Na brzegu życia i śmierci: zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach = On the verge of life and death : the funerary customs, rites and beliefs in the Kashuby Region = Zwischen Leben und Tod : Begräbnis und Allerseelen in Riten, Bräuchen und Glaubenspraktiken der Kaschuben
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Gdańsk
Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie
2017
Pelplin Wydawnictwo "Bernardinum" Sp. z o.o. 2017 |
| Ausgabe: | Wydanie 2 |
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Inhaltsverzeichnis Literaturverzeichnis Abstract |
| Beschreibung: | 596 Seiten, 29 ungezählte Seiten Bildtafeln 1 Faltkarte 24 cm |
| ISBN: | 9788362137107 9788378239314 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV044857890 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20200604 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 180307s2017 |||| |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788362137107 |9 978-83-62137-10-7 | ||
| 020 | |a 9788378239314 |9 978-83-7823-931-4 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1120149110 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV044857890 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 100 | 1 | |a Perszon, Jan |d 1958- |e Verfasser |0 (DE-588)1194862683 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Na brzegu życia i śmierci |b zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach = On the verge of life and death : the funerary customs, rites and beliefs in the Kashuby Region = Zwischen Leben und Tod : Begräbnis und Allerseelen in Riten, Bräuchen und Glaubenspraktiken der Kaschuben |c Jan Perszon |
| 246 | 1 | 1 | |a On the verge of life and death |
| 246 | 1 | 1 | |a Zwischen Leben und Tod |
| 250 | |a Wydanie 2 | ||
| 264 | 1 | |a Gdańsk |b Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie |c 2017 | |
| 264 | 1 | |a Pelplin |b Wydawnictwo "Bernardinum" Sp. z o.o. |c 2017 | |
| 300 | |a 596 Seiten, 29 ungezählte Seiten Bildtafeln |b 1 Faltkarte |c 24 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 546 | |a Zusammenfassung in deutscher und englischer Sprache | ||
| 650 | 0 | 7 | |a Volksglaube |0 (DE-588)4063834-0 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Allerseelen |g Motiv |0 (DE-588)4472853-0 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Kirchliche Bestattung |0 (DE-588)4163945-5 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Brauch |0 (DE-588)4008017-1 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Religion |0 (DE-588)4049396-9 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Ritus |0 (DE-588)4124068-6 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Kaschuben |0 (DE-588)4029854-1 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Gebet |0 (DE-588)4019514-4 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Quelle |0 (DE-588)4135952-5 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Tod |0 (DE-588)4060294-1 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Kaschubien |0 (DE-588)4284575-0 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Kaschubien |0 (DE-588)4284575-0 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Tod |0 (DE-588)4060294-1 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Brauch |0 (DE-588)4008017-1 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Volksglaube |0 (DE-588)4063834-0 |D s |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 689 | 1 | 0 | |a Kaschuben |0 (DE-588)4029854-1 |D s |
| 689 | 1 | 1 | |a Brauch |0 (DE-588)4008017-1 |D s |
| 689 | 1 | 2 | |a Religion |0 (DE-588)4049396-9 |D s |
| 689 | 1 | 3 | |a Allerseelen |g Motiv |0 (DE-588)4472853-0 |D s |
| 689 | 1 | |8 1\p |5 DE-604 | |
| 689 | 2 | 0 | |a Kaschuben |0 (DE-588)4029854-1 |D s |
| 689 | 2 | 1 | |a Kirchliche Bestattung |0 (DE-588)4163945-5 |D s |
| 689 | 2 | 2 | |a Gebet |0 (DE-588)4019514-4 |D s |
| 689 | 2 | 3 | |a Quelle |0 (DE-588)4135952-5 |D s |
| 689 | 2 | |8 2\p |5 DE-604 | |
| 689 | 3 | 0 | |a Kaschuben |0 (DE-588)4029854-1 |D s |
| 689 | 3 | 1 | |a Kirchliche Bestattung |0 (DE-588)4163945-5 |D s |
| 689 | 3 | 2 | |a Ritus |0 (DE-588)4124068-6 |D s |
| 689 | 3 | |8 3\p |5 DE-604 | |
| 689 | 4 | 0 | |a Kaschuben |0 (DE-588)4029854-1 |D s |
| 689 | 4 | 1 | |a Volksglaube |0 (DE-588)4063834-0 |D s |
| 689 | 4 | 2 | |a Tod |0 (DE-588)4060294-1 |D s |
| 689 | 4 | |8 4\p |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-030252642 | ||
| 883 | 1 | |8 1\p |a cgwrk |d 20201028 |q DE-101 |u https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk | |
| 883 | 1 | |8 2\p |a cgwrk |d 20201028 |q DE-101 |u https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk | |
| 883 | 1 | |8 3\p |a cgwrk |d 20201028 |q DE-101 |u https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk | |
| 883 | 1 | |8 4\p |a cgwrk |d 20201028 |q DE-101 |u https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk | |
| 942 | 1 | 1 | |c 390 |e 22/bsb |g 438 |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1804178379433312256 |
|---|---|
| adam_text | SPIS TREŚCI Przedmowa autora do II wydania........................................................................................................13 Wstęp......................................................................................................................................................... Rozdział I. Antropologiczne i teologiczne podstawy ludowej koncepcji rzeczy ostatecznych........................................................................................................................................31 1. Koncepcja śmierci............................................................................................................................32 1.1. Śmierć jako przeznaczenie...................................................................................................... 32 1.2. Śmierć jako rozstrzygnięcie.....................................................................................................40 1.3. Tradycyjny ideał dobrej śmierci............................................................................................. 49 1.4. Obraz złej śmierci.....................................................................................................................54 2. Dusza i ciało w kontekście śmierci................................................................................................58 2.1. Ciało - sfera przemijania i grzechu........................................................................................ 58 2.2. Dusza - w życiu i po
śmierci...................................................................................................61 2.3. Zjawiska demoniczne - masoni.................................................................................................72 3. Wyobrażenia eschatologiczne........................................................................................................76 3.1. Sąd szczegółowy i ostateczny..................................................................................................77 3.2. Czyściec.................................................................................................................................... 88 3.3. Obraz nieba...............................................................................................................................96 3.4. Piekło....................................................................................................................................... 102 Rozdział II. Kaszubska „ars moriendi”.............................................................................................109 1. Znaki zapowiadające śmierć......................................................................................................... 111 2. Celebracja śmierci.........................................................................................................................120 2.1. Przygotowanie do śmierci we wspólnocie rodzinnej i wiejskiej....................................... 121 2.2. „Ostatnia
walka”.....................................................................................................................129 Rozdział III. Wierzenia i obrzędy pogrzebowe...................................................................................145 1. Oględziny i toaleta zwłok............................................................................................................. 146 2. Strój trumienny.............................................................................................................................. 154 3. Zabiegi antywampiryczne............................................................................................................. 161 4. Dom żałoby i przygotowania do pogrzebu...................................................................................171 5. Nabożeństwa różańcowe...............................................................................................................176 6. „Pusto noc”.....................................................................................................................................183 7. Pogrzeb........................................................................................................................................... 200 8. Stypa............................................................................................................................................... 214 9. Żałoba............................................................................................................................................. 217 10. Troska o
grób............................................................................................................................... 225 Rozdział IV. Elementy zaduszkowe w roku obrzędowym..............................................................237 1. Okres adwentu i Bożego Narodzenia.........................................................................................238 1.1. Adwent.....................................................................................................................................239 1.2. Wigilia i święta Bożego Narodzenia.................................................................................... 241 1.3. Zwyczaje noworoczne........................................................................................................... 251 1.4. Od Trzech Króli do zapustów................................................................................................256 2. Więź ze zmarłymi w okresie paschalnym................................................................................... 259 2.1. Wielki Post i Wielki Tydzień.................................................................................................259
2.2. Święta wielkanocne........................................................................................................266 3. Dzień Zaduszny i jego oktawa..............................................................................................269 Rozdział V. Pobożność pogrzebowa i zaduszkowa w procesie przemian................................ 287 1. Przemiany społeczne i cywilizacyjne a problem śmierci......................................................289 2. Medykalizacja życia i śmierci - wyzwaniem dla tradycyjnej sztuki umierania...................299 3. Poglądy i postawy młodzieży kaszubskiej wobecśmierci.....................................................313 4. Przekształcenia zwyczajów pogrzebowych i postfuneralnych..............................................332 5. Elementy zaduszkowe roku obrzędowego w procesie przemian..........................................343 Zakończenie...................................................................................................................................351 Wykaz skrótów..............................................................................................................................361 Bibliografia....................................................................................................................................363 Summary....................................................................................................................................... 381
Zusammenfassung........................................................................................................................ 385 Aneksy 1. Modlitwy podczas choroby.......................................................................................................... 389 2. Modlitwy przy konających.......................................................................................................... 409 3. Modlitwy za zmarłych................................................................................................................. 435 4. Rozważania................................................................................................................................. 451 5. Pieśni żałobne............................................................................................................................. 461 6. Relacje informatorów.................................................................................................................. 511 7. Inskrypcje nagrobne.................................................................................................................... 553 8. Kwestionariusz badań terenowych.............................................................................................. 575 Mapa wywiadów Mapa ankiet pisemnych Fotografie
INHALTSVERZEICHNIS Vorrede zur II Auflage............................................................................................................................13 Einleitung..................................................................................................................................................15 Kapitel I. Antropologische und theologische Grundlagen der volkstümlichen Konzeption der letzten Dinge....................................................................................................................................... 31 1. Die Konzeption des Todes................................................................................................................32 1.1. Der Tod als Bestimmung........................................................................................................... 32 1.2. Der Tod als Entscheidung......................................................................................................... 40 1.3. Das traditionelle Ideal des guten Todes....................................................................................49 1.4. Das Bild des bösen Todes.......................................................................................................... 54 2. Die Seele und der Leib im Kontext des Todes................................................................................. 58 2.1. Der Leib - der Bereich der Vergänglichkeit und der Sünde................................................... 58 2.2. Die Seele - während des Lebens und nach dem
Tod...............................................................61 2.3. Dämonische Phänomene - Freimaurer...................................................................................... 72 3. Eschatologische Vorstellungen........................................................................................................ 76 3.1. Das ausführliche und das Jüngste Gericht................................................................................77 3.2. Purgatorium...............................................................................................................................88 3.3. Das Bild vom Himmel...............................................................................................................96 3.4. Hölle..........................................................................................................................................102 Kapitel II. Die Kashubische „ars moriendi”...................................................................................... 109 1. Zeichen, die den Tod verkünden.....................................................................................................111 2. Das Zelebrieren des Todes..............................................................................................................120 2.1. Die Vorbereitung auf den Tod in der Familien - und Dorfgemeinschaft............................ 121 2.2. „Der letzte Kampf’.................................................................................................................. 129 Kapitel III. Glaubenspraktiken und
Begräbnisriten........................................................................145 1. Leichenbeschau und Leichenwaschen......................................................................................... 146 2. Totenkleidung................................................................................................................................. 154 3. Praktiken gegen Vampirismus........................................................................................................161 4. Das Trauerhaus und die Vorbereitungen auf das Begräbnis..........................................................171 5. Die Rosenkranzandacht..................................................................................................................176 6. „Pusto noe”..................................................................................................................................... 183 7. Begräbnis........................................................................................................................................ 200 8. Leichenmahl................................................................................................................................... 214 9. Trauer.............................................................................................................................................. 217 10. Grabpflege....................................................................................................................................225 Kapitel IV. Allerseelenelemente im
Kirchenjahr..............................................................................237 1. Advent und Weihnachtszeit.........................................................................................................238 1.1. Advent..................................................................................................................................... 239 1.2. Heiligabend und Weihnachten...............................................................................................241 1.3. Neujahrsbräuche..................................................................................................................... 251 1.4. Von Dreikönigen zur Fastnacht.............................................................................................256 2. Die Beziehung zu den Verstorbenen zur Fastenzeit...................................................................... 259 2.1. Fastenzeit und Karwoche....................................................................................................... 259
2.2. Osterzeit.................................................................................................................................. 266 3. Allerseelen und seine Oktave.......................................................................................................269 Kapitel V. Begräbnis - und Allerseelenfrömmigkeit im Wandlungsprozeß................................ 287 1. Soziale und zivilisatorische Wandlungen und das Problem des Todes.......................................289 2. Medizinische Lebens - und Todesauffassung als Herausforderung für die traditionelle Kunst des Sterbens........................................................................................................................299 3. Ansichten und Haltungen der kaschubischen Jugend dem Tod gegenüber................................313 4. Umgestaltungen der funeralen und postfuneralen Bräuche.........................................................332 5. Allerseelenelemente im Kirchenjahr im Wandlungsprozeß........................................................ 343 Schlußbemerkungen..............................................................................................................................351 Abkürzungsverzeichnis.........................................................................................................................361 Bibliographie...........................................................................................................................................363 Zusammenfassung
(Englisch).............................................................................................................. 381 Zusammenfassung (Deutsch)............................................................................................................... 385 Anhang 1. Gebete in Krankheit.......................................................................................................................... 389 2. Gebete für Sterbende.........................................................................................................................409 3. Gebete für Verstorbene........................................................................................................................ 435 4. Andachten............................................................................................................................................. 451 5. Trauerlieder.......................................................................................................................................... 461 6. Berichte von Informatoren..................................................................................................................511 7. Grabinschriften.................................................................................................................................... 553 8. Feldforschungenfragebogen................................................................................................................ 575 Landkarte der Umfragen Landkarte der schriftlichen Fragebögen Fotografien
BIBLIOGRAFIA 1. ŹRÓDŁA Anioł Stróż chrześcijanina katolika. Zbiór modłów i pieśni dla dusz pobożnych. Wydanie XIII. Nakładem wydawnictwa dzieł katolickich G. Jalkowskiego w Grudziądzu (Graudenz W. Pr.). Droga do nieba czyli Rozpamiętywanie Męki P. Jezusowej i innych tajemnic św. w pobożnej pielgrzymce po Kalwaryi będącej pod zarządem 00. Reformatów przy mieście Wejherowie z przydatkiem niektórych pieśni i modlitw nabożnych. Pelphn 1885. Katolik w modlitwie, czyli książka do nabożeństwa oraz śpiewnik kościelny na cały rok. X wydanie nakładem G. Jalkowskiego w Grudziądzu 1901. Kwiat Nabożeństwa czyli Modlitwy św. Gertrudy i Mechtyldy objawione tym świętym siostrom przez Pana Jezusa i Matkę Boską. Red. B. Calcar. Poznań 1915. Miarka K.: Katolik w modlitwie. Książka do nabożeństwa z dodatkiem śpiewnika kościelnego na cały rok. Mikołów 1903. Nowy Brewiarzyk Tercyarski. Kraków 1910. Nowy kancyonał pieśni nabożnych wedle obrządku Kościoła katolickiego na uroczystości całego roku. Poznań 1908. Przewielebnego Ks. Leonarda Goffinego książka do oświecenia i zbudowania duszy chrześcijańsko-katolickiej, czyli krótki wykładLekcyj i Ewangelii na wszystkie niedziele i święta wraz z wynikającą stąd nauką wiary i obyczajów i gruntownem wyjaśnieniem roku kościelnego, najgłówniejszych obrzędów kościelnych, mszy świętej, nabożeństwa domowego i dla chorych, drogi krzyżowej, jako też życiorysami Świętych Pańskich, czczonych mianowicie przez lud polsko-katolicki. Tłum. Ks. Franciszek Hattler, Tow. Jezus. Drukiem i nakładem Karola Miarki w Mikołowie 1897. S y c h t а В. : Słownik gwar kaszubskich
na tle kultury ludowej. T. 1 -7. Wrocław֊WarszawaKraków -Gdańsk 1967-1976. Śpiewnik kościelny dla użytku wiernych dyecezyi chełmińskiej. Zebrał x. Bem. Ruchniewicz. Nakładem G. Jalkowskiego w Grudziądzu 1897. Wybór najużywańszych pieśni kościelnych wyjętych ze Zbioru pieśni nabożnych katolickich. Zebrał ks. Dziekan dr Wolszlegier. Pelplin 1905. Zbiór najwięcej u nas używanych pieśni kościelnych zestawił do pobożnego użytku w kościele i w domu X.F. Odrowski, pleban w Nawrze. Toruń 1902, nakładem S. Buszczyńskiego. Zbiór pieśni nabożnych katolickich do użytku kościelnego i domowego. Pelplin 1886.
364 BIBLIOGRAFIA 2. OPRACOWANIA В uj a A. : Zwyczaje i obrzędy związane ze śmiercią i pogrzebem na Kaszubach Północnych w oparciu o parafię Starzyno. Lublin 1984 (mps KUL). Fischer A.՛. Kaszubi na tle etnografii Polski. W: F. Lorentz, A. Fischer,T. Lehr-Spławiński. Kaszubi. Kultura ludowa i język. Toruń 1934 s. 141-250. - Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego. Lwów 1921. ֊֊ Święto umarłych. Lwów 1923. Frost Z.: Religijność ludności kaszubskiej w parafii Jastarnia. Lublin 1970 mps KUL. Gulgowski E. S.: Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Berlin 1911. Knoop O.: Volkssagen, Erzählungen, Aberglauben, Gebräuche und Märchen aus dem östlichen Hinterpommern. Posen 1885. Krause R.: Sitten, Gebräuche und Aberglauben in Westpreussen. Berlin 1904. Kukier R.: Kaszubi bytowscy. Gdynia 1968. Langowska T.: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia adwentowe i bożonarodzeniowe w parafii Sierakowice. Lublin 1986 mps KUL. Lorentz F. Zarys etnografii kaszubskiej. W: F. Lorentz, A. Fischer, T. Lehr-Spławiński. Kaszubi. Kultura ludowa i język. Toruń 1934 s. 1-139. Łęgowski (Dr Nadmorski) J.: Kaszuby i Kociewie. Język, zwyczaje, przesądy, podania, zagadki i pieśni ludowe w północnej części Prus Zachodnich. Gdańsk 1991 (reprint). Malicki L.: Rok obrzędowy na Kaszubach. Gdańsk 1986. Meyer H.: Das Danziger Volksleben. Würzburg 1956. Odyniec W.: Życie i obyczaje ludu pomorskiego w XVII i XVIII wieku. Gdynia 1966. Olęcki B.: Zwyczaje pogrzebowe parafii Linia. Linia 1989 (mps autora). Ormiński H.: Zwyczaje i praktyki religijne związane z pogrzebem w rejonie kaszubskim na przykładzie parafii Strzelno. Lublin
1974 (mps KUL). Parczewski A.: Szczątki kaszubskie w prowincji pomorskiej. Szkic historycznoetnograficzny. Poznań 1896. P a t o c k J. : Die Pflanzen im Kreislaufder Jahresfeste. Volksbrauch und Volksglauben aus der Kaschubei. „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift für Polen” H.30:1936 s. 163-176. Perszon Ì.: Kaszubskie zaduszki. Gdańsk 1990. -Pusto noc. Lublin-Luzino 1993. ֊ Na Jostra. Wielki Post i okres wielkanocny w Wejherowskiem. Luzino 1992. ֊Jastre na Helu. Wielki Post i okres Wielkanocy na Półwyspie Helskim. Lublin-Jastarnia 1994. -Na imięBosczi. Zwyczaje i obrzędy agrarne na Ziemi Wejherowskiej. Studium etnograficzne. Luzino 1992. ֊ Śmierć jako wydarzenie i wyobrażenie na Kaszubach północnych. „Studia Gdańskie” 10: 1995 s. 145-165. - Przemiany kultury ludowej na Kaszubach środkowych na przykładzie obrzędowości pogrzebowej. „Universitas Gedanensis” 15:1996 s. 144-168. - Ascetyczno-teologiczne treści pieśni pogrzebowych śpiewanych na Kaszubach. „Studia Gdańskie” 11: 1998 s. 59-98.
BIBLIOGRAFIA 365 - Sąd szczegółowy i ostateczny w pogrzebowej obrzędowości Kaszubów. „Universitas Gedanensis” 1920: 1999 s. 77-89. Pieper J.: Zwyczaje i obrzędy wielkopostne oraz wielkanocne mieszkańców zachodniej ziemi kartuskiej. Lublin 1983 (mps KUL). Rataj A.: Wampiry i obrzęd „Pustej nocy” wśród Kaszubów kanadyjskich. W: Oswoić śmierć. RMEK 1994 t. 11 s. 117-124. Stanzecki T.: Obrzędy, zwyczaje i wierzenia związane ze śmiercią i pogrzebem na Kaszubach środkowo-północnych na przykładzie parafii Łebno. Gdańsk 1997 (mps GSD Oliwa). Stelmachowska B.: Rokobrzędowy na Pomorzu. Toruń 1933. Szałaśna K.: Zwyczaje pogrzebowe Kaszubów Wdzydzkich. Biuletyn Zrzeszenia Kaszubskiego. Gdańsk 1963 s. 28-29. Tetzner F.: Die Slaven in Deutschland. Braunschweig 1892. Treder J.: Frazeologia kaszubska a wierzenia i zwyczaje (na tle porównawczym).Wejhe rowo 1989. 3. LITERATURA POMOCNICZA Achte К;: Death and Ancient Finnish Culture. W: Death and Dying: Views from many Cultures. Ed. R. A. Kalish. New York 1980 s. 3-13. Adams D.: Nasza duchowość i określenie sposobu wjaki rozpoznajemy potrzeby duchowe. W: Człowiek nieuleczalnie chory. Red. B. L. Block, W. Otrębski. Lublin 1997 s. 61-67. Adler A.: Deutsche Volkskunst. Bd. XL München 1931. Advincle R.: Death in the Secular City. London 1974. Alichniewicz A.: Tanatologiafilozoficzna jako podstawa tanatologii lekarskiej. „ Twoja śmierć” i „bycie-ku-śmierci” a sztuka dobrego umierania. W: Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej. Red. M. Gałuszka, K. Szewczyk. Warszawa-Łódź 1996 s. 126-166. Anderson P.: Affairs in Order. A Complete Resource
Guide to Death and Dying. New York 1991. Amorth G.: Wyznania egzorcysty. Częstochowa 1997. Arendzen J. P.: What becomes of the Dead? A Study in Eschatology. New York 1951. Aries Ph.: Five Variations on Four Themes. W: Death: current Perspectives. Ed. E. Shneidman. Palo Alto California 1984 s. 62-72. - The Flour of Our Death. Oxford-New York 1991. - Człowiek i śmierć. Warszawa 1992. - Śmierć odwrócona. W: Antropologia śmierci. Myślfrancuska. Praca zbiorowa. Warszawa 1993 s. 227-283. - Western Attitudes Toward Death from the Middle Ages to the Present. Baltimore-London 1974. Arszyńska-Łopatka D.: Ewolucja postaw wobec śmierci. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1998 s. 39-47.
366 BIBLIOGRAFIA - Nasze zachowania wobec śmierci. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1998 s. 49-56. - Lekarz w obliczu chorego umierającego. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1998 s. 97-102. Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich. T. 1-6. Red. Z. Stieber; T. 7-15. Red. Popowska-Taborska. Wrocław 1964-1978. Barden G.: Study ofthe Ritual Representation ofDeath.N/: The Experience ofDying. Eds. N. Greinacher, A. Müller. New York 1974 s. 54-63. Bartnik Cz.: Teologiczna interpretacja wydarzenia śmierci. AK 429: 1980 t. 95 z. 1 s. 16-30. Bator W.: Wybrane problemy eschatologii starożytnego Egiptu. W: Eschatologia w religiach, kulturach i systemach myślowych. Red. J. Drabina. „Studia Religiologica” 1995 z. 28 s. 29-48. Baudouin de Courtenay J.: Kurzes Resume der „kaschubischen Frage”. „Archiv frir Slavische Philologie” 26: 1904 s. 366-406. Bendann B.: Death Customs. An Analytical Study ofBurial Rites. New York 1930. Benedyktowicz Z.: O niektórych zastosowaniach metodyfenomenologicznej w studiach nad religią, symbolem i kulturą. Cz. 1. „Etnografia Polska” 24: 1980 z. 2 s. 9-47. Benedyktowicz D„ Benedyktowicz Z.: Dom w tradycji ludowej. Wrocław 1992. В erg er P. : Religiöses Brauchtum im Umkreis der Sterbenliturgie in Deutschland. Münster 1966. Berger P.: The Sacred Canopy: Elements of a Sociological Theory of Religion. Garden City NY 1967. Bernstein A. E.: The Formation ofHell. Death and Retribution in the Ancient and Early Christian Worlds. Ithaca NY 1993. Biegeleisen H.: U kolebki. Przed ołtarzem.
Nad mogiłą. Lwów 1929. Bielawska В.: Polska pieśń mszalna do 1914 roku. W: Studia z dziejów liturgii w Polsce. Red. W. Schenk. T. 3. Lublin 1980 s. 117-204. Bittner-Szewczykowa H.: Ubiory dla zmarłych oraz wiejskie ubiory żałobne. W: Oswoić śmierć. RMEK 1994 t. 11 s. 89-100. Block B.L.: Człowiek w obliczu śmierci. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1998 s. 57-65. Boadt L„ Dombeck M., Rutherford H. R.: Rites ofDeath and Dying. Collegeville 1988. Bok S.: Lies to the Sick and Dying. W: Death: current perspectives. Ed. E. Shneidman. Palo Alto CAI 984 s. 171-185. Boros L.: Istnienie wyzwolone. Mysterium mortis. Warszawa 1985. Bortkiewicz P.: Etyczne problemy komunikowaniaprawdy ciężko choremu. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1997 135-144. Bouyer L.: Liturgical Piety. Notre Dame 1954. Bowker J.: Sens śmierci. Warszawa 1996. Bowman L.: The Effects of City Civilisation. W: Passing. The Vision ofDeath in America. Ed. Ch. O. Jackson. Westport 1977 s. 153-173.
BIBLIOGRAFIA 367 Brahant J.: Thanatos. Chory i lekarz w obliczu śmierci. Warszawa 1980. Breza E.: Zrośnięty z Lipuszem. „Pomerania” 7/8: 1998 (Gdańsk) s. 59-63. Bronk A.: Zrozumieć świat współczesny. Lublin 1998. Bronk A., Łydka W.: Fatalizm. EK V kol. 66-69. Brückner A.: Mitologia słowiańska i polska. Warszawa 1980. Brzycka A., Jastrzębska I.: Etyczne problemy informowania pacjentów z chorobą nowotworową. W: Człowiek nieuleczalnie chory. Red. B. L. Block, W. Otrębski. Lublin 1997 s. 182-186.. Burzyńska L.: Edukacja dziecka na Kaszubach w XIX i na początku XX wieku. W: Dziecko w zbiorowościach regionalnych naprzykładzie Kaszub. ZN WHUG 1990 nr 20 s. 105-115. Buschan G.: Kirchliche und bürgerliche Feste. W: Die Sitten der Völker. Hrsg. G. Buschan. Bd. 4: Das deutsche Volk in Sitte und Brauch. Stuttgart-Berlin-Leipzig 1938 s. 13-124. Buxakowski J.: Antropologia nadprzyrodzona. Cz. 2: Wieczność i człowiek. Pelplin 1983. Bylina S.: Człowiek i zaświaty. Wizje kar pośmiertnych w Polsce średniowiecznej. Warszawa 1992. Bystroń J. S.: Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. WiekXVI-XVIII. T. 2. Warszawa 1960. - Kultura ludowa. Warszawa 1947. Caraman P. : Obrzęd kolędowania u Słowian i Rumunów. Studium porównawcze. Kraków 1933. Ceynowa F.: Skorb kaszebsko-siovinsczie move. Wejherowo 1985 (reprint). Chabanis C.: Śmierć, kres czy początek? Warszawa 1987. Choron J.: Death and Western Thought. New York 1963. Cieślak K.: Kościół-cmentarzem. Sztuka nagrobna w Gdańsku (XV -XVIII w.). „Długie trwanie” epitafium. Gdańsk 1992. Cinai S.: Zaratusztriańskie wyobrażenia o łosie pośmiertnym człowieka. W:
Eschatologia w religiach, kulturach i systemach myślowych. Red. J. Drabina. „Studia Religiologica” 1995 z. 28 s. 49-66. - Egzystencja pośmiertna w Starym Testamencie a eschatologia zaratusztriańska. W: Eschatologia w religiach, kulturach i systemach myślowych. Red. J. Drabina. „Studia Religiologica” 1995 z. 28 s. 67-88. Ciołek T. M., Olęcki J„ Zadrożyńska A.: Wyrzeczysko. O świętowaniu w Polsce. Warszawa 1976. Codex Iuris Canonici. Libreria Editrice Vaticana 1917. Corr Ch.: Reconstructing the changing Face of Death. W: Dying. Facing the Facts. Ed. H. Wass. Washington-New York-London 1979 s. 5-43. Crehan J.: Near-Eastern Sociétés. W: Life after Death. Eds. A. J. Toynbee, A. Koestier. New York-St. Louis-San Francisco 1976 s. 97-122. Cutter F.: Coming to Terms with Death՛. How to face the inevitable with Wisdom and Dignity. Chicago 1974. Death in Towns. Urban Responses to the Dying and the Dead 100-1600. Ed. S. Basset. Leicester 1992.
368 BIBLIOGRAFIA Death and Dying. Ed. R. Kalish. New York 1983. Death in American Experience. Ed. A. Mack. New York 1974. Death: current perspectives. Introduction. Ed. E. Shneidman. Palo Alto CA 1984 s. 1-4. Dillingstone F. W.: The Power of Symbols in Religion and Culture. New York 1986. Dirschauer K.: Der totgeschwiegene Tod. Theologische Aspekte der kirchlichen Bestattung. Bremen 1973. Dobrowolska В.: Praktyczne implikacje informowania pacjenta w zaawansowanej chorobie nowotworowej. W: Człowiek nieuleczalnie chory. Red. B. L. Block, W. Otrębski. Lublin 1997 s. 255-259. Dombeck M.: Death Rituals and Life Values: The American Way. w: L. Boadt, W. Dombeck, H. R. Rutherford. Rites ofDeath and Dying. Collegeville 1988 s. 30-66. Dominiec B.: Problem piekła w polskojęzycznej literaturze teologicznej okresu 1957-1990. Lublin 1993 mps KUL. Douglas M.: Natural Symbols. New York 1970. Drabik W.: Umrzeć jak należy. W: Oswoić śmierć. RMEK 1994 t. 11 s. 11-19. Drabina J. : Wyobrażenia o zaświatach na Śląsku w XVwieku, w: Eschatologia w religiach, kulturach i systemach myślowych. Red. J. Drabina. „Studia Religiologica” 1995 z. 28 s. 123-129. Driver T. E: The Magic ofRitual. Our Needfor liberating Rites that transform our Lives and our Communities. New York 1991. Drzeżdżon J.: O edukacji dziecka na Ziemi Kaszubskiej. ZN WHUG 20: 1990 s. 33-47. Ducasse C.J.: The Belief in a Life after Death. Springfield 1961. Durlak E.: Antropologiczna droga odnowy kultu maryjnego, w: Nauczycielka i Matka. Red. S. C. Napiórkowski. Lublin 1991 s. 405-426. Dyczewski L. Kultura polska w procesie przemian.
Lublin 1995. Dying. Facing the Facts. Ed. H. Wass. Washington-New York-London 1979. Dyoniziak R.: Kultura. W: R. Dyoniziak, K. Iwanicka, A. Karwińska, Z. Pucek. Społeczeństwo w procesie zmian. Zarys socjologii ogólnej. Kraków 1992 s. 158-178. - Wartości i postawy jako czynniki zmian społecznych. W: R. Dyoniziak, K. Iwanicka, A. Karwińska, Z. Pucek. Społeczeństwo w procesie zmian. Zarys socjologii ogólnej. Kraków 1992 s. 179-199. - Wieś jako postać życia zbiorowego. W: R. Dyoniziak, K. Iwanicka, A. Karwińska, Z. Pucek. Społeczeństwo w procesie zmian. Zarys socjologii ogólnej. Kraków 1992 s. 70-93. Dziedzic J. : Eutanazja w kontekście ludzkiego cierpienia w interpretacji etyki katolickiej. W: Człowiek nieuleczalnie chory. Red. B. L. Block, W. Otrębski. Lublin 1997 s. 38-46. Eliade M.: The Sacred and Profane. The Nature ofReligion. The Significance of religious Myth, Symbolism and Ritual within Life and Culture. New York 1959. ֊ Traktat o historii religii. Warszawa 1966. - Sacrum. Mit. Historia. Warszawa 1970. ֊ The Myth of eternal Return or Cosmos and History. Princetown 1974. -A History ofReligious Ideas. T. 1. Chicago 1978.
BIBLIOGRAFIA 369 ֊ Images and Symbols. Studies in Religious Symbolism. Princetown NJ 1991. ֊ Okultyzm, czary, mody kulturalne. Kraków 1992. ֊ Aspekty mitu. Warszawa 1998. Fe hrle E.: Deutsche Feste und Jahresbräuche. Leipzig 1936. Ferguson В.: Signs and Symbols in Christian Art. New York-Oxford 1961. Filipiak G.: Emocjonalne problemy komunikowania o śmierci. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1998 s. 143-150. Fischer A.: Lud polski. Podręcznik etnografi Polski. Lwów-Warszawa-Kraków 1926. Fischer J.M.: Studien zum Todesgedanken in der alten Kirche. Bd. 1. München 1954. Forstner D.: Świat symboliki chrześcijańskiej. Warszawa 1990. Frankowski E.: Kalendarz obrzędowy ludu polskiego. Warszawa 1928. Frazer J. G.: Fear of the Dead. London 1934. - Złota gałąź. T. 2; Warszawa 1971. Gajda T.: Zanikające zwyczaje i wierzenia związane ze śmiercią. PSL 1986 nr 1/2 s. 39-45. Galligan W. D.: Nabożeństwo w intencji dusz czyścowych. Gdańsk 1996. Gallup G., Proctor W.: Adventures in Immortality. New York-St. Louis-San FranciscoToronto-Hamburg-Mexico 1982. Galus H.: Kulturowy pomost pomiędzy pokoleniami społeczności kaszubskich. W: Kaszubi. Monografia socjologiczna. Red. M. Latoszek. Rzeszów 1990 s. 129-188. - Edukacja regionalna na Kaszubach i Pomorzu — dążenia i koncepcje po roku 1945. ZN WHUG 1990 nr 20 s. 159-180. Gałuszka M.: Potoczna interpretacja śmierci. W: Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej. Red. M. Gałuszka, K. Szewczyk. Warszawa-Łódź 1996 s. 167-206. Gałuszka M., Szewczyk K.: Od śmierci zdziczałej do sztuki dobrego umierania. W: Umierać
bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej. Red. M. Gałuszka, K. Szewczyk. Warszawa-Łódź 1996 s. 207-216. Gardiner E.: Visions ofHeaven and Hell before Dante. New York 1989. Geary P. J.: Living with the Dead in the Middle Ages. Ithaca NY 1994. Geertz C.: The Religion ofJava. New York 1960. - The Interpretation of Cultures. New York 1994. Gennep Van A.: The Rites of Passage. Chicago 1960. Gilewska E. : Funkcje wychowawcze rodziny kaszubskiej. W: Dziecko w zbiorowościach regionalnych na przykładzie Kaszub. ZN WHUG 1990 nr 20 s. 185-196. Gilson E.: Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu. Warszawa 1960. G i n a 1 s k a M. : Polskie Boże Narodzenie. Londyn 1961. Glazur J.: Umieranie i definicje śmierci. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1997 s. 25-28. Głowa W.: Jezus drogą. Modlitewnik pielgrzyma. Lubaczów 1985. Goldberg-Mulkiewicz O.: Obrzędy żałobne i pogrzebowe Żydów polskich. PSL 1986 nr 1/2 s. 103-108. Goldschmidt W.: Freud, Durkheim, and Death among the Sebei. W: Death and Dying. Ed. R. Kalish. New York 1980 s. 34-38.
370 BIBLIOGRAFIA Goldscheider C.: The Social Inequality of Death. W: Death: current Perspectives. Ed. E. Shneidman. Palo Alto CA 1984 s. 34-39. -Population, Modernization, and Social Structure. Boston 1971. Gołębiewski H.: Obrazki rybackie. Gdańsk 1975. Gołębiewski M.: ,,Postanowione ludziom raz umrzeć, a potem sąd (Hbr 9, 27)”. AK 429: 1980 s. 3-15. Gorer G. .Death, Griefand Mourning in contemporary Britain. New York 1965. ֊ Pornografia śmierci. „Teksty” 3(45) 1979 s. 197-203. Granat W.: Eschatologia. Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Dogmatyka. T. 8. Lublin 1962. Greeley A.: The Persistence ofReligion. London 1973. Greshake G.: Towards a Theology of Dying. W: The Experience of Dying. Ed. N. Greinacher, A. Müller. New York 1974 s. 80-98. Gründler G . .An der Schwelle. Brennende Fragen um Sterben, Tod und das Leben danach. Wuppertal 1979. Grygiel S., Tischner J.: O religijności wsi współczesnej. „Znak” 18:1966 z. 150 s. 1455-1473. Guriewicz A.: Problemy średniowiecznej kultury ludowej. Warszawa 1987. - Kultura i społeczeństwo średniowiecznej Europy. Exempla XIII wieku. Warszawa 1997. Harpur T.: Life after Death. Toronto 1991. Habenstein R. W., Lamers W. M.: Funeral Customs the World Over. Milwaukee 1960. - The Pattern of Late Nineteenth-Century Funerals. W: Passing. The Vision of Death in America. Ed. Ch. O. Jackson. Westport 1977 s. 91-100. Hempler F.: Psychologie des Volksglaubens. Königsberg 1930. Hey wood R.: Illusion ֊ or what? W: Life after Death. Eds. A. J. Toynbee, A. Koestier. New York-St. Louis-San Francisco 1976 s. 203-237. Hick J.: Death and Eternal Life.
New York-Hagerstown-San Francisco-London 1976. Hilferding A.: Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Gdańsk 1989. Historia Pomorza. T. 1-3. Red. G. Labuda. Poznań 1972-1996. Hitchcock J.: Recovery of the Sacred. San Francisco 1995. Hofmeier J.: The Present-Day Experience ofofDeath. W: The Experience ofDying. Eds. Greinacher, A. Müller. New York 1974 s. 13-23. Holubicki M.: Opiekapaliatywna i hospicyjnaw Polsce.W: Człowiek nieuleczalnie chory. Red. B. L. Block, W. Otrębski. Lublin 1997 s. 11-17. Honko L.: Theories Concerning the Ritual Process. W: Science of Religion. Proceedings of the Study Conference of the International Associacion for the History of Religions, held in Turku, Finland, August 27-31.1973. Ed. L. Honko. The Hague 1979. Hryniewicz W.: Nadzieja zbawienia dla wszystkich. Od eschatologii lęku do eschatologii nadziei. Warszawa 1990. -Dramat nadziei zbawienia. Medytacje eschatologiczne. Warszawa 1996. Huizinga J.: Jesień średniowiecza. Warszawa 1967.
BIBLIOGRAFIA 371 Instrukcja liturgiczno-duszpasterska Episkopatu o pogrzebie i modlitwach za zmarłych. Warszawa 1978. Jackson Ch. O.: Death shall have no Dominion: The Passing of the World of the Dead in America. W: Death and Dying. Ed. R. Kalish. New York 1980 s. 47-55. Jankowski J.: Eschatologia biblijna Nowego Testamentu. Kraków 1987. Jaśniewicz R.: Korzystanie z dóbr kultury w rodzinach (sondaż). W: Profile rodziny. Raport o stanie rodziny w regionie gdańskim. Red. W. Toczyski. Gdańsk 1995 s. 82-91. Jones R. L.: Religious Symbolism in Limbu Death-Violence. W: Death and Dying. Ed. R. Kalish. New York 1980 s. 25-33. Jungmann J. A.: Der Gottesdienst der Kirche. Innsbruck 1962. Kaiser K.: Atlas der Pommersehen Volkskunde. Greifswald 1936. Kalinowski M.: Pomoc duchowa w opiece paliatywnej. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1998 s. 113-118. Kalish R. A. : Death and Dying: Views from Many Culture. New York 1980. Kamiński В.: Lekarz wobec śmierci. W: Człowiek w obliczu śmierci. Praca zbiorowa. Gdańsk 1978 s. 38-42. Karwicka T.: Kultura ludowa Ziemi Dobrzyńskiej. Warszawa-Poznań-Toruń 1979. Karwicka T., Cherek J.: Tradycja a współczesność w kulturze ludowej wybranych wsi regionów Polski Północnej. Toruń 1982. Karta pracowników służby zdrowia. Watykan 1995. Kastenbaum R. J. Death, Society and Human Experience. Saint Louis 1977. Katechizm Kościoła Katolickiego. Poznań 1994. K i z i k E. : Śmierć w mieście hanzeatyckim w XVI-XVIII wieku. Studium z nowożytnej kultury funeralnej. Gdańsk 1998.. Klemens W.: Niektóre problemy zdrowia rodziny. W:
Profile rodziny. Raport o stanie rodziny w regionie gdańskim. Red. W. Toczyski. Gdańsk 1995 s. 25-36. Klimaszewska J.: Doroczne obrzędy ludowe. W: Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej. Red. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka. T. 2. Wrocław-WarszawaKraków-Gdańsk-Łódź 1981 s. 127-154. — Zakazy magiczne związane z rokiem obrzędowym w Polsce. Etnografia Polska. T. 4. Wrocław 1961 s. 109-140. Klinger W. : Obrzędowość ludowa Bożego Narodzenia, jej początek i znaczenie pierwotne. Poznań 1926. Klotzke Z.: Ludność obwodu urzędu stanu cywilnego Luzino w latach 1874-1918. „Przeszłość Demograficzna Polski”. Warszawa 1980 nr 12 s. 65-104. Koestenbaum P.: The Vitality ofDeath. Westport 1971. Koestier A.: Whereof one cannot speak. W: Life after Death. Eds. A. J. Toynbee, A. Koestier. New York-St. Louis-San Francisco 1976 s. 238-259. Kokocińska T., Kilijanek K.: Wojny pogrzebowe. „Sukces” listopad 1997 s. 28-33. Kolberg O.: Dzieła wszystkie. T. 39: Pomorze. Kraków 1965. Kolbuszewski J.: Kryzys, pornografia i renesans śmierci. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1997 s. 7-16.
372 BIBLIOGRAFIA - Wiersze z cmentarza. O współczesnej epigrafice wierszowanej. Wrocław 1985. - Wiersze nagrobne z polskich cmentarzy. PSL 1986 nr 1/2 s. 83-90. - Polska pieśń pogrzebowa. Prolegomena. PSL 1986 nr 1/2 s. 49-56. - Cmentarze. Wrocław 1996. - „ Co mnie dzisiaj, jutro tobie”. Polskie wiersze nagrobne. Wrocław 1996. Kopaliński W.: Słownik symboli. Warszawa 1990. Kopczyńska-Jaworska B.: Metodyka etnograficznych badań terenowych. Warszawa 1971. Kopeć J. J.: Gromnica. EKVIkol. 180-183. - Polska obrzędowość rodzinna w roku kościelnym. RTK 19: 1982 z. 6 s. 109-126. Koren H.: Volksbrauch im Kirchenjahr. Salzburg 1934. Kowalczyk M.: Wierzenia pogańskie za dawnych Piastów. Łódź 1968. Kowalczyk S. Rozumienie śmierci w głównych kierunkach filozoficznych. AK 428: 1980 t. 94 z. 2 s. 367-381. Kowaleski J. T., Szukalski P.: Nierówność wobec śmierci. Aspekt demograficzny i społeczno-ekonomiczny. W: Problemy współczesnej tanatołogii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1997 s. 193-203. Kowalska-Lewicka A.: Zmarli są wśród nas. O obcowaniu zmarłych z żyjącymi. W: Oswoić śmierć. RMEK 1994 t. 11 s. 21-30. - Ludowe wyobrażenia śmierci. PSL 1986 nr 1/2 s. 23-30. Kowalski P.: Śmierć. Próba uporządkowania znaczeń w kulturze magicznej. W: Problemy współczesnej tanatołogii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1998 s. 23-38. Kozieł A.: Dwa oblicza śmierci w kulturze ludowej. W: Oswoić śmierć. RMEK 1994 t. 11 s. 31-44. Krąp i e c M. A. : Czy śmierć jest sensem życia? W: Cierpienie i śmierć. Red. A. J. Nowak. Lublin 1992 s. 149-161. Kristensen W. B.: The Meaning ofReligion. Lectures in the
Phenomenology ofReligion. Hague 1971. Kruse T.: Ars moriendi. Aufgabe und Möglichkeit der Medizin. W: Ars moriendi. Erwägungen zur Kunst des Sterbens. Hrsg. H. Wagner. Freiburg-Basel-Wien 1989 s. 99-116. Kselman T. A.: Death and Afterlife in Modem France. Princetown 1993. Kucharska J.: Kształtowanie się świadomości regionalnej i narodowej ludności kaszubskiej okolic Bytowa. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Etimologica” 1985 nr 2. Kukier R.: Ludowe zwyczaje, wierzenia i obrzędy pogrzebowe mieszkańców pogranicza Powiśla Lubelsko-Podlaskiego. Studia i Materiały Lubelskie. Etnografia. T. 7. Lublin 1967 s. 181-222. - Wieniec w pomorskiej obrzędowości dorocznej i rodzinnej. Gdańsk 1960. - Ludowe obrzędy i zwyczaje pogrzebowe na Ziemi Lubawskiej. „Komunikaty MazurskoWarmińskie” 1965 z. 3 s. 431-449. Kustusz G.A.: Kalwaryjki wejherowskie. „Pomerania” 9: 1979 s. 38.
BIBLIOGRAFIA 373 Kübler-Ross E.: On Death and Dying. London 1970. ֊ The final Stage of Growth. Engelwood Cliffs NJ 1975. ֊ Rozmowy o śmierci i umieraniu. Warszawa 1979. Küng H.: Eternal Life? Life after Death as a Medical, Philosophical, and Theological Problem. Garden City-New York 1984. Labuda A.: Zasady pisowni kaszubskiej ze słowniczkiem ortograficznym. Toruń 1939. Labuda G.: Kaszubi i ich dzieje. Gdańsk 1996. Labudda A.: Liturgia pogrzebu w Polsce do wydania Rytuału Piotrkowskiego (1631). Warszawa 1983. - Liturgia Dnia Zadusznego w Polsce do wydania Rytuału Piotrkowskiego (1631) w świetle ksiąg liturgicznych. W: Studia z dziejów liturgii w Polsce. Lublin 1973 s. 303-384. Lademann M.: Krypty grzebalne kościoła klasztornego w Wejherowie. „Universitas Gedanensis” 15:1996 s. 120-143. Latoszek M.: Kaszubi — ich lokalizacja i liczebność w obrębie obszaru dialektów kaszubskich i wjego bezpośrednim sąsiedztwie. W: Kaszubi. Monografia socjologiczna. Red. M. Latoszek. Rzeszów 1990 s. 41-126. Laurentin R.: Maryja Matka Odkupiciela. Warszawa 1988. Le Goff J.: The Birth ofPurgatory. Chicago 1984. -Kultura średniowiecznej Europy. Warszawa 1995. ֊ Człowiek średniowiecza. W: Człowiek średniowiecza. Red. J. Le Goff. Warszawa-Gdańsk 1996 s. 7-50. ֊ Narodziny czyśćca. Warszawa 1998. Lehr-Spławiński T.: O dawnych narzeczach Słowian Pomorza Zachodniego i ziem przyległych. W: Konferencja Pomorska 1954. Warszawa 1956 s. 21-36. - Zachodnia granicajęzykowa kaszubszczyzny w wiekach średnich. „Slavia Occidentalis” 16:1937 s. 144-145. Lembas-Sznabel M., Wiśniewska M.: Eutanazja w aspekcie
podstawowych praw człowieka: prawa do życia i prawa do godnego umierania. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1997 s.125-133. Lenart M.: Czy w średniowiecznym traktacie ‘Largům sero’ odnajdujemy ślad dzisiejszego opłatka? „Liturgia Sacra” 1997 nr 2 (Opole) s. 47-51. Lerner M.: When, why and where People die. W: Death: current Perspectives. Ed. E. Shneidman. Раю Alto CA !984 s. 40-59. Lewicki T.: Obrzędy pogrzebowe pogańskich Słowian w opisach podróżników i pisarzy arabskich głównie z IX-Xwieku. „Archeologia” 5: 1955 s. 122-154. Li ft on R. J.: The Broken Connection. On Death and the Continuity of Life. New York 1979. List do biskupów o niektórych zagadnieniach dotyczących eschatologii. W: W trosce o pełnię wiary. Dokumenty Kongregacji Nauki Wiary 1966-1994. Tarnów 1995 s. 129-132. Lofland L. H.: The Craft of Dying. The modern Face ofDeath. Beverly 1 [ills London 1978.
374 BIBLIOGRAFIA Lorentz F.: Slovinzisches Wörterbuch. Teil I-II. St. Petersburg 1908-1912. - Teksty pomorskie (kaszubskie). Kraków 1924. - Geschichte der pomoranischen (kaschubischen) Sprache. Grundriss der slavischen Philologie und Kulturgeschichte. Berlin-Leipzig 1925. - Pomoranische Wörterbuch. Bd. 1 Berlin 1958, Bd. 2-5 (oprać. F. Hinze). Berlin 1968-1983. Ł ę g a W.: Okolice Swiecia. Materiały etnograficzne. Gdańsk 1960. Łęgowski J.: Ludność polska w Prusach Zachodnich. Jej rozwój i rozsiedlenie w bieżącym stuleciu. Z mapą etnograficzną Kaszub. Warszawa 1889. Łowmiański H.: Religia Słowian i jej upadek. Warszawa 1979. Łuczak L: Cierpienie. Charakterystyka, rozpoznawanie, wspomaganie cierpiących, powinności leczących, skuteczność pomocy cierpiącym chorym? W: Człowiek nieuleczalnie chory. Red. B. L. Block, W. Otrębski. Lublin 1997 s. 43-64. Łuka L. L: Wierzenia pogańskie na Pomorzu Wschodnim w starożytności i we wczesnym średniowieczu. Wrocław-Warszawa-Kraków 1973. Maas-Ewerd T.: Motive für die Ars moriendi in der katholischen Sterbe und Begräbnisliturgie. W: Ars moriendi. Erwägungen zur Kunst des Sterbens. Hrsg. H. Wagner. Freiburg-Basel-Wien 1989 s. 136-155. Mackensen L.: Sitte und Brauch. W: Die deutsche Volkskunde. Hrsg. A. Spamer. Leipzig 1934 s. 108-168. Majowa L: Kaszuby i obszary dialektów sąsiednich jako tereny dawnych oddziaływań językowych bieguna zachodnio i wschodniolechickiego. W: Studia z filologii polskiej i słowiańskiej 1978 nr 17 s. 145-182. Maks elon J.: Lęk wobec śmierci. Wybrane teorie i badania psyekologiczne. Kraków 1988. Mańkowski A. O
„bajrowaniu” i innych dzwonieniach, szczególnie na Pomorzu. W: „Zapiski Towarzystwa Naukowego”. Toruń 1932 t. IX nr 3-4 s. 45-60. Marcinkowska T.: Pieśni związane ze śmiercią i pochówkiem w miasteczkach i wsiach województwa krakowskiego. W: Oswoić śmierć. RMEK 1994 t. 11 s.51-59. Margański B.: Podstawy teologiczne odnowionego rytu pogrzebowego. RBL 1-2:1974 s. 6-14. Mariański J.: Religijność w procesie przemian. Szkice socjologiczne. Warszawa 1991. - Badania nad religijnością ludową w środowisku wiejskim. Stan i perspektywy. „Roczniki Socjologii Wsi” 20:1983/84 s. 149-160. ֊Dynamika przemian religijności wiejskiej w rejonie płockim w warunkach industrializacji (1967-1976). Poznań-Warszawa 1984. - Żyć parafią. Socjologiczne aspekty kierowania wspólnotą parafialną. Wrocław 1984. Maryniarczyk A.: Filozoficzne podstawy nienaruszalności życia ludzkiego. W: Człowiek nieuleczalnie chory. Red. B. L. Block, W. Otrębski. Lublin 1997 s. 18-32. Mc Laughlin J.: Consorting with Saints. Prayerfor the Dead in early medieval France. Ithaca, London 1994.
BIBLIOGRAFIA 375 Mearleau-Ponti M.: An introduction to Phenomenology. What is Phenomenology? W: Phenomenology ofReligion: Eight modern Description ofthe Essence ofReligion. Ed. J. D. Bettis. London, New York 1969 s. 13-30. Messori V.: Wyzwanie wobec śmierci. Kraków 1995. Metcalf P., Huntington R.: Celebrations of Death. New York 1991. Miczka T.: „Obrazy terminalne”. O doświadczaniu śmierci w komputerowej rzeczywistości. W: Problemy współczesnej tonato logii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1998 s. 179-191. Minois G.: Historia piekła. Warszawa 1998. Mokrzycki B.: Kościół w oczyszczeniu. Warszawa 1986. Momeyer R. W.: Confronting Death. Bloomington-Indianapolis 1988. Morgan E.: Dealing creatively with Death. Burnsville 1988. Morin E.: Antropologia śmierci. VJ՛. Antropologia śmierci. Myślfrancuska. Praca zbiorowa. Warszawa 1993 s. 77-157. Morris J. : Burial and ancient Society. Cambridge 1987. Moszyński K.: Kultura ludowa Słowian. T. 2: Kultura duchowa. Cz. 1. Warszawa 1967. — Człowiek. Wstęp do etnografii powszechnej i etnologii. Wrocław 1958. Nado Iski В.: Liturgika. T. 2: Liturgia i czas. Poznań 1991. - Liturgika. T. 3: Sakramenty, sakramentalia, błogosławieństwa. Poznań 1989. Napiórkowski S. C.: Matka mojego Pana. Opole 1988. Niebrzegowska S.: Polski sennik ludowy. Lublin 1996. Niemiec H.: Eutanazja się opłaca? W: Człowiek nieuleczalnie chory. Red. B. L. Block, W. Otrębski. Lublin 1997 s. 47-55. Nisbeth R.: Death. W: Death: current perspectives. Ed. E. Shneidmann. Palo Alto CA 1984 s. 119-122. Nitsch K.: Stosunki pokrewieństwa języków lechickich. W: Wybór pism
polonistycznych. T. 3. Wrocław-Kraków 1954 s. 5-46. Nowicka-Jeżowa A.: Pieśni czasu śmierci. Studium z historii duchowości XVI-XVIL wieku. Lublin 1992. Nuland S. B.: How we die. Reflections on Life’s final Chapter. New York 1994. Ochs R.: The Death in every now. New York 1969. Odyniec W.: Dzieje Pomorza Nadwiślańskiego od VII wieku do 1945 roku. Gdańsk 1978. Odyniec W., Godlewski J.: Ziemia Pucka. Przeszłość i teraźniejszość. Gdańsk 1974. O g г у z к o - W i e w i ó r o w s k a M. : Warunki umierania w polskich szpitalach. W : Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1997 s. 29-37. ֊ Rodzina w obliczu śmierci. Lublin 1992. Olchowska-Kotala A.: Śmierć w telewizji — analiza sposobu umierania. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1998 s. 193-196. 01 ej n i k S. : Etyka lekarska. Katowice 1995. Oraison M.: Death - and then What? Paramus N. J. 1969. Ossis K., Haraldsson E.: At the Hour ofDeath. New York 1979. Otto R.: Świętość. Elementy racjonalne i irracjonalne w pojęciu bóstwa. Wrocław 1993.
376 BIBLIOGRAFIA Paxton F. S.: Christianizing Death. The Creation of a Ritual Process in Early Medieval Europe. Ithaca, London 1990. Paprocki H., Zubert B.: Dzwon. Funkcja. EK IV kol. 620. Parsch P.: Rok liturgiczny. T. 1. Poznań 1958. Pascher J.: Das Liturgische Jahr. München 1963. Patyjewicz L.: Doskonaląca wartość cierpienia. W: Człowiek nieuleczalnie chory. Red. B. L. Block, W. Otrębski. Lublin 1997 s. 158-166. Paulus C.: Weihnachten, Ursprünge, Bräuche und Aberglauben. Berlin 1856. Pawlak Z.: Opieka duchowa u kresu życia. W: Człowiek nieuleczalnie chory. Red. B. L. Block, W. Otrębski. Lublin 1997 s. 56-60. Pfister F.: Der Volksglaube. W: Die deutsche Volkskunde. Hrsg. A. Spamer. Bd. 1. Leipzig 1934 s. 79-89. Philpott R.: Burial Practices in Roman Britain. A Survey of Grave Treatment and Furnishing A. D. 43-410. Oxford 1991. Piersiak T.: Barokowa sztuka dobrego umierania. PSL 1986 որ 1/2 s. 91-96. Pieter J. Ogólna metodologia pracy naukowej. Wrocław 1967. - Zarys metodologii pracy naukowej. Warszawa 1975. Pincus L: The Process of Mourning and Grief. W: Death: current Perspectives. Ed. E. Shneidman. Palo Alto CA 1984 s. 402-412. Piotrzkowska M.: Demograficzne profile gdańskiej rodziny. W: Profile rodziny. Raport o stanie rodziny w regionie gdańskim. Red. W. Toczyski. Gdańsk 1995 s. 13-24. Pisarzak M.: Błogosławieństwo pokarmów i napojów wielkanocnych w Polsce. Warszawa 1979. Piszowa A.: Kult zmarłych u różnych narodów. Tarnów 1926. Piwowarski W.: Badania nad religijnością ludową w Polsce. Stan i perspektywy. „Roczniki Socjologii Wsi” 20:1983/84 s. 139-149. — Socjologia
religii. Lublin 1996. Platt D. : Kazania pogrzebowe z przełomu XVI i XVII wieku. Z dziejów prozy staropolskiej. Wrocław-Warszawa-Krakó w 1992. Pobłocki G.: Słownik kaszubski z dodatkiem idjotyzmów chełmińskich i kociewskich. Chełmno 1887. Pohier J. M.: Death, Nature and Contingency. Anthropological Reflections about the Postponement of Death. W: The Experience of Dying. Eds. N. Greinacher, A. Müller. New York 1974 s. 64-79. Poniatowski S.: Etnografia Polski. W: Wiedza o Polsce. T. 3. Warszawa 1932 s. 191-334. Popowska-Taborska H.: Kaszubszczyzna. Zarys dziejów. Warszawa 1989. Posacki A.: Okultyzm, magia, demonologia. Podstawy chrześcijańskiej walki duchowej. Kraków 1998. Pośpiech J.: Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku. Opole 1987. Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna, antropologia kultury, humanistyka. Materiały I Krajowej Konferencji Tanatos ’97, zorganizowanej przez Wrocławskie Towarzystwo Naukowe w Karpaczu w dniach 6-8 listopada 1997. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1997.
BIBLIOGRAFIA 377 Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna, antropologia kultury, humanistyka. Materiały II Krajowej Konferencji Tanatos ’98, zorganizowanej przez Wrocławskie Towarzystwo Naukowe w Karpaczu w dniach 5-7 listopada 1998 r. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1998. Pryczek I.: Wejherowskie modlitewniki kalwaryjskie - uwagi o historii i języku. W: Wejherowo. Dzieje, kultura, środowisko. Praca zbiorowa. Wejherowo 1993 s. 93-102. Przed przejściem. Rozważania o opiece hospicyjnej. Red. M. D. Spiewakowska, R. Szpakowski. Warszawa 1997. Przedziwne sekrety dusz czyścowych. Siostra Emmanuel rozmawia z Marią Simmą. Warszawa 1998. Ramsey В.: The Spirituality ofthe Early Church: Patristic Sources. W: Spiritual Traditions for the Contemporary Church. Eds. R. Mass, G. O’Donnell. Nashville 1990 s. 25-44. Ramułt S.: Słownikjęzyka pomorskiego czyli kaszubskiego. Kraków 1893. Ratzinger J.: Śmierć i życie wieczne. Warszawa 1986. Renik К ..O kontaktach ze zmarłymi - ludowe wyobrażenia. PSL 1986 nr 1/2 s. 31-36. Rękopis z czyśćca. Marki 1998. Richardson R.: Death, Dissection and the Destitute. London 1987. Richter K.: Der Umgang mit Toten und Trauernden in der Christlichen Gemeinde. W: Der Umgang mit den Toten. Tod und Bestattung in der christlichen Gemeinde. Hrsg. K. Richter. Freiburg-Basel-Wien 1990 s. 9-26. Ricouer P.: Symbolika zia. Warszawa 1986. Riemann E.: Ostpreussisches Volkstum um die ermländischeNordostgrenze. KönigsbergBerlin 1937. Rok В.: Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej. Wrocław 1995. R o 1 fe s H .’.Eine Sterbekunst aus der Sorge um das ewige Heil. NI:
Ars moriendi. Erwägungen zur Kunst des Sterben. Hrsg. H. Wagner. Freiburg-Basel-Wien 1989 s. 15-44. Rożek M.: Diabeł w kulturze polskiej. Warszawa-Kraków 1993. Rudnicki M.: Przyczynki do gramatyki i słownika narzecza słowińskiego. Kraków 1913. Rutherford R., Barr T.: The Death of a Christian: The Order of Christian Funerals. Collegeville 1990. Rush A. C.: Death and Burial in Christian Antiquity. Washington 1941. Sadkowski T.: Filadefiapogrzebowa. „Pomerania” 1998 որ 7/8 s. 28-30. Sammlung kirchlicher Verordnungen, Erlasse und Dekrete für die Diöcese Culm. Pelplin 1872. Sammlung kirchlicher Verordnungen, Erlasse, und Bekanntmachungen für die osterrichlichen Anteil des Bistums Breslau. Teschan 1906. Schelke K.H.: Teologia Nowego Testamentu. T. 1: Stworzenie. Kraków 1984. Schenk W.: Rok liturgiczny. NI: Wprowadzenie do liturgii. Red. F. Blachnicki, W. Schenk, R. Zielasko. Poznań 1967 s. 432-466. Schmitt J. C.: Samobójstwo w średniowieczu. NI: Antropologia śmierci. Myśl francuska. Warszawa 1993 s. 191-226. Sens choroby, sens śmierci, sens życia. Red. H. Bortnowska. Kraków 1984.
378 BIBLIOGRAFIA Shneidman E.: Death and Man. New York 1983. S houppe F. X.: Purgatory. Explained by the Lives and Legend ofthe Saints. Rockford 1973. Sikora S.: Cmentarz. Antropologia pamięci. PSL 1986 որ 1/2 s. 57-68. Simma M.: Moje przeżycia z duszami czyśćcowymi. Wyd. o. S. Skudrzyk, b.r. i m.w. Simon U.: Heaven in the Christian Tradition. London 1958. Skwierczyński A.: Miłość oczyszczająca. Współczesna interpretacja katolickiej nauki o czyśćcu. Warszawa 1992. Sloane D. Ch.: The Last Great Necessity. Baltimore 1991. Słownik teologii biblijnej. Red. Leon-Dufour X. Poznań 1990. Sopuch K.: Postawy studentów wobec życia i wartości. Gdańsk 1994. - Uczestnictwo mieszkańców Ziemi Kościerskiej w kulturze (na tle przemian społecznych w Polsce Ludowej). Gdańsk 1987. -Parafia w dużym mieście. Obraz księży w opinii parafian. „Miscellanea Anthropologica et Sociologica” 1993 nr 2 (Gdańsk) s. 232-242. Sobczyńska K.: Obrzędy i zwyczaje doroczne na Górnym Śląsku. W: J. Morcinkowa, K. Sobczyńska. Pieśni, taniec i obrzędy Górnego Śląska. Warszawa 1973 s. 171-260. Spors J.: Pochodzenie i zasięg terytorialny nazwy Kaszuby w znaczeniu politycznym. „Zapiski Historyczne” 36: 1972 s. 379-400. Spiss A.: Cmentarz jako element pejzażu kulturowego. W: Oswoić śmierć. RMEK 1994 t. 11 s. 89-100. Stannard D. E.: The Puritan Way of Death. A Study in Religion, Cultures, and Social Change. New York 1977. Stephenson J. S . .Death, Griefand Mourning. Individual and Social Realities. New York 1985. Stieber Z.: Stosunek kaszubszczyzny do dialektów Polski lądowej. W: Konferencja Pomorska 1954. Warszawa 1956 s.
37-48. Stomma L.: Antropologia kultury wsi polskiej w XIX w. Warszawa 1986. Stręciwilk J.: Męka Pańska w polskiej literaturze barokowej. W: Męka Chrystusa wczoraj i dziś. Red. H. D. Wojtyska, J. J. Kopeć. Lublin 1981 s. 102-119. Strobel H.: Bauernbrauch im Jahreslauf. Leipzig 1936. Swieżawski S.: Święty Tomasz na nowo odczytany. Kraków 1983. Sych M.: Możliwości i granice reanimacji i intensywnej terapii. W: Człowiek w obliczu śmierci. Praca zbiorowa. Gdańsk 1978 s. 43-50. Synak В.: Język jako kryterium tożsamości kulturowo-etnicznej ludności kaszubskiej. ZN WHUG 1990 nr 20 s. 197-206. -Kaszubska tożsamość. Ciągłość i zmiana. Gdańsk 1998. Syrnicka K.: Polsko-litewskie konwergencje komparatystyczne we współczesnej epigrafice nagrobnej na Litwie. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1998 s. 223-245. Szczaniecki P.: Służba Boża w dawnej Polsce. Poznań 1962; Szczęsna A.: Wokół medycznej definicji śmierci. W: Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej. Red. M. Gałuszka, K. Szewczyk. Warszawa-Łódź 1996 s. 63-96.
BIBLIOGRAFIA 379 Szewczyk К. : Lęk, nicość i respirator. Wzorce śmierciw nowożytnej cywilizacji Zachodu, W: Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej. Red. M. Gałuszka, K. Szewczyk. Warszawa-Łódź 1996 s. 14-62. Szefka P.: Narzędzia i instrumenty muzyczne z Kaszub i Kociewia. Wejherowo 1982. Szromba-Rysowa Z.: Uczta pogrzebowa w zwyczajach i wierzeniach ludowych. PSL 1986 nr 1/2 s. 37-38. Szwagrzyk T.: Samobójstwo i pogrzeb kościelny. RBL 14: 1961 nr 5 s. 232-242. Szultka Z.: Studia nad rodowodem i językiem Kaszubów. Gdańsk 1992. Szyfer A.: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków. Olsztyn 1975. Swirydowicz T.: Znaczenie umiejętności porozumiewania się w opiece paliatywnej — aspekty psychologiczne przekazywania pacjentowi niepomyślnych informacji. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1998 s. 87-96. Tarł iń ski P.: Religijny śpiew ludowy w liturgii eucharystycznej Dnia Pańskiego. „Liturgia Sacra” 3: 1997 nr 2 (Opole) s. 59-83. The modern Vision ofDeath. Ed. N. Scott. Richmond 1967. Thomas L. V.: Trup. Od biologii do antropologii. Łódź 1991. To live until we say good-bye. Eds. E. Kübler-Ross, M. Warshaw. Engelwood Cliffs NJ 1978. Tolksdorf U.: Essen und Trinken. Bd. 1. Marburg 1975. Tomasz z Akwinu. Suma Teologiczna. T. 34. Rzeczy ostateczne. London 1986. Tomiccy J.iR.: Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka. Warszawa 1975. Toynbee A.: Man ’s Concern with Life after Death. W: Life after Death. Eds. A. J. Toynbee, A. Koestier. New York-St. Louis-San Francisco 1975 s. 3-36. - Człowiek wobec śmierci. Warszawa 1973. Treder J.:
Pochodzenie Pomorzan oraz chrononimów i etnonimów z obszaru Pomorza Gdańskiego. Gdańsk 1982. Treichel A.: Volksliederund Volksreime aus Westpreussen. Danzig 1895. Tr yj orski E.: Zwyczaje pogrzebowe ludów tureckich na tle ich wierzeń. Warszawa 1991. Turek K.: Współczesne obrzędyprzedpogrzebowespołeczności lokalnych Górnego Śląska. W: Problemy współczesnej tanatologii. Red. J. Kolbuszewski. Wrocław 1997 s. 437-445. - Ludowe zwyczaje, obrzędy i pieśni pogrzebowe na Górnym Śląsku. Katowice 1993. Turner A. W.: Houses for the Dead. Burial Customs through the Ages. New York 1976. Turowski J.: Socjologia wsi i rolnictwa. Lublin 1995. Ulin R.: Death and Dying Education. Washington D.C. 1977. Uniejewska Z.: Głos w dyskusji. W : Człowiek w obliczu śmierci. Praca zbiorowa. Gdańsk 1978 s. 148-158. Van der Leeuw G.: Fenomenologia religii. Warszawa 1978. Vorgrimler H.: Geschichte der Hölle. München 1993. - Von der Gegenwart und dem Leben der Toten. W: Der Umgang mit den Toten Tod und Bestattung in der christlichen Gemeinde. Hrsg. K. Richter. Freiburg-Basel-Wien 1990 s. 27-47. Vovelle M.: La mort et l’occident de 1300 a nos jours. Gallimard 1983.
380 BIBLIOGRAFIA Waardenburg J.: Religionen und Religion. Systematische Einführung in die Religionswissenschaft. Berlin 1986. Wach J.: Socjologia religii. Warszawa 1961. Wagner H.: “Ars moriendi” und Religionspädagogik. W: Ars moriendi. Erwägungen zur Kunst des Sterbens. Hrsg. H. Wagner. Freiburg-Basel-Wien 1989 s. 156-165. Walden-Galuszko de K.: Ukresu. Opieka psychopaliatywna, czylijakpomóc choremu, rodzinie i personelowi medycznemu środkami psychologicznymi. Gdańsk 1996. Wańczowski M.: Księga żałoby i śmierci. Opole 1993. Watts A.: W. Myth and Ritual in Christianity. Boston 1970. Węsierski J.: Życie polityczne i społeczno-gospodarcze. W: Ziemia Wejherowska. Praca zbiorowa. Gdańsk 1980 s. 216-277. Wierusz-Kowalski J. Liturgika. Warszawa 1956. Wit Z. : Troska liturgiczna o człowieka chorego w świetle polskich rytuałów potrydenckich (1631-1964). Lublin 1995. — Śpiew w liturgii na ziemiach polskich w XIX wieku. W: Studia z dziejów liturgii w Polsce. T. 3. Red. W. Schenk. Lublin 1980 s. 205-343. Witkowski C.: Doroczne polskie obrzędy i zwyczaje ludowe. Kraków 1965. Włodarski M.: Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w. Kraków 1987. Wysocki J. Rytuał rodzinny. Olsztyn 1986. Zadrożyńska A.: Homofaber i homo ludens. Warszawa 1983. Zaleski C.: Otherworld Journeys. Accounts of Near-Death Experience in Medieval and Modern Times. New York-Oxford 1987. Za 1 eski W.: Rok kościelny. T. 2. Warszawa 1993. Zawistowicz К.: Momenty zaduszkowe w obrzędowości świąt Bożego Narodzenia. WiŻ 6: 1933 nr 12 s. 849-859. — Obrzędy zaduszne. WiŻ 8: 1933 nr 10 s. 756-765 . Zielonka T. M.:
Problematyka śmierci i nieuleczalnie chorych w świetle kodeksu etyki lekarskiej. W: Człowiek nieuleczalnie chory. Red. B. L. Block, W. Otrębski. Lublin 1997 s. 172-178. Zimoń H.: Badania nad rytuałami i pojęcie rytuału. CT 67: 1997 nr 3 s. 183-190. — Klasyfikacja rytuałów. CT 68:1998 nr 1 s. 185-193. Z pomocą umierającym. Red. H. Nikelski. Warszawa 1989. Zulehner P. M., Becker P., Virt G.: Sterben und sterben lassen. Düsseldorf 1991. Żychliński A.: Życie pozagrobowe. Co wiemy o rzeczach ostatecznych. Kraków 1944.
ZWISCHEN LEBEN UND TOD Begräbnis und Allerseelen in Riten, Bräuchen und Glaubenspraktiken der Kaschuben Zusammenfassung Das Geheimnis des Todes fasziniert die Menschheit seit unvordenklichen Zeiten. Die Frage nach dem Sinn und der Bedeutung des Todes verbindet sich in ihrem Wesen mit der Frage nach dem Fortleben nach dem Tode, die von heiligen Büchern, Mythen und religiösen Traditionen in fast allen uns bekannten Kulturen aufgegriffen wird. Erst in der Neuzeit (und zwar vor allem in der europäischen Kultur) kam das Phänomen der Religionsablehnung und die von ihm vorgeschlagene Vision des diesseitigen und jenseitigen Lebens zum Vorschein. Die Ablehnung der Perspektive des Fortbestehens des Menschen nach dem Tode und die allmählich immer breitere Kreise der Gesellschaft umgreifende Laizisierung der Mentalität ist eine postchristliche Erscheinung und umfaßt vor allem Länder der euroatlantischen Kultur. Mit dem in der Aufklärung eingeleiteten Vorgang der „Selbstbefreiung” ֊ zunächst nur der intellektuellen Eliten und erst dann ganzer Gesellschaften - vom christlichen Universum geht der schnelle wissenschaftliche und technische Fortschritt einher. Die unmittelbare Folge dieser Wandlungen ist die immer deutlicher spürbare metaphysische und axiologische Leere im Bewußtsein der Gesellschaft wie auch die ständig wachsende Unfähigkeit, Leiden und Tod zu akzeptieren. Obwohl der Mensch in der laizisierten Kultur existiert, hört er nicht auf, die Frage nach dem Sinn des Lebens und des Todes zu stellen. Nachdem er die religiöse Perspektive abgelehnt hat, scheint er nun in immer größeren
Nihilismus und in immer größere Verzweiflung zu geraten. Seine Flucht vor dem Todesgedanken und die gesellschaftliche „Tabuisierung” aller damit verbundenen Erscheinungen sind Ausdruck dieser Frustration. In einer solchen Situation werden die christliche Botschaft und ihre Antwort auf die grundsätzlichen Fragen nach der Wahrheit über den Menschen und nach seiner letzten Berufung besonders aktuell. Kaschubisches Brauchtum, das mit dem Tod und Begräbnis zusammenhängt und zugleich das Thema der vorliegenden Arbeit bildet, liefert eine konkrete, in der katholischen Tradition verwurzelte, Realisierungsmöglichkeit der Vision vom Menschen sowie seiner letzten Bestimmungen. Die vertiefte inhaltliche Analyse der mit dem Tod verbundenen Glaubenspraktiken und Riten läßt ihren christlichen Charakter erkennen. Die kaschubische ars moriendi et sepeliendi knüpft in ihren vielfältigen Erscheinungsformen an die Muster an, die in christlichem Europa über Jahrhunderte vielen Generationen das Grauen des Todes überwinden halfen. Das in Kaschubien praktizierte Modell des guten Todes wird in der hoffnungsvollen
386 ZUSAMMENFASSUNG „Selbstverständlichkeit” der Präsenz Gottes und des ewigen Lebens vergegenständlicht, wozu jeder Mensch berufen ist. Die von den kaschubischen Dorfbewohnern anerkannte Anthropologie (wenn sie im Zusammenhang mit dem Tod betrachtet wird) bezieht sich auf die klassische Konzeption, nach der der Mensch ein compositum aus Seele und Leib ist. Das Primat der Seele geht sowohl aus der Tatsache hervor, daß sie unsterblich ist, als auch aus der Annahme, daß das letzte Ziel der menschlichen Existenz das Heil Seele bildet. Der Glaube an das ewige Leben verleiht einen hohen Rang der Art und Weise, wie der Mensch stirbt. Die biologische Dimension des Sterbens tritt vor ihrer religiösen Bedeutung zurück. Im Bewußtsein des Volkes ist der Tod Überschreitung der eschatologischen Dimension und Besiegelung des ewigen Heils oder der ewigen Verdammnis. Wenn man schon das Wissen darüber hat, muß man sich auf den Tod das ganze Leben lang vorbereiten. Der Begriff „der gute Tod” bedeutet, sich mit Gott und Menschen zu versöhnen und in Einheit mit Christus die Todesanstrengung zu unternehemen. Der böse Tod findet den Menschen im Zustand der Sünde, überrascht ihn, „entreißt” den Lebenden und läßt ihm keine Zeit, würdig die Welt zu verlassen. Die Vorstellungen der Kaschuben, die sich auf die letzten Dinge (das Jüngste Gericht, Purgatorium, Himmel oder Hölle) beziehen, überschneiden sich in den wichtigsten Punkten mit der Kirchenlehre. Sie schöpfen aus der Doktrin, die die Anfang des 20. Jahrhunderts gedruckten Gebete, Lieder und Andachten beinhalten. In den kaschubischen
Vorstellungen des Jenseits gewinnt eine besondere Rolle das Phänomen der aus dem Fegefeuer kommenden Seelen, die erscheinen, da sie nach dem Tod der Erlösung bedürfen. Die Berichte von Menschen, die solchen Seelen begegnet sind, stimulieren in großem Maße die Gebetspraxis für Verstorbene und stärken die Bande zwischen Lebendigen und Toten. Vor dem Hintergrund der ewigen Wirklichkeit erscheint das menschliche Wesen als ein schwaches und sündiges Geschöpf. Zugleich wird es zur Größe und zum himmlischen Heil berufen. Der Zeitpunkt, in dem sich der Mensch vom irdischen Leben trennt, wird von den meisten Kaschuben als ausschlaggebend fur die kommende Erlösung oder Verdammnis betrachtet. Wenn der Mensch sich dessen bewußt ist, wird das Sterben zu einem geistigen Kampf, zum dramatischen Ringen, woran der moribundus, die ihn umkreisenden Angehörigen und Nachbarn teilnehmen. Deswegen auch beinhaltet das traditionelle Szenario des guten Sterbens den Empfang von drei Sakramenten (Beichte, Krankensalbung und Viatikum) und möglichst volle Versöhnung mit den Menschen. Der öffentliche Durchgang durch das Tor des Todes spielt sich in Gegenwart guter und böser Geister ab, die um die Seele des Sterbenden werben. Aus diesem Grund sollten die dem Sterben beiwohnenden Menschen inbrünstig beten und den um Erlösung „kämpfenden” Nächsten mit Weihwasser besprengen. Der Sterbende selbst sollte dem Leiden und Tod Christi folgen, indem er das Leiden annimmt und sich dem Vater empfiehlt. Die ritualisierte Kunst des Sterbens hatte zum Ziel, daß der Sterbende ganz und glücklich in die außerirdische Welt
aufgenommen wird. Von dem Moment des Todes bis zum Begräbnis (und zum ersten Todestag) begehen die Kaschuben eine ganze Sequenz der Bräuche und Riten, die in erster Linie dem Toten eschatologisches Wohlergehen gewährleisten sollten. Die von
ZUSAMMENFASSUNG 387 den Trauernden ausgeübten Riten „spielen sich” unter drei Subjekten ab: das erste ist der Tote (Körper und die ֊ wie die älteren Menschen glauben - in ihm anwesende Seele), der die ganze Aufmerksamkeit der Angehörigen auf sich zieht, das zweite sind die Familie und Nachbarn, das dritte ist Gott und die mit Ihm vereinigte Gemeinschaft der Heiligen. Der Sterbende, der sich im „Schwebezustand” zwischen der Welt der Lebendigen und der Welt der Toten befindet (in der Anthropologie wird das als Liminalphase der Übergangsrituale bezeichnet), erregt Furcht und Ehrfurcht zugleich. Die älteren Autochthonen glauben, daß die Seele bei „ihrem” Körpert bis zur Beerdigung des Leichnams weilt, deswegen waren die Begräbnishandlungen (Leichenwaschen und - ankleidung, Anwesenheit der Lebendigen an der Leiche) an landesübliche Verbote geknüpft. Die Furcht vor dem Toten wird durch die Möglichkeit verstärkt, daß er sich in ein Gespenst verwandeln kann. Aus diesem Grund wird der Körper in vielen Fällen gegen Vampirismus geschützt, indem die von der Tradition gebotenen Mittel eingesetzt werden. Der religiöse Aspekt dieser Begräbnisriten kommt am deutlichsten während der Rosenkranzandacht für Verstorbene, und besonders in den Gebeten, die während der Wache an der Leiche des Verstorbenen in der Nacht vor ihrer Beerdigung, d.h. in der „leeren Nacht” (pusto noc) gesprochen werden, zum Vorschein. An der im Haus des Verstorbenen stattfindenden Gebetsversammlung nimmt nicht nur die Familie des Verstorbenen, sondem auch die ganze Ortsgemeinschaft teil. Eine solche Gebetsanstrengung hat
zum Ziel, dem Verstorbenen „zum Heil” zu verhelfen. Der öffentliche Charakter des Todes wird auch in der traditionellen Form des Begräbnisses sichtbar, dessen wichtige Bestandteile ein gemeinsamer Gang vom Hause bis zur Kirche, Beteiligung von den meisten Dorfbewohnern an der Heiligen Messe und Kommunion, Begleitung der Leiche auf dem Weg zum Friedhof, was auch mit dem gemeinsamen Gesang verbunden ist. Das darauffolgende gemeinsame Totenmahl schließt die Etappe des unmittelabaren Kontaktes der Trauernden mit dem Tod ab und fuhrt die verwaiste Familie in die Zeit der Trauer ein. Diese Zeit ist an Verpflichtungen und Verbote gebunden, die das Heil des Verstorbenen und die soziale Reintegration der von der Invasion des Todes betroffenen Familie zum Ziel haben. Mit dem ersten Todestag endet die Zeit der Zurückgezogenheit und Buße, und die Beziehung zu dem Verstorbenen nimmt eine andere Gestalt an. Allerseelenmotive kommen nicht nur im Komplex der Glaubenspraktiken und Bräuche vor, die im Zusammenhang mit dem Tod stehen. Die Beziehung zu dem Toten manifestiert sich auch im Kirchenjahr. Die Spuren der Allerseelenthematik lassen sich zu Weihnachten, und insbesondere am Heiligen Abend, bemerken, wenn es an die Anwesenheit der Verstorbenen am Tisch geglaubt wird. Noch spärlicher sind die Spuren der vorchristlichen Allerseelenglaubenspraktiken zur Fastenzeit und zu Ostern. Die einzige Periode, wenn die Beziehung zu den Verstorbenen vorrangigen Charakter hat, ist der Allerseelentag und seine Oktave. Die ältere Generation glaubt, daß am ersten Novemberabend die Seelen der Verstorbenen
(nicht nur die aus dem Fegefeuer) an ihren Gräbern erscheinen, an der Liturgie der Kirche teilnehmen und ihr ehemaliges Zuhause besuchen. Diese Glaubenspraktiken sind zwar nicht christlichen Ursprungs, haben sich aber in der Volksfrömmigkeit fest eingebürgert, da sie eine „leere” Stelle in der katholischen Orthodoxie zu ergänzen scheinen.
388 ZUSAMMENFASSUNG Das kaschubische Brauchtum, das mit dem Tod und Begräbnis verbunden ist, nimmt an dem Vorgang dynamischer Wandlungen teil. Sie werden durch soziale und ökonomische Transformationen hervorgerufen, die eine neue Denk und Lebensweise generieren. Der artige Vorgänge machen u.a. solche Elemente aus wie: Urbanisierung der in der Nähe der Städte gelegenen Dörfer, Verbreitung städtischer Lebensmuster, Einfluß der Massenmedien, technische Revolution, Pluralisierung der Ansichten und religiöser Elaltungen. Das Bauern dorf ist im Untergang begriffen, und mit den sich in der Gesellschaft vollziehenden Wand lungen wandelt sich auch die Einstellung zum Tod und zu dem ihn begleitenden Brauchtum. Für die traditionelle Kunst des Sterbens und des Leichenbegängnisses bildet das Phänomen der medizinischen Auffassung von der Krankheit und vom Tod, d.h. die Überführung des Schwerkranken (des Sterbenden) von zu Haus ins Krankenhaus, eine gefährliche Heraus forderung. Wenn die Todkranken im Krankenhaus untergebracht werden (in Kaschubien sind das ca. 50%), kann die Kunst des guten Todes wegen mangelnden aktuellen Bez ugs nicht praktiziert werden. Der Tod wird nicht mehr von dem Sterbenden selbst und seiner Angehörigen mitgestaltet, und das Drama des Todes wird zum Gegenstand mediz inischer Handlungen. Die Institutionalisierung des Todes fuhrt zu der in der Gesellschaft wachsenden Unfähigkeit, mit dem Tod einer schwerkranken und sterbenden Person „fertig zu werden”. Einer ständigen Evolution unterliegen auch die Begräbnisbräuche. Einerseits wird die Hausliturgie des guten
Todes durch den „Tod im Krankenhaus” zerstört, ander erseits wird das Begräbnisbrauchtum durch Bestattungsinstitute und die kirchlichen Trau erkapellen nivelliert. Nach dem Tod im Krankenhaus bleibt der Leichnam im Kühlraum und am Tag der Bestattung wird er in die Kirche oder in die Friedhofskapelle gebracht. Auf diese Weise wird die Vorbereitung und Aufbewahrung der Leiche zu Hause eliminiert. Die Rosenkranzandacht findet in der Kirche statt. Es gibt keinen Platz mehr für “pùstò noc” und für den feierlichen Leichenzug. Das Modell des institutionalisierten Todes und des durch die Spezialisten „veranstalteten” Begräbnisses verbreitet sich, da es dem sozialen Bedürfnis nach Funktionalität und Effizienz entgegenkommt. Es verbindet sich aber mit der wesentlichen Reduktion der geistigen Dimension des Todes; es führt in jeder Hinsicht zur Trivialisierung des Lebens und des Todes.
|
| any_adam_object | 1 |
| author | Perszon, Jan 1958- |
| author_GND | (DE-588)1194862683 |
| author_facet | Perszon, Jan 1958- |
| author_role | aut |
| author_sort | Perszon, Jan 1958- |
| author_variant | j p jp |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV044857890 |
| ctrlnum | (OCoLC)1120149110 (DE-599)BVBBV044857890 |
| edition | Wydanie 2 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>04556nam a2200853 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV044857890</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20200604 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">180307s2017 |||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788362137107</subfield><subfield code="9">978-83-62137-10-7</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788378239314</subfield><subfield code="9">978-83-7823-931-4</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1120149110</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV044857890</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Perszon, Jan</subfield><subfield code="d">1958-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1194862683</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Na brzegu życia i śmierci</subfield><subfield code="b">zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach = On the verge of life and death : the funerary customs, rites and beliefs in the Kashuby Region = Zwischen Leben und Tod : Begräbnis und Allerseelen in Riten, Bräuchen und Glaubenspraktiken der Kaschuben</subfield><subfield code="c">Jan Perszon</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">On the verge of life and death</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Zwischen Leben und Tod</subfield></datafield><datafield tag="250" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Wydanie 2</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Gdańsk</subfield><subfield code="b">Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie</subfield><subfield code="c">2017</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Pelplin</subfield><subfield code="b">Wydawnictwo "Bernardinum" Sp. z o.o.</subfield><subfield code="c">2017</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">596 Seiten, 29 ungezählte Seiten Bildtafeln</subfield><subfield code="b">1 Faltkarte</subfield><subfield code="c">24 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zusammenfassung in deutscher und englischer Sprache</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Volksglaube</subfield><subfield code="0">(DE-588)4063834-0</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Allerseelen</subfield><subfield code="g">Motiv</subfield><subfield code="0">(DE-588)4472853-0</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Kirchliche Bestattung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4163945-5</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Brauch</subfield><subfield code="0">(DE-588)4008017-1</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Religion</subfield><subfield code="0">(DE-588)4049396-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Ritus</subfield><subfield code="0">(DE-588)4124068-6</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Kaschuben</subfield><subfield code="0">(DE-588)4029854-1</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Gebet</subfield><subfield code="0">(DE-588)4019514-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Quelle</subfield><subfield code="0">(DE-588)4135952-5</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Tod</subfield><subfield code="0">(DE-588)4060294-1</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Kaschubien</subfield><subfield code="0">(DE-588)4284575-0</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Kaschubien</subfield><subfield code="0">(DE-588)4284575-0</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Tod</subfield><subfield code="0">(DE-588)4060294-1</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Brauch</subfield><subfield code="0">(DE-588)4008017-1</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Volksglaube</subfield><subfield code="0">(DE-588)4063834-0</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Kaschuben</subfield><subfield code="0">(DE-588)4029854-1</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Brauch</subfield><subfield code="0">(DE-588)4008017-1</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2="2"><subfield code="a">Religion</subfield><subfield code="0">(DE-588)4049396-9</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2="3"><subfield code="a">Allerseelen</subfield><subfield code="g">Motiv</subfield><subfield code="0">(DE-588)4472853-0</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2=" "><subfield code="8">1\p</subfield><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="2" ind2="0"><subfield code="a">Kaschuben</subfield><subfield code="0">(DE-588)4029854-1</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="2" ind2="1"><subfield code="a">Kirchliche Bestattung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4163945-5</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="2" ind2="2"><subfield code="a">Gebet</subfield><subfield code="0">(DE-588)4019514-4</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="2" ind2="3"><subfield code="a">Quelle</subfield><subfield code="0">(DE-588)4135952-5</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="2" ind2=" "><subfield code="8">2\p</subfield><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="3" ind2="0"><subfield code="a">Kaschuben</subfield><subfield code="0">(DE-588)4029854-1</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="3" ind2="1"><subfield code="a">Kirchliche Bestattung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4163945-5</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="3" ind2="2"><subfield code="a">Ritus</subfield><subfield code="0">(DE-588)4124068-6</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="3" ind2=" "><subfield code="8">3\p</subfield><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="4" ind2="0"><subfield code="a">Kaschuben</subfield><subfield code="0">(DE-588)4029854-1</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="4" ind2="1"><subfield code="a">Volksglaube</subfield><subfield code="0">(DE-588)4063834-0</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="4" ind2="2"><subfield code="a">Tod</subfield><subfield code="0">(DE-588)4060294-1</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="4" ind2=" "><subfield code="8">4\p</subfield><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-030252642</subfield></datafield><datafield tag="883" ind1="1" ind2=" "><subfield code="8">1\p</subfield><subfield code="a">cgwrk</subfield><subfield code="d">20201028</subfield><subfield code="q">DE-101</subfield><subfield code="u">https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk</subfield></datafield><datafield tag="883" ind1="1" ind2=" "><subfield code="8">2\p</subfield><subfield code="a">cgwrk</subfield><subfield code="d">20201028</subfield><subfield code="q">DE-101</subfield><subfield code="u">https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk</subfield></datafield><datafield tag="883" ind1="1" ind2=" "><subfield code="8">3\p</subfield><subfield code="a">cgwrk</subfield><subfield code="d">20201028</subfield><subfield code="q">DE-101</subfield><subfield code="u">https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk</subfield></datafield><datafield tag="883" ind1="1" ind2=" "><subfield code="8">4\p</subfield><subfield code="a">cgwrk</subfield><subfield code="d">20201028</subfield><subfield code="q">DE-101</subfield><subfield code="u">https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">390</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Kaschubien (DE-588)4284575-0 gnd |
| geographic_facet | Kaschubien |
| id | DE-604.BV044857890 |
| illustrated | Not Illustrated |
| indexdate | 2024-07-10T08:03:02Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788362137107 9788378239314 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-030252642 |
| oclc_num | 1120149110 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 596 Seiten, 29 ungezählte Seiten Bildtafeln 1 Faltkarte 24 cm |
| publishDate | 2017 |
| publishDateSearch | 2017 |
| publishDateSort | 2017 |
| publisher | Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Wydawnictwo "Bernardinum" Sp. z o.o. |
| record_format | marc |
| spelling | Perszon, Jan 1958- Verfasser (DE-588)1194862683 aut Na brzegu życia i śmierci zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach = On the verge of life and death : the funerary customs, rites and beliefs in the Kashuby Region = Zwischen Leben und Tod : Begräbnis und Allerseelen in Riten, Bräuchen und Glaubenspraktiken der Kaschuben Jan Perszon On the verge of life and death Zwischen Leben und Tod Wydanie 2 Gdańsk Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie 2017 Pelplin Wydawnictwo "Bernardinum" Sp. z o.o. 2017 596 Seiten, 29 ungezählte Seiten Bildtafeln 1 Faltkarte 24 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Zusammenfassung in deutscher und englischer Sprache Volksglaube (DE-588)4063834-0 gnd rswk-swf Allerseelen Motiv (DE-588)4472853-0 gnd rswk-swf Kirchliche Bestattung (DE-588)4163945-5 gnd rswk-swf Brauch (DE-588)4008017-1 gnd rswk-swf Religion (DE-588)4049396-9 gnd rswk-swf Ritus (DE-588)4124068-6 gnd rswk-swf Kaschuben (DE-588)4029854-1 gnd rswk-swf Gebet (DE-588)4019514-4 gnd rswk-swf Quelle (DE-588)4135952-5 gnd rswk-swf Tod (DE-588)4060294-1 gnd rswk-swf Kaschubien (DE-588)4284575-0 gnd rswk-swf Kaschubien (DE-588)4284575-0 g Tod (DE-588)4060294-1 s Brauch (DE-588)4008017-1 s Volksglaube (DE-588)4063834-0 s DE-604 Kaschuben (DE-588)4029854-1 s Religion (DE-588)4049396-9 s Allerseelen Motiv (DE-588)4472853-0 s 1\p DE-604 Kirchliche Bestattung (DE-588)4163945-5 s Gebet (DE-588)4019514-4 s Quelle (DE-588)4135952-5 s 2\p DE-604 Ritus (DE-588)4124068-6 s 3\p DE-604 4\p DE-604 Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract 1\p cgwrk 20201028 DE-101 https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk 2\p cgwrk 20201028 DE-101 https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk 3\p cgwrk 20201028 DE-101 https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk 4\p cgwrk 20201028 DE-101 https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk |
| spellingShingle | Perszon, Jan 1958- Na brzegu życia i śmierci zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach = On the verge of life and death : the funerary customs, rites and beliefs in the Kashuby Region = Zwischen Leben und Tod : Begräbnis und Allerseelen in Riten, Bräuchen und Glaubenspraktiken der Kaschuben Volksglaube (DE-588)4063834-0 gnd Allerseelen Motiv (DE-588)4472853-0 gnd Kirchliche Bestattung (DE-588)4163945-5 gnd Brauch (DE-588)4008017-1 gnd Religion (DE-588)4049396-9 gnd Ritus (DE-588)4124068-6 gnd Kaschuben (DE-588)4029854-1 gnd Gebet (DE-588)4019514-4 gnd Quelle (DE-588)4135952-5 gnd Tod (DE-588)4060294-1 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4063834-0 (DE-588)4472853-0 (DE-588)4163945-5 (DE-588)4008017-1 (DE-588)4049396-9 (DE-588)4124068-6 (DE-588)4029854-1 (DE-588)4019514-4 (DE-588)4135952-5 (DE-588)4060294-1 (DE-588)4284575-0 |
| title | Na brzegu życia i śmierci zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach = On the verge of life and death : the funerary customs, rites and beliefs in the Kashuby Region = Zwischen Leben und Tod : Begräbnis und Allerseelen in Riten, Bräuchen und Glaubenspraktiken der Kaschuben |
| title_alt | On the verge of life and death Zwischen Leben und Tod |
| title_auth | Na brzegu życia i śmierci zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach = On the verge of life and death : the funerary customs, rites and beliefs in the Kashuby Region = Zwischen Leben und Tod : Begräbnis und Allerseelen in Riten, Bräuchen und Glaubenspraktiken der Kaschuben |
| title_exact_search | Na brzegu życia i śmierci zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach = On the verge of life and death : the funerary customs, rites and beliefs in the Kashuby Region = Zwischen Leben und Tod : Begräbnis und Allerseelen in Riten, Bräuchen und Glaubenspraktiken der Kaschuben |
| title_full | Na brzegu życia i śmierci zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach = On the verge of life and death : the funerary customs, rites and beliefs in the Kashuby Region = Zwischen Leben und Tod : Begräbnis und Allerseelen in Riten, Bräuchen und Glaubenspraktiken der Kaschuben Jan Perszon |
| title_fullStr | Na brzegu życia i śmierci zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach = On the verge of life and death : the funerary customs, rites and beliefs in the Kashuby Region = Zwischen Leben und Tod : Begräbnis und Allerseelen in Riten, Bräuchen und Glaubenspraktiken der Kaschuben Jan Perszon |
| title_full_unstemmed | Na brzegu życia i śmierci zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach = On the verge of life and death : the funerary customs, rites and beliefs in the Kashuby Region = Zwischen Leben und Tod : Begräbnis und Allerseelen in Riten, Bräuchen und Glaubenspraktiken der Kaschuben Jan Perszon |
| title_short | Na brzegu życia i śmierci |
| title_sort | na brzegu zycia i smierci zwyczaje obrzedy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na kaszubach on the verge of life and death the funerary customs rites and beliefs in the kashuby region zwischen leben und tod begrabnis und allerseelen in riten brauchen und glaubenspraktiken der kaschuben |
| title_sub | zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach = On the verge of life and death : the funerary customs, rites and beliefs in the Kashuby Region = Zwischen Leben und Tod : Begräbnis und Allerseelen in Riten, Bräuchen und Glaubenspraktiken der Kaschuben |
| topic | Volksglaube (DE-588)4063834-0 gnd Allerseelen Motiv (DE-588)4472853-0 gnd Kirchliche Bestattung (DE-588)4163945-5 gnd Brauch (DE-588)4008017-1 gnd Religion (DE-588)4049396-9 gnd Ritus (DE-588)4124068-6 gnd Kaschuben (DE-588)4029854-1 gnd Gebet (DE-588)4019514-4 gnd Quelle (DE-588)4135952-5 gnd Tod (DE-588)4060294-1 gnd |
| topic_facet | Volksglaube Allerseelen Motiv Kirchliche Bestattung Brauch Religion Ritus Kaschuben Gebet Quelle Tod Kaschubien |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=030252642&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT perszonjan nabrzeguzyciaismiercizwyczajeobrzedyorazwierzeniapogrzeboweizaduszkowenakaszubachonthevergeoflifeanddeaththefunerarycustomsritesandbeliefsinthekashubyregionzwischenlebenundtodbegrabnisundallerseeleninritenbrauchenundglaubenspraktikenderkaschuben AT perszonjan onthevergeoflifeanddeath AT perszonjan zwischenlebenundtod |
Es ist kein Print-Exemplar vorhanden.
Inhaltsverzeichnis