Kasztelania tarska:
Gespeichert in:
1. Verfasser: | |
---|---|
Format: | Buch |
Sprache: | Polish |
Veröffentlicht: |
Warszawa
Wydawnictwo DiG
2011
|
Schlagworte: | |
Online-Zugang: | Abstract Inhaltsverzeichnis |
Beschreibung: | Zsfassung in engl. Sprache |
Beschreibung: | 209, [3] s., [11] s. tabl. kolor. il. - Ill., Kt. 24 cm. |
ISBN: | 9788371816963 |
Internformat
MARC
LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
---|---|---|---|
001 | BV039131361 | ||
003 | DE-604 | ||
005 | 20111027 | ||
007 | t | ||
008 | 110711s2011 ab|| |||| 00||| pol d | ||
020 | |a 9788371816963 |9 978-83-7181-696-3 | ||
035 | |a (OCoLC)745500683 | ||
035 | |a (DE-599)BVBBV039131361 | ||
040 | |a DE-604 |b ger |e rakwb | ||
041 | 0 | |a pol | |
049 | |a DE-12 | ||
084 | |a 7,41 |2 ssgn | ||
100 | 1 | |a Hadamik, Czesław |e Verfasser |4 aut | |
245 | 1 | 0 | |a Kasztelania tarska |c Czesław Hadamik |
264 | 1 | |a Warszawa |b Wydawnictwo DiG |c 2011 | |
300 | |a 209, [3] s., [11] s. tabl. kolor. |b il. - Ill., Kt. |c 24 cm. | ||
336 | |b txt |2 rdacontent | ||
337 | |b n |2 rdamedia | ||
338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
500 | |a Zsfassung in engl. Sprache | ||
650 | 0 | 7 | |a Archäologie |0 (DE-588)4002827-6 |2 gnd |9 rswk-swf |
650 | 0 | 7 | |a Ausgrabung |0 (DE-588)4129464-6 |2 gnd |9 rswk-swf |
651 | 7 | |a Tarczek |0 (DE-588)7840091-0 |2 gnd |9 rswk-swf | |
689 | 0 | 0 | |a Tarczek |0 (DE-588)7840091-0 |D g |
689 | 0 | 1 | |a Archäologie |0 (DE-588)4002827-6 |D s |
689 | 0 | 2 | |a Ausgrabung |0 (DE-588)4129464-6 |D s |
689 | 0 | |5 DE-604 | |
856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB Muenchen 2 |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024149689&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB Muenchen 2 |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024149689&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
940 | 1 | |n oe | |
942 | 1 | 1 | |c 900 |e 22/bsb |f 0902 |g 438 |
943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-024149689 |
Datensatz im Suchindex
_version_ | 1813276208719200256 |
---|---|
adam_text |
Spis treści
Wstęp
. 7
1.
Cel, metoda, zakres terytorialny i chronologiczny
. 11
1.1.
Cel opracowania
. 11
1.2.
Metoda
. 14
1.3.
Zakres terytorialny opracowania
. 17
1.4.
Zakres chronologiczny
. 19
2.
Zarys stanu badań historycznych i archeologicznych
. 21
2.1.
Stan badań historycznych
. 21
2.2.
Stan badań archeologicznych
. 24
3.
Środowisko naturalne
. 27
3.1.
Geologia i złoża mineralne
. 27
3.1.1.
Profil geologiczny bloku lysogórskiego
. 29
3.1.2.
Obrzeżenie mezozoiczne
. 31
3.1.3.
Złoża surowcowe na obszarze kasztelami tarskiej
. 32
3.2.
Gleby
. 33
3.3.
Morfologia terenu
. 33
3.4.
Lasy
. 34
3.5.
Sieć rzeczna
. 35
4.
Źródła do dziejów kasztelami tarskiej
. 36
4.1.
Źródła pisane
. 36
4.2.
Podstawy datowania stanowisk archeologicznych na terenie kasztelanii tarskiej
. 53
4.3.
Źródła archeologiczne
. 57
4.3.1.
Stratygrafia stanowisk
. 57
4.3.2.
Materiały ruchome z badań wykopaliskowych
. 58
4.4.
Chronologia stanowisk archeologicznych na terenie kasztelanii tarskiej
. 80
4.4.1.
Chronologia stanowisk badanych metodą wykopaliskową
. 80
4.4.2.
Chronologia osadnictwa w świetle archeologicznych badań
powierzchniowych
. 85
4.5.
Źródła toponomastyczne
. 87
g
Spis treści
5.
Okres przedpaństwowy w rejonie Tarczka
. 93
5.1.
Dotychczasowe poglądy na temat osadnictwa przedpaństwowego
w rejonie Tarczka
. 93
5.2.
Rejon Tarczka w okresie przedpaństwowym: wnioski i hipotezy
. 99
6.
Rubieże graniczne domniemanej kasztelanii książęcej oraz biskupiej
tarskiej kasztelanii majątkowej od
XI
do połowy
XIV
wieku
. 103
7.
Domniemany tarski okręg książęcy i problem jego ośrodka
. 108
7.1.
Dotychczasowe poglądy na kwestię istnienia w
Xl-poczatkach
XII
wieku
książęcego okręgu tarskiego
. 108
7.2.
Przesłanki wskazujące na funkcjonowanie książęcego okręgu tarskiego
oraz najwcześniejsze osadnictwo z okresu „państwowego"
wczesnego średniowiecza na jego terenie
. 112
7.3.
Problem ośrodka domniemanego książęcego okręgu tarskiego
w świetle badań archeologicznych i historycznych
. 114
8.
Tarska biskupia kasztelania majątkowa
. 119
8.1.
Książęce nadania na rzecz biskupstw krakowskiego i włocławskiego
oraz kwestia ich łączności z fundacją klasztoru łysogórskiego
w dotychczasowej literaturze przedmiotu
. 119
8.2.
Książęce nadania na rzecz Kościoła w Górach Świętokrzyskich
—
hipoteza badawcza
. 121
8.3.
Najstarsze kościoły w kasztelanii tarskiej
. 124
8.3.1.
Kościół
NMP
w Świętomarzy (Starym Tarczku)
. 124
8.3.2.
Kościół św. Idziego w Tarczku (Nowym)
. 127
8.4.
Problem dworu biskupiego w Tarczku
. 130
8.5.
Lokacje miejskie na obszarze biskupiej kasztelanii tarskiej do połowy
XIV
wieku
. 132
8.6.
Osadnictwo i gospodarka na terenie biskupiej kasztelanii tarskiej
do połowy
XIV
wieku
. 133
Podsumowanie
. 137
Summary.
. 143
Katalog stanowisk archeologicznych na terenie kasztelanii tarskiej o znanej
stratygrafii pionowej (badanych metodami wykopaliskowymi)
. 149
Wykaz skrótów
. 197
Bibliografía
. 199
Mapy
. 211
PODSUMOWANIE
1.
U progu państwowości obszary wokół najwyższych partii Gór Świętokrzyskich
(Łysogór i Pasma Jeleniowskiego) były w pewnym stopniu zasiedlone i zagospoda¬
rowane tylko w części wschodniej, to jest w obrębie sięgającego tutaj północno-za-
chodniego fragmentu lessów sandomiersko-opatowskich. Ślady osadnictwa z okresu
przedpaństwowego znaleziono zwłaszcza na terenach późniejszej biskupiej kasztela-
nii tarskiej: w dolinach Świśliny, Pokrzywianki, Dobruchny, u północnego podnóża
Pasma Jeleniowskiego aż po Łysieć, a także na obszarze późniejszej biskupiej kaszte¬
lami łagowskiej, nad górną Koprzywianką. Kontrastuje to z sytuacją po zachodniej
stronie Łysogór, gdzie zarejestrowano jedynie bardzo rozrzedzone i chronologicz¬
nie niepewne punkty osadnicze nad Czarną Nidą oraz Lubrzanką. Sporny pozosta¬
je problem przedpaństwowej genezy tak zwanych wałów kultowych na Łyścu; do¬
tychczasowe badania oprócz wskazania ogólnej możliwości nie przyniosły mocnego
potwierdzenia ich postulowanej funkcji, dyskusyjna pozostaje też chronologia tego
założenia. Przynajmniej część osad w obrębie lessów sandomiersko-opatowskich
kontynuowała swą egzystencję w okresie wczesnopaństwowym lub też w miejscu
dawnych powstały nowe osady (między innymi w Nowej Słupi-Łazach pod Łyścem
i w Pokrzywnicy).
2.
Jak wynika z dotychczasowych badań archeologicznych i historycznych, region
łysogórski został objęty organizacją administracyjno-gospodarczą państwa pia¬
stowskiego najwcześniej w
XI
wieku, może dopiero w zaawansowanej jego fazie.
Istnieje możliwość, że powstały tu wówczas trzy okręgi, których ośrodkami mogły
być grody w Tumlinie (Góra Grodowa), na Łyścu oraz w Nowym Stawie. Okręgi te
w ciągu
XII
wieku zostały przekazane biskupstwom krakowskiemu i włocławskie¬
mu. Sygnalizowana możliwość wynika z przesłanek natury ogólnej (władcy odda¬
wali zwykle w ręce Kościoła okręgi przynajmniej wstępnie zorganizowane), a także
z omawianych w tej książce w odniesieniu do kasztelanii tarskiej rezultatów dotych¬
czasowych badań historycznych i toponomastycznych (obecność zespołu toponi-
mów „służebnych"). Dotychczasowe badania historyczne i krytyka źródeł pisanych
pozwalają wysunąć taką hipotezę głównie poprzez analizę przywilejów oraz zwol¬
nień immunitetowych z
XIII
i
XIV
wieku, na podstawie których można się pokusić
j
3g
Podsumowanie
0 rekonstrukcję dawnych powinności ciążących na społecznościach miejscowych,
najprawdopodobniej pochodzących z czasów przed przekazaniem interesujących
nas obszarów Kościołowi.
Najsłabszych danych do rekonstrukcji stanu osadnictwa i zagospodarowania ob¬
szarów kasztelani! tarskiej w
XI-XII
wieku dostarcza archeologia, co jest prostym
rezultatem niedostatecznego stanu badań na rozpatrywanym obszarze, zwłaszcza
na domniemanym grodzisku („wałach kultowych") na Łyścu. Nie możemy w chwi¬
li obecnej określić z pełną odpowiedzialnością chronologii tego założenia oraz jego
ewentualnej fazowości. Dlatego propozycje określenia jego funkcji w interesującym
nas okresie są czysto hipotetyczne i oparte w głównej mierze na niepewnej w tym
przypadku wymowie źródeł historycznych {gorod wzmiankowany w Latopisie wo-
łyńsko-halickim pod datą
1259/1260).
Słabość rozpoznań archeologicznych, na
którą składa się wiele czynników (niewielka powierzchnia wykopów, niedostatecz¬
ny stan opracowania zabytków ruchomych, brak przystającej do obecnych wymagań
obiektywizacji datowań), nie pozwala w sposób wiążący odpowiedzieć na pytanie,
jakie były ewentualne funkcje tego obiektu w
XI-XII
wieku. W związku z tym nie
możemy też stwierdzić, czy rzeczywiście założenie to było ośrodkiem interesującego
nas, a ciągle jeszcze domniemanego okręgu książęcego. Jest to również problem są¬
siednich okręgów kieleckiego i łagowskiego-, z pewną ironią można więc powiedzieć,
że być może
—
zgodnie ze starą tezą Kazimierza Tymienieckiego
—
grody nie były
w zasadzie potrzebne w okolicy „obronnej z natury". Aby ten problem rozwiązać,
musielibyśmy zobiektywizować niezbyt pewne datowanie obiektu na Łyścu, przede
wszystkim jego obwałowań. Faktem jest, że o ile na grodziskach „plemiennych" fre¬
kwencja materiałów ruchomych bywa bardzo różna, często minimalna, o tyle regu¬
łą, jeśli chodzi o grody wczesnopaństwowe (zwłaszcza o funkcjach kasztelańskich),
jest wielka liczba i różnorodność zabytków. Brak dokładniejszych danych w publi¬
kacjach badań archeologicznych na Łyścu nie pozwala nam na dokładne określenie
liczby fragmentów ceramiki naczyniowej zebranej w wykopach badawczych; wiemy
jedynie, że było to co najmniej kilkaset ułamków ceramiki wczesnośredniowiecz¬
nej. W tym wypadku trzeba jednak zastrzec, że wykopy usytuowane były głównie
na wałach (gdzie na ogół znajduje się najmniej materiałów ruchomych) albo w re¬
jonie średniowiecznych i nowożytnych budowli klasztornych i obiektów związanych
z funkcjonowaniem opactwa benedyktynów.
Z drugiej strony warto zauważyć, że kłopoty z określeniem chronologii budowy
1 użytkowania tajemniczych obiektów o cechach obronnych na Łyścu, Górze Grodo¬
wej w Tumlinie czy wzgórzu Zamczysko w Nowym Stawie, mogą być prostą konse¬
kwencją dynamicznych przemian struktury administracyjnej na obszarze Gór Świę¬
tokrzyskich, w trakcie jej tworzenia i rychłego przekazania w ręce Kościoła. Wyrazem
tego dynamizmu mogło być wzniesienie obiektów o zamierzonych funkcjach cen¬
tralnych, które jednak funkcjonowały stosunkowo krótko, a po nadaniach na rzecz
biskupów krakowskich i włocławskich zostały porzucone (Tumlin), zmieniły funkcję
(Łysieć) lub czas jakiś służyły nowym administratorom (Nowy Staw).
Podsumowanie
139
3.
Ewentualne funkcjonowanie książęcego okręgu tarskiego mogą poświadczać topo-
nimy „służebne" (Psary, Konary, Jadowniki), a także pochodzące od kategorii ksią¬
żęcych łazęków (Łazy i pochodne). Główny problem, osłabiający wartość dowodową
tych toponimów, polega na tym, że jedynie kilka z nich wzmiankują źródła pisane
z okresu średniowiecza (są to wyłącznie źródła późnośredniowieczne).
Istnieje możliwość, że już około przełomu
XI
i
XII
wieku niektóre osady w okręgu
tarskim stały się własnością rycerską Awdańców lub Powałów (Baszowice i Miro-
cice?) oraz Toporów (Grzegorzewice?). W rejonie północnego przedpola Przełęczy
Jeleniowskiej mogły istnieć dobra domeny książęcej, na co wskazuje istniejąca jeszcze
w późnym średniowieczu osada
Rataje
(obecna Wólka Milanowska). Są to jednak
niepotwierdzone jak dotąd hipotezy.
Rozpatrując ewentualność istnienia tarskiego okręgu książęcego, nadanego
w
XII
wieku Kościołowi, trzeba też skonstatować nieznaną nam rolę, jaką mógł ode¬
grać w jego funkcjonowaniu (a być może również genezie) szlak biegnący doliną
Łagowicy i Słupianki, przecinający Góry Świętokrzyskie przez Przełęcz Jeleniowską,
którego istnienie około
1070
roku poświadcza skarb monet z Łagowicy Starej. Za
czasów Władysława Hermana był to fragment szlaku peregrynacji księcia między
Krakowem i Płockiem. Równie istotną rolę mógł on odegrać w genezie i rozwoju do¬
mniemanej kasztelanii łagowskiej. W pobliżu tego szlaku znajdują się domniemane
grodziska w Starym Łagowie (Nowy Staw) i na Łyścu.
W skali ówczesnego państwa domniemane okręgi wokół Łysogór, w tym okręg
tarski, założone zapewne w celu likwidacji uciążliwego wewnętrznego buforu, były
zapewne terytorialnie niewielkie i miały znaczenie drugorzędne. Były też słabo za¬
siedlone i zagospodarowane, a w niektórych fragmentach prawie zupełnie bezludne.
4.
W pierwszej połowie
XII
wieku, prawdopodobnie w czasach panowania Bolesława
Krzywoustego i z jego inicjatywy, mogła nastąpić reorganizacja struktury terytorial¬
nej regionu łysogórskiego, który w całości został oddany w zarząd instytucji kościel¬
nych. Proces ten był zapewne ściśle powiązany z fundacją klasztoru benedyktynów
na Łyścu, wedle badań Marka Derwicha dokonaną przez Bolesława w latach
1136-
1137,
być może przy współudziale Wojsława, protoplasty rodu Powałów. Na interesu¬
jącym nas terenie benedyktyni otrzymali masyw Łyśca z grodem
(?)
i osadami u jego
podnóży, który wcześniej mógł być w całości albo w ogromnej większości częścią do¬
mniemanego okręgu tarskiego. Chyba w tym samym lub zbliżonym czasie pozosta¬
łą część okręgu tarskiego oraz domniemany okręg kielecki książę nadał biskupstwu
krakowskiemu. Okręg łagowski (castrum Lagou), prawdopodobnie już przy okazji
erygowania biskupstwa włocławskiego (czyli w latach
20. XII
stulecia), został włą¬
czony w skład uposażenia kościoła Panny Marii w Zawichoście i wraz z nim stał się
własnością nowo powołanej diecezji, którą książę uposażył również m.in. kasztelanią
wolborską, prepozyturą kolegiaty św. Michała na Wawelu, a także dochodami ko¬
ścioła Panny Marii w Sandomierzu. W późniejszym okresie biskupi zubożyli kościół
zawichojski i uczynili z okręgu łagowskiego swoje dobra stołowe (kasztelanię mająt-
J40
Podsumowanie
kową). Prawdopodobne jest, że zajęli oni stary grodek książęcy, którego reliktem jest
grodzisko w Nowym Stawie.
5.
Mimo nieporównanie lepszej kondycji osadniczej i gospodarczej kasztelanii tar-
skiej, biskupi krakowscy założyli najważniejszy kościół swych dóbr „świętokrzy¬
skich" (kolegiatę
NMP)
w Kielcach, a fundował go w
1171
roku biskup Gedko, być
może z udziałem księcia Kazimierza Sprawiedliwego. Wydaje się, że główne powody
takiej lokalizacji to względy bezpieczeństwa, chęć zaktywizowania rozwoju tego naj¬
słabiej chyba zaludnionego okręgu, a być może także fakt, że jedynym właścicielem
ziemskim na terenie kasztelanii kieleckiej było biskupstwo krakowskie, podczas gdy
spore fragmenty kasztelanii tarskiej zajęte były przez dobra rycerskie, klasztorne i być
może książęce. W tym okresie istniał już prawdopodobnie dwór biskupi oraz kościół
NMP
w Tarczku (nie wiemy, czy jeszcze fundacji książęcej, czy już biskupiej).
6.
W
XIII
wieku Kielce i Tarczek były chyba ośrodkami równorzędnymi, a w każdym
z nich funkcjonował dwór biskupi. W Kielcach była co prawda kolegiata, co teore¬
tycznie powinno świadczyć o ich większej roli w „świętokrzyskich" dobrach biskup¬
stwa krakowskiego, jednak nie znajduje to żadnego odzwierciedlenia w rezultatach
badań archeologicznych. Lokacja miejska Tarczka na prawie niemieckim dowodnie
nastąpiła około połowy
XIII
wieku (przed
1259
rokiem), a poprzedziło ją wzniesienie
murowanego kościoła św. Idziego; akt lokacyjny był następnie wzorcem wykorzysty¬
wanym przy lokacjach miejskich pobliskich ośrodków. Wygląda jednak na to, że Tar¬
czek nie rozwijał się w sposób zgodny z oczekiwaniami biskupów, skoro od pierwszej
połowy
XIV
stulecia widoczne były zabiegi o lokację miejską najpierw w Dębnie
(?),
później w Bodzentynie. W przypadku Kielc datowanie lokacji miasta jest ciągle spra¬
wą otwartą. Prawdopodobne jest, że proces ten rozpoczęto jeszcze w
XIII
wieku
(w czasie zbliżonym do Tarczka?), ale nie wiadomo, czy zdołano go jeszcze w tym
samym stuleciu zakończyć; pierwszy dokument pewnie poświadczający „miejskość"
Kielc pochodzi dopiero z
1359
roku. Z kolei próba lokacji miejskiej na terenie kaszte¬
lanii łagowskiej, podjęta w
1253
roku przez biskupa Wolimira, zakończyła się chyba
niepowodzeniem. W
1230
roku wzmiankowany był po raz pierwszy kościół
NMP
w Łagowie. Do schyłku
XIII
stulecia brak jest informacji, które pozwalałyby zareje¬
strować jakieś szczególne przyspieszenie w rozwoju osadnictwa i gospodarki na tere¬
nie wszystkich trzech kasztelanii biskupich. Być może przyczyniły się do tego najazdy
tatarskie i litewskie, które nie oszczędzały dóbr tarskich, a także najazd walczącego
0 tron krakowski księcia Konrada Mazowieckiego, w czasie którego prawdopodobnie
uległ zniszczeniu dwór biskupi w Kielcach.
7.
Ważnym okresem dla rozwoju kasztelanii biskupich były czasy tzw. „epizodu
czeskiego", w tym przywilej Wacława
II
dla biskupa krakowskiego Jana Muskaty
z
1294
roku, zezwalający na obwarowanie miejsc targowych, między innymi
Юеіс
1 Tarczka. Jednocześnie, jak to wynika z treści tzw. wielkiego przywileju Władysława
Podsumowanie
141
Łokietka z
1306
roku, biskup ten dysponował za czasów Wacława
II
uprawnienia¬
mi do eksploatacji kopalin, w tym soli i kruszców. W przypadku kasztelana kielec¬
kiej chodziło zapewne w głównej mierze o tak pożądany wówczas przez czeskiego
króla ołów; czeskie zapotrzebowanie na ten kruszec gwałtownie wzrosło w związku
z reformą monetarną Wacława, czyli wprowadzeniem do obiegu srebrnego grosza
praskiego (ołów, którego złóż Czechy miały niewiele, używany był do rektyfikacji sre¬
bra). Jednak stosunkowo bogate i łatwo dostępne złoża rud ołowiu zalegały w okolicy
Chęcin i Kielc, a nie Tarczka, gdzie minerał ten w ogóle nie występuje. Czy oznacza
to, że w okresie epizodu czeskiego pozycja Kielc była silniejsza
—
nie wiemy, choć
jest to prawdopodobne (świadczyłoby o tym np. źródłowo poświadczone inkaste-
lowanie kolegiaty kieleckiej przez Muskatę). Tarczek, położony na żyznych glebach
lessowych i połączony silnymi więzami z podobnie żyzną i rolniczo rozwiniętą Ko¬
tliną Sandomierską, miał wszelkie dane, aby we wcześniejszym okresie
(XII-XIII
wiek) równoważyć atuty Kielc, jakimi były bezpieczniejsze położenie oraz kolegiata.
W czasach Muskaty, kiedy w grę zaczęły wchodzić względy ponadlokalne (wydobycie
i handel ołowiem), pozycja Tarczka mogła ulec osłabieniu. W tym okresie współdzia¬
łanie króla i biskupa doprowadziło do podjęcia intensywnej eksploatacji rud ołowiu
w rejonie Chęcin, jest też prawdopodobne, że odkryto wówczas lub znacznie zinten¬
syfikowano poszukiwania złóż galeny wokół Kielc; być może pod wpływem tego go¬
spodarczego przyspieszenia w dobrach biskupstwa krakowskiego biskupi włocławscy
rozpoczęli też poszukiwania kruszców w rejonie Łagowa
(?).
Jednak wydaje się, że
znacznie mniejszy musiał być zakres tego ożywienia na pozbawionym złóż kruszco¬
wych terenie kasztelana tarskiej; na dodatek łatwiej dostępne złoża rud żelaza były tu
w poważnym stopniu wyeksploatowane już w okresie wpływów rzymskich.
8.
Efekty działań podjętych w okresie „epizodu czeskiego" uwidoczniły się w pełni do¬
piero w
XIV
stuleciu, które cechuje na obszarze regionu łysogórskiego znaczne oży¬
wienie wewnętrznej kolonizacji i gospodarki, zwłaszcza górnictwa w kasztelaniach
kieleckiej i łagowskiej, a w tej ostatniej również intensyfikacja produkcji garncarskiej,
bazującej na złożach doskonałych glin kaolinitowych. Ożywienie to (choć w mniej¬
szym stopniu) zaznaczyło się również w kasztelanii tarskiej, a jego finalnym efektem
było doprowadzenie przez biskupa Bodzantę do lokowania na gruntach Tarczka no¬
wego miasta Bodzentyna; proces ten miał wszelkie cechy translokacji ośrodka miej¬
skiego, jako że wkrótce Tarczek spadł do roli wsi. Prawie równocześnie (lub nieco
później?) translokowano też ośrodek zarządu biskupiego z dawnego dworu w Starym
Tarczku do zamku bodzentyńskiego, którego wznoszenie najprawdopodobniej roz¬
począł biskup Florian z Mokrska, a następnie rozbudowali do rozmiarów wspaniałej
rezydencji Zbigniew Oleśnicki i Fryderyk Jagiellończyk. Przy tym ożywieniu wzrostu
dóbr bodzentyńskich ważną rolę mógł odegrać ponowny wzrost znaczenia (w końcu
XIV
wieku) starego szlaku handlowego łączącego Kraków z Polską centralną i Ma¬
zowszem, przechodzącego przez Przełęcz Jeleniowską. Odchodziło od niego odgałę¬
zienie do Bodzentyna, będące częścią tradycyjnego wariantu drogi z Opatowa w kie-
142
Podsumowanie
runku Końskich i Żarnowca. W tym samym okresie na terenie kasztelana łagowskiej
doszło pod rządami biskupów Macieja, a później Zbyluta z Gołańczy, do bezprece¬
densowego wzrostu osadnictwa i gospodarki, o czym świadczy imponująca liczba
lokacji wiejskich. Ten ostatni biskup wystarał się o przywilej na lokację miasta Łago¬
wa; wystawiła go w
1375
roku Elżbieta Łokietkówna i tym razem proces lokacyjny
zakończony został powodzeniem. Szukając źródeł pomyślnego rozwoju kasztelanii
łagowskiej w
XIV
wieku można domniemywać, że były nimi czynniki gospodarcze.
Być może właśnie wówczas rozpoczęto na większą skalę eksploatację bogactw natu¬
ralnych okolic Łagowa, przede wszystkim rud ołowiu i iłów garncarskich. Wydaje się
również, że właśnie w okresie gospodarczego wzrostu
XIV
stulecia trzeba upatrywać
początków zewnętrznej ekspansji łagowskich naczyń białych, która apogeum miała
w
XV
i
XVI
wieku.
Tarczek pozostał może nieco na uboczu tego przyspieszenia gospodarczego
XIV
stulecia, choć i tutaj zaznaczyło się ono wyraźnym wzrostem osadnictwa i kolo¬
nizacji wewnętrznej, widocznym w źródłach historycznych, a nawet w zagęszczeniu
znalezisk archeologicznych. Jednak z drugiej strony to właśnie tutaj wzniesiono Bo-
dzentyn, który po wybudowaniu przez biskupa Floriana z Mokrska bram i murów
miejskich, połączonych z murem obwodowym zamku biskupiego, stał się miastem
w rozumieniu ogólnoeuropejskim. Jest to już jednak inna historia, wykraczająca
poza obręb chronologiczny naszego opracowania.
SUMMARY
1.
In the beginning of statehood the areas nearby the highest parts of
Świętokrzyskie
Mountains were to some extent settled and developed only in their eastern part, which
are north
—
western loess areas of
Sandomierz
and
Opatów.
The remains of this settle¬
ment were found especially in the area of later
Tarczek
bishop's castellany: in the val¬
leys of rivers
Świślina, Pokrzywianka,
Dobruchna, in the foot of the northern slope
of Jeleniowskie Mountains; in the area of later
Łagów
Castellany, near upper reaches
of a river
Koprzy wianka.
This situation is completely opposite to the one on the west¬
ern side of
Łysogóry
Mountains, where only few settlements, with unclear chronol¬
ogy, were discovered near the rivers
Czarna Nida
and Lubrzanka. Still questionable
is the issue of
pre-
state origin of so called cult embankments on
Łysieć.
The research
did not confirm their supposed function so far, as well as their chronology. At least
some of the settlements on the loess areas of
Sandomierz
and
Opatów
continued to
develop in the early-state period,or in the place of others, new settlements were cre¬
ated (e.g. in
Nowa Słupia-Łazy,
in the foot of
Łysieć
Mountain, in Pokrzywnica).
2.
As previous archaeological and historical researches indicate,
Łysogóry
region was
included in administrative and economic organization of
Piast
state at the earliest
in
1
1th century, perhaps not until its end. It is possible that three districts were created
—
with the centres respectively in Tumlin,
Łysieć
and
Nowy Staw.
During 12th cen¬
tury these districts were given to Cracow and
Wrocław
bishoprics. Such assumption
bases on general premises (the fact that the rulers used to give to the Church at least
initially organized districts), and, discussed in this book, results of previous histori¬
cal and toponomastics research on
Tarczek
castellany. Historical research and written
sources allow to draw such conclusion mainly thanks to the analysis of
ІЗ"1
and 14th
century privileges and indemnity from tribute necessity. On the basis of them we can
try to rebuild old obligations of local communities, probably dating back to the times
before the districts were given to the Church. Unfortunately, archaeology provides
the poorest data for the reconstruction of the state of settlement and land manage¬
ment of the areas of
Tarczek
castellany during
1
1th and 12th century. This is due to
the fact that the archaeological research on this area was insufficient, especially as far
as supposed fortress (cult embankments) on
Łysieć
are concerned. At the moment,
j
44
Summary
we cannot certainly define its chronology and possible phases. That is why the sugges¬
tions of its function are only theoretical, and mainly are based on uncertain historical
sources. Poor archaeological research (caused by many factors, such as limited area
of excavations, insufficient study of movable monuments, lack of necessary objectiv-
ization of datings) does not allow to properly define functions the object had in 11th
and 12th century. In connection with it, we cannot also say if the fortress really was
a centre of, still supposed, dukes district which is the area of our interest. The same
problem appears with nearby
Łagów
district and
Kielce
district. With a dose of irony,
we can say, that perhaps, according to the old thesis of
Kazimierz Tymieniecki,
grads
were not necessary in the area which was intrinsically fortified. To solve this problem,
we would have to obiectivize the uncertain dating of the object on
Łysieć,
above all
its embankments. It is proved that, while on „tribal" fortresses the amount of mov¬
able materials is various in different cases (often very small), as far as early-state
grads
are concerned (especially the one with castellan functions), mentioned materi¬
als are quite numerous and diversified. Lack of more accurate data in publications
of archaeological researches on
Łysieć
make it impossible to define the precise num¬
ber of pieces of vessel ceramics collected in excavations. We merely know that there
were at least few hundreds of early-medieval ceramics. However, what is important,
the excavations were placed mainly on the embankments (where usually the smallest
number of movable materials can be found) or in the area of medieval and modern
monastery buildings and objects connected with Benedictine abbey. On the other
hand it is worth mentioning that difficulties with defining the chronology of building
and use of mysterious fortified buildings on
Łysieć, Grodowa
Mountain in Tumlin
or
Zamczysko
Mountain in
Nowy Staw,
may be a consequence of dynamic chang¬
es of administrative structure in the area of
Świętokrzyskie
Mountains, which took
place when the structure was formed and passed to the Church. The result of those
dynamic changes might have been a construction of buildings with initial central
features which, after being passed to Cracow and Wroclaw bishops, were abandoned
(Tumlin), changed their function
(Łysieć)
or for some time served new administra¬
tors
(Nowy Staw).
3.
Possible existence of
Tarczek
district can be confirmed by „menial" toponyms (Psary,
Konary, Jadowniki),
as well as the ones derived from dukes
łazęki (Łazy
and similar).
The main problem with credibility of these toponyms is that only few of them are
mentioned in medieval written sources (all in sources from late-medieval period). It
is possible that circa the turn of the
1
1th and 12th century, some settlements in
Tarczek
distirct became knights property of
Adwańcowie
or Powalowie (Baszowice and Mi-
rocice?) and Toporowie (Grzegorzewice). Settlement called
Rataje
(now called
Wólka
Milanowska), which existed until late Middle Ages, indicates that the landed proper¬
ties of Royal Family may have lied in the area of northern foreground of Jeleniowska
Pass. However those hypothesis are not confirmed yet. Considering the possibility
of existence of
Tarczek
district given in 12th century to the Church, we should deter-
Summary I45
mine what role in its existence played the route in the
Łagowica
and Shipianka val¬
ley. The route, existence of which circa
1070
is confirmed by treasure of coins from
Łagowica
Stara,
crossed
Świętkorzyskie
Mountains in Jeleniowska Pass. In the times
of
Władysław
Herman reign it was a part of the duke's peregrination route, between
Cracow and
Płock.
It might have played equally important role in origins and de¬
velopment of
Łagów
castellany. In the vicinity of this route are situated supposed
grads
in
Stary Łagów (Nowy Staw) and on Łysieć.
In comparison with other districts
which existed in the state those days, supposed districts around the
Łysogóry,
includ¬
ing
Tarczek
district (established probably in order to diminish onerous internal buf¬
fer) were surely small and of minor importance. There were also sparsely populated
and poorly developed, and in some parts almost completely uninhabited.
4.
In the first half of 12th century, probably in the times of
Bolesław
III Wrymouth
and on his initiative, the territorial structure of
Łysogóry
region might have been
reorganized, and it was given under the Church regime. This process was probably
closely connected with the foundation of Benedictine monastery on
Łysieć.
Accord¬
ing to
Marek Derwich
studies, this foundation was made by
Bolesław
III Wrymouth
inll36andll37, maybe with the contribution of
Wojsław
—
progenitor of
Powałowie
family. In the considered area, Benedictines received
Łysieć
massif with the
grad
(?)
and settlements at the foot of the massif, which might have been earlier a part of sup¬
posed
Tarczek
district. Probably at the same time, the other part of
Tarczek
district
and supposed
Kielce
district was conferred by duke on Cracow bishopric.
Łagów
dis¬
trict (castrum Lagou), probably on the occasion of
Wrocław
bishopric establishment
(in the twenties of 12th century), was attached to the endowment of St Mary's Church
in Zawichost, and together with the church became a property of newly established
diocese. The part of the new diocese was also Wolborsk castellany, provostry of St
Michaels Collegiate Church on
Wawel
and income from St Mary's Church in
San¬
domierz.
Later, the bishops impoverished church in Zawichost and changed
Łagów
district into their goods (property castellany). There is a possibility, that they took
possession of the duke's old
grad,
relict of which is in the
Nowy Staw.
5.
Despite incomparably better conditions of settlements and economy of
Tarczek
castellany, Cracow bishops built the most important church on their landed prop¬
erties in
Świętokrzyskie
Mountains (St Mary's collegiate church) in
Kielce.
It was
founded by bishop Gedko in
1171,
with a possible contribution of duke
Casimir
the Just. It seems that the main reasons for such location were safety issues, together
with an intention of stimulating the development of this most poorly populated dis¬
trict and perhaps also the fact that the only one landowner in the area of
Kielce
cas¬
tellany was Cracow bishopric, whereas large parts of
Tarczek
castellany were covered
by knights, monastery and duke's landed properties. In this period, the bishops man¬
sion and St Mary
s
Church in
Tarczek
had probably already existed (it is not certain
whether it had still been founded by the prince or already by the bishop).
146
Summary
6.
In the
12*
century
Kielce
and
Tarczek
were probably equivalent centers, with a bi¬
shops mansion in each. Although the existence of a collegiate church in
Kielce
should
be evidence of its greater role in the landed properties of Cracow bishopric in
Święto¬
krzyskie
Mountains, the results of the archeological research do not reflect it. The fo¬
undation of
Tarczek
on Magdeburg Rights took place in half of the 13th century (be¬
fore
1259).
It was preceded by the erection of a brick St
Idzi
church; the founding act
became then a model used in foundations of nearby urban centers. However, it seems
that
Tarczek
had not been developing in accordance with bishops' expectations, as
they had been striving for a foundation of a town first in
Dębno,
then in Bodzentyn,
from the first half of the 14th century. In case of
Kielce,
the dating of an urban foun¬
dation is still uncertain. The process probably begun as early as in the
ІЗ"1
century
(in a similar time as
Tarczek)
but it still remains unclear whether it was finished
in the same century. The first document certifying an urban character of
Kielce
dates
back to the year
1359,
while an attempt to found a town in the area of
Łagów castel-
lany taken by bishop Wolimir in
1253
probably failed. The first mention of St Mary's
Church in
Łagów
appeared in
1230.
Up to the end of 13th century, there had been
no information which would let us notice any special activation in the development
of settlements and economy in the area of all three bishop's castellanies. What could
have contributed to this were the invasions of Lithuanians and Tatars which had da¬
maged landed properties of
Tarczek
as well as the invasion of duke
Konrad
of Ma-
sovia, fighting for the Cracow throne, during which the bishops mansion in
Kielce
underwent destruction.
7.
An important period for the development of bishops castellanies were times
of the so called Czech episode including a privilege given by Wenceslaus II to Cracow
bishop Jan Muskata in
1294,
allowing to fortify market places, among other
Kielce
and
Tarczek.
Simultaneously, as it follows from the content of so called great privi¬
lege of
Władysław
I the Elbow-high from
1306,
this bishop had, in Wenceslaus II
time, rights to exploit minerals, including salt and metals. In case of
Kielce castellany
it referred, above all, to lead, so desired by the Czech king at that time; the Czech
demand for this metal rose rapidly with regard to king's monetary reform, involving
putting into circulation a silver Prague
grosz
(lead, which Czech state was deficient
in, was used to purify silver). However, quite rich and easily accessible ledges of lead
ores were found in the surroundings of
Chęciny
and
Kielce,
not
Tarczek,
where this
mineral did not appear at all. Should it mean that the position of
Kielce
was being
stronger during the period of Czech episode
—
we do not know, yet it is probable
(e.g. the building of fortifications in the collegiate church in
Kielce
by Muskata which
is certified by historical sources would be indicative of it). Situated on the generous
loess soils and strongly connected with the equally rich and developed in respect
of agriculture
Sandomierz
Basin,
Tarczek
had all rights to equalize the assets of
Kiel¬
ce,
which were location and a collegiate church. In Muskatas days, when overlocal
issues occurred (lead extraction and trade), the meaning of
Tarczek
could have we-
Summary
147
akened.
At that time, the cooperation between the king and the bishop led to an
intensive exploitation of lead ores in the region of
Chęciny;
it is also probable that
at that time galena ledges were discovered in the surroundings of
Kielce
or at least
its prospecting exploration in this area was strongly intensified.; perhaps due to this
economic revival in the landed properties of Cracow bishopric
Włocławek
bishops
began to search for metals in the area of
Łagów
(?).
However, it seems that the extent
of this activation must have been lesser in devoid of metal ledges area of
Tarczek
castellany; in addition, easier accessible ledges of iron ores had been, to large extent,
exploited here already in the Roman Times.
8.
The results of actions taken in the period of the Czech episode became visible not
until the 14th century, during which a substantial revival of an internal colonization
and economy was taking
płace,
including particularly mining in
Kielce
and
Łagów
castellany, and, in the second castellany mentioned, also the intensification of pottery
based on the ledges of excellent kaolinitic clays. This revival (yet to minor extent) was
also noticeable in
Tarczek
castellany, where it finally led to the foundation of a new
town
—
Bodzentyn
—
on the grounds of
Tarczek
as a consequence of efforts made
by bishop Bodzanta; this process had all features of
a translocation
of an urban cen¬
tre as
Tarczek
was soon degraded to a village. Almost simultaneously (or some time
later) the centre of bishop's authority was translocated too, from a former mansion
in Old
Tarczek
to a castle of Bodzentyn, the erection of which was started by bishop
Florian
from Mokrsko, and which was then extended to the dimensions of an excel¬
lent bishop's residence by
Zbigniew Oleśnicki
and Frederick
Jagiellon.
What could
have played a vital role in this revival of Bodzentyn landed properties was a re-in¬
crease of the significance of an old trade route connecting Cracow with Central Po¬
land and Masovia, leading through
Jeleniów
Pass. The offshoot to Bodzentyn which
diverged from this route was a part of a traditional variant of the road from
Opatów
towards
Końskie
and
Żarnowiec.
At the same time in the area of
Łagów
castellany un¬
der rule of bishops
Maciej
and then Zbylut from
Gołańcza
there was an unpreceden¬
ted increase of settlement and economy, which is proven by an impressive number
of village foundations. The second bishop mentioned managed to receive a privilege
to found a city of
Łagów;
it was bestowed by princess Elisabeth the Elbow
—
high
in
1375;
this time, the foundation process was finished successfully. Seeking reasons
for a successful development of
Łagów
castellany in the 14th century we can presume
that they were economic factors. The exploitation of natural resources in the surro¬
undings of
Łagów,
above all lead ores and pottery loams, could have been started
on a large scale at that particular time. Moreover, it seems that the beginnings of an
external expansion of white vessels from
Łagów
which reached its culminating point
in the 15th and 16th century should be placed precisely in the period of economic
growth.
Tarczek
stood perhaps aside from this economic revival of the 14th century, yet
here it was noticeable too, in a substantial increase of settlement and internal
colo-
148
Summary
nization mentioned in historical sources and even in a wealth of archeological finds.
However, Bodzentyn (which after the building of gates and city walls connected
with the circular wall of the bishop
s
castle by bishop
Florian
from Mokrsko became
a town in an all European meaning) has been erected exactly here. It is a different
story, though, which exceeds a chronological sphere of our treatise.
Translated by
Czesław
Hadamik |
any_adam_object | 1 |
author | Hadamik, Czesław |
author_facet | Hadamik, Czesław |
author_role | aut |
author_sort | Hadamik, Czesław |
author_variant | c h ch |
building | Verbundindex |
bvnumber | BV039131361 |
ctrlnum | (OCoLC)745500683 (DE-599)BVBBV039131361 |
format | Book |
fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV039131361</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20111027</controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">110711s2011 ab|| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788371816963</subfield><subfield code="9">978-83-7181-696-3</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)745500683</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV039131361</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rakwb</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">7,41</subfield><subfield code="2">ssgn</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Hadamik, Czesław</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Kasztelania tarska</subfield><subfield code="c">Czesław Hadamik</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Warszawa</subfield><subfield code="b">Wydawnictwo DiG</subfield><subfield code="c">2011</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">209, [3] s., [11] s. tabl. kolor.</subfield><subfield code="b">il. - Ill., Kt.</subfield><subfield code="c">24 cm.</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="500" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zsfassung in engl. Sprache</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Archäologie</subfield><subfield code="0">(DE-588)4002827-6</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Ausgrabung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4129464-6</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Tarczek</subfield><subfield code="0">(DE-588)7840091-0</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Tarczek</subfield><subfield code="0">(DE-588)7840091-0</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Archäologie</subfield><subfield code="0">(DE-588)4002827-6</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Ausgrabung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4129464-6</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB Muenchen 2</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024149689&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB Muenchen 2</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024149689&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">900</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0902</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-024149689</subfield></datafield></record></collection> |
geographic | Tarczek (DE-588)7840091-0 gnd |
geographic_facet | Tarczek |
id | DE-604.BV039131361 |
illustrated | Illustrated |
indexdate | 2024-10-18T18:09:07Z |
institution | BVB |
isbn | 9788371816963 |
language | Polish |
oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-024149689 |
oclc_num | 745500683 |
open_access_boolean | |
owner | DE-12 |
owner_facet | DE-12 |
physical | 209, [3] s., [11] s. tabl. kolor. il. - Ill., Kt. 24 cm. |
publishDate | 2011 |
publishDateSearch | 2011 |
publishDateSort | 2011 |
publisher | Wydawnictwo DiG |
record_format | marc |
spelling | Hadamik, Czesław Verfasser aut Kasztelania tarska Czesław Hadamik Warszawa Wydawnictwo DiG 2011 209, [3] s., [11] s. tabl. kolor. il. - Ill., Kt. 24 cm. txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Zsfassung in engl. Sprache Archäologie (DE-588)4002827-6 gnd rswk-swf Ausgrabung (DE-588)4129464-6 gnd rswk-swf Tarczek (DE-588)7840091-0 gnd rswk-swf Tarczek (DE-588)7840091-0 g Archäologie (DE-588)4002827-6 s Ausgrabung (DE-588)4129464-6 s DE-604 Digitalisierung BSB Muenchen 2 application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024149689&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB Muenchen 2 application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024149689&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis |
spellingShingle | Hadamik, Czesław Kasztelania tarska Archäologie (DE-588)4002827-6 gnd Ausgrabung (DE-588)4129464-6 gnd |
subject_GND | (DE-588)4002827-6 (DE-588)4129464-6 (DE-588)7840091-0 |
title | Kasztelania tarska |
title_auth | Kasztelania tarska |
title_exact_search | Kasztelania tarska |
title_full | Kasztelania tarska Czesław Hadamik |
title_fullStr | Kasztelania tarska Czesław Hadamik |
title_full_unstemmed | Kasztelania tarska Czesław Hadamik |
title_short | Kasztelania tarska |
title_sort | kasztelania tarska |
topic | Archäologie (DE-588)4002827-6 gnd Ausgrabung (DE-588)4129464-6 gnd |
topic_facet | Archäologie Ausgrabung Tarczek |
url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024149689&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024149689&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
work_keys_str_mv | AT hadamikczesław kasztelaniatarska |