszona przez po sła Dr. Emila Byka w komisji budżetowej Izby posłów, „Wschód” 1902, nr 70. Opałek M., Sto trzydzieści lat wśród książek, Lwów 1980. Planer LL, Lekah Tob. Dzieje biblijne, pobiblijne i porozbiorowe. Dla użytku izraelickiej młodzieży szkolnej, Lwów 1889. Planer LL, Zasady religii mojżeszowej dla użytku szkół ludowych, Lwów 1895. Reforma nauki religii a rabin Jecheskiel Caro, „Przyszłość” 1895, nr 17. Rozmaitości, „Izraelita” 1885, nr 8. Rozmaitości, „Izraelita” 1886, nr 4. RŻ [Rafał Żebrowski], Balaban Majer (Meir) Samuel, [w:] Polski słownikjuda istyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. RŻ, Hausner Dow (.Bernhard; Bernard), [w:] Polski słownikjudaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. I, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, War szawa
2003. RŻ, Kobak JózefIzaak, [w:] Polski słownikjudaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. RŻ, Mieses Józef [w:] Polski słownikjudaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Lu dzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. RŻ, Schorr Mojżesz, [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. RŻ, Samuely Natan, [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. RŻ, Seminarium Rabiniczne (Rabinackie) „ Tachkemoni „ Tachkemoni ”. Semi narium Religijno-Żydowskie, [w:] Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje. Kul tura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003.
258 Bibliografia RŻ, Talmud, [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. RŻ, Tauber Majer, [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. Sarmacki J., W sprawie nauczycieli religii mojżeszowej, II, „Przyszłość” 1896, nr 11-12. Schächner L., Metodyka nauki religii żydowskiej, „Haor” 1925, nr 2-6. Schächner L., Wpiątą rocznicę zgonu Dawida Rubenzahla, „Haor” 1925, nr 9. Schipper N., Nauczycielka religii, „Wychowanie i Oświata” 1913, nr 79. Schipper N., Odpowiedź oszczercom i fałszywym prorokom, „Wychowanie i Oświata” 1906, nr 7. Schipper N. i N., Zbiór modlitw dla młodzieży izraelickiej, b.m.w. 1892. Schlesinger M., Spitzer S., Krótki rys historii Izraelitów od czasu zburzenia dru giej świątyni do czasów najnowszych, Kraków 1883. Schorr M., Z moich wspomnień zawodowych na terenie Lwowa {Lwów - ośrodek walki o język hebrajski w szkole), „Midrasz” 2006, nr 7-8, (przedruk z: „Na sza Opinia” 1936, nr 57). Sentencje Ojców (Pirkej Awot), tłum. M. Friedman, „Literatura na Swiecie” 1987, nr 4. Smolśkyj I., Kon Abraham (Kohn Abraham), [w:] Encyklopedija Lwowa, t. 3, pod red. A. Kozickoho, Lviv 2010. Sondheimer H., Planer LL, Nauka religii na podstawie historii, Lwów 1894. Sondheimer H., Planer L, Nauka religii na podstawie historii. Część pierwsza. Nauka religii na podstawie historii biblijnej, Lwów 1903. Spis książek szkolnych i środków naukowych dozwolonych do użytku w szkołach powszechnych na rok szkolny 1934/35 i
1935/36 oraz spis książek pomocni czych dla nauczycieli, Lwów 1934. Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminariów nauczyciel skich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych, pod red. Z. Zagórowskiego, Lwów-Warszawa 1924. Spis uczestników XXVIII Walnego zgromadzenia Towarzystwa Pedagogicznego we Lwowie 1894, „Szkoła” 1894, nr 24 (16 czerwca). Spitzer S., Dzieje, tj. Pięcioksiąg Mojżesza z nauką wiary i moralności., Kraków 1916. Spitzer S., Historia biblijna oraz zasady wiary i moralności, cz. 1-3, Kraków 1907-1911. Sprawy szkolne w Sejmie. Ustawa o nauczycielach religii w szkołach ludowych, „Szkoła” 1889, nr 4 (26 stycznia). Szkoła dla kandydatów nauczycieli religii mojżeszowej, „Izraelita: organ Stowa rzyszenia «Szomer Izrael»” 1884, nr 2, 4. Szyper N., Egzorta, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 22.
Bibliografia 259 Szyper N., Opowiadania i nauki z dziejów biblijnych dla dziatwy izraelickiej cz. I-III (idla szkól ludowych męskich), bmrw. Szyper N., Obrazy z Pisma Świętego dla dojrzalszej młodzieży akademickiej, Lwów 1896. Szyper N., Wielmożny Panie Redaktorze, „Hamaor” 1900, nr 2. Talmud Babiloński. Gemara edycji wileńskiej z objaśnieniami i komentarzami, tłum. i red. S. Pecaric, Kraków 2010. Taubes-Sens Z., Modlitwy Izraela dla szkół ludowych i wydziałowych, b.m.w. 1908. Taubes-Sens Z., Podręcznik do nauki religii żydowskiej, Tarnopol 1894. Temer E.D., Nauka religii mojżeszowej na podstawie modlitw, Lwów 1911. Thon O., Dziwne drogi dziejów, „Midrasz” 2006, nr 7-8. Der Vorstand der Israelitische Cultusgemeinde. Konkurs, „Der Israelit” 1881, nr 7. Vries S.P. de, Obrzędy i symbole Żydów, przekł. z niderlandzkiego i oprać. A. Borowski, Kraków 2000. W., O szkoły dla ortodoksów, „Wschód”, 8 marca 1901. W drodze do Wiednia. O swojej lwowskiej rodzinie w rozmowie z Ewą Koźmińską-Frejlak opowiada Jehuda Nir, „Midrasz” 2006, nr 7-8. W sprawach szkoły i młodzieży. (Zpoufnych obrad nauczycieli lwowskich), „Mu zeum”, 1906, t. 1, z. 2. W sprawie akcji szkolnej, „Moriah” 1904, nr 10-11 W sprawie izr. instytutu teologicznego, „Jedność” 1907, nr 42, s. 1. W sprawie nauki religii mojżeszowej w galicyjskich szkołach ludowych i śred nich, „Wschód” 1901, nr 48. W sprawie reformy nauki religii mojżeszowej w szkołach średnich, „Przyszłość” 1895, nr 19. W sprawie reformy nauki religii mojżeszowej w szkołach średnich, II, „Przy szłość” 1895, nr 20. W sprawie seminarium nauczycieli religii
żydowskiej „Przyszłość” 1895, nr 18. W sprawie unarodowienia szkół, „Słowo Polskie” 1905, nr 540. Wiec nauczycieli religii, „Wschód” 1904, nr 21. Wiekopomna mowa, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 13 i 14. Woleński J., Żydzi w lwowskim środowiskufilozoficznym, „Midrasz” 2006, nr 7-8. Wolf M., Sidur Tefillot Israel. Modlitewnik Israelitów, Lwów 1862. Wspomnienie pośmiertne, „Wychowanie i Oświata” 1911, nr 63. Wspomnienie pośmiertne: Wolf Michał, em. naucz.,,, Szkoła” 1890, nr 21. Z Rady Miejsldej, „Słowo Polskie” 1905, nr 533. Z żałobnej kroniki, „Wychowanie i Oświata” 1913, nr 74. ZB [Zofia Borzymińska], RŻ [Rafał Żebrowski], Taubes-Sens Zygmunt, [w:] Połski słownikjudaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Bo rzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. Znamienna instytucja, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 15. Zum jüdischen Religionsunterricht, „Der Israelit” 1881, որ 18.
260 Bibliografia Czasopisma „Austrian History Yearbook” 2003 „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1984, 1989 „Chwila” 1907 „Der Israelit” 1877, 1879-1881, 1890 „Dos Szucloze Kind” 1928 „Education Sciences” 2018 „Hamaor” 1897-1900 „Haor. Organ Nauczycieli Religii Mojżeszowej” 1925, 1926 „Harvard Ukraine Studies” 2000 „Izraelita” 1884, 1885 „The Jewish Quarterly Review” 1897, 1890, 2016 „Judaica Ukrainica” 2014 „Kwartalnik Historii Żydów” 2001, 2014,2016 „Kwartalnik Historyczny” 2016 „Literatura na Świecie” 1987 „Midrasz” 2006 „Miesięcznik Żydowski” 1933 „Minerwa Polska” 1920 „Moriah” 1904 „Muzeum” 1889,1890, 1893 „Ojczyzna” 1884, 1891 „Paedagogia Christiana” 2009, 2017 „Polin. Studies in Polish Jewry” 1999, 2012,2018 „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Pedagogika” 2011,2012 „Prace Naukowe Gliwickiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości. Pedagogika” 2011 „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1965 „Przegląd Humanistyczny” 1996 „Przegląd Społeczny” 1927-1939 „Przyszłość” 1899 „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych” 1970 „Rocznik Pedagogiczny” 1921 „Rocznik Przemyski” 2006 „Rocznik Tarnowski” 1992 „Scripta Judaica Cracoviensia” 2009,2015 „Shofar” 2011 „Slavic Review” 1969 „The Slavonie and East European Review” 1971 „Słowo Polskie” 1905 „Studies in Jewish Education” 1988,1995
Bibliografia 261 „Szkoła” 1868, 1880,1891, 1890,1894, 1899 „Teksty Drugie” 1996 „Tradition: A Journal of Orthodox Jewish Thought” 1960 „Visnyk of the Lviv University. Series History” 2013, t. 48 „Wschód” 1901, 1903,1905 „Wychowanie i Oświata” 1906, 1910, 1911, 1912 „YIVO Annual of Jewish Social Science” 1952 „Zagadnienia Wychowawcze” 1934 „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2017, z. 2 (144) „Zjednoczenie” 1913 „Zioń” 2003 Opracowania Adamczyk M.J., Edukacja a przeobrażenia społeczności żydowskiej w monarchii habsburskiej 1774-1914, „Acta Universitatis Wratislaviensis որ 2034. Prace Pedagogiczne” 1998, t. 124. Allinson R.E., Nachman Krochmal and the Argument from Design, „Scripta Ju daica Cracoviensia” 2017, t. 15. A.O. (Andrzej Oskard), Uwagi nad obawami tych, co w nowej ustawie w Radzie Szkolnej Krajowej niekorzyść dla kościoła chcą upatrywać, „Szkoła” 1868, nr 1. Bałaban M., Dzieje Żydów w Galicji i w Rzeczypospolitej Krakowskiej 17821868, Lwów b.r.w. Bałaban M., Herz Homberg i szkołyjózefińskie w Galicji (1787-1806). {Studium historyczne), [w:] idem, Z historii Żydów w Polsce. Szkice i studia, Warszawa 1920. Bałaban M., Historia lwowskiej synagogi postępowej, Lwów 1937. Bałaban M., Historia projektu szkoły rabinów i nauki religii mojż.[eszowej] na ziemiach polskich, Lwów 1907. Bałaban M., Nauczanie religii mojżeszowej, „Rocznik Pedagogiczny” 1921, t. 1. Bałaban M., Nauka religii mojżeszowej w naszych szkołach, „Słowo Polskie” 1905, nr 538. Bałaban M., O naukę religii, „Wschód” 1903, nr 150. Bałaban M., Raport o żydowskich instytucjach
oświatowych i religijnych na tere nach Królestwa Polskiego okupowanych przez Austro-Węgry, „Kwartalnik Historii Żydów” 2001, nr 1. Bałaban M., Żydzi w Austrii za panowania cesarza Franciszka Józefa Ize szcze gólnym uwzględnieniem Galicji. 1848-1908, Lwów 1909. Baranowski B., Praktyki religijne uczniów „Szkoła” 1884, nr 19. Baranowski M., Historia szkół ludowych królewskiego stołecznego miasta Lwowa, Lwów 1895.
262 Bibliografia Baranowski M., Przepisy praktyki szkolnej, Lwów 1898; [w:] Ustawy i rozporzą dzenia w zakresie szkół ludowych, oprać. K. Pierożyński, Lwów 1904. Baranowski M., Rady dla zdających egzamino kwalifikacyjne nauczycielskie, „Szkoła” 1889, nr 41. Bartai I., Polonsky A., The Jews of Galicia under the Habsburgs, „Polin. Studies in Polish Jewry” 1999, t. 12, Focusing on Galicia: Jews, Poles, and Ukrai nians 1772-1918, red. I. Bartai, A. Polonsky. В ehm B.L., Moses Mendelssohn und die Transformation de jüdischen Erziehung in Berlin. Eine bildungsgeschichtliche Analyse zur jüdischen Aufklärnug im. 18. Jahrhundert, Münster-New York-München-Berlin 2002. Bero J., Z dziejów szkolnictwa żydowskiego w Królestwie Kongresowym 1815— 1830, „Minerwa Polska” 1920, z. 1-4. Binder H., Galizien in Wien. Parteien, Wahlen, Fraktionen und Abgeordnete im Übergang zur Massenpolitik, Wien 2005. Binder H., Polen, Ruthenen, Juden. Politik und Politiker in Galizien 1897—1917, Wien 1997. Borzymińska Z., Przyczynek do dziejów szkolnictwa żydowskiego w Warszawie w XIX wieku, czyli jeszcze o Szkole Rabinów, „Biuletyn Żydowskiego Insty tutu Historycznego” 1984, nr 3-4. Borzymińska Z., Szkolnictwo żydowskie w Warszawie 1831-1870, Warszawa 1994. Cała A., Asymilacja Żydów w Królestwie Polskim (1864-1897). Postawy. Kon flikty. Stereotypy, Warszawa 1989. Cała A., Ostatnie pokolenie. Autobiografie polskiej młodzieży żydowskiej okresu międzywojennego ze zbiorów Y1VO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku, Warszawa 2003. Caro L., Kwestia żydowska w świetle etyki, przeł. B. Lewicki, Lwów 1893.
Chajdery, „Szkoła” 1899, nr 21, 25 maja. Chąjder (z niem. przeł. T. Gerstman), „Szkoła” 1880, nr 10 (6 marca). Cukras-Stelągowska J., Cheder i mełamed we wspomnieniach młodzieży żydow skiej okresu międzywojennego, „Paedagogia Christiana” 2017, t. 40, nr 2. Cukras-Stelągowska J., Od chederu do jesziwy w polskiej diasporze - dwustop niowy system żydowskiego szkolnictwa religijnego i jego współczesne trans formacje, „Paedagogia Christiana” 2009, t. 23, nr 1. Daniel-Rops H., Życie codzienne w Palestynie za czasów Chrystusa, Poznań— Warszawa-Lublin 1965. Doktór J., The Beginnings ofBeshtian Hasidism in Poland, „Shofar” 2011, t. 29, nr 3, Polish Jewry (Spring 2011). Eisenbach A., Emancypacja Żydów na ziemiach polskich 1785—1870 na tle euro pejskim, Warszawa 1988. Eisenbach A., Z dziejów ludności żydowskiej w Polsce w XVIII i XIXwieku, War szawa 1983.
Bibliografia 263 Eliav M., Jüdische Erziehung in Deutschland im Zeitalter der Aufldämung und Emanzipation, z hebrajskiego przeł. M. Strobel, Münster֊New York-München-Berlin 2001. Elon A., Bez wzajemności. Żydzi-Niemcy 1743-1993, z ang i niem. przełożyły К. Bratkowska і A. Geller, Warszawa 2012. Feldman W., Asymilatorzy, syjoniści i Polacy. Z powodu przełomu w stosunkach żydowskich w Galicji, Kraków 1893. Feldman W.M., M.B., B.S. Lond, The Jewish child. Its history, folklore, biology and sociology, with an introduction by sir J. Crichton-Browne, with 2 plates and 19 illustrations, London 1917. Fiutowski T., Szkolnictwo ludowe w dobieporozbiorowej, Lwów 1913. Fras Z., Galicja, Wrocław 2004. Friedmann F., Dzieje Żydów w Galicji (1772-1914), [w:] Żydzi w Polsce Odro dzonej. Działalność społeczna, gospodarcza, oświatowa i kulturalna, pod red. I. Schipera, A. Tartakowera, A. Hafftki, t. 1, Warszawa 1932. Fromm E., Halacha, [w:] Judaizm, wybór tekstów W. Jaworski, A. Komorowski, red. M. Dziwisz, Kraków 1989. Galas M., The Influence ofprogressive Judaism in Poland - an Outline, „Shofar” 2011, t. 29, Polish Jewry (Spring 2011). Gawlik S., Myśl pedagogiczna i szkoła ludowa Jana Ignacego Felbigera, Opole 1991. Gąsowski T., Między gettem a światem. Dylematy ideowe Żydów galicyjskich na przełomie XIX і XX wieku, Kraków 1997. Gąsowski T., Żydzi galicyjscy w poszukiwaniu nowej tożsamości, [w:] Kształty galicyjskich tożsamości, pod red. A. Świątka, „Zeszyty Naukowe Uniwersy tetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2017, t. 144, z. 2. Gebert K., Szabat ֊ święto świąt, [w:] Religia i
kultura żydowska. Materiały z sesji judaistycznej, red. B. Wodecki, E. Śliwka, Pieniężno 1986. Gruiński S., Materiały do kwestii żydowskiej w Galicji, Lwów 1910. Hertz A., Żydzi w kulturze polskiej, przedm. J. Górski, Warszawa 1988. Heschel A.J., Szabat, Gdańsk 1994. Himka J.-Р., Dimensions ofa Triangle: Polish - Ukrainian -Jewish Relations in Austrian Galicia, „Polin. Studies in Polish Jewry” 1999, t. 12, Focusing on Galicia: Jews, Poles, and Ukrainians 1772-1918, red. I. Bartai, A. Polonsky. Hoffman Z., Państwowe Seminarium Nauczycieli Religii Mojżeszowej w Warsza wie, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1989, nr 149. Holzer J., Enlightenment, Assimilation, and Modern Identity: The Jewish Elite in Galicia, „Polin. Studies in Polish Jewiy” 1999, t. 12, Focusing on Galicia: Jews, Poles, and Ukrainians 1772-1918, red. I. Bartai, A. Polonsky. Holzer J., Początki akulturacji Żydów wschodniogalicyjskich: na rozstajach kul tur, [w:] idem, Dwa stulecia Polski i Europy. Teksty pisane w różnych porach wieku, Poznań 2004.
264 Bibliografia Holzer J., „ Vom Orient die Fantasie, und in der Brust der Slawen Feuer. ”. Jüdisches Leben undAkkulturation in Lemberg des 19. und 20. Jahrhunderts, [w:] Lemberg - Lwów — Lviv. Eine Stadt im Schnittpunkt europäischen Kul turen, red. P. Fässler, T. Held, D. Sawitzki, Köln-Weimar-Wien 1993. Holzer J., Wielonarodowa prowincja Galicji w państwie К. und К., [w:] idem, Dwa stulecia Polski i Europy. Teksty pisane w różnych porach wieku, Poznań 2004. Holzer J., Żydzi galicyjscy na pograniczu narodowym i kulturowym w XIX i na początku XX wieku, [w:] idem, Dwa stulecia Polski i Europy. Teksty pisane w różnych porach wieku, Poznań 2004. Holzer J., Żydzi galicyjscy na Uniwersytecie Wiedeńskim w okresie zaborów, [w:] The Jews in Poland, t. 1, red. AJ. Paluch, Kraków 1992. Horowitz В., The Return ofthe Heder among Russian Jewish Education Experts, 1840-1917, „Polin. Studies in Polish Jewry” 2018, t. 30, red. E. Adler, A. Polonsky. Horn M., Kultura umysłowa Żydów polskich w XV֊XVIII w., [w:] Religia i kul tura żydowska. Materiały z sesji judaistycznej, red. B. Wodecki, E. Śliwka, Pieniężno 1986. Jagodzińska A., Pomiędzy. Akulturacja Żydów Warszawy w drugiej połowie XIX wieku, Wrocław 2008. Jasnowski P., The Failure of the Integration of Galician Jews According to Lvov’s Ojczyzna (1881-1892), „Scripta Judaica Cracoviensia” 2015, t. 13. Johnson P., Historia Żydów, tom. M. Godyń, M. Wójcik, A. Nelieki, Kraków 2000. Juśko E., Rada Szkolna Krajowa i jej działalność na rzecz szkoły ludowej w Ga licji (1868-1921), Lublin-Tamów 2013. Kaczyńska A. Szkoła im. Tadeusza
Czackiego we Lwowie - pierwowzór żydow skiego szkolnictwa publicznego w Galicji, seria: „Galicja i Jej Dziedzictwo” t. 20, Historia wychowania: misja i edukacja. Profesorowi Andrzejowi Meis snerowi w 70. rocznicę urodzin i 45-lecia pracy naukowej i nauczycielskiej, red. K. Szmyd, J. Dybiec, Rzeszów 2008. Kamieńska A., Posłowie do wyboru „ Z mądrości Talmudu ”, „Literatura na Świę cie” 1987, nr 4. Kapralska Ł., Drogi z getta. Uwagi o procesach asymilacyjnych w społeczności Żydów galicyjskich, [w:] Ortodoksja. Emancypacja. Asymilacja. Studia z dziejów ludności żydowskiej na ziemiach polskich w okresie rozbiorów, pod red. K. Zielińskiego, M. Adamczyk-Garbowskiej, Lublin 2003. Katz Y.J., The Development ofState Religious Education in Israel, „Paedagogica Historica” January 1999; Supplementary Series (5). Katz Y.J., Religious and Heritage Education in Israel in an Era of Secularism, „Education Sciences” 2018, nr 8.
Bibliografia 265 Katz J., Tradition and crisis. Jewish society at the end of the Middle Ages, przekł. na ang. B.D. Cooperman, New York 1993. Kijek К., Dzieci modernizmu. Świadomość, kultura i socjalizacja polityczna mło dzieży żydowskiej w 11 Rzeczypospolitej, Wrocław 2017. Kohn G., Panteon Lwowa. Żywot pewnego prawego męża, Lwów 1906. Kopff-Muszyńska K., Ob Deutsch oder Polnisch ֊przyczynek do badań nad asy milacją Żydów we Lwowie w latach 1840-1892, [w:] The Jews in Poland, է. 1, red. AJ. Paluch, Kraków 1992. Kornecki J., Polskie Towarzystwo Pedagogiczne a nauczyciele religii mojżeszowej, „Wychowanie i Oświata” 1909, nr 35 i 36. Kosik Z. ks., Egzorta w kaznodziejstwie szkolnym, Kraków 2004 Kowba Z., Miznietniczni wzaemini u schidnij Halyczyny miz dwoma switowimi wijnami, [w:] Pidgotowczi materiali populjarnoj enciklopedii „ Ukraińskie Jevrejstvo”, wyd. 4, oprać. M. Feller, Kijiv 1999. Kozińska-Witt H., Żydzi. Polscy? Niemieccy? Szkic o tożsamości narodowej Ży dów w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX w., „Teksty Drugie” 1996, nr 6. Krajewski S., Trzy filary judaizmu, [w:] Religia i kultura żydowska. Materiały z sesji judaistycznej, red. B. Wodecki, E. Śliwka, Pieniężno 1986. Kramarz H., Nauczyciele gimnazjalni Galicji. 1867-1914. Studium historycznosocjologiczne, Kraków 1987. Krone К. von der, Old and new orders of knowledge in modern Jewish history, „Bulletin of the German Historical Institute” 2016, t. 59 (Fall 2016). Kula E., Nauczyciele religii mojżeszowej w rządowych męskich szkołach średnich Królestwa Polskiego w drugiej połowie XIX wieku, [w:] Wśród
„swoich” i „obcych”. Rola edukacji w społeczeństwach wielokulturowych Europy Środkowej (ХѴПІ-ХХ wiek), Kraków 2006. Landau-Czajka A., „ Syn będzie Lech. ". Asymilacja Żydów w Polsce międzywo jennej, Warszawa 2006. Lehnardt A., Biblical Criticism in Nahman Krochmal’s Writings. Between Rab binical Tradition and Galician Enlightenment, „Scripta Judaica Cracoviensia” 2009, t. 7. Lewin S., Pierwsze szkoły elementarne dla dzieci wyznania mojżeszowego w Warszawie w latach 1818-1830, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1965, nr 2. Lilienthalowa R., Dziecko żydowskie, wyd. 2, Warszawa 2008. Lind Ch., Juden in den habsburgischen Ländern, [w:] E. Brugger, M. Keil, A. Lichtblau, Ch. Lind, B. Staudinger, Geschichte der Juden in Österreich, Wien 2013. Lookstein J.H., The goals ofJewish education, „Tradition: A Journal of Orthodox Jewish Thought” 1960, t. 3, nr 1 (Fall 1960).
266 Bibliografia Lucas A., Jewish Religious Education, „The Jewish Quarterly Review” 1890, t. 2, nr 3. Lapot M., Chedery lwowskie w okresie autonomii galicyjskiej {1867-1914), „Kwartalnik Historii Żydów” 2014, nr 3. Lapot M., Egzorta jako forma edukacji religijnej dzieci żydowskich w szkołach publicznych we Lwowie {1867-1989), „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Pedagogika” 2012, t. 21. Lapot M., Język polski jako wykładowy a nauczanie religii mojżeszowej w szko łach wyznaniowych żydowskich we Lwowie w dobie autonomii galicyjskiej, „Język w Komunikacji” 2011, t. 1. Lapot M., Nauczanie religii mojżeszowej we lwowskich szkołach publicznych w dobie autonomii galicyjskiej ֊ zarys problematyki, [w:] W kręgu dawnych i współczesnych teorii wychowania. Uczeń ֊ szkoła - nauczyciel, t. 2, red. K. Dormus i R. Ślęczka, Kraków 2012. Lapot M., Nauczycielki religii mojżeszowej w szkołach publicznych w Galicji w latach 1867-1939, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Czę stochowie. Pedagogika” 2011, t. 20. Lapot M., O nauczaniu religii mojżeszowej w szkołach publicznych we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej - casus Izaaka Izydora Planera {1854— 1925), „Prace Naukowe Gliwickiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości. Pe dagogika” 2011, t. 3. Lapot M., O roli języka hebrajskiego w nauczaniu religii mojżeszowej na przy kładzie szkolnictwa galicyjskiego doby autonomicznej, [w:] Edukacja - tra dycja i współczesność. Księga Jubileuszowa dedykowana profesorowi K. Rędzińskiemu, red. A. Majkowska, M. Lapot, Częstochowa 2013. Lapot M., Od szkoły rabinów do seminarium
hebrajskiego we Lwowie (1828— 1939), „Kwartalnik Historii Żydów” 2016, nr 4. Lapot M., Szkolnictwo żydowskie we Lwowie {1772-1939), Częstochowa 2016. Lastik S., Z dziejów oświecenia żydowskiego. Ludzie ifakty, Warszawa 1961. MacCagg W.O., Dzieje Żydów w monarchii habsburskiej w latach 1670—1918, przekł. A. Szymański, Warszawa 2010. Majorek Cz., Urzędowa koncepcja ideału nauczyciela szkoły ludowej w Galicji doby autonomicznej, „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych” 1970, t. 10. Manekin R., Daitchen, Poles, or Austrians? The Identity-Dilemma of Galician Jews {1848-1851), „Zion” 2003, t. 68, nr 2. Manekin R., The Debate over Assimilation in Late 19th Century Lviv, [w:] Insi ders and Outsiders: Dilemmas of East European Jewry, red. R.I. Cohen, J. Frankel, S. Hoffman, Oxford-Portland 2010. Manekin R., From Johann Pezzi to Joseph Perl: Galician Haskalah and the Au strian Enlightenment, [w:] Jews and Germans in Eastern Europe. Shared and comparative histories, red. T. Grill, Berlin-Boston 2018.
Bibliografia 267 Manekin R., Gaming the System: The Jewish Community Council, the Temple, and the Struggle over the Rabbinate in Mid-Nineteenth-Century Lemberg, „The Jewish Quarterly Review” 2016, nr 3. Manekin R., Klalei Hitnahagut la-morim ha-jehudim be-vatei һа-sefer be-Galicia ve-Lodomeria me-tkufato szel ha-kesar Josef ha-Szeni [Reguły zachowa nia nauczycieli żydowskich w szkołach Galicji i Lodomerii. Świadectwo z epoki cesarza Józefa II], [w:] Galed le-toldot jehudei Polin ve-tarbutam (Materiały z historii Żydów polskich i ich kultury], pod red. Dawida Engela, Tel Awiw 5766 [2005-2006]. Manekin R., The moral education ofJewish youth: the case ofBne Zion, [w:] The Enlightenment in Bohemia: religion, morality and multiculturalism, ed. by I. Cernían, R. Krueger and S. Reynolds, Oxford 2011. Manekin R., Moses Mendelssohn and Joseph II: The Galician Connection, [w:] Moses Mendelssohn: Enlightenment, Religion, Politics, Nationalism, red. M. Gottlieb, СҺ.Н. Manekin, Bethesda 2016. Manekin R., Politics, Religion, and National Identity: The Galician Jewish Vote in the 1873 Parliamentary Election, „Polin. Studies in Polish Jewry” 1999, t. 12, Focusing on Galicia: Jews, Poles, and Ukrainians 1772-1918, red. I. Bartai, A. Polonsky. Manekin R., Praying at Home in Lemberg. The minyan Laws at the Habsburg Empire 1776-1868, „Polin. Studies in Polish Jewry” 2012, t. 24, Jews and their neighbours in Eastern Europe since 1750, red. I. Bartai, A. Polonsky, S.Ury. Martin S., Between Church and State. Jewish Religious Instruction in Public Schools in the Second Polish Republic, „Polin.
Studies in Polish Jewry” 2018, t. 30, Jewish Education in Eastern Europe, red. E. Adler, A. Polonsky. Maślak-Maciejewska A., Działalność Towarzystwa Agudas Achim i jego związki z synagogami postępowymi we Lwowie i Krakowie, „Kwartalnik Historii Ży dów” 2014, nr 1. Maślak-Maciejewska A., Rabin Szymon Dankowicz (1834-1910) ֊ życie i dzia łalność, Kraków-Budapeszt 2013. Mazur G., Szkic do dziejów stosunków polsko-żydowskich we Lwowie w okresie międzywojennym, [w:] Świat niepożegnany. Żydzi na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej w XVIII—XX wieku, red. K. Jasiewicz, Warszawa-Londyn 2004. Meissner A, Bronisław Trzaskowski (1824-1906), „Rocznik Tarnowski” 1992. Meissner A., Spór o duszę polskiego nauczyciela. Społeczeństwo galicyjskie wo bec problemów kształcenia nauczycieli, seria: „Galicja i Jej Dziedzictwo”, t. 11, Rzeszów 1999. Melamed W., Jevrei vo Lvove (XlII-Pervaja polovina XX vieka). Sobytyja, obszczestwo, ljudy, Lvov 1994.
268 Bibliografia Mendelsohn E., From Assimilation to Zionism in Lvov: The Case ofAlfred Nossig, „The Slavonic and East European Review” 1971, t. 49. Mendelsohn E., Jewish assimilation in Lviv: The Case of Wilhelm Feldman, „Slavic Review” 1969, t. 28, nr 4. Mendelsohn E., Żydzi Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym, tłum. A. Tomaszewska, Warszawa 1992. Merwin B., Syjoniści, Lwów 1907. Morris J., Jewish Religious Education, „The Jewish Quarterly Review” 1897, t. 9, nr 4 (Jul. 1897). Ochman J., Filozofia oświecenia żydowskiego, Kraków 2000. Pacholkiv S., Gminy żydowskie w Galicji w latach 1772-1848. Zagadnienia ba dawcze, [w:] Galicja 1772—1918. Problemy metodologiczne, stan i potrzeby badań, pod red. A. Kawalec, W. Wierzbieńca, L. Zaszkilniaka, wstępem opa trzył J. Matemicki, t. 2, Rzeszów 2011. [Planer I.], Szkoła męska im. Czackiego, [w:] Baranowski M., Historia szkół lu dowych królewskiego stołecznego miasta Lwowa, Lwów 1895. Planer L, [Wsprawie nauki religii izraelickiej], „Muzeum” 1890, z. 5 i 6. Polonsky A., Dzieje Żydów w Polsce i Rosji, przeł. M. Wiik, Warszawa 2014. Polonsky A., Warszawska Szkoła Rabinów: orędowniczka narodowej integracji w Królestwie Polskim, [w:] Duchowość żydowska w Polsce. Materiały z mię dzynarodowej konferencji dedykowanej pamięci profesora Chone Schmeruka. Kraków 26-28 kwietnia 1999, red. M. Galas, Kraków 2000. Rabin E., Żydowski dom, [w:] Judaizm, wybór tekstów W. Jaworski, A. Komo rowski, red. M. Dziwisz, Kraków 1989. Rappaport S., Założenie żydowskiego instytutu teologicznego we Lwowie, „Wschód” 1907, nr 66. Reiner B.,
Problematyka prawno-społeczna nauczania religii w szkołach w Pol sce (1918-1939), Opole 1964. Reines Ch.W., Public Support of Rabbis, Scholars, and Students in the Jewish Past, „YIVO Annual of Jewish Social Science” 1952, t. 7. Renz R., Dziecko w rodzinie małomiasteczkowej w Polsce międzywojennej, [w:] Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. Dzieje nowożytne, t. 2, red. K. Jakubiak, W. Jamrożek, Bydgoszcz 2002. Rędziński K., Fundacyjne szkolnictwo żydowskie w Galicji w latach 1881—1918, Częstochowa 1997. Rędziński K., Współdziałanie polskich i żydowskich nauczycieli w Galicji na przełomie XIX i XX wieku (do 1918 r.), [w:] W kręgu dawnych i współcze snych teorii wychowania. Uczeń - szkoła - nauczyciel, red. K. Dormus i R. Ślęczka, Kraków 2012. Rędziński K., Żydowskie szkolnictwo świeckie w Galicji 1813—1918, Często chowa 2000.
Bibliografia 269 Rybińska A., Granice integracji. Religijność Żydów wrocławskich w drugiej po łowie XIX wieku (1854-1890), Wrocław 2017. Rysińska E., Powstanie ruchu syjonistycznego, „Przegląd Humanistyczny” 1996, nr 3. Sadowski D., Haskala und Lebenswelt. Herz Homberg und die jüdischen deut sche Schulen in Galizien 1782-1806, Göttingen 2010. Sawicki A., Szkoła Rabinów w Warszawie (1826-1863), „Miesięcznik Żydow ski” 1933, t. 1, z. 3. Schächner L., Metodyka nauki religii mojżeszowej, „Haor. Organ Nauczycieli Religii Mojżeszowej” 1925, nr 3^1. Schumer L., Żydowski Uniwersytet Ludowy - wychowawca mas żydowskich, [w:] Żydowski Uniwersytet Ludowy we Lwowie. Jednodniówka, Lwów 1937. Shanes J., Neither German nor Polens: Jewish Nationalism in Galicia before Herzl, 1883-1897, „Austrian History Yearbook” 2003, t. 34. Simon H. i M., Filozofia żydowska, przeł. T.G. Pszczółkowski, Warszawa 1990. Skowroński M., Szkoła Rabinów w Warszawie (1826-1863). Jaki był cel jej ist nienia?, [w:] Wśród „swoich” i „obcych". Rola edukacji w społeczeństwach wielokulturowych Europy Środkowej (XV1II-XX wiek), red. S. Walasek, Kra ków 2006. Soboń M., Działalność asymilacyjnego towarzystwa Przymierze Braci - Agudas Achim” w świetle lwowskiej „Ojczyzny”, [w:] Znani i nieznani dziewiętna stowiecznego Lwowa. Studia i materiały, t. 2, red. L. Michalska-Bracha, M. Przeniosło, Kielce 2009. Soboń M., Polacy wobec Żydów w Galicji doby autonomicznej w latach 18681914, Kraków 2011. Sroka Ł.T., In the light of Vienna: Jews in Lviv - between Tradition and Moder nisation (1867-1914), Berlin-Bem-Bruxelles-New
York-Oxford-Warszawa-Wien 2018. Sroka Ł.T., Zaangażowanie społeczne elit żydowskich we Lwowie w okresie au tonomii galicyjskiej, [w:] Lviv — misto—suspilstwo - kultura, t. 8, cz. 1, Włada i suspilstwo, red. O. Arkusz, M. Mudry, Lviv 2012. Sroka Ł.T., Żydzi galicyjscy w XIX wieku - stan i postulaty badań, [w:] Galicja 1772-1918. Problemy metodologiczne, stan i potrzeby badań, t. 2, red. A. Kawalec, W. Wierzbieniec, L. Zaszkilniak, wstęp J. Matemicki, Rzeszów 2011. Stampfer S., Families, Rabbis, and Education. Traditional Jewish Society in Ea stern Europe, Oxford 2010. Stampfer S., Heder Study, Knowledge of Torah and the Maintenance of Social Stratification in Traditional Eastern European Jewish Society, „Studies in Jewish Education” 1988, nr 3. Stanislawski M., A murder in Lemberg. Politics, religion, and violence in modern Jewish history, Princeton and Oxford 2007.
270 Bibliografia Steiner M., Vorschläge betreffend eine Reform desjüdischen Religionsunterrich tes an den obersten Klassen der Mittelschulen, Wien 1911. Stinia M., Podręczniki w gimnazjach galicyjskich w latach 1860-1918, „Prace Komisji Historii Polskiej Akademii Umiejętności” 2004, nr 6. Sydorczuk T., Spiwpracja Majera Balabana z „Jewrejskoju enciklopedieju”, „Judaica Ukrainica” 2014, nr 3. Szyper N., O podręcznikach do nauki religii mojżeszowej, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 17. Szulakiewicz W., Nauczyciele i ich edukacja. W kręgu idei lwowskiej pedeutologii, Toruń 2017. Sliż M., Galicyjscy Żydzi na drodze do równouprawnienia 1848-1914, Kraków 2006. Targielski Z., Żydowska modlitwa poranna - szacharit, omówienie pierwszejjej części, [w:] Religia i kultura żydowska Materiały z sesji judaistycznej, red. B. Wodecki, E. Śliwka, Pieniężno 1986. Toroński A. ks., W sprawie nauki religii w gimnazjach, „Muzeum” 1890, z. 3. Tomai M., Jak modlą się Żydzi. Antologia modlitw, przekł. E. Gordon, Warszawa 2000. Trzaskowski B., Kilka uwag w sprawie religijnego wychowania młodzieży szkol nej, „Szkoła” 1892, nr 1. Tyloch W., Judaizm, seria: „Religie Świata”, Warszawa 1987. Unterman A., Żydzi. Wiara i życie, z ang. przeł. J. Zabierowski, Warszawa 2002. Vincenz S., Barwinkowy wianek, Warszawa 1983. Vovchko M., The conversions ofJews in Lviv {second half of the 1918th — early 20th century), „Visnyk of the Lviv University. Series History” 2013, t. 48. W., O szkoły dla ortodoksów, „Wschód”, 8 ПІ 1901. Walewander E., Wychowanie chrześcijańskie w nauczaniu i praktyce Kościoła katolickiego na
ziemiach polskich w IIpołowie XIX wieku, Lublin 1996. Warschauer J., Agitacja stowarzyszenia „Machsike Hadas”, Kraków 1883. Wałęga A., Obraz edukacji religijnej w Galicji 2. połowy XIX wieku w opinii współpracowników lwowskiej „Szkoły”, „Pedagogia Christiana” 2017, t. 39, nr 1. Weeks T.R., From Assimilation to Antisemitism. The „Jewish Question” in Po land, 1850-1914, Illinois 2006. Wenzel R., Judentum und „bürgerliche Religion”. Religion, Geschichte, Politik und Pädagogik in Herz Hombergs Lehrbüchern, [in:] Jüdische Erziehung und aufklärliche Schulreform. Analysen zum späten 18. undfrühen 19. Jahrhun dert, red. B.L. Behm, U. Lohmann, I. Lohmann, Münster-New York-München-Berlin 2002. Wereszycki H., Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe, Kra ków 2015 Wereszycki H., Historia Austrii, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972.
Bibliografia 271 Wierzbieniec W., The process of Jewish emancipation and assimilation in the multiethnic city of Lviv during the nineteenth and twentieth centuries, „Harvard Ukraine Studies” 2000, t. 24. Winiarz A., Sprawa rządowego szkolnictwa elementarnego dla dzieci żydowskich w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim (1807-1831), [w:] Studia o szkolnictwie i oświacie mniejszości narodowych w XIX i XX wieku, pod red. S. Walasek, „Prace Pedagogiczne” 1994, t. 103. Wodziński M., „ Cywilni chrześcijanie Spory o reformę Żydów w Polsce, 1789֊ 1830, [w:] Kwestia żydowska w XIX wieku. Spory o tożsamość Polaków, pod red. G. Borkowskiej i M. Rudkowskiej, Warszawa 2004 Wróbel R, Zarys dziejów Żydów na ziemiach polskich w latach 1880-1918, War szawa 1991. Wychowanie w środowisku małomiasteczkowym, red. Z. Mysłakowski, Warszawa-Lwów 1934. Żebrowski R., Borzymińska Z., Po-lin. Kultura Żydów polskich w XX wieku (za rys), Warszawa 1993. Żydowska mozaika polityczna w Polsce 1917-1927. (Wybór dokumentów), wybór i oprać. Cz. Brzoza, Kraków 2003.
Summary Mosaic religion in public educational system in THE PERIOD OF GALICIAN AUTONOMY (1867-1918) For many centuries, the only model of education for Jews living in the dia spore in the central and east part of Europe were cheders and yeshivas. In Lviv, one of the biggest and most important centers of Jewish life in Poland, this pop ulation had been sticking to a rigid, unchanging pattern of education for many centuries, namely until the end of 18th century. In 1772, Lviv and the south part of Poland were incorporated into the Habsburg Monarchy as a result of the parti tion of Poland. It meant a great change for Jews living there, and the process of the modernisation of their life started. This process also included attempts to in volve Jewish population into the system of public schooling, but they were not successful. This failure did not stop enlightened Jews from making further at tempts in this term. Consequently, a great change in the traditional Jewish system of education was introducing mandatory education for Jewish children by the Land Education Council in Galicia in the second half of 19th century. Mosaic religion became an obligatory school subject, which, like in the case of students of other religions, was to shape not only faith, but also moral and civic attitudes. In the case of Jew ish students, this task encountered particular difficulties, not occurring in the case of Christian denominations. They resulted from the specificity of Judaism, in which religion is the basic determinant of identity and covers all the areas of life of all its members,
without division into lay and clergy, itself. The relevant problems were as follows: what and how should be taught during the 2 hours of Jewish religion a week in public school, who should be a teacher of this subject, where the school-books were to get from, what should be a lan guage of instruction, and what was a role of Hebrew in this process. These topics are analysed in this book. This monograph is based on, hitherto unknown, source materials stored, first of all, at the Central State Historical Archives in Lviv. The first, and the second, chapter of this dissertation introduce the problems of traditional Jewish education in Lviv and, in general, in this part of Europe. They discuss the main Jewish environments and educational institutions, to which cheder, yeshiva, and family belonged. The educational aspect of holidays and Jewish customs associated with them, introducing the young generation to the world of religious values, is also shown. The functioning of the Jewish population of Lviv is also shown, taking into account legal, demographic, economic and so-
276 Summary cial conditions. Religious life and main ideologies shaping the identity of Judaism believers at the turn of the 19th and 20th centuries, including the Haskalah, Zionist and socialist movement, were characterised. The third chapter shows how Jewish religious education in Lviv was influ enced by the development of public education. The functioning of cheder educa tion is analysed, with attention being paid to the activities of municipal and edu cational authorities aimed at standardising the functioning of the traditional branch of education among Jews, and providing this minority with access to public educa tion. The dynamics of their development and regression are presented in the statis tics of students attending both types of education: cheders and public school. The next chapter deals with the legal conditions of teaching Mosaic religion in public school. The author presented the beginnings of the religious education of Jews in public school, emphasising the role of Moses Mendelssohn and Herz Homberg at the end of 18th century. Attention was paid to the approach to reli gious education of the first secular schools for Jews, established at the end of the 18th century, and of the first school of the secular Jewish community, bearing the name of its founder Abraham Kohn. Next, the development of legislation con cerning the instruction in Mosaic religion in public schools in Lviv in the auton omous era and the process of its introduction to the curriculum of the Lviv schools, as well as that of the creation of jobs for teachers, was shown. In the fifth
chapter, another issue, related to the organisation of the subject's learning process, is analysed. This is that of plans and curriculums. The Jewish milieu had a big problem with drawing them up because there was not any board that could establish what exactly the most important topics of this religion, which could be the subject of instruction at public school, were. After long discussion and without the participation of all of Jewish milieus in the years 1895-1896, rabbi Jecheskiel Caro prepared plans and curriculums. The author described the process of their crystallisation and introduction to public schools at various levels. The question of plans and programme of Mosaic religion was closely related to the manuals for teaching the subject in public school. The most important of them are discussed in the sixth chapter, with attention being paid their authors and discussions about their content, layout and quality of the Polish language. Apart from preparing curriculum and manuals, one of the most serious prob lems related to achieving the objectives of the subject in public school was the preparation of qualified teaching staff. The seventh chapter describes the ways of obtaining by Mosaic religion teachers qualifications needed to work in folk and middle school education. There is also presented the fate of the project of estab lishing a school for Mosaic religion teachers in Galicia, which was finally imple mented in the form of the establishment of the Institute for Training Teachers of the Mosaic Religion in Lviv. The author also showed the process of organising
the trade movement of teachers of Mosaic religion. It is characteristic that two bodies were established: the Association of the Jewish Religion Teachers of Folk and
Summary 277 Secondary School in Galicia and the Association of Jewish Religion Teachers in Folk and Department Schools in Galicia because the milieu was not homogeneous. Chapter eight was devoted to the matters of pedagogical supervision and the main problems of the implementation of the Jewish religion teaching programme at folk and secondary schools. The work of teachers was presented/shown on the basis of the reports of school inspectors. As it is mentioned above, instruction in Jewish religion was a reason for the divisions in the Jewish milieu. It started a public debate, in which not only Jews, but also Poles, took part, too. In the last chapter, the course of this discussion was characterised, identifying the main circles interested in its issue and the positions they held. The author attempted to interpret the dispute, initially of a purely edu cational character, which turned into a public discourse around the so-called Jew ish question and the assimilation of the Jewish population. The monograph ended the annex with the biographical notes of Mosaic reli gion teachers working in Lviv schools during the Galician autonomy. It shows that many well-known Jewish authorities, including rabbis such as Bemard Lö wenstein, Jecheskiel Caro, Samuel Wolf Guttman, or famous Jewish historians, Majer Balaban and Moses Schorr, were Jewish religion teachers. These biograph ical notes are the first attempt in the literature of a dictionary to include a profes sional group of teachers of Mosaic religion in Poland at the turn of the 19th and 20th centuries.
Indeks nazwisk Indeks nie obejmuje nazwisk występujących w aneksie i spisie treści A Abel, postać biblijna 97, 115 Abraham, postać biblijna 7, 97, 101, 102, 116 Adam, postać biblijna 97,102 Adamczyk Mieczysław J. 13, 42 Adamczyk-Garbowska Monika 9 Adelsberg Leopold 159 Adler Eliyana 10, 67 Adler Gertrude 133 Allinson Robert Elliot 35 Altabiller Markus 56 Alten Simon Ber 49 Altman P. 49 Ambes Rozalia 147 Ambos Józef 56 Anstadt Milo 14,25 Apfel 89 Arkusz Olena 32 Askenaze Tobiasz 32, 139 Asnyk Adam 37 Atlas Zische Majer 62 Axelhom Izaak Leib 56 Axelhom Salomon I. 49 В Bachus Bemard 141 Baezes Izrael 49 BadHersch 134,137,145,154,155,157 Badeni Kazimierz 138 Bader Gustaw 144, 175 Balaban Majer 9,11,19,21, 31, 38,40,41, 42,43,44,45, 79, 80, 84, 93, 94,108, 113,114,121,123,130,131,132,134, 138, 140, 140, 142, 145, 153, 154, 155, 157, 159, 160, 165, 169, 173, 175, 180, 191, 195, 196, 197, 204, 211, 212, 277 Bank Hersch 49 Baranowski Bolesław 198 Baranowski Mieczysław 13,42, 52, 84,100 Barasch Józef 140 Bardach Adam 45 Bardach Cecylia 147 Bardach Mojżesz 56 Bartai Israel 11,12, 31,33, 36 Bartof Jakob Moses 49 Baumgarten 89 Bąkowska Maria 127 Beer Peter 107, 114 Beer Wolf49, 56, 62, 63, 65 Behm Britta L. 11,21, 27, 42, 76 Bender Samuel 49 Benedict Naftali 107 Berger 175 Berlitz 168 Bem Chaim 49, 56, 58, 62, 63, 65 Bemfeld 89 Bemfeld Izydor Ejzyk 143, 164 Bemfeld Markus 49 Bernstein Marek 130 Bero Józef 129 Besen Mojżesz 159 Bier Abraham 56,58 Bilewicz Aleksandra 10, 13, 152 Binder Harald 12, 31, 37 Bleicher Nuchym 62, 63 Bleiweiss 89 Blitz Beniamin 159,161 Bloch Schúlim 63
Blumenblatt Joachim 110 Blumenfeld Emanuel 45
280 Indeks nazwisk Bobrzyński Michał 13, 39, 95 Bolesław Pobożny, książę z dynastii Piastów 117 Borkowska Grażyna 77 Borowski Andrzej 24 Borzymińska Zofia 10, 17, 18,47, 67, 79, 94, 121, 129, 140 Brandes Zalkie 157 Brandler Salomon 142 Bratkowska Krystyna 35 Braude Markus 191, 193, 205 Bronsztejn Szyja 12 Brugger Eveline 43 Brzoza Czesław 40 Buber Józef Berer 56 Bund Leib 49 Buzek Józef 62 Byk Emil 32, 37, 179,192, 197, 211 Bystroń Jan 183 c Calimani Simone 77, 78 Cała Alina 31, 67,204 Caro Jecheskiel 15, 27, 84, 95, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 107, 111, 112, 113, 114, 117, 119, 120, 122, 125, 126, 131, 147, 154, 159, 165,166, 167, 168, 169, 171, 172, 179, 189, 190, 191, 193, 197, 198, 199, 200, 208,210,211,212, 276, 277 Caro Leopold 37, 180, 205 Cerman Ivo 11 Chajes Gedalje 50 Chajes H.P. 133 Chajes Wiktor 14,67, 68,139,176 Cohen Richard I. 11 Cooperman Bernard Dov 20 Crichton-Browne James 25 Cukras-Stelągowska Joanna 21, 67 Czacki Tadeusz 52 Czermak Józef 137,145,174 Czescher Chaim 49 Czeszer Józef 134, 191, 194, 195 D Dach Chaim 49 Daniel, postać biblijna 97,174 Daniel-Rops Henri 20 Dankowicz Szymon 10, 76,114,127 Dawid, postać biblijna 97,122,174 Diamand Herman 38 Diamand Moses 49 Dittner Fanny 152 Dogilewski I. 159 Dohm Christian Wilhelm 69, 73 Doktór Jan 34 Dormus Katarzyna 9, 149 Dornbusch Aba Schúlim 56, 58,62,63 Dutkowa Renata 13, 81 Dworski Emanuel 198 Dybiec Julian 53 Dziwisz Marian 11,17,22 E Einsiedler Salomon 49 Eisenbach Artur 29,43, 70, 73 Eliav Mordechai 11, 70, 76, 78 Ellinger Apolinary 181, 183,184,185 Elon Amos 35 Eisenberg Jakub 122 Engel D. 11
Erter Izaak 36 Estera, postać biblijna 97 Estreicher Karol 110,122 Ewa, postać biblijna 97,102 Ezdrasz, postać biblijna 97 F Fässler Peter 12 Fehl Dawid 49, 56, 62, 63,65 Feier Mordche 62 Feiner Noach 56 Feingeld Gusta 147 Felbiger Jan Ignacy 13,15, 73, 75, 109, 175 Feldman W.M. 25 Feldman Wilhelm 12,178,180 Feldstein R. 193, 196 Feiler M. 34 Ferdynand I, cesarz Austrii 30 Feuchtwang Erika 133 Feyes Mordche 63 Fingerhut Hirsch 56,62,64 Finkels Hersch 49 Finkelstein Karolina 147 Fischer Jakub 146 Fiutowski Teofil 164
Indeks nazwisk Flam Saul Benzion 50 Flecker Salomon 49 Fracht Józef 49, 56 Franciszek I, cesarz Austrii 30,45, 74 Franciszek Józef I, cesarz Austrii i AustroWęgier31, 32, 37,138 Franke Jan 198 Frankel Emanuel 37, 94 Frankel Jonathan 11 Frankel Leizor 56, 62, 64 Frankel Natan 56 Fras Zbigniew 31, 32, 33 Fratz Chaim 56 Frąckiewicz Michał 113 Freudmann Karoline 133 Freund Adolf 137 Freund Lewi 134, 154, 157, 165 Friedenthal Aron 44 Friedier MJ. 36 Friedman Dawid 49, 56 Friedman Izrael 56 Friedman Michał 18 Friedmann Filip 30, 31 Fromm Erich 17 Frost 89 Fuchs 114 G Gadowski Walenty 183 Galas Marian 35, 129 Galos Adam 39 Gamaliel 119 Gangei Jakub 142 Gawlik Stanisław 13, 73 Gąsowski Tomasz 12, 18, 37, 38, 40,165, 178 Gebert Konstanty 24 Gehler Adolf 159 Gelb Adela 147 Geller Aleksandra 35 Gems Józef 64 Geppert Izaak 56 Gersten Efraim Józef 50 Gerstman Teofil 47 Gibner Aron 49 Gimpel Markus Samuel 49 Ginsberg Jakob Israel 49 Ginzberg recte Weiler Sara 133 Glaser В. 110 281 Godyń Mieczysław 18 Goldblatt Samuel 161 Goldblatt-Kamerling Józefa 152 Goldman Bemard 32, 37, 125, 132 Goldstaub Jakob 49 Gollerstepper Betti 133 Gołuchowski Agenor 94, 130, 163 Gordon Ewa 11, 104 Gottesman B. 161 Gottlieb Dorota 147 Gottlieb Michah 11, 72 Górski Jan 18 Grau Aron 141, 144, 145,149, 159, 162, 166 Grau Maks Markus 49 Greif Samuel 146 Grill Tobias 11 Griminger S. 49 Gruiński Stanisław 31 Grünberg Pajsach 62, 64 Grünes Izaak Jona 128, 141,145, 166 Grünes Wilhelm 198 Gumplowicz Ludwik 31 Gumuła Teresa 13 Guttman Samuel Wolf 103, 104, 117, 123, 131, 134, 159, 161, 165, 167, 168, 169, 171, 172, 173,
174, 175, 202, 211, 277 GW 82 H Haber Ema 133 Habsburgowie 8, 11, 29, 39, 42, 45, 75, 77, 148 Hafftka Aleksander 30 Halpem Anschel 49, 56 Halpem Chaim Juda 56, 58 Halpem Inder 49 Halpem Leib 56 Ham Wolf 49, 56 Haman, postać biblijna 26 Hausner Bemard Beri 88, 89,123,134, 154, 155, 157, 170, 171, 173, 198, 200, 203 Hecht Gedo 161 Heine Heinrich 117 Held Thomas 12 Henryk II Pobożny, książę śląski, krakowski i wielkopolski 7 Hertz Aleksander 17, 35
282 Herxheimer Salomon 111, 112, 125, 126 Herz Salomon 78 Herzei 125, 179 Herzl Teodor 38, 39, 89 Heschel Abraham Joshua 24 Hill Israel Leib 49 Himka Jean-Paul 33 Hiob, postać biblijna 112 Hiskiasz, postać biblijna 112 Hochmann Ejzyk 145 Hoffman Stefani 11 Hoffman Z. 140 Hofman Izaak 148, 149 Hofman Johan Franz 42 Holzer Jerzy 12, 14, 36, 38, 180 Homberg Herz 15, 42, 43,45, 46, 76, 77, 78, 79, 107, 108, 109, ПО, 127, 201, 276 Hom Aniela 147 Hom Maurycy 35 Horowitz Brian 67 Huss Hersch Leib 64 I Igel Eleazar 80 Igel Samuel 80 Unicki Bazyli 163 Ingber Majer 159, 161 Isserles Mojżesz 21 Izaak, postać biblijna 97 Izrael Ben Eliezer 34 Izrael z Różyna (Friedman) 34 J Jagodzińska Agnieszka 122, 179,211 Jakub, postać biblijna 97 Jakubiak Krzysztof 26 Jamrożek Wiesław 26 Jasiewicz Krzysztof 32 Jasnowski Paweł 38, 204 Jaworski Wit 11, 17,22 Jehoszua ben Gamla 20 Jelűnek Adolf 178 Johanan ben Zakkai 20 Johnson Paul 18, 199 Jonas Mojżesz 159, 161 Jonas Zygmunt 159,161 Joselewicz Berek 117 Indeks nazwisk Jozue, postać biblijna 98,116 Józef II, cesarz Austrii 11, 29, 30, 42,72, 73, 74, 77, 78 Józef z Akiwy 19 Józef, postać biblijna 97,112,143,174 Juris Mendel 159, 161 Juśko Edmund 13, 163 К Kabrin Lejzor 49, 56, 57 Kaczyńska Agnieszka 52 Kain, postać biblijna 97, 112, 115 Kallir 178 Kalmann Sara 133 Kamerling 89 Kamerling Zygmunt 110,159 Kamieńska Anna 18, 20 Kampfer Joel 49 Kant Immanuel 71 Kapralska Łucja 9 Katz Abraham 56, 62, 64 Katz Abraham Jakub 49,56 Katz Chaim 137 Katz Israel H. 49 Katz Jacob 20,21,23,26,27 Katz Yaacov J. 212 Kawalec Agnieszka ЗО, 180 Kawecki Medard 198
Kazimierz Jagiellończyk, król Polski 7 Kazimierz Wielki, król Polski 7, 117 Keil Martha 43 Kem Majer 159, 161 Kijek Kamil 67 Kilikower Łajbaty 68 Kimmer Moses 63 Kinstler Samuel Markus 56,58 Kiselstein Salamon 49,56,58 Kitaj Józef 159 Klar Aron 49 Klein Jakub 84, 89, 125, 131, 141, 153, 155, 166, 169 Kłaczyński Robert 10 Kobak Józef 94,153,176 Kobak Leiser 63 Koch Dawid 56 Kohl Sara 147 Kohlman Gizela 147 Kohn Abraham 15, 31,36,45, 50, 80,93, 110,113,276
Indeks nazwisk Komorowski Adam 11, 17, 22 Kopff-Muszyńska Katarzyna 180 Kopia Henryk 100 Kormes Józef Leib 49, 56 Kornecki Jan 162 Korzeniowski Ignacy 100 Kosik Zbigniew 100 Kowba Żanna 34 Kozera Andrzej 10 Kozera Łukasz 10 Kozicki A. 36 Kozińska-Witt Hanna 38 Koźmińska-Frejlak Ewa 15, 180 Krajewski Stanisław 17, 22 Kramarz Henryka 13, 158 Kramer Herman 161 Kramsztyk Izaak 113 Kremer Awner 49 Krochmal Nachman 35, 36 Krone Kerstin von der 11, 107 Kronstein Jakub 56 Krueger Rita 11 Krzepicki Maurycy 110 Krzyżewski Tadeusz 15 Kubala Emil 30 Kula Ewa 10, 86 Künstler Samuel Markus 49 Künstlinger 89 Kuranda Ignaz 178 Kurz Mojżesz 56, 58, 63, 64 L Labin P 49 Lam Jan 37 Lamm Mojżesz 146 Landau Wolf 50 Landau-Czajka Anna 67, 68 Landes Nehemiasz 83, 89, 94, 113, 114, 122, 125, 128 Landesberger 125 Làndkutsch Moses 49 Landman Isaac 42 Laufer Tobias 49 Lausberg-Helfgott Dawid 135,168,174 Lavater Johan Caspar 71 Lehnardt Andreas 35 Leibach Mojżesz 64 Lenkiewicz Zygmunt 187 Leopold II, cesarz Austrii 30,74 283 Lesch Leib 49 Lessing Gotthold Ephraim 70 Lester Izaak 50 Letzter Izaak 50 Lewicki Bolesław 180 Lewicki Tadeusz 199 Lewin A. 67 Lewin J. 27 Lewin Kurt I. 14 Lewin Sabina 10 Lichtblau Albert 43 Liebkind Hen 121 Liebstein M. 49 Lilien Adolf 37 Lilien Edward 196 Lilien Henryk 193 Lilienthalowa Regina 10, 26 Lind Christoph 43, 78 Littman Mendel Zachariasz 50 Lobkowitz August Longin von 130 Locke John 71 Lohmann Ingrid 42, 76 Lohmann Uta 42, 76 Lond B.S. 25 Lookstein Joseph H. 11,18 Löwenstein Bemard 153, 165, 166, 211, 277 Löwenstein Natan 32, 37, 94 Löwenthal Moritz 80 Lubin Markus
49, 56 Lubinger Cecylia 147 Lucas Alice 11,24 Luter Marcin 117 Luzzata S.D. 80 Ł Lapot Mirosław 9, 10, 21, 65, 100, 130, 140, 142,146, 172, 189 Łastik Salomon 35 M М.В. 25, 178 MacCagg William О. 37 Machabeusze, dynastia judzka 26, 97 Maciejewska-Maślak Alicja 127 Maciszewski Maurycy 181 Mahler Raphael 42 Majchrowicz Franciszek 198
284 Indeks nazwisk Majewski Stanisław 13 Majkowska Aneta 9 Majmonides 45, 70, 71, 97, 98, 99, 113, 125, 199 Majorek Czesław 13, 81, 84 Mandel Salomon 162,172 Mandel Samuel 124 Mandel Szymon Menachem 141, 144, 145, 166, 169 Manekin Charles H. 11, 72 Manekin Rachel 11, 19, 29, 31, 36, 41, 45, 67, 72, 73, 74, 78, 80, 107 Mańkowski Bolesław Ferdynand 188, 211 Maria Teresa, cesarzowa Austrii 29, 30, 73, 78 Martin Sean 10, 212 Maślak-Maciejewska Alicja 10, 37, 76, 114, 127 Matemicki Jerzy 30, 180 Mazur Grzegorz 32 McCagg William O. 29, 39 Meisels Majer Eliasz 63, 64 Meisels Ozjasz 56 Meissner Andrzej 13, 53, 81, 131, 132, 137, 182 Melamed Wladimir 12, 30, 32, 37, 38, 59 Mendel Lewin z Satanowa 35 Mendelsohn Ezra 12, 38,40 Mendelssohn Mojżesz 15, 34, 35,42, 70, 71, 72, 75, 76, 79, 108, 109, 117, 276 Menkes Oswald 30,45 Merwin Bertold 133, 138, 204 Mestel-Weintraub Mojżesz 137 Michalska-Bracha Lidia 37 Mieses 178 Mieses Abraham 30 Mieses Juda Leib 35 Mildwurm Herman 144 Misât Chaskiel 146 Misch Mojżesz Hirsch 49, 56, 58 Mojżesz, postać biblijna 7, 97, 114, 116, 123, 174 Morgenstern Marie 133 Morris Joseph 72 Muchanow Paweł 47 Mudry Marian 32 Münzer Jona 49 Münzer Salamon 49 Mysłakowski Zygmunt 10 N Nacht Dawid 159 Nehemiasz, postać biblijna 97 Nelieki Aleksander 18 Nemeth Chaim 49, 56, 57 Netteis Israel 49 Neufeld Daniel 121, 179,211 Nikitorowicz Jerzy 13 Nir Jehuda 14, 180 Noe, postać biblijna 97,174 Nossig Alfred 12, 37 О Ochman Jerzy 36, 43, 69, 71 Offenberger Ozjasz 161 Öhlbaum Dawid 49 Opałek Mieczysław 80 Orenstein Jakub 34 Orgelbrand Samuel 114 Orzeszkowa Eliza 37 Oskard
Andrzej 81 Osterwald Jakub 57, 58 P Pacholkiv Stanislav ЗО Paluch Andrzej J. 180 Patronkasch Izaak 57 Paziński Piotr 15 Pecaric Sasza 19 Pekel Elżbieta 147 Perl Józef 11, 36,45, 79,113 Pezzi Johann 11,36 Pierożyński Krzysztof 85,100 Pierzchała Paweł 15 Piętak Leonard 187 Pineles Adela 147 Planer Izaak Izydor 9,52,53, 89,111,112, 115, 116, 125,126,127, 128, 142, 145, 153,155,166,176,185,186,187,198 Płażek Edwin 198, 199, 211 Polonsky Antony 10,11,12,29, 31,32, 33, 36,67, 129 Pordes Jakob 49 Posarme Leon Karol 136 Potocki Andrzej Kazimierz 137 Potyfar, postać biblijna 143 Priminger Leiser 49 Przeniosło Marek 37
Indeks nazwisk Psacher Sender 49, 57, 58, 63 Pszczólkowski Tomasz G. 72 R Rabin Else 22, 23,25 Rack Mordche 63, 64, 65 Rak Chaim Leib 49 Rappaport 180 Rappaport Salomon Jehuda 35 Rappaport Samuel 201 Raszi (właśc. Szlomo ben Icchak) 21 Rattner Leib Mojżesz 57 Rauch Emanuel 49 Rehoboam, postać biblijna 97 Reiner Bolesław 69 Reines Chaim Wolf 20 Renz Regina 10, 26 Reynolds Susan 11 Rędziński Kazimierz 13, 40,43,46, 133, 138, 149, 159, 175, 179, 183 Richter Izaak 57 Ri fezes Natan 142 Roemer Abraham 41 Rohatin Israel 49 Rohn Rozalia 147 Rosenbach Franciszka 147 Rosenbach Mojżesz 64 Rosenfeld Moritz 133 Rosenstein Izaak Aron 45 Rosenthal A. 49 Rosenthal Maurycy 140 Rosenzweig Salomon 141 Roth P. 49 Rotter Chaim 89,141, 145,155,159,162, 166 Rousseau Jean-Jacques 42 Rubenzahl Dawid 137, 145, 159 Rudkowska Magdalena 77 Rut, postać biblijna 97 Rybińska Agata 10,47,78,95,112,122, 133,203 Rysińska Ewa 38 S SaadiaGaon 199 Sadowski Dirk 11, 21,43, 76 Saliter Samuel 66 Salomon z Dubna 35 285 Salomon, postać biblijna 96, 97 Samuel, postać biblijna 98 Sarmacki J. 172 Saul, postać biblijna 97 Saulson Rozalia z Fuchsów 122 Sawicki Aron 129 Sawitzki Dirk 12 Schächner Lazar 78, 97, 101, 175 Schaff Szymon 131, 132, 159 Schalier Hersch Meilech 57, 64 Schipper Hersch 49, 57 Schipper Ignacy 30 Schipper Ignacy ze Stanisławowa 159 Schipper Natoli 122,145,148,159, 161, 193, 196,198 Schleicher Filip 32 Schlesinger Majer 117 Schmeruk Chone 129 Schmierer Bynem 137, 146 Schneck Koppel 64 Schneider Tobiasz 50 Schnepp Agata 147 Schnepp Markus 141, 144 Schnepp Salamon 57, 58 Schnitzel Klemens 182 Schorr
Izaak 64 Schorr Mojżesz 40, 84, 88, 89, 131, 137, 140, 154, 155,157,159, 192, 197, 199, 203,211,212, 277 Schreiber Izaak 49, 57, 58 Schreiber Szymon 177,178 Schreiber Tewel 145 Schreier Hirsch 146 Schulbaum Betty 147, 149 Schumer L. 27 Schütz Dawid 49 Schutzman Tewel 144 Schwarz Hirsch 159 Schweizer Mojżesz 57 Segel Samuel Hirsch 64 Seiden Israel Beer 63, 64 Seidmann 157 Seitelbach Józef Meier 50 Semków Jerzy 13, 81 Shanes Joshua 38 Sieber I. 49 Sieder Ruben 57,63 Silber Berisch 146 Silberschütz Beniamin 157 Simon Heinrich і Marie 72
286 Indeks nazwisk Singer 89 Singer Elias 49 Skowroński Michał 129 Smal Joel Leib 50 Smolśkyj Igor 36 Sobecki Mirosław 13 Soboń Marcin 32, 37, 121, 210 Sokaler Izaak 146 Solecki Łukasz 163 Sondheimer H. 116, 125,126 Spatz Mojżesz 57, 58, 63, 64 Sperling Maurycy 125 Spiegel Jakub (Joel) 146,168 Spinner Debora 147 Spinner Jakub 154 Spinoza Barach 70 Spitzer Salomon 89, 117, 118, 123, 195 Sroka Łukasz Tomasz 12, 32, 37, 49, 122, 180 Stadler Oskar Herman 49 Stampfer Shaul 11, 24, 66 Stand Adolf 38 Staudinger Barbara 43 Steckel 159 Stefanowicz Antoni 198 Steiner Maksymilian 176 Stembach Leon 90, 139, 192, 195, 197, 199, 200,201,202 Sternberg Bernard 46 Stemberg Noe 146 Stinia Maria 10, 117 Stoli Jakub 175 Streicher Aron 137,146 Stremayer Karl 130 Strobel Maike 11, 70 Stroh Jakub 139 SydorczukT. 160 Szmyd Kazimierz 53 Szulakiewicz Władysława 188 Szymański Andrzej 29 Szyper Natan 101, 102, 114, 115, 117, 122, 123, 126,128,137,141, 142,144, 145, 159,166 Świeboda Józef 12, 47,133 T Taglicht Edith 133 Taimin Pinkas 49 Targielski Zbigniew 102 Tartakower Arie 30 Tatomir Lucjan 137 Taubeles Majer 89 Taubeles Z. 159 Tauber Izaak 159 Tauber Majer 140,154, 203 Taubes-Sens Zygmunt 89,113, 122, 124, 154, 155, 157, 190, 196 Tener Markus 49 Tennenbaum Izaak Mojżesz 64 Tenner Juliusz 193 Temer Eliasz 123,145,157 Thon Ozjasz 39, 89 Tolkes Abraham 49 Tomai Maciej 10, 104 Tomaszewska Agata 12 Toroński Aleksy 183,184,185,186 Trädier Salamon 57 Trödel Abraham Mordechaj 63, 64 Trzaskowski Bronisław 176, 182, 211 Tugendhold Jakub 79,107 Turteltaub Zygmunt 159 Tyloch Witold 10, 21, 24 Tytus, wódz
rzymski 97 U Unterman Alan 10, 23,24,26, 27, 70, 113 Urich H.F. 49 Urman Samuel 64 Ury Scott 11 V Veith Joseph 78 Vincenz Stanisław 24 Vovchko Maria 181 Vries Simon Philip de 24,25,26 Ś Ślęczka Ryszard 9, 149 Śliwka Eugeniusz 17, 35 Śliż Małgorzata 12, 30,158 Świątek Adam 12 W W. 21 Wachnianin Anatol 143 Walasek Stefania 10,129
Indeks nazwisk Walewander Edward 81 Wałęga Agnieszka 150 Warschauer J. 177 Wasiutyński Bogdan 12 Weber Aron Jakub 63, 64 Wechsler Ejzyk 137 Weeks Theodore R. 38 Weiss Mojżesz 57, 63, 64 Weissberg M. 89, 198 Weit L. 49 Wenzel Reiner 42, 76, 77 Wereszycki Henryk 30, 73, 74 Wessely Naftali Herz 75, 77 Wessely Wolfgang 175 Węgrzynek Halina 31 Wielopolski Aleksander 47 Wierzbieniec Wacław 12, 30,40,180 Wild M. 49 WilfOzjasz 123 Wiik Mateusz 29 Wilier Izaak 146 Winiarz Adam 129 Winter Berta 133 Wodecki Bemard 17, 35 Wodziński Marcin 77, 122 Wojciechowski Jan 137 Wolf Aron Leib 49, 57, 58, 63 WolfMichał 120, 121, 122,127 Wójcik Mirosław 18 Wróbel Piotr 33 Wujek Jakub 79, 197 Wulkomir Szaje 66 Wurm Markus 49 Wurm Mojżesz 146 WurmNuchim 137,146 Z Zabierowski Janusz 11 Zakkai Johanan ben 19 Zalewska Gabriela 31 Zalewski Mieczysław 198 Zaszkilniak Leonid 30, 180 Zauderer Klara 133 Zieliński Konrad 9 Zoeller Karol 183 Zoller Izrael 145 Zubczewski Julian 137 Zucker Filip 32 Zwerdling Schachme 64 Zwiebel A. 49 Zych Franciszek 185 Zygmunt Stary, król Polski 7 Ż Żebrowski Rafał 17, 67, 140 287 |
| adam_txt |
Spis treści Wstęp. 7 Rozdział I Miejsce edukacji religijnej w tradycyjnym wychowaniu żydowskim. 17 Rozdział II Społeczność żydowska we Lwowie. 29 Rozdział III Wpływ oświaty publicznej na żydowskie szkolnictwo religijne . 41 Rozdział IV Religia Mojżeszowa jako przedmiot nauczania w szkolnictwie publicznym. 69 1. Geneza edukacji religijnej Żydów w szkole publicznej. 69 2. Religia mojżeszowa w szkole publicznej w dobie przedautonomicznej . 73 Regulacje prawne nauczania religii mojżeszowej w szkole publicznej w dobie autonomii galicyjskiej. 80 Rozdział V Planyi programy nauczania. 93 3. Rozdział VI Podręczniki. 107 Rozdział VII Nauczyciele. 129 1. Kształcenie nauczycieli. 129 2. Nauczyciele szkół ludowych. 140 3. Nauczyciele szkół
średnich. 150 4. Nauczycielski ruch związkowy. 158
6 Rozdział VIII REALIZACJA CELÓW PRZEDMIOTU W ŚWIETLE SPRAWOZDAŃ WIZYTACYJNYCH . 163 Rozdział IX Dyskusje wokół religii Mojżeszowej w szkole publicznej. 177 1. Stanowisko ortodoksów oraz zwolenników asymilacji w duchu niemieckim. 177 2. Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych w Galicji wobec religii mojżeszowej . 181 Rola języka hebrajskiego w nauczaniu religii mojżeszowej . 189 3. Zakończenie. 207 Aneks Biogramy nauczycieli religii mojżeszowej we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej. 213 Bibliografia. 251 Spis tabel. 273 Spis fotografii. 274 Summary Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918). 275 Indeks nazwisk. 279
Bibliografia Źródła archiwalne Archiwum Główne Akt Dawnych zespół 304 (c.k. Ministerstwo Wyznań i Oświaty w Wiedniu), sygn. 275u, 276u, 301, 352u Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie zespół: Prace magisterskie studentów Instytutu Nauk Judaistycznych obro nione na Uniwersytecie Warszawskim w latach 30. XX w., sygn. 117/65; Emil Kubala, Fragment pracy magisterskiej o sytuacji Żydów w Galicji Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie zespół 146 (Galicyjskie Namiestnictwo 1772-1921) opis 4, sygn. 3571 zespół 178 (Rada Szkolna Krajowa m. Lwów 1867-1921) opis 1, sygn. 2018, 2079,3111,3717 opis 2, sygn. 2179, 3713,4050,4161,4415, 5059, 5696 zespół 179 (Kuratorium Lwowskiego Okręgu Szkolnego 1921-1939) opis 1, sygn. 229 opis 4, sygn. 213, 1159, 2288 zespół 701 (Żydowska Gmina Wyznaniowa we Lwowie, 1785-1939) opis 2, sygn. 294, 308, 329, 330, 335, 375,428, 521, 523, 549, 568, 591, 624, 645, 675, 690, 697, 742, 762, 783, 784, 815, 816, 825, 866, 868, 869,915,916,918,936,956,966,971,1012,1065,1067,1112,1125, 1152, 1166, 1197, 1216, 1218, 1221, 1238, 1243, 1249, 1280, 1372, 1374, 1377, 1379, 1381, 1434, 1436, 1439, 1449, 1518, 1519, 1521, 1522, 1523, 1524, 1525, 1607, 1608, 1610, 1612, 1613, 1637, 1700, 1704, 1705, 1770, 1772 opis 3, sygn. 34, 36, 37, 70,144, 145, 146, 150, 151, 204, 216, 236, 237, 240,282,284,286, 315, 317, 350, 354, 396, 397,471,499, 547, 561, 592,672,955,1121,1162,1201,1221,1437,2640,2642,2646,2668, 2669, 2670,2676,2679,2683, 2684, 2691,2706,2722, 2722a, 2727, 2728, 2730, 2731, 2744, 2749, 2773, 2777,
2789, 2797, 2802, 2816, 2817, 2827,2831, 2834 a i b, 2835, 2846, 2847 Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego zespół 3 (Magistrat królewskiego stołecznego miasta Lwowa 1787-1918) opis 1, sygn. 3200, 3529, 3650,4232
252 Bibliografia w Źródła drukowane Wydawnictwa urzędowe i sprawozdania Ankieta w sprawie nauki religii mojżeszowej w szkołach średnich, ludowych i wy działowych, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 13 i 14. Chinuchenu. Nasze wychowanie. Jednodniówka wydana przez Dyrekcję Kursów Tarbutu, Lwów 1932. Das neue Religions-Schulprogramm der israelitische Cultusgemeinde in Wien eingeführt im Schuljahr 1878/79, Wien 1879. Galizische Provinzial Handbuch für das Jahr 1868, Lemberg 1868-1869. Jahresbericht. Schuljahr 1920/21, Jüdisches Religionslehrerseminar in Wien, Wien 1921. Kolo samborsko-stryjsko-drohobyckie, „Muzeum” 1890, z. 3. Kolo tarnopolskie, „Muzeum” 1889, z. 11. Kopia H., Ustawy i rozporządzenia obowiązujące w galicyjskich szkołach śred nich, Lwów 1900. Korzeniowski I., Zbiór przepisów dotyczących Kościoła i duchowieństwa kato lickiego, Lwów 1900. Schematyzm nauczycielski Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego z kalenda rzem informacyjnym. Rok 1914, Lwów 1913. Spis nauczycieli szkół średnich w Galicji oraz polskiego gimnazjum w Cieszynie na podstawie nadesłanych tabel deskrypcyjnych, ułożył H. Kopia, Lwów 1909. II Sprawozdanie Dyrekcji Pryw. Żeńskiego Gimnazjum z prawem publiczności Józefy S. Goldblatt-Kamerling we Lwowie za rok szkolny 1913/14, Lwów 1914. VI Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Okręgowej Miejskiej ze stanu szkół ludowych Królewskiego Stołecznego Miasta Lwowa za rok szkolny 1901/1902, Lwów 1902. VII Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Okręgowej Miejskiej o stanie szkół ludo wych Królewskiego Stołecznego Miasta Lwowa za rok szkolny 1902/1903, Lwów 1904. Sprawozdania
z posiedzeń kół. Koło tarnowskie, „Muzeum” 1890, z. 1. Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Okręgowej Miejskiej o stanie szkół ludowych Król.[ewskiego] Stoł.[ecznego] Miasta Lwowa za lata szkolne 1904/05 i 1905/06 z 2 tablicami i 10 rysunkami w tekście, Lwów 1907. Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Krajowej o stanie szkół średnich galicyjskich w latach szkolnych: 1884-1888, Lwów 1889. Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum IV we Lwowie. 1918/19, Lwów 1919. Sprawozdanie Dyrekcji c.k Gimnazjum VIII we Lwowie za rok szkolny 1909, Lwów 1909.
Bibliografia 253 Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum VIII we Lwowie za rok szkolny 1910, Lwów 1910. Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum VIII we Lwowie za rok szkolny 1911, Lwów 1911. Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum VIII we Lwowie za rok szkolny 1912, Lwów 1912. Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie za rok szkolny 1920/21,Lwów 1921. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum VII im. Tadeusza Kościuszki we Lwowie za rok szkolny 1920/21, Lwów 1921. Sprawozdanie kierownictwa Filii c.k. Gimnazjum VII we Lwowie za rok szkolny 1917/18,Lwów 1918. Sprawozdanie stenograficzne z rozpraw galicyjskiego Sejmu Krajowego. 8posie dzenie II sesji VIII periodu z dnia 13 października 1904, [Lwów 1904]. Sprawozdanie stenograficzne z rozpraw galicyjskiego Sejmu Krajowego. 9posie dzenie II sesji VIII periodu z dnia 14 października 1904, [Lwów 1904]. Sprawozdanie stenograficzne z rozpraw galicyjskiego Sejmu Krajowego. 32 po siedzenie III sesji VIII periodu z dnia 3 października 1907 r., [Lwów 1907]. Sprawozdanie stenograficzne z rozpraw galicyjskiego Sejmu Krajowego. 33 po siedzenie 6 sesji V periodu Sejmu galicyjskiego z dnia 17 styczna 1889, [Lwów 1889]. Sprawozdanie z ankiety w sprawie reformy nauki religii mojżeszowej, odbytej 11 lutego 1907 r. w sali posiedzeń c.k. Namiestnictwa we Lwowie, na podsta wie stenograficznego protokołu wydanego przez c.k. Radę Szkolna Krajową (c.d.), „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 20, 21. Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Krajowej o stanie szkół średnich w latach szkol nych 1872-1874, Lwów 1874. Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej
Krajowej o stanie szkół średnich w latach szkol nych 1875-1883, Lwów 1883. Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Krajowej o stanie szkół średnich galicyjskich w roku 1890/91, Lwów 1891. Sprawozdanie Wydziału Krajowego w przedmiocie założenia krajowego instytutu teologicznego izraelickiego we Lwowie, Alegata do Sprawozdań Stenogra ficznych z III sesji VIII periodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicji i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem z roku 1907, Alegat 350, z dnia 29 września 1907 r. Sprawozdanie z posiedzeń ankiety w sprawie nauki religii mojżeszowej w szko łach galicyjskich odbytej dnia 11 lutego 1907 r. (na podstawie stenograficz nego protokołu), Lwów 1907. Sprawozdanie z Walnego zgromadzenia Tow. Galicyjskich nauczycieli religii mojżeszowej szkół pospolitych i wydziałowych odbytego 1 listopada 1908 r.
254 Bibliografia w Sali Zboru izr. w Stanisławowie, „Wychowanie i Oświata” 1908, nr 31 i 32, 1 grudnia 1908. Stan szkół ludowych i seminariów nauczycielskich w roku szkolnym 1889/90 {wy ciąg ze sprawozdania c.k. Rady Szkolnej Krajowej), „Szkoła” 1890, nr 44. Statut Towarzystwa nauczycieli religii mojżeszowej szkół ludowych i wydziałowych, Apel do społeczeństwa żydowskiego, „Wychowanie i Oświata” 1905, nr 1. Szematyzmy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskiem, Lwów 1870-1914. Towarzystwo Szkoły Handlowej we Lwowie. Sprawozdanie za rok 1930, Lwów 1931. Ustawy o stosunkach prawnych stanu nauczycielskiego w publicznych szkołach ludowych {uchwalona przez Wysoki Sejm Krajowy na posiedzeniu w dniu 16 i 17grudnia 1887), „Szkoła” 1888, nr 3. Wytyczne zasady odnoszące się do udzielenia religii mojżeszowej w szkołach średnich; Sprawozdanie z posiedzeń ankiety w sprawie nauki religii mojże szowej w szkołach galicyjskich odbytej dnia 11 lutego 1907 r. {na podstawie stenograficznego protokołu), Lwów 1907. Słowniki, encyklopedie, podręczniki, pamiętniki i inne źródła Almanach i leksykon żydostwapolskiego, t. 2-3, Lwów 1937. Andrzejewski Z., Płk dr JózefMieses {1882-1941), „Rocznik Przemyski” 2006, z. 4. Apel do społeczeństwa żydowskiego, „Jedność” 1907, nr 38. Apel do społeczeństwa żydowskiego, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 22. Bałaban M., Dankowicz Szymon, „Polski Słownik Biograficzny”, t. 4, Kraków 1938. Bałaban M., Historia i literatura żydowska ze szczególnym uwzględnieniem hi storii Żydów w Polsce. Dla klas wyższych szkół średnich, t. 1 : Od niewoli
babilońskiej do upadku świata starożytnego, wyd. 2, Lwów-Warszawa-Kraków 1921. Bibliografia. Ocena modlitewników, „Wychowanie i Oświata” 1913, nr 74, s. 7. Blumenblatt J., Sefer haberys. Zasady religii dla młodzieży wyznania mojżeszowego w szkołach ludowych wszelkiej kategorii, Drohobycz 1883. Dobrzyński M., Z moich pamiętników, przygotował do druku, wstępem i przypi sami opatrzył A. Galos, Wrocław-Kraków 1957. C.[ała] A., Lwów, [w:] A. Cała, H. Węgrzynek, G. Zalewska, Historia i kultura Żydów polskich. Słownik, Warszawa 2000. Caro J., Chrestomatia biblijna ze słownikiem hebrajsko-polskim, Kraków 1897. Caro J., Krótki kurs nauki religii, b.m.r.w. Chajes W., Semper Fidelis. Pamiętnik Polaka wyznania mojżeszowego z lat 1926-1939, wstępem i przypisami opatrzył P. Pierzchała, przedmowa T. Krzyżewski, Kraków 1997.
Bibliografia 255 Dankowicz Sz., Dzieje ludu izraelskiego od stworzenia świata do powrotu Izra elitów z niewoli babilońskiej, Warszawa 1862. Dr Majer Tauber {szkic biograficzny), [w:] Almanach szkolnictwa żydowskiego w Polsce, t. 1, Warszawa 1938. Emes, Nekrolog, Nehemiasz Landes, „Przyszłość” 1899, nr 9. Enquete für den israelitischen Religionsunterricht, „Der Israelit” 1881, nr 9. Estreicher К., Bibliografia polska XIXstulecia, reedycja, t. 14, Kraków 1987. Frąckiewicz M„ Spis przedmiotów zawartych w XXV rocznikach „Szkoły”, Lwów 1894. Das Gesetz zur Regelung der ausseren Rechtsverhältnisse der israelitischen Re ligionsgesellschaft {transpiration aus einer vertraulichen Enquete jüdischer Notabein in Wien), „Der Israelit” 1881, nr 8. Glaser B., Nauka początkowa religii mojżeszowej па І і II klasę szkół ludowych izraelickich w Cesarstwie Austriackim, Kraków 1870. Guttman S.W., Wybór kazań, Lwów 5685 [1925]. Guttman S., „Zapyta się syn twój”. Kazanie wygłoszone w Świątyni na Starym Rynku w sobotę dnia 14 AB 5663 (8 sierpnia 1903), Lwów b.r.w. GW, Über derjüdischen Religionunterricht, „Der Jude” 1881, որ 7. Hausner В., Machzor. Modlitwy na dni świąteczne, է. 1-4, Lwów 1912. Herxheimer S., Planer LL, Nauka o wierze i powinnościach, Lwów 1906. Herzei, Bericht nebst Entwurf zu einem Lehrplane für den mos. Religionsunter richt an öffentlichen Volks- und Bürgerschulen, „Der Israelit” 1881, nr 13. Hofman L, Głos z kraju, „Wychowanie i Oświata” 1912, որ 67-68. Homberg В., Ben jakir, czyli syn ulubiony. O prawdach religijnych i nauce oby czajów dla młodzieży izraelskiej przez
zapytania i odpowiedzi, [tłum. J. Tugenhold], Warszawa 1824. Homberg H., Bne Zion, Wien 1812. IB, RŻ, Bader Gerszon {Gustaw), [w:] Polski słownikjudaistyczny. Dzieje. Kul tura. Religia. Ludzie, t. 1, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. Instytut teologiczny we Lwowie, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 17. Izraelicki Instytut teologiczny, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 21. Jubileusz szkoły. 1816-1996, oprać, i red. R. Czekajowski, T. Kulikowicz-Dutkiewicz, Lwów 1996. Derjüdische Religionsunterricht in den öffentlichen Schulen, „Der Israelit” 1881, nr 19. Kammerling Z., Reszys Jesodej Emma: Początki zasady nauki religii mojżeszo wej, Rzeszów 1890. Kalendarzyk profesorski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych na rok 1913, ułożony przez M. Janellego i J. Piątka, Lwów [1912]. Kaznodzieja i rabin Bl. P. Bernard Löwenstein, „Chwila” 1907, nr 7; nr 8.
256 Bibliografia Kohn A., Biblische Geschichte flir die israelitische Jugend mit entsprechenden Bibelversen von jeder Erzählung, Lemberg 1845. Kołakowski L., Hersch Bad, [w:] Filozofia w Polsce. Słownik pisarzy, WrocławWarszawa-Kraków-Gdańsk 1971 Korespondencje, „Przyszłość” 1892, nr 10. Kramsztyk I., Prawda wieczna, czyli zasady religii mojżeszowej, Warszawa 1872. Kronika, „Wschód” 1901, nr 17. Kronika, „Wychowanie i Oświata” 1910, nr 49. Krótki rys biograficzny Wielebnego rabina Bernarda Löwensteina, kaznodziei zboru izraelickiego we Lwowie, „Izraelita” 1884, nr 3. Księga Jubileuszowa półwiekowego jubileuszu Gimnazyum im. Franciszka Jó zefa I we Lwowie, zestawił J. Białynia-Chołodecki, Lwów 1909. Kwestia szkoły rabinów we Lwowie, „Przyszłość” 1892, nr 5. Lande-Schmierer Binem, [w:] Almanach i leksykon żydostwa polskiego, t. 2-3, Lwów 1937. Landes N., Czytanka hebrejska, zawierająca najważniejsze modlitwy dla dziatwy izraelickiej, [.] dla szkół ludowych z wykładowym językiem polskim, wyd. 2., Lwów 1887. Landes N., Historia biblijna, czyli Dzieje ludu izraelickiego, dla młodzieży pol skiej wyznania mojżeszowego, uczęszczającej do klas wyższych szkoły ludo wej i wydziałowej, Lwów 1882. Landes N., Krótki rys nauki religii dla młodzieży izraelickiej w szkołach ludo wych, Lwów 1885. Lehnert S„ Spis nauczycieli publicznych szkół powszechnych i państwowych se minariów nauczycielskich oraz Spis szkół w Okręgu Szkolnym Lwowskim obejmującym województwa lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie, Lwów 1924. Lewicki K., Kohn Abraham, [w:] „Polski Słownik Biograficzny”, t. 13,
Wrocław-Warszawa-Kraków 1967-1968. Lewin A., W sprawie chejderów, „Wschód”, 14 11903. Lewin J., Nie pozbawiaj nas ducha Twego, [w:] Żydowski Uniwersytet Ludowy we Lwowie. Jednodniówka., Lwów 1937. Liebkind H., Modlitwy dla Izraelitów w dni zwyczajne i uroczyste wraz z przekła dem polskim, Warszawa 1849. Ludowy czy wydziałowy egzamin, „Jedność” 1907, nr 38-41. List ofLwow Holocaust Victims, (Lviv, Ukraine), written by: Peretz Zohar, unpu blished, www.jewishgen.org/yizkor/lviv-victims/lwowl .html. Mahler R., Jewish Education in Various Countries, [w:] The Universal Jewish Encyclopedia, red. Izaak Landman, t. 3, New York 1948. Mandel S. і Taubes Z.S., Elementarz hebrajski Limtid Hakriju, Lwów 1893. Mandel S. i Taubes Z.S., Kilka uwag do Elementarza hebrajskiego Limud Ha kriju”, Lwów 1893.
Bibliografia 257 M.B., Der Religionsunterricht, „Der Israelit” 1881, nr 8 Modlitewnik Salomona Spiztera, „Wychowanie i Oświata 1913, որ 74-79. Najnowsza ustawa szkolna, „Wychowanie i Oświata” 1909, nr 40. Nauczyciel, Koń trojański, „Słowo Polskie” 1905, nr 463. Nauczyciel, Seminarium rabinackie we Wiedniu (Przestroga), „Hamaor” 1898, nr 7. Nauka religii mojżeszowej w szkołach naszych, Lwów 1905. Nauka religii w szkołach galicyjskich, „Szkoła” 1891. Nekrologia, „Haor” 1926, nr 1֊2. Nekrologia, „Szkoła” 1899, nr 7. Nekrologia. Hirsch Glasgall, „Izraelita” 1885, nr 8. Nieco o „ chederach ” żydowskich, „Szkoła” 1907, nr 44. O nauce religii żydowskiej w szkołach średnich galicyjskich i o potrzebie repre֊ zentacji żydowskiej w krajowej radzie szkolnej (Sprawa poruszona przez po sła Dr. Emila Byka w komisji budżetowej Izby posłów, „Wschód” 1902, nr 70. Opałek M., Sto trzydzieści lat wśród książek, Lwów 1980. Planer LL, Lekah Tob. Dzieje biblijne, pobiblijne i porozbiorowe. Dla użytku izraelickiej młodzieży szkolnej, Lwów 1889. Planer LL, Zasady religii mojżeszowej dla użytku szkół ludowych, Lwów 1895. Reforma nauki religii a rabin Jecheskiel Caro, „Przyszłość” 1895, nr 17. Rozmaitości, „Izraelita” 1885, nr 8. Rozmaitości, „Izraelita” 1886, nr 4. RŻ [Rafał Żebrowski], Balaban Majer (Meir) Samuel, [w:] Polski słownikjuda istyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. RŻ, Hausner Dow (.Bernhard; Bernard), [w:] Polski słownikjudaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. I, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, War szawa
2003. RŻ, Kobak JózefIzaak, [w:] Polski słownikjudaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. RŻ, Mieses Józef [w:] Polski słownikjudaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Lu dzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. RŻ, Schorr Mojżesz, [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. RŻ, Samuely Natan, [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. RŻ, Seminarium Rabiniczne (Rabinackie) „ Tachkemoni „ Tachkemoni ”. Semi narium Religijno-Żydowskie, [w:] Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje. Kul tura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003.
258 Bibliografia RŻ, Talmud, [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. RŻ, Tauber Majer, [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. Sarmacki J., W sprawie nauczycieli religii mojżeszowej, II, „Przyszłość” 1896, nr 11-12. Schächner L., Metodyka nauki religii żydowskiej, „Haor” 1925, nr 2-6. Schächner L., Wpiątą rocznicę zgonu Dawida Rubenzahla, „Haor” 1925, nr 9. Schipper N., Nauczycielka religii, „Wychowanie i Oświata” 1913, nr 79. Schipper N., Odpowiedź oszczercom i fałszywym prorokom, „Wychowanie i Oświata” 1906, nr 7. Schipper N. i N., Zbiór modlitw dla młodzieży izraelickiej, b.m.w. 1892. Schlesinger M., Spitzer S., Krótki rys historii Izraelitów od czasu zburzenia dru giej świątyni do czasów najnowszych, Kraków 1883. Schorr M., Z moich wspomnień zawodowych na terenie Lwowa {Lwów - ośrodek walki o język hebrajski w szkole), „Midrasz” 2006, nr 7-8, (przedruk z: „Na sza Opinia” 1936, nr 57). Sentencje Ojców (Pirkej Awot), tłum. M. Friedman, „Literatura na Swiecie” 1987, nr 4. Smolśkyj I., Kon Abraham (Kohn Abraham), [w:] Encyklopedija Lwowa, t. 3, pod red. A. Kozickoho, Lviv 2010. Sondheimer H., Planer LL, Nauka religii na podstawie historii, Lwów 1894. Sondheimer H., Planer L, Nauka religii na podstawie historii. Część pierwsza. Nauka religii na podstawie historii biblijnej, Lwów 1903. Spis książek szkolnych i środków naukowych dozwolonych do użytku w szkołach powszechnych na rok szkolny 1934/35 i
1935/36 oraz spis książek pomocni czych dla nauczycieli, Lwów 1934. Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminariów nauczyciel skich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych, pod red. Z. Zagórowskiego, Lwów-Warszawa 1924. Spis uczestników XXVIII Walnego zgromadzenia Towarzystwa Pedagogicznego we Lwowie 1894, „Szkoła” 1894, nr 24 (16 czerwca). Spitzer S., Dzieje, tj. Pięcioksiąg Mojżesza z nauką wiary i moralności., Kraków 1916. Spitzer S., Historia biblijna oraz zasady wiary i moralności, cz. 1-3, Kraków 1907-1911. Sprawy szkolne w Sejmie. Ustawa o nauczycielach religii w szkołach ludowych, „Szkoła” 1889, nr 4 (26 stycznia). Szkoła dla kandydatów nauczycieli religii mojżeszowej, „Izraelita: organ Stowa rzyszenia «Szomer Izrael»” 1884, nr 2, 4. Szyper N., Egzorta, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 22.
Bibliografia 259 Szyper N., Opowiadania i nauki z dziejów biblijnych dla dziatwy izraelickiej cz. I-III (idla szkól ludowych męskich), bmrw. Szyper N., Obrazy z Pisma Świętego dla dojrzalszej młodzieży akademickiej, Lwów 1896. Szyper N., Wielmożny Panie Redaktorze, „Hamaor” 1900, nr 2. Talmud Babiloński. Gemara edycji wileńskiej z objaśnieniami i komentarzami, tłum. i red. S. Pecaric, Kraków 2010. Taubes-Sens Z., Modlitwy Izraela dla szkół ludowych i wydziałowych, b.m.w. 1908. Taubes-Sens Z., Podręcznik do nauki religii żydowskiej, Tarnopol 1894. Temer E.D., Nauka religii mojżeszowej na podstawie modlitw, Lwów 1911. Thon O., Dziwne drogi dziejów, „Midrasz” 2006, nr 7-8. Der Vorstand der Israelitische Cultusgemeinde. Konkurs, „Der Israelit” 1881, nr 7. Vries S.P. de, Obrzędy i symbole Żydów, przekł. z niderlandzkiego i oprać. A. Borowski, Kraków 2000. W., O szkoły dla ortodoksów, „Wschód”, 8 marca 1901. W drodze do Wiednia. O swojej lwowskiej rodzinie w rozmowie z Ewą Koźmińską-Frejlak opowiada Jehuda Nir, „Midrasz” 2006, nr 7-8. W sprawach szkoły i młodzieży. (Zpoufnych obrad nauczycieli lwowskich), „Mu zeum”, 1906, t. 1, z. 2. W sprawie akcji szkolnej, „Moriah” 1904, nr 10-11 W sprawie izr. instytutu teologicznego, „Jedność” 1907, nr 42, s. 1. W sprawie nauki religii mojżeszowej w galicyjskich szkołach ludowych i śred nich, „Wschód” 1901, nr 48. W sprawie reformy nauki religii mojżeszowej w szkołach średnich, „Przyszłość” 1895, nr 19. W sprawie reformy nauki religii mojżeszowej w szkołach średnich, II, „Przy szłość” 1895, nr 20. W sprawie seminarium nauczycieli religii
żydowskiej „Przyszłość” 1895, nr 18. W sprawie unarodowienia szkół, „Słowo Polskie” 1905, nr 540. Wiec nauczycieli religii, „Wschód” 1904, nr 21. Wiekopomna mowa, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 13 i 14. Woleński J., Żydzi w lwowskim środowiskufilozoficznym, „Midrasz” 2006, nr 7-8. Wolf M., Sidur Tefillot Israel. Modlitewnik Israelitów, Lwów 1862. Wspomnienie pośmiertne, „Wychowanie i Oświata” 1911, nr 63. Wspomnienie pośmiertne: Wolf Michał, em. naucz.,,, Szkoła” 1890, nr 21. Z Rady Miejsldej, „Słowo Polskie” 1905, nr 533. Z żałobnej kroniki, „Wychowanie i Oświata” 1913, nr 74. ZB [Zofia Borzymińska], RŻ [Rafał Żebrowski], Taubes-Sens Zygmunt, [w:] Połski słownikjudaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprać. Z. Bo rzymińska i R. Żebrowski, Warszawa 2003. Znamienna instytucja, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 15. Zum jüdischen Religionsunterricht, „Der Israelit” 1881, որ 18.
260 Bibliografia Czasopisma „Austrian History Yearbook” 2003 „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1984, 1989 „Chwila” 1907 „Der Israelit” 1877, 1879-1881, 1890 „Dos Szucloze Kind” 1928 „Education Sciences” 2018 „Hamaor” 1897-1900 „Haor. Organ Nauczycieli Religii Mojżeszowej” 1925, 1926 „Harvard Ukraine Studies” 2000 „Izraelita” 1884, 1885 „The Jewish Quarterly Review” 1897, 1890, 2016 „Judaica Ukrainica” 2014 „Kwartalnik Historii Żydów” 2001, 2014,2016 „Kwartalnik Historyczny” 2016 „Literatura na Świecie” 1987 „Midrasz” 2006 „Miesięcznik Żydowski” 1933 „Minerwa Polska” 1920 „Moriah” 1904 „Muzeum” 1889,1890, 1893 „Ojczyzna” 1884, 1891 „Paedagogia Christiana” 2009, 2017 „Polin. Studies in Polish Jewry” 1999, 2012,2018 „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Pedagogika” 2011,2012 „Prace Naukowe Gliwickiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości. Pedagogika” 2011 „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1965 „Przegląd Humanistyczny” 1996 „Przegląd Społeczny” 1927-1939 „Przyszłość” 1899 „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych” 1970 „Rocznik Pedagogiczny” 1921 „Rocznik Przemyski” 2006 „Rocznik Tarnowski” 1992 „Scripta Judaica Cracoviensia” 2009,2015 „Shofar” 2011 „Slavic Review” 1969 „The Slavonie and East European Review” 1971 „Słowo Polskie” 1905 „Studies in Jewish Education” 1988,1995
Bibliografia 261 „Szkoła” 1868, 1880,1891, 1890,1894, 1899 „Teksty Drugie” 1996 „Tradition: A Journal of Orthodox Jewish Thought” 1960 „Visnyk of the Lviv University. Series History” 2013, t. 48 „Wschód” 1901, 1903,1905 „Wychowanie i Oświata” 1906, 1910, 1911, 1912 „YIVO Annual of Jewish Social Science” 1952 „Zagadnienia Wychowawcze” 1934 „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2017, z. 2 (144) „Zjednoczenie” 1913 „Zioń” 2003 Opracowania Adamczyk M.J., Edukacja a przeobrażenia społeczności żydowskiej w monarchii habsburskiej 1774-1914, „Acta Universitatis Wratislaviensis որ 2034. Prace Pedagogiczne” 1998, t. 124. Allinson R.E., Nachman Krochmal and the Argument from Design, „Scripta Ju daica Cracoviensia” 2017, t. 15. A.O. (Andrzej Oskard), Uwagi nad obawami tych, co w nowej ustawie w Radzie Szkolnej Krajowej niekorzyść dla kościoła chcą upatrywać, „Szkoła” 1868, nr 1. Bałaban M., Dzieje Żydów w Galicji i w Rzeczypospolitej Krakowskiej 17821868, Lwów b.r.w. Bałaban M., Herz Homberg i szkołyjózefińskie w Galicji (1787-1806). {Studium historyczne), [w:] idem, Z historii Żydów w Polsce. Szkice i studia, Warszawa 1920. Bałaban M., Historia lwowskiej synagogi postępowej, Lwów 1937. Bałaban M., Historia projektu szkoły rabinów i nauki religii mojż.[eszowej] na ziemiach polskich, Lwów 1907. Bałaban M., Nauczanie religii mojżeszowej, „Rocznik Pedagogiczny” 1921, t. 1. Bałaban M., Nauka religii mojżeszowej w naszych szkołach, „Słowo Polskie” 1905, nr 538. Bałaban M., O naukę religii, „Wschód” 1903, nr 150. Bałaban M., Raport o żydowskich instytucjach
oświatowych i religijnych na tere nach Królestwa Polskiego okupowanych przez Austro-Węgry, „Kwartalnik Historii Żydów” 2001, nr 1. Bałaban M., Żydzi w Austrii za panowania cesarza Franciszka Józefa Ize szcze gólnym uwzględnieniem Galicji. 1848-1908, Lwów 1909. Baranowski B., Praktyki religijne uczniów „Szkoła” 1884, nr 19. Baranowski M., Historia szkół ludowych królewskiego stołecznego miasta Lwowa, Lwów 1895.
262 Bibliografia Baranowski M., Przepisy praktyki szkolnej, Lwów 1898; [w:] Ustawy i rozporzą dzenia w zakresie szkół ludowych, oprać. K. Pierożyński, Lwów 1904. Baranowski M., Rady dla zdających egzamino kwalifikacyjne nauczycielskie, „Szkoła” 1889, nr 41. Bartai I., Polonsky A., The Jews of Galicia under the Habsburgs, „Polin. Studies in Polish Jewry” 1999, t. 12, Focusing on Galicia: Jews, Poles, and Ukrai nians 1772-1918, red. I. Bartai, A. Polonsky. В ehm B.L., Moses Mendelssohn und die Transformation de jüdischen Erziehung in Berlin. Eine bildungsgeschichtliche Analyse zur jüdischen Aufklärnug im. 18. Jahrhundert, Münster-New York-München-Berlin 2002. Bero J., Z dziejów szkolnictwa żydowskiego w Królestwie Kongresowym 1815— 1830, „Minerwa Polska” 1920, z. 1-4. Binder H., Galizien in Wien. Parteien, Wahlen, Fraktionen und Abgeordnete im Übergang zur Massenpolitik, Wien 2005. Binder H., Polen, Ruthenen, Juden. Politik und Politiker in Galizien 1897—1917, Wien 1997. Borzymińska Z., Przyczynek do dziejów szkolnictwa żydowskiego w Warszawie w XIX wieku, czyli jeszcze o Szkole Rabinów, „Biuletyn Żydowskiego Insty tutu Historycznego” 1984, nr 3-4. Borzymińska Z., Szkolnictwo żydowskie w Warszawie 1831-1870, Warszawa 1994. Cała A., Asymilacja Żydów w Królestwie Polskim (1864-1897). Postawy. Kon flikty. Stereotypy, Warszawa 1989. Cała A., Ostatnie pokolenie. Autobiografie polskiej młodzieży żydowskiej okresu międzywojennego ze zbiorów Y1VO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku, Warszawa 2003. Caro L., Kwestia żydowska w świetle etyki, przeł. B. Lewicki, Lwów 1893.
Chajdery, „Szkoła” 1899, nr 21, 25 maja. Chąjder (z niem. przeł. T. Gerstman), „Szkoła” 1880, nr 10 (6 marca). Cukras-Stelągowska J., Cheder i mełamed we wspomnieniach młodzieży żydow skiej okresu międzywojennego, „Paedagogia Christiana” 2017, t. 40, nr 2. Cukras-Stelągowska J., Od chederu do jesziwy w polskiej diasporze - dwustop niowy system żydowskiego szkolnictwa religijnego i jego współczesne trans formacje, „Paedagogia Christiana” 2009, t. 23, nr 1. Daniel-Rops H., Życie codzienne w Palestynie za czasów Chrystusa, Poznań— Warszawa-Lublin 1965. Doktór J., The Beginnings ofBeshtian Hasidism in Poland, „Shofar” 2011, t. 29, nr 3, Polish Jewry (Spring 2011). Eisenbach A., Emancypacja Żydów na ziemiach polskich 1785—1870 na tle euro pejskim, Warszawa 1988. Eisenbach A., Z dziejów ludności żydowskiej w Polsce w XVIII i XIXwieku, War szawa 1983.
Bibliografia 263 Eliav M., Jüdische Erziehung in Deutschland im Zeitalter der Aufldämung und Emanzipation, z hebrajskiego przeł. M. Strobel, Münster֊New York-München-Berlin 2001. Elon A., Bez wzajemności. Żydzi-Niemcy 1743-1993, z ang i niem. przełożyły К. Bratkowska і A. Geller, Warszawa 2012. Feldman W., Asymilatorzy, syjoniści i Polacy. Z powodu przełomu w stosunkach żydowskich w Galicji, Kraków 1893. Feldman W.M., M.B., B.S. Lond, The Jewish child. Its history, folklore, biology and sociology, with an introduction by sir J. Crichton-Browne, with 2 plates and 19 illustrations, London 1917. Fiutowski T., Szkolnictwo ludowe w dobieporozbiorowej, Lwów 1913. Fras Z., Galicja, Wrocław 2004. Friedmann F., Dzieje Żydów w Galicji (1772-1914), [w:] Żydzi w Polsce Odro dzonej. Działalność społeczna, gospodarcza, oświatowa i kulturalna, pod red. I. Schipera, A. Tartakowera, A. Hafftki, t. 1, Warszawa 1932. Fromm E., Halacha, [w:] Judaizm, wybór tekstów W. Jaworski, A. Komorowski, red. M. Dziwisz, Kraków 1989. Galas M., The Influence ofprogressive Judaism in Poland - an Outline, „Shofar” 2011, t. 29, Polish Jewry (Spring 2011). Gawlik S., Myśl pedagogiczna i szkoła ludowa Jana Ignacego Felbigera, Opole 1991. Gąsowski T., Między gettem a światem. Dylematy ideowe Żydów galicyjskich na przełomie XIX і XX wieku, Kraków 1997. Gąsowski T., Żydzi galicyjscy w poszukiwaniu nowej tożsamości, [w:] Kształty galicyjskich tożsamości, pod red. A. Świątka, „Zeszyty Naukowe Uniwersy tetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2017, t. 144, z. 2. Gebert K., Szabat ֊ święto świąt, [w:] Religia i
kultura żydowska. Materiały z sesji judaistycznej, red. B. Wodecki, E. Śliwka, Pieniężno 1986. Gruiński S., Materiały do kwestii żydowskiej w Galicji, Lwów 1910. Hertz A., Żydzi w kulturze polskiej, przedm. J. Górski, Warszawa 1988. Heschel A.J., Szabat, Gdańsk 1994. Himka J.-Р., Dimensions ofa Triangle: Polish - Ukrainian -Jewish Relations in Austrian Galicia, „Polin. Studies in Polish Jewry” 1999, t. 12, Focusing on Galicia: Jews, Poles, and Ukrainians 1772-1918, red. I. Bartai, A. Polonsky. Hoffman Z., Państwowe Seminarium Nauczycieli Religii Mojżeszowej w Warsza wie, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1989, nr 149. Holzer J., Enlightenment, Assimilation, and Modern Identity: The Jewish Elite in Galicia, „Polin. Studies in Polish Jewiy” 1999, t. 12, Focusing on Galicia: Jews, Poles, and Ukrainians 1772-1918, red. I. Bartai, A. Polonsky. Holzer J., Początki akulturacji Żydów wschodniogalicyjskich: na rozstajach kul tur, [w:] idem, Dwa stulecia Polski i Europy. Teksty pisane w różnych porach wieku, Poznań 2004.
264 Bibliografia Holzer J., „ Vom Orient die Fantasie, und in der Brust der Slawen Feuer. ”. Jüdisches Leben undAkkulturation in Lemberg des 19. und 20. Jahrhunderts, [w:] Lemberg - Lwów — Lviv. Eine Stadt im Schnittpunkt europäischen Kul turen, red. P. Fässler, T. Held, D. Sawitzki, Köln-Weimar-Wien 1993. Holzer J., Wielonarodowa prowincja Galicji w państwie К. und К., [w:] idem, Dwa stulecia Polski i Europy. Teksty pisane w różnych porach wieku, Poznań 2004. Holzer J., Żydzi galicyjscy na pograniczu narodowym i kulturowym w XIX i na początku XX wieku, [w:] idem, Dwa stulecia Polski i Europy. Teksty pisane w różnych porach wieku, Poznań 2004. Holzer J., Żydzi galicyjscy na Uniwersytecie Wiedeńskim w okresie zaborów, [w:] The Jews in Poland, t. 1, red. AJ. Paluch, Kraków 1992. Horowitz В., The Return ofthe Heder among Russian Jewish Education Experts, 1840-1917, „Polin. Studies in Polish Jewry” 2018, t. 30, red. E. Adler, A. Polonsky. Horn M., Kultura umysłowa Żydów polskich w XV֊XVIII w., [w:] Religia i kul tura żydowska. Materiały z sesji judaistycznej, red. B. Wodecki, E. Śliwka, Pieniężno 1986. Jagodzińska A., Pomiędzy. Akulturacja Żydów Warszawy w drugiej połowie XIX wieku, Wrocław 2008. Jasnowski P., The Failure of the Integration of Galician Jews According to Lvov’s Ojczyzna (1881-1892), „Scripta Judaica Cracoviensia” 2015, t. 13. Johnson P., Historia Żydów, tom. M. Godyń, M. Wójcik, A. Nelieki, Kraków 2000. Juśko E., Rada Szkolna Krajowa i jej działalność na rzecz szkoły ludowej w Ga licji (1868-1921), Lublin-Tamów 2013. Kaczyńska A. Szkoła im. Tadeusza
Czackiego we Lwowie - pierwowzór żydow skiego szkolnictwa publicznego w Galicji, seria: „Galicja i Jej Dziedzictwo” t. 20, Historia wychowania: misja i edukacja. Profesorowi Andrzejowi Meis snerowi w 70. rocznicę urodzin i 45-lecia pracy naukowej i nauczycielskiej, red. K. Szmyd, J. Dybiec, Rzeszów 2008. Kamieńska A., Posłowie do wyboru „ Z mądrości Talmudu ”, „Literatura na Świę cie” 1987, nr 4. Kapralska Ł., Drogi z getta. Uwagi o procesach asymilacyjnych w społeczności Żydów galicyjskich, [w:] Ortodoksja. Emancypacja. Asymilacja. Studia z dziejów ludności żydowskiej na ziemiach polskich w okresie rozbiorów, pod red. K. Zielińskiego, M. Adamczyk-Garbowskiej, Lublin 2003. Katz Y.J., The Development ofState Religious Education in Israel, „Paedagogica Historica” January 1999; Supplementary Series (5). Katz Y.J., Religious and Heritage Education in Israel in an Era of Secularism, „Education Sciences” 2018, nr 8.
Bibliografia 265 Katz J., Tradition and crisis. Jewish society at the end of the Middle Ages, przekł. na ang. B.D. Cooperman, New York 1993. Kijek К., Dzieci modernizmu. Świadomość, kultura i socjalizacja polityczna mło dzieży żydowskiej w 11 Rzeczypospolitej, Wrocław 2017. Kohn G., Panteon Lwowa. Żywot pewnego prawego męża, Lwów 1906. Kopff-Muszyńska K., Ob Deutsch oder Polnisch ֊przyczynek do badań nad asy milacją Żydów we Lwowie w latach 1840-1892, [w:] The Jews in Poland, է. 1, red. AJ. Paluch, Kraków 1992. Kornecki J., Polskie Towarzystwo Pedagogiczne a nauczyciele religii mojżeszowej, „Wychowanie i Oświata” 1909, nr 35 i 36. Kosik Z. ks., Egzorta w kaznodziejstwie szkolnym, Kraków 2004 Kowba Z., Miznietniczni wzaemini u schidnij Halyczyny miz dwoma switowimi wijnami, [w:] Pidgotowczi materiali populjarnoj enciklopedii „ Ukraińskie Jevrejstvo”, wyd. 4, oprać. M. Feller, Kijiv 1999. Kozińska-Witt H., Żydzi. Polscy? Niemieccy? Szkic o tożsamości narodowej Ży dów w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX w., „Teksty Drugie” 1996, nr 6. Krajewski S., Trzy filary judaizmu, [w:] Religia i kultura żydowska. Materiały z sesji judaistycznej, red. B. Wodecki, E. Śliwka, Pieniężno 1986. Kramarz H., Nauczyciele gimnazjalni Galicji. 1867-1914. Studium historycznosocjologiczne, Kraków 1987. Krone К. von der, Old and new orders of knowledge in modern Jewish history, „Bulletin of the German Historical Institute” 2016, t. 59 (Fall 2016). Kula E., Nauczyciele religii mojżeszowej w rządowych męskich szkołach średnich Królestwa Polskiego w drugiej połowie XIX wieku, [w:] Wśród
„swoich” i „obcych”. Rola edukacji w społeczeństwach wielokulturowych Europy Środkowej (ХѴПІ-ХХ wiek), Kraków 2006. Landau-Czajka A., „ Syn będzie Lech. ". Asymilacja Żydów w Polsce międzywo jennej, Warszawa 2006. Lehnardt A., Biblical Criticism in Nahman Krochmal’s Writings. Between Rab binical Tradition and Galician Enlightenment, „Scripta Judaica Cracoviensia” 2009, t. 7. Lewin S., Pierwsze szkoły elementarne dla dzieci wyznania mojżeszowego w Warszawie w latach 1818-1830, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1965, nr 2. Lilienthalowa R., Dziecko żydowskie, wyd. 2, Warszawa 2008. Lind Ch., Juden in den habsburgischen Ländern, [w:] E. Brugger, M. Keil, A. Lichtblau, Ch. Lind, B. Staudinger, Geschichte der Juden in Österreich, Wien 2013. Lookstein J.H., The goals ofJewish education, „Tradition: A Journal of Orthodox Jewish Thought” 1960, t. 3, nr 1 (Fall 1960).
266 Bibliografia Lucas A., Jewish Religious Education, „The Jewish Quarterly Review” 1890, t. 2, nr 3. Lapot M., Chedery lwowskie w okresie autonomii galicyjskiej {1867-1914), „Kwartalnik Historii Żydów” 2014, nr 3. Lapot M., Egzorta jako forma edukacji religijnej dzieci żydowskich w szkołach publicznych we Lwowie {1867-1989), „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Pedagogika” 2012, t. 21. Lapot M., Język polski jako wykładowy a nauczanie religii mojżeszowej w szko łach wyznaniowych żydowskich we Lwowie w dobie autonomii galicyjskiej, „Język w Komunikacji” 2011, t. 1. Lapot M., Nauczanie religii mojżeszowej we lwowskich szkołach publicznych w dobie autonomii galicyjskiej ֊ zarys problematyki, [w:] W kręgu dawnych i współczesnych teorii wychowania. Uczeń ֊ szkoła - nauczyciel, t. 2, red. K. Dormus i R. Ślęczka, Kraków 2012. Lapot M., Nauczycielki religii mojżeszowej w szkołach publicznych w Galicji w latach 1867-1939, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Czę stochowie. Pedagogika” 2011, t. 20. Lapot M., O nauczaniu religii mojżeszowej w szkołach publicznych we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej - casus Izaaka Izydora Planera {1854— 1925), „Prace Naukowe Gliwickiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości. Pe dagogika” 2011, t. 3. Lapot M., O roli języka hebrajskiego w nauczaniu religii mojżeszowej na przy kładzie szkolnictwa galicyjskiego doby autonomicznej, [w:] Edukacja - tra dycja i współczesność. Księga Jubileuszowa dedykowana profesorowi K. Rędzińskiemu, red. A. Majkowska, M. Lapot, Częstochowa 2013. Lapot M., Od szkoły rabinów do seminarium
hebrajskiego we Lwowie (1828— 1939), „Kwartalnik Historii Żydów” 2016, nr 4. Lapot M., Szkolnictwo żydowskie we Lwowie {1772-1939), Częstochowa 2016. Lastik S., Z dziejów oświecenia żydowskiego. Ludzie ifakty, Warszawa 1961. MacCagg W.O., Dzieje Żydów w monarchii habsburskiej w latach 1670—1918, przekł. A. Szymański, Warszawa 2010. Majorek Cz., Urzędowa koncepcja ideału nauczyciela szkoły ludowej w Galicji doby autonomicznej, „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych” 1970, t. 10. Manekin R., Daitchen, Poles, or Austrians? The Identity-Dilemma of Galician Jews {1848-1851), „Zion” 2003, t. 68, nr 2. Manekin R., The Debate over Assimilation in Late 19th Century Lviv, [w:] Insi ders and Outsiders: Dilemmas of East European Jewry, red. R.I. Cohen, J. Frankel, S. Hoffman, Oxford-Portland 2010. Manekin R., From Johann Pezzi to Joseph Perl: Galician Haskalah and the Au strian Enlightenment, [w:] Jews and Germans in Eastern Europe. Shared and comparative histories, red. T. Grill, Berlin-Boston 2018.
Bibliografia 267 Manekin R., Gaming the System: The Jewish Community Council, the Temple, and the Struggle over the Rabbinate in Mid-Nineteenth-Century Lemberg, „The Jewish Quarterly Review” 2016, nr 3. Manekin R., Klalei Hitnahagut la-morim ha-jehudim be-vatei һа-sefer be-Galicia ve-Lodomeria me-tkufato szel ha-kesar Josef ha-Szeni [Reguły zachowa nia nauczycieli żydowskich w szkołach Galicji i Lodomerii. Świadectwo z epoki cesarza Józefa II], [w:] Galed le-toldot jehudei Polin ve-tarbutam (Materiały z historii Żydów polskich i ich kultury], pod red. Dawida Engela, Tel Awiw 5766 [2005-2006]. Manekin R., The moral education ofJewish youth: the case ofBne Zion, [w:] The Enlightenment in Bohemia: religion, morality and multiculturalism, ed. by I. Cernían, R. Krueger and S. Reynolds, Oxford 2011. Manekin R., Moses Mendelssohn and Joseph II: The Galician Connection, [w:] Moses Mendelssohn: Enlightenment, Religion, Politics, Nationalism, red. M. Gottlieb, СҺ.Н. Manekin, Bethesda 2016. Manekin R., Politics, Religion, and National Identity: The Galician Jewish Vote in the 1873 Parliamentary Election, „Polin. Studies in Polish Jewry” 1999, t. 12, Focusing on Galicia: Jews, Poles, and Ukrainians 1772-1918, red. I. Bartai, A. Polonsky. Manekin R., Praying at Home in Lemberg. The minyan Laws at the Habsburg Empire 1776-1868, „Polin. Studies in Polish Jewry” 2012, t. 24, Jews and their neighbours in Eastern Europe since 1750, red. I. Bartai, A. Polonsky, S.Ury. Martin S., Between Church and State. Jewish Religious Instruction in Public Schools in the Second Polish Republic, „Polin.
Studies in Polish Jewry” 2018, t. 30, Jewish Education in Eastern Europe, red. E. Adler, A. Polonsky. Maślak-Maciejewska A., Działalność Towarzystwa Agudas Achim i jego związki z synagogami postępowymi we Lwowie i Krakowie, „Kwartalnik Historii Ży dów” 2014, nr 1. Maślak-Maciejewska A., Rabin Szymon Dankowicz (1834-1910) ֊ życie i dzia łalność, Kraków-Budapeszt 2013. Mazur G., Szkic do dziejów stosunków polsko-żydowskich we Lwowie w okresie międzywojennym, [w:] Świat niepożegnany. Żydzi na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej w XVIII—XX wieku, red. K. Jasiewicz, Warszawa-Londyn 2004. Meissner A, Bronisław Trzaskowski (1824-1906), „Rocznik Tarnowski” 1992. Meissner A., Spór o duszę polskiego nauczyciela. Społeczeństwo galicyjskie wo bec problemów kształcenia nauczycieli, seria: „Galicja i Jej Dziedzictwo”, t. 11, Rzeszów 1999. Melamed W., Jevrei vo Lvove (XlII-Pervaja polovina XX vieka). Sobytyja, obszczestwo, ljudy, Lvov 1994.
268 Bibliografia Mendelsohn E., From Assimilation to Zionism in Lvov: The Case ofAlfred Nossig, „The Slavonic and East European Review” 1971, t. 49. Mendelsohn E., Jewish assimilation in Lviv: The Case of Wilhelm Feldman, „Slavic Review” 1969, t. 28, nr 4. Mendelsohn E., Żydzi Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym, tłum. A. Tomaszewska, Warszawa 1992. Merwin B., Syjoniści, Lwów 1907. Morris J., Jewish Religious Education, „The Jewish Quarterly Review” 1897, t. 9, nr 4 (Jul. 1897). Ochman J., Filozofia oświecenia żydowskiego, Kraków 2000. Pacholkiv S., Gminy żydowskie w Galicji w latach 1772-1848. Zagadnienia ba dawcze, [w:] Galicja 1772—1918. Problemy metodologiczne, stan i potrzeby badań, pod red. A. Kawalec, W. Wierzbieńca, L. Zaszkilniaka, wstępem opa trzył J. Matemicki, t. 2, Rzeszów 2011. [Planer I.], Szkoła męska im. Czackiego, [w:] Baranowski M., Historia szkół lu dowych królewskiego stołecznego miasta Lwowa, Lwów 1895. Planer L, [Wsprawie nauki religii izraelickiej], „Muzeum” 1890, z. 5 i 6. Polonsky A., Dzieje Żydów w Polsce i Rosji, przeł. M. Wiik, Warszawa 2014. Polonsky A., Warszawska Szkoła Rabinów: orędowniczka narodowej integracji w Królestwie Polskim, [w:] Duchowość żydowska w Polsce. Materiały z mię dzynarodowej konferencji dedykowanej pamięci profesora Chone Schmeruka. Kraków 26-28 kwietnia 1999, red. M. Galas, Kraków 2000. Rabin E., Żydowski dom, [w:] Judaizm, wybór tekstów W. Jaworski, A. Komo rowski, red. M. Dziwisz, Kraków 1989. Rappaport S., Założenie żydowskiego instytutu teologicznego we Lwowie, „Wschód” 1907, nr 66. Reiner B.,
Problematyka prawno-społeczna nauczania religii w szkołach w Pol sce (1918-1939), Opole 1964. Reines Ch.W., Public Support of Rabbis, Scholars, and Students in the Jewish Past, „YIVO Annual of Jewish Social Science” 1952, t. 7. Renz R., Dziecko w rodzinie małomiasteczkowej w Polsce międzywojennej, [w:] Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. Dzieje nowożytne, t. 2, red. K. Jakubiak, W. Jamrożek, Bydgoszcz 2002. Rędziński K., Fundacyjne szkolnictwo żydowskie w Galicji w latach 1881—1918, Częstochowa 1997. Rędziński K., Współdziałanie polskich i żydowskich nauczycieli w Galicji na przełomie XIX i XX wieku (do 1918 r.), [w:] W kręgu dawnych i współcze snych teorii wychowania. Uczeń - szkoła - nauczyciel, red. K. Dormus i R. Ślęczka, Kraków 2012. Rędziński K., Żydowskie szkolnictwo świeckie w Galicji 1813—1918, Często chowa 2000.
Bibliografia 269 Rybińska A., Granice integracji. Religijność Żydów wrocławskich w drugiej po łowie XIX wieku (1854-1890), Wrocław 2017. Rysińska E., Powstanie ruchu syjonistycznego, „Przegląd Humanistyczny” 1996, nr 3. Sadowski D., Haskala und Lebenswelt. Herz Homberg und die jüdischen deut sche Schulen in Galizien 1782-1806, Göttingen 2010. Sawicki A., Szkoła Rabinów w Warszawie (1826-1863), „Miesięcznik Żydow ski” 1933, t. 1, z. 3. Schächner L., Metodyka nauki religii mojżeszowej, „Haor. Organ Nauczycieli Religii Mojżeszowej” 1925, nr 3^1. Schumer L., Żydowski Uniwersytet Ludowy - wychowawca mas żydowskich, [w:] Żydowski Uniwersytet Ludowy we Lwowie. Jednodniówka, Lwów 1937. Shanes J., Neither German nor Polens: Jewish Nationalism in Galicia before Herzl, 1883-1897, „Austrian History Yearbook” 2003, t. 34. Simon H. i M., Filozofia żydowska, przeł. T.G. Pszczółkowski, Warszawa 1990. Skowroński M., Szkoła Rabinów w Warszawie (1826-1863). Jaki był cel jej ist nienia?, [w:] Wśród „swoich” i „obcych". Rola edukacji w społeczeństwach wielokulturowych Europy Środkowej (XV1II-XX wiek), red. S. Walasek, Kra ków 2006. Soboń M., Działalność asymilacyjnego towarzystwa Przymierze Braci - Agudas Achim” w świetle lwowskiej „Ojczyzny”, [w:] Znani i nieznani dziewiętna stowiecznego Lwowa. Studia i materiały, t. 2, red. L. Michalska-Bracha, M. Przeniosło, Kielce 2009. Soboń M., Polacy wobec Żydów w Galicji doby autonomicznej w latach 18681914, Kraków 2011. Sroka Ł.T., In the light of Vienna: Jews in Lviv - between Tradition and Moder nisation (1867-1914), Berlin-Bem-Bruxelles-New
York-Oxford-Warszawa-Wien 2018. Sroka Ł.T., Zaangażowanie społeczne elit żydowskich we Lwowie w okresie au tonomii galicyjskiej, [w:] Lviv — misto—suspilstwo - kultura, t. 8, cz. 1, Włada i suspilstwo, red. O. Arkusz, M. Mudry, Lviv 2012. Sroka Ł.T., Żydzi galicyjscy w XIX wieku - stan i postulaty badań, [w:] Galicja 1772-1918. Problemy metodologiczne, stan i potrzeby badań, t. 2, red. A. Kawalec, W. Wierzbieniec, L. Zaszkilniak, wstęp J. Matemicki, Rzeszów 2011. Stampfer S., Families, Rabbis, and Education. Traditional Jewish Society in Ea stern Europe, Oxford 2010. Stampfer S., Heder Study, Knowledge of Torah and the Maintenance of Social Stratification in Traditional Eastern European Jewish Society, „Studies in Jewish Education” 1988, nr 3. Stanislawski M., A murder in Lemberg. Politics, religion, and violence in modern Jewish history, Princeton and Oxford 2007.
270 Bibliografia Steiner M., Vorschläge betreffend eine Reform desjüdischen Religionsunterrich tes an den obersten Klassen der Mittelschulen, Wien 1911. Stinia M., Podręczniki w gimnazjach galicyjskich w latach 1860-1918, „Prace Komisji Historii Polskiej Akademii Umiejętności” 2004, nr 6. Sydorczuk T., Spiwpracja Majera Balabana z „Jewrejskoju enciklopedieju”, „Judaica Ukrainica” 2014, nr 3. Szyper N., O podręcznikach do nauki religii mojżeszowej, „Wychowanie i Oświata” 1907, nr 17. Szulakiewicz W., Nauczyciele i ich edukacja. W kręgu idei lwowskiej pedeutologii, Toruń 2017. Sliż M., Galicyjscy Żydzi na drodze do równouprawnienia 1848-1914, Kraków 2006. Targielski Z., Żydowska modlitwa poranna - szacharit, omówienie pierwszejjej części, [w:] Religia i kultura żydowska Materiały z sesji judaistycznej, red. B. Wodecki, E. Śliwka, Pieniężno 1986. Toroński A. ks., W sprawie nauki religii w gimnazjach, „Muzeum” 1890, z. 3. Tomai M., Jak modlą się Żydzi. Antologia modlitw, przekł. E. Gordon, Warszawa 2000. Trzaskowski B., Kilka uwag w sprawie religijnego wychowania młodzieży szkol nej, „Szkoła” 1892, nr 1. Tyloch W., Judaizm, seria: „Religie Świata”, Warszawa 1987. Unterman A., Żydzi. Wiara i życie, z ang. przeł. J. Zabierowski, Warszawa 2002. Vincenz S., Barwinkowy wianek, Warszawa 1983. Vovchko M., The conversions ofJews in Lviv {second half of the 1918th — early 20th century), „Visnyk of the Lviv University. Series History” 2013, t. 48. W., O szkoły dla ortodoksów, „Wschód”, 8 ПІ 1901. Walewander E., Wychowanie chrześcijańskie w nauczaniu i praktyce Kościoła katolickiego na
ziemiach polskich w IIpołowie XIX wieku, Lublin 1996. Warschauer J., Agitacja stowarzyszenia „Machsike Hadas”, Kraków 1883. Wałęga A., Obraz edukacji religijnej w Galicji 2. połowy XIX wieku w opinii współpracowników lwowskiej „Szkoły”, „Pedagogia Christiana” 2017, t. 39, nr 1. Weeks T.R., From Assimilation to Antisemitism. The „Jewish Question” in Po land, 1850-1914, Illinois 2006. Wenzel R., Judentum und „bürgerliche Religion”. Religion, Geschichte, Politik und Pädagogik in Herz Hombergs Lehrbüchern, [in:] Jüdische Erziehung und aufklärliche Schulreform. Analysen zum späten 18. undfrühen 19. Jahrhun dert, red. B.L. Behm, U. Lohmann, I. Lohmann, Münster-New York-München-Berlin 2002. Wereszycki H., Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe, Kra ków 2015 Wereszycki H., Historia Austrii, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972.
Bibliografia 271 Wierzbieniec W., The process of Jewish emancipation and assimilation in the multiethnic city of Lviv during the nineteenth and twentieth centuries, „Harvard Ukraine Studies” 2000, t. 24. Winiarz A., Sprawa rządowego szkolnictwa elementarnego dla dzieci żydowskich w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim (1807-1831), [w:] Studia o szkolnictwie i oświacie mniejszości narodowych w XIX i XX wieku, pod red. S. Walasek, „Prace Pedagogiczne” 1994, t. 103. Wodziński M., „ Cywilni chrześcijanie Spory o reformę Żydów w Polsce, 1789֊ 1830, [w:] Kwestia żydowska w XIX wieku. Spory o tożsamość Polaków, pod red. G. Borkowskiej i M. Rudkowskiej, Warszawa 2004 Wróbel R, Zarys dziejów Żydów na ziemiach polskich w latach 1880-1918, War szawa 1991. Wychowanie w środowisku małomiasteczkowym, red. Z. Mysłakowski, Warszawa-Lwów 1934. Żebrowski R., Borzymińska Z., Po-lin. Kultura Żydów polskich w XX wieku (za rys), Warszawa 1993. Żydowska mozaika polityczna w Polsce 1917-1927. (Wybór dokumentów), wybór i oprać. Cz. Brzoza, Kraków 2003.
Summary Mosaic religion in public educational system in THE PERIOD OF GALICIAN AUTONOMY (1867-1918) For many centuries, the only model of education for Jews living in the dia spore in the central and east part of Europe were cheders and yeshivas. In Lviv, one of the biggest and most important centers of Jewish life in Poland, this pop ulation had been sticking to a rigid, unchanging pattern of education for many centuries, namely until the end of 18th century. In 1772, Lviv and the south part of Poland were incorporated into the Habsburg Monarchy as a result of the parti tion of Poland. It meant a great change for Jews living there, and the process of the modernisation of their life started. This process also included attempts to in volve Jewish population into the system of public schooling, but they were not successful. This failure did not stop enlightened Jews from making further at tempts in this term. Consequently, a great change in the traditional Jewish system of education was introducing mandatory education for Jewish children by the Land Education Council in Galicia in the second half of 19th century. Mosaic religion became an obligatory school subject, which, like in the case of students of other religions, was to shape not only faith, but also moral and civic attitudes. In the case of Jew ish students, this task encountered particular difficulties, not occurring in the case of Christian denominations. They resulted from the specificity of Judaism, in which religion is the basic determinant of identity and covers all the areas of life of all its members,
without division into lay and clergy, itself. The relevant problems were as follows: what and how should be taught during the 2 hours of Jewish religion a week in public school, who should be a teacher of this subject, where the school-books were to get from, what should be a lan guage of instruction, and what was a role of Hebrew in this process. These topics are analysed in this book. This monograph is based on, hitherto unknown, source materials stored, first of all, at the Central State Historical Archives in Lviv. The first, and the second, chapter of this dissertation introduce the problems of traditional Jewish education in Lviv and, in general, in this part of Europe. They discuss the main Jewish environments and educational institutions, to which cheder, yeshiva, and family belonged. The educational aspect of holidays and Jewish customs associated with them, introducing the young generation to the world of religious values, is also shown. The functioning of the Jewish population of Lviv is also shown, taking into account legal, demographic, economic and so-
276 Summary cial conditions. Religious life and main ideologies shaping the identity of Judaism believers at the turn of the 19th and 20th centuries, including the Haskalah, Zionist and socialist movement, were characterised. The third chapter shows how Jewish religious education in Lviv was influ enced by the development of public education. The functioning of cheder educa tion is analysed, with attention being paid to the activities of municipal and edu cational authorities aimed at standardising the functioning of the traditional branch of education among Jews, and providing this minority with access to public educa tion. The dynamics of their development and regression are presented in the statis tics of students attending both types of education: cheders and public school. The next chapter deals with the legal conditions of teaching Mosaic religion in public school. The author presented the beginnings of the religious education of Jews in public school, emphasising the role of Moses Mendelssohn and Herz Homberg at the end of 18th century. Attention was paid to the approach to reli gious education of the first secular schools for Jews, established at the end of the 18th century, and of the first school of the secular Jewish community, bearing the name of its founder Abraham Kohn. Next, the development of legislation con cerning the instruction in Mosaic religion in public schools in Lviv in the auton omous era and the process of its introduction to the curriculum of the Lviv schools, as well as that of the creation of jobs for teachers, was shown. In the fifth
chapter, another issue, related to the organisation of the subject's learning process, is analysed. This is that of plans and curriculums. The Jewish milieu had a big problem with drawing them up because there was not any board that could establish what exactly the most important topics of this religion, which could be the subject of instruction at public school, were. After long discussion and without the participation of all of Jewish milieus in the years 1895-1896, rabbi Jecheskiel Caro prepared plans and curriculums. The author described the process of their crystallisation and introduction to public schools at various levels. The question of plans and programme of Mosaic religion was closely related to the manuals for teaching the subject in public school. The most important of them are discussed in the sixth chapter, with attention being paid their authors and discussions about their content, layout and quality of the Polish language. Apart from preparing curriculum and manuals, one of the most serious prob lems related to achieving the objectives of the subject in public school was the preparation of qualified teaching staff. The seventh chapter describes the ways of obtaining by Mosaic religion teachers qualifications needed to work in folk and middle school education. There is also presented the fate of the project of estab lishing a school for Mosaic religion teachers in Galicia, which was finally imple mented in the form of the establishment of the Institute for Training Teachers of the Mosaic Religion in Lviv. The author also showed the process of organising
the trade movement of teachers of Mosaic religion. It is characteristic that two bodies were established: the Association of the Jewish Religion Teachers of Folk and
Summary 277 Secondary School in Galicia and the Association of Jewish Religion Teachers in Folk and Department Schools in Galicia because the milieu was not homogeneous. Chapter eight was devoted to the matters of pedagogical supervision and the main problems of the implementation of the Jewish religion teaching programme at folk and secondary schools. The work of teachers was presented/shown on the basis of the reports of school inspectors. As it is mentioned above, instruction in Jewish religion was a reason for the divisions in the Jewish milieu. It started a public debate, in which not only Jews, but also Poles, took part, too. In the last chapter, the course of this discussion was characterised, identifying the main circles interested in its issue and the positions they held. The author attempted to interpret the dispute, initially of a purely edu cational character, which turned into a public discourse around the so-called Jew ish question and the assimilation of the Jewish population. The monograph ended the annex with the biographical notes of Mosaic reli gion teachers working in Lviv schools during the Galician autonomy. It shows that many well-known Jewish authorities, including rabbis such as Bemard Lö wenstein, Jecheskiel Caro, Samuel Wolf Guttman, or famous Jewish historians, Majer Balaban and Moses Schorr, were Jewish religion teachers. These biograph ical notes are the first attempt in the literature of a dictionary to include a profes sional group of teachers of Mosaic religion in Poland at the turn of the 19th and 20th centuries.
Indeks nazwisk Indeks nie obejmuje nazwisk występujących w aneksie i spisie treści A Abel, postać biblijna 97, 115 Abraham, postać biblijna 7, 97, 101, 102, 116 Adam, postać biblijna 97,102 Adamczyk Mieczysław J. 13, 42 Adamczyk-Garbowska Monika 9 Adelsberg Leopold 159 Adler Eliyana 10, 67 Adler Gertrude 133 Allinson Robert Elliot 35 Altabiller Markus 56 Alten Simon Ber 49 Altman P. 49 Ambes Rozalia 147 Ambos Józef 56 Anstadt Milo 14,25 Apfel 89 Arkusz Olena 32 Askenaze Tobiasz 32, 139 Asnyk Adam 37 Atlas Zische Majer 62 Axelhom Izaak Leib 56 Axelhom Salomon I. 49 В Bachus Bemard 141 Baezes Izrael 49 BadHersch 134,137,145,154,155,157 Badeni Kazimierz 138 Bader Gustaw 144, 175 Balaban Majer 9,11,19,21, 31, 38,40,41, 42,43,44,45, 79, 80, 84, 93, 94,108, 113,114,121,123,130,131,132,134, 138, 140, 140, 142, 145, 153, 154, 155, 157, 159, 160, 165, 169, 173, 175, 180, 191, 195, 196, 197, 204, 211, 212, 277 Bank Hersch 49 Baranowski Bolesław 198 Baranowski Mieczysław 13,42, 52, 84,100 Barasch Józef 140 Bardach Adam 45 Bardach Cecylia 147 Bardach Mojżesz 56 Bartai Israel 11,12, 31,33, 36 Bartof Jakob Moses 49 Baumgarten 89 Bąkowska Maria 127 Beer Peter 107, 114 Beer Wolf49, 56, 62, 63, 65 Behm Britta L. 11,21, 27, 42, 76 Bender Samuel 49 Benedict Naftali 107 Berger 175 Berlitz 168 Bem Chaim 49, 56, 58, 62, 63, 65 Bemfeld 89 Bemfeld Izydor Ejzyk 143, 164 Bemfeld Markus 49 Bernstein Marek 130 Bero Józef 129 Besen Mojżesz 159 Bier Abraham 56,58 Bilewicz Aleksandra 10, 13, 152 Binder Harald 12, 31, 37 Bleicher Nuchym 62, 63 Bleiweiss 89 Blitz Beniamin 159,161 Bloch Schúlim 63
Blumenblatt Joachim 110 Blumenfeld Emanuel 45
280 Indeks nazwisk Bobrzyński Michał 13, 39, 95 Bolesław Pobożny, książę z dynastii Piastów 117 Borkowska Grażyna 77 Borowski Andrzej 24 Borzymińska Zofia 10, 17, 18,47, 67, 79, 94, 121, 129, 140 Brandes Zalkie 157 Brandler Salomon 142 Bratkowska Krystyna 35 Braude Markus 191, 193, 205 Bronsztejn Szyja 12 Brugger Eveline 43 Brzoza Czesław 40 Buber Józef Berer 56 Bund Leib 49 Buzek Józef 62 Byk Emil 32, 37, 179,192, 197, 211 Bystroń Jan 183 c Calimani Simone 77, 78 Cała Alina 31, 67,204 Caro Jecheskiel 15, 27, 84, 95, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 107, 111, 112, 113, 114, 117, 119, 120, 122, 125, 126, 131, 147, 154, 159, 165,166, 167, 168, 169, 171, 172, 179, 189, 190, 191, 193, 197, 198, 199, 200, 208,210,211,212, 276, 277 Caro Leopold 37, 180, 205 Cerman Ivo 11 Chajes Gedalje 50 Chajes H.P. 133 Chajes Wiktor 14,67, 68,139,176 Cohen Richard I. 11 Cooperman Bernard Dov 20 Crichton-Browne James 25 Cukras-Stelągowska Joanna 21, 67 Czacki Tadeusz 52 Czermak Józef 137,145,174 Czescher Chaim 49 Czeszer Józef 134, 191, 194, 195 D Dach Chaim 49 Daniel, postać biblijna 97,174 Daniel-Rops Henri 20 Dankowicz Szymon 10, 76,114,127 Dawid, postać biblijna 97,122,174 Diamand Herman 38 Diamand Moses 49 Dittner Fanny 152 Dogilewski I. 159 Dohm Christian Wilhelm 69, 73 Doktór Jan 34 Dormus Katarzyna 9, 149 Dornbusch Aba Schúlim 56, 58,62,63 Dutkowa Renata 13, 81 Dworski Emanuel 198 Dybiec Julian 53 Dziwisz Marian 11,17,22 E Einsiedler Salomon 49 Eisenbach Artur 29,43, 70, 73 Eliav Mordechai 11, 70, 76, 78 Ellinger Apolinary 181, 183,184,185 Elon Amos 35 Eisenberg Jakub 122 Engel D. 11
Erter Izaak 36 Estera, postać biblijna 97 Estreicher Karol 110,122 Ewa, postać biblijna 97,102 Ezdrasz, postać biblijna 97 F Fässler Peter 12 Fehl Dawid 49, 56, 62, 63,65 Feier Mordche 62 Feiner Noach 56 Feingeld Gusta 147 Felbiger Jan Ignacy 13,15, 73, 75, 109, 175 Feldman W.M. 25 Feldman Wilhelm 12,178,180 Feldstein R. 193, 196 Feiler M. 34 Ferdynand I, cesarz Austrii 30 Feuchtwang Erika 133 Feyes Mordche 63 Fingerhut Hirsch 56,62,64 Finkels Hersch 49 Finkelstein Karolina 147 Fischer Jakub 146 Fiutowski Teofil 164
Indeks nazwisk Flam Saul Benzion 50 Flecker Salomon 49 Fracht Józef 49, 56 Franciszek I, cesarz Austrii 30,45, 74 Franciszek Józef I, cesarz Austrii i AustroWęgier31, 32, 37,138 Franke Jan 198 Frankel Emanuel 37, 94 Frankel Jonathan 11 Frankel Leizor 56, 62, 64 Frankel Natan 56 Fras Zbigniew 31, 32, 33 Fratz Chaim 56 Frąckiewicz Michał 113 Freudmann Karoline 133 Freund Adolf 137 Freund Lewi 134, 154, 157, 165 Friedenthal Aron 44 Friedier MJ. 36 Friedman Dawid 49, 56 Friedman Izrael 56 Friedman Michał 18 Friedmann Filip 30, 31 Fromm Erich 17 Frost 89 Fuchs 114 G Gadowski Walenty 183 Galas Marian 35, 129 Galos Adam 39 Gamaliel 119 Gangei Jakub 142 Gawlik Stanisław 13, 73 Gąsowski Tomasz 12, 18, 37, 38, 40,165, 178 Gebert Konstanty 24 Gehler Adolf 159 Gelb Adela 147 Geller Aleksandra 35 Gems Józef 64 Geppert Izaak 56 Gersten Efraim Józef 50 Gerstman Teofil 47 Gibner Aron 49 Gimpel Markus Samuel 49 Ginsberg Jakob Israel 49 Ginzberg recte Weiler Sara 133 Glaser В. 110 281 Godyń Mieczysław 18 Goldblatt Samuel 161 Goldblatt-Kamerling Józefa 152 Goldman Bemard 32, 37, 125, 132 Goldstaub Jakob 49 Gollerstepper Betti 133 Gołuchowski Agenor 94, 130, 163 Gordon Ewa 11, 104 Gottesman B. 161 Gottlieb Dorota 147 Gottlieb Michah 11, 72 Górski Jan 18 Grau Aron 141, 144, 145,149, 159, 162, 166 Grau Maks Markus 49 Greif Samuel 146 Grill Tobias 11 Griminger S. 49 Gruiński Stanisław 31 Grünberg Pajsach 62, 64 Grünes Izaak Jona 128, 141,145, 166 Grünes Wilhelm 198 Gumplowicz Ludwik 31 Gumuła Teresa 13 Guttman Samuel Wolf 103, 104, 117, 123, 131, 134, 159, 161, 165, 167, 168, 169, 171, 172, 173,
174, 175, 202, 211, 277 GW 82 H Haber Ema 133 Habsburgowie 8, 11, 29, 39, 42, 45, 75, 77, 148 Hafftka Aleksander 30 Halpem Anschel 49, 56 Halpem Chaim Juda 56, 58 Halpem Inder 49 Halpem Leib 56 Ham Wolf 49, 56 Haman, postać biblijna 26 Hausner Bemard Beri 88, 89,123,134, 154, 155, 157, 170, 171, 173, 198, 200, 203 Hecht Gedo 161 Heine Heinrich 117 Held Thomas 12 Henryk II Pobożny, książę śląski, krakowski i wielkopolski 7 Hertz Aleksander 17, 35
282 Herxheimer Salomon 111, 112, 125, 126 Herz Salomon 78 Herzei 125, 179 Herzl Teodor 38, 39, 89 Heschel Abraham Joshua 24 Hill Israel Leib 49 Himka Jean-Paul 33 Hiob, postać biblijna 112 Hiskiasz, postać biblijna 112 Hochmann Ejzyk 145 Hoffman Stefani 11 Hoffman Z. 140 Hofman Izaak 148, 149 Hofman Johan Franz 42 Holzer Jerzy 12, 14, 36, 38, 180 Homberg Herz 15, 42, 43,45, 46, 76, 77, 78, 79, 107, 108, 109, ПО, 127, 201, 276 Hom Aniela 147 Hom Maurycy 35 Horowitz Brian 67 Huss Hersch Leib 64 I Igel Eleazar 80 Igel Samuel 80 Unicki Bazyli 163 Ingber Majer 159, 161 Isserles Mojżesz 21 Izaak, postać biblijna 97 Izrael Ben Eliezer 34 Izrael z Różyna (Friedman) 34 J Jagodzińska Agnieszka 122, 179,211 Jakub, postać biblijna 97 Jakubiak Krzysztof 26 Jamrożek Wiesław 26 Jasiewicz Krzysztof 32 Jasnowski Paweł 38, 204 Jaworski Wit 11, 17,22 Jehoszua ben Gamla 20 Jelűnek Adolf 178 Johanan ben Zakkai 20 Johnson Paul 18, 199 Jonas Mojżesz 159, 161 Jonas Zygmunt 159,161 Joselewicz Berek 117 Indeks nazwisk Jozue, postać biblijna 98,116 Józef II, cesarz Austrii 11, 29, 30, 42,72, 73, 74, 77, 78 Józef z Akiwy 19 Józef, postać biblijna 97,112,143,174 Juris Mendel 159, 161 Juśko Edmund 13, 163 К Kabrin Lejzor 49, 56, 57 Kaczyńska Agnieszka 52 Kain, postać biblijna 97, 112, 115 Kallir 178 Kalmann Sara 133 Kamerling 89 Kamerling Zygmunt 110,159 Kamieńska Anna 18, 20 Kampfer Joel 49 Kant Immanuel 71 Kapralska Łucja 9 Katz Abraham 56, 62, 64 Katz Abraham Jakub 49,56 Katz Chaim 137 Katz Israel H. 49 Katz Jacob 20,21,23,26,27 Katz Yaacov J. 212 Kawalec Agnieszka ЗО, 180 Kawecki Medard 198
Kazimierz Jagiellończyk, król Polski 7 Kazimierz Wielki, król Polski 7, 117 Keil Martha 43 Kem Majer 159, 161 Kijek Kamil 67 Kilikower Łajbaty 68 Kimmer Moses 63 Kinstler Samuel Markus 56,58 Kiselstein Salamon 49,56,58 Kitaj Józef 159 Klar Aron 49 Klein Jakub 84, 89, 125, 131, 141, 153, 155, 166, 169 Kłaczyński Robert 10 Kobak Józef 94,153,176 Kobak Leiser 63 Koch Dawid 56 Kohl Sara 147 Kohlman Gizela 147 Kohn Abraham 15, 31,36,45, 50, 80,93, 110,113,276
Indeks nazwisk Komorowski Adam 11, 17, 22 Kopff-Muszyńska Katarzyna 180 Kopia Henryk 100 Kormes Józef Leib 49, 56 Kornecki Jan 162 Korzeniowski Ignacy 100 Kosik Zbigniew 100 Kowba Żanna 34 Kozera Andrzej 10 Kozera Łukasz 10 Kozicki A. 36 Kozińska-Witt Hanna 38 Koźmińska-Frejlak Ewa 15, 180 Krajewski Stanisław 17, 22 Kramarz Henryka 13, 158 Kramer Herman 161 Kramsztyk Izaak 113 Kremer Awner 49 Krochmal Nachman 35, 36 Krone Kerstin von der 11, 107 Kronstein Jakub 56 Krueger Rita 11 Krzepicki Maurycy 110 Krzyżewski Tadeusz 15 Kubala Emil 30 Kula Ewa 10, 86 Künstler Samuel Markus 49 Künstlinger 89 Kuranda Ignaz 178 Kurz Mojżesz 56, 58, 63, 64 L Labin P 49 Lam Jan 37 Lamm Mojżesz 146 Landau Wolf 50 Landau-Czajka Anna 67, 68 Landes Nehemiasz 83, 89, 94, 113, 114, 122, 125, 128 Landesberger 125 Làndkutsch Moses 49 Landman Isaac 42 Laufer Tobias 49 Lausberg-Helfgott Dawid 135,168,174 Lavater Johan Caspar 71 Lehnardt Andreas 35 Leibach Mojżesz 64 Lenkiewicz Zygmunt 187 Leopold II, cesarz Austrii 30,74 283 Lesch Leib 49 Lessing Gotthold Ephraim 70 Lester Izaak 50 Letzter Izaak 50 Lewicki Bolesław 180 Lewicki Tadeusz 199 Lewin A. 67 Lewin J. 27 Lewin Kurt I. 14 Lewin Sabina 10 Lichtblau Albert 43 Liebkind Hen 121 Liebstein M. 49 Lilien Adolf 37 Lilien Edward 196 Lilien Henryk 193 Lilienthalowa Regina 10, 26 Lind Christoph 43, 78 Littman Mendel Zachariasz 50 Lobkowitz August Longin von 130 Locke John 71 Lohmann Ingrid 42, 76 Lohmann Uta 42, 76 Lond B.S. 25 Lookstein Joseph H. 11,18 Löwenstein Bemard 153, 165, 166, 211, 277 Löwenstein Natan 32, 37, 94 Löwenthal Moritz 80 Lubin Markus
49, 56 Lubinger Cecylia 147 Lucas Alice 11,24 Luter Marcin 117 Luzzata S.D. 80 Ł Lapot Mirosław 9, 10, 21, 65, 100, 130, 140, 142,146, 172, 189 Łastik Salomon 35 M М.В. 25, 178 MacCagg William О. 37 Machabeusze, dynastia judzka 26, 97 Maciejewska-Maślak Alicja 127 Maciszewski Maurycy 181 Mahler Raphael 42 Majchrowicz Franciszek 198
284 Indeks nazwisk Majewski Stanisław 13 Majkowska Aneta 9 Majmonides 45, 70, 71, 97, 98, 99, 113, 125, 199 Majorek Czesław 13, 81, 84 Mandel Salomon 162,172 Mandel Samuel 124 Mandel Szymon Menachem 141, 144, 145, 166, 169 Manekin Charles H. 11, 72 Manekin Rachel 11, 19, 29, 31, 36, 41, 45, 67, 72, 73, 74, 78, 80, 107 Mańkowski Bolesław Ferdynand 188, 211 Maria Teresa, cesarzowa Austrii 29, 30, 73, 78 Martin Sean 10, 212 Maślak-Maciejewska Alicja 10, 37, 76, 114, 127 Matemicki Jerzy 30, 180 Mazur Grzegorz 32 McCagg William O. 29, 39 Meisels Majer Eliasz 63, 64 Meisels Ozjasz 56 Meissner Andrzej 13, 53, 81, 131, 132, 137, 182 Melamed Wladimir 12, 30, 32, 37, 38, 59 Mendel Lewin z Satanowa 35 Mendelsohn Ezra 12, 38,40 Mendelssohn Mojżesz 15, 34, 35,42, 70, 71, 72, 75, 76, 79, 108, 109, 117, 276 Menkes Oswald 30,45 Merwin Bertold 133, 138, 204 Mestel-Weintraub Mojżesz 137 Michalska-Bracha Lidia 37 Mieses 178 Mieses Abraham 30 Mieses Juda Leib 35 Mildwurm Herman 144 Misât Chaskiel 146 Misch Mojżesz Hirsch 49, 56, 58 Mojżesz, postać biblijna 7, 97, 114, 116, 123, 174 Morgenstern Marie 133 Morris Joseph 72 Muchanow Paweł 47 Mudry Marian 32 Münzer Jona 49 Münzer Salamon 49 Mysłakowski Zygmunt 10 N Nacht Dawid 159 Nehemiasz, postać biblijna 97 Nelieki Aleksander 18 Nemeth Chaim 49, 56, 57 Netteis Israel 49 Neufeld Daniel 121, 179,211 Nikitorowicz Jerzy 13 Nir Jehuda 14, 180 Noe, postać biblijna 97,174 Nossig Alfred 12, 37 О Ochman Jerzy 36, 43, 69, 71 Offenberger Ozjasz 161 Öhlbaum Dawid 49 Opałek Mieczysław 80 Orenstein Jakub 34 Orgelbrand Samuel 114 Orzeszkowa Eliza 37 Oskard
Andrzej 81 Osterwald Jakub 57, 58 P Pacholkiv Stanislav ЗО Paluch Andrzej J. 180 Patronkasch Izaak 57 Paziński Piotr 15 Pecaric Sasza 19 Pekel Elżbieta 147 Perl Józef 11, 36,45, 79,113 Pezzi Johann 11,36 Pierożyński Krzysztof 85,100 Pierzchała Paweł 15 Piętak Leonard 187 Pineles Adela 147 Planer Izaak Izydor 9,52,53, 89,111,112, 115, 116, 125,126,127, 128, 142, 145, 153,155,166,176,185,186,187,198 Płażek Edwin 198, 199, 211 Polonsky Antony 10,11,12,29, 31,32, 33, 36,67, 129 Pordes Jakob 49 Posarme Leon Karol 136 Potocki Andrzej Kazimierz 137 Potyfar, postać biblijna 143 Priminger Leiser 49 Przeniosło Marek 37
Indeks nazwisk Psacher Sender 49, 57, 58, 63 Pszczólkowski Tomasz G. 72 R Rabin Else 22, 23,25 Rack Mordche 63, 64, 65 Rak Chaim Leib 49 Rappaport 180 Rappaport Salomon Jehuda 35 Rappaport Samuel 201 Raszi (właśc. Szlomo ben Icchak) 21 Rattner Leib Mojżesz 57 Rauch Emanuel 49 Rehoboam, postać biblijna 97 Reiner Bolesław 69 Reines Chaim Wolf 20 Renz Regina 10, 26 Reynolds Susan 11 Rędziński Kazimierz 13, 40,43,46, 133, 138, 149, 159, 175, 179, 183 Richter Izaak 57 Ri fezes Natan 142 Roemer Abraham 41 Rohatin Israel 49 Rohn Rozalia 147 Rosenbach Franciszka 147 Rosenbach Mojżesz 64 Rosenfeld Moritz 133 Rosenstein Izaak Aron 45 Rosenthal A. 49 Rosenthal Maurycy 140 Rosenzweig Salomon 141 Roth P. 49 Rotter Chaim 89,141, 145,155,159,162, 166 Rousseau Jean-Jacques 42 Rubenzahl Dawid 137, 145, 159 Rudkowska Magdalena 77 Rut, postać biblijna 97 Rybińska Agata 10,47,78,95,112,122, 133,203 Rysińska Ewa 38 S SaadiaGaon 199 Sadowski Dirk 11, 21,43, 76 Saliter Samuel 66 Salomon z Dubna 35 285 Salomon, postać biblijna 96, 97 Samuel, postać biblijna 98 Sarmacki J. 172 Saul, postać biblijna 97 Saulson Rozalia z Fuchsów 122 Sawicki Aron 129 Sawitzki Dirk 12 Schächner Lazar 78, 97, 101, 175 Schaff Szymon 131, 132, 159 Schalier Hersch Meilech 57, 64 Schipper Hersch 49, 57 Schipper Ignacy 30 Schipper Ignacy ze Stanisławowa 159 Schipper Natoli 122,145,148,159, 161, 193, 196,198 Schleicher Filip 32 Schlesinger Majer 117 Schmeruk Chone 129 Schmierer Bynem 137, 146 Schneck Koppel 64 Schneider Tobiasz 50 Schnepp Agata 147 Schnepp Markus 141, 144 Schnepp Salamon 57, 58 Schnitzel Klemens 182 Schorr
Izaak 64 Schorr Mojżesz 40, 84, 88, 89, 131, 137, 140, 154, 155,157,159, 192, 197, 199, 203,211,212, 277 Schreiber Izaak 49, 57, 58 Schreiber Szymon 177,178 Schreiber Tewel 145 Schreier Hirsch 146 Schulbaum Betty 147, 149 Schumer L. 27 Schütz Dawid 49 Schutzman Tewel 144 Schwarz Hirsch 159 Schweizer Mojżesz 57 Segel Samuel Hirsch 64 Seiden Israel Beer 63, 64 Seidmann 157 Seitelbach Józef Meier 50 Semków Jerzy 13, 81 Shanes Joshua 38 Sieber I. 49 Sieder Ruben 57,63 Silber Berisch 146 Silberschütz Beniamin 157 Simon Heinrich і Marie 72
286 Indeks nazwisk Singer 89 Singer Elias 49 Skowroński Michał 129 Smal Joel Leib 50 Smolśkyj Igor 36 Sobecki Mirosław 13 Soboń Marcin 32, 37, 121, 210 Sokaler Izaak 146 Solecki Łukasz 163 Sondheimer H. 116, 125,126 Spatz Mojżesz 57, 58, 63, 64 Sperling Maurycy 125 Spiegel Jakub (Joel) 146,168 Spinner Debora 147 Spinner Jakub 154 Spinoza Barach 70 Spitzer Salomon 89, 117, 118, 123, 195 Sroka Łukasz Tomasz 12, 32, 37, 49, 122, 180 Stadler Oskar Herman 49 Stampfer Shaul 11, 24, 66 Stand Adolf 38 Staudinger Barbara 43 Steckel 159 Stefanowicz Antoni 198 Steiner Maksymilian 176 Stembach Leon 90, 139, 192, 195, 197, 199, 200,201,202 Sternberg Bernard 46 Stemberg Noe 146 Stinia Maria 10, 117 Stoli Jakub 175 Streicher Aron 137,146 Stremayer Karl 130 Strobel Maike 11, 70 Stroh Jakub 139 SydorczukT. 160 Szmyd Kazimierz 53 Szulakiewicz Władysława 188 Szymański Andrzej 29 Szyper Natan 101, 102, 114, 115, 117, 122, 123, 126,128,137,141, 142,144, 145, 159,166 Świeboda Józef 12, 47,133 T Taglicht Edith 133 Taimin Pinkas 49 Targielski Zbigniew 102 Tartakower Arie 30 Tatomir Lucjan 137 Taubeles Majer 89 Taubeles Z. 159 Tauber Izaak 159 Tauber Majer 140,154, 203 Taubes-Sens Zygmunt 89,113, 122, 124, 154, 155, 157, 190, 196 Tener Markus 49 Tennenbaum Izaak Mojżesz 64 Tenner Juliusz 193 Temer Eliasz 123,145,157 Thon Ozjasz 39, 89 Tolkes Abraham 49 Tomai Maciej 10, 104 Tomaszewska Agata 12 Toroński Aleksy 183,184,185,186 Trädier Salamon 57 Trödel Abraham Mordechaj 63, 64 Trzaskowski Bronisław 176, 182, 211 Tugendhold Jakub 79,107 Turteltaub Zygmunt 159 Tyloch Witold 10, 21, 24 Tytus, wódz
rzymski 97 U Unterman Alan 10, 23,24,26, 27, 70, 113 Urich H.F. 49 Urman Samuel 64 Ury Scott 11 V Veith Joseph 78 Vincenz Stanisław 24 Vovchko Maria 181 Vries Simon Philip de 24,25,26 Ś Ślęczka Ryszard 9, 149 Śliwka Eugeniusz 17, 35 Śliż Małgorzata 12, 30,158 Świątek Adam 12 W W. 21 Wachnianin Anatol 143 Walasek Stefania 10,129
Indeks nazwisk Walewander Edward 81 Wałęga Agnieszka 150 Warschauer J. 177 Wasiutyński Bogdan 12 Weber Aron Jakub 63, 64 Wechsler Ejzyk 137 Weeks Theodore R. 38 Weiss Mojżesz 57, 63, 64 Weissberg M. 89, 198 Weit L. 49 Wenzel Reiner 42, 76, 77 Wereszycki Henryk 30, 73, 74 Wessely Naftali Herz 75, 77 Wessely Wolfgang 175 Węgrzynek Halina 31 Wielopolski Aleksander 47 Wierzbieniec Wacław 12, 30,40,180 Wild M. 49 WilfOzjasz 123 Wiik Mateusz 29 Wilier Izaak 146 Winiarz Adam 129 Winter Berta 133 Wodecki Bemard 17, 35 Wodziński Marcin 77, 122 Wojciechowski Jan 137 Wolf Aron Leib 49, 57, 58, 63 WolfMichał 120, 121, 122,127 Wójcik Mirosław 18 Wróbel Piotr 33 Wujek Jakub 79, 197 Wulkomir Szaje 66 Wurm Markus 49 Wurm Mojżesz 146 WurmNuchim 137,146 Z Zabierowski Janusz 11 Zakkai Johanan ben 19 Zalewska Gabriela 31 Zalewski Mieczysław 198 Zaszkilniak Leonid 30, 180 Zauderer Klara 133 Zieliński Konrad 9 Zoeller Karol 183 Zoller Izrael 145 Zubczewski Julian 137 Zucker Filip 32 Zwerdling Schachme 64 Zwiebel A. 49 Zych Franciszek 185 Zygmunt Stary, król Polski 7 Ż Żebrowski Rafał 17, 67, 140 287 |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Łapot, Mirosław |
| author_GND | (DE-588)1353437256 |
| author_facet | Łapot, Mirosław |
| author_role | aut |
| author_sort | Łapot, Mirosław |
| author_variant | m ł mł |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV046711272 |
| ctrlnum | (OCoLC)1154004758 (DE-599)BVBBV046711272 |
| era | Geschichte 1867-1918 gnd |
| era_facet | Geschichte 1867-1918 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV046711272</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20250115</controlfield><controlfield tag="007">t|</controlfield><controlfield tag="008">200507s2019 xx ac|| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788395535406</subfield><subfield code="9">978-83-955354-0-6</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">8395535406</subfield><subfield code="9">83-955354-0-6</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1154004758</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV046711272</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Łapot, Mirosław</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1353437256</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918)</subfield><subfield code="b">= Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918)</subfield><subfield code="c">Mirosław Łapot ; Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918)</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Częstochowa</subfield><subfield code="b">Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza</subfield><subfield code="c">2019</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">287 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen, Porträts</subfield><subfield code="c">25 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="500" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Enthält 22 Tabellen</subfield></datafield><datafield tag="500" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Literaturverzeichnis Seite [251]-271</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zusammenfassung auf Englisch</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1867-1918</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Religionsunterricht</subfield><subfield code="0">(DE-588)4049422-6</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Juden</subfield><subfield code="0">(DE-588)4028808-0</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Öffentliche Schule</subfield><subfield code="0">(DE-588)4115434-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Lemberg</subfield><subfield code="0">(DE-588)4035304-7</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">Żydzi / edukacja / Ukraina / Lwów / 1900-1945</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">Szkoły żydowskie / Ukraina / Lwów / 1900-1945</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">Żydzi / edukacja / Galicja (region) / 1870-1914</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">Żydzi / edukacja / Galicja (region) / 1900-1945</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Lemberg</subfield><subfield code="0">(DE-588)4035304-7</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Öffentliche Schule</subfield><subfield code="0">(DE-588)4115434-4</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Juden</subfield><subfield code="0">(DE-588)4028808-0</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Religionsunterricht</subfield><subfield code="0">(DE-588)4049422-6</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="4"><subfield code="a">Geschichte 1867-1918</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="710" ind1="2" ind2=" "><subfield code="a">Uniwersytet Humanistczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie</subfield><subfield code="0">(DE-588)1167731492</subfield><subfield code="4">isb</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personenregister</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20211011</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">909.04924</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09034</subfield><subfield code="g">477</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">909.04924</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09041</subfield><subfield code="g">477</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">370.9</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09034</subfield><subfield code="g">477</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">370.9</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09041</subfield><subfield code="g">477</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032121671</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Lemberg (DE-588)4035304-7 gnd |
| geographic_facet | Lemberg |
| id | DE-604.BV046711272 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T14:30:53Z |
| indexdate | 2025-01-15T13:01:20Z |
| institution | BVB |
| institution_GND | (DE-588)1167731492 |
| isbn | 9788395535406 8395535406 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032121671 |
| oclc_num | 1154004758 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 287 Seiten Illustrationen, Porträts 25 cm |
| psigel | BSB_NED_20211011 |
| publishDate | 2019 |
| publishDateSearch | 2019 |
| publishDateSort | 2019 |
| publisher | Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza |
| record_format | marc |
| spelling | Łapot, Mirosław Verfasser (DE-588)1353437256 aut Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918) = Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) Mirosław Łapot ; Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) Częstochowa Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza 2019 287 Seiten Illustrationen, Porträts 25 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Enthält 22 Tabellen Literaturverzeichnis Seite [251]-271 Zusammenfassung auf Englisch Geschichte 1867-1918 gnd rswk-swf Religionsunterricht (DE-588)4049422-6 gnd rswk-swf Juden (DE-588)4028808-0 gnd rswk-swf Öffentliche Schule (DE-588)4115434-4 gnd rswk-swf Lemberg (DE-588)4035304-7 gnd rswk-swf Żydzi / edukacja / Ukraina / Lwów / 1900-1945 Szkoły żydowskie / Ukraina / Lwów / 1900-1945 Żydzi / edukacja / Galicja (region) / 1870-1914 Żydzi / edukacja / Galicja (region) / 1900-1945 Lemberg (DE-588)4035304-7 g Öffentliche Schule (DE-588)4115434-4 s Juden (DE-588)4028808-0 s Religionsunterricht (DE-588)4049422-6 s Geschichte 1867-1918 z DE-604 Uniwersytet Humanistczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie (DE-588)1167731492 isb Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personenregister |
| spellingShingle | Łapot, Mirosław Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918) = Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) Religionsunterricht (DE-588)4049422-6 gnd Juden (DE-588)4028808-0 gnd Öffentliche Schule (DE-588)4115434-4 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4049422-6 (DE-588)4028808-0 (DE-588)4115434-4 (DE-588)4035304-7 |
| title | Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918) = Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) |
| title_alt | Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) |
| title_auth | Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918) = Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) |
| title_exact_search | Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918) = Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) |
| title_exact_search_txtP | Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918) = Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) |
| title_full | Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918) = Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) Mirosław Łapot ; Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie |
| title_fullStr | Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918) = Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) Mirosław Łapot ; Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie |
| title_full_unstemmed | Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918) = Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) Mirosław Łapot ; Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie |
| title_short | Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918) |
| title_sort | religia mojzeszowa w szkolnictwie publicznym we lwowie w okresie autonomii galicyjskiej 1867 1918 mosaic religion in public educational system in the period of galician autonomy 1867 1918 |
| title_sub | = Mosaic religion in public educational system in the period of Galician autonomy (1867-1918) |
| topic | Religionsunterricht (DE-588)4049422-6 gnd Juden (DE-588)4028808-0 gnd Öffentliche Schule (DE-588)4115434-4 gnd |
| topic_facet | Religionsunterricht Juden Öffentliche Schule Lemberg |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032121671&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT łapotmirosław religiamojzeszowawszkolnictwiepublicznymwelwowiewokresieautonomiigalicyjskiej18671918mosaicreligioninpubliceducationalsystemintheperiodofgalicianautonomy18671918 AT uniwersytethumanistcznoprzyrodniczyimjanadługoszawczestochowie religiamojzeszowawszkolnictwiepublicznymwelwowiewokresieautonomiigalicyjskiej18671918mosaicreligioninpubliceducationalsystemintheperiodofgalicianautonomy18671918 AT łapotmirosław mosaicreligioninpubliceducationalsystemintheperiodofgalicianautonomy18671918 AT uniwersytethumanistcznoprzyrodniczyimjanadługoszawczestochowie mosaicreligioninpubliceducationalsystemintheperiodofgalicianautonomy18671918 |