Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych: (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo)
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Toruń
Wydawn. Naukowe Uniw. Mikołaja Kopernika
2008
|
| Ausgabe: | Wyd. 1 |
| Schriftenreihe: | Rozprawa habilitacyjna / Uniwersytet Mikołaja Kopernika
|
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Abstract |
| Beschreibung: | Zsfassung in dt. Sprache u.d.T: Bürgerliche Stiftungen in preußischen Städten im Mittelalter und am Beginn der Neuzeit |
| Beschreibung: | 629 S. Kt. |
| ISBN: | 9788323122197 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV035108925 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20180706 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 081020s2008 b||| m||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788323122197 |9 978-83-231-2219-7 | ||
| 035 | |a (OCoLC)285466692 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV035108925 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rakwb | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 |a DE-739 |a DE-B220 |a DE-20 | ||
| 050 | 0 | |a DK4600.P775 | |
| 082 | 0 | |a 063 |2 22/ger | |
| 084 | |a NR 7900 |0 (DE-625)129797: |2 rvk | ||
| 084 | |a 8,1 |2 ssgn | ||
| 084 | |a 7,41 |2 ssgn | ||
| 100 | 1 | |a Oliński, Piotr |d 1965- |e Verfasser |0 (DE-588)1139849662 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych |b (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo) |c Piotr Oliński |
| 250 | |a Wyd. 1 | ||
| 264 | 1 | |a Toruń |b Wydawn. Naukowe Uniw. Mikołaja Kopernika |c 2008 | |
| 300 | |a 629 S. |b Kt. | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 490 | 0 | |a Rozprawa habilitacyjna / Uniwersytet Mikołaja Kopernika | |
| 500 | |a Zsfassung in dt. Sprache u.d.T: Bürgerliche Stiftungen in preußischen Städten im Mittelalter und am Beginn der Neuzeit | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 1200-1599 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 4 | |a Geschichte | |
| 650 | 4 | |a Cities and towns, Medieval |z Germany |z Prussia | |
| 650 | 4 | |a Cities and towns, Medieval |z Prussia, East (Poland and Russia) | |
| 650 | 0 | 7 | |a Stiftung |0 (DE-588)4057542-1 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 4 | |a Deutschland | |
| 651 | 4 | |a Prussia (Germany) |x History | |
| 651 | 4 | |a Prussia, East (Poland and Russia) |x History | |
| 651 | 7 | |a Preußen |0 (DE-588)4047194-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 655 | 7 | |0 (DE-588)4113937-9 |a Hochschulschrift |2 gnd-content | |
| 689 | 0 | 0 | |a Preußen |0 (DE-588)4047194-9 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Stiftung |0 (DE-588)4057542-1 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Geschichte 1200-1599 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSBMuenchen |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016776792&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB Muenchen |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016776792&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 940 | 1 | |n DHB | |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q DHB_JDG_ISBN_1 | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-016776792 | ||
| 942 | 1 | 1 | |c 900 |e 22/bsb |f 0902 |g 438 |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1804138080554188800 |
|---|---|
| adam_text | Spis
tresei
Wstęp
.................................................. 19
Rozdział I: Confraternitas zakonu krzyżackiego
..................... 38
1.1.
Początki
................................................ 38
1.2.
Chrystianizacja Prus a ofiary dewocyjne dla zakonu krzyżackiego
... 42
1.3.
Zakon krzyżacki jako władca terytorialny i odbiorca nadań
dewocyjnych
............................................. 44
1.4.
Najdawniejsze zapisy dewocyjne mieszczan na rzecz zakonu
krzyżackiego w Prusach
................................... 49
Rozdział
II:
Kategorie fundacji i ofiar
.............................. 59
2.1.
Fundacje kaplic
........................................... 59
2.2.
Fundacje domów wdów i ubogich
............................ 61
2.3.
Msze święte
............................................. 62
2.3.1.
Msze wieczyste
..................................... 67
2.3.2.
Missae sollemnis
.................................... 69
2.3.3.
Missae matutinalis
................................... 71
2.3.4.
Ofiary na mszę świętą
................................ 74
2.3.5.
Modlitwy
.......................................... 76
2.3.6.
Ofiary w postaci przedmiotów, dóbr i pieniędzy
............ 78
2.3.7.
Ofiary w postaci przedmiotów liturgicznych
............... 80
2.3.8.
Ofiary w postaci ksiąg liturgicznych
..................... 85
2.4.
Wieczne lampy
........................................... 88
2.5.
Podsumowanie
.......................................... 98
Rozdział III: Fundacje w ramach autonomii miejskiej
.................102
3.1.
Między „communitate a
„individuo
..........................102
3.2.
Fundacje prywatne w miastach w I połowie
XIV
w.
..............111
3.2.1.
Chełmno
..........................................111
3.2.2.
Toruń
.............................................115
3.2.3.
Elbląg
.............................................122
3.2.4.
Gdańsk
............................................124
3.2.5.
Królewiec
..........................................126
Spis
tresei
3.2.6.
Braniewo
..........................................128
3.2.7.
Uwagi końcowe
.....................................130
3.3.
Fundacje brackie i w ramach bractw
..........................134
3.3.1.
Chełmno
..........................................144
3.3.2.
Toruń
.............................................146
3.3.3.
Elbląg
.............................................151
3.3.4.
Gdańsk
............................................156
3.3.5.
Królewiec
..........................................163
3.3.6.
Braniewo
..........................................167
3.3.7.
Uwagi końcowe
.....................................169
Rozdział
IV:
Fundacje w kościołach parafialnych
.....................174
4.1.
Chełmno
...............................................174
4.1.1.
Kościół parafialny Najświętszej Maryi Panny
..............174
4.1.1.1.
Ołtarze i inne fundacje
.........................176
Ołtarz św. Katarzyny
........................178
Ołtarz Najświętszej Maryi Panny
..............178
Ołtarz Trzech Króli
.........................179
Ołtarz św. Jadwigi
..........................180
Ołtarz św. Stefana
..........................180
Ołtarz Trójcy Św.
...........................181
Ołtarz św. Barbary
..........................182
Ołtarz św. Jana
............................182
Ołtarz św. Anny
...........................183
Ołtarze Bożego Ciała, św. Michała i Krzyża Św.
.. 183
Fundacje brackie
...........................183
4.2.
Toruń
..................................................184
4.2.1.
Kościół parafialny Starego Miasta Torunia pod wezwaniem
św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty
................184
4.2.1.1.
Ołtarze i kaplice
.............................186
Kaplica Bożego Ciała
.......................186
Kaplica Krzyża Św.
.........................193
Kaplica św. Andrzeja
........................194
Kaplica Trzech Króli
........................196
Kaplica św. Marii Magdaleny
.................198
Kaplica św. Elżbiety
........................199
Spis treki
9
Kaplica Trójcy Św.
..........................200
Kaplica św. Mikołaja
........................201
Ołtarz św. Materny i św. Aleksego
.............202
Ołtarz bractwa pielgrzymów,
później św. Stanisława
.....................202
Ołtarz S. Reginae
..........................202
Ołtarz Czternastu Pomocnic
..................202
Ołtarz Najświętszej Maryi Panny
..............203
Ołtarz Korony Cierniowej
...................203
Ołtarz św. Katarzyny
........................204
Ołtarz św. Michała
.........................205
Ołtarz św. Anny
...........................205
Ołtarz św.
Wolfganga
.......................206
Ołtarz
Montis
uliveti.......................
206
4.2.2.
Kościół parafialny św. Jakuba w Nowym Mieście Toruniu
.... 207
4.2.2.1.
Ołtarze i kaplice
..............................211
Fundacja Towarzystwa Jaszczurczego
...........211
Kaplica św. Zofii
...........................212
Kaplica Najświętszej Maryi Panny
.............216
Kaplica św. Stefana
.........................218
Kaplica Krzyża Św.
.........................218
Kaplica Wszystkich Świętych
.................220
Kaplica Wszystkich Apostołów i św. Mikołaja
.... 221
Kaplica Bożego Ciała
.......................222
4.2.2.2.
Kaplica św. Katarzyny na przedmieściu Nowego
Miasta Torunia
...............................223
4.3.
Elbląg
..................................................224
4.3.1.
Kościół parafialny św. Mikołaja w Starym Mieście Elblągu
... 224
4.3.1.1.
Ołtarze i kaplice
..............................225
Ołtarz św. Mikołaja
.........................225
Kaplica św. Katarzyny Większej
...............226
Ołtarz św. Piotra i św. Pawła
..................228
Kaplica św. Olafa
...........................229
Kaplica Jedenastu Tysięcy Dziewic
.............230
Kaplica św. Tomasza
........................230
io
Spis tres ci
Ołtarz św. Anny
...........................231
Kaplica bractwa Najświętszej Maryi Panny
......232
Ołtarz św. Barbary
..........................233
Kaplica św. Jana Chrzciciela
..................234
Kaplica Trójcy Św.
..........................235
Kaplica św. Marii Magdaleny
.................235
Ołtarz Najświętszej Maryi Panny
..............237
Kaplica św. Michała
........................238
Kaplica Trzech Króli
........................238
Ołtarz św. Szymona i św.
Judy
.................238
Ołtarz św. Jerzego
..........................239
Ołtarz św. Brygidy
..........................240
Ołtarz św. Katarzyny Mniejszej
...............240
Ołtarz św. Jakuba
...........................241
4.3.2.
Kościół św. Jakuba na przedmieściu
......................241
4.3.3.
Kościół Nowego Miasta Elbląga pod wezwaniem
Trzech Króli
........................................242
4.4.
Gdańsk
.................................................243
4.4.1.
Kościół parafialny Najświętszej Maryi Panny
w Głównym Mieście Gdańsku
.........................243
4.4.1.1.
Ołtarze przy filarach w nawie głównej
.............247
Ołtarze św. Anny i Krzyża Św.
(później Matki Boskiej Różańcowej)
przy pierwszej parze filarów
.................247
Ołtarze św. Jana i św. Mikołaja
przy drugiej parze filarów
...................250
Ołtarze św. Piotra i św. Pawła oraz Trzech Króli
przy trzeciej parze filarów
..................251
Ołtarze św. Małgorzaty i św. Krzysztofa
przy czwartej parze filarów
..................252
Ołtarze św. Andrzeja i Dziesięciu Tysięcy
Męczenników przy piątej parze filarów
........253
Ołtarze św. Katarzyny i Bożego Ciała
przy szóstej parze filarów
...................254
Ołtarze św. Szymona i św.
Judy
oraz Rozesłania
Apostołów przy siódmej parze filarów
.........255
Spis tres ci
11
4.4.1.2.
Kaplice naw bocznych
.........................255
Kaplica Najświętszej Maryi Panny
.............256
Kaplica św. Elżbiety
........................258
Kaplica św. Katarzyny
......................259
Kaplica św. Jana Chrzciciela i św. Jakuba
(później św. Jerzego lub Zbawiciela)
...........259
Kaplica Najświętszej Maryi Panny
.............260
Kaplica Zbawiciela Świata
...................261
Kaplica św. Anny.
..........................262
Kaplica Trójcy Św.
..........................263
Kaplica św. Marii Magdaleny
.................263
4.4.1.3.
Kaplice i ołtarze w transepcie
....................264
Kaplica św. Marcina
........................264
Ołtarz św. Brygidy
.........................266
Kaplica św. Barbary
.........................267
Kaplica Jerozolimska przy Bramie Wysokiej
......268
Kaplica św. Erazma
.........................269
Kaplica św. Michała
........................269
Kaplica św. Antoniego
.......................269
Ołtarz św. Barbary
..........................270
Kaplica Krzyża Św.
.........................270
Kaplica św. Doroty
.........................272
Kaplica św. Jerzego
.........................275
4.4.1.4.
Kaplice w części prezbiterialnej
..................275
Kaplica św.
Baltazara
i Trójcy Św.
.............275
Kaplica Jedenastu Tysięcy Dziewic
.............277
.Kaplica św. Jakuba
..........................280
Kaplica św. Jadwigi
.........................281
Kaplica św. Bartłomieja i św. Andrzeja
..........281
Kaplica Grobu Świętego
.....................282
Kaplica św.
Kosmy
i św. Damiana
..............283
Kaplica Ścięcia św. Jana
......................284
Kaplica przy prezbiterium („sacellum
sub
chora ).
. 285
4.4.1.5.
Kaplice przy wejściu przy wieży zachodniej
.........285
Spis
tresei
Kaplica św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty
(później św. Rajnolda)
.....................285
Kaplica św. Olafa
...........................286
Kaplica Wszystkich Świętych
.................288
4.4.2.
Kościół św. Jana w Głównym Mieście Gdańsku
(część nazywana niekiedy Nowym Miastem)
..............291
4.4.2.1.
Ołtarze i kaplice
..............................293
4.4.3.
Kościół parafialny św. Katarzyny w Starym Mieście Gdańsku
. 295
4.4.3.1.
Ołtarze i kaplice
..............................297
4.4.4.
Kościół św. Bartłomieja w Młodym Mieście Gdańsku
(od
1456
r. na terenie Starego Miasta Gdańska)
............301
4.4.5.
Kościół św. Piotra i św. Pawła na Starym Przedmieściu
......304
4.5.
Królewiec
...............................................308
4.5.1.
Kościół parafialny św. Mikołaja w Starym Mieście Królewcu
. . 308
4.5.1.2.
Ołtarze i kaplice
..............................311
4.5.2.
Katedra Najświętszej Maryi Panny i św. Wojciecha
w Knipawie
........................................312
4.5.2.1.
Fundacje w katedrze knipawskiej
.................313
4.5.3.
Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Barbary w Lipniku
........315
4.6.
Braniewo
...............................................316
4.6.1.
Kościół parafialny św. Katarzyny w Starym Mieście
Braniewie
..........................................316
4.6.1.1.
Fundacje w kościele św. Katarzyny
................316
4.6.2.
Kościół Trójcy Św. w Nowym Mieście Braniewie
...........322
4.7.
Fundacje w kościołach parafialnych
-
uwagi końcowe
.............322
Rozdział
V:
Dochody fundacji w kaplicach i przy ołtarzach
w kościołach parafialnych
.............................337
5.1.
Chełmno
....................................;,...·...... 337
5.1.1.
Dochody ołtarzy w kościele parafialnym
Najświętszej Maryi Panny
.............................337
Ołtarz św. Katarzyny
.................................337
Ołtarz Najświętszej Maryi Panny
.......................337
Ołtarz Trzech Króli
.................................339
Ołtarz św. Jadwigi
...................................341
Ołtarz św. Stefana
...................................342
Ołtarz Trójcy Św.
...................................342
Spis
tresei
13
Ołtarz św.
Jana......................................343
Ołtarz św. Barbary
...................................343
Ołtarz św. Anny
.....................................343
Ołtarze Bożego Ciała, św. Michała i Krzyża Św.
...........344
Msza ku czci Najświętszej Maryi Panny
..................344
Dochody bractw rzemieślniczych i pozostałe dochody
pochodzące z ofiar dewocyjnych
......................344
5.2.
Toruń
..................................................351
5.2.1.
Dochody fundacji przy kaplicach i ołtarzach
w kościele parafialnym w Starym Mieście Toruniu
..........351
Kaplica Bożego Ciała
................................351
Kaplica Krzyża Św.
..................................351
Kaplica św. Andrzeja
.................................353
Kaplica Trzech Króli
.................................353
Kaplica św. Marii Magdaleny
...........................354
Kaplica św. Elżbiety
..................................355
Kaplica Trójcy Św.
...................................356
Kaplica św. Mikołaja
.................................356
Ołtarz św. Materny i św. Aleksego
.......................358
Ołtarz bractwa pielgrzymów, później św. Stanisława
.........358
Ołtarz S. Reginae
....................................358
Ołtarz Czternastu Pomocnic
...........................359
Ołtarz Najświętszej Maryi Panny
.......................359
Ołtarz Korony Cierniowej
.............................359
Ołtarz św. Katarzyny
.................................360
Ołtarz św. Michała
................................... 360
Ołtarz św.Anny.
;...................................360
Ołtarz św.
Wolfganga
.................................361
Ołtarz
Montis Oliveti................................
362
5.2.2.
Dochody kaplic i ołtarzy w kościele św. Jakuba
w Nowym Mieście Toruniu
............................362
Fundacja Towarzystwa Jaszczurczego
....................362
Kaplica św. Zofii
....................................363
Kaplica Najświętszej Maryi Panny z ołtarzem
św. Marii Magdaleny
...............................363
14
Spis
tresei
Kaplica św. Stefana
..................................367
Kaplica Krzyża Św.
..................................369
Kaplica Wszystkich Świętych
..........................371
Kaplica Wszystkich Apostołów i św. Mikołaja
.............372
Kaplica Bożego Ciała
................................373
5.2.3.
Kaplica, później kościół św. Katarzyny na przedmieściu
Nowego Miasta Torunia
..............................373
5.3.
Elbląg
..................................................375
5.3.1.
Dochody kaplic i altarii w kościele św. Mikołaja w Elblągu
. .. 375
Ołtarz św. Mikołaja
..................................375
Ołtarz św. Katarzyny Większej
.........................375
Kaplica św. Piotra i św. Pawła przy dawnym
ΧΙΠ
-wiecznym
ołtarzu św. Piotra
..................................376
Kaplica św. Olafa
...................................377
Kaplica Jedenastu Tysięcy Dziewic
......................378
Kaplica św. Tomasza
.................................378
Kaplica św. Anny
....................................380
Kaplica Najświętszej Maryi Panny
......................380
Ołtarz św. Barbary
...................................381
Kaplica św. Jana Chrzciciela
...........................381
Kaplica Trójcy Św.
...................................382
Kaplica św. Marii Magdaleny
..........................382
Obraz Najświętszej Maryi Panny
.......................385
Kaplica św. Michała
.................·................385
Kaplica Trzech Króli -„za siedziskiem rady
...............386
Ołtarz św. Szymona i św.
Judy
Tadeusza
........ ,.........386
Ołtarz św. Jerzego
...................................386
Ołtarz św. Brygidy
..................... .............387
Ołtarz św. Katarzyny Mniejszej
........................387
Ołtarz św. Jakuba -bractwa Bożego Ciała
................388
Inne dochody
.......................................389
5.3.2.
Dochody kościoła św. Jakuba, filialnego do kościoła
św. Mikołaja
........................................396
5.3.3.
Dochody kościoła Nowego Miasta Elbląga pod wezwaniem
Trzech Króli
........................................398
Spis treści
15
5.4.
Gdańsk
.................................................400
5.4.
L
Dochody fundacji przy kaplicach i ołtarzach w kościele
parafialnym Najświętszej Maryi Panny w Głównym Mieście
Gdańsku
...........................................400
5.4.1.1.
Ołtarze przy filarach w nawie głównej
.............400
Ołtarz św. Anny
...........................400
Ołtarz Krzyża Św.
..........................400
Ołtarz św. Jana
............................401
Ołtarz św. Mikołaja
.........................401
Ołtarz św. Piotra i św. Pawła
..................402
Ołtarz Trzech Króli
.........................402
Ołtarz św. Małgorzaty
.......................402
Ołtarz św. Krzysztofa
.......................403
Ołtarz św. Andrzeja
.........................403
Ołtarz Dziesięciu Tysięcy Męczenników
........403
Ołtarz św. Katarzyny
........................404
Ołtarz Bożego Ciała
........................404
Ołtarz św. Szymona i św.
Judy
.................404
Ołtarz Rozesłania Apostołów
.................404
5.4.1.2.
Kaplice w nawie południowej
....................404
Kaplica Najświętszej Maryi Panny bractwa
kapłańskiego
.............................404
Kaplica św. Elżbiety
........................405
Kaplica św. Katarzyny
.......................406
Kaplica św. Jana Chrzciciela i św. Jakuba
........406
5.4.1.3.
Kaplice w nawie północnej
.....................407
Kaplica Najświętszej Maryi Panny
.............407
Kaplica Zbawiciela Świata
...................407
Kaplica św. Anny
...........................407
Kaplica Trójcy Św.
..........................408
Kaplica św. Marii Magdaleny
.................408
5.4.1.4.
Kaplice w transepcie
...........................409
Kaplica św. Marcina
........................409
Ołtarz św. Brygidy.
.........................410
Kaplica św. Barbary
.........................410
Kaplica Jerozolimska
........................414
1
6
Spis treści
Kaplica św. Erazma
.........................414
Kaplica św. Michała
........................415
Kaplica św. Antoniego bractwa tragarzy
.........415
Ołtarz św. Barbary
..........................415
Kaplica Krzyża Św.
.........................415
Kaplica św. Doroty
.........................417
Kaplica św. Jerzego
.........................419
5.4.1.5.
Kaplice w części prezbiterialnej
..................419
Kaplica św.
Baltazara
i Trójcy Św.
..............419
Kaplica Jedenastu Tysięcy Dziewic
.............420
Kaplica św. Jakuba
..........................421
Kaplica św. Jadwigi
.........................422
Kaplica św. Bartłomieja i św. Andrzeja
..........422
Kaplica Grobu Świętego
.....................424
Kaplica św.
Kosmy
i św. Damiana
..............424
Kaplica Ścięcia św. Jana
......................424
Kaplica przy prezbiterium
....................425
5.4.1.6.
Kaplice obok wejścia przy wieży zachodniej
........425
Kaplica św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty
(później św. Rajnolda)
.....................425
Kaplica św. Olafa
...........................425
Kaplica Wszystkich Świętych
.................426
5.6.
Uwagi końcowe
..........................................427
Rozdział
VI:
Fundacje w szpitalach i innych instytucjach charytatywnych.
. 434
6.1.
Chełmno
...............................................436
6.1.1.
Szpital Ducha Św.
...................................436
6.1.2.
Leprozorium św. Jerzego
..............................438
6.1.3.
Beginki w Chełmnie
.................................445
6.1.4.
Bractwo ubogich
....................................446
6.1.5.
Dom ubogich uczniów
................................446
6.2.
Toruń
..................................................447
6.2.1.
Szpital Ducha Św. na przedmieściu Starego Miasta Torunia
.. 447
6.2.2.
Szpital św. Wawrzyńca na przedmieściu
Starego Miasta Torunia
...............................448
6.2.3.
Leprozorium św, Jerzego na przedmieściu
Starego Miasta Torunia
...............................449
Sýis
tresei
τη
6.2.4.
Szpital św. Piotra i św. Pawła w Nowym Mieście Toruniu
.... 451
6.2.5.
Domy beginek w Starym Mieście Toruniu
................452
6.2.6.
Domy beginek w Nowym Mieście Toruniu
................454
6.3.
Elbląg
.................................................454
6.3.1.
Szpital Ducha Św. w Starym Mieście Elblągu
.............454
6.3.2.
Leprozorium św. Jerzego (później Bożego Ciała)
na przedmieściu
.....................................458
6.3.3.
Szpital św. Elżbiety na przedmieściu
.....................461
6.3.4.
Leprozorium św. Jerzego
..............................465
6.3.5.
Domy beginek i tercjarek w Elblągu
....................466
6.4.
Gdańsk
.................................................468
6.4.1.
Główne Miasto Gdańsk
..............................468
6.4.1.1.
Szpital św. Gertrudy
...........................468
6.4.1.2.
Szpital św. Jerzego
............................470
6.4.1.3.
Szpital św. Barbary
............................471
6.4.2.
Stare Miasto Gdańsk
.................................473
6.4.2.1.
Szpital Ducha Św.
............................473
6.4.2.2.
Szpital św. Elżbiety
............................477
6.4.2.3.
Szpital Bożego Ciała
..........................480
6.4.2.4.
Szpital św. Jakuba
.............................483
6.4.3.
Młode Miasto Gdańsk
...............................486
6.4.3.1.
Szpital św. Jakuba
.............................486
6.4.3.2.
Szpital Aniołów Św.
...........................486
6.4.3.3.
Szpital św. Rocha
.............................488
6.4.3.4.
Dwór św. Jerzego
.............................488
6.4.4.
Domy beginek i tercjarek w Gdańsku
....................489
6.5.
Królewiec
...............................................490
6.5.1.
Kościół leprozoryjny św. Jerzego
........................490
6.5.2.
Szpital Ducha Św.
...................................493
6.5.3.
Szpital św. Antoniego
................................495
6.5.4.
Szpital św. Gertrudy
..................................495
6.5.5.
Szpital św. Elżbiety w
Sackheim........................496
6.5.6.
Dom ubogich
.......................................496
6.5.7.
Beginki w Królewcu
..................................496
6.6.
Braniewo
...............................................497
1
8
Spis treści
6.6.1.
Szpitale Ducha Św. i św. Jerzego
........................497
6.6.2.
Domy beginek
......................................499
6.7.
Uwagi końcowe
..........................................499
Rozdział
VII:
Fundacje i ofiary mieszczan na rzecz klasztorów
.........501
7.1.
Chełmno
...............................................504
7.1.1.
Klasztor cysterek
....................................504
7.1.2.
Klasztory dominikanów i franciszkanów
.................507
7.2.
Toruń
..................................................509
7.2.1.
Klasztor franciszkanów
...............................509
7.2.2.
Klasztor dominikanów
................................515
7.2.3.
Klasztor benedyktynek
...............................520
7.3.
Elbląg
..................................................523
7.3.1.
Klasztor dominikanów
................................523
7.3.2.
Klasztor brygidek
....................................530
7.4.
Gdańsk
.................................................533
7.4.1.
Klasztor dominikanów
................................533
7.4.2.
Klasztor franciszkanów
...............................538
7.4.3.
Klasztor karmelitów
.................................540
7.4.4.
Klasztor brygidek
...................................541
7.5.
Królewiec
...............................................543
7.5.1.
Klasztor franciszkanów
...............................543
7.5.2.
Klasztor benedyktynek
...............................543
7.6.
Braniewo
...............................................544
7.6.1.
Klasztor franciszkanów
...............................544
7.7.
Uwagi końcowe
..........................................545
Zakończenie
..................................................548
Wykaz skrótów
.................................................554
Wykaz źródeł i literatury
.........................................555
Źródła niepublikowane
.............____.......................555
Źródła drukowane
............................................557
Literatura
...................................................561
Zusammenfassung............................................591
Indeks osób
.............................................594
Bürgerliche Stiftungen in preußischen Städten
im Mittelalter und am Beginn der Neuzeit
(Kuhn,
Thorn, Elbing, Danzig,
Königsberg, Braunsberg)
Das vorliegende Buch befasst sich mit Stiftungen in den größten Städten des Deutschor¬
densstaats, die ab 1466 teilweise zum Königreich Polen gehörten. Berücksichtigt wurden
also Kulm, die Thorner Altstadt und Neustadt, die Elbinger Altstadt und Neustadt, die
Rechtstadt
Danzig, die
Altstadt und die Jungstadt
Danzig, die
Altstadt Königsberg, Knei¬
phof, Löbenicht sowie die Altstadt und Neustadt Braunsberg. Dabei liegt die Konzentrati¬
on auf Stiftungen von Kapellen, Altären, Messen und ewigen Lichtern in den Kirchen, die
auf dem Gebiet dieser Städte und in den Vorstädten gelegen waren. Damit ist die gesamte
Stiftungstätigkeit des Bürgertums dieser Städte nicht erschöpft.
Kapitel
I
beschreibt die Stiftungen von Bürgern im 13. Jahrhundert. Sie geschahen in
der Situation einer starken Position des Territorialherm, des Deutschen Ordens. Zu un¬
terstreichen ist,
dass
der Deutsche Orden der Empfänger vieler bürgerlicher Schenkungen
war, was auch von der religiösen Attraktivität dieser Ordenskorporation im 13. Jahrhundert
zeugen kann.
In Kapitel
II
werden verschiedene Arten von Stiftungen vorgestellt, die es in Städ¬
ten gab: Stiftungen von Kapellen, Häusern für Arme, Witwen und Beginen, Stiftungen
für verschiedene Arten von Messen und ewigen Lichtern. Erwähnt werden auch andere
Spenden, die nicht den Charakter von Stiftungen hatten, wie z.B. Gaben von liturgischen
Gegenständen, Büchern, Geld usw. Hingewiesen wird auf die gesellschaftlichen, religiösen
und rechtlichen Bedingungen der Einrichtung verschiedener Stiftungen.
Kapitel
III
zeigt die Entwicklung auf, die sich aus der Perspektive des gesellschaftli¬
chen und religiösen Lebens in den preußischen Städten vom 13. bis zum Anfang des 16.
Jahrhunderts abspielte. Im Licht der erhaltenen Quellen aus dem 13. Jahrhundert domi¬
nierten individuelle Stiftungen, die im Rahmen der Bürgergemeinschaft errichtet wurden.
Die Stadtgemeinde war damals in geringem Maß eine Zusammensetzung verschiedener
gesellschaftlicher Gruppen. Es scheint,
dass
gemeinschaftliche Aspekte dominierten, was
sich im religiösen Leben widerspiegelte. An den wenigen bekannten Stiftungen beteiligte
sich die ganze Stadtgemeinde als eine religiöse Gruppe. Zum Hauptveranwortlichen
fur
ihre volle Einrichtung wurden die Stadträte gemacht. Im 14. Jahrhundert verschwand mit
dem Anwachsen der städtischen Autonomie und der Entwicklung der Stadtgemeinde ihr
Zusammenhalt. Verschiedene städtische Gruppen begannen an Bedeutung zu gewinnen,
und auf ihrer Grundlage wurden auch religiöse Bruderschaften geschaffen. Das spiegelte
sich auch wider im Umbau der Pfarrkirchen, in deren Verlauf man
vid
Aufmerksamkeit auf
den Bau von Kapellen und die Vermehrung der Kultorte im Kirchenraum wandte. Zugleich
fanden die Bürger Unterstützung
för
ihre religiöse Tätigkeit nicht
melu
nur beim Terri¬
torialherm und dem Stadtrat, sondern auch bei den immer zahlreicheren Bruderschaften.
Die Stadträte waren bemüht, das religiöse Leben durch die Formatierung und
Instituti-
592
Zussamenfassung
onalisierung
entstehender religiöser Gruppen zu kontrollieren. Im 15. Jahrhundert nutzten
die Bürger die verschiedenen Möglichkeiten von Stiftungstätigkeit, die es im Rahmen der
einzelnen Stadtgemeinden gab.
In Kapitel
IV
werden Stiftungen von Kapellen und Altären in allen berücksichtigten
Städten vorgestellt. In Kulm überwogen Stiftungen des städtischen Patriziats. Diese Kir¬
che wurde nicht um eine Reihe von Kapellen an den Seitenschiffen erweitert, was seinen
Grund mit Sicherheit in den begrenzten finanziellen Möglichkeiten der Bürger im 14. und
15. Jahrhundert hatte. In der Thorner Altstadt wurde seit der Mitte des 14. Jahrhunderts
mit dem Bau von Kapellen begonnen. Die Kapellen und Altäre in der Pfarrkirche wurden
vor allem durch die reichsten Familien in der Stadt übernommen. Die Zunftbruderschaften
stifteten in der Pfarrkirche Messen. Jedoch ist wenig darüber bekannt, wo sie abgehalten
wurden. Vielleicht verfügte im 14. Jahrhundert ein Teil der Handwerkerbruderschaften
über Altäre im Hauptschiff, die später von Vertretern des Patriziats und vom Klerus über¬
nommen wurden. In der Pfarrkirche St. Jakob in der Thorner Neustadt dominierten ein¬
deutig die Zunftbruderschaften, was der Struktur der dortigen Bevölkerung entspricht.
Viele Messstiftungen in dieser Kirche wurden von Vertretern der Geistlichkeit errichtet.
In der Elbinger Altstadt gab es viele Kapellen und Altäre, die Handwerkerbruderschaften
gehörten. Die Dominanz der reichsten Familien in der Stadt war nicht so deutlich wie in
der Thorner Altstadt oder in der Danziger Rechtstadt. Eine große Rolle spielten auch die
Bruderschaften, in denen der dominierende Faktor die Devotion und nicht die berufliche
Tätigkeit war. Weniger ist bekannt über die Stiftungen in der Pfarrkirche der Neustadt von
Elbing. Der Bau der Pfarrkirche in dieser Stadt wurde übrigens nie zu Ende geführt. Die
größte Zahl an Stiftungen geschah in der Kirche Unserer Lieben Frau in der Danziger
Rechtstadt. Es scheint,
dass
im frühesten Zeitraum von der Mitte des W.Jahrhunderts an
in der damaligen Kirche Stiftungen von Handwerkerbruderschaften überwogen. Mit der
Zeit dominierten allmählich immer deutlicher die Stiftungen von Patriziern. Die reichsten
Danziger Familien übernahmen im Zusammenhang mit dem Umbau der Kirche Kapellen
um den Hauptaltar, aber auch im Querhaus und im östlichen Teil der Kapellen in bei¬
den Seitenschiffen. Handwerkerbruderschaften übernahmen die Kapellen und Altäre im
westlichen Teil beider Seitenschiffe und an den Pfeilern im Hauptschiff, mit Ausnahme
des ersten, östlichen Pfeilerpaars, das übrigens anscheinend relativ spät erbaut wurde. In
der St-Johannes-Kirche in der Danziger Rechtstadt und in der Katharinenkirche in der
Altstadt von
Danzig
machten die Handwerkerbraderschaften ihre Präsenz am stärksten
deutlich. In der Pfarrkirche der Altstadt von Königsberg und in der Kathedrale in Knei¬
phof hatten Einflüsse aus der Umgebung des Kapitels entscheidenden Einfluss auf die
Kirchen. Das entschied auch über den Charakter der Quellen, die wir besitzen. Mit ihrer
Hilfe lassen sich die bürgerlichen Stiftungen, die in diesen Kirchen bestanden, nur frag¬
mentarisch darstellen. In Braunsberg wiederum unterstand die Pfarrkirche dem Bischof
von Ermland. Es scheint aber,
dass
in dieser Kirche bürgerliche Stiftungen ohne größere
Beschränkung vonseiten des Bischof entstanden. Etwas mehr Zeugnisse zu diesem Thema
haben sich allerdings erst seit dem Anfang des 15. Jahrhunderts erhalten. Sie erlauben keine
vollständige Beschreibung der stifterischen Aktivität von Bürgern in der Altstadt wie in
der Neustadt von Braunsberg.
Zussamenfassung
593
Ein weiteres Kapitel ist den Vermögen und Einkünften von Stiftungen in einigen
Pfarrkirchen gewidmet. Auf der Grundlage der erhaltenen Quellen kann man sich mit
dieser Frage nur im Fall einiger ausgewählter Pfarrkirchen beschäftigen: in Kulm, in der
Altstadt und Neustadt von
Thorn, in
der Altstadt von Elbing und in der Danziger Recht¬
stadt. Zu den übrigen Kirchen haben sich nur bruchstückhafte Informationen erhalten. Die
Ausstattung der Kapläne betrug gewöhnlich 10-12 Mark. Im Fall einiger reicherer
Vika¬
rien
in den Pfarrkirchen in der Thorner Altstadt, der Elbinger Altstadt und der Danziger
Rechtstadt konnte sie aber deutlich mehr betragen, sogar um 30 Mark, was im Übrigen
nur einen Teil von deren Einkünften darstellte, die oft sogar 100 Mark im Jahr überstiegen.
Auf der Grundlage von Pfründenlisten in der Marienkirche in der Danziger Rechtstadt aus
der Mitte des 15. Jahrhunderts ließen sich die gesamten Einkünfte aller Kapellen auf die
Summe von 1060 Mark jährlich schätzen. Bei den Messstiftungen in dieser Kirche waren
72 Priester beschäftigt. In der Pfarrkirche in der Altstadt von
Thorn
gab es nach einer
Pfründenliste von 1541 30
Vikarien,
deren gesamte Einkünfte 740 Mark überstiegen.
In Kapitel
VI
wurden Stiftungen in städtischen Spitälern und Leprosenhäusern vor¬
gestellt. Verhältnismäßig selten kam es in Spitalkirchen zu Stiftungen von
Vikarien
durch
Bürger. Das lag mit Sicherheit an dem wesentlich kleineren Raum dieser Kirchen wie
auch an den geringeren Bedürfnissen. Die Spendenwilligkeit der Bürger in allen Städten
konzentrierte sich wahrscheinlich auf die Pönitentiare der Spitäler und Leprosenhäuser. Bei
dieser Art von Einrichtungen dominierte also eindeutig die
caritative
Tätigkeit.
Das letzte Kapitel ist den Stiftungen und der Spendenbereitschaft von Bürgern gegen¬
über den Klöstern auf dem Gebiet ihrer Städte gewidmet. In
Thorn
und Kulm entstanden
Klöster der Dominikaner und Franziskaner und auch der stark mit dem Deutschen Orden
verbundenen Benediktinerinnen. Die Franziskaner in
Thorn
verbanden sich infolge ihrer
Lage mit dem Bürgertum der Altstadt, die Dominikaner dagegen mit dem Bürgertum aus
der Neustadt. In Elbing war während der längsten Zeit des Mittelalters das einzige Kloster
das der Dominikaner. Erst in der zweiten Hälfte des 15. Jahrhunderts unternahm man die
Gründung eines Brigittenklosters, die allerdings mit einem Misserfolg endete. Ähnlich war
es über einen langen Zeitraum in
Danzig. In
dieser Stadt wurden erst am Ende des 14.
Jahrhunderts ein Kloster der
Karmeliten
und ein Frauenkloster der Brigitten gegründet
sowie am Anfang des 15. Jahrhunderts ein Kloster der Franziskaner. In Königsberg, das in
religiöser Hinsicht von samländischen Kanonikern dominiert wurde, war das einzige Klos¬
ter ein Kloster der Benediktinerinnen, während die kurz vor der Reformation eingerührten
Franziskaner nur sehr kurz tätig waren. Alle Kloster wurden durch die Möglichkeiten bür¬
gerlicher Stiftungstätigkeit bereichert Jedoch trafen die Legate für Stiftungen in Gestalt
von Immobilien auf den Widerstand der Stadträte und auch auf Probleme, die aus den
Regeln einiger Orden herrührten. Klöster waren zweifellos ein attraktiver Begräbnisort für
eben Teil der städtischen Eliten, was u.a. im Franziskanerkloster in der Altstadt von Thom
in der 2. Hälfte des 14. Jahrhunderts deutlich wurde.
(übersetzt v. Martin Faber)
|
| adam_txt |
Spis
tresei
Wstęp
. 19
Rozdział I: Confraternitas zakonu krzyżackiego
. 38
1.1.
Początki
. 38
1.2.
Chrystianizacja Prus a ofiary dewocyjne dla zakonu krzyżackiego
. 42
1.3.
Zakon krzyżacki jako władca terytorialny i odbiorca nadań
dewocyjnych
. 44
1.4.
Najdawniejsze zapisy dewocyjne mieszczan na rzecz zakonu
krzyżackiego w Prusach
. 49
Rozdział
II:
Kategorie fundacji i ofiar
. 59
2.1.
Fundacje kaplic
. 59
2.2.
Fundacje domów wdów i ubogich
. 61
2.3.
Msze święte
. 62
2.3.1.
Msze wieczyste
. 67
2.3.2.
Missae sollemnis
. 69
2.3.3.
Missae matutinalis
. 71
2.3.4.
Ofiary na mszę świętą
. 74
2.3.5.
Modlitwy
. 76
2.3.6.
Ofiary w postaci przedmiotów, dóbr i pieniędzy
. 78
2.3.7.
Ofiary w postaci przedmiotów liturgicznych
. 80
2.3.8.
Ofiary w postaci ksiąg liturgicznych
. 85
2.4.
Wieczne lampy
. 88
2.5.
Podsumowanie
. 98
Rozdział III: Fundacje w ramach autonomii miejskiej
.102
3.1.
Między „communitate" a
„individuo"
.102
3.2.
Fundacje prywatne w miastach w I połowie
XIV
w.
.111
3.2.1.
Chełmno
.111
3.2.2.
Toruń
.115
3.2.3.
Elbląg
.122
3.2.4.
Gdańsk
.124
3.2.5.
Królewiec
.126
Spis
tresei
3.2.6.
Braniewo
.128
3.2.7.
Uwagi końcowe
.130
3.3.
Fundacje brackie i w ramach bractw
.134
3.3.1.
Chełmno
.144
3.3.2.
Toruń
.146
3.3.3.
Elbląg
.151
3.3.4.
Gdańsk
.156
3.3.5.
Królewiec
.163
3.3.6.
Braniewo
.167
3.3.7.
Uwagi końcowe
.169
Rozdział
IV:
Fundacje w kościołach parafialnych
.174
4.1.
Chełmno
.174
4.1.1.
Kościół parafialny Najświętszej Maryi Panny
.174
4.1.1.1.
Ołtarze i inne fundacje
.176
Ołtarz św. Katarzyny
.178
Ołtarz Najświętszej Maryi Panny
.178
Ołtarz Trzech Króli
.179
Ołtarz św. Jadwigi
.180
Ołtarz św. Stefana
.180
Ołtarz Trójcy Św.
.181
Ołtarz św. Barbary
.182
Ołtarz św. Jana
.182
Ołtarz św. Anny
.183
Ołtarze Bożego Ciała, św. Michała i Krzyża Św.
. 183
Fundacje brackie
.183
4.2.
Toruń
.184
4.2.1.
Kościół parafialny Starego Miasta Torunia pod wezwaniem
św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty
.184
4.2.1.1.
Ołtarze i kaplice
.186
Kaplica Bożego Ciała
.186
Kaplica Krzyża Św.
.193
Kaplica św. Andrzeja
.194
Kaplica Trzech Króli
.196
Kaplica św. Marii Magdaleny
.198
Kaplica św. Elżbiety
.199
Spis treki
9
Kaplica Trójcy Św.
.200
Kaplica św. Mikołaja
.201
Ołtarz św. Materny i św. Aleksego
.202
Ołtarz bractwa pielgrzymów,
później św. Stanisława
.202
Ołtarz S. Reginae
.202
Ołtarz Czternastu Pomocnic
.202
Ołtarz Najświętszej Maryi Panny
.203
Ołtarz Korony Cierniowej
.203
Ołtarz św. Katarzyny
.204
Ołtarz św. Michała
.205
Ołtarz św. Anny
.205
Ołtarz św.
Wolfganga
.206
Ołtarz
Montis
uliveti.
206
4.2.2.
Kościół parafialny św. Jakuba w Nowym Mieście Toruniu
. 207
4.2.2.1.
Ołtarze i kaplice
.211
Fundacja Towarzystwa Jaszczurczego
.211
Kaplica św. Zofii
.212
Kaplica Najświętszej Maryi Panny
.216
Kaplica św. Stefana
.218
Kaplica Krzyża Św.
.218
Kaplica Wszystkich Świętych
.220
Kaplica Wszystkich Apostołów i św. Mikołaja
. 221
Kaplica Bożego Ciała
.222
4.2.2.2.
Kaplica św. Katarzyny na przedmieściu Nowego
Miasta Torunia
.223
4.3.
Elbląg
.224
4.3.1.
Kościół parafialny św. Mikołaja w Starym Mieście Elblągu
. 224
4.3.1.1.
Ołtarze i kaplice
.225
Ołtarz św. Mikołaja
.225
Kaplica św. Katarzyny Większej
.226
Ołtarz św. Piotra i św. Pawła
.228
Kaplica św. Olafa
.229
Kaplica Jedenastu Tysięcy Dziewic
.230
Kaplica św. Tomasza
.230
io
Spis tres'ci
Ołtarz św. Anny
.231
Kaplica bractwa Najświętszej Maryi Panny
.232
Ołtarz św. Barbary
.233
Kaplica św. Jana Chrzciciela
.234
Kaplica Trójcy Św.
.235
Kaplica św. Marii Magdaleny
.235
Ołtarz Najświętszej Maryi Panny
.237
Kaplica św. Michała
.238
Kaplica Trzech Króli
.238
Ołtarz św. Szymona i św.
Judy
.238
Ołtarz św. Jerzego
.239
Ołtarz św. Brygidy
.240
Ołtarz św. Katarzyny Mniejszej
.240
Ołtarz św. Jakuba
.241
4.3.2.
Kościół św. Jakuba na przedmieściu
.241
4.3.3.
Kościół Nowego Miasta Elbląga pod wezwaniem
Trzech Króli
.242
4.4.
Gdańsk
.243
4.4.1.
Kościół parafialny Najświętszej Maryi Panny
w Głównym Mieście Gdańsku
.243
4.4.1.1.
Ołtarze przy filarach w nawie głównej
.247
Ołtarze św. Anny i Krzyża Św.
(później Matki Boskiej Różańcowej)
przy pierwszej parze filarów
.247
Ołtarze św. Jana i św. Mikołaja
przy drugiej parze filarów
.250
Ołtarze św. Piotra i św. Pawła oraz Trzech Króli
przy trzeciej parze filarów
.251
Ołtarze św. Małgorzaty i św. Krzysztofa
przy czwartej parze filarów
.252
Ołtarze św. Andrzeja i Dziesięciu Tysięcy
Męczenników przy piątej parze filarów
.253
Ołtarze św. Katarzyny i Bożego Ciała
przy szóstej parze filarów
.254
Ołtarze św. Szymona i św.
Judy
oraz Rozesłania
Apostołów przy siódmej parze filarów
.255
Spis tres'ci
11
4.4.1.2.
Kaplice naw bocznych
.255
Kaplica Najświętszej Maryi Panny
.256
Kaplica św. Elżbiety
.258
Kaplica św. Katarzyny
.259
Kaplica św. Jana Chrzciciela i św. Jakuba
(później św. Jerzego lub Zbawiciela)
.259
Kaplica Najświętszej Maryi Panny
.260
Kaplica Zbawiciela Świata
.261
Kaplica św. Anny.
.262
Kaplica Trójcy Św.
.263
Kaplica św. Marii Magdaleny
.263
4.4.1.3.
Kaplice i ołtarze w transepcie
.264
Kaplica św. Marcina
.264
Ołtarz św. Brygidy
.266
Kaplica św. Barbary
.267
Kaplica Jerozolimska przy Bramie Wysokiej
.268
Kaplica św. Erazma
.269
Kaplica św. Michała
.269
Kaplica św. Antoniego
.269
Ołtarz św. Barbary
.270
Kaplica Krzyża Św.
.270
Kaplica św. Doroty
.272
Kaplica św. Jerzego
.275
4.4.1.4.
'Kaplice w części prezbiterialnej
.275
Kaplica św.
Baltazara
i Trójcy Św.
.275
Kaplica Jedenastu Tysięcy Dziewic
.277
.Kaplica św. Jakuba
.280
Kaplica św. Jadwigi
.281
Kaplica św. Bartłomieja i św. Andrzeja
.281
Kaplica Grobu Świętego
.282
Kaplica św.
Kosmy
i św. Damiana
.283
Kaplica Ścięcia św. Jana
.284
Kaplica przy prezbiterium („sacellum
sub
chora").
. 285
4.4.1.5.
Kaplice przy wejściu przy wieży zachodniej
.285
Spis
tresei
Kaplica św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty
(później św. Rajnolda)
.285
Kaplica św. Olafa
.286
Kaplica Wszystkich Świętych
.288
4.4.2.
Kościół św. Jana w Głównym Mieście Gdańsku
(część nazywana niekiedy Nowym Miastem)
.291
4.4.2.1.
Ołtarze i kaplice
.293
4.4.3.
Kościół parafialny św. Katarzyny w Starym Mieście Gdańsku
. 295
4.4.3.1.
Ołtarze i kaplice
.297
4.4.4.
Kościół św. Bartłomieja w Młodym Mieście Gdańsku
(od
1456
r. na terenie Starego Miasta Gdańska)
.301
4.4.5.
Kościół św. Piotra i św. Pawła na Starym Przedmieściu
.304
4.5.
Królewiec
.308
4.5.1.
Kościół parafialny św. Mikołaja w Starym Mieście Królewcu
. . 308
4.5.1.2.
Ołtarze i kaplice
.311
4.5.2.
Katedra Najświętszej Maryi Panny i św. Wojciecha
w Knipawie
.312
4.5.2.1.
Fundacje w katedrze knipawskiej
.313
4.5.3.
Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Barbary w Lipniku
.315
4.6.
Braniewo
.316
4.6.1.
Kościół parafialny św. Katarzyny w Starym Mieście
Braniewie
.316
4.6.1.1.
Fundacje w kościele św. Katarzyny
.316
4.6.2.
Kościół Trójcy Św. w Nowym Mieście Braniewie
.322
4.7.
Fundacje w kościołach parafialnych
-
uwagi końcowe
.322
Rozdział
V:
Dochody fundacji w kaplicach i przy ołtarzach
w kościołach parafialnych
.337
5.1.
Chełmno
.;,.·. 337
5.1.1.
Dochody ołtarzy w kościele parafialnym
Najświętszej Maryi Panny
.337
Ołtarz św. Katarzyny
.337
Ołtarz Najświętszej Maryi Panny
.337
Ołtarz Trzech Króli
.339
Ołtarz św. Jadwigi
.341
Ołtarz św. Stefana
.342
Ołtarz Trójcy Św.
.342
Spis
tresei
13
Ołtarz św.
Jana.343
Ołtarz św. Barbary
.343
Ołtarz św. Anny
.343
Ołtarze Bożego Ciała, św. Michała i Krzyża Św.
.344
Msza ku czci Najświętszej Maryi Panny
.344
Dochody bractw rzemieślniczych i pozostałe dochody
pochodzące z ofiar dewocyjnych
.344
5.2.
Toruń
.351
5.2.1.
Dochody fundacji przy kaplicach i ołtarzach
w kościele parafialnym w Starym Mieście Toruniu
.351
Kaplica Bożego Ciała
.351
Kaplica Krzyża Św.
.351
Kaplica św. Andrzeja
.353
Kaplica Trzech Króli
.353
Kaplica św. Marii Magdaleny
.354
Kaplica św. Elżbiety
.355
Kaplica Trójcy Św.
.356
Kaplica św. Mikołaja
.356
Ołtarz św. Materny i św. Aleksego
.358
Ołtarz bractwa pielgrzymów, później św. Stanisława
.358
Ołtarz S. Reginae
.358
Ołtarz Czternastu Pomocnic
.359
Ołtarz Najświętszej Maryi Panny
.359
Ołtarz Korony Cierniowej
.359
Ołtarz św. Katarzyny
.360
Ołtarz św. Michała
. 360
Ołtarz św.Anny.
;.360
Ołtarz św.
Wolfganga
.361
Ołtarz
Montis Oliveti.
362
5.2.2.
Dochody kaplic i ołtarzy w kościele św. Jakuba
w Nowym Mieście Toruniu
.362
Fundacja Towarzystwa Jaszczurczego
.362
Kaplica św. Zofii
.363
Kaplica Najświętszej Maryi Panny z ołtarzem
św. Marii Magdaleny
.363
14
Spis
tresei
Kaplica św. Stefana
.367
Kaplica Krzyża Św.
.369
Kaplica Wszystkich Świętych
.371
Kaplica Wszystkich Apostołów i św. Mikołaja
.372
Kaplica Bożego Ciała
.373
5.2.3.
Kaplica, później kościół św. Katarzyny na przedmieściu
Nowego Miasta Torunia
.373
5.3.
Elbląg
.375
5.3.1.
Dochody kaplic i altarii w kościele św. Mikołaja w Elblągu
. . 375
Ołtarz św. Mikołaja
.375
Ołtarz św. Katarzyny Większej
.375
Kaplica św. Piotra i św. Pawła przy dawnym
ΧΙΠ
-wiecznym
ołtarzu św. Piotra
.376
Kaplica św. Olafa
.377
Kaplica Jedenastu Tysięcy Dziewic
.378
Kaplica św. Tomasza
.378
Kaplica św. Anny
.380
Kaplica Najświętszej Maryi Panny
.380
Ołtarz św. Barbary
.381
Kaplica św. Jana Chrzciciela
.381
Kaplica Trójcy Św.
.382
Kaplica św. Marii Magdaleny
.382
Obraz Najświętszej Maryi Panny
.385
Kaplica św. Michała
.·.385
Kaplica Trzech Króli -„za siedziskiem rady"
.386
Ołtarz św. Szymona i św.
Judy
Tadeusza
.',.386
Ołtarz św. Jerzego
.386
Ołtarz św. Brygidy
.'.387
Ołtarz św. Katarzyny Mniejszej
.387
Ołtarz św. Jakuba -bractwa Bożego Ciała
.388
Inne dochody
.389
5.3.2.
Dochody kościoła św. Jakuba, filialnego do kościoła
św. Mikołaja
.396
5.3.3.
Dochody kościoła Nowego Miasta Elbląga pod wezwaniem
Trzech Króli
.398
Spis treści
15
5.4.
Gdańsk
.400
5.4.
L
Dochody fundacji przy kaplicach i ołtarzach w kościele
parafialnym Najświętszej Maryi Panny w Głównym Mieście
Gdańsku
.400
5.4.1.1.
Ołtarze przy filarach w nawie głównej
.400
Ołtarz św. Anny
.400
Ołtarz Krzyża Św.
.400
Ołtarz św. Jana
.401
Ołtarz św. Mikołaja
.401
Ołtarz św. Piotra i św. Pawła
.402
Ołtarz Trzech Króli
.402
Ołtarz św. Małgorzaty
.402
Ołtarz św. Krzysztofa
.403
Ołtarz św. Andrzeja
.403
Ołtarz Dziesięciu Tysięcy Męczenników
.403
Ołtarz św. Katarzyny
.404
Ołtarz Bożego Ciała
.404
Ołtarz św. Szymona i św.
Judy
.404
Ołtarz Rozesłania Apostołów
.404
5.4.1.2.
Kaplice w nawie południowej
.404
Kaplica Najświętszej Maryi Panny bractwa
kapłańskiego
.404
Kaplica św. Elżbiety
.405
Kaplica św. Katarzyny
.406
Kaplica św. Jana Chrzciciela i św. Jakuba
.406
5.4.1.3.
Kaplice w nawie północnej
.407
Kaplica Najświętszej Maryi Panny
.407
Kaplica Zbawiciela Świata
.407
Kaplica św. Anny
.407
Kaplica Trójcy Św.
.408
Kaplica św. Marii Magdaleny
.408
5.4.1.4.
Kaplice w transepcie
.409
Kaplica św. Marcina
.409
Ołtarz św. Brygidy.
.410
Kaplica św. Barbary
.410
Kaplica Jerozolimska
.414
1
6
Spis treści
Kaplica św. Erazma
.414
Kaplica św. Michała
.415
Kaplica św. Antoniego bractwa tragarzy
.415
Ołtarz św. Barbary
.415
Kaplica Krzyża Św.
.415
Kaplica św. Doroty
.417
Kaplica św. Jerzego
.419
5.4.1.5.
Kaplice w części prezbiterialnej
.419
Kaplica św.
Baltazara
i Trójcy Św.
.419
Kaplica Jedenastu Tysięcy Dziewic
.420
Kaplica św. Jakuba
.421
Kaplica św. Jadwigi
.422
Kaplica św. Bartłomieja i św. Andrzeja
.422
Kaplica Grobu Świętego
.424
Kaplica św.
Kosmy
i św. Damiana
.424
Kaplica Ścięcia św. Jana
.424
Kaplica przy prezbiterium
.425
5.4.1.6.
Kaplice obok wejścia przy wieży zachodniej
.425
Kaplica św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty
(później św. Rajnolda)
.425
Kaplica św. Olafa
.425
Kaplica Wszystkich Świętych
.426
5.6.
Uwagi końcowe
.427
Rozdział
VI:
Fundacje w szpitalach i innych instytucjach charytatywnych.
. 434
6.1.
Chełmno
.436
6.1.1.
Szpital Ducha Św.
.436
6.1.2.
Leprozorium św. Jerzego
.438
6.1.3.
Beginki w Chełmnie
.445
6.1.4.
Bractwo ubogich
.446
6.1.5.
Dom ubogich uczniów
.446
6.2.
Toruń
.447
6.2.1.
Szpital Ducha Św. na przedmieściu Starego Miasta Torunia
. 447
6.2.2.
Szpital św. Wawrzyńca na przedmieściu
Starego Miasta Torunia
.448
6.2.3.
Leprozorium św, Jerzego na przedmieściu
Starego Miasta Torunia
.449
Sýis
tresei
τη
6.2.4.
Szpital św. Piotra i św. Pawła w Nowym Mieście Toruniu
. 451
6.2.5.
Domy beginek w Starym Mieście Toruniu
.452
6.2.6.
Domy beginek w Nowym Mieście Toruniu
.454
6.3.
Elbląg
.454
6.3.1.
Szpital Ducha Św. w Starym Mieście Elblągu
.454
6.3.2.
Leprozorium św. Jerzego (później Bożego Ciała)
na przedmieściu
.458
6.3.3.
Szpital św. Elżbiety na przedmieściu
.461
6.3.4.
Leprozorium św. Jerzego
.465
6.3.5.
Domy beginek i tercjarek w Elblągu
.466
6.4.
Gdańsk
.468
6.4.1.
Główne Miasto Gdańsk
.468
6.4.1.1.
Szpital św. Gertrudy
.468
6.4.1.2.
Szpital św. Jerzego
.470
6.4.1.3.
Szpital św. Barbary
.471
6.4.2.
Stare Miasto Gdańsk
.473
6.4.2.1.
Szpital Ducha Św.
.473
6.4.2.2.
Szpital św. Elżbiety
.477
6.4.2.3.
Szpital Bożego Ciała
.480
6.4.2.4.
Szpital św. Jakuba
.483
6.4.3.
Młode Miasto Gdańsk
.486
6.4.3.1.
Szpital św. Jakuba
.486
6.4.3.2.
Szpital Aniołów Św.
.486
6.4.3.3.
Szpital św. Rocha
.488
6.4.3.4.
Dwór św. Jerzego
.488
6.4.4.
Domy beginek i tercjarek w Gdańsku
.489
6.5.
Królewiec
.490
6.5.1.
Kościół leprozoryjny św. Jerzego
.490
6.5.2.
Szpital Ducha Św.
.493
6.5.3.
Szpital św. Antoniego
.495
6.5.4.
Szpital św. Gertrudy
.495
6.5.5.
Szpital św. Elżbiety w
Sackheim.496
6.5.6.
Dom ubogich
.496
6.5.7.
Beginki w Królewcu
.496
6.6.
Braniewo
.497
1
8
Spis treści
6.6.1.
Szpitale Ducha Św. i św. Jerzego
.497
6.6.2.
Domy beginek
.499
6.7.
Uwagi końcowe
.499
Rozdział
VII:
Fundacje i ofiary mieszczan na rzecz klasztorów
.501
7.1.
Chełmno
.504
7.1.1.
Klasztor cysterek
.504
7.1.2.
Klasztory dominikanów i franciszkanów
.507
7.2.
Toruń
.509
7.2.1.
Klasztor franciszkanów
.509
7.2.2.
Klasztor dominikanów
.515
7.2.3.
Klasztor benedyktynek
.520
7.3.
Elbląg
.523
7.3.1.
Klasztor dominikanów
.523
7.3.2.
Klasztor brygidek
.530
7.4.
Gdańsk
.533
7.4.1.
Klasztor dominikanów
.533
7.4.2.
Klasztor franciszkanów
.538
7.4.3.
Klasztor karmelitów
.540
7.4.4.
Klasztor brygidek
.541
7.5.
Królewiec
.543
7.5.1.
Klasztor franciszkanów
.543
7.5.2.
Klasztor benedyktynek
.543
7.6.
Braniewo
.544
7.6.1.
Klasztor franciszkanów
.544
7.7.
Uwagi końcowe
.545
Zakończenie
.548
Wykaz skrótów
.554
Wykaz źródeł i literatury
.555
Źródła niepublikowane
._.555
Źródła drukowane
.557
Literatura
.561
Zusammenfassung.591
Indeks osób
.594
Bürgerliche Stiftungen in preußischen Städten
im Mittelalter und am Beginn der Neuzeit
(Kuhn,
Thorn, Elbing, Danzig,
Königsberg, Braunsberg)
Das vorliegende Buch befasst sich mit Stiftungen in den größten Städten des Deutschor¬
densstaats, die ab 1466 teilweise zum Königreich Polen gehörten. Berücksichtigt wurden
also Kulm, die Thorner Altstadt und Neustadt, die Elbinger Altstadt und Neustadt, die
Rechtstadt
Danzig, die
Altstadt und die Jungstadt
Danzig, die
Altstadt Königsberg, Knei¬
phof, Löbenicht sowie die Altstadt und Neustadt Braunsberg. Dabei liegt die Konzentrati¬
on auf Stiftungen von Kapellen, Altären, Messen und ewigen Lichtern in den Kirchen, die
auf dem Gebiet dieser Städte und in den Vorstädten gelegen waren. Damit ist die gesamte
Stiftungstätigkeit des Bürgertums dieser Städte nicht erschöpft.
Kapitel
I
beschreibt die Stiftungen von Bürgern im 13. Jahrhundert. Sie geschahen in
der Situation einer starken Position des Territorialherm, des Deutschen Ordens. Zu un¬
terstreichen ist,
dass
der Deutsche Orden der Empfänger vieler bürgerlicher Schenkungen
war, was auch von der religiösen Attraktivität dieser Ordenskorporation im 13. Jahrhundert
zeugen kann.
In Kapitel
II
werden verschiedene Arten von Stiftungen vorgestellt, die es in Städ¬
ten gab: Stiftungen von Kapellen, Häusern für Arme, Witwen und Beginen, Stiftungen
für verschiedene Arten von Messen und ewigen Lichtern. Erwähnt werden auch andere
Spenden, die nicht den Charakter von Stiftungen hatten, wie z.B. Gaben von liturgischen
Gegenständen, Büchern, Geld usw. Hingewiesen wird auf die gesellschaftlichen, religiösen
und rechtlichen Bedingungen der Einrichtung verschiedener Stiftungen.
Kapitel
III
zeigt die Entwicklung auf, die sich aus der Perspektive des gesellschaftli¬
chen und religiösen Lebens in den preußischen Städten vom 13. bis zum Anfang des 16.
Jahrhunderts abspielte. Im Licht der erhaltenen Quellen aus dem 13. Jahrhundert domi¬
nierten individuelle Stiftungen, die im Rahmen der Bürgergemeinschaft errichtet wurden.
Die Stadtgemeinde war damals in geringem Maß eine Zusammensetzung verschiedener
gesellschaftlicher Gruppen. Es scheint,
dass
gemeinschaftliche Aspekte dominierten, was
sich im religiösen Leben widerspiegelte. An den wenigen bekannten Stiftungen beteiligte
sich die ganze Stadtgemeinde als eine religiöse Gruppe. Zum Hauptveranwortlichen
fur
ihre volle Einrichtung wurden die Stadträte gemacht. Im 14. Jahrhundert verschwand mit
dem Anwachsen der städtischen Autonomie und der Entwicklung der Stadtgemeinde ihr
Zusammenhalt. Verschiedene städtische Gruppen begannen an Bedeutung zu gewinnen,
und auf ihrer Grundlage wurden auch religiöse Bruderschaften geschaffen. Das spiegelte
sich auch wider im Umbau der Pfarrkirchen, in deren Verlauf man
vid
Aufmerksamkeit auf
den Bau von Kapellen und die Vermehrung der Kultorte im Kirchenraum wandte. Zugleich
fanden die Bürger Unterstützung
för
ihre religiöse Tätigkeit nicht
melu
nur beim Terri¬
torialherm und dem Stadtrat, sondern auch bei den immer zahlreicheren Bruderschaften.
Die Stadträte waren bemüht, das religiöse Leben durch die Formatierung und
Instituti-
592
Zussamenfassung
onalisierung
entstehender religiöser Gruppen zu kontrollieren. Im 15. Jahrhundert nutzten
die Bürger die verschiedenen Möglichkeiten von Stiftungstätigkeit, die es im Rahmen der
einzelnen Stadtgemeinden gab.
In Kapitel
IV
werden Stiftungen von Kapellen und Altären in allen berücksichtigten
Städten vorgestellt. In Kulm überwogen Stiftungen des städtischen Patriziats. Diese Kir¬
che wurde nicht um eine Reihe von Kapellen an den Seitenschiffen erweitert, was seinen
Grund mit Sicherheit in den begrenzten finanziellen Möglichkeiten der Bürger im 14. und
15. Jahrhundert hatte. In der Thorner Altstadt wurde seit der Mitte des 14. Jahrhunderts
mit dem Bau von Kapellen begonnen. Die Kapellen und Altäre in der Pfarrkirche wurden
vor allem durch die reichsten Familien in der Stadt übernommen. Die Zunftbruderschaften
stifteten in der Pfarrkirche Messen. Jedoch ist wenig darüber bekannt, wo sie abgehalten
wurden. Vielleicht verfügte im 14. Jahrhundert ein Teil der Handwerkerbruderschaften
über Altäre im Hauptschiff, die später von Vertretern des Patriziats und vom Klerus über¬
nommen wurden. In der Pfarrkirche St. Jakob in der Thorner Neustadt dominierten ein¬
deutig die Zunftbruderschaften, was der Struktur der dortigen Bevölkerung entspricht.
Viele Messstiftungen in dieser Kirche wurden von Vertretern der Geistlichkeit errichtet.
In der Elbinger Altstadt gab es viele Kapellen und Altäre, die Handwerkerbruderschaften
gehörten. Die Dominanz der reichsten Familien in der Stadt war nicht so deutlich wie in
der Thorner Altstadt oder in der Danziger Rechtstadt. Eine große Rolle spielten auch die
Bruderschaften, in denen der dominierende Faktor die Devotion und nicht die berufliche
Tätigkeit war. Weniger ist bekannt über die Stiftungen in der Pfarrkirche der Neustadt von
Elbing. Der Bau der Pfarrkirche in dieser Stadt wurde übrigens nie zu Ende geführt. Die
größte Zahl an Stiftungen geschah in der Kirche Unserer Lieben Frau in der Danziger
Rechtstadt. Es scheint,
dass
im frühesten Zeitraum von der Mitte des W.Jahrhunderts an
in der damaligen Kirche Stiftungen von Handwerkerbruderschaften überwogen. Mit der
Zeit dominierten allmählich immer deutlicher die Stiftungen von Patriziern. Die reichsten
Danziger Familien übernahmen im Zusammenhang mit dem Umbau der Kirche Kapellen
um den Hauptaltar, aber auch im Querhaus und im östlichen Teil der Kapellen in bei¬
den Seitenschiffen. Handwerkerbruderschaften übernahmen die Kapellen und Altäre im
westlichen Teil beider Seitenschiffe und an den Pfeilern im Hauptschiff, mit Ausnahme
des ersten, östlichen Pfeilerpaars, das übrigens anscheinend relativ spät erbaut wurde. In
der St-Johannes-Kirche in der Danziger Rechtstadt und in der Katharinenkirche in der
Altstadt von
Danzig
machten die Handwerkerbraderschaften ihre Präsenz am stärksten
deutlich. In der Pfarrkirche der Altstadt von Königsberg und in der Kathedrale in Knei¬
phof hatten Einflüsse aus der Umgebung des Kapitels entscheidenden Einfluss auf die
Kirchen. Das entschied auch über den Charakter der Quellen, die wir besitzen. Mit ihrer
Hilfe lassen sich die bürgerlichen Stiftungen, die in diesen Kirchen bestanden, nur frag¬
mentarisch darstellen. In Braunsberg wiederum unterstand die Pfarrkirche dem Bischof
von Ermland. Es scheint aber,
dass
in dieser Kirche bürgerliche Stiftungen ohne größere
Beschränkung vonseiten des Bischof entstanden. Etwas mehr Zeugnisse zu diesem Thema
haben sich allerdings erst seit dem Anfang des 15. Jahrhunderts erhalten. Sie erlauben keine
vollständige Beschreibung der stifterischen Aktivität von Bürgern in der Altstadt wie in
der Neustadt von Braunsberg.
Zussamenfassung
593
Ein weiteres Kapitel ist den Vermögen und Einkünften von Stiftungen in einigen
Pfarrkirchen gewidmet. Auf der Grundlage der erhaltenen Quellen kann man sich mit
dieser Frage nur im Fall einiger ausgewählter Pfarrkirchen beschäftigen: in Kulm, in der
Altstadt und Neustadt von
Thorn, in
der Altstadt von Elbing und in der Danziger Recht¬
stadt. Zu den übrigen Kirchen haben sich nur bruchstückhafte Informationen erhalten. Die
Ausstattung der Kapläne betrug gewöhnlich 10-12 Mark. Im Fall einiger reicherer
Vika¬
rien
in den Pfarrkirchen in der Thorner Altstadt, der Elbinger Altstadt und der Danziger
Rechtstadt konnte sie aber deutlich mehr betragen, sogar um 30 Mark, was im Übrigen
nur einen Teil von deren Einkünften darstellte, die oft sogar 100 Mark im Jahr überstiegen.
Auf der Grundlage von Pfründenlisten in der Marienkirche in der Danziger Rechtstadt aus
der Mitte des 15. Jahrhunderts ließen sich die gesamten Einkünfte aller Kapellen auf die
Summe von 1060 Mark jährlich schätzen. Bei den Messstiftungen in dieser Kirche waren
72 Priester beschäftigt. In der Pfarrkirche in der Altstadt von
Thorn
gab es nach einer
Pfründenliste von 1541 30
Vikarien,
deren gesamte Einkünfte 740 Mark überstiegen.
In Kapitel
VI
wurden Stiftungen in städtischen Spitälern und Leprosenhäusern vor¬
gestellt. Verhältnismäßig selten kam es in Spitalkirchen zu Stiftungen von
Vikarien
durch
Bürger. Das lag mit Sicherheit an dem wesentlich kleineren Raum dieser Kirchen wie
auch an den geringeren Bedürfnissen. Die Spendenwilligkeit der Bürger in allen Städten
konzentrierte sich wahrscheinlich auf die Pönitentiare der Spitäler und Leprosenhäuser. Bei
dieser Art von Einrichtungen dominierte also eindeutig die
caritative
Tätigkeit.
Das letzte Kapitel ist den Stiftungen und der Spendenbereitschaft von Bürgern gegen¬
über den Klöstern auf dem Gebiet ihrer Städte gewidmet. In
Thorn
und Kulm entstanden
Klöster der Dominikaner und Franziskaner und auch der stark mit dem Deutschen Orden
verbundenen Benediktinerinnen. Die Franziskaner in
Thorn
verbanden sich infolge ihrer
Lage mit dem Bürgertum der Altstadt, die Dominikaner dagegen mit dem Bürgertum aus
der Neustadt. In Elbing war während der längsten Zeit des Mittelalters das einzige Kloster
das der Dominikaner. Erst in der zweiten Hälfte des 15. Jahrhunderts unternahm man die
Gründung eines Brigittenklosters, die allerdings mit einem Misserfolg endete. Ähnlich war
es über einen langen Zeitraum in
Danzig. In
dieser Stadt wurden erst am Ende des 14.
Jahrhunderts ein Kloster der
Karmeliten
und ein Frauenkloster der Brigitten gegründet
sowie am Anfang des 15. Jahrhunderts ein Kloster der Franziskaner. In Königsberg, das in
religiöser Hinsicht von samländischen Kanonikern dominiert wurde, war das einzige Klos¬
ter ein Kloster der Benediktinerinnen, während die kurz vor der Reformation eingerührten
Franziskaner nur sehr kurz tätig waren. Alle Kloster wurden durch die Möglichkeiten bür¬
gerlicher Stiftungstätigkeit bereichert Jedoch trafen die Legate für Stiftungen in Gestalt
von Immobilien auf den Widerstand der Stadträte und auch auf Probleme, die aus den
Regeln einiger Orden herrührten. Klöster waren zweifellos ein attraktiver Begräbnisort für
eben Teil der städtischen Eliten, was u.a. im Franziskanerkloster in der Altstadt von Thom
in der 2. Hälfte des 14. Jahrhunderts deutlich wurde.
(übersetzt v. Martin Faber) |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Oliński, Piotr 1965- |
| author_GND | (DE-588)1139849662 |
| author_facet | Oliński, Piotr 1965- |
| author_role | aut |
| author_sort | Oliński, Piotr 1965- |
| author_variant | p o po |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV035108925 |
| callnumber-first | D - World History |
| callnumber-label | DK4600 |
| callnumber-raw | DK4600.P775 |
| callnumber-search | DK4600.P775 |
| callnumber-sort | DK 44600 P775 |
| callnumber-subject | DK - Russia, Soviet Union, Former Soviet Republics, Poland |
| classification_rvk | NR 7900 |
| ctrlnum | (OCoLC)285466692 (DE-599)BVBBV035108925 |
| dewey-full | 063 |
| dewey-hundreds | 000 - Computer science, information, general works |
| dewey-ones | 063 - General organizations in Germany |
| dewey-raw | 063 |
| dewey-search | 063 |
| dewey-sort | 263 |
| dewey-tens | 060 - General organizations and museology |
| discipline | Allgemeines Geschichte |
| discipline_str_mv | Allgemeines Geschichte |
| edition | Wyd. 1 |
| era | Geschichte 1200-1599 gnd |
| era_facet | Geschichte 1200-1599 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>02584nam a2200589 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV035108925</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20180706 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">081020s2008 b||| m||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788323122197</subfield><subfield code="9">978-83-231-2219-7</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)285466692</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV035108925</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rakwb</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield><subfield code="a">DE-739</subfield><subfield code="a">DE-B220</subfield><subfield code="a">DE-20</subfield></datafield><datafield tag="050" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">DK4600.P775</subfield></datafield><datafield tag="082" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">063</subfield><subfield code="2">22/ger</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">NR 7900</subfield><subfield code="0">(DE-625)129797:</subfield><subfield code="2">rvk</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">8,1</subfield><subfield code="2">ssgn</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">7,41</subfield><subfield code="2">ssgn</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Oliński, Piotr</subfield><subfield code="d">1965-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1139849662</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych</subfield><subfield code="b">(Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo)</subfield><subfield code="c">Piotr Oliński</subfield></datafield><datafield tag="250" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Wyd. 1</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Toruń</subfield><subfield code="b">Wydawn. Naukowe Uniw. Mikołaja Kopernika</subfield><subfield code="c">2008</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">629 S.</subfield><subfield code="b">Kt.</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="490" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">Rozprawa habilitacyjna / Uniwersytet Mikołaja Kopernika</subfield></datafield><datafield tag="500" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zsfassung in dt. Sprache u.d.T: Bürgerliche Stiftungen in preußischen Städten im Mittelalter und am Beginn der Neuzeit</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1200-1599</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Geschichte</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Cities and towns, Medieval</subfield><subfield code="z">Germany</subfield><subfield code="z">Prussia</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Cities and towns, Medieval</subfield><subfield code="z">Prussia, East (Poland and Russia)</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Stiftung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4057542-1</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Deutschland</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Prussia (Germany)</subfield><subfield code="x">History</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Prussia, East (Poland and Russia)</subfield><subfield code="x">History</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Preußen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4047194-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="655" ind1=" " ind2="7"><subfield code="0">(DE-588)4113937-9</subfield><subfield code="a">Hochschulschrift</subfield><subfield code="2">gnd-content</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Preußen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4047194-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Stiftung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4057542-1</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Geschichte 1200-1599</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSBMuenchen</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016776792&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB Muenchen</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016776792&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">DHB</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">DHB_JDG_ISBN_1</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-016776792</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">900</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0902</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield></record></collection> |
| genre | (DE-588)4113937-9 Hochschulschrift gnd-content |
| genre_facet | Hochschulschrift |
| geographic | Deutschland Prussia (Germany) History Prussia, East (Poland and Russia) History Preußen (DE-588)4047194-9 gnd |
| geographic_facet | Deutschland Prussia (Germany) History Prussia, East (Poland and Russia) History Preußen |
| id | DE-604.BV035108925 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-02T22:16:45Z |
| indexdate | 2024-07-09T21:22:30Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788323122197 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-016776792 |
| oclc_num | 285466692 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 DE-739 DE-B220 DE-20 |
| owner_facet | DE-12 DE-739 DE-B220 DE-20 |
| physical | 629 S. Kt. |
| psigel | DHB_JDG_ISBN_1 |
| publishDate | 2008 |
| publishDateSearch | 2008 |
| publishDateSort | 2008 |
| publisher | Wydawn. Naukowe Uniw. Mikołaja Kopernika |
| record_format | marc |
| series2 | Rozprawa habilitacyjna / Uniwersytet Mikołaja Kopernika |
| spelling | Oliński, Piotr 1965- Verfasser (DE-588)1139849662 aut Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo) Piotr Oliński Wyd. 1 Toruń Wydawn. Naukowe Uniw. Mikołaja Kopernika 2008 629 S. Kt. txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Rozprawa habilitacyjna / Uniwersytet Mikołaja Kopernika Zsfassung in dt. Sprache u.d.T: Bürgerliche Stiftungen in preußischen Städten im Mittelalter und am Beginn der Neuzeit Geschichte 1200-1599 gnd rswk-swf Geschichte Cities and towns, Medieval Germany Prussia Cities and towns, Medieval Prussia, East (Poland and Russia) Stiftung (DE-588)4057542-1 gnd rswk-swf Deutschland Prussia (Germany) History Prussia, East (Poland and Russia) History Preußen (DE-588)4047194-9 gnd rswk-swf (DE-588)4113937-9 Hochschulschrift gnd-content Preußen (DE-588)4047194-9 g Stiftung (DE-588)4057542-1 s Geschichte 1200-1599 z DE-604 Digitalisierung BSBMuenchen application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016776792&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB Muenchen application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016776792&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract |
| spellingShingle | Oliński, Piotr 1965- Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo) Geschichte Cities and towns, Medieval Germany Prussia Cities and towns, Medieval Prussia, East (Poland and Russia) Stiftung (DE-588)4057542-1 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4057542-1 (DE-588)4047194-9 (DE-588)4113937-9 |
| title | Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo) |
| title_auth | Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo) |
| title_exact_search | Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo) |
| title_exact_search_txtP | Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo) |
| title_full | Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo) Piotr Oliński |
| title_fullStr | Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo) Piotr Oliński |
| title_full_unstemmed | Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo) Piotr Oliński |
| title_short | Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych |
| title_sort | fundacje mieszczanskie w miastach pruskich w okresie sredniowiecza i na progu czasow nowozytnych chelmno torun elblag gdansk krolewiec braniewo |
| title_sub | (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo) |
| topic | Geschichte Cities and towns, Medieval Germany Prussia Cities and towns, Medieval Prussia, East (Poland and Russia) Stiftung (DE-588)4057542-1 gnd |
| topic_facet | Geschichte Cities and towns, Medieval Germany Prussia Cities and towns, Medieval Prussia, East (Poland and Russia) Stiftung Deutschland Prussia (Germany) History Prussia, East (Poland and Russia) History Preußen Hochschulschrift |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016776792&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016776792&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT olinskipiotr fundacjemieszczanskiewmiastachpruskichwokresiesredniowieczainaproguczasownowozytnychchełmnotorunelblaggdanskkrolewiecbraniewo |