Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych:
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Kraków
Księgarnia Akademicka
2012
|
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Abstract |
| Beschreibung: | Zsfassung in engl. Sprache |
| Beschreibung: | 519 s. il. - Ill., graph. Darst., Kt. 24 cm. |
| ISBN: | 9788376382067 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV040875419 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20130709 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 130312s2012 abd| |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788376382067 |9 978-83-7638-206-7 | ||
| 035 | |a (OCoLC)835430923 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV040875419 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rakwb | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 |a DE-B220 | ||
| 084 | |a 7,41 |2 ssgn | ||
| 100 | 1 | |a Fokt, Krzysztof |d 1980- |e Verfasser |0 (DE-588)1026072506 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych |c Krzysztof Fokt |
| 264 | 1 | |a Kraków |b Księgarnia Akademicka |c 2012 | |
| 300 | |a 519 s. |b il. - Ill., graph. Darst., Kt. |c 24 cm. | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 500 | |a Zsfassung in engl. Sprache | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 1250-1525 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 0 | 7 | |a Dorf |0 (DE-588)4012775-8 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Siedlung |0 (DE-588)4054858-2 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Niederschlesien |0 (DE-588)4042237-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Niederschlesien |0 (DE-588)4042237-9 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Dorf |0 (DE-588)4012775-8 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Siedlung |0 (DE-588)4054858-2 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Geschichte 1250-1525 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB Muenchen 2 |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025855303&sequence=000002&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB Muenchen 2 |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025855303&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-025855303 | ||
| 942 | 1 | 1 | |c 307.09 |e 22/bsb |f 0902 |g 438 |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1804150156118982656 |
|---|---|
| adam_text | Spis
tresei
Przedmowa
................................................................................................................................ 11
I. Wprowadzenie
.................................................................................................................. 13
1.1. Wstęp. O konieczności studiów archeologicznych nad wsią
późnośredniowieczną na Śląsku
.............................................................................. 13
1.2.
Zakres merytoryczny opracowania
......................................................................... 15
Zagadnienie definicji osadnictwa
(15).
Zakres znaczeniowy terminu „osadnictwo
wiejskie
(16-17).
Objaśnienie niektórych pojęć stosowanych w pracy
(17).
1.3.
Zakres terytorialny i chronologiczny
..................................................................... 18
Zakres terytorialny pracy
(18).
Dolna granica chronologiczna
(18-19).
Górna granica
chronologiczna
(19-20).
1.4.
Zakres kwerendy
........................................................................................................ 20
Kwerenda biblioteczna i archiwalna
(20-21).
Kwerenda muzealna
(21).
1.5.
Cele i układ książki
.................................................................................................... 22
Analityczny i syntetyczny etap interpretacji danych źródłowych oraz ich podział
pomiędzy poszczególne partie książki
(22-23).
Zasady doboru i prezentacji ilustracji
(23).
II.
Osadnictwo wiejskie
XIII-XVI
w. jako problem badawczy archeologii
................. 25
II.
1.
Główne tendencje w archeologii późnośredniowiecznych osad wiejskich.
Zarys dziejów badań, ich uwarunkowania i metody
............................................ 25
11.1.a.
Archeologia średniowiecznych wsi opuszczonych
..................................... 26
Początkowy okres badań opuszczonych wsi z późnego średniowiecza
(26-29).
Dalszy
rozwój badań wsi opuszczonych do lat
90.
XX
w.
(29-31)
Metodyka badań wsi opusz¬
czonych
(31-33).
Wartość poznawcza studiów nad wsiami opuszczonymi
(33-34).
Il.l.b. Średniowieczne osadnictwo wiejskie jako przedmiot badań
ratowniczych
....................................................................................................... 34
Relacja badań ratowniczych osadnictwa wiejskiego do studiów akademickich nad
tym zagadnieniem
(34-35).
Badania ratownicze przy dużych inwestycjach wydobyw¬
czych i budowlanych w latach
70.
i
80.
XX
w.
(35-36).
Rozwój badań ratowniczych
osadnictwa wiejskiego od lat
80.
XX
w. i jego uwarunkowania
(36-38).
Wartość po¬
znawcza wyników bada ratowniczych dawnego osadnictwa wiejskiego
(38).
Wsie
opuszczone jako przedmiot badań ratowniczych
(38-39).
Specyfi ka wielko- i mało-
skalowych badań ratowniczych z perspektywy badań dawnej wsi
(39-40).
II.l.c. Regionalne studia archeologiczno-osadnicze
............................................. 40
Uwarunkowania rozwoju badań regionalnych, ich skala i podłoże teoretyczne
(40-
-42).
Sposoby zakreślania regionów stanowiących przedmiot badań
(42-43).
Podstawy metodyczne studiów regionalnych
(43-44).
б
Spis treści
II.2. Wkład badań archeologicznych do studiów nad wsią średniowieczną
............. 44
II.2.a.
Archeologia o przemianach form osadnictwa wiejskiego
........................ 45
Znaczenie archeologii w uzupełnianiu i kontroli studiów genetyczno-osadniczych
(45).
Wkład archeologii do rozpoznania średniowiecznego przełomu w dziedzi¬
nie osadnictwa wiejskiego
(45-47).
Przykłady archeologicznie uchwyconej dwu¬
etapowej kolonizacji wewnętrznej w początkach późnego średniowiecza
(47-48).
Archeologiczne badania reliktów dawnego rozmierzenia, rozgraniczeń i ogrodzeń
(48-50).
Wkład archeologii do badań nad zmiennością form osiedli wiejskich
(50-
-52).
Zalety źródeł archeologicznych z perspektywy badań dawnych form osadni¬
czych
(52).
II.2.b. Wkład archeologii do badań nad budownictwem wiejskim
.................... 52
Znaczenie archeologii dla studiów nad dawnym budownictwem
(52-53).
Przełom
wczesnego i późnego średniowiecza w budownictwie wiejskim
(53).
Kamienne
konstrukcje zabudowań wiejskich w badaniach archeologicznych
(53-54).
Kwestia
używania dachówek na wsi
(54).
Przemiany w rozplanowaniu domów wiejskich
w okresie przełomu lokacyjno-kolonizacyjncgo oraz w późnym średniowieczu
(ze szczególnym uwzględnieniem modelu domu trójprzestrzennego)
(54-55).
Urządzenia grzewcze w domach wiejskich
(55).
Gospodarcze zaplecze późnośrednio¬
wiecznego domu chłopskiego
(56).
Obiekty wziemne, ich funkcje i próby klasyfikacji
(56-58).
Zaopatrzenie osad wiejskich w wodę
(58).
Perspektywy i pożądane kierunki
badań archeologicznych nad późnośredniowiecznym budownictwem wiejskim
(58).
II.
2.
с
Gospodarka osad wiejskich w świetle badań archeologicznych
............... 59
Specyfika późnośredniowiecznego modelu gospodarki wiejskiej
(59).
Znaczenie
źródeł archeologicznych w badaniach przemian w technikach uprawy ziemi
(59-
-60).
Techniczne wyposażenie rolnika i hodowcy w świetle odkryć archeologicznych
(60).
Wkład nauk przyrodniczych do studiów archeologicznych nad dawną gospo¬
darką wiejską
(60-61).
Lokalna perspektywa studiów archeologicznych nad gospo¬
darką wsi średniowiecznej oraz jej związek ze specyfiką bazy źródłowej
(61-63).
Uwarunkowania środowiskowe osadnictwa wiejskiego w badaniach archeologicz¬
nych
(63).
Nieagrarne gałęzie wiejskiej gospodarki w świetle źródeł archeologicznych
(63-66),
w tym m.in. młynarstwo
(64-65)
i kowalstwo
(65).
II.2.d. Struktura społeczeństwa wiejskiego w świetle badań
archeologicznych
................................................................................................ 66
Czynniki rozwarstwienia chłopów widoczne przez pryzmat źródeł archeologicznych
(66-67).
Archeologiczne ślady zróżnicowania wielkości i potencjału gospodarstw
chłopskich
(67-68).
Znaczenie dworu dla społeczności wiejskich oraz zagadnienie
zaścianków
(69).
Rola kościołów w wiejskich zespołach osadniczych z perspektywy
archeologii
(69-70).
Współzależność wsi i miasta w badaniach archeologicznych
(70).
III. Dotychczasowy dorobek badań archeologicznych późnośredniowiecznego
osadnictwa wiejskiego na Dolnym Śląsku
.................................................................. 71
III-
1-
Dzieje i uwarunkowania dotychczasowych badań
..............................................
71
III. La. Okres
1.:
do
1944
r.
....................................................................................... 71
Pionierski etap badań
(71).
Instytucjonalne i prawne ramy badań archeologicznych
dawnego osadnictwa wiejskiego w latach
1914-1945 (72).
Praktyka dolnośląskich
instytucji konserwatorskich względem zabytków późnośredniowiecznych
(72-73).
Charakterystyka archiwalnej spuścizny przedwojennych instytucji konserwatorskich
z perspektywy studiów nad średniowieczną wsią śląską
(73-74).
Uwarunkowania i me¬
tody badań terenowych
(74-76).
Stan publikacji wyników badań sprzed
1945
r.
(76).
Ill.l.b. Okres
2.: 1945-1990
r.
...................................................................................
76
Początkowy okres polskiego konserwatorstwa archeologicznego na Dolnym Śląsku
(76-77).
Prawne, instytucjonalne i ideologiczne uwarunkowania badań w okresie
Spis treści
7
tzw. Polski Ludowej
(77).
Badania osadnictwa wiejskiego z późnego średniowie¬
cza na marginesie programów badawczych dotyczących innych okresów
(77-78).
Ratownicze badania reliktów późnośredniowiecznego osadnictwa wiejskiego
(78-79).
Ocena jakości i skali badań prowadzonych w lalach
1945-1990 (79-80),
w tym efek¬
tów programu AZP
(80).
III.
I.e.
Okres współczesny: od
1991
r.
.................................................................... 80
Zmiana uwarunkowań konserwatorskich oraz intensyfikacja badań ratowniczych re¬
liktów osad wiejskich
(80-82).
Problemy związane z badaniami ratowniczymi
(82-84).
111.
2.
Problem wsi
zaniklých
w
XIII-XVI
w. Dorobek i perspektywy badań
archeologicznych
....................................................................................................... 84
Uwagi o stanie badań historycznych i onomastycznych
(84-85).
Aktualny stan badań
archeologicznych (ze szczególnym uwzględnieniem potencjału poznawczego archi¬
walnej dokumentacji sprzed
1945
r.)
(85-89).
111.3. Podstawy datowania reliktów późnośredniowiecznego osadnictwa
wiejskiego
................................................................................................................... 89
Stanowiska datowane w oparciu o typologię naczyń ceramicznych
(90).
Poza-
ceramiczne podstawy chronologii
(90-91):
datowanie zabytków metalowych
(92),
stratygrafia nawarstwień
(92-93),
metody przyrodnicze
(93-94),
źródła pisane
(94).
111.4. Stan badań wykopaliskowych i wartość poznawcza ich wyników:
próba podsumowania
............................................................................................... 94
III.4.a. Próba ogólnej oceny stanu badań według jednolitych kryteriów....
....... 94
Ocena jakości dokumentacji i stopnia jej udostępnienia
(94-96).
Porównanie stanu
badań w poszczególnych okresach
(96).
Stopień opublikowania wyników badań
(96-
-97).
Zróżnicowanie zadokumentowanych nawarstwień i skala prowadzonych badań
wykopaliskowych
(97-99).
Położenie stanowisk badanych względem średniowiecz¬
nych osiedli
(99-101).
Zróżnicowanie formalno-funkcjonalnc obiektów archeologicz¬
nych
(101-102).
III.4.b. Terytorialne zróżnicowanie stanu badań
................................................... 103
Uwagi ogólne
(103).
Zestawienie stanu badań w wyżynno-górskiej i nizinnej części
obszaru badanego
(103-105).
Stan przebadania późnośredniowiecznego osadnictwa
wiejskiego według terytoriów i regionów historycznych
(105-109).
III.4.C. Wnioski
........................................................................................................... 109
IV.
Zróżnicowanie funkcjonalne obiektów archeologicznych jako podstawa
interpretacji wyników badań
........................................................................................ 111
IVI.
Uwagi wstępne
.......................................................................................................... 111
Przyjęte zasady interpretacji nieruchomych zabytków archeologicznych
(111).
Metody przypisywania funkcji obiektom archeologicznym i możliwości ich zastoso¬
wania na materiałach omawianych w pracy
(111-114).
IV.2.
Podstawy i metody interpretacji funkcjonalnej obiektów archeologicznych
odkrytych na stanowiskach
XlII-wiecznych o
inwentarzu typowym
dla wczesnego średniowiecza
................................................................................... 114
Podstawy wnioskowania o funkcjach obiektów archeologicznych
(114-115).
Podstawy interpretacji funkcjonalnej obiektów archeologicznych
(115-117):
cechy
formalne i metryczne
(115-116),
charakterystyka wypełnisk
(116-117),
kontekst
stratygraficzny
(117).
Problem właściwego doboru analogii dla stanowisk
XIII-
-wiecznych
(117).
Stosowane klasyfikacje obiektów archeologicznych
(117-119).
Podstawy wyróżnienia reliktów założeń mieszkalnych
(119-120).
IV.3.
Podstawy i metody interpretacji funkcjonalnej obiektów archeologicznych
odkrytych na stanowiskach związanych z osadnictwem wiejskim
o inwentarzu typowym dla późnego średniowiecza
............................................. 121
8
Spis treści
Czynniki utrudniające interpretację funkcjonalną obiektów archeologicznych
(121-
-122).
Możliwości wnioskowania w oparciu o ich charakterystykę formalną, metrycz¬
ną i fizyczną
(122).
Kontekstualna
metoda interpretacji funkcjonalnej
(122-123).
Możliwości wnioskowania melakonlekslualnego
(123-124).
Zagadnienie funkcji bu¬
dynków zagłębionych w podłoże
(125).
V.
Wiejskie budynki mieszkalne i gospodarcze w świetle badań archeologicznych
129
V.l.
Techniki wznoszenia budynków
............................................................................ 129
Elementy technik budowlanych widoczne w materiale archeologicznym
(127-128).
Konstrukcja słupowo-plecionkowa
(128-129).
Konstrukcje zrębowa i ryglowa
(129-
132).
Możliwe konstrukcje budynków odkrytych w Ciecicrzynic
(132-133)
i Ruszo-
wicach
(133).
Zastosowanie kamienia
(133-136)
i cegły
(136).
Konstrukcje ścian sza-
chulcowych
(136-138).
Techniki podparcia
(138-139)
i pokrycia
(139-141)
zadaszeń.
Ofiary zakładzinowe
(141).
V.2.
Budynki mieszkalne
.................................................................................................. 143
Kwestia zagłębienia budynków mieszkalnych ze schyłku wczesnego
(142-144)
i póź¬
nego średniowiecza
(144-145).
Powierzchnia budynków mieszkalnych ze schyłku
wczesnego
(145-146)
i późnego średniowiecza
(146-148).
Domy dwu-
(148-149)
i trójprzestrzenne
(149-150).
Orientacja domów i lokalizacja wejść w budynkach
ze schyłku wczesnego
(150-152)
i późnego średniowiecza
(152-153)
V.3.
Budynki gospodarcze
................................................................................................ 155
Uwagi ogólne
(153-154).
Zagłębienie w podłoże obiektów gospodarczych w porów¬
naniu z budynkami mieszkalnymi na stanowiskach ze schyłku wczesnego
(154-155)
i z późnego średniowiecza
(155).
Głębokość wkopania w podłoże budynków gospo¬
darczych
(156-158).
Powierzchnia budynków gospodarczych ze schyłku wczesnego
(158)
i z późnego średniowiecza
(158-161).
Relacja powierzchni i stopnia zagłębienia
późnośredniowiecznych obiektów gospodarczych
(161-163)
V.4.
Wnętrza budynków: wykończenie i wyposażenie
................................................. 165
Urządzenia grzewcze
(163-165).
Sposoby wymoszczenia poziomów użytkowych
(165-167).
VI.
Infrastruktura techniczna
związana z osadnictwem wiejskim
............................................................................... 171
VI.
1.
Infrastruktura drożna
............................................................................................. 171
Zarys dziejów badań nad późnośredniowiecznymi drogami wiejskimi na Dolnym
Śląsku
(169-170).
Uwarunkowania i metody badań reliktów dróg wiejskich
(170-
-171)].
Cięcia poprzeczne reliktów dróg na Dolnym Śląsku
(171-172).
Pozostałe od¬
krycia dróg średniowiecznych
(172).
Charakterystyka badanych odcinków dróg poło¬
żonych w osiedlach wiejskich
(172-177)
i poza nimi
(177-178).
Podsumowanie
(178)
VI.2.
Infrastruktura służąca zaopatrzeniu w wodę
....................................................... 180
Uwarunkowania badań i podstawy datowania studni czerpalnych
(178-179).
Charakterystyka konstrukcyjna studni ze schyłku wczesnego i późnego średniowie¬
cza
(179-184).
Zagadnienie czystości wody
(184).
Zbiorowy i indywidualny model
użytkowania studni czerpalnych
(184-185).
Uwarunkowania badań i korekta datowa¬
nia niektórych sudeckich ujęć wody źródlanej
(185).
Charakterystyka tych urządzeń
(185-187),
odkrytych w Szczawnie-Zdroju
(185-186)
i Bolkowie-Zdroju
(186-187).
Zabytki ruchome odkrywane wewnątrz szybów studziennych
(187).
Uwagi podsu¬
mowujące
(187).
VI.3.
Obiekty i urządzenia służące do przemiału zboża
.............................................. 188
Znaleziska kamieni żarnowych z późnego średniowiecza
(188).
Omówienie bada¬
nych archeologicznie reliktów młynów i związanych z nimi konstrukcji na Dolnym
Śląsku
(188-191).
Gospodarcze zaplecze młynów
(191-193).
Spis treści
9
VII.
Wiejska gospodarka żywnościowa w świetle archeologii
........................................ 195
VILI.
Archeologiczne ślady pozyskiwania żywności
................................................... 195
VILI.
a. Rolnictwo
..................................................................................................... 196
Rozrzut zabytków późnośredniowiecznych w obrębie rozłogów wiejskich a stoso¬
wane strategie nawożenia pól
(196-197).
Uwagi o roślinach uprawnych
(198).
Zna¬
leziska narzędzi rolniczych
(198-200).
„Pułapka sedymentacyjna odkryta w Sos¬
nówce
(200).
Ślady dawnych rozgraniczeń pól w Sudetach
(201).
Domniemany relikt
stodoły z Wierzbnej
(201-202).
VII. l.b.
Hodowla zwierząt
........................................................................................ 202
Uwagi ogólne
(202).
Hodowla zwierząt i konsumpcja mięsa na wsi w świetle analizy
zbiorów kości zwierzęcych ze stanowisk dolnośląskich
(202-206).
Relikty budynków
inwentarskich
(206-208).
Obiekty potencjalnie związane z wypasem zwierząt i go¬
spodarką łąkową
(208-209).
Gospodarka wsi o łanowym i niwowym rozmierzeniu
rozłogów a zróżnicowanie obiektów archeologicznych odkrywanych poza osiedlami
(209-211)
VII.
I.e.
Inne gałęzie gospodarki żywnościowej
..................................................... 211
Uwagi wstępne
(211-212).
Łowiectwo i konsumpcja zwierząt dzikich
(212).
Siady
poławiania ryb i małży
(212-213).
Hodowla ryb w świetle danych archeologicznych
(213-215).
VII.2.
Gospodarka rolno-hodowlana a środowisko przyrodnicze
............................. 215
Uwagi wprowadzające
(215-216).
Optymalizacja eksploatacji zajmowanych przez
osady wiejskie nisz ekologicznych
(216-217).
Ekologiczne i geomorfologiczne skutki
późnośredniowiecznej intensyfikacji gospodarki wiejskiej
(217-219).
Argumenty za
ich datowaniem już na późne średniowiecze
(219-220).
Zabiegi mające zapobiec ne¬
gatywnym skutkom wzmożonej antropopresji
(220-221).
VII.3.
Przechowywanie żywności: obiekty zasobowe
.................................................. 222
Uwagi wstępne
(222).
Rodzaje obiektów zasobowych znanych z dolnośląskich ma¬
teriałów archeologicznych
(220-225):
wkopane pojemniki
(222),
kłody-toki
(222-
-223),
jamy zasobowe
(223-224),
piwniczki jamowe
(224),
piwniczki zasobowe w
budynkach
(224),
komory domostw wieloprzestrzennych
(224-225),
obiekty wziem-
ne o ścianach murowanych z kamienia
(225).
Elementy wykończenia i wyposażenia
obiektów zasobowych
(225-226).
VII.4.
Obróbka termiczna żywności
............................................................................... 226
Rodzaje urządzeń ogniowych znanych ze źródeł archeologicznych
(226).
Towa¬
rzyszące paleniskom konstrukcje i urządzenia związane z przyrządzaniem strawy
(226-227).
VII.5.
Depozycja odpadów
.............................................................................................. 227
Uwagi ogólne
(227-228).
Modele depozycji odpadów konsumpcyjnych u schyłku
wczesnego i w późnym średniowieczu w świetle analizy rozmieszczenia zwierzęcych
szczątków kostnych
(228-231).
VIII.
Archeologiczne ślady wiejskiego rękodzieła i rzemiosła
...................................... 233
VIII. 1.
Archeologiczne świadectwa termicznego przetwórstwa drewna
.................. 233
Węglarstwo
(233-234).
Pędzenie smoły i dziegciu
(234-238).
VIII.2.
Archeologiczne pozostałości wytopu i obróbki metali
................................... 238
Uwagi ogólne
(238-239).
Hutnictwo
(239-242).
Kowalstwo
(242-243).
Uwagi podsu¬
mowujące
(243).
VIII.3.
Siady wiejskiego garncarstwa
.............................................................................. 244
Zagadnienie ceramiki typu
Rusko
(244).
Nieruchome zabytki archeologiczne wiąza¬
ne z późnośredniowiecznym garncarstwem wiejskim na Dolnym Śląsku
(244-245).
10
Spis treści
IX.
Organizacja wiejskiej przestrzeni osadniczej w świetle archeplogii
...................... 247
IX.
1.
Przełom w organizacji przestrzennej osadnictwa wiejskiego i problem
jego uchwytności metodami archeologii
................................................................ 247
Znaczenie źródeł archeologicznych dla zrozumienia istoty
XlII-wiecznego
przeło¬
mu
(247-248).
Stosunek wsi śląskiej okresu transformacji do zastanych elementów
krajobrazu kulturowego
(248-250):
ich porzucenie
(248-249)
lub włączenie w nowo
powstający system osadniczy, w tym zakładanie alodiów w miejscu osad ze schyłku
wczesnego średniowiecza
(249-250)
i włączanie grodzisk ze starszych faz wczesnego
średniowiecza w obręb lokacyjnych wsi
(250).
IX.2.
Ślady późnośredniowiecznego rozmierzenia gruntów i kwestia jego
trwałości
..................................................................................................................... 249
Uwagi wstępne
(250-251).
Stan przebadania reliktów dawnych rozgraniczeń na tere¬
nach omawianych w pracy
(251-252).
Kwestia trwałości parcelacji osiedli wiejskich
(252-253)
i rozłogów
(253-256)
w świetle materiałów archeologicznych. Wewnętrzne
reorganizacje obrębów wiejskich
(256-257).
IX.3.
Osiedla wiejskie i ich przemiany
........................................................................... 2,58
Możliwości przekształcania siedlisk we wsiach łanowych i niwowych
(258).
Cofanie
się zabudowy na skraju osiedli wiejskich w późnym średniowieczu
(258-260).
Zajmo¬
wanie przez poszczególne siedliska wiejskie podobnego bądź większego obszaru,
niż w
XIX
w.
(260-261).
Istnienie w późnym średniowieczu przysiółków nieznanych
w okresie nowożytnym
(261).
Uwagi podsumowujące
(261-262).
Wpływ siedlisk
wiejskich na ukształtowanie terenu
(262).
Miejsce kościołów
(262-263)
i dworów
(263-264)
w wiejskich zespołach osadniczych.
IX.4.
Gospodarstwa kmiece i folwarczne
....................................................................... 264
Siedliska kmiece w osadach ze schyłku wczesnego średniowiecza
(265-268).
Relikty
zagród kmiecych
(268-270)
i dworskich
(270)
z późnego średniowiecza. Zagadnienia
kontynuacji i dyskontynuacji zabudowy zagród kmiecych
(270-272)
oraz ich rozpla¬
nowania
(272-273).
Kwestia ogrodzeń
(273).
X.
Podsumowanie
................................................................................................................... 275
XI.
Katalog stanowisk
............................................................................................................ 281
XLI.
Wstęp
...................................................
Щ
..........
I.
.................................................
281
XI.2.
Katalog
..................................................... ............................................................... 286
Bibliografía
............................................................................................................................... 447
Skróty bibliograficzne
....................................................................................................... 447
Opracowania niewydane drukiem
.................................................................................
448
Opracowania wydane drukiem
.......................................................................................
456
Słowniki i leksykony (krajoznawcze i onomastyczne)
.................................................
489
Indeks osobowy
............................................................................................................ 491
Indeks geograficzny
................................................................................................................
Ί99
Summary
................................................. ........................ 517
Summary
The aim of the paper is to characterise, on the basis of the archaeological sources, the
rural settlements of Lower Silesia, as well as in the regions of the present Lower Silesian
Voivodeship existing between the 13th and the beginning of the 16th century, or
-
ac¬
cording to the terminology used in Poland
-
at the end of the early and in the late Middle
Ages (the scopes of subject and chronology have been described in Chapter I).
Most of the sites accounted for in the paper are fragments of settlements researched
during emergency excavations before
1944
or within the last twenty years. Most results
of those research projects have not been presented in any form of publication, and if they
have, the publications have been limited to providing basic facts regarding the discovered
movable and immovable relics. Due to that fact, two particular goals have gained general
importance: performing a functional interpretation of layering discovered in the sites
described in this volume, and providing them with historical meaning by placing these
discoveries in the relevant economic and settlement contexts.
The main tool used for this understanding of the interpretation of data has been the
inner critic of available archaeological sources in the form of systems of layers and im¬
movable relics documented within the specific sites. A great help in further intellectual
processing of preliminary interpreted archaeological data has been provided by the to-
date achievements of rural settlements archaeology in Europe (briefly characterised in
Chapter II), as well as the information found in written sources referring to particular
settlements. Available methods of interpretation of the source data have been described in
Chapter IV, and the detailed discussion of arguments regarding particular sites described
in the paper can be found in the relevant catalogue records.
One of the most important issues tackled in the paper is the question of the mecha¬
nisms of transformation of rural settlements from the early medieval to the late medieval
model in the 13th and 14th centuries. In this regard, the results of research presented in
the paper confirm the opinion of historiography that the transformation of Silesia took
place in two stages. In the first stage the transformation was bipolar, with the use of new
legal and economic means in the newly occupied regions and without a visible change in
the social and economic model in the long-occupied regions. Only in the second stage
(from around the middle of the 13th century) did the economic and legal transformation
start to include, to a higher degree, also the regions of older settlements. Thanks to the
inclusion in the paper of rural settlements still representing the model of material culture
typical of the early Middle Ages, in spite of being dated for the very end of the 12th and
the 13th century, it was possible to state that none of them presented features typical of
the late-medieval model, especially the regular layout of crofts and village cores. Fur¬
thermore, all these settlements were abandoned already in the 13th century, and in their
518
Summary
proximity villages were raised in accordance with the German law (see more about these
issues in Chapter IX).
Only due to archaeological sources it is possible to estimate the real scale of the turn
which took place in the Silesian rural areas in the 13th and 14th centuries. This so-called
revolution of the 13th century is definitely discernible in the size of living quarters or
the number of objects accompanying the households within a single croft (see Chapters V
and IX). Some phenomena connected with the late-medieval transformation were, how¬
ever, conceivable only on some sites dating from the second half of the 13th and the 14th
century, while others seem to follow the old patterns. This partial transformation took
place in the field of used patterns of disposing of kitchen waste: while in some settlements
the highest density of animal remains was registered within the objects assumed to be the
remnants of living quarters, in others the visible tendency was to dispose of waste outside
the house or even the abode (see Chapter
VII).
The process of transformation, varied in
different villages, can be observed also in the spatial planning: while for the site no.
11
in Gniewomierz it was possible to reconstruct hypothetically regular, rectangular farm¬
steads creating one line, on the site no.
14
in Niedoradz no regularity in settlement layout
could be noticed (see Chapter IX). Also, in the subject as basic as the access to water, in
the second half of the 13th and in the 14th century we can notice the coexistence of two
systems: traditional, in which one wet well served the whole settlement, and coloniza-
tional , with one well for every one or two crofts (see Chapter VI).
An analysis of scarce data regarding rural building provided by the to-date archaeo¬
logical research in the Lower Silesia allowed us to grasp a variety of techniques and build¬
ing systems used in this region in the late Middle Ages (see Chapter V). This statement
refers even to features of rural buildings as rudimentary as their orientation and immer¬
sion into the ground, while on a few sites even late medieval sunken huts with hearths
have been discovered. Also, the number and layout of houses differed, while it was pos¬
sible to confirm the presence of one- and two-area buildings consisting of a room and a
smaller vestibule, three-area house in the hook layout and probably also two-area housing
feature with the vestibule similar in size to the room. Regarding the issue of the construc¬
tion techniques used, the presented paper combines the premises suggesting the spread
in the late Middle Ages in Silesian rural areas of post-frame farm buildings. An analysis
of the supposed relics of rural utility buildings identified in Lower Silesia allowed us to
notice the positive correlation of their depth and area, as well as to distinguish four size
groups of these objects.
A review of relics of the late medieval communication infrastructure showed the
popularity of cobbled roads and surfaces in this period in the Silesian rural areas, which
shows the care of village communities for permanent hardening of transport and com¬
munication lines. The best recognised elements of the late medieval rural hydro-technical
infrastructure are wet wells. These include, as opposed to the situation known from urban
centres, almost exclusively objects timbered in the log technique. The paper also presents
premises suggesting that the late medieval period marked the beginning of some still used
mineral water intakes, already supplied with simple mechanisms facilitating scooping the
water from aqueous layers. From among the relics of technical infrastructure described
in the book, the least examined are the remnants of mechanisms used for grain milling,
represented mainly by the discovery of a ruined water mill in Ptakowice (relics of rural
technical infrastructure have been described in Chapter VI).
Summary
519
The method of meticulous functional interpretation of archaeological objects adopt¬
ed in the paper allowed to recognise some phenomena connected with rural farming
(further regarding on rural farming in Chapter
VII).
On particular sites, remnants of
buildings and mechanisms used for various farming purposes were identified, including,
inter alia, an assumed barn (Wierzbna) and a pit after a dug-in barrel
(Czernica).
The
functional interpretation of archaeological features allowed also for generalising conclu¬
sions. The most important of them was the correlation between the spatial organisation of
the arable fields of particular villages and the types and variety of archaeological features
discovered outside rural settlements. The analyses presented in the paper allowed for
grasping the influence of the intensification of rural settlement in the Sudeta Mountains
on speeding up denudation of slopes and accumulation of alluvia in river valleys.
Among the remnants of activities of a non-agrarian character (described in Chapter
VIII)
in Lower Silesia, there are traces of charcoal burning, wood tar distillation, iron
smelting and blacksmithing, as well as pottery making. It is easy to notice here a possible
bipolarity of rural economy, in which there can be distinguished a court trend, known
from written sources, but until now not researched archeologically, and a peasant trend,
the possible remnants of which would be, among the others, bloomery furnaces, known
from the north-western part of the region in question.
In the light of analyses presented in Chapter IX of this book, taking into account
archaeological data leads to enhancing the image of the transformation of village topog¬
raphy known from historiography. The paper presents examples of changes of scope of
rural settlements in the late Middle Ages, as well as abandoning and moving of particular
settlements: villages, granges and hamlets. Most of these events did not necessarily breach
the rules of spatial organisation of the particular settlement, especially as they most often
concerned fringes and probably also communal grounds. Besides the examples of discon¬
tinuation, however, premises have also been noted that suggest a significant permanence
of layout of some
villages.
Stability of planning was prevailing to some degree also inside singular peasant farm¬
steads and allodial farms. It was also possible, however, to grasp numerous premises sug¬
gesting a significant dynamic of farm planning. A closer analysis of the subject of con¬
sistency and discontinuation of abode and farm planning undoubtedly requires further
study, which would include an analysis of spatial changes taking place already in the
modern era.
The conclusion of the paper presented is the statement of a high cognitive value of
material sources interpreted according to archaeological requirements and compared
with historical reality of the given period. Thanks to involving archaeological data in the
process of discovering late medieval rural areas, it has been possible to grasp the phenom¬
ena invisible through the written and
iconographie
sources of the period analysed, as well
as to confirm or deny the statements of historiography.
Bayerische
SíaaisDibüothek
j
München
j
|
| any_adam_object | 1 |
| author | Fokt, Krzysztof 1980- |
| author_GND | (DE-588)1026072506 |
| author_facet | Fokt, Krzysztof 1980- |
| author_role | aut |
| author_sort | Fokt, Krzysztof 1980- |
| author_variant | k f kf |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV040875419 |
| ctrlnum | (OCoLC)835430923 (DE-599)BVBBV040875419 |
| era | Geschichte 1250-1525 gnd |
| era_facet | Geschichte 1250-1525 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>01911nam a2200433 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV040875419</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20130709 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">130312s2012 abd| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788376382067</subfield><subfield code="9">978-83-7638-206-7</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)835430923</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV040875419</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rakwb</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield><subfield code="a">DE-B220</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">7,41</subfield><subfield code="2">ssgn</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Fokt, Krzysztof</subfield><subfield code="d">1980-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1026072506</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych</subfield><subfield code="c">Krzysztof Fokt</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Kraków</subfield><subfield code="b">Księgarnia Akademicka</subfield><subfield code="c">2012</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">519 s.</subfield><subfield code="b">il. - Ill., graph. Darst., Kt.</subfield><subfield code="c">24 cm.</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="500" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zsfassung in engl. Sprache</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1250-1525</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Dorf</subfield><subfield code="0">(DE-588)4012775-8</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Siedlung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4054858-2</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Niederschlesien</subfield><subfield code="0">(DE-588)4042237-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Niederschlesien</subfield><subfield code="0">(DE-588)4042237-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Dorf</subfield><subfield code="0">(DE-588)4012775-8</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Siedlung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4054858-2</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Geschichte 1250-1525</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB Muenchen 2</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025855303&sequence=000002&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB Muenchen 2</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025855303&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-025855303</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">307.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0902</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Niederschlesien (DE-588)4042237-9 gnd |
| geographic_facet | Niederschlesien |
| id | DE-604.BV040875419 |
| illustrated | Illustrated |
| indexdate | 2024-07-10T00:34:26Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788376382067 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-025855303 |
| oclc_num | 835430923 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 DE-B220 |
| owner_facet | DE-12 DE-B220 |
| physical | 519 s. il. - Ill., graph. Darst., Kt. 24 cm. |
| publishDate | 2012 |
| publishDateSearch | 2012 |
| publishDateSort | 2012 |
| publisher | Księgarnia Akademicka |
| record_format | marc |
| spelling | Fokt, Krzysztof 1980- Verfasser (DE-588)1026072506 aut Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych Krzysztof Fokt Kraków Księgarnia Akademicka 2012 519 s. il. - Ill., graph. Darst., Kt. 24 cm. txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Zsfassung in engl. Sprache Geschichte 1250-1525 gnd rswk-swf Dorf (DE-588)4012775-8 gnd rswk-swf Siedlung (DE-588)4054858-2 gnd rswk-swf Niederschlesien (DE-588)4042237-9 gnd rswk-swf Niederschlesien (DE-588)4042237-9 g Dorf (DE-588)4012775-8 s Siedlung (DE-588)4054858-2 s Geschichte 1250-1525 z DE-604 Digitalisierung BSB Muenchen 2 application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025855303&sequence=000002&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB Muenchen 2 application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025855303&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract |
| spellingShingle | Fokt, Krzysztof 1980- Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych Dorf (DE-588)4012775-8 gnd Siedlung (DE-588)4054858-2 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4012775-8 (DE-588)4054858-2 (DE-588)4042237-9 |
| title | Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych |
| title_auth | Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych |
| title_exact_search | Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych |
| title_full | Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych Krzysztof Fokt |
| title_fullStr | Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych Krzysztof Fokt |
| title_full_unstemmed | Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych Krzysztof Fokt |
| title_short | Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych |
| title_sort | poznosredniowieczne osadnictwo wiejskie na dolnym slasku w swietle badan archeologicznych |
| topic | Dorf (DE-588)4012775-8 gnd Siedlung (DE-588)4054858-2 gnd |
| topic_facet | Dorf Siedlung Niederschlesien |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025855303&sequence=000002&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=025855303&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT foktkrzysztof poznosredniowieczneosadnictwowiejskienadolnymslaskuwswietlebadanarcheologicznych |