"Ziemia skrywa kości": zapomniane krajobrazy pamięci - cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku = Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen
Gespeichert in:
| Weitere Verfasser: | , |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish German |
| Veröffentlicht: |
Poznań
Instytut Historii UAM
2017
|
| Schriftenreihe: | Publikacje Instytutu Historii
144 |
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Abstract Abstract |
| Beschreibung: | 429 Seiten Illustrationen, Pläne 24 cm |
| ISBN: | 9788365663283 8365663287 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 cb4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV044911046 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20220302 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 180418s2017 a||| |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788365663283 |9 9788365663283 | ||
| 020 | |a 8365663287 |9 8365663287 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1226700845 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV044911046 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol |a ger | |
| 049 | |a DE-12 |a DE-B1595 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 245 | 1 | 0 | |a "Ziemia skrywa kości" |b zapomniane krajobrazy pamięci - cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku = Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen |c pod redakcją Jerzego Kołackiego i Izabeli Skórzyńskiej |
| 246 | 1 | 1 | |a Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen |
| 264 | 1 | |a Poznań |b Instytut Historii UAM |c 2017 | |
| 300 | |a 429 Seiten |b Illustrationen, Pläne |c 24 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 490 | 1 | |a Publikacje Instytutu Historii |v 144 | |
| 546 | |a Vorwort und Zusammenfassung in Deutsch | ||
| 546 | |b Text teils Deutsch teils Polnisch | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 1945-2017 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 0 | 7 | |a Protestantismus |0 (DE-588)4047538-4 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Friedhof |0 (DE-588)4018537-0 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Großpolen |0 (DE-588)4223407-4 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 653 | 0 | |a Cmentarze / Polska / Wielkopolska (region) / 1945- / konferencje | |
| 655 | 7 | |0 (DE-588)4143413-4 |a Aufsatzsammlung |2 gnd-content | |
| 689 | 0 | 0 | |a Großpolen |0 (DE-588)4223407-4 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Protestantismus |0 (DE-588)4047538-4 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Friedhof |0 (DE-588)4018537-0 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Geschichte 1945-2017 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 700 | 1 | |a Kołacki, Jerzy |d 19XX- |0 (DE-588)1022937499 |4 edt | |
| 700 | 1 | |a Skórzyńska, Izabela |0 (DE-588)1214905919 |4 edt | |
| 830 | 0 | |a Publikacje Instytutu Historii |v 144 |w (DE-604)BV010879172 |9 144 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030304580&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030304580&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030304580&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-030304580 | ||
| 942 | 1 | 1 | |c 306.09 |e 22/bsb |f 090512 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 306.09 |e 22/bsb |f 090511 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 306.09 |e 22/bsb |f 09048 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 306.09 |e 22/bsb |f 09046 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 306.09 |e 22/bsb |f 09045 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 306.09 |e 22/bsb |f 09049 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 306.09 |e 22/bsb |f 09047 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 306.09 |e 22/bsb |f 09044 |g 438 |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1804178473074294784 |
|---|---|
| adam_text | Spis treści Przedmowa (Witold Molik) ............................................................................................ Słowo wstępne (Magdalena Oxfort) ............................................................................... Uwagi wstępne (Hubert Owczarek)................................................................................. Wprowadzenie (Jerzy Kolački, Izabela Skorzyńska) ........................................................ 7 11 15 19 Wykład wiodący Ewa Domańska, Cmentarze jako przedmiot historii ratowniczej (rescue history) ... 33 Zagadnienia teoretyczne i metodologiczne Jerzy Kołacki, „Ziemia skrywa kości . Cmentarze ewangelicko-augsburskie w Wielkopolsce jako (nie)wspólne polsko-niemieckie miejsca pamięci. Modele obchodzenia się z zaginionymi krajobrazami przeszłości ֊ zarys projektu ba dawczego ................................................................................................................. Izabela Skórzyńska, Anna Wachowiak, „Cmentarze nieistniejących cmentarzy . Między obowiązkiem oddawania szacunku zmarłym i polityczną dyspozyqą ich pamięcią.............................................................................................................. Justyna Budzińska, Między estetyką znikania a kontr-pomnikiem ......................... Joanna Wałkowska, Cmentarze ewangelickie z perspektywy archeologii: proble my i możliwości badawcze .................................................................................. Maksymilian Frąckowiak, Archeologia w służbie pojednania. Prace archeologiczno-ekshumacyjne na
niemieckich grobach wojennych w zachodniej Polsce ... 49 61 81 91 105 Zagadnienia historyczne i źródłowe Olgierd Kiec, Kościoły ewangelickie w Wielkopolsce w XX i XXI wieku ............... Konrad Białecki, Działania władz wobec cmentarzy ewangelickich w Wielko polsce w latach 1945-1989 ...................................................................................... Karolina Filipowska, Cmentarze żydowskie w Wielkopolsce po 1945 roku.......... Hubert Owczarek, Cmentarze ewangelickie w fotograficznych zbiorach interneto wych ......................................................................................................................... Katarzyna Woniak, Z cmentarza ewangelickiego do polsko-niemieckiego miejsca pamięci. Przykład Złotowa..................................................................................... 123 133 145 157 167 Część warsztatowa - doświadczenie i praktyka Dominik Makosch, „Ci tylko godni są lepszej przyszłości, którzy umieją czcić i sza nować swych przodków przeszłości .................................................................... 179
6 SPIS TREŚCI Katarzyna Wieczorek, Krzysztof Lange, Rewitalizacja cmentarza ewangelickiego w Czempiniu............................................................................................................ Przemysław Kowalski, Budowa tożsamości obszaru Puszczy Pyzdrskiej w oparciu o olęderskie dziedzictwo kulturowe..................................................................... Przemysław Mierzejewski, Cmentarze olęderskie w powiecie nowotomyskim. Dla tych, którzy odeszli przed nami............................................................................. Jerzy Osypiuk, Nekielscy olędrzy i ich cmentarze........................................................ Marceli Tureczek, Cmentarz ewangelicki w Brojcach. Kilka refleksji na temat aktu alnych przemian pamięci w perspektywie stosunków polsko-niemieckich .... Adam Maliński, Rewitalizacja cmentarzy ewangelickich w powiecie obornickim .. Waldemar Wunsz, Cmentarze w parafii ewangelicko-augsburskiej w Koninie .... Johannes Staemmler, OKR Johannes Staemmler aus Posen im Lichte seiner Erin nerungen .................................................................................................................. Helmut Brauer, Die deutsch-polnische Zusammenarbeit im Kreis Obornik.......... Christfried Boelter, Die Gemeinschaft Evangelischer Posener als Mitglied des Konventes der ehemaligen evangelischen Ostkirchen und die Aktivitäten die ses evangelischen Dachverbandes......................................................................... Karin Ziegeler, Die Aktivitäten der Gemeinschaft Evangelischer
Posener.............. Klaus Hinz, Die evangelischen Friedhöfen in Kreis Kalisch ..................................... Renate Sternel-Rutz, Die Zeit fügt zusammen, was zusammen gehört. Vergessene Steine auf einem vergessenen Friedhof.................................................................. Birgitt Putensen, Ehemalige Friedhöfe als Lernort der Geschichte......................... 185 195 205 211 221 235 243 247 253 271 275 285 293 297 Forum dyskusyjne i materiały nadesłane Małgorzata Zawiła, Czym jest cmentarz? O wielowymiarowości cmentarzy uwag kilka ......................................................................................................................... Natalia Ciesielska, Zapomniane cmentarze Wielkopolski ֊ opuszczone, (z)niszczone, (u)ratowane.................................................................................................. Karol Górski, Magdalena Blumczyńska, Cmentarz ewangelicki w Pobiedziskach. (Nie)zapomniane miejsce w polsko-niemieckim krajobrazie pamięci................ Marta Malkus, Staromiejski cmentarz ewangelicki we Wschowie - miejsce harmo nii kultury i natury.................................................................................................. Wiesława Małycha, Beata Zabroni, Cmentarz ewangelicko-augsburski w Strzy żewicach (Striesewitz) ............................................................................................ Bartosz Kiełbasa, Rola Towarzystwa Przyjaciół Konina w pielęgnowaniu i zacho waniu dawnego dziedzictwa ewangelickiego w Wielkopolsce Wschodniej .... Emilia Urbaniak-Kmiecik,
Ratowanie XVIII-wiecznego cmentarza niemieckiej ro dziny Kelmów w Wierzycach .... ........................................................................ Bartosz Łączak, Cmentarze ewangelickie w gminie Mosina. Kilka uwag - przyczy nek do dalszych badań .......................................................................................... Urszula Karolczak, Czy cmentarze ewangelickie zostały zapomniane? (Pamięć o cmentarzach ewangelickich w okolicach Koła).................................................. Michał Wiśniewski, Grupa „Lapidaria - zapomniane cmentarze Pomorza i Ku jaw , czyli o społecznym ratowaniu cmentarzy w województwie kujawsko-pomorskim............................................................................................................. 397 Streszczenie..................................................................................................................... Zusammenfassung.......................................................................................................... Autorzy - biogramy........................................................................................................ Spis ilustracji................................................................................................................... 409 413 417 424 305 319 327 345 357 363 371 379 387
Streszczenie rezentowany tom jest rodzajem dokumentacji polsko-niemieckiej kon ferencji naukowej pn. „Ziemia skrywa kości . Zapomniane krajobrazy pa mięci - cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku, jaka odbyła się 26 i 27 lutego 2016 roku w Sali im. Gerarda Labudy w Collegium Históriáim Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (UAM) w Poznaniu. Organizatorami byli przede wszystkim Instytut Historii UAM, Centrum Instytut Wielkopolski UAM, przy wsparciu Wydziału Historycznego UAM, Towarzystwa Polsko-Niemieckiego oraz Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Partnerem ze strony niemieckiej był Referat Kultury ds. Prus Wschodnich, Poznańskiego, Polski Środkowej, Wołynia i Galicji (Kulturreferat für Westpreussen, Posener Land, Mittelpolen, Wolhynien und Galizien) z siedzibą w Warensorf, repre zentujący niemieckie stowarzyszenia i wspólnoty Niemców, w tym ewangeli ków, pochodzących z Wielkopolski. Wydanie tomu znajduje szerokie naukowe, poznawcze, a także społecz ne i polityczne, kulturowe i etyczne uzasadnienie. Tematyka cmentarzy pro testanckich jako ważnego dziedzictwa wielokulturowej Wielkopolski była jak dotąd zaniedbywana przez środowiska akademickie, a dorobek historiograficzny jest bardzo ubogi (zob. tekst Jerzego Kołackiego w niniejszym opraco waniu). To też jedna z głównych przyczyn niskiego poziomu wiedzy społe czeństwa polskiego o niekatolickich wyznaniach w Polsce i trwania w wielu jeszcze środowiskach dawnych mitów, stereotypów i uprzedzeń, zwłaszcza że protestantyzm, a więc i związane z nim nekropolie (miejsca pochówków) utożsamiano z Niemcami.
Rejestracja i udostępnienie wyników konferencji jest pierwszym przedsię wzięciem szerszego projektu, którego przedmiotem jest protestanckie dzie dzictwo kulturowe w Wielkopolsce, widziane także jako jeden z elementów niemieckich, polskich i polsko-niemieckich miejsc pamięci. W tym kontekście pozytywnie wpisuje się on w trudny proces polsko-niemieckiego pojednania, a jednocześnie w ekumeniczną ideę zbliżenia do siebie różnych Kościołów w Polsce. W swoim wprowadzającym do konferencji referacie Jerzy Kołacki zamie ścił cytat z artykułu Agnieszki Rydzewskiej, która stwierdziła, iż „cmentarze stanowią ważny element krajobrazu kulturowego. Miejsca te odznaczające się P
410 STRESZCZENIE wyjątkowym charakterem sacrum, wpływają na określenie genius loci danej miejscowości. Przechowując pamięć o minionych latach, stają się pomnikami historii. W tym kontekście dbałość o miejsca ostatniego spoczynku wydaje się rzeczą oczywistą, bez względu na charakter wyznaniowy danego cmentarza czy podziały narodowościowo-społeczne . Bez wątpienia sposób traktowa nia miejsc pochówków także innych wyznań i narodowości jest miarą etycz nego i obywatelskiego wychowania miejscowych społeczeństw. Należałoby też wskazać na ekumeniczny wymiar takiego modelu myślenia i obchodze nia się z nekropoliami ewangelickimi. Opracowanie jest zbiorem 35 przedstawionych referatów, prezentacji multimedialnych, komunikatów, głosów w dyskusji, w części rozszerzonych w nadesłanych tekstach, uporządkowanych zasadniczo zgodnie z progra mem konferencji na trzy części, w tym dwie podstawowe: metodologiczno-historyczną i warsztatową, wzbogaconą o materiały z tzw. forum dyskusyj nego, oraz grupę łączących się z nimi wypowiedzi niemieckich uczestników. Poprzedzają je krótkie słowo wstępne i wprowadzenie, a uzupełniają stresz czenia (abstrakty) artykułów i biogramy autorów tudzież spis ilustracji. Pierwszy zbiór artykułów dotyczy kwestii teoretyczno-metodologicznych, historycznych i źródłowych, uzupełnionych o egzemplifikacje w formie stu diów przypadku. Tom otwiera wykład wiodący Ewy Domańskiej Cmentarze jako przedmiot historii ratowniczej, zarysowujący koncepcję badań pozwalającą spajać teorię i wiedzę naukowąz praktyką obchodzenia się z cmentarzami jako swoistymi ekopochówkami.
Izabela Skórzyńska i Anna Wachowiak wskaza ły na rolę „cmentarzy nieistniejących cmentarzy jako formułę topograficz nych znaków pamięci o nieistniejących już nekropoliach, a historyk sztuki Justyna Budzińska zajęła się metaforami „estetyki znikania oraz „kontr-pomnika jako sposobami zakotwiczania znikających cmentarzy w pamięci, co najmniej lokalnej. Joanna Wałkowska rozprawiała o nowych możliwościach archeologii w badaniu miejsc pochówków z wykorzystaniem innych dyscy plin naukowych. Bliski tej tematyce jest referat Maksymiliana Frąckowiaka o działalności Stowarzyszenia Pomost w Poznaniu: Archeologia w służbie pojed nania. Prace archeologiczno-ekshumacyjne na niemieckich grobach wojennych w za chodniej Polsce. Kontekst historyczny zarysował Olgierd Kiec, pisząc o dziejach Kościołów ewangelickich w XIX i XX wieku, a Konrad Białecki nakreślił politykę państwa polskiego wobec obiektów sakralnych Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Wielkopolsce po 1989 roku. Karolina Filipowska zamieściła - służący po równaniu - artykuł na temat cmentarzy żydowskich, a Katarzyna Woniak o polsko-niemieckich miejscach pamięci w Złotowie. Zbiory internetowe jako źródło wiedzy o protestanckich nekropoliach w Wielkopolsce oraz metody korzystania z nich są przedmiotem analizy Huberta Owczarka. W drugiej części tomu pt. Doświadczenie i praktyka znalazły się materia ły z części tzw. warsztatowej konferencji, a więc prezentacje działaczy towa rzystw i instytuqi regionalnych bezpośrednio zaangażowanych w prace wokół
STRESZCZENIE 411 cmentarzy ewangelickich, m.in. z Czempinia, Kępna, Konina, Leszna, Mosiny, Nekli, Nowego Tomyśla, Pyzdr, Torunia, Wschowy, Wierzyc, Zielonej Góry, Torunia. Większość z nich ma podobny charakter. Najczęściej zawierają krótką prezentację organizacji, chronologiczny zapis prac prowadzonych na znajdu jących się w najbliższej okolicy cmentarzach, egzemplifikowany wybranymi fotografiami. Tu przykładem wzorcowym jest tekst Adama Malińskiego doty czący powiatu obornickiego. Niektórzy autorzy zamieszczają dodatkowo kon tekst historyczny, mapy i wykresy, niekiedy wraz z przypisami, bibliografią i archiwalnymi zdjęciami, jak np. opracowanie Karola Górskiego i Magdaleny Blumczyńskiej. Część nadesłanych tekstów wybiega poza Wielkopolskę, stano wiąc pożyteczny kontekst porównawczy rozważań, tu opracowanie Marcelego Tureczka o cmentarzu w Brojcach czy Michała Wiśniewskiego reprezentujące go Kujawy i Pomorze. Szczególnie cenny jest w tej grupie krótki artykuł ks. proboszcza parafii ewangelicko-augsburskiej z Konina, Waldemara Wunsza, jedynego przedstawiciela środowisk ewangelickich z Diecezji Pomorsko-Wielkopolskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Szkoda, że były one tak słabo reprezentowane, podobnie jak niektóre obszary północnej Wielkopolski, np. Piła, czy wschodniej i południowo-wschodniej, np. Jarocin, Krotoszyn, Ostrów, które są jedynie wspomniane. Dość spójna jest część złożona z artykułów niemieckich uczestników kon ferencji, z których przebija osobisty, emoq onalny stosunek autorów do oma wianej problematyki cmentarzy, gdzie często znajdują się groby
ich bliskich, a jednocześnie wdzięczność wobec środowisk w Polsce zajmujących się ich porządkowaniem i upamiętnianiem. Pastorzy Helmut Brauer i Johannes Staemmler są synami ostatnich pastorów w Obornikach i Poznaniu (ostat niego superintendenta). Pierwszy z nich szczegółowo opisuje swój aktywny udział w przywracaniu nekropolii ewangelickich w powiecie obornickim, zaś drugi przekonuje o potrzebie wydania w Polsce wspomnień swojego ojca. Losy wspólnot protestanckich po 1945 roku przypomniał pastor Christfried Boelter z Towarzystwa Ewangelickich Poznaniaków (Gemeinschaft evange lischer Posener) oraz Karin Ziegeler, od lat redagująca „Posener Stimme . Wyjątkowy jest referat wygłoszony przez Heinza Hinza, znawcę cmentarzy ewangelickich w Kaliszu i okolicach oraz autora kilku publikaqi na ten temat, wypełniających poważną lukę w polskim piśmiennictwie. W ten sposób zbiór „Ziemia skrywa kości wpisuje się w ważne, także obec nie, dyskusje wokół sposobu obchodzenia się Polaków z ich własną przeszło ścią, zwłaszcza stosunku do wielokulturowości, wielowyznaniowości czy wieloetniczności jako dziś wartości pożądanej lub odrzucanej.
Zusammenfassung er hier präsentierte Band ist eine Dokumentation der polnisch-deut schen Wissenschaftskonferenz unter dem Titel ,/Die Erde verbirgt noch viele Knochen . Die vergessenen Erinnerungslandschaften - protes tantische Friedhöfe in Großpolen nach 1945 , die am 26. und 27. Februar in dem Gerard-Labuda-Hörsaal des Collegium Historicum Novum der AdamMickiewicz-Universität in Posen (Poznań) stattgefunden hat. Zu den wich tigsten Organisatoren dieser Veranstaltung zählten das Institut für Geschichte der Adam-Mickiewicz-Universität, das Institut für Großpolen Zentrum, mit der Unterstützung des Lehrstuhls für Geschichte der Adam-Mickiewicz-Universität, der Polnisch-Deutschen Gesellschaft sowie der Universitäts bibliothek. Die deutsche Seite wurde durch das Kulturreferat für Westpreussen, Posener Land, Mittelpolen, Wolhynien und Galizien (Warendorf) repräsentiert, welches die deutschen Gesellschaften und deutschen Gemein schaften, darunter auch die Protestanten aus Großpolen, vertrat. Die Veröffentlichung dieses Bandes hat eine sehr breite wissenschaft liche, aber auch eine soziale und politische sowie kulturelle und ethnische Berechtigung. Die Thematik der evangelischen Friedhöfe ist ein äußerst wich tiger Teil des großpolnischen Erbes. Dabei wurde sie bis heute von den aka demischen Kreisen sehr vernachlässigt, obwohl sie wie keine andere für den multikulturellen Charakter dieser Region steht. Gleichzeitig sind die historiographischen Leistungen in diesem Bereich auch sehr gering. Das ist auch eine der Hauptursachen für den sehr niedrigen Wissenstand der polni
schen Gesellschaft über die nicht-katholischen Glaubensrichtungen in Polen und das Überdauern von alten Mythen, Stereotypen und Vorurteilen in vie len Lebensbereichen. Vor allem die Assoziierung des Protestantismus, also auch seiner Ruhestätten, mit den Deutschen spielt dabei eine große Rolle. Die Veröffentlichung der Konferenzergebnisse ist der erste Schritt eines viel grö ßeren Projektes, welches sich auf das protestantische Kulturerbe in Großpolen konzentriert, das auch als eines der Elemente der deutschen, polnischen und polnisch-deutschen Erinnerungsorte angesehen wird. In diesem Kontext nimmt das Projekt eine positive Rolle in dem schwierigen Prozess der polnisch-deut schen Annäherung und Versöhnung ein, und fördert gleichzeitig die Idee der ökumenischen Annäherung zwischen den unterschiedlichen Kirchen in Polen. D
414 ZUSAMMENFASSUNG In seinem die Konferenz einführenden Referat hat Jerzy Kołacki ein Zitat aus einem Artikel von Agnieszka Rydzewska eingefügt, die der Meinung ist, dass „die Friedhöfe ein wichtiges Element des kulturellen Landschaftsbildes darstellen. Die Orte zeichnen sich durch eine besondere sakrale Atmosphäre (sacrum) aus. Sie beeinflussen zudem den genius loci der jeweiligen Ortschaft. Indem sie die Erinnerung vergangener Jahre aufbewahren, wer den sie zu Denkmälern der Geschichte. In diesem Kontext erscheint die Auf bereitung und Pflege ewiger Ruheorte als selbstverständlich. Die Religions zugehörigkeit, die Nationalität oder die gesellschaftliche Stellung, der dort liegenden Toten spielt hierbei keine Rolle . Ohne Zweifel ist der Umgang mit Ruhestätten auch anderer Glaubens richtungen und Nationalitäten ein Maßstab für die ethnische und gesell schaftliche Erziehung hiesiger Bewohner. Man sollte auch auf den ökumeni schen Gehalt einer solchen Denkweise und Umgangs mit den evangelischen Ruhestätten hindeuten. Die Veröffentlichung ist ein Sammelband mit 35 vorgetragenen Referaten, Multimedia-Präsentationen, Kommunique und Diskussionsbeiträgen (zum Teil genauer vertieft in den uns zugesandten Artikeln). Angelehnt an das Konferenzprogramm besteht auch die Publikation aus drei Teilen: einem me thodisch-historischen, einem Workshopteil und einem Teil, das die Materialien aus dem Diskussionsforum sowie Aussagen von deutschen Teilnehmern, be inhaltet. Ein kurzes Einleitungswort und eine Einführung gehen dem vor aus. Vervollständigt wird das ganze durch die
Abstracts und Biogramme der Referenten und das Bilderverzeichnis. Die erste Artikelsammlung beschäftigt sich mit den theoretisch-metho dischen, historischen Fragestellungen sowie den Quellen. Das ganze wird durch Fallbeispiele vervollständigt. Den Sammelband eröffnet das Leitreferat von Ewa Domańska „Friedhöfe als Teil der Rettungsgeschichte , das einen Überblick über ein Forschungskonzept liefert, welches es erlaubt die Theorie und das Wissen mit dem praktischen Umgang Friedhöfe als Öko-Ruhestätten anzusehen, zu verbinden. Izabela Skórzyńska і Anna Wachowiak haben auf die Rolle „der nicht-existierenden Friedhöfe , als eine topografische Formel der Erinnerungszeichen von nicht mehr existierenden Grabstätten, hingewie sen. Die Kunsthistorikerin Justyna Budzyńska hat sich mit den Metaphern der „Ästhetik des Verschwindens sowie den „Kontra-Denkmälern beschäftigt und sieht diese als eine Möglichkeit der Verankerung der verschwindenden Friedhöfe, mindestens auf der lokalen Ebene. Joanna Wałkowska stellte uns hingegen die neuen Möglichkeiten der Archäologie bei der Erforschung der Ruhestätte mit Hilfe anderer Wissenschaftsbereiche vor. Nicht weit von die ser Thematik entfernt befindet sich das Referat von Maksymilian Frąckowiak über die Aktivitäten des Vereins „Pomost (Brücke) in Posen. „Archäologie im Dienste der Versöhnung. Archeologische Arbeiten auf den deutschen Kriegsgräbern in Westpolen .
ZUSAMMENFASSUNG 415 Den historischen Kontext hat Olgierd Kiec angerissen, indem er über die Geschichte der evangelischen Kirchen im 19. und 20. Jahrhundert geschrie ben hat. Auf der anderen Seite hat Konrad Białecki die Politik des polnischen Staates gegenüber der sakralen Objekte der evangelisch-augsburgischen Kirche in Polen nach 1989 nachgezeichnet. Karolina Filipowska veröffentlich te hingegen einen Artikel, der sich mit den jüdischen Friedhöfen beschäftigte und somit auch einen Vergleich ermöglichte. Des Weiteren verfasste Katarzyna Woniak einen Artikel über die polnisch-deutschen Erinnerungsorte in Złotów. Intemetsammlungen als Wissensquelle über die evangelischen Friedhöfe in Großpolen sowie die Anwendungsmöglichkeiten dieser, ist das Thema der Analyse von Hubert Owczarek. հո zweiten Teil des Bandes unter dem Titel „Erfahrung und Praxis befin den sich Materialien aus dem Workshop-Teil, also die Vorträge der Aktivisten der regionalen Vereine und Institutionen, die unmittelbar einbezogen in die Arbeiten an den evangelischen Friedhöfen sind, unter anderem aus Czem piń, Kępno, Konin, Leszno, Mosina, Nekla, Nowy Tomyśl, Pyzdry, Wschowa, Wierzyce, Zielona Góra und Toruń. Die Mehrheit dieser Präsentationen hat einen sehr ähnlichen Charakter. In den meisten Fällen beinhalten sie kurze Vorstellung der Organisation, eine chronologische Zusammenstellung der geführten Arbeiten an den ortsnahen Friedhöfen, dargestellt anhand von auserwählten Fotos. Ein Musterbeispiel für die Vorgehensweise dieser Art ist der Text von Adam Malinski, der die Gemeinde Obornik repräsentier te.
Manche Referenten gehen zusätzlich auf den histrischen Kontext ein, fü gen Karten, Diagramme, manchmal mit Quellenangaben, Bibliographien und Archivbildern, wie zum Beispiel der Aufsatz von Karol Górski und Magdalena Blumczyńska. Ein Teil der uns zugesandten Artikeln geht über die Grenzen von Großpolen hinaus und stellt einen interessanten vergleichenden Kontext dar. Dazu zählen die Aufsätze von Marcel Tureczek über die Friedhöfe in Brojce oder von Michał Wiśniewski, der Kujawien und Pommern repräsen tierte. Ein besonders wertvoller Artikel aus diesem Teil ist der Aufsatz vom Priester der evangelisch-augsburgischen Gemeinde aus Konin, Waldemar Wunsza, des einzigen Vertreters der evangelischen Kirchen aus der Diözese Pommern-Großpolen der Evangelisch-Augsburgischen Kirche. Schade, dass diese so schwach repräsentiert wurde, ähnlich wie manche Gebiete im Norden von Großpolen, wie zum Beispiel Piła, oder Regionen im Osten oder Südosten, wie zum Beispiel Jarocin, Krotoszyn, Ostrów Wlkp. Diese wurden lediglich erwähnt. Einigermaßen kompakt ist der Teil, der aus den Artikeln der deutschen Teilnehmer der Konferenz besteht, aus denen vor allem der emotionale Bezug der Autoren zu der besprochenen Thematik (auf den Friedhöfen befinden sich oft die Gräber ihrer Angehörigen), und gleichzeitig Dankbarkeit gegen über der polnischen Institutionen, die sich mit der Pflege dieser beschäfti gen und ihrer gedenken, sichtbar wrd. Pastor Helmut Brauer und Johannes Staemmler sind Söhne der letzten Pastoren in Obornik und Posen. Der ers-
416 ZUSAMMENFASSUNG te von diesen beiden bechreibt sehr detailreich in seinem Artikel sein eige nes Engagement bei der Revitalisierung der evangelischen Ruhestätten in der Gemeinde Obornik. Der Zweite plädiert für die Veröffentlichung der Erinnerungen seines Vaters in polnischer Sprache. An das Schicksal evange lischer Glaubensgemeinschaften nach 1945 erinnert Pastor Chrisfried Boelter von der Gemeinschaft evangelischer Posener sowie Karin Ziegler, seit vielen Jahren Redakteurin der Zeitschrift „Posener Stimme . Eine Ausnhem bildet das Referat von Heinz Hinz, Kenner der evangelischen Friedhöfe in Kalisz und Umgebung sowie der Autor von einigen Publikationen zu dieser Thema, der auf diese Weise eine Lüke in der polnischen Literatur füllt. Auf diese Weise, fügt sich der Sammelband „Die Erde verbirgt noch viele Konchen in die wichtige, auch sehr aktuelle, Diskussion über den Umgang der Polen mit ihrer eignen Vergangenheit, besonders in der Einstellung zu der Multiethnizität, Multikulturalität und Multireligiosität.
|
| any_adam_object | 1 |
| author2 | Kołacki, Jerzy 19XX- Skórzyńska, Izabela |
| author2_role | edt edt |
| author2_variant | j k jk i s is |
| author_GND | (DE-588)1022937499 (DE-588)1214905919 |
| author_facet | Kołacki, Jerzy 19XX- Skórzyńska, Izabela |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV044911046 |
| ctrlnum | (OCoLC)1226700845 (DE-599)BVBBV044911046 |
| era | Geschichte 1945-2017 gnd |
| era_facet | Geschichte 1945-2017 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>03185nam a2200625 cb4500</leader><controlfield tag="001">BV044911046</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20220302 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">180418s2017 a||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788365663283</subfield><subfield code="9">9788365663283</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">8365663287</subfield><subfield code="9">8365663287</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1226700845</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV044911046</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield><subfield code="a">ger</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield><subfield code="a">DE-B1595</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">"Ziemia skrywa kości"</subfield><subfield code="b">zapomniane krajobrazy pamięci - cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku = Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen</subfield><subfield code="c">pod redakcją Jerzego Kołackiego i Izabeli Skórzyńskiej</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Poznań</subfield><subfield code="b">Instytut Historii UAM</subfield><subfield code="c">2017</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">429 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen, Pläne</subfield><subfield code="c">24 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="490" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Publikacje Instytutu Historii</subfield><subfield code="v">144</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Vorwort und Zusammenfassung in Deutsch</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">Text teils Deutsch teils Polnisch</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1945-2017</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Protestantismus</subfield><subfield code="0">(DE-588)4047538-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Friedhof</subfield><subfield code="0">(DE-588)4018537-0</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Großpolen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4223407-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="653" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">Cmentarze / Polska / Wielkopolska (region) / 1945- / konferencje</subfield></datafield><datafield tag="655" ind1=" " ind2="7"><subfield code="0">(DE-588)4143413-4</subfield><subfield code="a">Aufsatzsammlung</subfield><subfield code="2">gnd-content</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Großpolen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4223407-4</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Protestantismus</subfield><subfield code="0">(DE-588)4047538-4</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Friedhof</subfield><subfield code="0">(DE-588)4018537-0</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Geschichte 1945-2017</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="700" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Kołacki, Jerzy</subfield><subfield code="d">19XX-</subfield><subfield code="0">(DE-588)1022937499</subfield><subfield code="4">edt</subfield></datafield><datafield tag="700" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Skórzyńska, Izabela</subfield><subfield code="0">(DE-588)1214905919</subfield><subfield code="4">edt</subfield></datafield><datafield tag="830" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">Publikacje Instytutu Historii</subfield><subfield code="v">144</subfield><subfield code="w">(DE-604)BV010879172</subfield><subfield code="9">144</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030304580&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030304580&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030304580&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-030304580</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">306.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">090512</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">306.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">090511</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">306.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09048</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">306.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09046</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">306.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09045</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">306.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09049</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">306.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09047</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">306.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09044</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield></record></collection> |
| genre | (DE-588)4143413-4 Aufsatzsammlung gnd-content |
| genre_facet | Aufsatzsammlung |
| geographic | Großpolen (DE-588)4223407-4 gnd |
| geographic_facet | Großpolen |
| id | DE-604.BV044911046 |
| illustrated | Illustrated |
| indexdate | 2024-07-10T08:04:31Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788365663283 8365663287 |
| language | Polish German |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-030304580 |
| oclc_num | 1226700845 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 DE-B1595 |
| owner_facet | DE-12 DE-B1595 |
| physical | 429 Seiten Illustrationen, Pläne 24 cm |
| publishDate | 2017 |
| publishDateSearch | 2017 |
| publishDateSort | 2017 |
| publisher | Instytut Historii UAM |
| record_format | marc |
| series | Publikacje Instytutu Historii |
| series2 | Publikacje Instytutu Historii |
| spelling | "Ziemia skrywa kości" zapomniane krajobrazy pamięci - cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku = Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen pod redakcją Jerzego Kołackiego i Izabeli Skórzyńskiej Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen Poznań Instytut Historii UAM 2017 429 Seiten Illustrationen, Pläne 24 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Publikacje Instytutu Historii 144 Vorwort und Zusammenfassung in Deutsch Text teils Deutsch teils Polnisch Geschichte 1945-2017 gnd rswk-swf Protestantismus (DE-588)4047538-4 gnd rswk-swf Friedhof (DE-588)4018537-0 gnd rswk-swf Großpolen (DE-588)4223407-4 gnd rswk-swf Cmentarze / Polska / Wielkopolska (region) / 1945- / konferencje (DE-588)4143413-4 Aufsatzsammlung gnd-content Großpolen (DE-588)4223407-4 g Protestantismus (DE-588)4047538-4 s Friedhof (DE-588)4018537-0 s Geschichte 1945-2017 z DE-604 Kołacki, Jerzy 19XX- (DE-588)1022937499 edt Skórzyńska, Izabela (DE-588)1214905919 edt Publikacje Instytutu Historii 144 (DE-604)BV010879172 144 Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030304580&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030304580&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030304580&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract |
| spellingShingle | "Ziemia skrywa kości" zapomniane krajobrazy pamięci - cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku = Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen Publikacje Instytutu Historii Protestantismus (DE-588)4047538-4 gnd Friedhof (DE-588)4018537-0 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4047538-4 (DE-588)4018537-0 (DE-588)4223407-4 (DE-588)4143413-4 |
| title | "Ziemia skrywa kości" zapomniane krajobrazy pamięci - cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku = Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen |
| title_alt | Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen |
| title_auth | "Ziemia skrywa kości" zapomniane krajobrazy pamięci - cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku = Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen |
| title_exact_search | "Ziemia skrywa kości" zapomniane krajobrazy pamięci - cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku = Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen |
| title_full | "Ziemia skrywa kości" zapomniane krajobrazy pamięci - cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku = Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen pod redakcją Jerzego Kołackiego i Izabeli Skórzyńskiej |
| title_fullStr | "Ziemia skrywa kości" zapomniane krajobrazy pamięci - cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku = Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen pod redakcją Jerzego Kołackiego i Izabeli Skórzyńskiej |
| title_full_unstemmed | "Ziemia skrywa kości" zapomniane krajobrazy pamięci - cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku = Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen pod redakcją Jerzego Kołackiego i Izabeli Skórzyńskiej |
| title_short | "Ziemia skrywa kości" |
| title_sort | ziemia skrywa kosci zapomniane krajobrazy pamieci cmentarze protestanckie w wielkopolsce po 1945 roku orte der wurde und der erinnerung friedhofe in großpolen |
| title_sub | zapomniane krajobrazy pamięci - cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku = Orte der Würde und der Erinnerung - Friedhöfe in Großpolen |
| topic | Protestantismus (DE-588)4047538-4 gnd Friedhof (DE-588)4018537-0 gnd |
| topic_facet | Protestantismus Friedhof Großpolen Aufsatzsammlung |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030304580&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030304580&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030304580&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| volume_link | (DE-604)BV010879172 |
| work_keys_str_mv | AT kołackijerzy ziemiaskrywakoscizapomnianekrajobrazypamiecicmentarzeprotestanckiewwielkopolscepo1945rokuortederwurdeunddererinnerungfriedhofeingroßpolen AT skorzynskaizabela ziemiaskrywakoscizapomnianekrajobrazypamiecicmentarzeprotestanckiewwielkopolscepo1945rokuortederwurdeunddererinnerungfriedhofeingroßpolen AT kołackijerzy ortederwurdeunddererinnerungfriedhofeingroßpolen AT skorzynskaizabela ortederwurdeunddererinnerungfriedhofeingroßpolen |