Smog w Polsce: przyczyny, skutki, przeciwdziałanie
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Warszawa
PWN
2020
|
| Ausgabe: | Wydanie 1 |
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Literaturverzeichnis Register // Sachregister |
| Beschreibung: | 380 Seiten Illustrationen, Diagramme 24 cm |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV046682503 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20220107 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 200422s2020 a||| |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |z 9788301207908 |9 978-83-01-20790-8 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1152297315 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV046682503 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Kleczkowski, Piotr |e Verfasser |0 (DE-588)121591864X |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Smog w Polsce |b przyczyny, skutki, przeciwdziałanie |c Piotr Kleczkowski |
| 250 | |a Wydanie 1 | ||
| 264 | 1 | |a Warszawa |b PWN |c 2020 | |
| 300 | |a 380 Seiten |b Illustrationen, Diagramme |c 24 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 650 | 4 | |a Smog / Poland | |
| 650 | 4 | |a Air / Pollution / Health aspects / Poland | |
| 650 | 0 | 7 | |a Luftverschmutzung |0 (DE-588)4074381-0 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Gesundheitsschaden |0 (DE-588)4157178-2 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Umweltschutz |0 (DE-588)4061644-7 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Umweltverschmutzung |0 (DE-588)4186812-2 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Luftverschmutzung |0 (DE-588)4074381-0 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Umweltverschmutzung |0 (DE-588)4186812-2 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Gesundheitsschaden |0 (DE-588)4157178-2 |D s |
| 689 | 0 | 4 | |a Umweltschutz |0 (DE-588)4061644-7 |D s |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032093295&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032093295&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032093295&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Sachregister |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20220107 | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032093295 | ||
| 942 | 1 | 1 | |c 333.709 |e 22/bsb |f 090511 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 333.709 |e 22/bsb |f 090512 |g 438 |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1804181405561782272 |
|---|---|
| adam_text | Spis treści Wstęp ......................................................................................................... 11 1. Krótka historia smogu ........................................................................................... 13 1.1. Smog na świecie .................................................................................................... 1.2. Smog w Polsce ...................................................................................................... 13 20 2. Powietrze i jego przepływy ............................................................................... 25 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. Miary ilości substancji w powietrzu ...................................................................... Naturalne powietrze, czyli czym powinniśmy oddychać ..................................... Pionowa struktura atmosfery .................................................................................. Bilans energii Ziemi................................................................................................ Planetarna warstwa graniczna i warstwa mieszania ............................................ Ruchy powietrza w skali globalnej ........................................................................ Pionowe ruchy powietrza ...................................................................................... 2.7.1. Adiabatyczny gradient termiczny ............................................................. 2.7.2. Atmosfera stabilna i niestabilna ............................................................... 2.7.3. Stany
atmosfery i rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń ....................... 2.7.4. Charakterystyka inwersji ........................................................................... 2.8. Poziome ruchy powietrza ...................................................................................... 2.9. Cyrkulacja powietrza w skali lokalnej ................................................................. 2.9.1. Wpływ topografii terenu na cyrkulację powietrza..................................... 2.9.2. Przepływ powietrza w przestrzeniach zabudowanych .............................. 2.10. Modelowanie propagacji zanieczyszczeń ............................................................. 2.11. Identyfikacja źródeł zanieczyszczeń ...................................................................... 25 27 30 32 35 37 39 39 41 44 47 50 51 51 51 59 62 3. Jak powstaje smog? ............................................................................................... 64 3.1. Źródła naturalne .................................................................................................... 3.1.1. Podział i charakterystyka źródeł naturalnych ............................................ 66 66 5
Spis treści 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.1.2. Wywiewanie z gleb .................................................................................. 3.1.3. Bioaerozole .............................................................................................. 3.1.4. Stan równowagi ....................................................................................... Spalanie paliw....................................................................................................... 3.2.1. Węgiel i węglowodory .............................................................................. 3.2.2. Gaz ziemny................................................................................................ 3.2.3. Paliwa płynne ............................................................................................ 3.2.4. Stałe paliwa kopalne ................................................................................ 3.2.5. Biomasa ..................................................................................................... 3.2.6. Podstawy procesu spalania ....................................................................... 3.2.7. Spalanie paliw gazowychi ciekłych .......................................................... 3.2.8. Spalanie węgla .......................................................................................... 3.2.9. Spalanie biomasy....................................................................................... 3.2.10. Spalanie odpadów ..................................................................................... 3.2.11. Ocena
cyklu życia źródełenergii ............................................................. 3.2.12. Energia energii nierówna ....................................................................... 3.2.13. Transport drogowy................................................................................... 3.2.13.1. Technologie i normy .............................................................. 3.2.13.2. Charakterystyka parku samochodowego ................................ 3.2.14. Transport morski ..................................................................................... Inne antropogeniczne źródła zanieczyszczeń ..................................................... 3.3.1. Źródła przemysłowe .............................................................................. 3.3.2. Źródła poza przemysłem.......................................................................... Zanieczyszczenia wtórne ................................................................................... 3.4.1. Kwaśne opady ........................................................................................ 3.4.2. Powstawanie ozonu troposferycznego ......................................... 3.4.3. Powstawanie pyłów wtórnych .............................................................. Wzór Ehrlicha ...................................................................................................... 70 72 73 74 74 76 77 78 82 84 88 91 97 99 100 102 105 105 109 113 114 114 119 123 123 124 126 130 4. Polska specjalność - kocioł węglowy
.......................................................... 132 4.1. Rozproszona zabudowa ...................................................................................... 4.2. Kotły i piece ......................................................................................................... 4.3. Organizacja procesu spalania paliwa stałego ..................................................... 4.3.1. Kocioł zasypowy ...................................................................................... 4.3.2. Spalanie od góry ...................................................................................... 4.3.3. Kocioł retortowy ...................................................................................... 4.3.4. Klasy kotłów............................................................................................. 4.4. Jak bardzo truje kopciuch? ................................................................................. 4.5. Jakość węgla ......................................................................................................... 4.5.1. Ocena jakości ........................................................................................... 4.5.2. Wzbogacanie węgla ................................................................................. 4.5.3. Odpady z produkcji węgla ...................................................................... 4.5.4. Rozporządzenie w sprawie jakości paliw stałych ................................... 4.6. Koks i błękitny węgiel
........................................................................................ 4.6.1. Koks ......................................................................................................... 132 134 136 136 137 140 141 143 152 152 154 157 160 163 163 6
Spis treści 4.6.2. Błękitny węgiel ........................................................................................ 4.6.3. Roszków - studium przypadku ............................................................... 4.7. Odpady w palenisku............................................................................................. 4.8. Alarm - dodatki poprawiającespalanie................................................................ 5. Charakterystyka zanieczyszczeń powietrza 163 166 168 171 ............................................ 174 5.1. Rodzaje i grupy zanieczyszczeń........................................................................... 5.2. Czas trwania substancji ...................................................................................... 5.3. Zanieczyszczenia gazowe .................................................................................... 5.3.1. Tlenki węgla ............................................................................................. 5.3.2. Tlenki siarki ............................................................................................. 5.3.3. Związki azotu ........................................................................................... 5.3.4. Ozon troposferyczny ............................................................................... 5.3.5. Węglowodory i ich pochodne ................................................................. 5.3.6. Chlorofluorowęglowodory i ozon stratosferyczny ................................. 5.4. Aerozole i pyły zawieszone
................................................................................. 5.4.1. Rozmiary drobin pyłu ............................................................................. 5.4.2. Ruchy cząstek w powietrzu .................................................................... 5.4.2.1. Sedymentacja ............................................................................. 5.4.2.2. Ruchy Browna ........................................................................... 5.4.2.3. Uderzanie i przechwytywanie ................................................... 5.4.2.4. Średnica aerodynamiczna.......................................................... 5.4.2.5. Wywiewanie cząstek ............................................................... 5.4.3. Skład chemiczny pyłu ............................................................................. 5.4.4. Szczególnie szkodliwe składniki aerozoli ............................................... 5.4.4.1. Benzen ...................................................................................... 5.4.4.2. Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) .... 5.4.4.3. Benzo(a)piren ............................................................................. 5.4.4.4. Dioksyny .................................................................................... 5.4.4.5. Metale ciężkie .......................................................................... 5.4.5. Rakotwórczość pyłu................................................................................. 174 177 178 178 181 182 183 184 186 187 189 193 193 196 197
199 200 201 204 205 205 210 211 214 221 6. Wpływ smogu na zdrowie ............................................................................... 222 6.1. Skąd wiadomo, że smog szkodzi? ...................................................................... 6.1.1. Wnioskowanie epidemiologiczne ............................................................ 6.1.2. Badania in vitro........................................................................................ 6.1.3. Badania in vivo na zwierzętach ............................................................... 6.1.4. Badania kliniczne z udziałem ludzi ........................................................ 6.1.5. Problemy w badaniach toksykologicznych ............................................ 6.2. Wchłanianie i oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza ................................... 6.2.1. Oddychanie ............................................................................................. 6.2.2. Oddziaływanie zanieczyszczeń i mechanizmy obronne .......................... 6.3. Dawka i jej skutek ............................................................................................... 6.3.1. Dawka zdeponowana .............................................................................. 222 222 229 230 231 232 233 234 236 242 242 7
Spis treści 6.3.2. Dawka ostra i dawka przewlekła ........................................................... 6.3.3. Zależność dawka ֊ skutek ..................................................................... 6.3.4. Zależność dawka - skutek dla substancji rakotwórczych ....................... 6.4. Ocena ryzyka i wyznaczanie norm .................................................................... 6.4.1. Ryzyko względne ................................................................................... 6.4.2. Ocena zagrożenia substancjami nieuznawanymi za rakotwórcze ......... 6.4.3. Ocena zagrożenia substancjami uznawanymi za rakotwórcze .............. 6.4.4. Ocena zagrożenia na stanowisku pracy .................................................. 6.4.5. Ryzyko skumulowane ............................................................................ 6.4.6. Wytyczne i normy ................................................................................... 6.5. O ile smog psuje nam zdrowie? ......................................................................... 6.5.1. Wpływ smogu na rozwój i zdrowie dzieci .............................................. 6.5.1.1. Ekspozycja prenatalna ............................................................ 6.5.1.2. Ekspozycja po urodzeniu ......................................................... 6.5.2. Umieralność z powodu smogu................................................................ 6.5.2.1. Umieralność w Polsce .............................................................. 6.5.2.2. Międzynarodowe dane o umieralności
.................................... 6.5.3. Wpływ smogu na wybrane narządy ....................................................... 6.6. Czy doczekamy się efektu? .............................................................................. 7. Czym oddycha Polak? 246 247 249 250 250 251 254 254 256 256 258 258 259 260 261 261 266 269 271 ........................................................................................ 272 7.1. Ocena narażenia ................................................................................................. 7.2. System pomiarów jakości powietrza w Polsce ................................................... 7.3. Średnie narażenie mieszkańców Polski .............................................................. 7.3.1. Sposób wyznaczania średnich wartości................................................... 7.3.2. Paradoks benzo(a)pirenu ........................................................................ 7.3.3. Niebezpieczne zanieczyszczenia nieujęte w zestawieniu ..................... 7.4. Narażenie mieszkańców województw................................................................. 7.5. W którą stronę zmierzamy? ................................................................................. 7.6. Powietrze w Polsce i w Europie .......................................................................... 7.7. Źródła najbardziej znaczących emisji ................................................................. 7.7.1. Bilans emisji ............................................................................................. 7.7.2.
Identyfikacja głównych źródeł groźnych zanieczyszczeń ..................... 272 273 277 277 280 284 285 289 293 300 300 304 8. Jak pokonać smog? ............................................................................................. 311 8.1. Podstawy strategii walki ze smogiem ................................................................. 8.1.1. Miara zagrożenia ze strony poszczególnych substancji ......................... 8.1.2. Udział źródeł ........................................................................................... 8.1.3. Oszacowanie zagrożenia zdrowia z poszczególnych źródeł ................ 8.2. Ile warto na to wydać? ........................................................................................ 8.2.1. Przydatne miary ekonomiczne ................................................................. 8.2.2. Społecznie optymalny koszt redukcji zanieczyszczeń .......................... 8.2.3. Wielkość strat z powodu smogu w Polsce ............................................ 8.3. Główne operacje ograniczania smogu i ich przeciętny koszt całkowity .......... 311 312 315 316 319 319 322 323 324 8
Spis treści 8.4. 8.5. 8.6. 8.7. 8.3.1. Koszt - ogrzewanie indywidualne ............................................................. 8.3.2. Koszt - energetyka i ciepłownictwo .......................................................... 8.3.3. Koszt - transport ....................................................................................... 8.3.4. Zestawienie przeciętnych kosztów całkowitych .................................... Plan dla Polski ........................................................................................................ 8.4.1. Ogrzewanie indywidualne ......................................................................... 8.4.2. Energetyka i ciepłownictwo ....................................................................... 8.4.3. Transport ...................................................................................................... 8.4.4. Spodziewany efekt redukcji zanieczyszczeń ............................................ 8.4.5. Pozostałe kategorie ..................................................................................... Kto za to zapłaci? ................................................................................................... Jak to się robi w Krakowie ..................................................................................... 8.6.1. Gmina Kraków ............................................................................................ 8.6.2. Wojewódzkie uchwały antysmogowe ...................................................... Bierna ochrona przed smogiem .......................... Literatura
Skorowidz 325 327 327 328 329 329 336 337 343 344 348 349 349 351 353 ...................................................................................................................... 359 .................................................................................................................... 376
Literatura Abdullahi L.K. (2016), Characterisation of particulate matter emissions from cooking, rozprawa doktorska, University of Birmingham. Acero A.P., Rodríguez C., Ciroth A. (2015), LCIA methods - Impact assessment methods in Life Cycle Assessment and their impact categories, GreenDelta GmbH, Berlin. https://www.openlca.Org/wp-content/uploads/2015/ll/LCIA-METHODS-v.l.5.4.pdf, [9.03.2019]. ACGIH (2005), TLVs® and BEIs® Threshold Limit Values for Chemical Substances and Biological Exposure Indices, Cincinatti. http://www.stps.gob.mx/DGIFT_STPS/ PDF/2005TLVsBEIsofACGIHHandbook.pdf Adamkiewicz Ł. (2018), Zewnętrzne koszty zdrowotne emisji zanieczyszczeń powietrza z sektora bytowo-komunalnego, Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii. Ahlers A. (2015), How the Sky over the Ruhr Became Blue Again, esej dla China Center for Comparative Politics and Economics, Pekin. Aleksa H., Dyduch F., Wierzchowski К. (2007), Chlor i rtęć w węglu i możliwości ich obniżenia metodami przeróbki mechanicznej, „Górnictwo i Geoinżynieria”, 31(3/1), 35-48. Althubiti M., Nour Eldain M.M. (2018), Trends in the incidence and mortality of cancer in Saudi Arabia, „Saudi Medical Journal”, 39(12), 1259-1262. Amman M. (red.) (2013), Policy Scenarios for the Revision of the Thematic Strategy on Air Pollution, raport, International Institute for Applied Systems Analysis HASA. Anderson J.T., Achten C. (2015), Time to Say Goodbye to the 16 EPA PAHs? Toward an Upto-Date Use of PACs for Environmental Purposes, „Polycyclic Aromatic Compounds”, 35(2-4), 330-354. Andreau K„ Leroux M„ Bouharrour A. (2012),
Health and Cellular Impacts ofAir Pollutants: From Cytoprotection to Cytotoxicity, „Biochemistry Research International”, Hindawi Publishing Corporation, ID 493894. 359
Literatura ATSDR - Agency for Toxic Substances and Disease Registry (2012), Toxicological Profile For Carbon Monoxide, U.S. Department of Health and Human Services, Atlanta. Ayres J. (red.) (2010), The Mortality Effects of Long-Term Exposure to Particulate Air Pollution in the United Kingdom, Committee on the Medical Effects of Air Pollutants, Health Protection Agency, UK. Baczewski K., Kaidon ski T. (2005), Paliwa do silników o zapłonie iskrowym, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa. Badyda A.J., Grellier J., Dąbrowiecki P. (2017), Ambient PM2.5 Exposure and Mortality Due to Lung Cancer and Cardiopulmonary Diseases in Polish Cities, „Advances in Experimental Medicine and Biology”, 944, 9-17. Baek В-H., Kozieł J.A., Aneja V.P. (2006), A preliminary review of gas-to-particle conversion monitoring and modelling efforts in the USA, „International Journal of Global Environmental Issues”, 6(2/3), 204—230. Barbier E.B. (1989), Economic, natural-resource scarcity and development, Earthscan Publications, London. Bator A., Fuksa D., Śłósarz M. (2014), Waloryzacja energetyczna mułów węglowych możliwością poprawy efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw górniczych, „Przegląd Górniczy”, nr 9, 2-5. Bema F., Goldberg P„ Horwitz L.K., Brink J., Holt S., Bamford M., Chazan M. (2012), Microstratigraphic evidence of in situ fire in the Acheulean strata of Wonderwerk Cave, Northern Cape province, South Africa, „Proceedings of the National Academy of Sciences of The United States of America” (PNAS), E1215-E1220. Bickel P., Friedrich R. (red.) (2005), ExternE - Externalities of
Energy, Office for Official Publications of the European Communities, Luksemburg. Blaschke W. (2009), Przeróbka węgla kamiennego — wzbogacanie grawitacyjne, Wydawnictwo Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków. Błaszczyk-Piasteczka A., Żukowski W. (2007), Energetyczne wykorzystanie biogazu, „Czasopismo Techniczne”, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, z. 1-СҺ. Bondy M., Roth S., Sager L. (2018), Crime is in the Air: The Contemporaneous Relationship between Air Pollution and Crime, IZA - Institute of Labor Economics, Discussion Paper Series IZA DP nr 11492. Borken-Kleefeld J., Dallmann T. (2018), Remote sensing ofmotor vehicle exhaust emissions, The International Council on Clean Transportation, Washington, DC. BP (2018), Statistical Review of World Energy https://www.bp.com/content/dam/bp/en/ corporate/pdf7energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2018-full-report.pdf [30.01.2018]. Brimblecombe P. (2012), The Big Smoke: A History ofAir Pollution in London since Medieval Times, Routledge, Abingdon. 360
Literatura Brimblecombe P., Makra L. (2005), Selections from the history of environmental pollution, with special attention to air pollution. Part 2*: From medieval times to the 19th century, „International Journal of Environment and Pollution”, 23(4), 351-367. Britter R.E., Hanna S. (2003), Flow and dispersion in urban areas, „Annual Review of Fluid Mechanics”, 35(1), 469-496. Brown J.S., Gordon T., Price O., Asgharian B. (2013), Thoracic and respirable particle definitions for human health risk assessment, „Particle and Fibre Toxicology”, 10, 1-12. Burmistrz R, Dziok T., Bytnar К. (2017), Zawartość rtęci w odpadach z procesu wzbogacania węgli kamiennych oraz ubocznych produktach spalania węgla w aspekcie ich utylizacji, „Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN”, 98, 115-124. Burmistrz P., Kogut K., Marczak M., Dziok T. i in. (2018), Mercury in Polish coking bituminous coals, „Energy and Fuels”, 32(5), 5677-5683. Cahill M. (2014), Ambient Acrolein Concentrations in Coastal, Remote, and Urban Regions in California, „Environmental Science and Technology”, 48(15), 8507-8513. Chen G., Li S., Zhang Y., Zhang W. і in. (2017), Effects ofambient PM1 air pollution on daily emergency hospital visits in China: an epidemiological study, „The Lancet Planetary Health”, 1(6), 221-229. Cherrie J.W., Apsley A., Cowie H., Steinie S. і in. (2018), Effectiveness offace masks used to protect Beijing residents against particulate air pollution, „Occupational and Environmental Medicine”, 75,446-452. Chyc M. (2012), Znaczenie dodatków paliwowych w procesach
spalania paliw stałych, Prace Naukowe GIG - kwartalnik „Górnictwo i Środowisko”, 11(1), 5-16. Clancy L., Goodman R, Sinclair H., Dockery D.W. (2002), Effect of air-pollution control on death rates in Dublin, Ireland: an intervention study, „Lancet”, 360, 1210-1214. Clement C.F., Ford I.J. (1999), Gas-to-particle conversion in the atmosphere: II. Analytical models of nucléation bursts, „Atmospheric Environment”, 33,489—499. Clifford A., Lang L., Chen R., Anstey KJ. і in. (2016), Exposure to air pollution and cognitive functioning across the life course - A systematic literature review, „Environmental Research”, 147, 383-398. COMEAP - Committee on the Medical Effects ofAir Pollutants (2010), The Mortality Effects of long-Term Exposure to Particulate Air Pollution in the United Kingdom — a report. https://assets.publishing.service.gov.uk/govemment/uploads/system/uploads/attachment_ data/file/304641/COMEAP_mortality_effects_of_long_term_exposure.pdf Cuddihy R.G., McClellan R.O., Griffith W.C. (1979), Variability in target organ deposition among individuals exposed to toxic substances, „Toxicology and Applied Pharmacology”, 49(2), 179-187. Czapliński A. (red.) (1994), Węgiel kamienny, Wydawnictwa AGH, Kraków. 361
Literatura Czech H., Pieber S.M., Tiitta P., Sippula O. i in. (2017), Time-resolved analysis ofprimary volatile emissions and secondary aerosol formation potential from a small-scale pellet boiler, „Atmospheric Envionment”, 158,236-245. Dabberdt W.F., Hoydysh W.G. (1991), Street canyon dispersion: sensitivity to block shape and entrainment, „Atmospheric Environment” Part A, 25A(7), 1143-1153. Dallmann T., Bernard Y., Tietge U., Muncrief R. (2019), Remote sensing of motor vehicle emissions in Paris, TRUE, The Real Urban Emissions Initiative. Darrow L.A., Klein M., Flanders W.D., Mulholland J.A. (2014), Air Pollution and Acute Respiratory Infections Among Children 0—4 Years ofAge: An 18-Year Time-Series Study, „American Journal of Epidemiology”, 180(10), 968-977. DEFRA - Department for Environment Food Rural Affairs (2019), Impact pathways approach - Guidance for air quality appraisal, www.gov.uk/govemment/publications [6.06.2019]. Dockery, D. Pope C.A., Xu X., Spengler J.D. і in. (1993), An Association between Air Pollution and Mortality in Six U.S. Cities, „The New England Journal of Medicine”, 329,1753-1759. Durant J., Busby W., Lafleur A., Penman В. і in. (1996), Human cell mutagenicity of oxygenated, nitrated and unsubstitutedpolycyclic aromatic hydrocarbons associated with urban aerosols, „Mutation Research - Genetic Toxicology”, 371, 123-157. Dubinski J., Turek M., Aleksa H. (2005), Węgiel kamienny dla energetyki zawodowej w aspekcie wymogów ekologicznych, „Górnictwo i środowisko”, 2005(2), 5-21. DU UE - Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (2010), Dyrektywy, Dyrektywa
Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dn. 24.10.2010 w sprawie emisji przemysłowych. DU UE (2016), Dyrektywy, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (HE) 2016/2284 z dn. 14.12.2016 r. w sprawie redukcji krajowych emisji niektórych rodzajów zanieczyszczeń atmosferycznych. DzU - Dziennik Ustaw (2013), poz. 951, Warszawa. DzU (2017), poz. 1690, Warszawa. DzU (2018), poz. 1286, Warszawa. ECF - European Climate Foundation (2016), Fact-based scenario to meet commitments under the LCP BREF - raport, Arnhem. Edwards S.C., Jędrychowski W., Butscher M., Camann D. і in. (2010), Prenatal Exposure to A irborne Polycyclic Aromatic Hydrocarbons and Children ’s Intelligence at 5 Years ofAge in a Prospective Cohort Study in Poland, „Environmental Health Perspectives”, 118(9), 1326-1331. Egorova K.S., Ananikov V.P. (2017), Toxicity of Metal Compounds: Knowledge and Myths, „Organometallics” 36,4071^1090. EEA - European Environment Agency (2015), https://www.eea.europa.eu/data-and֊maps/ daviz/costs-of-air-pollution-from-industrial-facilities#tab-dashboard-01 [4.06.2019]. 362
Literatura EEA (2018a), Air quality in Europe — 2018 report, Publications Office of the European Union, Luksemburg, https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2018 [12.05.2019]. EEA (2018b), European Union emission inventory report 1990-2016, Publications Office of the European Union, Luksemburg, https://www.eea.europa.eu/publications/europeanunion-emission-inventory-report-1990-2016 [30.05.2019]. EPA - United States Environmental Protection Agency (2004a), Air Quality Criteria for Particulate Matter Voi. I, EPA/600/P-99/002aF, North Carolina. EPA (2004b), Air Quality Criteriafor Particulate Matter Voi. II, EPA/600/P-99/002bF, North Carolina. EPA (2011), The Benefits and Costs of the Clean Air Actfrom 1990 to 2020, Final Report Rev. A, Office of Air and Radiation. EPA (2013), The National Dioxin Air Monitoring Network (NDAMN), National Center for Environmental Assessment, EPA/600/R-13/183F, Washington, DC. EPA (2014), EPA Needs to Demonstrate Whether It Has Achieved the Goals It Set Under the National Petroleum Refinery Initiative, Report nr 14-P-0184. EPA (2017), Toxicological Review of Benzo(a)pyrene, [CASRN 50-32-8], Supplemental Information, Integrated Risk Information System, Washington, DC. EPA (2019), https://www.epa.gov/fera/dose-response-assessment-assessing-health-risksassociated-exposure-hazardous-air-pollutants [18.06.2019]. Eurostat - Europejski Urząd Statystyczny (2019), http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/ show.do?dataseUnama 10_gdp lang=en [31.05.2019]. Filipowicz К. (2019), konsultacja. Firket J. (1936), Fog along the Meuse Valley,
„Transactions of the Faraday Society”, 32, 1192-1197. First Report (1971), Royal Commission On Environmental Pollution, Her Majesty’s Stationery Office, London. Garratt J.R. (1994), Review: the atmospheric boundary layer, „Earth-Science Reviews”, 37, 89-134. Gawlik L. (2005), Prawne aspekty wykorzystania mułów węglowych zdeponowanych w osadnikach, VII Ogólnopolska Konferencja Naukowa - Kompleksowe i szczegółowe problemy ochrony środowiska, Koszalin Ustronie Morskie. Gene S., Zadeoglulari Z., Fuss S.H., Gene К. (2012), The Adverse Effects ofAir Pollution on the Nervous System, „Journal of Toxicology”, Article ID 782462. Gieré R., Querol X. (2010), Solid Particulate Matter in the Atmosphere, „Elements”, 6, 215-222. GIOS — Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (2018), Jakość powietrza w Polsce w roku 2017 w świetle wyników pomiarów prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/content/show/1001477 [27.05.2019]. GIOŚ (2019a), http://powietrze.gios.gov.pl/pjp/current [27.05.2019]. 363
Literatura GIOŚ (2019b), https://www.gios.gov.pl/chemizm_gleb/index.php?mod=wyniki cz=H [19.06.2019]. Głodek E. (2011), Porównanie wielkości emisji zanieczyszczeń dla różnych opcji spalania odpadów, „Prace Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych,” 4(7), 89-96. Godish T., Davis W.T., Fu J.S. (2014), Air Quality — Fifth Edition, CRC Press, Taylor and Francis Group, Boca Raton. Goodman R, Rich D.Q., Zeka A., Clancy L. (2009), Effect ofAir Pollution Controls on Black Smoke and Sulfur Dioxide Concentrations across Ireland, „Journal of the Air Waste Management Association”, 59, 207-213. Goyer R. (2004), Issue paper on the human health effects of metals, U.S. Environmental Protection Agency, Washington. Graedel T.E., Hawkings D.T., Claxton L.D. (1986), Atmosferic Chemical Compounds Sources, Ocuurence and Bioassay, Academic Press, Orlando. Grochowalski A. (2000), Badania nad oznaczaniem polichlorowanych dibenzodioksyn, dibenzofuranów і polichlorowanych bifenyli, Monografia որ 272, Zeszyty Naukowe Politechniki Krakowskiej, Kraków. Grochowalski A. (2002), Results of dioxins emission measurements from thermal processes in Poland 1996-2002, http://www.dioksyny.pl/wp-content/uploads/Results_from_ measurements_Poland_2002 Odense.pdf [25.05.2019]. Grochowalski A., Węgiel M., Maślanka A., Chrząszcz R., Chyc M. (2015), Dioxin catalytic formation infireplaces and coal heating stoves in Poland, „Organohalogen Compounds”, 77,202-205. Grochowalski A., Dioksyny, http://www.dioksyny.pl/publikacje/ [4.06.2019]. Gunawardana C., Goonetilleke A., Egodawatta P., Dawes L. і in. (2011), Source
characterisation of road dust based on chemical and mineralogical composition, „Chemosphere”, 87(2), 163-170. Guerreiro C., Horálek J., de Leeuw F., Couvidat F. (2015), Mapping ambient concentrations of benzo(a)pyrene in Europe, ETC/ACM —European Topic Centre on Air Pollution and Climate Change Mitigation, Technical Paper 2014/6, Bilthoven. GUS - Główny Urząd Statystyczny (2018), Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2018, Warszawa. GUS - OŚ (2018), Ochrona Środowiska 2018, Warszawa. GUS (2019), https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ [3.06.2019] Hanley N., Shogren J.F., White В. (2007), Environmental Economics in Theory and Practice, Paigrave Macmillan, Houndmills, Hampshire. Harrison R.M. (red.) (1993), Diesel Vehicle Emissions and Urban Air Quality, Second Report ofthe Quality of Urban Air Review Group, The University of Birmingham, Birmingham. Harrison R.M., Smith D.J.T., Kibble A. J. (2004), What is responsiblefor the carcinogenicity ofPM2.5?, „Occupational and Environmental Medicine”, 61, 799-805. 364
Literatura Héroux М-E., Anderson H.R., Atkinson R., Brunekreef В. (2015), Quantifying the health impacts of ambient air pollutants: recommendations of a WHO/Europe project, „International Journal of Public Health”, 60, 619-627. HRAPIE - Health risks of air pollution in Europe (2013), World Health Organization, Regional Office for Europe, Kopenhaga. Huber A., Freeman M., Spencer R., Schwarz W., Bell В. і in. (2006), Development and applications of CFD simulations supporting urban air quality and homeland security, AMS Sixth Symposium on the Urban Environment, Atlanta, GA. IARC - International Agency for Research on Cancer (2019), Agents Classified by the IARC Monographs, Volumes 1-123, last update 25 March 2019, Lyon. IChPW - Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla (2016), Badania energetyczno-emisyjne podczas przeciw i wspólprądowej realizacji procesu spalania w kotłach komorowych różnych konstrukcji, sprawozdanie nr 72/2016, Zabrze. IChPW (2017), Wskaźniki emisji zanieczyszczeń powietrza emitowanych z indywidualnych źródeł ciepła - raport. IChPW-KAS - IChPW, Krakowski Alarm Smogowy (2017), Ocena skuteczności metody spalania węgla i drewna „ odgóry ”jako narzędzia do poprawyjakościpowietrza w Роксе. https://powietrze.malopolska.pl/wp-content/uploads/2017/04/gomespalanieskrot.pdf ÍRIS ֊ Integrated Risk Information System (2019), https://www.epa.gov/iris [6.05.2019]. Jagustyn B., Bątorek-GiesaN., Wiik В. (2011), Ocena właściwości biomasy wykorzystywanej do celów energetycznych, „Chemik”, 65(6), 557-563. Jan A.T., Azam M., Siddiqui К., Ali A. і in. (2015), Heavy Metals and Human
Health: Mechanistic Insight into Toxicity and Counter Defense System of Antioxidants, „International Journal of Molecular Sciences”, 16,29592-29630. Jarosiński J. (1996), Techniki czystego spalania, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa. Jasieńko S. (red.) (1995), Chemia i fizyka węgla, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław. Jędrak J., Konduracka E., Badyda A.J., Dąbrowiecki P. (2016), Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, Krakowski Alarm Smogowy, Kraków, https://krakowskialarmsmogowy.pl/ text/download/id/922 [12.05.2019] Jędrychowski W., Perera F.P., Jankowski J., Mrozek-Budzyn D. (2009), Very Low Prenatal Exposure to Lead and Mental Development of Children in Infancy and Early Childhood, „Neuroepidemiology”, 32(4), 270-278. Johansson L.S., Leckner B., Gustavsson L., Cooper D. (2004), Emission characteristics of modern and old-type residential boilers fired with wood logs and wood pellets, „Atmospheric Environment”, 38, 4183—4195. Juda-Rezler K. (2000), Oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza na środowisko, Oficyna wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa. 365
Literatura Juda-Rezler К., Toczko В. (red.) (2016), Pyły drobne w atmosferze, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa. Kaczmarek M. (red.) (2017), Niska emisja — efektywność energetyczna w samorządach, Globenergia, Kraków. Kalisińska E., Górecki J., Lanocha N., Okońska A. i in. (2014), Total and methylmercury in soft tissues of white-tailed eagle (Haliaeetus albicilla) and osprey (Pandion haliaetus) collected in Poland, „Ambio”, 43, 858-870. Kardas A.E., Markowicz K.M., Stelmaszczyk К., Karasiński G. i in. (2010), Saharan aerosol sensed over Warsaw by backscatter depolarization lidar, „Optica Applicata”, 40,219-237. Karwat В., Machnik R., Niedźwiedzki J., Nogaj M. (2018), Możliwości ograniczenia emisji pyłów ze spalania węgla kamiennego i biomasy w gospodarstwach domowych, „Przemysł Chemiczny”, 97(9), 1480-1482. Kastner-Klein P., Berkowicz R., Britter R. (2004), The influence ofstreet architecture onflow and dispersion in street canyons, „Meteorology and Atmospheric Physics”, 87, 121-131. Kelly F.J., Fussell J.C. (2015), Air pollution and public health: emerging hazards and improved understanding ofrisk, „Environmental Geochemistry and Health”, 37,631-649. Ketris M.P., Yudovich Ya.E. (2009), Estimations of Clarkes for Carbonaceous biolithes: World averages for trace element contents in black shales and coals, „International Journal of Coal Geology”, 78, 135-148. Kim B.R. (2011), VOC Emissions from Automotive Painting and Their Control — a Review, „Environmental Engineering Research”, 16(1), 1-9. Kleczkowska B., Kleczkowski P. (2013),
Ochrona środowiska z analizą jakości powietrza w Krakowie, Wydawnictwa AGH, Kraków. Kleeman M.J., Schauer J.J., Cass G.R. (1999), Size and Composition Distribution of Fine Particulate Matter Emitted from Wood Burning, Meat Charbroiling, and Cigarettes, „Environmental Science and Technology”, 33, 3516-3523. Klimont Z., Kupiainen К., Heyes C., Purohit P. (2017), Global anthropogenic emissions ofparticulate matter includingblack carbon, „Atmospheric Chemitry and Physics”, 17, 8681-8723. KOBIZE — Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami (2018а), Wskaźniki średniego narażenia na pył PM2,5 dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców i aglomeracji oraz krajowy wskaźnik średniego narażenia w 2017 roku, Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, http://www.kobize.pl [14.05.2019]. KOBIZE (2018b), Wskaźniki emisyjności C02, S02, NOx, CO i pyłu całkowitego dla energii elektrycznej, Warszawa, https://www.kobize.pl/uploads/materialy/materialy_do_pobrania/ wskazniki_emisyjnosci/180108_wskazniki_spalaniena_mwh.pdf [28.06.2019]. KOBIZE (2019a), Krajowy bilans emisji S02, NOx, CO, NH3, NMLZO, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 2015 — 2017, IOŚ - PIB, Warszawa, http://www.kobize.pl/uploads/ materiały/materialydopobrania/kraj o wain wentaryzacj aemisj i/B ilans emisj i_ za 2017.pdf [30.05.2019]. 366
Literatura KOBIZE (2019b), Poland’s Informative Inventory Report 2019, IOŚ PIВ, Warszawa, http:// www.kobize.pl/uploads/materialy/materialy_do_pobrania/krajowa_inwentaryzacja_ emisji/IIR_2019_Poland.pdf [31.05.2019]. Kolarova V., Anderson J.E., Hardinghaus M. (2018), Indirect C02 emissions of electric vehicles: Insights from real-world vehicle use, Proceedings of 7th Transport Research Arena TRA 2018, Vienna. Kot К., Kosik-Bogacka D., Łanocha-Arendarczyk N., Ciosek Ż. (2016), Wpływ związków rtęci na organizm człowieka, „Farmacja Współczesna”, 9, 210—216. Konovalov I.B., Beekmann M., Kuznetsova I.N., Yurova A. і in. (2011), Atmospheric impacts of the 2010 Russian wildfires: integrating modelling and measurements of an extreme air pollution episode in the Moscow region, „Atmospheric Chemistry and Physics”, 11, 10031-10056. Kordylewski W. (red.) (2008), Spalanie i paliwa, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław. Kowalewicz A. (2000), Podstawy procesów spalania, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa. Kowalewski A, Mordasewicz J., Osiatyński J., Regulski J. i in. (2012), Raport o ekonomicznych stratach i społecznych kosztach niekontrolowanej urbanizacji w Polsce, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa. Kożuchowski K. (1998), Atmosfera, klimat, ekoklimat, PWN, Warszawa. Krzyżanowski M, Cohen A. (2008), Update of WHO air quality guidelines, „Air Quality, Atmosphere and Health”, 1,7-13. Krzyżanowski M., Seraka W., Skotak K., Wojtyniak B. (2014a), Zgony i hospitalizacje z powodu zatrucia tlenkiem węgla w Polsce, „BiTP” 33(1), 75-82.
Krzyżanowski M., Apte J.S., Bonjour S.P., Brauer M. i in. (2014b Air Pollution in the Megacities, „Current Environmental Health Reports”, 1,185-191. Kubiak M.S. (2013), Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) ich występowanie w środowisku i w żywności, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, 94(1), 31-36. Kubica K. (2003), Rozdz. 7., Zanieczyszczenia środowiska powodowane termicznym przetwarzaniem paliw i biomasy, rozdz. 8., Przemiany termochemiczne węgla i biomasy, w: Termochemiczne Przetwórstwo Węgla i Biomasy, IChPW i IGSMiE PAN, ZabrzeKraków. Kubica K., Kubica R., Przybysławski A. (2006), Efekty ekologiczne wdrażania programu redukcji niskiej emisji (PONE), na przykładzie miasta Tychy, V Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Ochrona Powietrza w Teorii i Praktyce”, Zakopane. Kubica K., Paradiž В., Dilara P. (2007), Small combustion installations: Techniques, emissions and measures for emission reduction՛, Scientific Reports of the IES JRC, EUR 23214 EN, ISBN 978-92-79-08203-0. http://publications.jrc.ec.europa.eu/ 1.06.2019. Kubica К. (2010), Poradnik - efektywne i przyjazne środowisku źródła ciepła — ograniczenie niskiej emisji, Katowice. http://www.czestochowa.energiaisrodowisko.pl/[ 1.06.2019]. 367
Literatura Kubica К. (2013), Spalanie mułów węglowych w źródłach małej mocy poważnym zagrożeniem dla zdrowia ludzi i środowiska, „Ekologia” (1), 13—14. Kubica K., Kubica R. (2017), Założenia bazy danych wskaźników emisji dla kalkulatora emisji zanieczyszczeń z urządzeń grzewczych na paliwa stałe, opracowanie wykonane na zlecenie Instytutu Ekonomii Środowiska, Kraków. Kumar R, Goela A. (2016), Concentration dynamics of coarse andfine particulate matter at and around signalised traffic intersections, „Environmental Science: Processes and Impacts”, 18, 1220-1235. Kurus K., Białecka В. (2015), Możliwości i ograniczenia redukcji ładunku rtęci na etapie produkcji węgla kamiennego w Polsce, w: „Systemy wspomagania w inżynierii produkcji —jakość i bezpieczeństwo”, z. 3(12), 90-98. Leskys A. M. (2010), Establishing Graffiti Emissions as a Nonpoint Source Sector, https:// www3 .epa.gov/ttn/chief/conference/ei 19/session7/leskys.pdf [21.02.2019]. Le Quéré C., Moriarty R., Andrew R.M., Canadell J.G. і in. (2015), Global Carbon Budget 2015, „Earth System Science Data”, 7, 349-396. LIFE GySTRA(2019), program badawczy UE, https://www.lifegystra.eu/en/ [5.06.2019]. Long W., Tate R. В., Neuman М., Manfreda J. i in. (1998), Respiratory Symptoms in a Susceptible Population Due to Burning ofAgricultural Residue, „American College of Chest Physicians”, 113, 351-357. Lovei M. (1998), Phasing Out Lead From Gasoline, World Bank Technical Paper 397, World Bank, Washington D.C. Makles Z., Świątkowski A., Grzybowska S. (2001), Niebezpieczne dioksyny, Wydawnictwo Arkady, Warszawa. Makowska D., Bytnar
K„ Dziok T, Rozwadowska T. (2014), Wpływ procesu wzbogacania na zawartość niektórych metali ciężkich w polskich węglach kamiennych, „Przemysł Chemiczny”, 93(12), 2048-2053. Makowska D., Strugała A., Wierońska F„ Włodek A. (2016), Investigations ofthe effectiveness of lead disposal from hard coal through the cleaning process, SEED 2016, E3S Web of Conferences 10, 00117. Manecki A. (2015), Alfabet wspomnień - o ludziach nauki i wydarzeniach lat minionych, Wydawnictwo Mineralpress, Kraków. Markandya A., Wilkinson P. (2007), Electricity generation and health, „Lancet”, 370, 979-990. Markiewicz M. T. (2004), Podstawy modelowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa. Mazur J. (2017), Likwidacja niskiej emisji i modernizacja ciepłownictwa w kontekście wymagań dyrektywy MCP, Instytut Ekonomii Środowiska, Kraków. Mazur M. (2004), Systemy ochrony powietrza, AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo — dydaktyczne, Kraków. 368
Literatura Mazurek H., Badyda A. (red.) (2018), Smog: konsekwencje zdrowotne zanieczyszczeń powietrza, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa. Merkisz J. (1998), Ekologiczne problemy silników spalinowych, tom 1, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań. Merkisz J. (1999), Ekologiczne problemy silników spalinowych, tom 2, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań. Merkisz J., Piekarski W., Słowik T. (2005), Motoryzacyjne zanieczyszczenia środowiska, Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Lublinie, Lublin. Merkisz J. (2009), Pielecha J., Radzimirski S. (2009), Pragmatyczne podstawy ochrony powietrza atmosferycznego w transporcie drogowym, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań. Merkisz J., Fuć P., Lijewski P. (2016), Fizykochemiczne aspekty budowy i eksploatacjifiltrów cząstek stałych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań. Merkisz J. (2011), Badania emisji pojazdów w rzeczywistych warunkach ruchu, „Combustion engines”, 146(3), 3-15. Merkisz I, Weymann S., Lijewski P. (2016), Emisja szkodliwych związków spalin z ciągników i maszyn rolniczych w rzeczywistej eksploatacji, Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych, Poznań. Meier R., Eeftens M., Phuleria H.C., Ineichen A. i in. (2015), Differences in indoor versus outdoor concentrations of ultrafine particles, PM2.5, PMabsorbance and N02 in Swiss homes, „Journal of Exposure Science and Environmental Epidemiology”, 25(5), 499-505. Meyer W., Seiler T-В., Reininghaus M., Schwarzbauer J. і in. (2013), Limited Waterborne Acute Toxicity ofNative Polycyclic Aromative Compounds from Coals ofDifferent Types Compared to Their
Total Hazard Potential, „Environmental Science and Technology”, 47(20), 11766-11775. Michalik M., Brzeżański M., Wilczyńska-Michalik W., Fisior K. (2016), Characterisation of solid particles emitted from diesel and petrol engines as a contribution to the determination of the origin of carbonaceous particles in urban aerosol, IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 148, 012079. Monks P.S., Archibald A.T., Colette A., Cooper О. і in. (2015), Tropospheric ozone and its precursors from the urban to the global scale from air quality to short-lived climate forcer, Atmospheric Chemistry and Physics”, 15, 8889-8973. Mudakavi J.R. (2016), Principles and Practices ofAir Pollution Control and Analysis, I.K International Publishing House, New Delhi. Mudgal S., Turunen L., Stewart R., Woodfield M. і in. (2009), Preparatory Studies for Eco-design Requirements of EuPs (II) Lot 15 Solidfuel small combustion installations, 2007-2009. https://www.eup-network.de/product-groups/preparatory-studies/completed/ [1.06.2019]. Murray L. J. (red.) (2015), Global, regional, and national comparative risk assessment of 79 behavioural, environmental and occupational, and metabolic risks or clusters of risks in 369
Literatura 188 countries, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden ofDisease Study 2013, „Lancet”, 386(10010), 2287-2323. NAS, National Academies of Sciences, Transportation Research Board (2002), The Congestion Mitigation and Air Quality Improvement Program: Assessing 10 Years of Experience - Special Report 264, The National Academies Press, Washington, DC. Ney R. (red.) (1996), Surowce energetyczne - węgiel kamienny, węgiel brunatny, Wydawnictwo PPGSMiE PAN, Kraków. Nycz R. (2000), Aktualny stan przeróbki węgla kamiennego w Polsce, „Journal of the Polish Mineral Engineering Society - Inżynieria Mineralna”, lipiec-grudzień. OJEU ֊ Official Journal of the European Union (2015), Commission Regulation (EU) 2015/1189. Olsson M. (2006), Residential biomass combustion — emissions of organic compounds to air from wood pellets and other new alternatives, rozprawa dokt., Chalmers University Of Technology, Göteborg. Pająk M., Jasik M. (2010), Poziom akumulacji cynku, kadmu i ołowiu w wierzchniej warstwie gleb leśnych w sąsiedztwie huty cynku „ Miasteczko Śląskie ”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego Nr 137, nr 17. Paolinia V., Petracchinia F., Segretoa M., Tomassettia L. i in. (2018), Environmental impact of biogas: A short review of current knowledge, „Journal of Environmental Science and Health”, Part A, 53(10), 899-906. Papayanms A., Amiridis V., Mona L., Tsaknakis G. і in. (2008), Systematic lidar observations of Saharan dust over Europe in the frame of EARLINET (2000-2002), „Journal of Geophysical Research: Atmospheres”, American Geophysical Union,
113(D10), D10204. Parker R. (2005), w: „ The Big Smoke: Fifty years after the 1952 London Smog”, seminarium z dn. 10.12.2002, Centre for History in Public Health London School of Hygiene Tropical Medicine. Parzentny H., Róg L. (2017), Ocena wartości niektórych petrograficznych, fizycznochemicznych i geochemicznych wskaźników jakości węgla w serii paralicznej Górnośląskiego Zagłębia Węglowego oraz próba znalezienia współzależności pomiędzy nimi, „Gospodarka Surowcami Mineralnymi”, 33(1), 51-76. Pehnec G., Jakovljevič I. (2018), Carcinogenic Potency ofAirborne Polycyclic Aromatic Hydrocarbons in Relation to the Particle Fraction Size, „International Journal of Environmental Research and Public Health”, 15(11), 2484. Perera F.P., Li Z., Whyatt R., Hoepner L. і in. (2009), Prenatal Airborne Polycyclic Aromatic Hydrocarbon Exposure and Child IQ at Age 5 Years, „Pediatrics”, 124(2), 195-202. Phalen R.F., Phalen R.N. (2013), Introduction to Air Pollution Science — A Public Health Perspective, Jones Bartlett Learning, Burlington, MA. PKE - Polski Klub Ekologiczny (1981), Huta Aluminium w Skawinie. Fluor -1 co dalej?, wybór materiałów I Forum Dyskusyjnego, PKE - Koło w AGH w Krakowie. 370
Literatura Pope C.A., Burnett R.T., Thun M.J., Calle E.E. i in. (2002), Lung Cancer, Cardiopulmonary Mortality, and Long-term Exposure to Fine Particulate Air Pollution, „Journal of the American Medical Association”, 287(9), 1132-1141. Pope C.A., Ezzati M., Dockery D. W. (2009), Fine-Particulate Air Pollution and Life Expectancy in the United States, „New England Journal of Medicine”, 360, 376-386. Pope C.A., Schwartz J, Ransom M.R. (1992), Daily mortality and PM10 pollution in Utah Valley, „Archives of Environmental Health”, 47, 211-217. Prather M.J., Hsu J., DeLuca M.N., Jackman C.H. і in. (2015), Measuring and modeling the lifetime of nitrous oxide including its variability, „Journal of Geophysical Research. Atmospheres”, 120(11), 5693-5705. Przybytek J. (2015), W Szopienicach dzieci jadły ołów. Lekarka wydała wojnę systemowi, „Dziennik Zachodni”, 8.03.2015. Pyta, S. (2013), Ambient air pollution by mercury species at the urban station in Zabrze, Southern Poland, E3S Web of Conferences, 1, 20007. https://www.e3s-conferences. org/articles/e3sconf/abs/2013/01/e3sconf ichml3 20007/e3sconf ichml3 20007.html [25.05.2019]. Ramachadran G, (2005), Occupational Exposure Asessment for Air Contaminants, Taylor and Francis, Boca Raton. Raaschou-Nielsen O., Andersen Z.J., Beelen R„ Samoli E. і in. (2013), Air pollution and lung cancer incidence in 17 European cohorts: prospective analyses from the European Study ofCohortsfor Air Pollution Effects (ESCAPE), „The Lancet Oncology”, 14(9), 813-822. Roden C.A., Bond T.C., Conway S., Pinel A.B.O. і in. (2009), Laboratory and field
investigations of particulate and carbon monoxide emissions from traditional and improved cookstoves, „Atmospheric Environment”, 43(6), 1170-1181. Roga В., Tomków К. (1971), Chemiczna technologia węgla, Wydawnictwa NaukowoTechniczne, Warszawa. Rogers S.W., Ong S.K., Kjartanson B.H., Golchin J., i in. (2002), Natural Attenuation of Polycyclic Aromatic Hydrocarbon-Contaminated Sites: Review, „Practice Periodical of Hazardous, Toxic, and Radioactive Waste Management”, 6(3), 141-155. Rogula-Kozlowska W., Błaszczak B., Klejnowski K. (2011), Concentrations of PM2,5, PM2,5-10 and PM-related elements at two heights in an urban background area in Zabrze (Poland), „Archives of Environmental Protection”, 37, 31-47. Rogula-Kozlowska W, Klejnowski K„ Rogula-Kopiec P., Mathews В. і in. (2012), A Study on the Seasonal Mass Closure ofAmbient Fine and Coarse Dusts in Zabrze, Poland, „Bulletin of Environmental Contamination and Toxicology”, 88, 722-729. Rovelli S., Cattaneo A., Borghi F., Spinazzè A. і in. (2017), Mass Concentration and SizeDistribution ofAtmospheric Particulate Matter in an Urban Environment, „Aerosol and Air Quality Research”, 17, 1142-1155. Ruan R„ Liu T., Tan H., Yang F. і in. (2019), Effects of APCDs on PM emission: A case study of a 660MW coal-fired unit with ultralow pollutants emission, „Applied Thermal Engineering”, 155, 418-427. 371
Literatura Samar IBRM (2018), Raport - park samochodowy 2017, Polski Rynek Motoryzacyjny. Schwartz J. (2004), Air Pollution and Children’s Health, „Pediatrics”, 113, 1037-1043. Shiau В-S., Lin Y-S. (2009), Wind Tunnel Measurement ofPollution Dispersion in the Built Environment ofArrays of Cubic Elements, „Journal of Coastal and Ocean Engineering”, 17(3), 141-156. Skotak K. (2016), Oddziaływanie pyłu zawieszonego na środowisko, w: Juda-Rezler К., Toczko В. (red.), „Pyły drobne w atmosferze”, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa. Skowron J. (2016), Związki chromu (VI) - w przeliczeniu na Cr(VI), „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy”, 2(88), 15-112. Somma G., Magrini A., Romeo E„ Coppeta L. і in. (2006), Exposure to cement dust and its particle size distribution measured with GRIMM laser dust monitor 1.108, „Giornale italiano di medicina del lavoro ed ergonomia”, 28(3), 125-126. Sobolewski A., Stelmach S., Matuszek К., Hrycko P. i in. (2016), Badania nad innowacyjnym, niskoem isyjпут paliwem bezdymnym —zadania 3 i 5, Sprawozdanie IChPW nr 136/2016. Somek K., Filipowicz M., Rzepka K. (2016), Study of clean combustion ofwood in a stovefireplace with accumulation, „Journal of the Energy Institute”, 90, 613-623. Soulhac L., Perkins R.J., Salizzoni P. (2008), Flow in a Street Canyonfor any External Wind Direction, „Boundary-Layer Meteorology”, 126, 365-388. Spracklen D.V., Heald C.L. (2014), The contribution offungal spores and bacteria to regional and global aerosol number and ice nucléation immersion freezing rates, „Atmospheric Chemistry
and Physics”, 14,9051-9059. Stafoggia M., Zauli-Sajani S., Pey J., Samoli E. і in. (2016), Desert Dust Outbreaks in Southern Europe: Contribution to Daily PM10 Concentrations and Short-Term Associations with Mortality and Hospital Admissions, „Environmental Health Perspectives”, 124(4), 413-419. Stanek W., Kubica R., Plis M„ Bogacz W. і in. (2017), Wielowariantowa analiza eliminowania przestarzałych, niskoefektywnych energetycznie i wysokoemisyjnych źródeł wytwarzania energii użytkowej ze spalania węgla w indywidualnych gospodarstwach domowych, Instytut Ochrony Środowiska ֊ PIB, Warszawa. Stelmach S., Matuszek K. (2018), Niskoemisyjne paliwo węglowe dla ogrzewnictwa komunalnego, „Gaz, Woda i Technika Sanitarna”, (10), 354—358. Szkarowski A. (2014), Spalanie gazów - teoria, praktyka, ekologia, Wydawnictwo WNT, Warszawa. Szlęk A. (2001), Badania procesu spalania paliw stałych w warstwie nieruchomej, Zeszyty Naukowe Politechniki Śiąskiej, seria Energetyka, z 135, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice. Ścibor M. (2019), Are we safe inside? Indoor air quality in relation to outdoor concentration ofPMlO and PM2.5 and to characteristics of homes, „Sustainable Cities and Society,” 48, 101537. 372
Literatura Śleszyński J. (2000), Ekonomiczne problemy ochrony środowiska, Aries, Warszawa. Śleszyński P. (2014), Dostępność czasowa i jej zastosowania, „Przegląd Geograficzny”, 86(2), 171-215. Taubman J. (2013), Węgiel i alternatywne źródła energii — prognozy na przyszłość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Tchounwou P.B., Yedjou C.G., Patiolla A.K., Sutton D.J. (2012), Heavy Metals Toxicity and the Environment, w: Luch A. (red.), Molecular, Clinical and Environmental Toxicology Volume 3: Environmental Toxicology, Springer, Basel. Thaker R, Gokhale S. (2015), The impact oftrafßc-flowpatterns on air quality in urban street canyons, „Environmental Pollution Part A”, 208, 161-169. Tiwary A., Colls J. (2010), Air Pollution — Measuring, modelling and mitigation, Routledge, Abindgon. Tomeczek J. (1992), Spalanie węgla, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice. Trenberth K.E., Smith L. (2005), The Mass of the Atmosphere: A Constraint on Global Analyses, „Journal of Climate”, 18, 864-875. Trenberth K.E., Fasullo J.T., Kiehl J. (2009), Earth ’s Global Energy Budget, „Bulletin of the American Meteorological Society”, 90(3), 311-323. UE RK - Rozporządzenie Komisji (WE) (2015) Nr 1881/2006 z dn. 19.12.2006 z późniejszymi zmianami ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ TXT/PDF/?uri=CELEX:02006Rl881 -20150731 from=EN [ 13.01.2019]. UNEP (2016), Global Assessment of Sand and Dust Storms, United Nations Environment Programme, Nairobi. Umski Ł., Górecki J„ Macherzyóski M., Dziok T. i in.
(2015), The ability of Polish coals to release mercury in the process ofthermal treatment, „Fuel Processing Technology”, 140, 12-20. USCB - U.S. Census Bureau (2000), https://www.census.gov/data/tables/time-series/dec/ coh-fuels.html U.S. EIA (2018a), International Energy Outlook 2018, U.S. Energy Information Administration. U.S. EIA (2018b), Carbon Dioxide Emissions Coefficients, https://www.eia.gov/environment/ emissions/co2 voi mass php [06.02.2019]. Vallero D.A. (2006), Paradigms Lost: Learning from Environmental Mistakes, Mishaps and Misdeeds, Elsevier, Oxford. Vallero D.A. (2014), Fundamentals of air pollution, Academic Press, London. Viana M., Querol X., Alastuey A., Cuevas E. і in. (2002), Influence ofAfrican dust on the levels ofatmospheric particulates in the Canary Islands air quality network, „Atmospheric Environment”, 36, 5861-5875.
Literatura Viana M., Kuhlbusch T.AJ., Querol X., Alastuey А. і in. (2008), Source apportionment of particulate matter in Europe: A review ofmethods and results, „Journal Aerosol Science”, 39, 827-849. Viana M., Hammingh R, Colette A., Querol X. і in. (2014), Impact of maritime transport emissions on coastal air quality in Europe, „Atmospheric Environment”, 90, 96-105. Wang G„ Ma Z„ Deng J., Li Z. і in. (2019), Characteristics ofparticulate matter from four coal—fired power plants with low—low temperature electrostatic precipitator in China, „Science of the Total Environment”, 662, 455-461. Wang X.Y., Wang K.C. (2014), Estimation of atmospheric mixing layer height from radiosonde data, „Atmospheric Measurement Techniques”, 7, 1701-1709. Weber C.J, Geiger S„ Falusi S., Roth M. (2014), Material Review ofLi Ion Battery Separators, AIP Conference Proceedings 1597, 66-81. Węgiel M., Chrząszcz R„ Maślanka A., Grochowalski A. (2018), Seasonal variations of PCDD/Fs congeners in air, soil and eggsfrom a Polish small-scalefarm, „Chemosphere”, 199, 89-97. Wichliński M„ Kobyłecki R„ Bis Z. (2011), Emisja rtęci podczas termicznej obróbki paliw, „Polityka Energetyczna”, 14(2), 191-202. Wielgosiński G„ Zarzycki R. (2018), Technologie i procesy ochrony powietrza, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa. Wierońska F„ Burmistrz R, Strugała A., Makowska D. i in. (2018), Effect of Using Coke Dust as a Sorbentfor Removing Mercuryfrom Flue Gases on the Contents ofSelected Ecotoxic Elements in Fly Ash, „Energy and Fuels”, 32, 5693-5700. Wiik R. (2001), Podstawy niskoemisyjnego spalania, Wydawnictwo
Gnome, Katowice. WHO - World Health Organisation (2000), Air Quality Guidelines for Europe, Second Edition, WHO, Regional Office for Europe, Copenhagen. WHO (2005), Air Quality Guidelines, Global Update 2005, Copenhagen. WHO (2006), Health risks ofparticulate matterfrom long-range transboundary air pollution, European Centre for Environment and Health, Bonn. WHO (2013), Health effects ofparticulate matter — Policy implications for countries in eastern Europe, Caucasus and central Asia, Regional Office for Europe, Copenhagen. WHO (2015), Economic cost ofthe health impact ofair pollution in Europe, Regional Office for Europe, Copenhagen. WHO (2016), Ambient air pollution: A global assessment ofexposure and burden ofdisease, Genewa, https://www.who.int/phe/publications/air-pollution-global-assessment/en/ [13.05.2019]. WHO (2018), Global Health Observatory data repository, http://apps.who.int/gho/data/node. main.BODAMBIENTAIRDTHS?lang=en [22.08.2019]. World Energy Council (2016), World Energy Resources — Bioenergy 2016, https:// www.worldenergy.org/wp-content/uploads/2016/10/World-Energy-Resources-Fullreport-2016.10.03.pdf [30.01.2018]. 374
Literatura Yassin M. F. (2009), Numerical Study ofFlow and Gas Diffusion in the Near-Wake behind an Isolated Building, „Advances in Atmospheric Sciences”, 26(6), 1241 ֊1252. Zaborowski M., Walczak E. (red.) (2018), Efektywność energetyczna w Polsce - przegląd 2017, Instytut Ekonomii Środowiska, Kraków. Zhang X., Zhao L., Tong D.Q., Wu G. і in. (2016), A Systematic Review of Global Desert Dust and Associated Human Health Effects, „Atmosphere”, 7, 158. Zheng M., Cass G.R., Ke L., Wang F. (2007), Source apportionment of dailyfine particulate matter at Jefferson Street, Atlanta, GA, during summer and winter, „Journal of the Air and Waste Management Association”, 57(2), 228-242. Żeliński J., Matuszek К., Hrycko P., Sobolewski A. і in. (2018a), Niskoemisyjne paliwo sposobem na smog (część II), „Przegląd Komunalny”, (3), 61-63. Żeliński J., Matuszek K., Hrycko P., Sobolewski A. i in. (2018b), Efektywny sposób na zredukowanie smogu, „Przegląd Komunalny”, (4), 69-72. https://www.edmunds.com/about/press/leaf-blowers-emissions-dirtier-than-highperfoimance-pick-up-trucks-says-edmunds-insidelinecom.html http://www.dec.ny.gov/chemical/109428.html
Skorowidz 2,3,7,8-TCDD 171,213 ACGIH 181,190,242-3 adiabatyczny gradient temperatury 39-44 agregacja cząstek 94, 126, 157,218 aerozol 187, 28,47-8, 90, 114, 116, 122, 178, 189, 204-5,216-7 - biologiczny 67, 72-3, 355 - oceaniczny 66-7,192 akroleina 185-6, 97, 114-5 amoniak 183, 29, 116-7,128-9, 181-2, 300,315 arsen 220-1, 80, 152,175, 216, 257,278, 303, 309 atmosfera 27-34, 37, 72-3, 123-6, 128 - stabilna i niestabilna 41-46 ATSDR 253 azbest 117, 122, 256 azotany 116, 123, 128-9, 172, 198, 201-2 badanie epidemiologiczne 222, 225-8, 231-3,258, 264 badania in vitro 228-30,210 badania in vivo 229-30 ВаР 210, 206, 278-84 benzen 205, 75,175-6, 257, 272,278, 287, 303,312 benzo(a)piren 210, 140, 146, 160, 175, 206-9,257, 278-86,292-4, 312-3 bilans emisji w Polsce 300-1 376 bilans energii Ziemi 32-5 bioaerozol 72-3 biogaz 76-7 biomasa 82-4, 81, 97, 104, 142,160, 326 biopaliwa 63, 82-3, 98, 103, 337 black carbon (ВС) 95, 292 błękitny węgiel 163-7 cenosfera 95 CFC 186-7 chlorofluorowęglowodory 186-7 chodnik atysmogowy 357 chrom 220-1, 80, 152, 215-6,299-300 ciepło spalania 84 criteria pollutants 175 cykl życia źródeł energii 100 cynk 221, 80, 115,152, 215-6, 324 czas trwania substancji 177-8,189, 209, 258 części lotne węgla 91-2,94-6 ֊ biomasy 97-8 Czyste Powietrze 335-6, 289 DALY 266 dawka 240-1,233 ֊ ostra i przewlekła 246 — dawka i skutek 247-9, 228, 242, 251-2, 263, 267,312 - zdeponowana 242, 245-6 depozycja 66
Skorowidz dioksyny 211,93-4, 117-8,168-73,211-4, 258,284-5,299,310, 345 dodatki poprawiające spalanie 171-3 dolina Mozy 17 Donora 17 dopuszczalna emisja 106-7, 142 dopuszczalne stężenie 255-7,303 dotacje 335, 348,350-1 DPF 106-7, 110-1,338 drzewa 357 dym, zadymienie 15-6,45, 61, 107, 187, 220 dwutlenek azotu 29, 67, 123-5, 175, 182-3, 278,288,290 dwutlenek siarki 181, 29, 67, 115, 175, 278,290, 307 dwutlenek tytanu 344,357 dwutlenek węgla 180,27-9,65,69,85 dyfuzja 88-90,92,237 działanie ostre i przewlekłe 252-3,272, 278,312 dziura ozonowa 20,186-7 EEA 261-2, 295, 301,323 efekt cieplarniany 28, 33-4, 65, 69, 72-3 efekty ostre i przewlekłe 232,246 efektywność osadzania 242-5 Ekoprojekt 142-3,149-51,325,351-2 ekspozycja 233-4 ekspozycja prenatalna 219,259 ekwiwalent toksyczności 213,170, 172-3, 283 elektrofiltr 334, 328 elektromobilność ustawa 328, 339-40 elektryczne pojazdy 107-8 emisja - pyłów 88, 97-8,105,137, 142, 151, 344 ֊ sezonowa kotła 143 - w przeliczeniu na PKB 296-8 emisje ֊ przemysłowe 114-8,302,306-310 - z energetyki 102-4,302,306-310 ֊ z ogrzewania indywidualnego 143-51, 165-73,302, 306-310 - z rolnictwa 119, 302, 306-310 - z transportu 105-13,302,306-310 energetyka 102-4, 151, 156, 158-9, 172, 327-8, 336-7 EPA 26 epidemiologia 225 Euro normy 107-13 filtr cząstek stałych (DPF) 106-7, 110-1, 338 filtr elektrostatyczny 334, 328, 355-6 filtr HEPA 355-6 flotokoncentrat 155, 159-61, 163, 166 formaldehyd 185, 123, 176 frakcje pyłu 189-91, 129-30, 175, 199 fUrany 211-2 gaz ziemny 76, 85-6, 104, 150-1 gęstość cząstek 129 gęstość cząstki 196, 199 GIOŚ 274-8,284-5 globalne
ocieplenie 28, 33-4, 65, 69, 72-3 Główny Inspektorat Ochrony Środowiska 274-8,284-5 gradient 39-46 HRAPIE 263 huta aluminium Skawina 21-2 huta ołowiu Szopienice 21 IARC 207-10 ICHPW 138, 140, 144, 164, 166 identyfikacja źródeł zanieczyszczeń 62, 300, 304,315 imisja 27 in vitro 229 in vivo 230 inwersja 42, 44-5, 47-9 jakość węgla 81, 152-60 377
Skorowidz kadm 220, 175, 216, 257, 278 kanały przewietrzania 59 katalizator spalin 87, 105-6, 110, 113 klasa 5 kotłów 142, 150, 352 koagulacja 127, 94, 129 KOBIZE 292, 300-5 kocioł 135, 141-2 - retortowy 140-1 - zasypowy 136-8 kohorta 258 koks 92-3, 86, 114,132 koksik 95 kominek 136,349-52 kondensacja 126-9, 96, 124, 192, 201 konkluzje BAT 327-8, 157, 336, 343 konwekcja 31, 34-5, 37, 50, 90, 135-6 koszt całkowity przeciętny 319-20, 324-5, 328 koszt krańcowy 320-2, 334 koszty walki ze smogiem 325-9 kryzysy smogowe 13, 17-8 ksenobiotyk 230, 240 kwaśne opady 123-4, 324 LCA 100 liczba cząstek 25, 108,177, 187, 191-3, 197,221 LOAEL 248, 252-3 lotne związki organiczne 176, 99, 115-7, 119,136, 168,293 LRTAP 293, 301, 304-5 LZO 176, 77, 115, 126, 147, 168-9 macerai 79 makrofag 238-9,181, 229, 238 masa cząstki 192-3,199,230, 245 maseczki antysmogowe 353-4 mechanizmy obronne organizmu 236-9 metale ciężkie 214-21, 80,99, 152, 155-6, 178, 203,297-8, 303 metan 184-5, 29, 75-6, 88, 119 mgła 187, 13, 17,47, 127 miara zagrożenia zdrowia 312-9 miejska wyspa ciepła 52-3 378 modelowanie 59-63, 190, 276,294 model gaussowski 60-1 MRL 253-4, 181,185,205 muł węglowy 153, 157-62, 167 najwyższe dopuszczalne stężenie 255-7 nanocząstki 118,189,192,239 narażenie w miastach 276, 279, 285-8 narażenie w województwach 289 NDS 255 nikiel 221, 80, 175, 257, 278 niska emisja 134-5 NMHC 176 NMLZO 119, 176,293,303 NOAEL 247-9, 252-3 normy - eksploatacyjne pojazdów 105-7 - homologacyjne pojazdów 107, 109-12, 327-8 - jakości kotłów 142-6, 164 - jakości paliw 153, 157-8, 160-2, 329 - jakości powietrza
175,233,251-2, 254-5, 257 - WHO (wytyczne) 257 ֊ zanieczyszczeń na stanowiskach pracy 255 nukleacja 126-8 ocena cyklu życia 100 oczyszczacze powietrza 355-6 odchylenie standardowe 66 oddychanie 180,234-5,237,353 odpady 119,122,168-9,310 - z produkcji węgla 101-2,157-9,161 olej przepracowany 171 ołów 218-9, 73, 80, 156, 175,215-6, 257, 260, 303, 309 opadanie 67, 70, 73, 181, 189,194, 197, 217 opłaty za korzystanie ze środowiska 157, 344-5 osadzanie 191,193, 197-8, 243-5, 250, 260 osiadanie 27,46,48, 66, 70, 183
Skorowidz ozon ֊ troposferyczny 124-6,183-4,237, 256-7,260,263,267-8,287 - stratosferyczny 186 Państwowy Monitoring Środowiska 274 park samochodowy 109-13, 327, 341 PCB 211-3,93,117-18, 170,258 PCDD/PCDF 211-3,93,168-9,172,258 pestycydy 119,121,176,212 pęcherzyk płucny 183-4,190-1,235, 238-9,243 piec 135-6,114 pionowa struktura atmosfery 30-2 piroliza 82,91-4,136-7,205 PMŚ 274, 283 POCHP 269-70, 264 podtlenek azotu 182, 29, 93 pojazdy elektryczne 107-8,328,339-41 pojazdy rolnicze i poza-drogowe 108, 119, 346 polichlorowane bifenyle 211-3, 93,117-8, 170, 172,258 pomiary zdalne spalin 109-10,113 POP 176 popiół ze spalania 94-6, 102, 137 popiół w węglu 79-81,152, 158, 162 powierzchnia cząstki 191-3,230,245 poziom alarmowania 347 pozostałość koksowa 90, 92, 95, 97 pożary 67-9, 118,170, 205, 211 prekursor reakcji 64,94,126,129,182, 184 prędkość końcowa cząstki 194-7,199 prędkość wiatru 35, 46, 50-2, 54-5 prenatalne zagrożenie zdrowia 259-60 produkty spalania 85-90,92-5 protokół z Montrealu 20, 187 przechwytywanie cząstek 197-9, 355 przedwczesny zgon 261-2,264, 266 przedział ufności 66 przeliczanie jednostek 26 przepływ laminamy 193-4,242 przewlekła obturacyjna choroba płuc 269-70,264 pył - całkowity 189, 19, 145 - frakcja piersiowa 190,243 ֊ frakcja wdychana 190 - organiczny 129 - pierwotny 64, 67-8,129, 201, 313 - pustynny 67, 69-72 - resuspensja 70, 201 - rozkład liczby 191-3 - rozkład masowy 191-3 - rozmiary 189-93 - skład chemiczny 201-2 ֊֊ szkodliwość 221,227,237-9,262-71 - unoszenie z dróg 119-20 - wtórny 126-30 - zawieszony 187,191,193,198 pył PM10, PM2,5, PM1, PM0,1 189
rak płuca 270, 256, 264, 267,269, 281-2 rakotwórczość benzo(a)pirenu i WWA 207-10,281-4 rakotwórczość pyłu 221 reakcja egzotermiczna 84 reakcja spalania 85-8 reakcja stechiometryczna 87-8 resuspensja 70, 201 RfC, RfD 252-4,312 rodniki 86, 89, 93, 124-5, 127, 184 ropa naftowa 77-9,102 rozkład - liczby cząstek pyłu 191-3 - masy cząstek pyłu 191-3 ֊ powierzchni cząstek pyłu 192-3 - substancji 177, 183-4 rozmiar ziarna węgla 153, 162 rozmiary drobin pyłu 189-93 rozporządzenie jakość paliw 161-2 rozporządzenie wymagania dla kotłów 142 równanie stechiometryczne 87 rtęć 216-9, 152, 154, 257, 284, 310 379
Skorowidz ruchy Browna 196-7 ryzyko ֊ skumulowane 256 - względne 250-1 sadza 94-5, 105, 292 samochody elektryczne 107-8, 328, 339-41 sedymentacja 187,193-4,198,355 separacj a frakcj i 199-200 siarczany 124,127-9,201-2 siarka w węglu 79, 93 siarkowodór 181 skład atmosfeiy 27-9 składniki mineralne węgła 79-80 smog 13,64-5 spalanie 84-8 - biopaliw 97-8 - odpadów 94,99-100,168-71,301 - paliw ciekłych 89-91 - paliw gazowych 88-9 - paliw stałych 91-9 - stechiometryczne 86-7 ֊ węgla 91-6 - zużytego oleju 171 silnik benzynowy 105 silnik Diesla 105 silnik ZI 105 silnik ZS 105 składowanie węgla 101-2 składowiska odpadów 119 skuteczność osadzania cząstek 243-4 sortymenty węgla 153,156-60 stacje pomiarowe GIOŚ 274-6 standardy emisyjne 327, 332, 344, 346 stany atmosfery 41-6 stężenie 25-6 - referencyjne 252 Stokes’a liczba 198 Stokes’awzór 194, 196 strategia walki ze smogiem 143,166, 311-5, 329-43 stratosfera 31-2 straty z powodu smogu 208, 322-4 380 strefy czystego transportu 107, 338-40 średnia zanieczyszczeń ważona populacją 273 średnica aerodynamiczna 199 średnie wartości zanieczyszczeń w Polsce 278-80 TEQ 213, 173,283 termomodemizacja 333-4,326, 328 tlenek azotu 182 tlenek węgla 76, 86, 93, 105, 148, 175, 179-80, 240, 257 tlenki azotu 67,175, 182, 307 Toxic Equivalency 213 Toxicity Equivalent Factor 213 transport 105-14, 201, 304, 318, 327-8, 337-43 trójtlenek siarki 181 trwałe zanieczyszczenia organiczne 176 TSP 189 turbulencja 32, 35, 53-4, 57,194, 242 typy węgla 153 TZO 176 U.C.A.P.H.E.L. 236 uchwały antysmogowe 351-3 uderzanie cząstek 197,244 układ oddechowy 190, 199,235-9,
242-5, 353 umieralność z powodu smogu 226-7, 261-9 usuwanie substancji z powietrza 73, 174, 189, 198 usuwanie substancji z organizmu 229,235, 238-40 warstwa graniczna 32, 35-7, 54 warstwa mieszania 37,46, 53 warstwy atmosfery 30-2 wartość opałowa 76, 81, 84-5, 152-3, 162 warunki normalne 26 warunki standardowe 26 wentylacja minutowa 235, 237, 244, 353
Skorowidz węgiel 74 ֊ kamienny 78-9, 81, 86, 154, 160 ֊ brunatny 78-9,152,160, 353 - wzbogacony 154-7 węglowodory 75-8, 84-91, 93-5, 105-8 WHO 264 Wielki Smog Londyński 18,47,223-4 wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne 205-9,93-4,114, 136,176 wieża antysmogowa 357 wilgotność powietrza 28,41-2,235 wnioskowanie epidemiologiczne 227-8 wojewódzkie uchwały antysmogowe 351-3 wskaźnik zachorowalności 226 wskaźniki emisji z małych kotłów 145-51 współczynnik nadmiaru powietrza λ 87-8, 105-7,144 współczynnik stechiometryczny 88 współczynniki bezpieczeństwa 233, 252-3 wyniesienie smugi gazów odlotowych 61-2 wyspa ciepła 52-3 wytyczne WHO 256-7 WWA 205-9, 93-4,114, 136, 176, 283-4, 292,306 wywiewanie cząstek 70, 201 zagłębie Ruhry - kryzys smogowy 19 zagrożenie dzieci 21,242,258-61 zagrożenie na stanowisku pracy 254 zagrożenie zdrowia 255, 316, 343 zależność dawka - skutek 247-50 zanieczyszczenie energią 178 zanieczyszczenia powietrza definicje 64 zanieczyszczenia pierwotne 64,129 zanieczyszczenia wtórne 64,123-6 zawartość w węglu - metali ciężkich 80,154-6 - pierwiastków 79 - popiołu 81, 152,155, 162 ֊ siarki 81, 93, 152,154-5, 162 - wilgoci 81, 152,162 zjawisko inwersji 42,44-5,47-9 zgazowanie węgla 92, 137 ZI, zapłon iskrowy 105 ZS, zapłon samoczynny 105 zmiana prędkości wiatru z wysokością 50-2 zużycie energii 103-4 źródła energii 82, 103-4, 337 żelazo 212,215,221
|
| adam_txt |
Spis treści Wstęp . 11 1. Krótka historia smogu . 13 1.1. Smog na świecie . 1.2. Smog w Polsce . 13 20 2. Powietrze i jego przepływy . 25 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. Miary ilości substancji w powietrzu . Naturalne powietrze, czyli czym powinniśmy oddychać . Pionowa struktura atmosfery . Bilans energii Ziemi. Planetarna warstwa graniczna i warstwa mieszania . Ruchy powietrza w skali globalnej . Pionowe ruchy powietrza . 2.7.1. Adiabatyczny gradient termiczny . 2.7.2. Atmosfera stabilna i niestabilna . 2.7.3. Stany
atmosfery i rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń . 2.7.4. Charakterystyka inwersji . 2.8. Poziome ruchy powietrza . 2.9. Cyrkulacja powietrza w skali lokalnej . 2.9.1. Wpływ topografii terenu na cyrkulację powietrza. 2.9.2. Przepływ powietrza w przestrzeniach zabudowanych . 2.10. Modelowanie propagacji zanieczyszczeń . 2.11. Identyfikacja źródeł zanieczyszczeń . 25 27 30 32 35 37 39 39 41 44 47 50 51 51 51 59 62 3. Jak powstaje smog? . 64 3.1. Źródła naturalne . 3.1.1. Podział i charakterystyka źródeł naturalnych . 66 66 5
Spis treści 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.1.2. Wywiewanie z gleb . 3.1.3. Bioaerozole . 3.1.4. Stan równowagi . Spalanie paliw. 3.2.1. Węgiel i węglowodory . 3.2.2. Gaz ziemny. 3.2.3. Paliwa płynne . 3.2.4. Stałe paliwa kopalne . 3.2.5. Biomasa . 3.2.6. Podstawy procesu spalania . 3.2.7. Spalanie paliw gazowychi ciekłych . 3.2.8. Spalanie węgla . 3.2.9. Spalanie biomasy. 3.2.10. Spalanie odpadów . 3.2.11. Ocena
cyklu życia źródełenergii . 3.2.12. Energia energii nierówna . 3.2.13. Transport drogowy. 3.2.13.1. Technologie i normy . 3.2.13.2. Charakterystyka parku samochodowego . 3.2.14. Transport morski . Inne antropogeniczne źródła zanieczyszczeń . 3.3.1. Źródła przemysłowe . 3.3.2. Źródła poza przemysłem. Zanieczyszczenia wtórne . 3.4.1. Kwaśne opady . 3.4.2. Powstawanie ozonu troposferycznego . 3.4.3. Powstawanie pyłów wtórnych . Wzór Ehrlicha . 70 72 73 74 74 76 77 78 82 84 88 91 97 99 100 102 105 105 109 113 114 114 119 123 123 124 126 130 4. Polska specjalność - kocioł węglowy
. 132 4.1. Rozproszona zabudowa . 4.2. Kotły i piece . 4.3. Organizacja procesu spalania paliwa stałego . 4.3.1. Kocioł zasypowy . 4.3.2. Spalanie od góry . 4.3.3. Kocioł retortowy . 4.3.4. Klasy kotłów. 4.4. Jak bardzo truje kopciuch? . 4.5. Jakość węgla . 4.5.1. Ocena jakości . 4.5.2. Wzbogacanie węgla . 4.5.3. Odpady z produkcji węgla . 4.5.4. Rozporządzenie w sprawie jakości paliw stałych . 4.6. Koks i błękitny węgiel
. 4.6.1. Koks . 132 134 136 136 137 140 141 143 152 152 154 157 160 163 163 6
Spis treści 4.6.2. Błękitny węgiel . 4.6.3. Roszków - studium przypadku . 4.7. Odpady w palenisku. 4.8. Alarm - dodatki poprawiającespalanie. 5. Charakterystyka zanieczyszczeń powietrza 163 166 168 171 . 174 5.1. Rodzaje i grupy zanieczyszczeń. 5.2. Czas trwania substancji . 5.3. Zanieczyszczenia gazowe . 5.3.1. Tlenki węgla . 5.3.2. Tlenki siarki . 5.3.3. Związki azotu . 5.3.4. Ozon troposferyczny . 5.3.5. Węglowodory i ich pochodne . 5.3.6. Chlorofluorowęglowodory i ozon stratosferyczny . 5.4. Aerozole i pyły zawieszone
. 5.4.1. Rozmiary drobin pyłu . 5.4.2. Ruchy cząstek w powietrzu . 5.4.2.1. Sedymentacja . 5.4.2.2. Ruchy Browna . 5.4.2.3. Uderzanie i przechwytywanie . 5.4.2.4. Średnica aerodynamiczna. 5.4.2.5. Wywiewanie cząstek . 5.4.3. Skład chemiczny pyłu . 5.4.4. Szczególnie szkodliwe składniki aerozoli . 5.4.4.1. Benzen . 5.4.4.2. Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) . 5.4.4.3. Benzo(a)piren . 5.4.4.4. Dioksyny . 5.4.4.5. Metale ciężkie . 5.4.5. Rakotwórczość pyłu. 174 177 178 178 181 182 183 184 186 187 189 193 193 196 197
199 200 201 204 205 205 210 211 214 221 6. Wpływ smogu na zdrowie . 222 6.1. Skąd wiadomo, że smog szkodzi? . 6.1.1. Wnioskowanie epidemiologiczne . 6.1.2. Badania in vitro. 6.1.3. Badania in vivo na zwierzętach . 6.1.4. Badania kliniczne z udziałem ludzi . 6.1.5. Problemy w badaniach toksykologicznych . 6.2. Wchłanianie i oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza . 6.2.1. Oddychanie . 6.2.2. Oddziaływanie zanieczyszczeń i mechanizmy obronne . 6.3. Dawka i jej skutek . 6.3.1. Dawka zdeponowana . 222 222 229 230 231 232 233 234 236 242 242 7
Spis treści 6.3.2. Dawka ostra i dawka przewlekła . 6.3.3. Zależność dawka ֊ skutek . 6.3.4. Zależność dawka - skutek dla substancji rakotwórczych . 6.4. Ocena ryzyka i wyznaczanie norm . 6.4.1. Ryzyko względne . 6.4.2. Ocena zagrożenia substancjami nieuznawanymi za rakotwórcze . 6.4.3. Ocena zagrożenia substancjami uznawanymi za rakotwórcze . 6.4.4. Ocena zagrożenia na stanowisku pracy . 6.4.5. Ryzyko skumulowane . 6.4.6. Wytyczne i normy . 6.5. O ile smog psuje nam zdrowie? . 6.5.1. Wpływ smogu na rozwój i zdrowie dzieci . 6.5.1.1. Ekspozycja prenatalna . 6.5.1.2. Ekspozycja po urodzeniu . 6.5.2. Umieralność z powodu smogu. 6.5.2.1. Umieralność w Polsce . 6.5.2.2. Międzynarodowe dane o umieralności
. 6.5.3. Wpływ smogu na wybrane narządy . 6.6. Czy doczekamy się efektu? . 7. Czym oddycha Polak? 246 247 249 250 250 251 254 254 256 256 258 258 259 260 261 261 266 269 271 . 272 7.1. Ocena narażenia . 7.2. System pomiarów jakości powietrza w Polsce . 7.3. Średnie narażenie mieszkańców Polski . 7.3.1. Sposób wyznaczania średnich wartości. 7.3.2. Paradoks benzo(a)pirenu . 7.3.3. Niebezpieczne zanieczyszczenia nieujęte w zestawieniu . 7.4. Narażenie mieszkańców województw. 7.5. W którą stronę zmierzamy? . 7.6. Powietrze w Polsce i w Europie . 7.7. Źródła najbardziej znaczących emisji . 7.7.1. Bilans emisji . 7.7.2.
Identyfikacja głównych źródeł groźnych zanieczyszczeń . 272 273 277 277 280 284 285 289 293 300 300 304 8. Jak pokonać smog? . 311 8.1. Podstawy strategii walki ze smogiem . 8.1.1. Miara zagrożenia ze strony poszczególnych substancji . 8.1.2. Udział źródeł . 8.1.3. Oszacowanie zagrożenia zdrowia z poszczególnych źródeł . 8.2. Ile warto na to wydać? . 8.2.1. Przydatne miary ekonomiczne . 8.2.2. Społecznie optymalny koszt redukcji zanieczyszczeń . 8.2.3. Wielkość strat z powodu smogu w Polsce . 8.3. Główne operacje ograniczania smogu i ich przeciętny koszt całkowity . 311 312 315 316 319 319 322 323 324 8
Spis treści 8.4. 8.5. 8.6. 8.7. 8.3.1. Koszt - ogrzewanie indywidualne . 8.3.2. Koszt - energetyka i ciepłownictwo . 8.3.3. Koszt - transport . 8.3.4. Zestawienie przeciętnych kosztów całkowitych . Plan dla Polski . 8.4.1. Ogrzewanie indywidualne . 8.4.2. Energetyka i ciepłownictwo . 8.4.3. Transport . 8.4.4. Spodziewany efekt redukcji zanieczyszczeń . 8.4.5. Pozostałe kategorie . Kto za to zapłaci? . Jak to się robi w Krakowie . 8.6.1. Gmina Kraków . 8.6.2. Wojewódzkie uchwały antysmogowe . Bierna ochrona przed smogiem . Literatura
Skorowidz 325 327 327 328 329 329 336 337 343 344 348 349 349 351 353 . 359 . 376
Literatura Abdullahi L.K. (2016), Characterisation of particulate matter emissions from cooking, rozprawa doktorska, University of Birmingham. Acero A.P., Rodríguez C., Ciroth A. (2015), LCIA methods - Impact assessment methods in Life Cycle Assessment and their impact categories, GreenDelta GmbH, Berlin. https://www.openlca.Org/wp-content/uploads/2015/ll/LCIA-METHODS-v.l.5.4.pdf, [9.03.2019]. ACGIH (2005), TLVs® and BEIs® Threshold Limit Values for Chemical Substances and Biological Exposure Indices, Cincinatti. http://www.stps.gob.mx/DGIFT_STPS/ PDF/2005TLVsBEIsofACGIHHandbook.pdf Adamkiewicz Ł. (2018), Zewnętrzne koszty zdrowotne emisji zanieczyszczeń powietrza z sektora bytowo-komunalnego, Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii. Ahlers A. (2015), How the Sky over the Ruhr Became Blue Again, esej dla China Center for Comparative Politics and Economics, Pekin. Aleksa H., Dyduch F., Wierzchowski К. (2007), Chlor i rtęć w węglu i możliwości ich obniżenia metodami przeróbki mechanicznej, „Górnictwo i Geoinżynieria”, 31(3/1), 35-48. Althubiti M., Nour Eldain M.M. (2018), Trends in the incidence and mortality of cancer in Saudi Arabia, „Saudi Medical Journal”, 39(12), 1259-1262. Amman M. (red.) (2013), Policy Scenarios for the Revision of the Thematic Strategy on Air Pollution, raport, International Institute for Applied Systems Analysis HASA. Anderson J.T., Achten C. (2015), Time to Say Goodbye to the 16 EPA PAHs? Toward an Upto-Date Use of PACs for Environmental Purposes, „Polycyclic Aromatic Compounds”, 35(2-4), 330-354. Andreau K„ Leroux M„ Bouharrour A. (2012),
Health and Cellular Impacts ofAir Pollutants: From Cytoprotection to Cytotoxicity, „Biochemistry Research International”, Hindawi Publishing Corporation, ID 493894. 359
Literatura ATSDR - Agency for Toxic Substances and Disease Registry (2012), Toxicological Profile For Carbon Monoxide, U.S. Department of Health and Human Services, Atlanta. Ayres J. (red.) (2010), The Mortality Effects of Long-Term Exposure to Particulate Air Pollution in the United Kingdom, Committee on the Medical Effects of Air Pollutants, Health Protection Agency, UK. Baczewski K., Kaidon ski T. (2005), Paliwa do silników o zapłonie iskrowym, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa. Badyda A.J., Grellier J., Dąbrowiecki P. (2017), Ambient PM2.5 Exposure and Mortality Due to Lung Cancer and Cardiopulmonary Diseases in Polish Cities, „Advances in Experimental Medicine and Biology”, 944, 9-17. Baek В-H., Kozieł J.A., Aneja V.P. (2006), A preliminary review of gas-to-particle conversion monitoring and modelling efforts in the USA, „International Journal of Global Environmental Issues”, 6(2/3), 204—230. Barbier E.B. (1989), Economic, natural-resource scarcity and development, Earthscan Publications, London. Bator A., Fuksa D., Śłósarz M. (2014), Waloryzacja energetyczna mułów węglowych możliwością poprawy efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw górniczych, „Przegląd Górniczy”, nr 9, 2-5. Bema F., Goldberg P„ Horwitz L.K., Brink J., Holt S., Bamford M., Chazan M. (2012), Microstratigraphic evidence of in situ fire in the Acheulean strata of Wonderwerk Cave, Northern Cape province, South Africa, „Proceedings of the National Academy of Sciences of The United States of America” (PNAS), E1215-E1220. Bickel P., Friedrich R. (red.) (2005), ExternE - Externalities of
Energy, Office for Official Publications of the European Communities, Luksemburg. Blaschke W. (2009), Przeróbka węgla kamiennego — wzbogacanie grawitacyjne, Wydawnictwo Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków. Błaszczyk-Piasteczka A., Żukowski W. (2007), Energetyczne wykorzystanie biogazu, „Czasopismo Techniczne”, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, z. 1-СҺ. Bondy M., Roth S., Sager L. (2018), Crime is in the Air: The Contemporaneous Relationship between Air Pollution and Crime, IZA - Institute of Labor Economics, Discussion Paper Series IZA DP nr 11492. Borken-Kleefeld J., Dallmann T. (2018), Remote sensing ofmotor vehicle exhaust emissions, The International Council on Clean Transportation, Washington, DC. BP (2018), Statistical Review of World Energy https://www.bp.com/content/dam/bp/en/ corporate/pdf7energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2018-full-report.pdf [30.01.2018]. Brimblecombe P. (2012), The Big Smoke: A History ofAir Pollution in London since Medieval Times, Routledge, Abingdon. 360
Literatura Brimblecombe P., Makra L. (2005), Selections from the history of environmental pollution, with special attention to air pollution. Part 2*: From medieval times to the 19th century, „International Journal of Environment and Pollution”, 23(4), 351-367. Britter R.E., Hanna S. (2003), Flow and dispersion in urban areas, „Annual Review of Fluid Mechanics”, 35(1), 469-496. Brown J.S., Gordon T., Price O., Asgharian B. (2013), Thoracic and respirable particle definitions for human health risk assessment, „Particle and Fibre Toxicology”, 10, 1-12. Burmistrz R, Dziok T., Bytnar К. (2017), Zawartość rtęci w odpadach z procesu wzbogacania węgli kamiennych oraz ubocznych produktach spalania węgla w aspekcie ich utylizacji, „Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN”, 98, 115-124. Burmistrz P., Kogut K., Marczak M., Dziok T. i in. (2018), Mercury in Polish coking bituminous coals, „Energy and Fuels”, 32(5), 5677-5683. Cahill M. (2014), Ambient Acrolein Concentrations in Coastal, Remote, and Urban Regions in California, „Environmental Science and Technology”, 48(15), 8507-8513. Chen G., Li S., Zhang Y., Zhang W. і in. (2017), Effects ofambient PM1 air pollution on daily emergency hospital visits in China: an epidemiological study, „The Lancet Planetary Health”, 1(6), 221-229. Cherrie J.W., Apsley A., Cowie H., Steinie S. і in. (2018), Effectiveness offace masks used to protect Beijing residents against particulate air pollution, „Occupational and Environmental Medicine”, 75,446-452. Chyc M. (2012), Znaczenie dodatków paliwowych w procesach
spalania paliw stałych, Prace Naukowe GIG - kwartalnik „Górnictwo i Środowisko”, 11(1), 5-16. Clancy L., Goodman R, Sinclair H., Dockery D.W. (2002), Effect of air-pollution control on death rates in Dublin, Ireland: an intervention study, „Lancet”, 360, 1210-1214. Clement C.F., Ford I.J. (1999), Gas-to-particle conversion in the atmosphere: II. Analytical models of nucléation bursts, „Atmospheric Environment”, 33,489—499. Clifford A., Lang L., Chen R., Anstey KJ. і in. (2016), Exposure to air pollution and cognitive functioning across the life course - A systematic literature review, „Environmental Research”, 147, 383-398. COMEAP - Committee on the Medical Effects ofAir Pollutants (2010), The Mortality Effects of long-Term Exposure to Particulate Air Pollution in the United Kingdom — a report. https://assets.publishing.service.gov.uk/govemment/uploads/system/uploads/attachment_ data/file/304641/COMEAP_mortality_effects_of_long_term_exposure.pdf Cuddihy R.G., McClellan R.O., Griffith W.C. (1979), Variability in target organ deposition among individuals exposed to toxic substances, „Toxicology and Applied Pharmacology”, 49(2), 179-187. Czapliński A. (red.) (1994), Węgiel kamienny, Wydawnictwa AGH, Kraków. 361
Literatura Czech H., Pieber S.M., Tiitta P., Sippula O. i in. (2017), Time-resolved analysis ofprimary volatile emissions and secondary aerosol formation potential from a small-scale pellet boiler, „Atmospheric Envionment”, 158,236-245. Dabberdt W.F., Hoydysh W.G. (1991), Street canyon dispersion: sensitivity to block shape and entrainment, „Atmospheric Environment” Part A, 25A(7), 1143-1153. Dallmann T., Bernard Y., Tietge U., Muncrief R. (2019), Remote sensing of motor vehicle emissions in Paris, TRUE, The Real Urban Emissions Initiative. Darrow L.A., Klein M., Flanders W.D., Mulholland J.A. (2014), Air Pollution and Acute Respiratory Infections Among Children 0—4 Years ofAge: An 18-Year Time-Series Study, „American Journal of Epidemiology”, 180(10), 968-977. DEFRA - Department for Environment Food Rural Affairs (2019), Impact pathways approach - Guidance for air quality appraisal, www.gov.uk/govemment/publications [6.06.2019]. Dockery, D. Pope C.A., Xu X., Spengler J.D. і in. (1993), An Association between Air Pollution and Mortality in Six U.S. Cities, „The New England Journal of Medicine”, 329,1753-1759. Durant J., Busby W., Lafleur A., Penman В. і in. (1996), Human cell mutagenicity of oxygenated, nitrated and unsubstitutedpolycyclic aromatic hydrocarbons associated with urban aerosols, „Mutation Research - Genetic Toxicology”, 371, 123-157. Dubinski J., Turek M., Aleksa H. (2005), Węgiel kamienny dla energetyki zawodowej w aspekcie wymogów ekologicznych, „Górnictwo i środowisko”, 2005(2), 5-21. DU UE - Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (2010), Dyrektywy, Dyrektywa
Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dn. 24.10.2010 w sprawie emisji przemysłowych. DU UE (2016), Dyrektywy, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (HE) 2016/2284 z dn. 14.12.2016 r. w sprawie redukcji krajowych emisji niektórych rodzajów zanieczyszczeń atmosferycznych. DzU - Dziennik Ustaw (2013), poz. 951, Warszawa. DzU (2017), poz. 1690, Warszawa. DzU (2018), poz. 1286, Warszawa. ECF - European Climate Foundation (2016), Fact-based scenario to meet commitments under the LCP BREF - raport, Arnhem. Edwards S.C., Jędrychowski W., Butscher M., Camann D. і in. (2010), Prenatal Exposure to A irborne Polycyclic Aromatic Hydrocarbons and Children ’s Intelligence at 5 Years ofAge in a Prospective Cohort Study in Poland, „Environmental Health Perspectives”, 118(9), 1326-1331. Egorova K.S., Ananikov V.P. (2017), Toxicity of Metal Compounds: Knowledge and Myths, „Organometallics” 36,4071^1090. EEA - European Environment Agency (2015), https://www.eea.europa.eu/data-and֊maps/ daviz/costs-of-air-pollution-from-industrial-facilities#tab-dashboard-01 [4.06.2019]. 362
Literatura EEA (2018a), Air quality in Europe — 2018 report, Publications Office of the European Union, Luksemburg, https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2018 [12.05.2019]. EEA (2018b), European Union emission inventory report 1990-2016, Publications Office of the European Union, Luksemburg, https://www.eea.europa.eu/publications/europeanunion-emission-inventory-report-1990-2016 [30.05.2019]. EPA - United States Environmental Protection Agency (2004a), Air Quality Criteria for Particulate Matter Voi. I, EPA/600/P-99/002aF, North Carolina. EPA (2004b), Air Quality Criteriafor Particulate Matter Voi. II, EPA/600/P-99/002bF, North Carolina. EPA (2011), The Benefits and Costs of the Clean Air Actfrom 1990 to 2020, Final Report Rev. A, Office of Air and Radiation. EPA (2013), The National Dioxin Air Monitoring Network (NDAMN), National Center for Environmental Assessment, EPA/600/R-13/183F, Washington, DC. EPA (2014), EPA Needs to Demonstrate Whether It Has Achieved the Goals It Set Under the National Petroleum Refinery Initiative, Report nr 14-P-0184. EPA (2017), Toxicological Review of Benzo(a)pyrene, [CASRN 50-32-8], Supplemental Information, Integrated Risk Information System, Washington, DC. EPA (2019), https://www.epa.gov/fera/dose-response-assessment-assessing-health-risksassociated-exposure-hazardous-air-pollutants [18.06.2019]. Eurostat - Europejski Urząd Statystyczny (2019), http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/ show.do?dataseUnama 10_gdp lang=en [31.05.2019]. Filipowicz К. (2019), konsultacja. Firket J. (1936), Fog along the Meuse Valley,
„Transactions of the Faraday Society”, 32, 1192-1197. First Report (1971), Royal Commission On Environmental Pollution, Her Majesty’s Stationery Office, London. Garratt J.R. (1994), Review: the atmospheric boundary layer, „Earth-Science Reviews”, 37, 89-134. Gawlik L. (2005), Prawne aspekty wykorzystania mułów węglowych zdeponowanych w osadnikach, VII Ogólnopolska Konferencja Naukowa - Kompleksowe i szczegółowe problemy ochrony środowiska, Koszalin Ustronie Morskie. Gene S., Zadeoglulari Z., Fuss S.H., Gene К. (2012), The Adverse Effects ofAir Pollution on the Nervous System, „Journal of Toxicology”, Article ID 782462. Gieré R., Querol X. (2010), Solid Particulate Matter in the Atmosphere, „Elements”, 6, 215-222. GIOS — Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (2018), Jakość powietrza w Polsce w roku 2017 w świetle wyników pomiarów prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/content/show/1001477 [27.05.2019]. GIOŚ (2019a), http://powietrze.gios.gov.pl/pjp/current [27.05.2019]. 363
Literatura GIOŚ (2019b), https://www.gios.gov.pl/chemizm_gleb/index.php?mod=wyniki cz=H [19.06.2019]. Głodek E. (2011), Porównanie wielkości emisji zanieczyszczeń dla różnych opcji spalania odpadów, „Prace Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych,” 4(7), 89-96. Godish T., Davis W.T., Fu J.S. (2014), Air Quality — Fifth Edition, CRC Press, Taylor and Francis Group, Boca Raton. Goodman R, Rich D.Q., Zeka A., Clancy L. (2009), Effect ofAir Pollution Controls on Black Smoke and Sulfur Dioxide Concentrations across Ireland, „Journal of the Air Waste Management Association”, 59, 207-213. Goyer R. (2004), Issue paper on the human health effects of metals, U.S. Environmental Protection Agency, Washington. Graedel T.E., Hawkings D.T., Claxton L.D. (1986), Atmosferic Chemical Compounds Sources, Ocuurence and Bioassay, Academic Press, Orlando. Grochowalski A. (2000), Badania nad oznaczaniem polichlorowanych dibenzodioksyn, dibenzofuranów і polichlorowanych bifenyli, Monografia որ 272, Zeszyty Naukowe Politechniki Krakowskiej, Kraków. Grochowalski A. (2002), Results of dioxins emission measurements from thermal processes in Poland 1996-2002, http://www.dioksyny.pl/wp-content/uploads/Results_from_ measurements_Poland_2002 Odense.pdf [25.05.2019]. Grochowalski A., Węgiel M., Maślanka A., Chrząszcz R., Chyc M. (2015), Dioxin catalytic formation infireplaces and coal heating stoves in Poland, „Organohalogen Compounds”, 77,202-205. Grochowalski A., Dioksyny, http://www.dioksyny.pl/publikacje/ [4.06.2019]. Gunawardana C., Goonetilleke A., Egodawatta P., Dawes L. і in. (2011), Source
characterisation of road dust based on chemical and mineralogical composition, „Chemosphere”, 87(2), 163-170. Guerreiro C., Horálek J., de Leeuw F., Couvidat F. (2015), Mapping ambient concentrations of benzo(a)pyrene in Europe, ETC/ACM —European Topic Centre on Air Pollution and Climate Change Mitigation, Technical Paper 2014/6, Bilthoven. GUS - Główny Urząd Statystyczny (2018), Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2018, Warszawa. GUS - OŚ (2018), Ochrona Środowiska 2018, Warszawa. GUS (2019), https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ [3.06.2019] Hanley N., Shogren J.F., White В. (2007), Environmental Economics in Theory and Practice, Paigrave Macmillan, Houndmills, Hampshire. Harrison R.M. (red.) (1993), Diesel Vehicle Emissions and Urban Air Quality, Second Report ofthe Quality of Urban Air Review Group, The University of Birmingham, Birmingham. Harrison R.M., Smith D.J.T., Kibble A. J. (2004), What is responsiblefor the carcinogenicity ofPM2.5?, „Occupational and Environmental Medicine”, 61, 799-805. 364
Literatura Héroux М-E., Anderson H.R., Atkinson R., Brunekreef В. (2015), Quantifying the health impacts of ambient air pollutants: recommendations of a WHO/Europe project, „International Journal of Public Health”, 60, 619-627. HRAPIE - Health risks of air pollution in Europe (2013), World Health Organization, Regional Office for Europe, Kopenhaga. Huber A., Freeman M., Spencer R., Schwarz W., Bell В. і in. (2006), Development and applications of CFD simulations supporting urban air quality and homeland security, AMS Sixth Symposium on the Urban Environment, Atlanta, GA. IARC - International Agency for Research on Cancer (2019), Agents Classified by the IARC Monographs, Volumes 1-123, last update 25 March 2019, Lyon. IChPW - Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla (2016), Badania energetyczno-emisyjne podczas przeciw i wspólprądowej realizacji procesu spalania w kotłach komorowych różnych konstrukcji, sprawozdanie nr 72/2016, Zabrze. IChPW (2017), Wskaźniki emisji zanieczyszczeń powietrza emitowanych z indywidualnych źródeł ciepła - raport. IChPW-KAS - IChPW, Krakowski Alarm Smogowy (2017), Ocena skuteczności metody spalania węgla i drewna „ odgóry ”jako narzędzia do poprawyjakościpowietrza w Роксе. https://powietrze.malopolska.pl/wp-content/uploads/2017/04/gomespalanieskrot.pdf ÍRIS ֊ Integrated Risk Information System (2019), https://www.epa.gov/iris [6.05.2019]. Jagustyn B., Bątorek-GiesaN., Wiik В. (2011), Ocena właściwości biomasy wykorzystywanej do celów energetycznych, „Chemik”, 65(6), 557-563. Jan A.T., Azam M., Siddiqui К., Ali A. і in. (2015), Heavy Metals and Human
Health: Mechanistic Insight into Toxicity and Counter Defense System of Antioxidants, „International Journal of Molecular Sciences”, 16,29592-29630. Jarosiński J. (1996), Techniki czystego spalania, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa. Jasieńko S. (red.) (1995), Chemia i fizyka węgla, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław. Jędrak J., Konduracka E., Badyda A.J., Dąbrowiecki P. (2016), Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, Krakowski Alarm Smogowy, Kraków, https://krakowskialarmsmogowy.pl/ text/download/id/922 [12.05.2019] Jędrychowski W., Perera F.P., Jankowski J., Mrozek-Budzyn D. (2009), Very Low Prenatal Exposure to Lead and Mental Development of Children in Infancy and Early Childhood, „Neuroepidemiology”, 32(4), 270-278. Johansson L.S., Leckner B., Gustavsson L., Cooper D. (2004), Emission characteristics of modern and old-type residential boilers fired with wood logs and wood pellets, „Atmospheric Environment”, 38, 4183—4195. Juda-Rezler K. (2000), Oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza na środowisko, Oficyna wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa. 365
Literatura Juda-Rezler К., Toczko В. (red.) (2016), Pyły drobne w atmosferze, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa. Kaczmarek M. (red.) (2017), Niska emisja — efektywność energetyczna w samorządach, Globenergia, Kraków. Kalisińska E., Górecki J., Lanocha N., Okońska A. i in. (2014), Total and methylmercury in soft tissues of white-tailed eagle (Haliaeetus albicilla) and osprey (Pandion haliaetus) collected in Poland, „Ambio”, 43, 858-870. Kardas A.E., Markowicz K.M., Stelmaszczyk К., Karasiński G. i in. (2010), Saharan aerosol sensed over Warsaw by backscatter depolarization lidar, „Optica Applicata”, 40,219-237. Karwat В., Machnik R., Niedźwiedzki J., Nogaj M. (2018), Możliwości ograniczenia emisji pyłów ze spalania węgla kamiennego i biomasy w gospodarstwach domowych, „Przemysł Chemiczny”, 97(9), 1480-1482. Kastner-Klein P., Berkowicz R., Britter R. (2004), The influence ofstreet architecture onflow and dispersion in street canyons, „Meteorology and Atmospheric Physics”, 87, 121-131. Kelly F.J., Fussell J.C. (2015), Air pollution and public health: emerging hazards and improved understanding ofrisk, „Environmental Geochemistry and Health”, 37,631-649. Ketris M.P., Yudovich Ya.E. (2009), Estimations of Clarkes for Carbonaceous biolithes: World averages for trace element contents in black shales and coals, „International Journal of Coal Geology”, 78, 135-148. Kim B.R. (2011), VOC Emissions from Automotive Painting and Their Control — a Review, „Environmental Engineering Research”, 16(1), 1-9. Kleczkowska B., Kleczkowski P. (2013),
Ochrona środowiska z analizą jakości powietrza w Krakowie, Wydawnictwa AGH, Kraków. Kleeman M.J., Schauer J.J., Cass G.R. (1999), Size and Composition Distribution of Fine Particulate Matter Emitted from Wood Burning, Meat Charbroiling, and Cigarettes, „Environmental Science and Technology”, 33, 3516-3523. Klimont Z., Kupiainen К., Heyes C., Purohit P. (2017), Global anthropogenic emissions ofparticulate matter includingblack carbon, „Atmospheric Chemitry and Physics”, 17, 8681-8723. KOBIZE — Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami (2018а), Wskaźniki średniego narażenia na pył PM2,5 dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców i aglomeracji oraz krajowy wskaźnik średniego narażenia w 2017 roku, Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, http://www.kobize.pl [14.05.2019]. KOBIZE (2018b), Wskaźniki emisyjności C02, S02, NOx, CO i pyłu całkowitego dla energii elektrycznej, Warszawa, https://www.kobize.pl/uploads/materialy/materialy_do_pobrania/ wskazniki_emisyjnosci/180108_wskazniki_spalaniena_mwh.pdf [28.06.2019]. KOBIZE (2019a), Krajowy bilans emisji S02, NOx, CO, NH3, NMLZO, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 2015 — 2017, IOŚ - PIB, Warszawa, http://www.kobize.pl/uploads/ materiały/materialydopobrania/kraj o wain wentaryzacj aemisj i/B ilans emisj i_ za 2017.pdf [30.05.2019]. 366
Literatura KOBIZE (2019b), Poland’s Informative Inventory Report 2019, IOŚ PIВ, Warszawa, http:// www.kobize.pl/uploads/materialy/materialy_do_pobrania/krajowa_inwentaryzacja_ emisji/IIR_2019_Poland.pdf [31.05.2019]. Kolarova V., Anderson J.E., Hardinghaus M. (2018), Indirect C02 emissions of electric vehicles: Insights from real-world vehicle use, Proceedings of 7th Transport Research Arena TRA 2018, Vienna. Kot К., Kosik-Bogacka D., Łanocha-Arendarczyk N., Ciosek Ż. (2016), Wpływ związków rtęci na organizm człowieka, „Farmacja Współczesna”, 9, 210—216. Konovalov I.B., Beekmann M., Kuznetsova I.N., Yurova A. і in. (2011), Atmospheric impacts of the 2010 Russian wildfires: integrating modelling and measurements of an extreme air pollution episode in the Moscow region, „Atmospheric Chemistry and Physics”, 11, 10031-10056. Kordylewski W. (red.) (2008), Spalanie i paliwa, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław. Kowalewicz A. (2000), Podstawy procesów spalania, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa. Kowalewski A, Mordasewicz J., Osiatyński J., Regulski J. i in. (2012), Raport o ekonomicznych stratach i społecznych kosztach niekontrolowanej urbanizacji w Polsce, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa. Kożuchowski K. (1998), Atmosfera, klimat, ekoklimat, PWN, Warszawa. Krzyżanowski M, Cohen A. (2008), Update of WHO air quality guidelines, „Air Quality, Atmosphere and Health”, 1,7-13. Krzyżanowski M., Seraka W., Skotak K., Wojtyniak B. (2014a), Zgony i hospitalizacje z powodu zatrucia tlenkiem węgla w Polsce, „BiTP” 33(1), 75-82.
Krzyżanowski M., Apte J.S., Bonjour S.P., Brauer M. i in. (2014b\ Air Pollution in the Megacities, „Current Environmental Health Reports”, 1,185-191. Kubiak M.S. (2013), Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) ich występowanie w środowisku i w żywności, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, 94(1), 31-36. Kubica K. (2003), Rozdz. 7., Zanieczyszczenia środowiska powodowane termicznym przetwarzaniem paliw i biomasy, rozdz. 8., Przemiany termochemiczne węgla i biomasy, w: Termochemiczne Przetwórstwo Węgla i Biomasy, IChPW i IGSMiE PAN, ZabrzeKraków. Kubica K., Kubica R., Przybysławski A. (2006), Efekty ekologiczne wdrażania programu redukcji niskiej emisji (PONE), na przykładzie miasta Tychy, V Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Ochrona Powietrza w Teorii i Praktyce”, Zakopane. Kubica K., Paradiž В., Dilara P. (2007), Small combustion installations: Techniques, emissions and measures for emission reduction՛, Scientific Reports of the IES JRC, EUR 23214 EN, ISBN 978-92-79-08203-0. http://publications.jrc.ec.europa.eu/ 1.06.2019. Kubica К. (2010), Poradnik - efektywne i przyjazne środowisku źródła ciepła — ograniczenie niskiej emisji, Katowice. http://www.czestochowa.energiaisrodowisko.pl/[ 1.06.2019]. 367
Literatura Kubica К. (2013), Spalanie mułów węglowych w źródłach małej mocy poważnym zagrożeniem dla zdrowia ludzi i środowiska, „Ekologia” (1), 13—14. Kubica K., Kubica R. (2017), Założenia bazy danych wskaźników emisji dla kalkulatora emisji zanieczyszczeń z urządzeń grzewczych na paliwa stałe, opracowanie wykonane na zlecenie Instytutu Ekonomii Środowiska, Kraków. Kumar R, Goela A. (2016), Concentration dynamics of coarse andfine particulate matter at and around signalised traffic intersections, „Environmental Science: Processes and Impacts”, 18, 1220-1235. Kurus K., Białecka В. (2015), Możliwości i ograniczenia redukcji ładunku rtęci na etapie produkcji węgla kamiennego w Polsce, w: „Systemy wspomagania w inżynierii produkcji —jakość i bezpieczeństwo”, z. 3(12), 90-98. Leskys A. M. (2010), Establishing Graffiti Emissions as a Nonpoint Source Sector, https:// www3 .epa.gov/ttn/chief/conference/ei 19/session7/leskys.pdf [21.02.2019]. Le Quéré C., Moriarty R., Andrew R.M., Canadell J.G. і in. (2015), Global Carbon Budget 2015, „Earth System Science Data”, 7, 349-396. LIFE GySTRA(2019), program badawczy UE, https://www.lifegystra.eu/en/ [5.06.2019]. Long W., Tate R. В., Neuman М., Manfreda J. i in. (1998), Respiratory Symptoms in a Susceptible Population Due to Burning ofAgricultural Residue, „American College of Chest Physicians”, 113, 351-357. Lovei M. (1998), Phasing Out Lead From Gasoline, World Bank Technical Paper 397, World Bank, Washington D.C. Makles Z., Świątkowski A., Grzybowska S. (2001), Niebezpieczne dioksyny, Wydawnictwo Arkady, Warszawa. Makowska D., Bytnar
K„ Dziok T, Rozwadowska T. (2014), Wpływ procesu wzbogacania na zawartość niektórych metali ciężkich w polskich węglach kamiennych, „Przemysł Chemiczny”, 93(12), 2048-2053. Makowska D., Strugała A., Wierońska F„ Włodek A. (2016), Investigations ofthe effectiveness of lead disposal from hard coal through the cleaning process, SEED 2016, E3S Web of Conferences 10, 00117. Manecki A. (2015), Alfabet wspomnień - o ludziach nauki i wydarzeniach lat minionych, Wydawnictwo Mineralpress, Kraków. Markandya A., Wilkinson P. (2007), Electricity generation and health, „Lancet”, 370, 979-990. Markiewicz M. T. (2004), Podstawy modelowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa. Mazur J. (2017), Likwidacja niskiej emisji i modernizacja ciepłownictwa w kontekście wymagań dyrektywy MCP, Instytut Ekonomii Środowiska, Kraków. Mazur M. (2004), Systemy ochrony powietrza, AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo — dydaktyczne, Kraków. 368
Literatura Mazurek H., Badyda A. (red.) (2018), Smog: konsekwencje zdrowotne zanieczyszczeń powietrza, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa. Merkisz J. (1998), Ekologiczne problemy silników spalinowych, tom 1, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań. Merkisz J. (1999), Ekologiczne problemy silników spalinowych, tom 2, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań. Merkisz J., Piekarski W., Słowik T. (2005), Motoryzacyjne zanieczyszczenia środowiska, Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Lublinie, Lublin. Merkisz J. (2009), Pielecha J., Radzimirski S. (2009), Pragmatyczne podstawy ochrony powietrza atmosferycznego w transporcie drogowym, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań. Merkisz J., Fuć P., Lijewski P. (2016), Fizykochemiczne aspekty budowy i eksploatacjifiltrów cząstek stałych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań. Merkisz J. (2011), Badania emisji pojazdów w rzeczywistych warunkach ruchu, „Combustion engines”, 146(3), 3-15. Merkisz I, Weymann S., Lijewski P. (2016), Emisja szkodliwych związków spalin z ciągników i maszyn rolniczych w rzeczywistej eksploatacji, Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych, Poznań. Meier R., Eeftens M., Phuleria H.C., Ineichen A. i in. (2015), Differences in indoor versus outdoor concentrations of ultrafine particles, PM2.5, PMabsorbance and N02 in Swiss homes, „Journal of Exposure Science and Environmental Epidemiology”, 25(5), 499-505. Meyer W., Seiler T-В., Reininghaus M., Schwarzbauer J. і in. (2013), Limited Waterborne Acute Toxicity ofNative Polycyclic Aromative Compounds from Coals ofDifferent Types Compared to Their
Total Hazard Potential, „Environmental Science and Technology”, 47(20), 11766-11775. Michalik M., Brzeżański M., Wilczyńska-Michalik W., Fisior K. (2016), Characterisation of solid particles emitted from diesel and petrol engines as a contribution to the determination of the origin of carbonaceous particles in urban aerosol, IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 148, 012079. Monks P.S., Archibald A.T., Colette A., Cooper О. і in. (2015), Tropospheric ozone and its precursors from the urban to the global scale from air quality to short-lived climate forcer, Atmospheric Chemistry and Physics”, 15, 8889-8973. Mudakavi J.R. (2016), Principles and Practices ofAir Pollution Control and Analysis, I.K International Publishing House, New Delhi. Mudgal S., Turunen L., Stewart R., Woodfield M. і in. (2009), Preparatory Studies for Eco-design Requirements of EuPs (II) Lot 15 Solidfuel small combustion installations, 2007-2009. https://www.eup-network.de/product-groups/preparatory-studies/completed/ [1.06.2019]. Murray L. J. (red.) (2015), Global, regional, and national comparative risk assessment of 79 behavioural, environmental and occupational, and metabolic risks or clusters of risks in 369
Literatura 188 countries, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden ofDisease Study 2013, „Lancet”, 386(10010), 2287-2323. NAS, National Academies of Sciences, Transportation Research Board (2002), The Congestion Mitigation and Air Quality Improvement Program: Assessing 10 Years of Experience - Special Report 264, The National Academies Press, Washington, DC. Ney R. (red.) (1996), Surowce energetyczne - węgiel kamienny, węgiel brunatny, Wydawnictwo PPGSMiE PAN, Kraków. Nycz R. (2000), Aktualny stan przeróbki węgla kamiennego w Polsce, „Journal of the Polish Mineral Engineering Society - Inżynieria Mineralna”, lipiec-grudzień. OJEU ֊ Official Journal of the European Union (2015), Commission Regulation (EU) 2015/1189. Olsson M. (2006), Residential biomass combustion — emissions of organic compounds to air from wood pellets and other new alternatives, rozprawa dokt., Chalmers University Of Technology, Göteborg. Pająk M., Jasik M. (2010), Poziom akumulacji cynku, kadmu i ołowiu w wierzchniej warstwie gleb leśnych w sąsiedztwie huty cynku „ Miasteczko Śląskie ”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego Nr 137, nr 17. Paolinia V., Petracchinia F., Segretoa M., Tomassettia L. i in. (2018), Environmental impact of biogas: A short review of current knowledge, „Journal of Environmental Science and Health”, Part A, 53(10), 899-906. Papayanms A., Amiridis V., Mona L., Tsaknakis G. і in. (2008), Systematic lidar observations of Saharan dust over Europe in the frame of EARLINET (2000-2002), „Journal of Geophysical Research: Atmospheres”, American Geophysical Union,
113(D10), D10204. Parker R. (2005), w: „ The Big Smoke: Fifty years after the 1952 London Smog”, seminarium z dn. 10.12.2002, Centre for History in Public Health London School of Hygiene Tropical Medicine. Parzentny H., Róg L. (2017), Ocena wartości niektórych petrograficznych, fizycznochemicznych i geochemicznych wskaźników jakości węgla w serii paralicznej Górnośląskiego Zagłębia Węglowego oraz próba znalezienia współzależności pomiędzy nimi, „Gospodarka Surowcami Mineralnymi”, 33(1), 51-76. Pehnec G., Jakovljevič I. (2018), Carcinogenic Potency ofAirborne Polycyclic Aromatic Hydrocarbons in Relation to the Particle Fraction Size, „International Journal of Environmental Research and Public Health”, 15(11), 2484. Perera F.P., Li Z., Whyatt R., Hoepner L. і in. (2009), Prenatal Airborne Polycyclic Aromatic Hydrocarbon Exposure and Child IQ at Age 5 Years, „Pediatrics”, 124(2), 195-202. Phalen R.F., Phalen R.N. (2013), Introduction to Air Pollution Science — A Public Health Perspective, Jones Bartlett Learning, Burlington, MA. PKE - Polski Klub Ekologiczny (1981), Huta Aluminium w Skawinie. Fluor -1 co dalej?, wybór materiałów I Forum Dyskusyjnego, PKE - Koło w AGH w Krakowie. 370
Literatura Pope C.A., Burnett R.T., Thun M.J., Calle E.E. i in. (2002), Lung Cancer, Cardiopulmonary Mortality, and Long-term Exposure to Fine Particulate Air Pollution, „Journal of the American Medical Association”, 287(9), 1132-1141. Pope C.A., Ezzati M., Dockery D. W. (2009), Fine-Particulate Air Pollution and Life Expectancy in the United States, „New England Journal of Medicine”, 360, 376-386. Pope C.A., Schwartz J, Ransom M.R. (1992), Daily mortality and PM10 pollution in Utah Valley, „Archives of Environmental Health”, 47, 211-217. Prather M.J., Hsu J., DeLuca M.N., Jackman C.H. і in. (2015), Measuring and modeling the lifetime of nitrous oxide including its variability, „Journal of Geophysical Research. Atmospheres”, 120(11), 5693-5705. Przybytek J. (2015), W Szopienicach dzieci jadły ołów. Lekarka wydała wojnę systemowi, „Dziennik Zachodni”, 8.03.2015. Pyta, S. (2013), Ambient air pollution by mercury species at the urban station in Zabrze, Southern Poland, E3S Web of Conferences, 1, 20007. https://www.e3s-conferences. org/articles/e3sconf/abs/2013/01/e3sconf ichml3 20007/e3sconf ichml3 20007.html [25.05.2019]. Ramachadran G, (2005), Occupational Exposure Asessment for Air Contaminants, Taylor and Francis, Boca Raton. Raaschou-Nielsen O., Andersen Z.J., Beelen R„ Samoli E. і in. (2013), Air pollution and lung cancer incidence in 17 European cohorts: prospective analyses from the European Study ofCohortsfor Air Pollution Effects (ESCAPE), „The Lancet Oncology”, 14(9), 813-822. Roden C.A., Bond T.C., Conway S., Pinel A.B.O. і in. (2009), Laboratory and field
investigations of particulate and carbon monoxide emissions from traditional and improved cookstoves, „Atmospheric Environment”, 43(6), 1170-1181. Roga В., Tomków К. (1971), Chemiczna technologia węgla, Wydawnictwa NaukowoTechniczne, Warszawa. Rogers S.W., Ong S.K., Kjartanson B.H., Golchin J., i in. (2002), Natural Attenuation of Polycyclic Aromatic Hydrocarbon-Contaminated Sites: Review, „Practice Periodical of Hazardous, Toxic, and Radioactive Waste Management”, 6(3), 141-155. Rogula-Kozlowska W., Błaszczak B., Klejnowski K. (2011), Concentrations of PM2,5, PM2,5-10 and PM-related elements at two heights in an urban background area in Zabrze (Poland), „Archives of Environmental Protection”, 37, 31-47. Rogula-Kozlowska W, Klejnowski K„ Rogula-Kopiec P., Mathews В. і in. (2012), A Study on the Seasonal Mass Closure ofAmbient Fine and Coarse Dusts in Zabrze, Poland, „Bulletin of Environmental Contamination and Toxicology”, 88, 722-729. Rovelli S., Cattaneo A., Borghi F., Spinazzè A. і in. (2017), Mass Concentration and SizeDistribution ofAtmospheric Particulate Matter in an Urban Environment, „Aerosol and Air Quality Research”, 17, 1142-1155. Ruan R„ Liu T., Tan H., Yang F. і in. (2019), Effects of APCDs on PM emission: A case study of a 660MW coal-fired unit with ultralow pollutants emission, „Applied Thermal Engineering”, 155, 418-427. 371
Literatura Samar IBRM (2018), Raport - park samochodowy 2017, Polski Rynek Motoryzacyjny. Schwartz J. (2004), Air Pollution and Children’s Health, „Pediatrics”, 113, 1037-1043. Shiau В-S., Lin Y-S. (2009), Wind Tunnel Measurement ofPollution Dispersion in the Built Environment ofArrays of Cubic Elements, „Journal of Coastal and Ocean Engineering”, 17(3), 141-156. Skotak K. (2016), Oddziaływanie pyłu zawieszonego na środowisko, w: Juda-Rezler К., Toczko В. (red.), „Pyły drobne w atmosferze”, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa. Skowron J. (2016), Związki chromu (VI) - w przeliczeniu na Cr(VI), „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy”, 2(88), 15-112. Somma G., Magrini A., Romeo E„ Coppeta L. і in. (2006), Exposure to cement dust and its particle size distribution measured with GRIMM laser dust monitor 1.108, „Giornale italiano di medicina del lavoro ed ergonomia”, 28(3), 125-126. Sobolewski A., Stelmach S., Matuszek К., Hrycko P. i in. (2016), Badania nad innowacyjnym, niskoem isyjпут paliwem bezdymnym —zadania 3 i 5, Sprawozdanie IChPW nr 136/2016. Somek K., Filipowicz M., Rzepka K. (2016), Study of clean combustion ofwood in a stovefireplace with accumulation, „Journal of the Energy Institute”, 90, 613-623. Soulhac L., Perkins R.J., Salizzoni P. (2008), Flow in a Street Canyonfor any External Wind Direction, „Boundary-Layer Meteorology”, 126, 365-388. Spracklen D.V., Heald C.L. (2014), The contribution offungal spores and bacteria to regional and global aerosol number and ice nucléation immersion freezing rates, „Atmospheric Chemistry
and Physics”, 14,9051-9059. Stafoggia M., Zauli-Sajani S., Pey J., Samoli E. і in. (2016), Desert Dust Outbreaks in Southern Europe: Contribution to Daily PM10 Concentrations and Short-Term Associations with Mortality and Hospital Admissions, „Environmental Health Perspectives”, 124(4), 413-419. Stanek W., Kubica R., Plis M„ Bogacz W. і in. (2017), Wielowariantowa analiza eliminowania przestarzałych, niskoefektywnych energetycznie i wysokoemisyjnych źródeł wytwarzania energii użytkowej ze spalania węgla w indywidualnych gospodarstwach domowych, Instytut Ochrony Środowiska ֊ PIB, Warszawa. Stelmach S., Matuszek K. (2018), Niskoemisyjne paliwo węglowe dla ogrzewnictwa komunalnego, „Gaz, Woda i Technika Sanitarna”, (10), 354—358. Szkarowski A. (2014), Spalanie gazów - teoria, praktyka, ekologia, Wydawnictwo WNT, Warszawa. Szlęk A. (2001), Badania procesu spalania paliw stałych w warstwie nieruchomej, Zeszyty Naukowe Politechniki Śiąskiej, seria Energetyka, z 135, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice. Ścibor M. (2019), Are we safe inside? Indoor air quality in relation to outdoor concentration ofPMlO and PM2.5 and to characteristics of homes, „Sustainable Cities and Society,” 48, 101537. 372
Literatura Śleszyński J. (2000), Ekonomiczne problemy ochrony środowiska, Aries, Warszawa. Śleszyński P. (2014), Dostępność czasowa i jej zastosowania, „Przegląd Geograficzny”, 86(2), 171-215. Taubman J. (2013), Węgiel i alternatywne źródła energii — prognozy na przyszłość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Tchounwou P.B., Yedjou C.G., Patiolla A.K., Sutton D.J. (2012), Heavy Metals Toxicity and the Environment, w: Luch A. (red.), Molecular, Clinical and Environmental Toxicology Volume 3: Environmental Toxicology, Springer, Basel. Thaker R, Gokhale S. (2015), The impact oftrafßc-flowpatterns on air quality in urban street canyons, „Environmental Pollution Part A”, 208, 161-169. Tiwary A., Colls J. (2010), Air Pollution — Measuring, modelling and mitigation, Routledge, Abindgon. Tomeczek J. (1992), Spalanie węgla, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice. Trenberth K.E., Smith L. (2005), The Mass of the Atmosphere: A Constraint on Global Analyses, „Journal of Climate”, 18, 864-875. Trenberth K.E., Fasullo J.T., Kiehl J. (2009), Earth ’s Global Energy Budget, „Bulletin of the American Meteorological Society”, 90(3), 311-323. UE RK - Rozporządzenie Komisji (WE) (2015) Nr 1881/2006 z dn. 19.12.2006 z późniejszymi zmianami ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ TXT/PDF/?uri=CELEX:02006Rl881 -20150731 from=EN [ 13.01.2019]. UNEP (2016), Global Assessment of Sand and Dust Storms, United Nations Environment Programme, Nairobi. Umski Ł., Górecki J„ Macherzyóski M., Dziok T. i in.
(2015), The ability of Polish coals to release mercury in the process ofthermal treatment, „Fuel Processing Technology”, 140, 12-20. USCB - U.S. Census Bureau (2000), https://www.census.gov/data/tables/time-series/dec/ coh-fuels.html U.S. EIA (2018a), International Energy Outlook 2018, U.S. Energy Information Administration. U.S. EIA (2018b), Carbon Dioxide Emissions Coefficients, https://www.eia.gov/environment/ emissions/co2 voi mass php [06.02.2019]. Vallero D.A. (2006), Paradigms Lost: Learning from Environmental Mistakes, Mishaps and Misdeeds, Elsevier, Oxford. Vallero D.A. (2014), Fundamentals of air pollution, Academic Press, London. Viana M., Querol X., Alastuey A., Cuevas E. і in. (2002), Influence ofAfrican dust on the levels ofatmospheric particulates in the Canary Islands air quality network, „Atmospheric Environment”, 36, 5861-5875.
Literatura Viana M., Kuhlbusch T.AJ., Querol X., Alastuey А. і in. (2008), Source apportionment of particulate matter in Europe: A review ofmethods and results, „Journal Aerosol Science”, 39, 827-849. Viana M., Hammingh R, Colette A., Querol X. і in. (2014), Impact of maritime transport emissions on coastal air quality in Europe, „Atmospheric Environment”, 90, 96-105. Wang G„ Ma Z„ Deng J., Li Z. і in. (2019), Characteristics ofparticulate matter from four coal—fired power plants with low—low temperature electrostatic precipitator in China, „Science of the Total Environment”, 662, 455-461. Wang X.Y., Wang K.C. (2014), Estimation of atmospheric mixing layer height from radiosonde data, „Atmospheric Measurement Techniques”, 7, 1701-1709. Weber C.J, Geiger S„ Falusi S., Roth M. (2014), Material Review ofLi Ion Battery Separators, AIP Conference Proceedings 1597, 66-81. Węgiel M., Chrząszcz R„ Maślanka A., Grochowalski A. (2018), Seasonal variations of PCDD/Fs congeners in air, soil and eggsfrom a Polish small-scalefarm, „Chemosphere”, 199, 89-97. Wichliński M„ Kobyłecki R„ Bis Z. (2011), Emisja rtęci podczas termicznej obróbki paliw, „Polityka Energetyczna”, 14(2), 191-202. Wielgosiński G„ Zarzycki R. (2018), Technologie i procesy ochrony powietrza, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa. Wierońska F„ Burmistrz R, Strugała A., Makowska D. i in. (2018), Effect of Using Coke Dust as a Sorbentfor Removing Mercuryfrom Flue Gases on the Contents ofSelected Ecotoxic Elements in Fly Ash, „Energy and Fuels”, 32, 5693-5700. Wiik R. (2001), Podstawy niskoemisyjnego spalania, Wydawnictwo
Gnome, Katowice. WHO - World Health Organisation (2000), Air Quality Guidelines for Europe, Second Edition, WHO, Regional Office for Europe, Copenhagen. WHO (2005), Air Quality Guidelines, Global Update 2005, Copenhagen. WHO (2006), Health risks ofparticulate matterfrom long-range transboundary air pollution, European Centre for Environment and Health, Bonn. WHO (2013), Health effects ofparticulate matter — Policy implications for countries in eastern Europe, Caucasus and central Asia, Regional Office for Europe, Copenhagen. WHO (2015), Economic cost ofthe health impact ofair pollution in Europe, Regional Office for Europe, Copenhagen. WHO (2016), Ambient air pollution: A global assessment ofexposure and burden ofdisease, Genewa, https://www.who.int/phe/publications/air-pollution-global-assessment/en/ [13.05.2019]. WHO (2018), Global Health Observatory data repository, http://apps.who.int/gho/data/node. main.BODAMBIENTAIRDTHS?lang=en [22.08.2019]. World Energy Council (2016), World Energy Resources — Bioenergy 2016, https:// www.worldenergy.org/wp-content/uploads/2016/10/World-Energy-Resources-Fullreport-2016.10.03.pdf [30.01.2018]. 374
Literatura Yassin M. F. (2009), Numerical Study ofFlow and Gas Diffusion in the Near-Wake behind an Isolated Building, „Advances in Atmospheric Sciences”, 26(6), 1241 ֊1252. Zaborowski M., Walczak E. (red.) (2018), Efektywność energetyczna w Polsce - przegląd 2017, Instytut Ekonomii Środowiska, Kraków. Zhang X., Zhao L., Tong D.Q., Wu G. і in. (2016), A Systematic Review of Global Desert Dust and Associated Human Health Effects, „Atmosphere”, 7, 158. Zheng M., Cass G.R., Ke L., Wang F. (2007), Source apportionment of dailyfine particulate matter at Jefferson Street, Atlanta, GA, during summer and winter, „Journal of the Air and Waste Management Association”, 57(2), 228-242. Żeliński J., Matuszek К., Hrycko P., Sobolewski A. і in. (2018a), Niskoemisyjne paliwo sposobem na smog (część II), „Przegląd Komunalny”, (3), 61-63. Żeliński J., Matuszek K., Hrycko P., Sobolewski A. i in. (2018b), Efektywny sposób na zredukowanie smogu, „Przegląd Komunalny”, (4), 69-72. https://www.edmunds.com/about/press/leaf-blowers-emissions-dirtier-than-highperfoimance-pick-up-trucks-says-edmunds-insidelinecom.html http://www.dec.ny.gov/chemical/109428.html
Skorowidz 2,3,7,8-TCDD 171,213 ACGIH 181,190,242-3 adiabatyczny gradient temperatury 39-44 agregacja cząstek 94, 126, 157,218 aerozol 187, 28,47-8, 90, 114, 116, 122, 178, 189, 204-5,216-7 - biologiczny 67, 72-3, 355 - oceaniczny 66-7,192 akroleina 185-6, 97, 114-5 amoniak 183, 29, 116-7,128-9, 181-2, 300,315 arsen 220-1, 80, 152,175, 216, 257,278, 303, 309 atmosfera 27-34, 37, 72-3, 123-6, 128 - stabilna i niestabilna 41-46 ATSDR 253 azbest 117, 122, 256 azotany 116, 123, 128-9, 172, 198, 201-2 badanie epidemiologiczne 222, 225-8, 231-3,258, 264 badania in vitro 228-30,210 badania in vivo 229-30 ВаР 210, 206, 278-84 benzen 205, 75,175-6, 257, 272,278, 287, 303,312 benzo(a)piren 210, 140, 146, 160, 175, 206-9,257, 278-86,292-4, 312-3 bilans emisji w Polsce 300-1 376 bilans energii Ziemi 32-5 bioaerozol 72-3 biogaz 76-7 biomasa 82-4, 81, 97, 104, 142,160, 326 biopaliwa 63, 82-3, 98, 103, 337 black carbon (ВС) 95, 292 błękitny węgiel 163-7 cenosfera 95 CFC 186-7 chlorofluorowęglowodory 186-7 chodnik atysmogowy 357 chrom 220-1, 80, 152, 215-6,299-300 ciepło spalania 84 criteria pollutants 175 cykl życia źródeł energii 100 cynk 221, 80, 115,152, 215-6, 324 czas trwania substancji 177-8,189, 209, 258 części lotne węgla 91-2,94-6 ֊ biomasy 97-8 Czyste Powietrze 335-6, 289 DALY 266 dawka 240-1,233 ֊ ostra i przewlekła 246 — dawka i skutek 247-9, 228, 242, 251-2, 263, 267,312 - zdeponowana 242, 245-6 depozycja 66
Skorowidz dioksyny 211,93-4, 117-8,168-73,211-4, 258,284-5,299,310, 345 dodatki poprawiające spalanie 171-3 dolina Mozy 17 Donora 17 dopuszczalna emisja 106-7, 142 dopuszczalne stężenie 255-7,303 dotacje 335, 348,350-1 DPF 106-7, 110-1,338 drzewa 357 dym, zadymienie 15-6,45, 61, 107, 187, 220 dwutlenek azotu 29, 67, 123-5, 175, 182-3, 278,288,290 dwutlenek siarki 181, 29, 67, 115, 175, 278,290, 307 dwutlenek tytanu 344,357 dwutlenek węgla 180,27-9,65,69,85 dyfuzja 88-90,92,237 działanie ostre i przewlekłe 252-3,272, 278,312 dziura ozonowa 20,186-7 EEA 261-2, 295, 301,323 efekt cieplarniany 28, 33-4, 65, 69, 72-3 efekty ostre i przewlekłe 232,246 efektywność osadzania 242-5 Ekoprojekt 142-3,149-51,325,351-2 ekspozycja 233-4 ekspozycja prenatalna 219,259 ekwiwalent toksyczności 213,170, 172-3, 283 elektrofiltr 334, 328 elektromobilność ustawa 328, 339-40 elektryczne pojazdy 107-8 emisja - pyłów 88, 97-8,105,137, 142, 151, 344 ֊ sezonowa kotła 143 - w przeliczeniu na PKB 296-8 emisje ֊ przemysłowe 114-8,302,306-310 - z energetyki 102-4,302,306-310 ֊ z ogrzewania indywidualnego 143-51, 165-73,302, 306-310 - z rolnictwa 119, 302, 306-310 - z transportu 105-13,302,306-310 energetyka 102-4, 151, 156, 158-9, 172, 327-8, 336-7 EPA 26 epidemiologia 225 Euro normy 107-13 filtr cząstek stałych (DPF) 106-7, 110-1, 338 filtr elektrostatyczny 334, 328, 355-6 filtr HEPA 355-6 flotokoncentrat 155, 159-61, 163, 166 formaldehyd 185, 123, 176 frakcje pyłu 189-91, 129-30, 175, 199 fUrany 211-2 gaz ziemny 76, 85-6, 104, 150-1 gęstość cząstek 129 gęstość cząstki 196, 199 GIOŚ 274-8,284-5 globalne
ocieplenie 28, 33-4, 65, 69, 72-3 Główny Inspektorat Ochrony Środowiska 274-8,284-5 gradient 39-46 HRAPIE 263 huta aluminium Skawina 21-2 huta ołowiu Szopienice 21 IARC 207-10 ICHPW 138, 140, 144, 164, 166 identyfikacja źródeł zanieczyszczeń 62, 300, 304,315 imisja 27 in vitro 229 in vivo 230 inwersja 42, 44-5, 47-9 jakość węgla 81, 152-60 377
Skorowidz kadm 220, 175, 216, 257, 278 kanały przewietrzania 59 katalizator spalin 87, 105-6, 110, 113 klasa 5 kotłów 142, 150, 352 koagulacja 127, 94, 129 KOBIZE 292, 300-5 kocioł 135, 141-2 - retortowy 140-1 - zasypowy 136-8 kohorta 258 koks 92-3, 86, 114,132 koksik 95 kominek 136,349-52 kondensacja 126-9, 96, 124, 192, 201 konkluzje BAT 327-8, 157, 336, 343 konwekcja 31, 34-5, 37, 50, 90, 135-6 koszt całkowity przeciętny 319-20, 324-5, 328 koszt krańcowy 320-2, 334 koszty walki ze smogiem 325-9 kryzysy smogowe 13, 17-8 ksenobiotyk 230, 240 kwaśne opady 123-4, 324 LCA 100 liczba cząstek 25, 108,177, 187, 191-3, 197,221 LOAEL 248, 252-3 lotne związki organiczne 176, 99, 115-7, 119,136, 168,293 LRTAP 293, 301, 304-5 LZO 176, 77, 115, 126, 147, 168-9 macerai 79 makrofag 238-9,181, 229, 238 masa cząstki 192-3,199,230, 245 maseczki antysmogowe 353-4 mechanizmy obronne organizmu 236-9 metale ciężkie 214-21, 80,99, 152, 155-6, 178, 203,297-8, 303 metan 184-5, 29, 75-6, 88, 119 mgła 187, 13, 17,47, 127 miara zagrożenia zdrowia 312-9 miejska wyspa ciepła 52-3 378 modelowanie 59-63, 190, 276,294 model gaussowski 60-1 MRL 253-4, 181,185,205 muł węglowy 153, 157-62, 167 najwyższe dopuszczalne stężenie 255-7 nanocząstki 118,189,192,239 narażenie w miastach 276, 279, 285-8 narażenie w województwach 289 NDS 255 nikiel 221, 80, 175, 257, 278 niska emisja 134-5 NMHC 176 NMLZO 119, 176,293,303 NOAEL 247-9, 252-3 normy - eksploatacyjne pojazdów 105-7 - homologacyjne pojazdów 107, 109-12, 327-8 - jakości kotłów 142-6, 164 - jakości paliw 153, 157-8, 160-2, 329 - jakości powietrza
175,233,251-2, 254-5, 257 - WHO (wytyczne) 257 ֊ zanieczyszczeń na stanowiskach pracy 255 nukleacja 126-8 ocena cyklu życia 100 oczyszczacze powietrza 355-6 odchylenie standardowe 66 oddychanie 180,234-5,237,353 odpady 119,122,168-9,310 - z produkcji węgla 101-2,157-9,161 olej przepracowany 171 ołów 218-9, 73, 80, 156, 175,215-6, 257, 260, 303, 309 opadanie 67, 70, 73, 181, 189,194, 197, 217 opłaty za korzystanie ze środowiska 157, 344-5 osadzanie 191,193, 197-8, 243-5, 250, 260 osiadanie 27,46,48, 66, 70, 183
Skorowidz ozon ֊ troposferyczny 124-6,183-4,237, 256-7,260,263,267-8,287 - stratosferyczny 186 Państwowy Monitoring Środowiska 274 park samochodowy 109-13, 327, 341 PCB 211-3,93,117-18, 170,258 PCDD/PCDF 211-3,93,168-9,172,258 pestycydy 119,121,176,212 pęcherzyk płucny 183-4,190-1,235, 238-9,243 piec 135-6,114 pionowa struktura atmosfery 30-2 piroliza 82,91-4,136-7,205 PMŚ 274, 283 POCHP 269-70, 264 podtlenek azotu 182, 29, 93 pojazdy elektryczne 107-8,328,339-41 pojazdy rolnicze i poza-drogowe 108, 119, 346 polichlorowane bifenyle 211-3, 93,117-8, 170, 172,258 pomiary zdalne spalin 109-10,113 POP 176 popiół ze spalania 94-6, 102, 137 popiół w węglu 79-81,152, 158, 162 powierzchnia cząstki 191-3,230,245 poziom alarmowania 347 pozostałość koksowa 90, 92, 95, 97 pożary 67-9, 118,170, 205, 211 prekursor reakcji 64,94,126,129,182, 184 prędkość końcowa cząstki 194-7,199 prędkość wiatru 35, 46, 50-2, 54-5 prenatalne zagrożenie zdrowia 259-60 produkty spalania 85-90,92-5 protokół z Montrealu 20, 187 przechwytywanie cząstek 197-9, 355 przedwczesny zgon 261-2,264, 266 przedział ufności 66 przeliczanie jednostek 26 przepływ laminamy 193-4,242 przewlekła obturacyjna choroba płuc 269-70,264 pył - całkowity 189, 19, 145 - frakcja piersiowa 190,243 ֊ frakcja wdychana 190 - organiczny 129 - pierwotny 64, 67-8,129, 201, 313 - pustynny 67, 69-72 - resuspensja 70, 201 - rozkład liczby 191-3 - rozkład masowy 191-3 - rozmiary 189-93 - skład chemiczny 201-2 ֊֊ szkodliwość 221,227,237-9,262-71 - unoszenie z dróg 119-20 - wtórny 126-30 - zawieszony 187,191,193,198 pył PM10, PM2,5, PM1, PM0,1 189
rak płuca 270, 256, 264, 267,269, 281-2 rakotwórczość benzo(a)pirenu i WWA 207-10,281-4 rakotwórczość pyłu 221 reakcja egzotermiczna 84 reakcja spalania 85-8 reakcja stechiometryczna 87-8 resuspensja 70, 201 RfC, RfD 252-4,312 rodniki 86, 89, 93, 124-5, 127, 184 ropa naftowa 77-9,102 rozkład - liczby cząstek pyłu 191-3 - masy cząstek pyłu 191-3 ֊ powierzchni cząstek pyłu 192-3 - substancji 177, 183-4 rozmiar ziarna węgla 153, 162 rozmiary drobin pyłu 189-93 rozporządzenie jakość paliw 161-2 rozporządzenie wymagania dla kotłów 142 równanie stechiometryczne 87 rtęć 216-9, 152, 154, 257, 284, 310 379
Skorowidz ruchy Browna 196-7 ryzyko ֊ skumulowane 256 - względne 250-1 sadza 94-5, 105, 292 samochody elektryczne 107-8, 328, 339-41 sedymentacja 187,193-4,198,355 separacj a frakcj i 199-200 siarczany 124,127-9,201-2 siarka w węglu 79, 93 siarkowodór 181 skład atmosfeiy 27-9 składniki mineralne węgła 79-80 smog 13,64-5 spalanie 84-8 - biopaliw 97-8 - odpadów 94,99-100,168-71,301 - paliw ciekłych 89-91 - paliw gazowych 88-9 - paliw stałych 91-9 - stechiometryczne 86-7 ֊ węgla 91-6 - zużytego oleju 171 silnik benzynowy 105 silnik Diesla 105 silnik ZI 105 silnik ZS 105 składowanie węgla 101-2 składowiska odpadów 119 skuteczność osadzania cząstek 243-4 sortymenty węgla 153,156-60 stacje pomiarowe GIOŚ 274-6 standardy emisyjne 327, 332, 344, 346 stany atmosfery 41-6 stężenie 25-6 - referencyjne 252 Stokes’a liczba 198 Stokes’awzór 194, 196 strategia walki ze smogiem 143,166, 311-5, 329-43 stratosfera 31-2 straty z powodu smogu 208, 322-4 380 strefy czystego transportu 107, 338-40 średnia zanieczyszczeń ważona populacją 273 średnica aerodynamiczna 199 średnie wartości zanieczyszczeń w Polsce 278-80 TEQ 213, 173,283 termomodemizacja 333-4,326, 328 tlenek azotu 182 tlenek węgla 76, 86, 93, 105, 148, 175, 179-80, 240, 257 tlenki azotu 67,175, 182, 307 Toxic Equivalency 213 Toxicity Equivalent Factor 213 transport 105-14, 201, 304, 318, 327-8, 337-43 trójtlenek siarki 181 trwałe zanieczyszczenia organiczne 176 TSP 189 turbulencja 32, 35, 53-4, 57,194, 242 typy węgla 153 TZO 176 U.C.A.P.H.E.L. 236 uchwały antysmogowe 351-3 uderzanie cząstek 197,244 układ oddechowy 190, 199,235-9,
242-5, 353 umieralność z powodu smogu 226-7, 261-9 usuwanie substancji z powietrza 73, 174, 189, 198 usuwanie substancji z organizmu 229,235, 238-40 warstwa graniczna 32, 35-7, 54 warstwa mieszania 37,46, 53 warstwy atmosfery 30-2 wartość opałowa 76, 81, 84-5, 152-3, 162 warunki normalne 26 warunki standardowe 26 wentylacja minutowa 235, 237, 244, 353
Skorowidz węgiel 74 ֊ kamienny 78-9, 81, 86, 154, 160 ֊ brunatny 78-9,152,160, 353 - wzbogacony 154-7 węglowodory 75-8, 84-91, 93-5, 105-8 WHO 264 Wielki Smog Londyński 18,47,223-4 wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne 205-9,93-4,114, 136,176 wieża antysmogowa 357 wilgotność powietrza 28,41-2,235 wnioskowanie epidemiologiczne 227-8 wojewódzkie uchwały antysmogowe 351-3 wskaźnik zachorowalności 226 wskaźniki emisji z małych kotłów 145-51 współczynnik nadmiaru powietrza λ 87-8, 105-7,144 współczynnik stechiometryczny 88 współczynniki bezpieczeństwa 233, 252-3 wyniesienie smugi gazów odlotowych 61-2 wyspa ciepła 52-3 wytyczne WHO 256-7 WWA 205-9, 93-4,114, 136, 176, 283-4, 292,306 wywiewanie cząstek 70, 201 zagłębie Ruhry - kryzys smogowy 19 zagrożenie dzieci 21,242,258-61 zagrożenie na stanowisku pracy 254 zagrożenie zdrowia 255, 316, 343 zależność dawka - skutek 247-50 zanieczyszczenie energią 178 zanieczyszczenia powietrza definicje 64 zanieczyszczenia pierwotne 64,129 zanieczyszczenia wtórne 64,123-6 zawartość w węglu - metali ciężkich 80,154-6 - pierwiastków 79 - popiołu 81, 152,155, 162 ֊ siarki 81, 93, 152,154-5, 162 - wilgoci 81, 152,162 zjawisko inwersji 42,44-5,47-9 zgazowanie węgla 92, 137 ZI, zapłon iskrowy 105 ZS, zapłon samoczynny 105 zmiana prędkości wiatru z wysokością 50-2 zużycie energii 103-4 źródła energii 82, 103-4, 337 żelazo 212,215,221 |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Kleczkowski, Piotr |
| author_GND | (DE-588)121591864X |
| author_facet | Kleczkowski, Piotr |
| author_role | aut |
| author_sort | Kleczkowski, Piotr |
| author_variant | p k pk |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV046682503 |
| ctrlnum | (OCoLC)1152297315 (DE-599)BVBBV046682503 |
| edition | Wydanie 1 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>02530nam a2200517 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV046682503</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20220107 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">200422s2020 a||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="z">9788301207908</subfield><subfield code="9">978-83-01-20790-8</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1152297315</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV046682503</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Kleczkowski, Piotr</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)121591864X</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Smog w Polsce</subfield><subfield code="b">przyczyny, skutki, przeciwdziałanie</subfield><subfield code="c">Piotr Kleczkowski</subfield></datafield><datafield tag="250" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Wydanie 1</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Warszawa</subfield><subfield code="b">PWN</subfield><subfield code="c">2020</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">380 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen, Diagramme</subfield><subfield code="c">24 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Smog / Poland</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Air / Pollution / Health aspects / Poland</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Luftverschmutzung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4074381-0</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Gesundheitsschaden</subfield><subfield code="0">(DE-588)4157178-2</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Umweltschutz</subfield><subfield code="0">(DE-588)4061644-7</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Umweltverschmutzung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4186812-2</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Luftverschmutzung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4074381-0</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Umweltverschmutzung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4186812-2</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Gesundheitsschaden</subfield><subfield code="0">(DE-588)4157178-2</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="4"><subfield code="a">Umweltschutz</subfield><subfield code="0">(DE-588)4061644-7</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032093295&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032093295&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032093295&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Sachregister</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20220107</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032093295</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">333.709</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">090511</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">333.709</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">090512</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Polen (DE-588)4046496-9 gnd |
| geographic_facet | Polen |
| id | DE-604.BV046682503 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T14:24:34Z |
| indexdate | 2024-07-10T08:51:08Z |
| institution | BVB |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032093295 |
| oclc_num | 1152297315 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 380 Seiten Illustrationen, Diagramme 24 cm |
| psigel | BSB_NED_20220107 |
| publishDate | 2020 |
| publishDateSearch | 2020 |
| publishDateSort | 2020 |
| publisher | PWN |
| record_format | marc |
| spelling | Kleczkowski, Piotr Verfasser (DE-588)121591864X aut Smog w Polsce przyczyny, skutki, przeciwdziałanie Piotr Kleczkowski Wydanie 1 Warszawa PWN 2020 380 Seiten Illustrationen, Diagramme 24 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Smog / Poland Air / Pollution / Health aspects / Poland Luftverschmutzung (DE-588)4074381-0 gnd rswk-swf Gesundheitsschaden (DE-588)4157178-2 gnd rswk-swf Umweltschutz (DE-588)4061644-7 gnd rswk-swf Umweltverschmutzung (DE-588)4186812-2 gnd rswk-swf Polen (DE-588)4046496-9 gnd rswk-swf Polen (DE-588)4046496-9 g Luftverschmutzung (DE-588)4074381-0 s Umweltverschmutzung (DE-588)4186812-2 s Gesundheitsschaden (DE-588)4157178-2 s Umweltschutz (DE-588)4061644-7 s DE-604 Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032093295&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032093295&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032093295&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Sachregister |
| spellingShingle | Kleczkowski, Piotr Smog w Polsce przyczyny, skutki, przeciwdziałanie Smog / Poland Air / Pollution / Health aspects / Poland Luftverschmutzung (DE-588)4074381-0 gnd Gesundheitsschaden (DE-588)4157178-2 gnd Umweltschutz (DE-588)4061644-7 gnd Umweltverschmutzung (DE-588)4186812-2 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4074381-0 (DE-588)4157178-2 (DE-588)4061644-7 (DE-588)4186812-2 (DE-588)4046496-9 |
| title | Smog w Polsce przyczyny, skutki, przeciwdziałanie |
| title_auth | Smog w Polsce przyczyny, skutki, przeciwdziałanie |
| title_exact_search | Smog w Polsce przyczyny, skutki, przeciwdziałanie |
| title_exact_search_txtP | Smog w Polsce przyczyny, skutki, przeciwdziałanie |
| title_full | Smog w Polsce przyczyny, skutki, przeciwdziałanie Piotr Kleczkowski |
| title_fullStr | Smog w Polsce przyczyny, skutki, przeciwdziałanie Piotr Kleczkowski |
| title_full_unstemmed | Smog w Polsce przyczyny, skutki, przeciwdziałanie Piotr Kleczkowski |
| title_short | Smog w Polsce |
| title_sort | smog w polsce przyczyny skutki przeciwdzialanie |
| title_sub | przyczyny, skutki, przeciwdziałanie |
| topic | Smog / Poland Air / Pollution / Health aspects / Poland Luftverschmutzung (DE-588)4074381-0 gnd Gesundheitsschaden (DE-588)4157178-2 gnd Umweltschutz (DE-588)4061644-7 gnd Umweltverschmutzung (DE-588)4186812-2 gnd |
| topic_facet | Smog / Poland Air / Pollution / Health aspects / Poland Luftverschmutzung Gesundheitsschaden Umweltschutz Umweltverschmutzung Polen |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032093295&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032093295&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032093295&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT kleczkowskipiotr smogwpolsceprzyczynyskutkiprzeciwdziałanie |