Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454-1793: studium z dziejów nowożytnej architektury militarnej = Fortifications of Gdańsk in 1454-1793
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Sopot
Grzegorz Bukal
2012
|
| Ausgabe: | Wydanie I |
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Register // Personenregister Abstract Literaturverzeichnis |
| Beschreibung: | Bibliografie Seite 259-269. Index |
| Beschreibung: | 512 Seiten Illustrationen, Karten 30 cm |
| ISBN: | 9788393465910 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV040906849 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20190829 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 130322s2012 a||| |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788393465910 |9 978-83-934659-1-0 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1091706500 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV040906849 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Bukal, Grzegorz |d ca. 20./21. Jahrhundert |e Verfasser |0 (DE-588)1182625037 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454-1793 |b studium z dziejów nowożytnej architektury militarnej = Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 |c Grzegorz Bukal |
| 246 | 1 | 1 | |a Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 |
| 250 | |a Wydanie I | ||
| 264 | 1 | |a Sopot |b Grzegorz Bukal |c 2012 | |
| 300 | |a 512 Seiten |b Illustrationen, Karten |c 30 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 500 | |a Bibliografie Seite 259-269. Index | ||
| 546 | |a Zusammenfassung in englischer Sprache | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 1454-1793 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 7 | |a Fortyfikacje / Polska / Gdańsk / historia |2 jhpk | |
| 650 | 0 | 7 | |a Befestigung |0 (DE-588)4069225-5 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Gdańsk (Polska) / zabytki |2 jhpk | |
| 651 | 7 | |a Danzig |0 (DE-588)4011039-4 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Danzig |0 (DE-588)4011039-4 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Befestigung |0 (DE-588)4069225-5 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Geschichte 1454-1793 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personenregister |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-025886254 | ||
| 942 | 1 | 1 | |c 355.009 |e 22/bsb |f 09024 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 355.009 |e 22/bsb |f 0903 |g 438 |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1804150191288221696 |
|---|---|
| adam_text | Spis treści WSTĘP Stan badań Cele pracy Źródła i materiały Ograniczenia badawcze Metoda badawcza Układ pracy 3 6 7 10 10 12 WPROWADZENIE. Uwarunkowania rozwoju fortyfikacji Gdańska 1. 2. 3. 4. 5. 6. Charakterystyka terenu Kształt i podziały terytorium Gdańska od XV do XVIII w. Uwarunkowania polityczno-militarne Budowa fortyfikacji a struktura zarządzania miastem Gdańsk a fortyfikacja europejska w II poł. XV - I poł. XVIII w. Fortyfikacje do 1454 r. 15 24 25 30 37 40 CZĘŚCI. Fortyfikacje Gdańska w latach 1454-1521 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. 1.9. 1.10. Budowa fortyfikacji Proces decyzyjny i jego uczestnicy Wpływ broni palnej; walki w 1520 r. Główne Miasto i zespół Bramy Wyżynnej Stare Miasto Fortyfikacje zamku krzyżackiego wiatach 1454-1521 Stare Przedmieście Wyspa Spichrzów Długie Ogrody Wisłoujście Podsumowanie okresu 45 45 46 50 51 56 57 58 60 61 61 2. Struktura fortyfikacji w latach 1454—1521 2.1. Charakterystyka założenia 2.2. Fronty fortyfikacji 62 62 63 3. Katalog budowli z lat 1454-1521 3.1. Muiy obronne i wały 3.2. Bramy i baszty 3.3. Wały, basteje, blokhauzy 64 64 66 76 509
CZĘŚĆ 2. Fortyfikacje Gdańska w latach 1521-1793 1. Budowa fortyfikacji w latach 1534-1563 1.1. Proces decyzyjny i jego uczestnicy 1.2. Stare Przedmieście 1.3 . Stare Miasto 1.4. Inne budowle 1.5. Wisłoujście 1.6 Podsumowanie okresu 81 81 84 84 86 86 86 2. Budowa fortyfikacji w latach 1565-1577 2.1. Proces decyzyjny i jego uczestnicy 2.2. Rozbudowa zachodniego frontu miasta 2.3. Przygotowania wojenne na przełomie lat 1576-1577 2.4. Rozbudowa Wisłouj ścia 2.5. Wojnawl577r. 2.6. Podsumowanie okresu 87 87 88 89 90 90 94 3. Budowa fortyfikacji w latach 1578-1603 3.1. Proces decyzyjny i jego uczestnicy 3.2. Fortyfikacje miejskie 3.3. Wisłoujście 3.4. Podsumowanie okresu 94 94 105 106 107 4. Budowa fortyfikacji w latach 1604-1621 4.1. Proces decyzyjny i jego uczestnicy 4.2. Gdańsk i Wisłoujście 4.3. Podsumowanie okresu 107 107 112 113 5. Budowa fortyfikacji wiatach 1622-1635 5.1. Proces decyzyjny i jego uczestnicy 5.2. Fortyfikacje miejskie 5.3. Fortyfikacje wzgórz 5.4. Fortyfikacje ciągu Wisły 5.5. Wisłoujście 5.6. Podsumowanie okresu 114 114 122 124 125 125 126 6. Budowa fortyfikacji w latach 1636-1648 6.1. Proces decyzyjny i jego uczestnicy 6.2. Fortyfikacje miejskie 6.3. Fortyfikacje wzgórz 6.4. Fortyfikacje ciągu Wisły 6.5. Wisłoujście 6.6. Podsumowanie okresu 126 126 132 133 133 134 135 510
7. Budowa fortyfikacji w latach 1649-1656-1660 7.1. Proces decyzyjny i jego uczestnicy (do 1656 r.) 7.2. Działania wojenne w 1656 r. 7.3. Proces decyzyjny i jego uczestnicy (po 1656 r.) 7.4. Fortyfikacje miejskie 7.5. Fortyfikacje wzgórz 7.6. Fortyfikacje ciągu Wisły 7.7. Wisłoujście 7.8. Podsumowanie okresu 135 135 149 150 156 157 158 159 159 8. Budowa fortyfikacji w latach 1661-1700 8.1. Proces decyzyjny i jego uczestnicy 8.2. Fortyfikacje miejskie 8.3. Fortyfikacje wzgórz 8.4. Wisłoujście 8.5. Podsumowanie okresu 160 160 171 171 172 173 9. Budowa fortyfikacji w latach 1701-1734 9.1. Proces decyzyjny i jego uczestnicy 9.2. Fortyfikacje miejskie 9.3. Fortyfikacje wzgórz 9.4. Wisłoujście 9.5. Działania wojenne w 1734 r. 9.6. Fortyfikacje podczas wojny 9.7. Podsumowanie okresu 173 173 176 176 178 178 180 181 10. Budowa fortyfikacji w latach 1735-1793 10.1. Proces decyzyjny i jego uczestnicy 10.2. Fortyfikacje po 1734 r. 10.3. Zajęcie miasta przez armię pruską 10.4. Podsumowanie okresu 182 182 182 183 183 11. Struktura fortyfikacji w latach 1521-1793 11.1. Struktura założenia do 1622 r. 11.2. Struktura założenia po 1622 r. 11.3. Fortyfikacje a układ przestrzenny miasta 11.4. Budowle obronne w latach 1521-1793 183 183 184 185 186 12. Katalog budowli z lat 1521-1793 12.1. Główny obwód obronny 12.2. Fortyfikacje wzgórz 12.3. Fortyfikacje ciągu Wisły 12.4. Fortyfikacje Wisłoujścia 187 187 212 221 224 511
ZAKOŃCZENIE Fortyfikacje Gdańska w latach 1793-1914 Wnioski 243 244 ANEKS Kartografia forteczna XVT-XVIII w. w zbiorze Archiwum Państwowego w Gdańsku 251 Wykaz skrótów 258 Źródła i bibliografia 259 Summary 271 ILUSTRACJE 1. Położenie i podziały Gdańska Fortyfikacje do 1521 r. 2. Fortyfikacje miejskie 1534-1622 3. 4. Założenie forteczne 1622-1793 Front zachodni wewnętrzny w XVI і XVII w. 5. 6. Front nizinny 7. Front zachodni zewnętrzny i wzgórza 8. Nowożytne bramy miejskie 9. Szańce ciągu Wisły 10. Twierdza Wisłoujście 11. Twierdza Wisłoujście - Szaniec Zachodni i Westerplatte 12. Projekty nowego obwodu fortyfikacji 13. Różne rysunki 281 283 301 303 312 341 359 382 395 403 434 449 457 Fotografie 463 Wykaz ilustracji 485 Indeks nazwisk 501 Bayerische Staatsbibliothek München 512
Indeks nazwisk Indeks nie obejmuje bibliografii oraz podpisów pod ilustracjami. Indeks nie zawiera nazwisk autorów prac pominiętych w bibliografii. Nazwiska autorów prac z XIX i XX w. wyróżniono kursywą. Bliższe określenia zastosowano tylko w odniesieniu do władców, członków rodzin panujących oraz postaci znanych tylko z imienia. Adersbach Friedrich 32, 120, 121, 134, 142, 154,237 Alberti Leon Battista 36,37,234 Albrecht v. Hohenzollem-Ansbach, w. mistrz zakonu krzyż., ks. prus. 81,82 Albrecht, mistrz bud. 46 Alghisi da Carpi Galasso 38 Anthonisz Adriaan 39 Antonius, budowniczy 33, 132, 140, 142, 154 ArszyńskiM. 22, 45 Aqua Andrea deli 93 August II Sas, kr. pol. 28, 29,166 August III Sas, kr. pol. 29, 179 Augustowskie. 16, 18 Averiino Antonio, zob. Filarete BaltzerM. 47 BartetzkyA. 36 Bär M. 183 Behring W. 31,82,87, 90, 92,93,99, 108 Benning (Ketel) Willem Jans 110 Bemdt Friedrich 43,44, 51, 63,70, 72,76,78,85, 106, 186-189 Beyer Christoph 26, 45,46, 54, 55, 58, 59, 61, 63, 77, 78 Biernat C. 8, 9,20, 27,30,90 BiskupK. 5, 123, 187, 188, 191 BiskupM. 24,25, 40,46,48,49 Blocklsaacv. d. 186, 189, 191, 194,195, 198 Block Wilhelm v. d. 105, 193,194 Blondei François 36,214 Bobbart Elardt v. 117 Bobbart Johann (?)v. 32, 142, 154 Bodenehr Gabriel 16 BoehnkeE. 20 BogdanowskiJ. 37, 38, 78 Bombach Stenzei 9, 92, 226 Bosch Comelis v. d. 57,77,106, 109-115, 189, 191, 198,205,207,212, 248, 251, 277 Bothmer v., pik. 32 Brandes Gerhard 95,96,98 Brandt, rajca 32 Breza E. 60 Bukal G. 5, 72, 211,229 Busca Gabrielle 36, 38 Castriotto Giacomo 38 Cataneo Girolamo 36, 197,227 501
Cellaiius Andreas 36 Charpentier Jean 167,172-177, 180-182,212, 214,220,241,248, 253-256 Chmielnicki Bohdan 28,119 CiemnołońskiJ. 65, 68, 85, 190 CieślakE. 5,20,22,27-30,33,90,138,178,180 Clemens Walther 19, 92, 113 Clement, murarz 46 Coehoom Menno v. 36,39, 127,240 Colve J. L. 255 Conti Franciszek Ludwik de Bourbon, ks. 28, 171 Сипу G. 4, 35, 81-83,85, 87, 94,96,98, 105, 107, 110, 120, 121, 123, 124, 127 Curicke Reinhold 9, 58, 59, 78, 85, 122-124, 133, 188, 190, 194, 196, 200, 202-208,212,214, 217 Czarniecki Stefan 150 CzameckiJ. 226 Czierenbergk (Zierenberg) Casper 121 Darnus R. ЗО, 154 Daniels Dirk 225 Deisch Matthäus 176, 188, 193, 194, 199, 203,205,206 Dickmann Aegidius 59, 60, 63, 66, 70, 73-75, 101, 112, 183, 186-189, 191, 194-198, 200-202, 208,224,225 Düich Wilhelm 36,39 Doegen Matthias 36 Domańska H. 190 Dönhoff Sigismund v. 32 Dürer Albrecht 36,37 DybaśB. 27, ЗО, 34, 104, 107, ПО Eberhardt J. 233 Eckinger Michael 46 Eggers Jakob v. 32,182 Ehler Friedrich 32, 155 Eichberg H. 166 Enneberg Salomon 32 Errard de Bar-le-Duc Jean 36 Eryk II Brunszwicłd (Erich II zu Braunschweig-Lüneburg), ks. 27, 81 Eskenn Friedrich 121 Fazzuni Antonio 82 Ferber Eberhardt 47,48 Ferber Konstantin 117 Ferrerò Hieronimo 9, 99-102, 104, 117, 187, 189, 191, 196-198,204, 205,211,218,252,253, 255, 277 Fiekhe Daniel 108, 109, 117 Filarete, Averiino Antonio 37 Filip II Habsburg, kr. hiszp. 233 Filip II Pomorski, ks. 82 Floriani Pietro Paolo 38 Foltz M. 29, ЗО, 34,35 502
Freitag (Freytag) Adam 36, 38,39, 196 Friccius C. 3, 89, 180 Fromm Friedrich (Vroom Frederik Hedrikszoon) 87, 88, 94-96, 104, 111 Fiydeiyk II, kr. duński 95 Fryderyku, kr. prus. ЗО Fryderyk August II Wettin, ks. (późn. August III Sas, kr. polski) 29 Fryderyk Henryk (Frederik Hendrik v. Oranje), ks. 127 Fryderyk Wilhelm I, kr. prus. 174, 179 Fryderyk Wilhelm II, kr. prus. 183 Gellentin Johann 113, 182,234, 254, 255 Gersdorff August v. 59, 188, 190, 196,209-211 Getkant Friedrich 131, 132, 135, 137, 145, 151-154, 156, 157,215,247, 277 Giese Albrecht 87 Giorgio-Martini Francesco di 37 Giovan Battista Bercellese 99, 102, 103 Gleser Georg 127, 128, 154 Glode Kersten 46 GodlewskiR. 16, 20,46,149 GolmskiM. 47-49 Goltz Heinrich v. d. 29,32, 165, 173 Gontzenbach Paul v. 30 Gotho O.I. 19 Gottberg Peter 29, 32, 115, 116 Grosen Hans 46 Grulle Merx 46 Grün Friedrich v. d. 82 Gustaw Adolf, kr. szw. 27,35, 116, 119 HabelaJ. 5,95, 97, 104 Hadrian Johann Christian 182,209, 210, 212,252 Hohlweg W. 4,29-32,34, 116, 149, 154, 164, 182,246 Hans v. Jülich 98 Haselau J. A. В. 182,209,252 Hasman Hening 32, 142, 146, 147, 154 Hauffe Melchior 87 Hedding Balthasar (Baltzer) 9, 115, 126, 127, 131, 132, 135, 137, 139-142, 145, 146, 151, 152, 156, 204, 222,248, 249,254,256, 277 Heidemann Ch. 36 Helmes (Helmsen) z Lűneburga Wilhelm 81-83 Herlin L. W. 165 Hess Andreas „Enderle” 82, 87 Hirsch T. 35,99 HoburgK. З, 4, 10, 11, 17, 20, 32, 35, 47, 51, 52, 55-61, 69, 77, 78, 80, 84, 86, 87, 89, 90, 94, 95, 106, 109, 110, 112, 114-117, 120-126, 128, 129, 131-146, 149, 152, 154-167, 169-178, 180-183, 187,212
Hoenig F. З Hoffmann Christof 81,82 Hoffmann J. 197,205 Hogenberg Franz 63, 85, 89, 105, 186-189, 191, 193,201 503
Holtzapfel Heinrich 82,94, 108 Hommes H. L. 127 HoofP. C. M. v. 38, 131 Horch kpt. 33, 142, 154 Homlanv. d. 119, 121, 136,218,252 Houwald (Houwaldt) Christoph v. 32, 119-121, 127, 134 Hubrecht Simon 161, 164, 220,252,253 Jakob, cieśla 46 Jakrzewska-ŚnieżkoZ. 73, 176, 188,193, 194, 197, 199, 203,205,206,208,214 JãhnsM. 37, 166 Jan Kazimierz, kr. pol. 149 Jan III Sobieski, kr. pol. 28, 31 Janssen (Janss) v. Doesburg Cornells 112, 117-121, 124, 126, 137, 156, 161, 191, 199, 202, 207,209,213,218,219,248,249, 251-253,277 Jansson v. Weert (Werdt) Peter 13, 111, 115, 116, 118, 120, 121, 130, 161, 189,209,234, 235, 249,253,254,277 Joachim N. v. Stargardt 46 Johann Friedrich II v. Sachsen, ks. 82 Jost Johannes 35 Jost Timotheus 108 Kapuściński A. 72 Kamkowski Stanisław 27 Karol Gustaw, kr. szw. 149 Karol V, ces. 233 Karol XII, kr. szw. 173 KasprzakM. 6,41, 63, 190, 226,228 Kastner (Kestner) Johan 163 KaufmannJ. 42,46, 52, 54, 55 Kazimierz IV Jagiellończyk, kr. poi. 26,30 Kemphen Jakob v. 32, 165, 166, 170, 171,173, 174,241, 247,277 KeyserE. 5,24,25,40,42-44, 50, 52, 53, 56, 58, 84, 89,90, 112,123, 194 Klerck (Klerk) Rajngold de 132 Kloeppel O. 5,6, 18,40, 52, 57, 58, 60, 63, 72-75, 77, 79, 98, 197,198, 201, 207,271 Kohl Peter 153 Köhler G. 3, 4, 10, 11, 13, 23, 24, 26, 30, 42-44, 46-48, 50-53, 55-60, 62, 69, 73, 75, 78-81, 83-85, 87-93, 97, 98, 105, 108, 110, 116-118, 122-129, 132, 134, 149, 154, 156, 158, 160, 161, 163, 166,172, 178, 183, 190,199,201,224,226,243,252,271 Kramer Hans 87,88,94,104, 193,247,248, 277 Kreytzen Christofv. 81, 82 Krieg Hans 186, 188,189, 191,194 Krockow
Reinhold v. 32 Kruger Peter 234 KrzysiakF. 194 Lacy (Lascy) Peter 178 Lamotte de la Peirouze, brygadier 180 Landsberg Hermann Heinrich v. 39 Landsberg J. H. D. 36 504
Leidig E. 29, 115, 116 Leonardo da Vinci 37 Lengnich Gottfried 9, ЗО, 31,33-35 Lewicka M. L. 94,232 Lewicki J. 232 Lindau Johann 9,78 Lisemann Franz 32,115-117,121 Lohrmann Friedrich Anton 176, 188, 193, 194, 199, 203, 205, 206 Lommert Hems 106 Lorenz, cieśla 46 Lorini Buonaiuto 36 Lose (Losius), Johannes 35, 99, 107 Lönen Ian v. d. 110 Lôschin G. 29 Lynar Roehus Quirinus zu 87 Maggi Girolamo 36,38 Marchi Francesco de 38 Marolois Samuel 36, 39 MassalskiR. 5, 50, 66 Matuszewski P. 56 Maurycy II Orański, ks. 109,127 Melder Gerhard 36, 127 Meyer Andreas 155 Michał Anioł 37 Middeltorp Wessel 88 Mor Evert 46 Möller Anton 42, 58, 63, 66,72-74, 76,83,84,98, 105, 161, 186, 188, 189, 191, 194-202 Möllerknab Georg 161, 220 Möning Peter 108, 121 MülckeF. 16 Müller Steffan 88 Münch Peter 115, 121, 139 Műnnich Burchard Christofv. 179 Neubauer Daniel Christian 7, 9, 23, 36, 37, 165, 167-170, 172, 181, 213, 218, 220, 241, 252, 255,277 Neumann Matthias 222,254 Notzke Gregor 17 NowakT. 47,93 Obberghen Antonis v. 94-99, 104, 108, 110,232, 233,247,248,277 Olbrants z Alkmaar Adrian 110 Ophagen Arnold 161,220,231,252,256 Osten Carl Heinrich v. d. 32, 165, 166, 170, 171 Paciotto Francesco 38 Paesschen Hans Hendrik v. 104 Pagan Blaise François 214,241 Paner H. 18,41 505
Papke E. 87 Patzer Felix 174,182,210,256 Patzer Johann Gottfried 157, 182,210,252 Pellizuoli Donato di 193 Perceval Adriaan 127 Perceval Peter de 9, 127-132, 135, 137-139, 144-146, 149, 151, 153-157, 181,207,212,219, 223,240,247, 248,277 Perret Jacques 36 Peter, murarz 46 Petri Peter 35 Pingster Michel Janszon 108 Piscator zob. Visscher Piwek A. 193 Plélo Louis Robert Hippolyte de Bréhan, hr. 180 PriesdorffK. v. 3,119, 173, 183 Pudło А. 6,42,51 Pufendorf Samuel v. 252 Ranisch Barthel 178,231,256 Raumer Karl Albrecht Friedrich v. 183 Rechenberg Emst v. 81, 82 Rettich Jakob 119,121 Rhode J. 9, 61, 62, 84, 86, 88,89,199 Rimpier Georg 36, 39,165, 166,240 Roggen (Rogge) Johann 117, 123, 124 Rosetti Donato 38 Rozard, autor 36 Römer Christof 82 Ruse Hendrick 36,37,39, 127 SanderA. 6,42 Sanmicheli Michele 38 Sardi Pietro 36, 37 Schaffrian kpt. 33, 142, 154 Scheither Johann Bernhard 36, 37, 165,214 Schellenberg Hans 46 Schelling Amt v. d. 46 Schenk P. 19 Schille Hans v. 36 Schmer Gregor 59, 76,77,91, 108, 109, 111, 113, 188, 189, 191, 198,211 Schmieden Nathaniel 147 Schmidt, kartograf 212 Schmidt Nathaniel 117 Schneider v. Lindau Hans 94-96, 104, 108, 111 Schröder Johann Emst 117 Schubert G. F. 243 Schuman Gabriel 117 Schütz Caspar 9, 56, 69 Schwarzburg Christoph 82 Schweinitz Christian v. 32, 165, 166 506
Siczek-IżewskaT. 195, 196 Siewert (Sievers, Siebers) Gabriel 154, 170, 171, 241 Sigismund, budowniczy 46 Simon, budownicay 46 SimsonP. 4, 43,46,51,52,54, 57, 58,67,81,82,84, 104, 105, 109, 111, 115, 116, 194, 199 Sinclair John 174 Skepsgard Magnus 182, 231,256 Solms-MintzenbergReihnardtv. 36 SonntagP. 16,18,20 Spatte H. 9, 62, 84,86, 87,226 Speckle Daniel 36-38, 201,227,233, 245 Stanisław I Leszczyński, kr. poi. 28, 29, 180 Stankiewicz J. 5, 35, 40-43, 50-52, 57-59, 62, 64-68, 70, 71, 75, 76, 78, 85, 86, 104, 107, 123, 133, 150, 153, 185, 187, 188, 190, 191,204, 225, 245,256,271 Stech Andreas 188, 202,203 Stefan Batory, kr. poi. 90,91, 180 Stegmann Bernt 47-49, 51, 54-59, 64, 69,78,81 Stenbock Gustav Otton 150 Stenbock Magnus 177 Stevin Simon 36, 37,39,197 Strackwitz (Strakowski) Georgv. 9, 10, 13, 19, 35, 41, 57, 68, 78, 121, 124, 127, 132-135, 137, 139-148, 151-156, 160-164, 167, 171, 172, 177, 191, 195, 199, 200, 207, 210, 212, 213, 216, 219-223,225, 235,237-241, 248, 249,252-257,277 Strackwitz (Strakowski) Efraim v. 121 Strakowski Hans 22, 35, 107, 110, 111, 117, 121, 123, 161, 189, 191,204-206,218,219,246, 248,251,255,256,277 Stroband Heinrich 108 Stuart Wilhelm 32 Sturm Leonhard Christoph 36 Szafran P. 16 Szeliga J. 9,77, 121, 182,251 Tartaglia Niccolò Fontana 38 TeelingP. S. 109 Tellior Georg 135, 140, 141, 154, 161, 162,235,252-256,277 Thomae Heinrich 35 Trappe Antonius 82,83 Tromp Cornells 154 Troschke Dietrich v. 32 Valckenburgh Johan v. 109 Vauban Sébastien Le Prestre de 36,39, 166 178 Vechteln Heinrich v. 154, 161, 220 Veisten Peter v. 46 VermeulenF. A. J. 233
Viettinghoff Johann Wilhelm v. 174, 180, 181 Ville Antoine de 36 Visscher C. J. jun. (Piscator) 73, 123, 188, 189, 191, 194-202, 208 VoetL. 193, 194 Vogt v. Wierandt Caspar 87 507
Vredeman de Vries Hans 96,97, 111 Vriendt Cornells Floris de 193 Wanken Kaspar v. 108,121 Weber К-К. 109 WeichbrodtD. 127 Weinreich Caspar 9, 13, 50, 52-54, 57, 58, 61, 65,71, 77, 78, 162 Weyher Emst 91,92 Władysław ГѴ Waza, kr. pol. 28,119 Wieder (Wiedner) Michael 121 Wijbe (Wiebe) Adam 120, 133 Wüler Peter 188, 190, 194, 199,200,202,207,212,217 Winter Valentinv. 32, 154, 155, 157, 164, 171, 172,247 WitomskiP. 230 ZastrowA. v. 37,38, 166 ZbierskiA. 6, 15,24, 65, 68,75, 76, 85, 190, 224, 225,228,230, 232 Zieten Otto v. 32,173 Zirenberg Daniel 98 Zygmunt August, kr. pol. 82 Zygmunt I Stary, kr. pol. 27,31,34 Zygmunt III Waza, kr. pol. 27,36,98,114, 115, 117 508
Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 Summary Between 1454 and 1793 Gdańsk (Danzig) was the largest town and fortress within the borders of the Polish Commonwealth (Rzeczpospolita - “The Republic”), as well as an exceptional political creation. Its economic power and status were similar to that of a sovereign republic. The town owed these advantages to happy coincidences in the second half of the 15th and in the 16th c. and they were preserved until the first half of the 18th c., thanks to its military power, and most of all thanks to its fortifications. The fortifications of Gdańsk and the mouth of the Vistula were a large and intricate mechanism, developed from the end of the 14th, functio ning almost to the end of the 19th c. and one of the most important in the North Europe. The building of fortifications was also a permanent and most important investment which condi tioned the spatial development and the picture of Gdańsk, preserved until its tragic end in 1945. The scientific examination of the fortifications of Gdańsk was pioneered in the 19th c. by Karl Hoburg (1852) and Gustav Köhler (1893). They were career army officers and military historians and the scope of their interests was first of all a history of the fortress, but not an architectural history of its defensive structures. The first work by an architectural historian which gives a detailed but fragmentary account of military architecture of Gdańsk is the book of Otto Kloeppel (1937). The fortifications as a part of the history of buildings of Gdańsk figure largely in the work of Erich Keyser (1972). In
the second half of the 20th c. serious, though fragmentary and incomplete architectural studies of the fortifications of Gdańsk, supported on some interesting archaeological discoveries were undertaken by Jerzy Stankiewicz. Never theless, no book devoted to the defences of Gdańsk has ever been published until now. The contents of this book are as follows: Preface Introduction - The determinants of the development of the fortifications of Gdańsk (natural conditions of the land, the development of the territory of Gdańsk between 15th and 18th c., the political and military determinants; building of fortifications and the municipal management; Gdańsk and the European fortification between the second haՄ of the 15th c. and first half of the 18th c.; fortifications od Gdańsk until 1454). Part 1. Fortifications of Gdańsk in 1454-1521 1. The building of the fortifications (decision-making; the impact of firearms, the siege in 1520; the Right Town; the Old Town; fortifications of the castle in 1454-1521; the Suburb; the Granary Island; the Long Garden; Weichselmünde). 2. The structure of the fortifications in 1454-1521 (characterization; fronts). 3. Catalogue of works. Part 2. Fortifications of Gdańsk ini 521-1793 1. The building of the fortifications, 1534-1563 (decision-making; the Suburb; the Old Town; other buildings; Weichselmünde). 2. The building of the fortifications, 1565-1577 (decision-making; expansion of the west front; war preparations 1576-1577; expansion of Weichselmünde; war in 1577). 3. The building of the fortifications, 1578֊ 1603 (decision-making; urban
fortifications; Weichselmünde). 4. The building of the fortifications, 1604-1621 (decision-making; Gdańsk and Weich selmünde). 271
5. The building of the fortifications, 1622-1635 (decision-making; urban fortifications; fortifications on the heights; fortifications of Holm and the stretch of the Vistula; Weichselmünde). 6. The building of the fortifications, 1636-1648 (decision-making; urban fortifications; fortifications on the heights; fortifications of Holm and the stretch of the Vistula; Weichselmünde). 7. The building of the fortifications, 1649-1656-1660 (decision-making (until 1656); military operations in 1656; decision-making (after 1656); urban fortifications; forti fications on the heights; fortifications of Holm and the stretch of the Vistula; Weich selmünde). 8. Building of the fortifications, 1661-1700 (decision-making; urban fortifications; fortifications on the heights; Weichselmünde). 9. Building of the fortifications, 1701-1734 (decision-making; urban fortifications; fortifications on the heights; Weichselmünde; siege operations in 1734; wartime fortifications). 10. The building of the fortifications, 1735-1793 (decision-making; fortifications after 1734; the capture of Gdańsk by Prussian troops). 11. The structure of the fortifications in 1521-1793 (the structure before 1622; the structure after 1622; fortifications and the urban spatial structure; defences in 1521-1793). 12. Catalogue of works (the enceinte; fortifications on the heights; fortifications of Holm and the stretch of the Vistula; Weichselmünde). Conclusion Annex - the fortress cartography, 16th-18th c. The main purpose of this study was to reconstruct and mutually connect the processes of designing, building and
altering the militaiy architecture of Gdańsk in 1455-1793. The next aim was to catalogue all the works built in this period. The basis for the account of the fortifications is those works or their remains which weathered the defortification in the end of the 19th c. They are: the southern part of the enceinte, the forts at Hagelsberg and Bischofsberg, the fortress Weichselmünde (Wisloujåcve) by the mouth of the Vistula, and few single works. Of the same importance is the tremendous - in spite of painful war losses - collection of documents, manuscripts and drawings, stored in The State Archive in Gdańsk (former Danziger Stadtarchiv) and in The Gdańsk Library of the Polish Academy of Sciences (former Danziger Stadtbibliothek). Gdańsk (il. 1.1., 1.3.) is situated in the area of the old delta of the Vistula, on the west bank of the Motlawa River - the left hand tributary of the Vistula, about 5 km to the south of the present coastline of the Baltic Sea. The large, marshy flatlands, cut through with a dense network of canals and ditches, surrounded the town from the south, east and north-east. In contrast with the east side, the west front of the town bordered on the hilly, morain uplands, stretched out for many kilometres to the west. The edge of the upland descending toward the town formed two heights - Hagelsberg in the north, and Bischofsberg in the south, situated in front of both ends of the west front of the fortress. Their tops overlooked the parapets of the enceinte, at about 30-40 m. To the north of Gdańsk, between the Vistula and its dead arm, Bootmanns Lake, lies a
large island - Holm (Ostrów). The final stretch of the Vistula from Holm to the mouth is straight and about 120 m wide and the west bank was about 3-4 m higher than the east one. The activity of the sea and the river caused the constant shifting of the coastline and made large shoals and sandbanks. One of them, situated to the north of the mouth called 272
Westerplatte, became in the beginning of the 18th c. a permanent island. Subsequently, when the shallow, old mouth of the Vistula stopped being navigable, the channel separating Westerplatte from the land became the new entrance to the port. Taking into consideration the natural conditions, the strong and weak points of Gdańsk were as follows: - The Vistula, the Motława River and the flatlands made a zone some kilometres wide of natural obstacles preventing an enemy from coming up to the town. The situation improved further after the main sluice was constructed at the end of the 16th c. and the outskirts of the fortress could be flooded for a distance of about 7,5 km. ֊ The edge of the uplands and particularly the tops of the heights made potentially convenient places for enemy batteries (e.g. in 1520, 1577, 1734, 1807, 1813), and had been the weakest point of the fortress since the beginning of the 16th c. While before the beginning of the 18љћ c. such remote targets as Granaty Island were out of gunshot; in the 18th c. and later, they were within range of mortars. Only when the heights had been levelled and strongly fortified was the danger minimized. - The strong point of the fortress was its territorial extent and circular shape. The perimeter of c. 8,8 km practically prevented the enemy from building a countervallation-line and successfully bombarding the centre of the town. The large surface within the fortifications enabled a stocking up with reserves. However, for the same reason, during sieges the town had to keep large garrisons amounting to 5000-7000 menin 1656
and about 14500 menin 1734. - The weak point was shortage of springs and drinking water as well as the sole canal driving water mills within the fortifications. Both the canal and the municipal water supply system, fed from an outlying lake, were cut off by the enemies during siege operations. - The next weak point of Gdańsk was its distance from the coastline. This compelled the Danzigers to fortify the mouth of the Vistula and to maintain a very troublesome fortress: Weichselmünde. This was weak and vulnerable to attacks both from the sea and the land. The loss of Weichselmünde would result in the cutting off of the town from the sea and so supplies or relief from abroad. Subsequently, to maintain and secure the communication line between Gdańsk and Weichselmünde, it was necessary to fortify Holm. But that appeared practically unfeasible and Holm with the accompanying communication trench never became a strong and fully effective system of fortification. However, the greatest failing of Gdańsk was its geopolitics. It was a very mighty fortress and its faults could be minimized by means of engineering, yet its successful existence depended on the direct connection with a powerful state. Nothing could be substituted for this, not even the strongest fortifications. The strongest impetus for fortifying the town between 1454 and 1793 was provided by war: the Thirteen Years War (1454-1466) between Poland and the State of the Teutonic Knights, which resulted in the incorporation of the East Pomerania - since then called Royal Prussia - into the Kingdom of Poland; the Prussian
War, or the last war between Poland and the Teutonic Knights (1519-1521); the Northern Seven Years War (1563-1570) between Sweden and the Polish-Danish coalition; the short military intervention of the king of Poland, Stephan Báthory in 1577; the long conflict between Poland and Sweden (1598-1660) and the siege during of the War of Polish Succession (1734). The first partition of Poland (1772) started the process of cutting off Gdańsk both from the sea and Polish state. In 1793, the year of the second partition of Poland, Prussian troops seized the town without combat. 273
The Great Privilege (1475) granted by the king of Poland, Casimir IV Jagiellon, permitted the great towns of Royal Prussia, Gdańsk, Elbing (Elbląg) and Thom (Toruń) to have their own military forces and to build fortifications. The system and structure of the municipal authorities of Gdańsk was founded on the “Constitution” given by King Sigismund I (Constitutiones Sigismundi) in 1526 and they functioned well until 1793. The highest local authority was the Broad Council (Breite Rat) or the municipal parliament, consisting of three, so called Orders - the Council (Rat), representing the patriciate, then the Court (Gericht) and “the Third Order” (Dritte Ordnung). АД müitary matters as weU as the building of fortifications depended on the decisions of the Broad Council and the royal interferences were rare and formal because the interests of Poland and Gdańsk coincided in most respects and both sides were loyal to each other. The initiator of the fortifying was usually the Council though sometimes the proposals or demands were put forward by the Third Order or the suggestions were made by the War Council (Kriegsrat), the military body supervising the armed forces and fortifications. Decisions about the building of fortifications were usuafiy hammered out during long discussions and arguments within the Broad Council. The construction of fortifications was executed by a special municipal office or rather a municipal engineering enterprise, founded in the first half of the 16th c. and caUed Wallgebäude. The urban complex of Gdańsk (il. 1.3., 2.1.) consisted of several main
parts: the Right Town (Rechtstadt, Główne Miasto) situated on the west bank of the Motława River, the Old Town (Altstadt, Stare Miasto) situated to the north, the Suburb (Vorstadt, Stare Przedmieście) situated to the south and the area of the granaries (Wyspa Spichrzów), situated on the east bank of the Motława River. The town was surrounded with suburbs. The first defensive walls around the Right Town were built after 1343 on the strength of a constitution granted by the Grand Master of the Teutonic Knights. The earth fortifications of the Old Town started to be built in the first half of the 15th c. The Suburb formed at the turn of 14th and 15th c. could also have had some earth fortifications at that time. However, neither the Old Town nor the Suburb had their own fortifications on the side of the Right Town and they never got them later. So the Right Town could be cut off from its defenceless neighbours, which expressed its privileged military status and formal primacy. The “citadel” for the whole complex was the castle (Zamek) (il. 2.1., 2.4., 2.13.) or the Commendatory of the Teutonic Knights situated at the north-east comer of the Right Town and separated by wide moats and floods. The transformation of the fortifications executed after 1454 (il. 2.1.-2.32.) reflected the growth of political independence of the town, its spatial development and internal political and administrative hierarchy. After the castle had been razed to the ground by the Danzigers in 1454, the Right Town became the most important part of the urban complex. By 1519 its walls were modernized and
enlarged. The town was now enclosed within a ring of walls and moats, with numerous towers and gates. On the west and south fronts the Right Town had outer walls and double moats. The better fortifying of the Old Town and the Suburb was also in the interests of the Right Town. These parts of the town were to be fortified outworks, providing the Right Town with outer lines of defence from the north and south. Then in 1454-1466 and 1480-1521 the Old Town was surrounded with earthen ramparts and then an outer enceinte or wafi with towers and moats, and an outer earthen rampart before the north front. The fortifications of the Suburb extended in 1460-1490 and 1517-1519 enclosed the west and south front. They consisted of earthen ramparts with a masonry defensive wafi with towers added later. In 1517, along the east limit of the defenceless area of the granaries there was built another long rampart. The reason for the modernization of the fortifications was to adapt them to the requirements of firearms, both in respect of their own gun-emplacements and of resistance to artillery fire. Yet, in spite of all changes, the fortifications of Gdańsk of this period still had a late-medieval 274
look and their basic defences were walls and towers, though adapted for firearms. Only in about 1517 were some large, multi-storey towers for firearms built. The earthen ramparts - older than the walls - were probably only a less expensive and easier-to-construct substitute for defensive walls. For the same reason a lot of small earth and wood or wooden works were built. Though some of them were called in archive sources “round bastions” (Bastei, Pastey) we know nothing about their forms. The growth of fortifications after 1534 (il. 3.1.-3.2.) eventually resulted in the enclosure of the Right and the Old Town as well as the Suburb and the granaries within one enceinte and then in the integration of the whole structure of the town. The shape and status of other neighbouring suburbs were not definitively determined yet, and the outskirts still preserved their current character. The building of fortifications was intended to improve the safety of the fronts considered as the weakest and the most vulnerable to assault and artillery fire. In 1534-1539 new ramparts were built at the west and south front of the Suburb (il. 5.1., 5.2., 5.10., 5.11.). In 1547-1557 new ramparts with two round bastions Corps Cristi Bastion (Heilige Leichnams Bastion, Bastion Bożego Ciała) and St. Elisabeth Bastion (Bastion św. Elżbiety) enclosed the Old Town from the west, and partly from the north and south (il. 5.2., 5.3.). Also the entrenchment of the granaries was corrected by 1563. In 1570-1572 the first angle bastion Cart Bastion (Karrenrondel, Bastion Wozowy) (il. 5.9., 5.10., 5.13., 5.14.,
5.39.-5.48.) was built at the west front of the Right Town. In the next years a new curtain connected this work to St. Elisabeth Bastion, making the new west front of the Right Town. The main gate of Gdańsk - High Gate (Hohes Tor, Brama Wyżynna) (il. 5.9., 5.13., 8.1.-8.7.), situated in the old west front was developed toward the new rampart and connected with a new gatehouse called High Gate since then (1588). The gatehouse was set in the rampart. It had a main passage and two pedestrian passages. The upper, open, artillery platform enabled it to control the parapets and slopes of the ramparts. The ultimate shape of the building was copied from gates of Antwerp and recalled Romem triumphal arches. Also, the sculptural frieze decorations referred to antique patterns, glorifying the republican idea, which could also apply to both Gdansk s and the Polish Commonwealth s political systems. During the preparations for war in 1576, the area of the granaries was enclosed with a moat from the east and then transformed into Granary Island. By its south tip there was built a main sluice enabling to flood the outskirts of the fortress. In 1593-1607 the construction of the west front of the town - with bastions Mount (Berg) and Cat (Katz) was continued to the south and ended with the building of St. Gertrude s Bastion which marked the south-west comer of the enceinte. The next task was the building of the new enceinte of the fortress, which had been intended since the 1590 s. The works started in 1619 with the construction of the new main sluice called Stone Sluice (Hauptschleuse,
Steinschleuse, Śluza Kamienna) and then a new, south bastioned front (il. 3.2., 4.1.-4.8.). The fortification of the mouth of the Vistula (il. 10.1.-10.57., 11.1.-11.30.) was started around 1520, when a wooden blockhouse was built around the earlier lighthouse tower. The blockhouse was replaced in 1562-1563 with a round, two-storeyed casemated batteiy. The battery was called “the Wreath” (Kranz, Wieniec) (il. 10.1.-10.4.). In 1577, during the Polish siege, the entrenched Wreath was partly demolished and then reconstructed after the war. The large-scale development of Weichselmünde started in 1584. The Wreath was surrounded by a new four-bastioned enceinte, called later Fort Carré. All bastions had both artillery casemates and casemates serving as storerooms, shelters etc. A moat flowing into the riverbed of the Vistula was dug around the fort. The new enceinte of the town (il. 4.1.-4.8.) started in 1625, comprised 14 new bastions connected with the old western front. The line of bastions was surrounded with a moat, with in front of it, a further enclosure (envelope, continuous counterguards) and outer moat. The new 275
entrenchment of Weichselmünde represented the pure Old Dutch bastion system. Gdańsk was one of the earliest great fortresses in Europe where it was applied on such a large scale. They were built after designs and under direction of Dutch engineers. In Gdańsk an attempt was made to apply the Dutch bastion system, designed for flat areas, in the undulating terrain of the upland. This caused problems which could only be successfully solved in last decades of the 17th c. thanks to use of some newer solutions drawn from modem German and French fortifications. However the application of those patterns was already very limited at that time. In the second half of the 15th c. up until the first decades of the 16th c. the designers of fortifications as well as the main technical advisors were local builders, working in the typically medieval way. Along with the progress in the technology of war in the 16th c., the necessity arose to use qualified military advisors and engineers. For lack of such men, until the beginning of the 17th c. civil municipal builders were still engaged to construct fortifications. Though some of them had already modest military experience before they had been taken up their positions and others gained necessary skills during their long-term practice, they were not real military engineers. Their insufficient qualifications, mixed with the “parliamentary” mode of coming to decisions resulted in numerous design faults in the fortifications. In order to minimize the risks of failure and because they had a limited confidence in builders and designers, the
municipal authorities made attempts to compare different designs by use of unofficial competitions. This practice was in use still in the second half of the 17th c. Around 1620, together with the start of the new enceinte after the Dutch engineers had been employed, the permanent problem of the lack of professionals suddenly disappeared. External advisors engineers from abroad as well as from Polish royal service - were also in use. In the first half of the 17th c. local civilian builders of fortifications were definitively replaced by military engineers, i.e. lower officers of the municipal armed forces. They were designers and site or project supervisors. In the next decades, during the wars, the position of higher commanders in the process of decision-making became stronger. But contracted officers at this time were usually not only well practised but they also had great experience of military engineering. As for the authorship of designs, we know names of many men engaged in designing and building of the fortifications in the 16th as well as in the 17th and 18th c. Yet, despite the active presence of leading, or simply better known, personalities such as Wilhelm Helmsen, Hans Kramer, Hans Schneider von Lindau, Antonis van Obberghen, Hieronimo Ferrerò, Hans Strakowski, Cornells van den Bosch, Peter Jansson van Weert, Cornells Janssen van Doesburg, Peter de Perceval, Friedrich Getkant, Georg von Strackwitz (Strakowski), Balthasar Hedding, Georg Tellior, Christian Neubauer, Carl Heinrich von der Osten, Jakob von Kemphen or Jean Charpentier, the whole process of
construction was the effect of the long-standing, collective effort into which evexy man brought his contribution of work. In 1454-1793 Gdańsk was a direct target of military operations only a few times (1520, 1577, 1734). The Russian-Saxon action in 1734 was a modem, prolonged, regular siege, carried out by large military forces supported by naval operations. Against this background, we may answer the question about the military quality of the fortifications constructed in Gdańsk. The defences built until 1521 were to the early-modern standards of war in Prussia. In the next decades the effort was made to find solutions appropriate to the contemporary technology of war, but a lack of the right men resulted in the construction of impressive but defective works. Only the application of avant-garde Dutch fortifications caused Gdańsk to become a modem fortress. Later modernizations assured that it was still functioning in the first half of the 19th c. The problems of Weichselmünde arose after 1620, due to its situation and natural conditions such as the shortage of good earth to build the fortification or the destructive activity of the sea. The fortifications between the town and Weichselmünde had to be reduced for economic reasons, and they became inadequate and then dysfunctional. Grzegorz Bukal 277
enceinte was pierced by three gates - the Lowland Gate (Lege Tor, Brama Nizinna) (Д. 8.9.-8.13.) in the south front, the Long Garden Gate (Langgartsche Tor, Brama Długich Ogrodów) (il. 8.14. -8.17.) in the east and St James Gate (Jacobs Tor, Brama św. Jakuba) (il. 8.18.-8.23.) in the north front. The building was generally finished in 1635, but some works were not yet complete. The new enceinte enclosed a part of the old suburb called Long Garden and large area to the east of the Granary Island which became a new part of the town called the Low Town (Niedere Stadt, Dolne Miasto). The fortifications were constantly improved until the end of the Polish-Swedish war (“the Deluge”) of 1655-1660. In 1628-1630 a large earth crownwork was built on the Bischofsberg (il. 7.1.-7.3.). Yet, in 1641 the northern part of the work, situated on the ground of the bishopric of Kujawy, was demolished despite the fact that the fortification of the whole edge of the heights had been planned in 1635. During the preparations for war in 1655, the work was reconstructed. Then the Bischofsberg and St. Gertrude s Bastion were linked together with a connecting rampart. In the same year the construction of the fortifications on the heights was started (il. 7.5.-7.41.). The fortifications reached the Hagelsberg, where a homwork was built and then the Corps Christi Bastion, enclosing the new, western part of the enceinte, or the outer west front of the fortress. Since the construction of the works was delayed, the alarmed inhabitants of suburbs spontaneously started to build another line outside the
entrenchment. Both lines were finished in 1656 and, by the end of the war they made - with the trenches situated on the tops of neighbouring hills - a complicated network of retrenchments covering the western outskirts. In the post-war period these extensively developed defences were reduced and only in the first decades of the 18th c. achieved their final form, preserved without serious changes until the second half of the 19th c. In 1624-1626 Fort Carré was enclosed by a large bastioned entrenchment reaching the coastline. This fortification was called Eastern Entrenchment (Ost Schanze, Szaniec Wschodni). It was steadily extended and improved in the next decades. The complementary fortification was a large homwork - the Western Entrenchment (West Schanze, Szaniec Zachodni) built in 1627 on the west bank of the river. The work was not situated exactly on the axis of symmetry of the eastern fortification but was moved a bit to the south, so it could not serve as a shield for Fort Carré. The aim of such a location was the protection of a feny sailing between the Western Entrenchment and the feny point situated south of the Eastern Entrenchment: it was to guarantee safe communication and continuity of supplies to the east bank. However in 1654 the Western Entrenchment was demolished and in 1655 replaced with a new, much bigger homwork situated just in front of Fort Carré. This new work was radically extended around 1673, but subsequently neglected and finally reduced before 1691. In 1708-1711 the Eastern Entrenchment was levelled and turned into a wide glacis surround ing
Fort Carré. The beginnings of the fortifying of Holm (il. 9.1.-9.15.) dated back to the war in 1577, but there is no information about the work. Some works were built or only planned in the first decades of the 17th c. In the late 1630s three small trenches, connected by a communication trench, were built on the island as well as a large bastioned trench - Calcareous Trench (Kalk Schanze, Szaniec Wapienny) situated on the east bank of the Vistula, between the town and Holm. It soon appeared unnecessary and dysfunctional, so it was demolished by 1652. As the result, in the second half of the 17th c. there were about 10 works laid out between the town and Weichselmünde. The models for the late-medieval fortifications came from the Netherlands and North Germany and then were mixed with the local building traditions. The first bastioned fortifications or round bastions built in the 1st hafi of the 16th c. were patterned on German fortifications of that period. The angle bastions constructed after 1570 in the west front of Gdańsk and in Fort Carré were modelled after the then poorly known Italian bastion system, transmitted through South Germany and the Netherlands. The enceinte of Gdańsk and the 276
Źródła i bibliografia Źródła rękopiśmienne Archiwum Państwowe w Gdańsku APG 300,10 - Recesy ordynków: /6 (lata 1575-1577), /8 (lata 1580-1582), /10 (lata 1587-1588), /11 (lata 1589-1592), /12 (lata 1590-1593), /17 (lata 1597-1599), /20 (lata 1614-1616), /21 (lata 1617-1621), /22 (lata 1622-1626), /24 (lata 1630-1634), /25 (lata 1635-1639), /26 (lata 1640-1647), /27 (lata 1648-1652), /28 (rok 1655), /29 (rok 1656), /30 (rok 1657), /36 (lata 1663-1664), /48 (lata 1685-1686), /49 (lata 1687-1689), /52 (rok 1698), /53 (rok 1699), /57 (rok 1704), /59 (lata 1707-1708), /60 (lata 1709-1710), /61 (lata 1711-1712), /63 (lata 1715-1716), /86 (lata 1757-1758); APG 300,18 - Militaria Gdańskie: /18 (Budowa fortyfikacji, lata 1563-1658); /20 (lata 1577-1658), /21 (lata 1657-1707), /26 (lata 1535-1670), /37 (rok 1692), /144e (lata 1661-1700), /147 (rok 1616), /169 (fortyfikacje Wisłoujścia, lata 1579-1715); APG 300,20 - Zarząd obwarowań (Wallgebäude): /43 (rok 1621), /44 (lata 1602-1605); APG 300,36- Nauka i sztuka: /65 (supliki, lata 1577-1729); APG 300,53 - Listy I dokumenty: /799 (Zjednoczone Niderlandy, lata 1630-1660) APG 300,90 - Rada Wojenna: /6 (materiały dotyczące fortyfikacji, lata 1717-1735), /8 (materiały dotyczące fortyfikacji, lata 1701-1719); APG 300, R - Rękopisy nieurzędowe: /В, 2 (Wojskowość i obronność, lata 1484, 1611-1750); /Сс, 1 (odpisy recesów ordynków, lata 1545-1579), /O, 9q (Wisłoujście XVII/XVIII w.), /Uu, 10a (sprawy budowlane z lat 1574-1642); APG 300, MP ֊ Mapy i plany (lata 1520-1793) ; APG 1121 - Fortyfikacje miasta Gdańska (lata 1814-1916). Źródła
drukowane i wydawnictwa źródłowe Aqua A. dell’: Praxis ręczna działa. Opr. T. Nowak. Wrocław - Warszawa - Kraków: Ossolineum, 1969. Bericht aus der Veste Weichselmünde betreffend diesjährigen Eisgang. Danzig: 1829. Beyer Ch.: Christoph Beyers des altem Danziger Chronik. W: Scriptores Rerum Prussicarum. Hrsg, von T. Hirsch, M. Toppen, E. Strehlke. Bd. 5, Leipzig: Verlag von S. Hirzel, 1874, s. 443-491. Bornbach S.: StenzeiBombachs Kriegstagebuch. Hrsg, von Wilhelm Behring. T. 1.: 10. Juni bis 6. September. Elbing: 1904, s. 37-45. 259
Briefe des Danziger Rathmann Marquart Knake aus Lübeck aus den Monaten Mai, Juni und Juli 1454. W: Scriptores Rerum Prussicarum. Hrsg, von T. Hirsch, M. Toppen, E. Strehlke. Bd. 4, Leipzig: Verlag von S. Hirzel, 1870, s. 638-642. CataneoG.: Dell’arte militare libri tre, ne quali si tratta il modo difortificare... Brescia: 1571. Coehoom M. v. : Nieuwe vestingbouw op een natte oflage horizont. Leeuwarden 1685. Curicke R.: Der Stadt Danzig Historische Beschreibung. (Faksimile-Druck nach der Original ausgabe, Amsterdam und Danzigk 1687 und einer Einführung von Ernst Bahr. Hrsg, von Siegfried Rosenberg). Hamburg: Danziger Verlagsgesellschaft Paul Rosenberg, 1979. Freitag A.: Architectura militaris nova et aueta oder Newe vermehrte Fortification. Leyden: Bonaventura und Abraham Elzeviers, 1642. Herlin L. W.: Wolmeinende Gedancken oder Discours, Über der neulich auszgegangenen Fortification des (...) Johan Bernhard Scheithem... Cölln an der Spree: 1673. Kleine chronik der Stadt und Festung Danzig von ihrer ersten Entstehung an bis zu ihrer Belagerung und Einnahme im Jahr 1807. Berlin: 1807. Lengnich G.: lus publicum Civitatis Gedanensis oder der Stadt Danzig Verfassung und Rechte. 1769. Hrsg, von O. Günther. Quellen und Darstellungen zur Geschichte Westpreussens. Hrsg, von Westpreussischen Geschichtsverein. T. 1. Danzig: Th. Bertling, 1900. Lindau J.: Johann Lindaus Geschichte der dreizehnjährigen Krieges. W: Scriptores Rerum Prussicarum. Hrsg, von T. Hirsch, M. Toppen, E. Strehlke. Bd. 4, Leipzig: Verlag von S. Hirzel 1870, Bd. 4, s. 502-637. Neubauer Ch. : Discoursus Et Vera
architecturae militaris Praxis. Stargard in Pommern: 1679. Neubauer Ch. : Nöthige und Unnöthige Kriegs-Affaires. Frankfurt und Leipzig: 1691. Neubauer Ch.: Unnöthige Kriegs-Affaires. Bremen: 1690. Rhode J.: Chronica oder Handbüchlein Danziger Geschichte. Heimatblätter des Deutschen Heimatbundes 1926, Bd. 3, Nr 3/4. Rimpier G.: Beständiges Fundament zu Fortificiren und Defendiren. (bmw) 1674. Ruse H. : Aenwysinge Der misverstanden en onrechte applicatien, gebruyekt door Gerard Melder in sijn Wederlegginge der sustenuen van Hen. Ruse over de hedendaeghse Fortificatiën. Amsterdam: 1658. Scheither J. B.: ExamenFortificatorium. Strasburg: 1676. Speckle D.: Architectura von Vestungen, wie sie zu unsem Zeiten mögen erbawen werden... Strasburg: 1589. Speculum Architecturae Militaris oder Eigendlicher Prospect der heutigen Befestigungs-Art, nach Anweisung derZwantzig beruhmster Baumeister in Europa. Amsterdam: 1708. 260
Strackwitz G. v.: Kurzer Bericht über diese im Grund-Riß abgebildete Belagerungs-Wercke auf dem Danziger Haupt - zu welcher Zeit dero Bau angefangen und vollendet; nebenst weniger Beyfugung was Denckwürdiges dabeyfürgefallen. Dantzig: 1661. Weinreich C.: Caspar Weinreichs Danziger Chronik. W: Scriptores Rerum Prussicarum. Hrsg, von T. Hirsch, M. Toppen, E. Strehlke. Bd. 4, Leipzig: Verlag von S. Hirzel 1870, s. 727-800. Źródła kartograficzne Atlas Östliches Mitteleuropa. Hrsg, von T. Kraus, E. Meynen, H. Mortensen, H. Schienger. Bielefeld - Berlin -Hannover: Velhagen Klasing, 1959. Źródła ikonograficzne Aegidius Dickmann und das Danziger Stadtbild um 1617. Mit Einführung und Kommentaren von Emst Bahr. Hrsg, von E. Jäger. Lüneburg: Norddeutsches Kulturwerk, 1979. ISBN-10 3-922-29600-9, ISBN-13 9783-922-29600-3 Braun G., HogenbergF.: Civitates Orbis Terrarum. T. II, Köln: 1575. Jakrzewska-Śnieżko Z.: Gdańsk w dawnych rycinach. Wroclaw-Warszawa- Kraków՜ Gdańsk : Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, 1980. BGPAN, Fot.: Al II132/12, Al III 137/4, 5/, PI Wały Obronne /4, /21. Ważniejsza bibliografia przedmiotu (pozycje pomocnicze odnotowano w przypisach) Arszyński M.: Budownictwo warowne zakonu krzyżackiego w Prusach (1230-1454). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1995. ISBN 83-231-0625-8 Arszyński M.: Technika i organizacja budownictwa ceglanego w Prusach w końcu XIV i w pier wszejpołowie XV wieku. Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu 1970, T. 9, s. 7-139. Augustowski B.: Pomorze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977. Baltzer M.: Zur
Geschichte des Danziger Kriegswesen im 14. und 15. Jahrhundert. Danzig: A. Müller, 1893. Bałtyk Południowy. Red. В. Augustowski. Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987. ISBN 83-04-02557-4 261
Bartetzky A.: Das Große Zeughaus in Danzig. Geistwissenschaftliches Zentrum Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas E.V. Leipzig. Forschungen zur Geschichte und Kultur des östlichen Mitteleuropa. Bd. 9. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2000. ISBN 3-515-07542-9 Bastejowe fortyfikacje w Polsce. Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Tech niki Politechniki Wrocławskiej. Nr 9. Studia i Materiały 3. Red. E. Małachowicz. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, 1975, s. 147-157. Bär M.: Die Besitznahme der Stadt Danzig und ihrer Festungswerke durch Preussen. Danzig: 1912, s. 5-14. Behring W.: Beiträge zur Geschichte des Jahres 1577. Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins 1903, H. 45. Behring W.: Zur Geschichte der Befestigung Elbings in der polnischen Zeit. Elbinger Jahrbuch. Zeitschrift der Elbinger Altertumsgesellschaft und der städtischen Sammlungen zu Elbing 1921/22, H. 2, s. 117-140. Biernat C. : Archiwum Państwowe w Gdańsku. Przewodnik po zasobie do roku 1945. Warszawa - Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-09331-5 Biernat C.: Recesy gdańskich ordynków 1545-1814. Gdańsk: Gdańskie Towar2ystwo Nauko we, 1958. Biskup K.: Rejony ograniczeń budowlanych twierdzy gdańskiej w wiekach XDÍ i XX. W: Gdańsk pomnik historii. Cz. 1. Red. A. Kostarczyk. Gdańsk: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Gdańsku, 1998, s. 115-121. Biskup M., Labuda G.: Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986. ISBN 83-215-7220-0 Biskup M.: „Wojna pruska” czyli wojna z zakonem krzyżackim z lat 1519-1521. U
źródeł sekularyzacji Prus Krzyżackich. Cz. II. Olsztyn: Wydawnictwo Pojezierze, 1991. ISBN 83-7002-361-4 Boehnke E.: Neufahrwasser und Weichselmünde. Führer des Staatlichen Landesmuseums für Danziger Geschichte, (brw), H. 2. Bogdanowski J., Holcer Z., Kornecki M.: Architektura obronna. Słownik terminologiczny archi tektury. Z. 2. Warszawa: 1994. ISBN 83-86334-00-2, ISSN 1233-5630 Breza E.: NazwaLastadia, Brabancja i inne. Rocznik Gdański 1987, T. XLVII, Z. 2, s. 171-177. Bukai G.: Fortyfikacje Gdańska 1454-1793. W: Fortyfikacje Gdańska. Red. G. Bukal. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury, 2006, s. 20-47. Bukai G.: Twierdza Wisłoujście w Gdańsku - prace konserwatorskie w latach 2002-2005 - problemy i wnioski W: Zabytki architektury obronnej: ochrona, zagospodarowanie, zarządzanie. Red. Grzegorz Bukal. Srebrna Góra: Polski Komitet Narodowy ICOMOS, Urząd Gminy Stoszowice, Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze 2007, s. 31-39. 262
Ciemnołoński J., Stankiewicz J.։ Zbierski A.: Brama Raduńska w Gdańsku w świetle odkryć w 1971 roku. Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej 1977, Architektura, Nr 14, s. 143-158. CieślakE., Biernat C.: Dzieje Gdańska. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1969. Cieślak E.: Próby Gdańska pozbycia się podmiejskich ośrodków konkurencyjnych w połowie XVIIw. W: Studia Gdańsko-Pomorskie. Red. E. Cieślak. Gdańsk, 1964, s. 83-151. Cieślak E.: W obronie tronu króla Stanisława Leszczyńskiego. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986. ISBN 83-215-3272-1 Cuny G.: Danzigs Kunst und Kultur im 16. und 17. Jahrhundert. I Buch. Frankfurt am Main: Verlag von Heinrich Keller, 1910. Damus R.: Die erste nordische Krieg bis zur Schlacht bei Warschau. Zeitschrift des West preußischen Geschichtsvereins 1884, H. 12. Damus R. : Die Stadt Danzig gegenüber der Politik Friedrichs des Großen und Friedrich Wil helms П. Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins 1887, H. 20. Dybaś В.: Cztery supliki Jana Strakowskiego z lat 1617-1620. Przyczynek do pracy nowożytnego inżyniera. Studia i Materiały do Historii Wojskowości 2007, T. 44, s. 375-387. Dybaś B.: Fortece Rzeczypospolitej. Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 1998, Rocznik 88, Z. 2. ISBN 83-87639-05-2 Dybaś B.: Między niezależnością, a podporządkowaniem. Przemiany w statusie militarnym wielkich miast Prus Królewskich w XVII i XVIII wieku. Zapiski Historyczne 2000, T. 65, Z. 2., s. 55-74. Dybaś B.: Początki nowożytnych fortyfikacji Torunia w świetle źródeł pisanych. Zapiski Historyczne 1994, T. 59, Z. 1, s. 29-43. Eberhardt J.: Jülich, Idealstadtanlage
der Renaissance. Landeskonservator Rheinland, 1978, Arbeitsheft 25. ISBN 3-7927-0379-3 Eichberg H.: Festung, Zentralmacht und Sozialgeometrie. Köln - Wien: Böhlau Verlag, 1989. ISBN 3-412-01988-7 Foltz M.: Geschichte desDanziger Stadthaushalts. Danzig: A. W. Kafemann, 1912. Fortyfikacje Gdańska. Red. G. Bukal. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury, 2006. ISBN-10 83-919189-6-3, ISBN-13 978-83-919189-6-8 Gdańsk, jego dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1969. Gdańsk pomnik historii. Cz. 1. Red. A. Kostarczyk. Gdańsk: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Gdańsku, 1998. ISBN 83-903894-2-8 Gdańsk średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych. Red. H. Paner. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku - Instytut Historii Uniwersytetu Gdań skiego, 1998, s. 184-204. ISBN 83-85824-80-4 263
Glossarium Artis. Dreisprachiges Wörterbuch der Kunst. Red. R. Huber und R. Rieth. Bd. 1. Burgen und Feste Plätze. München - New Providence - London - Paris: K. G. Saur, 1996. ISBN 3-598-10806-0 Glossarium Artis. Dreisprachiges Wörterbuch der Kunst. Red. R. Huber und R. Rieth. Bd. 7. Festungen. Fortresses. Fortifications. München - New Providence - London - Paris: K. G. Saur, 1990. ISBN 3-598-11183-5 Friccius C.: Geschichte der Befestigungen und Belagerungen Danzigs. Berlin: Veit Ss Comp, 1854. Godlewski R., Odyniec W.: Pomorze Gdańskie. Koncepcje obrony i militarnego wykorzystania od wieku XIII do roku 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06739-4 Goliński M.: Broń palna na Śląsku do lat trzydziestych XV w. orazjej zastosowanie przy obronie i zdobywaniu twierdz. Studia i Materiały do Historii Wojskowości 1989, T. 31, s. 3-26. Hahlweg W. : Das Kriegswesen der Stadt Danzig. I. Die Grundzüge der Danziger Wehrverfassung 1454-1793. Schriften des Kriegsgeschichtlichen Abteilung im historischen Seminar der Friedrich-Wilhelms-Universitat Berlin. Hrsg, von W. Elze, H. 19. Berlin: 1937. Hirsch T.: Über den Handelsverkehr Danzigs mit den Italienischen Staaten zu Ende des sechszehnten Jahrhunderts. Königsberg: 1847. Historia Elbląga. T. II, Cz. 1. (1466-1626). Red. A. Groth. Gdańsk: Wydawnictwo „Marpress”, 1996. ISBN 83-85349-67-7 Historia Gdańska. T. 1. Do roku 1454. Red. E. Cieślak. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1978. Historia Gdańska. T. 2. 1454-1655. Red. E. Cieślak. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1982. ISBN 83-215-3244-6 Historia Gdańska. T.
3/1. 1655-1793. Red. E. Cieślak. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1993. ISBN 83-215-3251-9 HoburgK.: Geschichte der Festungswerke Danzigs. Danzig: 1852. Hoenig F.: Geschichte der Festung Weichselmünde bis zur preussischen Besitznahme 1793. Berlin: 1886. Hommes H. L.: De Perceval. De Nederlandsche Leeuw, Maanblad van het Koninldijk Nederlandsch Genotemschap voor Geslacht- en Wapenkunde. Gevestigdte s-Gravenhage: 1952, 69ste Jaargang, s. 211-214. Hoof P. C. M. van: Fortyfikacja holenderska (1520-1795). Cz. 1. Teka Komisji Urbanistyki i Architektury 1986, T. XX, s. 221-230. Jähns M.: Geschichte der Kriegswissenschaften vornehmlich in Deutschland. Abt. 1. Altertum, Mittelalter, XV. undXVI. Jahrhundert. München und Leipzig: R. Oldenbourg, 1889. 264
Kasprzak M.: Wstępne wyniki badań umocnień ziemnych Twierdzy Wisłoujście. W: ХІП Sesja Pomorzoznawcza. Vol. 2. Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych. Red. H. Paner İM. Fudziński. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 2003, s. 361-370. Kasprzak M.: Późnośredniowieczne mury obronne Gdańska w świetle najnowszych badań archeologicznych. W: Stan badań archeologicznych miast w Polsce. Red. H. Paner i Z. Borcowsłd. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 2009, s. 151-166. Katalog Zabytków Sztuki, Gdańsk. Cz. 1. Główne Miasto. Tekst. Red. B. Roll i I. Strzelecka. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2006. ISBN 83-89101-47-5-6 Kaufmann J.: Studien zur Geschichte der Altstadt Danzig. Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, 1918, H. 55, s. 77-123. KeyserE.: Die Baugeschichte der Stadt Danzig. Köln -Wien: Bohlau, 1972. Kloeppel O.: Das Stadtbild von Danzig in den drei Jahrhunderten seiner großen Geschichte. Die Baukunst im Deutschen Osten. Beiträge zu ihrer Gestaltungsentwicklung. Hrsg, von der Architekturabteilung der Technischen Hochschule Danzig. V. Danzig: Verlag A. W. Kafemann, 1937. Köhler G.: Geschichte der Festungen Danzig und Weichselmünde bis zum Jahre 1814 in Verbindung mit der Kriegsgeschichte derfreien Stadt Danzig. T. 1. Bis zum Jahre 1734 T. 2. Von 1734 bis 1814. Breslau: Verlag von Wilhelm Koebner, 1893. KrzysiakF.: Brama Wyżynna w Gdańsku. Rocznik Gdański, 1997, T. LVII, Z. 1, s. 197-212. Leidig E.: Beziehungen Gustav Adolphs zu Danzig. Zeitschrift des Westpreußischen Geschicht svereins 1885, H. 14. Lewicka M. L.: Mistrz Jan z
Lindau - budowniczy XVI-wiecznych fortyfikacji w Gdańsku i Wro cławiu. W: Fortyfikacje Gdańska. Red. G. Bukal. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury, 2006, s. 70-83. Lôschin G.: Geschichte Danzigs von der ältesten bis zur neuesten Zeit. T. 2. Danzig: Verlag der J. C. Albertischen Buch- und Kunsthandlung, 1823. Massalski R.: Baszta „Łabędź” w Gdańsku. Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej 1968, Architektura, Nr 9, s. 167-192. Matuszewski P.: Zamek Krzyżacki w Gdańsku - stan badań. W: Stan badań archeologicznych miast w Polsce. Red. H. Paner i Z. Borcowski. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 2009, s. 309-326. Műlcke F. : Das Dorf Weichselmünde nach dem Eisgänge im Frühjahre 1829 dargestellte und mit einem erläuternden Situationspläne versehen. Danzig: 1829. Nowak T.: Z dziejów techniki wojennej w dawnej Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa 265
Obrony Narodowej, 1965. Paner H.: Problematyka badań nad średniowiecznym Gdańskiem w świetle badań archeologicznych prowadzonych w latach 1987-1997. W: Gdańsk średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych. Red. H. Paner. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku -Instytut Historii Uniwersytetu Gdańskiego, 1998, s. 184-204. Papke E.: Festung Dresden. Aus der Geschichte der Dresdner Stadtbefestigung. Hrsg, von Staatliche Schlösser und Gärten Dresden. Dresden: Michel Sandstein Verlagsgesellschaft mbH 1997 ISBN 3-930382-12-1 PriesdorffK. v.: SoldatischesFührertum. T. 1. Hamburg: 1936; T. 10. Hamburg: 1941. Pudło A.: Zespół Przedbramia w Gdańsku w świetle najnowszych badań archeologicznych - sezon 2001. W: ХШ Sesja Pomorzoznawcza. Vol. 2. Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych. Red. H. Paner i M. Fudziński. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 2003, s. 350-354. Pudło A. : Zespół Przedbramia w Gdańsku - badania archeologiczne w sezonie 2002 i 2003. W: XIV Sesja Pomorzoznawcza. Vol. 2. Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych. Red. H. Paner i M. Fudziński. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 2005, s. 81-90. Sander A.: Średniowieczny most drewniany jako część zespołu bramnego ulicy Długiej. Archeologia Gdańska. T. 4. Red. Z. Borcowski i H. Paner. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 2010, s. 67-91. Siczek-Iżewska T.: Dzieje dwóch bastionów Starego Przedmieścia. Zeszyty Naukowe Politech niki Gdańskiej 1975, Architektura, Nr 12, s. 163-173. Simson P.: Danzig und Gustav Adolf. Danzig: Verlag des Westpreußischen
Geschichtsvereins, 1924. Simson P. : Geschichte der Stadt Danzig bis 1626. Bd. 1. Von den Anfängen bis 1517. Neudruck der Ausgabe Danzig, 1913. Aalen: Scientia Verlag, 1967; Bd. 2. 1517-1626. Neudruck der Ausgabe Danzig, 1918. Aalen: Scientia Verlag, 1967. Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. Red. Z. Nowak. T. 2. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe -Uniwersytet Gdański, 1994. ISBN 83-902351-0-2 Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. Red. Z. Nowak. T. 4. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe - Uniwersytet Gdański, 1997. ISBN 83-87359-06-8 Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. Red. Z. Nowak. Suplement I. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe - Uniwersytet Gdański, 1998. ISBN 83-87359-20-3 Sonntag P.: Strandverschiebungen und alte Küstelinien an der Weichselmündung bei Danzig. Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins 1908, H. 50, s. 1-48. Stan badań archeologicznych miast w Polsce. Red. H. Paner i Z. Borcowski. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 2009. ISBN 978-83-85824-46-6 Stankiewicz J., Biskup K.: Fortyfikacje miejskie Gdańska od XVI do XIX wieku. W: Gdańsk pomnik historii. Cz. 1. Red. A. Kostarczyk. Gdańsk: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Gdańsku, 1998, s. 82-115. 266
Stankiewicz J.: Nadmorska twierdza w Wiśloujściu. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 1956, T. 1, Z. 2, s. 82-114. Stankiewicz J.: Niektóre problemy bastejowych fortyfikacji Gdańska w pierwszej połowie XVI wieku. W: Bastejowe fortyfikacje w Polsce. Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej. Nr 9. Studia i Materiały 3. Red. E. Małachowicz. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, 1975, s. 147-157. Stankiewicz J.: Nieznane przypory Bramy Nizinnej w Gdańsku. Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej 1968, Architektura, Nr 9, s. 203-205. Stankiewicz J.: Strakowscy - fortyfikatorzy, architekci i budowniczowie gdańscy. Biblioteka Gdańska Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku. Seria Monografii Nr 4. Gdańsk: Zakład imienia Ossolińskich we Wrocławiu, 1955. Stankiewicz J.: System fortyfikacyjny Gdańska i okolicy w czasie wojny 1655-1660 r. Studia iMateriałydo Historii Wojskowości 1976, T. 20, s. 73-121. Stankiewicz J.: Średniowiecznefortyfikacje Głównego Miasta w Gdańsku. Studia i Materiały do Historii Wojskowości, 1958, T. 4, s. 313-413. Stankiewicz J.: Twierdza Toruń. Cz. 1. Zapiski Historyczne 1972, T. 37, Z. 4., s. 9-68. Szafran P. : Żuławy Gdańskie wXVII wieku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1981. ISBN 83-215-7202-2 Szeliga J.: Rozwój kartografii Wybrzeża Gdańskiego do roku 1772. Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - Łódź: Ossolineum, 1982. ISBN 83-04-01170-0 Teeling P.S.: Repertorium van Oud-Nederlandse landmeters, 14e tot 18e eeuw. 2 Bde. T. I. (bmw) 1981-1983. Twierdza Wisłoujście. Historia, teraźniejszość,
przyszłość. Red. J. Stecewicz. Gdańsk: Muzeum Historii Miasta Gdańska, 2000. ISBN 83-911251-2-2 Voet L.: Antwerp the Golden Age. Antwerp: Mercatorfonds, 1973. Vermeulen F. A. J.: Handbook tot de geschiedenis der nederlandsche bouwkunst. Tweede deel. Kentering en Renaissance. Platen. s Gravenhage: Martinus Nijhoff, 1931. Weber K-K. : Johan van Valckenburgh. Das Wirken des niederländischen Festungsbaumeisters in Deutschland 1609-1625. Köln, Weimar, Wien: Böhlau Verlag, 1995. ISBN-10 3-412-044954, ISBN-13 978-3-412-04495-4 Weichbrodt D.: Patrizier, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln von 14.-18. Jahrhundert. DanzigerVerlagsgeschellschaft Paul Rosenberg, 1986. Zastrow A. v.: Geschichte der beständigen Befestigung oder Handbuch der vorzüglichsten Systerne und Manieren der Befestigungskunst. Leipzig: Verlagvon A. Winter, 1854. Zbierski A.: Badania archeologiczno-architektoniczne w twierdzy nadmorskiej w Wisłoujściu. Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej 1968, Architektura, Nr 9, s. 207-213. 267
Zbierski A.: Badania archeolagiczno-architektoniczne w twierdzy nadmorskiej w Wisłoujściu w 1969 roku. Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej 1975, Architektura, Nr 12, s. 141-152. Zbierski A.: Badania kompleksowe arćheologiczno-architektoniczne w twierdzy nadmorskiej w Wisłoujściu w 1970 roku. Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej 1977, Architektura, Nr 14, s. 133-142. Zbierski A.: Dalsze badania archeologiczno-architektoniczne w twierdzy nadmorskiej w Wisło ujściu. Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej 1970, Architektura, Nr 10, s. 119-132. Zbierski A.: Port gdański na tle miasta w Х-ХПІ w. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1964. Zbierski A.: Twierdza morska w Wisłoujściu w świetle badań kompleksowych Pracowni Archeologicznej IHKM PAN i Centralnego Muzeum Morskiego. W: Twierdza Wisłoujście. Historia, teraźniejszość, przyszłość. Red. J. Stecewicz. Gdańsk: Muzeum Historii Miasta Gdańska, 2000, s.31-51. Żuławy Wiślane. Red. B. Augustowski. Gdańsk: 1976. ХШSesja Pomorzoznawcza. Vol. 2. Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych. Red. H. Paner i M. Fudziński. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 2003. ISBN 83-8582407-3 XIVSesja Pomorzoznawcza. Vol. 2. Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych. Red. H. Paner i M. Fudziński. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 2005. ISBN 83-8582427-8 Materiały niepublikowane Bukai G., Kapuściński A.: Projekt architektoniczno-budowlany zabezpieczenia ruiny baszty „Pod Zrębem” w Gdańsku. 1999; (miejsce przechowywania: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Gdańsku). Czarnecki J.: Rozpoznanie geologiczne podłoża w
Bastionie Artyleryjskim twierdzy Wisłoujście w Gdańsku. Gdańsk: Polwar S.A., 2002; (miejsce przechowywania: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska). Domańska H.: Bastion św. Elżbiety w Gdańsku. Dokumentacja historyczno-arćhitektoniczna. Gdańsk: P.P. Pracownie Konserwacji Zabytków, Oddział w Gdańsku, 1967; (miejsce przechowywania: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Gdańsku). Habela J.: Antonis van Obberghen, architekt i fortyfikator flamandzki z przełomu XVI/ХѴП w. Rozprawa doktorska. Gdańsk: Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej, 1965; (miejsce przechowywania: Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej). Inwentaryzacjafundamentów Bastionu Artyleryjskiego Fortu Carré Twierdzy Wisłoujście, Cz. 1, 2, PPU-H Conservice . Straszyn 2004; (miejsce przechowywania: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska). 268
Kasprzak M.: Sprawozdanie z badań sondażowych prowadzonych w rejonie Bastionu św. Elżbiety w Gdańsku. 2010; (miejsce przechowywania: Muzeum Archeologiczne w Gdań sku). Lewicki J.: Badania architektoniczne Bastionu Artyleryjskiego Twierdzy Wisłoujście. T. 1-4. 2004; (miejsce przechowywania: Muzeum Histoiyczne Miasta Gdańska). Piwek A., Karpowicz T.: Brama Wyżynna. Badania architektoniczne. 2004; (miejsce prze chowywania: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska). Witomski P.: Analiza stanu zachowania drewnianych fundamentów (kaszyc) Twierdzy Wisłoujście. Warszawa: Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, 2001; (miejsce przecho wywania: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska). 269
|
| any_adam_object | 1 |
| author | Bukal, Grzegorz ca. 20./21. Jahrhundert |
| author_GND | (DE-588)1182625037 |
| author_facet | Bukal, Grzegorz ca. 20./21. Jahrhundert |
| author_role | aut |
| author_sort | Bukal, Grzegorz ca. 20./21. Jahrhundert |
| author_variant | g b gb |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV040906849 |
| ctrlnum | (OCoLC)1091706500 (DE-599)BVBBV040906849 |
| edition | Wydanie I |
| era | Geschichte 1454-1793 gnd |
| era_facet | Geschichte 1454-1793 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>02791nam a2200505 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV040906849</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20190829 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">130322s2012 a||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788393465910</subfield><subfield code="9">978-83-934659-1-0</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1091706500</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV040906849</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Bukal, Grzegorz</subfield><subfield code="d">ca. 20./21. Jahrhundert</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1182625037</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454-1793</subfield><subfield code="b">studium z dziejów nowożytnej architektury militarnej = Fortifications of Gdańsk in 1454-1793</subfield><subfield code="c">Grzegorz Bukal</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Fortifications of Gdańsk in 1454-1793</subfield></datafield><datafield tag="250" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Wydanie I</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Sopot</subfield><subfield code="b">Grzegorz Bukal</subfield><subfield code="c">2012</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">512 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen, Karten</subfield><subfield code="c">30 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="500" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Bibliografie Seite 259-269. Index</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zusammenfassung in englischer Sprache</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1454-1793</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Fortyfikacje / Polska / Gdańsk / historia</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Befestigung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4069225-5</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Gdańsk (Polska) / zabytki</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Danzig</subfield><subfield code="0">(DE-588)4011039-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Danzig</subfield><subfield code="0">(DE-588)4011039-4</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Befestigung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4069225-5</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Geschichte 1454-1793</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personenregister</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-025886254</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">355.009</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09024</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">355.009</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0903</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Gdańsk (Polska) / zabytki jhpk Danzig (DE-588)4011039-4 gnd |
| geographic_facet | Gdańsk (Polska) / zabytki Danzig |
| id | DE-604.BV040906849 |
| illustrated | Illustrated |
| indexdate | 2024-07-10T00:35:00Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788393465910 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-025886254 |
| oclc_num | 1091706500 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 512 Seiten Illustrationen, Karten 30 cm |
| publishDate | 2012 |
| publishDateSearch | 2012 |
| publishDateSort | 2012 |
| publisher | Grzegorz Bukal |
| record_format | marc |
| spelling | Bukal, Grzegorz ca. 20./21. Jahrhundert Verfasser (DE-588)1182625037 aut Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454-1793 studium z dziejów nowożytnej architektury militarnej = Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 Grzegorz Bukal Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 Wydanie I Sopot Grzegorz Bukal 2012 512 Seiten Illustrationen, Karten 30 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Bibliografie Seite 259-269. Index Zusammenfassung in englischer Sprache Geschichte 1454-1793 gnd rswk-swf Fortyfikacje / Polska / Gdańsk / historia jhpk Befestigung (DE-588)4069225-5 gnd rswk-swf Gdańsk (Polska) / zabytki jhpk Danzig (DE-588)4011039-4 gnd rswk-swf Danzig (DE-588)4011039-4 g Befestigung (DE-588)4069225-5 s Geschichte 1454-1793 z DE-604 Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personenregister Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis |
| spellingShingle | Bukal, Grzegorz ca. 20./21. Jahrhundert Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454-1793 studium z dziejów nowożytnej architektury militarnej = Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 Fortyfikacje / Polska / Gdańsk / historia jhpk Befestigung (DE-588)4069225-5 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4069225-5 (DE-588)4011039-4 |
| title | Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454-1793 studium z dziejów nowożytnej architektury militarnej = Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 |
| title_alt | Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 |
| title_auth | Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454-1793 studium z dziejów nowożytnej architektury militarnej = Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 |
| title_exact_search | Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454-1793 studium z dziejów nowożytnej architektury militarnej = Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 |
| title_full | Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454-1793 studium z dziejów nowożytnej architektury militarnej = Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 Grzegorz Bukal |
| title_fullStr | Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454-1793 studium z dziejów nowożytnej architektury militarnej = Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 Grzegorz Bukal |
| title_full_unstemmed | Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454-1793 studium z dziejów nowożytnej architektury militarnej = Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 Grzegorz Bukal |
| title_short | Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454-1793 |
| title_sort | fortyfikacje gdanska i ujscia wisly 1454 1793 studium z dziejow nowozytnej architektury militarnej fortifications of gdansk in 1454 1793 |
| title_sub | studium z dziejów nowożytnej architektury militarnej = Fortifications of Gdańsk in 1454-1793 |
| topic | Fortyfikacje / Polska / Gdańsk / historia jhpk Befestigung (DE-588)4069225-5 gnd |
| topic_facet | Fortyfikacje / Polska / Gdańsk / historia Befestigung Gdańsk (Polska) / zabytki Danzig |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025886254&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT bukalgrzegorz fortyfikacjegdanskaiujsciawisły14541793studiumzdziejownowozytnejarchitekturymilitarnejfortificationsofgdanskin14541793 AT bukalgrzegorz fortificationsofgdanskin14541793 |