Chronić i kontrolować: UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944 - 1956)
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Warszawa
Inst. Pamięci Narodowej
2007
|
| Schriftenreihe: | Monografie / Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
35 |
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Abstract |
| Beschreibung: | Zsfassung in engl. Sprache |
| Beschreibung: | 735 S. Ill. |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 cb4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV023377686 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20190820 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 080703s2007 a||| |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |z 9788360464489 |9 9788360464489 | ||
| 020 | |z 8360464480 |9 8360464480 | ||
| 035 | |a (OCoLC)189659965 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV023377686 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rakwb | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 |a DE-Re13 |a DE-M352 | ||
| 084 | |a 7,41 |2 ssgn | ||
| 100 | 1 | |a Wołoszyn, Jacek Witold |d 1972- |e Verfasser |0 (DE-588)1109101201 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Chronić i kontrolować |b UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944 - 1956) |c Jacek Witold Wołoszyn |
| 264 | 1 | |a Warszawa |b Inst. Pamięci Narodowej |c 2007 | |
| 300 | |a 735 S. |b Ill. | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 490 | 1 | |a Monografie / Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu |v 35 | |
| 500 | |a Zsfassung in engl. Sprache | ||
| 505 | 0 | |a Bibliogr. s. 703-[713]. Indeks | |
| 610 | 1 | 7 | |a Polska / Urząd Bezpieczeństwa |2 jhpk |
| 610 | 1 | 7 | |a Polska - Urząd Bezpieczeństwa |2 jhpk |
| 648 | 7 | |a Geschichte 1944-1956 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 7 | |a Młodzież / Polska / 1945-1970 |2 jhpk | |
| 650 | 7 | |a Ruchy młodzieżowe / Polska / 1945-1970 |2 jhpk | |
| 650 | 7 | |a Młodzież - Polska - 1945-1970 |2 jhpk | |
| 650 | 7 | |a Ruchy młodzieżowe - Polska - 1945-1970 |2 jhpk | |
| 650 | 0 | 7 | |a Jugend |0 (DE-588)4028859-6 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Staatsschutz |0 (DE-588)4182674-7 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Unterdrückung |0 (DE-588)4257314-2 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Lublin (Polska ; region) / polityka i rządy / 1945-1970 |2 jhpk | |
| 651 | 7 | |a Lublin (Polska ; region) - polityka i rządy - 1945-1970 |2 jhpk | |
| 651 | 7 | |a Lublin |z Region |0 (DE-588)4036419-7 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Lublin |z Region |0 (DE-588)4036419-7 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Jugend |0 (DE-588)4028859-6 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Unterdrückung |0 (DE-588)4257314-2 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Staatsschutz |0 (DE-588)4182674-7 |D s |
| 689 | 0 | 4 | |a Geschichte 1944-1956 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 810 | 2 | |a Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu |t Monografie |v 35 |w (DE-604)BV017143574 |9 35 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSBMuenchen |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016560839&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB Muenchen |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016560839&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-016560839 | ||
| 942 | 1 | 1 | |c 909 |e 22/bsb |f 09045 |g 438 |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1804137748598095872 |
|---|---|
| adam_text | SPIS TREŚCI
Wstęp
...................................................................................................................................... 7
1.
„Wychowamy młodzież polską na bojowników Socjalizmu!
..................................... 21
2.
Zasady pracy władz bezpieczeństwa w środowiskach młodzieżowych
....................... 78
Struktury UB odpowiedzialne za pracę wśród młodzieży
............................................. 78
Zasady prowadzenia działań operacyjnych
.................................................................... 85
Jak pracownicy UB na Lubelszczyźnie rozumieli polecenia nadchodzące
z Warszawy
..................................................................................................................... 124
3.
Charakterystyka sieci agenturalnej w środowiskach młodzieżowych
......................... 150
Typy agentury
................................................................................................................. 150
Środowiska, z których wywodziła się agentura. (Kto mógł zostać agentem?)
.............. 154
Werbunek i wykluczenie
................................................................................................. 158
Zasady pracy z agenturą
................................................................................................. 180
Stan liczbowy (próba odtworzenia) i charakterystyka sieci agenturalnej
...................... 188
ZMP jako źródło informacji o środowiskach młodzieżowych
...................................... 207
4.
Opis środowisk młodzieżowych w sprawozdaniach UB
................................................ 214
Uczniowie
....................................................................................................................... 216
Studenci
........................................................................................................................... 244
Harcerstwo
....................................................................................................................... 267
Oficjalne organizacje młodzieżowe
................................................................................. 278
Katolickie organizacje młodzieżowe
............................................................................... 297
5.
Przyczyny powstania i charakterystyka konspiracyjnych organizacji
młodzieżowych
.............................................................................................................................. 322
Przyczyny powstania tajnych związków
........................................................................ 323
Charakterystyka
.............................................................................................................. 344
Pracownicy UB opisują tajne związki młodzieżowe
..................................................... 356
Konspiracyjne organizacje młodzieżowe na Lubelszczyźnie
........................................ 363
6.
Wykrycie, rozpracowanie i aresztowanie
....................................................................... 394
Organizacje wykryte w wyniku doniesień
...................................................................... 396
Kontrola korespondencji
.................................................................................................. 475
Kolportaż ulotek
.............................................................................................................. 485
Inne przypadki wykrycia tajnych związków
................................................................... 503
Organizacje powstałe w wyniku prowokacji UB
(?)...................................................... 514
Aresztowanie
................................................................................................................... 532
7.
Śledztwo
............................................................................................................................. 550
Zasady i cele śledztwa
.................................................................................................... 554
Śledztwo (przykłady)
...................................................................................................... 566
Agentura celna
................................................................................................................ 608
Organizacje powstałe w trakcie śledztwa
(?) ................................................................. 619
8.
Proces i wyrok
................................................................................................................... 630
Właściwość rzeczowa sądów
......................................................................................... 630
Rola procesu
................................................................................................................... 633
Postępowanie okołoprocesowe
....................................................................................... 638
Akt oskarżenia
................................................................................................................ 648
Zeznania
.......................................................................................................................... 659
Wyrok
............................................................................................................................. 664
Reakcja mieszkańców Lubelszczyzny
........................................................................... 684
Zakończenie
........................................................................................................................... 690
Summary
................................................................................................................................ 697
Wykaz skrótów
...................................................................................................................... 700
Bibliografia
............................................................................................................................ 703
Spis zdjęć
................................................................................................................................. 714
Indeks osób
............................................................................................................................ 715
ZAKOŃCZENIE
Komunistyczna wizja „nowego człowieka przede wszystkim dotyczyła młodzieży,
mającej
-
w założeniu
-
stać się budowniczym ustroju. Dlatego też od samego początku
młodzi ludzie zostali poddani całkowitej kontroli. Władze partyjno-państwowe niemal
od
1944
r. wszczęły „ofensywę ideologiczną , która przybrała na sile po
1947
r. Akcję
tę prowadzono z wykorzystaniem mechanizmów administracyjnych. W jej wyniku ko¬
munistom udało się opanować szkolnictwo, zarówno podstawowe, średnie, jak i wyższe.
Przy okazji nastąpiła całkowita weryfikacja treści programowych, a placówki oświatowe
stały się kolejną „tubą propagandową nowego systemu. Ich zadaniem miało być wycho¬
wanie „socjalistycznego człowieka .
Równolegle zostały zlikwidowane wszelkie możliwości zrzeszania się młodzieży poza
strukturami kontrolowanymi przez państwo. Jednym z etapów ofensywy stało się bowiem
tzw. zjednoczenie ruchu młodzieżowego. Termin ten oznaczał
defacto
przeprowadzenie
pod naciskiem administracyjnym, i nie tylko, likwidacji istniejących organizacji młodzieżo¬
wych tworzonych przez poszczególne partie polityczne
-
ZMW RP „Wici , ZMD oraz
OM TUR. W ich miejsce w lipcu
1948
r. powstał jeden w
perni
podległy władzom partyj¬
nym ZMP. Był on jedynym realizatorem polityki PPR/PZPR wobec młodego pokolenia Po¬
laków: „Partia otacza opieką ZMP
-
mówił w grudniu
1948
r. Roman Zambrowski
-
który
staje się najważniejszym wykonawcą woli partii wśród młodzieży 1. Później zlikwidowano
samodzielność ZHP, odzierając go z tradycji skautowych, zmieniając we wzorowaną na ra¬
dzieckim Pionierze organizację dziecięcą- „przedszkole ZMP . Przy okazji z szeregów har¬
cerstwa z różnych powodów zostali usunięci doświadczeni instruktorzy, których najczęściej
zastępowali niedoświadczeni aktywiści zetempowscy. Symbolicznym zakończeniem akcji
likwidacji swoistego pluralizmu ruchu młodzieżowego stało się rozwiązanie ZHP oraz włą¬
czenie harcerstwa w struktury ZMP pod nieoficjalną nazwą Organizacji Harcerskiej.
Władze partyjno-państwowe szykanowały również członków katolickich organizacji
młodzieżowych. Ustawicznie była zatem blokowana działalność KSM, studentom oraz
uczniom należącym do stowarzyszeń katolickich odmawiano pomocy materialnej ze
strony państwa. JCh starano się uniemożliwić rejestrację, czyli możliwość legalnego
działania. Ostatecznie wprowadzone w sierpniu
1949
r. rozwiązania prawne, nakazujące
katolickim stowarzyszeniom bezwzględną rejestrację wraz z podaniem wszelkich da¬
nych osobowych ich członków, zmusiły Episkopat Polski w listopadzie tr. do podjęcia
trudnej decyzji o zawieszeniu ich działalności.
1
O statucie i zadaniach organizacyjnych Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej referat
tow.
Romana Zambrow-
skiego..., k.
6.
690
Ofensywa ideologiczna implikowała jednocześnie niszczenie wyniesionego z domu
tradycyjnego systemu wartości, w którym dużą rolę odgrywały patriotyzm i wiara. Mło¬
dy człowiek miał bowiem stać się w pełni uległym „bojownikiem o Polskę Ludową ,
wierzącym w „nieograniczone możliwości poznawcze i twórcze ludzkiego rozumu ,
a jego świadomość społeczną powinno determinować zaufanie do „przeobrażających
świat idei marksizmu-leninizmu 2.
Działania te spotkały się z oporem części młodzieży, podobnie zresztą jak większość
społeczeństwa, nastawionej niechętnie wobec komunizmu. Sprzeciw budziła zwłaszcza
likwidacja niezależnych organizacji młodzieżowych, przede wszystkim harcerstwa.
Opór młodych ludzi w województwie lubelskim mógł przybrać różne formy: od ośmie¬
szania zastanej rzeczywistości, przez pisanie „wrogich ulotek, haseł, rysowanie karyka¬
tur czy niszczenie portretów, po drobne akcje sabotażowe. Sposobem wyrażania włas¬
nych przekonań było również uczestnictwo w życiu religijnym, niedzielnych mszach,
rekolekcjach wielkopostnych i adwentowych czy po prostu udział w lekcjach religii
organizowanych poza budynkiem szkoły. Równolegle jednak młodzi ludzie, w tym mie¬
szkańcy województwa lubelskiego, musieli jakoś funkcjonować w otaczającej ich stali¬
nowskiej rzeczywistości. Uczyli się więc oficjalnego unikania sytuacji, które mogłyby
narażać ich na represje ze strony organów bezpieczeństwa. Starali się oswoić rzeczywi¬
stość, np. wstępując do ZMP. Przedstawiciele władz partyjnych oraz zetempowskich do¬
skonale zdawali sobie sprawę z postaw młodzieży. Opisując te zjawiska, jeden z działa¬
czy ZMP na Lubelszczyźnie stwierdził, że istnieją „dwa oblicza młodzieży -jedno dla
organizacji ZMP-owskiej, dla dyrekcji i dla wychowawców
-
drugie natomiast dla użyt¬
ku wewnętrznego
-
dla rodziców i dla
[...]
najbliższych 3. Przedstawiony obraz nie ozna¬
cza jednak, że młodzi ludzie rezygnowali z wymienionych form sprzeciwu, co więcej
-
decydowali się również na opór bardziej zorganizowany: w latach
1944-1956
w woje¬
wództwie lubelskim istniały bowiem
72
konspiracyjne organizacje młodzieżowe.
Opisana sytuacja wraz z przyjętym przez komunistów sposobem postrzegania mło¬
dzieży nakazywały poddanie tej grupy pełnej kontroli. Dlatego działalności władz par-
tyjno-państwowych towarzyszyła jednocześnie aktywność organów bezpieczeństwa,
wyposażonych w odpowiednie instrumenty nacisku wobec opornych. Pracownicy UB
od początku włączyli się aktywnie w prowadzoną przez kierownictwo partyjne „ofensy¬
wę ideologiczną oraz działania zmierzające do przejęcia pełnej kontroli nad
rachem
młodzieżowym. Ewidentnym dowodem zaangażowania się władz bezpieczeństwa w ten
proces były wydawane niemal co miesiąc
-
zwłaszcza w latach
1947-1949 -
akty nor¬
matywne dotyczące różnych aspektów pracy w poszczególnych środowiskach młodzie¬
żowych. Instrukcje te stanowiły zazwyczaj odpowiedź aparatu represji na oczekiwania
ścisłego kierownictwa PPR/PZPR. W tych dokumentach doskonale widać swoiste dwój-
myślenie przedstawicieli władz komunistycznych. Dla nich bowiem młodzież z jednej
strony była sojusznikiem, a z drugiej
-
grupą społeczną najbardziej podatną na wpływy
„reakcji : „Piękne osiągnięcia naszej Partii i ZMP na terenie młodzieży
-
ostrzegała
w lutym
1952
r. Julia Brystygier
-
która idąc śladami młodzieży radzieckiej masowo,
Statut Związki Młodzieży Polskiej
-
uchwalony na
II
Zjeidzie ZMP..., s.
8.
AP Lublin, ZW ZMP,
27,
Protokół posiedzenia Prezydium ZW ZMP w Lublinie odbytego
2
IX
1953
г.,
b.d., k.
93.
691
wielkim bohaterskim wysiłkiem często wysuwa się na czoło budowniczych naszego so¬
cjalistycznego ó-cioletniego planu narodowego i stoi w pierwszych szeregach obrońców
pokoju, nie powinny nam ani na chwilę przesłaniać niebezpieczeństwa, jakie grozi mło¬
dzieży ze strony wroga 4. Dlatego funkcjonariusze UB aktywnie przyłączyli się do akcji
„zjednoczenia oficjalnych organizacji młodzieżowych. Na Lubelszczyźnie szef PUBP
w Chełmie Bolesław Rycerz w marcu
1947
r. po zatrzymaniu kilku działaczy ZMW RP
„Wici tuż przed wyborami do miejscowego zarządu powiatowego meldował, że „demo¬
kratyzacji Wici dokonano . Ubecy byli również jednymi z wykonawców planu likwida¬
cji katolickich organizacji młodzieżowych. Pracownicy WUBP w Lublinie uniemożliwi¬
li np. rejestrację
Juventus
Christiana,
której członków kilka miesięcy później zatrzymali
pod zarzutem przynależności do „nielegalnego stowarzyszenia. Wielu działaczy Soda-
licji Mariańskiej oraz JCh oskarżono również o udział w wywróceniu samochodu szefa
PUBP w Lublinie Józefa Pilipczuka w dniu święta Bożego Ciała
1949
r. Wśród studen¬
tów usuniętych z UMCS pod zarzutem uczestnictwa w wydarzeniach czerwcowych oraz
„cudu lubelskiego znaleźli się także członkowie katolickich związków.
Pracownicy władz bezpieczeństwa w województwie lubelskim co roku sporządzali
również „listy proskrypcyjne osób, które nie powinny zdać matury oraz podjąć studiów.
Przesłanką wyrażenia przez UB negatywnej opinii była zarówno przeszłość rodziców
(przynależność do podziemia niepodległościowego), ich postawa wobec ówczesnych
władz, jak i znajomość z księżmi czy nawet rozpoczęte przez rodzeństwo studia w KUL.
Doskonałym przykładem była m.in. sprawa uczniów z Gimnazjum Ogólnokształcącego
w Zakrzówku. Jednocześnie funkcjonariusze w
perni
kontrolowali członków wydziało¬
wych oraz powiatowych komisji rekrutacyjnych, decydujących o przyjęciu na dany kie¬
runek studiów.
Po powstaniu ZMP organa bezpieczeństwa zaangażowały się z kolei w proces nazy¬
wany przez nie same „uzdrawianiem socjalnym składu personalnego tej organizacji.
Oznaczało to de facto prowadzoną co roku weryfikację szeregowych członków oraz
władz każdego szczebla, której efektem były składane w terenowych komitetach partyj¬
nych wnioski o usunięcie danego aktywisty z zajmowanego przez niego stanowiska.
Jednocześnie pełnej kontroli (przy pomocy agentury) podlegały również poszczegól¬
ne środowiska młodzieżowe. W początkowym okresie deklarowanym stanem było po¬
siadanie tajnych współpracowników w każdej szkole województwa lubelskiego. Później
tendencja ta uległa pewnej zmianie. Pracownicy operacyjni UB nastawiali się bowiem na
pozyskiwanie tzw. celowej agentury, która otrzymywała zadania związane z rozpracowa¬
niem określonej grupy, podejrzanej o prowadzenie wrogiej działalności. Stosunkowo
najwięcej tajnych współpracowników działało wśród studentów KUL, których przedsta¬
wiciele władz partyjnych, ZMP oraz bezpieczeństwa uważali za jednoznacznie nieprzy¬
chylnych Polsce Ludowej. Jednocześnie ubecy starali się wykorzystać sprawy studentów
uczelni katolickiej przeciw jej władzom, zwłaszcza rektorowi ks. Antoniemu Słomkow-
skiemu. Bronił on bowiem KUL przed penetracjąprzez członków komunistycznych orga¬
nizacji młodzieżowych
-
FPOS, ZAMP, ZMP oraz ZSP. W tym miejscu warto wspomnieć
4
AIPN
Lu,
055/43,
Instrukcja nr
01/52
w sprawie zwalczania i likwidacji podziemia, dywersji i chuligaństwa wśród
młodzieży, jednocześnie marginalizacji tych grup oraz ukazywania ich wzrostu, Warszawa,
11
II
1952
г., к.
15.
692
o zatrzymaniu Teresy Wyczółkowskiej i Leona Koja, którego sprawa o kryptonimie
„Przyjaciele miała również udowodnić kontynuowanie przez członków SMA działalno¬
ści konspiracyjnej.
W przypadku środowisk uczniowskich funkcjonariusze UB nie tylko wpływali na
usuwanie uczniów podejrzanych o niszczenie portretów, lecz dbali również o uniemoż¬
liwienie jakichkolwiek kontaktów młodych ludzi z duchowieństwem katolickim. Jedno¬
cześnie ubecy często byli inicjatorami akcji usuwania księży prefektów czy nauczycieli
z poszczególnych szkół. Aranżowali przy tym za pośrednictwem „specjalnie dobranych
zetempowców swoiste „seanse nienawiści , mające pozorować spontaniczne wystąpie¬
nia uczniów. Do podobnych wydarzeń doszło m.in. w sprawie księdza Longina Ziarka
w Garwolinie oraz Zdzisława Oziębły we Włodawie. Imprezy te nie zawsze rozgrywały
się zgodnie ze scenariuszem UB. Przykładem może być choćby podjęta przez grupę ze¬
tempowców próba wyrugowania katechety z lubelskiego Gimnazjum im. Jana Zamoy-
skiego
-
Stanisława Pilchera. W jego obronie wystąpili bowiem pozostali uczniowie,
również członkowie ZMP. Z cytowanych przykładów widać jednocześnie, że pracow¬
nicy aparatu represji wspomnianych działań nie wykonywali bezpośrednio, lecz za po¬
średnictwem innych jednostek, zwłaszcza władz oświatowych oraz oficjalnej organiza¬
cji młodzieżowej.
Jednym z aspektów działalności UB wśród młodzieży była kwestia poszukiwania
oraz wykrywania konspiracyjnych organizacji młodzieżowych. Generalną zasadą było
jak najszybsze zatrzymanie osób podejrzanych o przynależność do takiej grupy. Instruk¬
cje centrali nie zalecały stosowania rozbudowanych kombinacji operacyjnych, zwła¬
szcza przy pomocy tajnych współpracowników. Funkcjonariusze z jednostek tereno¬
wych zaraz po potwierdzeniu otrzymanych z różnych źródeł sygnałów o działalności
uznanej przez nich za wrogą powinni przystąpić do zatrzymania wytypowanych osób.
Na Lubelszczyźnie, jak wynika z dostępnych dokumentów, większość organizacji mło¬
dzieżowych została wykryta przez przypadek. Ubecy otrzymywali również znak od in¬
formatora (Szara Brać, lubelskie KOS, radzyńska RWN) lub dowiadywali się o tajnych
związkach na podstawie rozklejonych w danym mieście ulotek (Szarotka, Młoda Gwar¬
dia) czy z przechwyconej korespondencji (Grupa Młodzieżowa). Doniesienie mogli zło¬
żyć również zwykli obywatele (Orzeł
-
Koło Zwolenników Idei Mickiewiczowskiej,
TZHP -PTDH), przedstawiciele władz partyjnych, szkolnych oraz ZMP (Klub Idei My¬
śli Niezależnej?). W przypadku nałęczowskiej organizacji Niepodległość lub Śmierć
pewnych danych mogli dostarczyć przedstawiciele terenowych władz oficjalnej organi¬
zacji młodzieżowej. Czasami informacje o wykryciu tajnego związku mogły pochodzić
z różnych źródeł. Na przykład o lubelskich Trójkach pracownicy UB posiadali je zarów¬
no od tajnych współpracowników, jak i z kontroli korespondencji. W tej sprawie doszło
również do tzw. częściowej realizacji, czyli zatrzymania osób, którym ubecy mogli udo¬
wodnić jakąś wrogą wobec ustroju działalność. Ujęcie członkiń Trójek
-
młodych har¬
cerek
-
miało posłużyć zdobyciu informacji o istnieniu większej
-
nawet ogólnopolskiej
-
organizacji harcerskiej kierowanej przez byłych członków Szarych Szeregów. Działa¬
nia te były częścią prowadzonego od roku rozpracowania „Ostrzegacz . W pozostałych
przypadkach mijało najwyżej kilka miesięcy. Do ujęcia pierwszych członków TZHP
-
PTDH doszło po miesiącu od wpłynięcia „doniesienia obywatelskiego .
693
Zatrzymanie młodych konspiratorów stanowiło wstęp do ich styczności z komuni¬
stycznym aparatem represji. Do najbardziej traumatycznych przeżyć należało śledztwo.
Jego zadaniem było bowiem zmuszenie zatrzymanych, aby przyznali się do czynów po¬
pełnionych i niepopełnionych. Śledczy mieli bowiem obowiązek
-
korzystając z wypra¬
cowanego przez władze centralne modelu „idealnej konspiracyjnej organizacji młodzie¬
żowej
-
udowodnić, że młodzi ludzie posiadali lub zamierzali posiadać broń, planowali
dokonywanie zamachów na funkcjonariuszy UB,
MO,
działaczy partyjnych oraz spo¬
łecznych, przeprowadzali akcje sabotażowe, zbierali informacje wywiadowcze czy pro¬
wadzili akcje ulotkowe. Od zatrzymanych oczekiwano przyznania się do zarzucanych im
czynów. Sposób uzyskania pożądanych z punktu widzenia ubeków zeznań nie miał żad¬
nego znaczenia. Regularnie stosowano bicie aresztowanych oraz zmuszanie ich do pod¬
pisania wcześniej ułożonych protokołów. Dodatkowe informacje od uwięzionych mieli
również zdobywać umieszczeni razem z nimi w celi agenci. Czasem zadaniem agentury
celnej było również prowadzenie gry psychologicznej z młodymi ludźmi. Działającemu
w areszcie PUBP w Białej Podlaskiej agentowi celnemu „Banachowi zlecono, aby je¬
go „kolega z celi przyznał, że członkowie z jego organizacji pisali ulotki. Pracownicy
bialskiego urzędu próbowali wykorzystać wykrycie grupy młodzieżowej do oskarżenia
o kolportaż pisemek ulotnych, od pewnego czasu ukazujących się w Białej Podlaskiej
oraz okolicznych miejscowościach. Innym celem śledztwa, związanym z teorią o braku
samodzielności w działaniach młodzieży, było poszukiwanie osób, mających wpływ na
podjęcie przez zatrzymanych działalności konspiracyjnej. Młodych ludzi zmuszano do
zeznań, że o ich czynach wiedziały osoby starsze i namawiały do nich. W tej grupie zna¬
leźli się oczywiście duchowni (Longin Ziarek, Innocenty Trojanowski, Zdzisław Rybak,
Euzebiusz
Nowak),
nauczyciele oraz doświadczeni instruktorzy harcerscy (Bronisława
Maj, Adam Klimek, Danuta Magierska, Małgorzata Szewczyk). Osobami tymi wcześ¬
niej już interesowały się władze bezpieczeństwa. Danuta Magierska i Małgorzata Szew¬
czyk były bowiem nie tylko od dawna związane z ZHP, lecz w okresie okupacji należa¬
ły również do Organizacji Harcerek oraz pełniły wysokie funkcje w strukturach
Polskiego Państwa Podziemnego. Danuta Magierska „Weronika była zastępcą komen¬
danta Wojskowej Służby Kobiet Okręgu Lubelskiego. Obie kobiety, mimo wątpliwych
dowodów, śledczy oskarżyli o inspirowanie powstania tajnych organizacji młodzieżo¬
wych. Pracownicy pionów śledczych, aby ominąć dyskusyjne dowody, wprowadzili ka¬
tegorię „inspiratora politycznego , czyli osoby rozwijającej u młodego człowieka poglą¬
dy, których podzielanie skutkowało założeniem nielegalnego związku. Tą interpretacją
ubecy posłużyli się w sprawie Bronisławy Maj posądzonej o inspirowanie Mieczysława
Smalca do założenia TZHP
-
PTDH: wystarczyło, że nauczycielka z Trawnik pożyczy¬
ła młodemu człowiekowi jeden z tomów pism Józefa Piłsudskiego.
Kolejnym etapem postępowania sądowego był proces członków konspiracyjnych
organizacji, traktowany jako jeden z elementów gry propagandowej. Jego przebieg
-
choć nie były to sprawy pokazowe
-
miał ściśle określony program. Odczytywany na po¬
czątku akt oskarżenia stanowił jednocześnie swoistą manifestację poglądów autora oraz
uzasadnienie postawienia młodych ludzi przed sądem. Ważnym elementem rozprawy
było również odwoływanie zeznań przez podsądnych skarżących się na bicie w trakcie
śledztwa. Sędziowie mieli jednak możliwość obejścia tej przeszkody, odrzucali bowiem
694
zeznania młodych ludzi składane na sali sądowej jako niewiarygodne. Orzekający mogli
natomiast wykorzystać wyjaśnienia złożone w siedzibie UB lub przed prokuratorem
wojskowym. Zakończeniem procesu było wydanie wyroku opartego najczęściej na prze¬
pisie
art.
86
par.
2,
czyli „usiłowania przemocą obalenia ustroju Państwa Polskiego .
Młodzi ludzie otrzymywali surowe wyroki, łącznie z karą śmierci. Postępowanie sądo¬
we stanowiło bowiem część systemu represji, dlatego uniewinnienia zdarzały się stosun¬
kowo rzadko.
Ważnym elementem pracy operacyjnej w środowiskach młodzieżowych były katego¬
ryczne polecenia szybkiej likwidacji wykrytych form konspiracyjnej działalności mło¬
dych Polaków. Młodzież jako całość miała bowiem jednogłośnie poprzeć nowe władze,
uznając je za gwaranta jej awansu społecznego, a podziemna działalność, zwłaszcza
przedostanie się wiadomości o niej do opinii publicznej, mogło mieć niekorzystny wy¬
dźwięk propagandowy. Dlatego autor cytowanej analizy z
1956
r. przestrzegał, „by nie
wytworzyć u młodzieży atmosfery istnienia podziemia . W tym również mieściła się
wspomniana już rola treści propagandowych w akcie oskarżenia. Miały one bowiem
przekonać publiczność, że przed sądem staje tylko kilka osób, wyalienowanych przez
swoją działalność ze środowiska młodzieżowego. Temu samemu celowi miało zapewne
służyć sądzenie członków konspiracyjnych organizacji w mniejszych grupach. Jedno¬
cześnie na Lubelszczyźnie władze bezpieczeństwa nie zdecydowały się na przeprowa¬
dzenie rozprawy pokazowej, choć taki proces był planowany w sprawie wspomnianej już
wielokrotnie konspiracyjnej drużyny harcerskiej z Trawnik.
Z dostępnych dokumentów wytworzonych przez organa bezpieczeństwa nie można
się również zorientować, jakie były postawy i zachowanie młodzieży. Czytelnik nie do¬
wie się zatem, jak na przynależność do organizacji konspiracyjnej reagowali koledzy
młodych ludzi. Trudno również określić, czy opowiadane dowcipy śmieszyły wszyst¬
kich. Analizując ubeckie materiały, można jednak zauważyć, że prowadzona przez orga¬
na akcja pacyfikowania nastrojów społecznych przyniosła oczekiwane rezultaty. W la¬
tach
1953-1955
w sprawozdaniach poszczególnych jednostek terenowych został
bowiem odnotowany spadek zachowań dysfunkcyjnych z punktu widzenia kierownictwa
partii i państwa. Młodzi Polacy wykształcali w sobie umiejętność zachowania zgodnego
z oczekiwaniami władz lub, po prostu, unikania sytuacji konfliktowych. Pracownicy UB,
choć dostrzegali zmniejszenie liczby podejrzanych wydarzeń, tłumaczyli to jednak
w swoisty sposób, uznając, że młodzież nauczyła się lepiej ukrywać swoje działania.
Taka opinia wiązała się z charakterystycznym dla pracowników UB opisem rzeczy¬
wistości. Nie przyjmowali oni bowiem do wiadomości, motywowani wytycznymi płyną¬
cymi z centrali, że nie istnieje
jaleas
tajna grupa młodzieżowa. Sposób myślenia ubeków
implikował zatem konieczność ustawicznego poszukiwania oraz wykrywania podziem¬
nych związków. Czasami dla wypełnienia statystyki pracownicy poszczególnych jedno¬
stek podejmowali decyzję o zainspirowaniu powstania takiego stowarzyszenia. Odpo¬
wiednie zadania otrzymywał wówczas tajny współpracownik, który doskonale
orientował się, kto z jego znajomych byłby gotów złożyć swój akces. Organizacje zakła¬
dano także podczas śledztwa. Pracownicy śledczy UB stosując różne środki perswazji,
chcieli zmusić zatrzymanych choćby za zniszczenie gazetki ściennej czy napisanie ulo¬
tek młodych ludzi do przyznania się, że działali jako członkowie tajnego związku. Nale-
695
źy jednak wspomnieć, że na podstawie dostępnych materiałów trudno jednoznacznie
udowodnić charakter danej grupy. Funkcjonariusze ukrywali bowiem, nawet przed swo¬
imi przełożonymi, przeprowadzone przez siebie prowokacje lub wymuszone zeznania.
Wydaje się również, że nawet jeśli szefowie poszczególnych urzędów terenowych do¬
wiadywali się o tym, przymykali oczy.
Zasady opisu oraz rozpracowania środowisk młodzieżowych nie zmieniły się od
1944
do
1956
r. Pod koniec okresu stalinowskiego władze bezpieczeństwa, jak wynika
z dostępnych dokumentów, już w mniejszym stopniu włączały się w aktywne rozpraco¬
wanie młodego pokolenia. Właściwie w większości przypadków zarezerwowały dla sie¬
bie rolę obserwatora wydarzeń. Wynikało to zapewne ze stanu swoistego marazmu oraz
oczekiwania, w jakim znalazły się organa bezpieczeństwa w drugiej połowie
1956
r. Wy¬
mownym dowodem tej sytuacji był m.in. brak ścisłych danych o tworzących się właśnie
konkurencyjnych wobec ZMP organizacjach młodzieżowych. W raportach z tego okre¬
su trudno również znaleźć informacje o prowadzonych na Lubelszczyźnie działaniach
zmierzających do odrodzenia ZHP. Warto wspomnieć, że naczelnik Wydziału III
WUdsBP w Lublinie podał liczbę uczestników wiecu z
23
października
1956
r. nie na
podstawie doniesień tajnych współpracowników, lecz artykułu z lokalnej prasy.
Niniejsza praca stanowi próbę ukazania udziału organów bezpieczeństwa
-
na przy¬
kładzie województwa lubelskiego
-
w realizowanym przez władze partyjno-państwowe
programie zmiany mentalności młodego pokolenia Polaków. Aparat represji zaangażo¬
wał się w ten proces, korzystając ze wszystkich dostępnych instrumentów nacisku na
społeczeństwo. Funkcjonariusze UB reagowali jednocześnie na wszelkie przejawy
sprzeciwu oraz oporu ze strony młodych ludzi, co najlepiej widać w działaniach prowa¬
dzonych w celu wykrycia konspiracyjnych organizacji młodzieżowych, a później stoso¬
wanych wobec ich członków środków przymusu.
SUMMARY
The communist vision of the „new man was aimed mainly at young people, who
were (at least, it was supposed so) to become builders of the system. That is why this
social group was under total control. Party and state authorities as soon as in
1944
start¬
ed the ideological attack which after
1947
was even more powerful. As a result all the
school system
-
primary schools to universities
-
after content of programs had been ver¬
ified become another propaganda tool of the new system.
The ideological attack implied destruction of traditional system of values learnt at
home, in which patriotism and faith played an important role. A young person was to
become a totally submissive fighter for People s Poland , whose social consciousness
should be determined by trust in ideas of Marxism and Leninism, which transform the
universe .
Simultaneously young people were deprived of possibility of joining organisations
out of structures controlled by the state. One of the stages of the attack was so called uni¬
fication of youth movement, which meant abolishment of youth organisations created by
various political parties. Instead in July
1948
one Association of Polish Youth
(Związek
Młodzieży Polskiej
-
ZMP), controlled by PPR/PZPR was created. ZMP was imple¬
menting the policy of the authorities towards young generations. Later the autonomy of
ZHP (Związek Harcerstwa Polskiego
-
Polish Scouting Association) was suppressed,
skaut
traditions being changed with those modelled on Soviet Pioneer organisation, thus
creating a ZMP kindergarten . Also Catholic youth organisations were fought with.
The uncompromising order to register this kind of associations providing personal data
of their members, introduced in August
1949,
made Polish Episcopate suspend their
activities in November
1949.
Such actions, especially abolishment of independent organisations,
skauting
above
all, met resistance of some young people. The resistance was shown through various
forms: ridiculing the reality, writing hostile leaflets, slogans, drawing caricatures or
destroying portraits, as well as trifling sabotage actions. Another way of manifesting
one s beliefs was also religious life, or just taking part in religion lessons organised out of
the school building. There also were more organised forms of resistance: in
1944-1956
in
Lublin province there were
72
clandestine youth organisations.
The situation described and the way of perceiving young people adopted by the
communists this group under total control. That is why activities of party and state
authorities were accompanied by activities of the security system, which took active
part in the ideological attack mentioned above and actions aiming at taking full con¬
trol on youth movement. The proof of UB engagement in the case were standards
697
issued almost every month, especially between
1947
and
1949,
which concerned diffe¬
rent aspects of work in various youth environments. Such instructions were often
a kind of fulfilment of expectations of the highest authorities of PPR/PZPR towards the
security apparatus.
UB officers took part in activities aiming at creating ZMP, or abolishing Catholic
youth organisations. When ZMP was established, UB engaged itself into verification of
its members and authorities of every level, the effect of which was calling local party
committees to eliminate some activists. Every year so called „proscriptive lists were
made, giving names of people who should not pass maturity examinations and begin
studying at universities.
Various youth milieus were also controlled with secret agents. The biggest number of
secret agents was among
KUL
(Catholic Lublin University) students, as members of the
party, ZMP and UB treated them as unambiguously hostile towards People s Poland.
Simultaneously the UB tried to use cases of
KUL
students against authorities of the uni¬
versity, especially against its head, father
Antoni
Słomkowski.
The later defended
KUL
against infiltration by communistic youth organisations.
In the case of school milieus, UB agents not only had an impact on removing students
suspected of destroying portraits, but they also took care to prevent any contacts between
young people and Catholic clergy. UB officers often initiated actions of removing pre¬
fects or teachers from different schools. With the help of „specially chosen ZMP mem¬
bers they organised a kind of „hatred shows which were feigning spontaneous appear¬
ance of students.
One of the aspects of UB activities among young people was a problem of finding
clandestine youth organisations. A general rule was arresting people suspected of
belonging to such groups as soon as it was possible. Instructions from the top suggested
not applying complicated operations, especially using secret agents. Security officers
were to check the information about „hostile activities obtained from various sources
and arrest chosen people. In Lublin region, as available documents suggest, most of
youth organisations was found by accident. The UB could also get news from informers,
checking correspondence, or they learnt about clandestine organisations from leaflets
spread over the town or intercepted correspondence. A denunciation could also be made
by common citizens, representatives of party, school or ZMP authorities.
Arresting young conspirators was a beginning of their meeting with communistic terror
apparatus. One of the most traumatic experiences was an investigation. It aimed at making
the arrested confess to both committed and not committed crimes. The investigators had to
-
according to the created by the central authorities model of an „ideal clandestine organ¬
isations
-
proce
that young people were or were going to be in possession of weapons,
planned attempts at UB and MO officers, party and social activists, conducted sabotage
actions, collected intelligence information or distributed leaflets. Thus the arrested were
being beaten and made to sign pre-prepared official records. Another aim of the investiga¬
tion, connected to a theory of lack of independence of actions of young people, was search¬
ing for people who influenced the arrested to involve in clandestine activities.
Consequently, young people were made to confess that they were persuaded to commit
698
crimes
by older people, especially clergymen, teachers, members of the underground
or experienced
skaut
instructors.
Next stage was a trial of members of clandestine organisations, treated as one of the
elements of propaganda game. Although such trials were not show cases , they had
a defined program. An important element of the trial was withdrawing testimonies by the
defendants, who complained about the beating during the trial. Judges could take deci¬
sion that testimonies given in the court are not reliable and base their judgement on tes¬
timonies given in UB building or at the military prosecutor. The trial ended with a judge¬
ment given on the basis of a charge of attempting to subvert by violence the system of
the Polish State . Young people got severe punishments, including capital punishment.
The court trial was a part of the repression system, that is why acquittals were rarely stated.
It should be added that UB employees could not accept that some clandestine youth
organisation did not exist. This implied the need of constant work in search of such
organisations. Sometimes to make statistics work, UB inspired creation of illegal organi¬
sations. A secret agent, who usually knew who of his acquaintances would access such
an association, got special tasks. Such organisations were created also during the inves¬
tigation, when young people arrested for example for destroying the wall newspaper,
were made to declare their membership in non-existing secret association.
Current work is an attempt to show
-
on the example of Lublin region
-
the involve¬
ment of the security organs in the program of changing the mentality of young Poles
implemented by party and state authorities. The repression apparatus engaged in this pro¬
cess, using all available pressure methods. UB officers reacted at any signs of resistance
by young people, which can be seen in their activities against clandestine youth organi¬
sations and their members.
transi.
Anna Madej
|
| adam_txt |
SPIS TREŚCI
Wstęp
. 7
1.
„Wychowamy młodzież polską na bojowników Socjalizmu!"
. 21
2.
Zasady pracy władz bezpieczeństwa w środowiskach młodzieżowych
. 78
Struktury UB odpowiedzialne za pracę wśród młodzieży
. 78
Zasady prowadzenia działań operacyjnych
. 85
Jak pracownicy UB na Lubelszczyźnie rozumieli polecenia nadchodzące
z Warszawy
. 124
3.
Charakterystyka sieci agenturalnej w środowiskach młodzieżowych
. 150
Typy agentury
. 150
Środowiska, z których wywodziła się agentura. (Kto mógł zostać agentem?)
. 154
Werbunek i wykluczenie
. 158
Zasady pracy z agenturą
. 180
Stan liczbowy (próba odtworzenia) i charakterystyka sieci agenturalnej
. 188
ZMP jako źródło informacji o środowiskach młodzieżowych
. 207
4.
Opis środowisk młodzieżowych w sprawozdaniach UB
. 214
Uczniowie
. 216
Studenci
. 244
Harcerstwo
. 267
Oficjalne organizacje młodzieżowe
. 278
Katolickie organizacje młodzieżowe
. 297
5.
Przyczyny powstania i charakterystyka konspiracyjnych organizacji
młodzieżowych
. 322
Przyczyny powstania tajnych związków
. 323
Charakterystyka
. 344
Pracownicy UB opisują tajne związki młodzieżowe
. 356
Konspiracyjne organizacje młodzieżowe na Lubelszczyźnie
. 363
6.
Wykrycie, rozpracowanie i aresztowanie
. 394
Organizacje wykryte w wyniku doniesień
. 396
Kontrola korespondencji
. 475
Kolportaż ulotek
. 485
Inne przypadki wykrycia tajnych związków
. 503
Organizacje powstałe w wyniku prowokacji UB
(?). 514
Aresztowanie
. 532
7.
Śledztwo
. 550
Zasady i cele śledztwa
. 554
Śledztwo (przykłady)
. 566
Agentura celna
. 608
Organizacje powstałe w trakcie śledztwa
(?) . 619
8.
Proces i wyrok
. 630
Właściwość rzeczowa sądów
. 630
Rola procesu
. 633
Postępowanie okołoprocesowe
. 638
Akt oskarżenia
. 648
Zeznania
. 659
Wyrok
. 664
Reakcja mieszkańców Lubelszczyzny
. 684
Zakończenie
. 690
Summary
. 697
Wykaz skrótów
. 700
Bibliografia
. 703
Spis zdjęć
. 714
Indeks osób
. 715
ZAKOŃCZENIE
Komunistyczna wizja „nowego człowieka" przede wszystkim dotyczyła młodzieży,
mającej
-
w założeniu
-
stać się budowniczym ustroju. Dlatego też od samego początku
młodzi ludzie zostali poddani całkowitej kontroli. Władze partyjno-państwowe niemal
od
1944
r. wszczęły „ofensywę ideologiczną", która przybrała na sile po
1947
r. Akcję
tę prowadzono z wykorzystaniem mechanizmów administracyjnych. W jej wyniku ko¬
munistom udało się opanować szkolnictwo, zarówno podstawowe, średnie, jak i wyższe.
Przy okazji nastąpiła całkowita weryfikacja treści programowych, a placówki oświatowe
stały się kolejną „tubą propagandową" nowego systemu. Ich zadaniem miało być wycho¬
wanie „socjalistycznego człowieka".
Równolegle zostały zlikwidowane wszelkie możliwości zrzeszania się młodzieży poza
strukturami kontrolowanymi przez państwo. Jednym z etapów ofensywy stało się bowiem
tzw. zjednoczenie ruchu młodzieżowego. Termin ten oznaczał
defacto
przeprowadzenie
pod naciskiem administracyjnym, i nie tylko, likwidacji istniejących organizacji młodzieżo¬
wych tworzonych przez poszczególne partie polityczne
-
ZMW RP „Wici", ZMD oraz
OM TUR. W ich miejsce w lipcu
1948
r. powstał jeden w
perni
podległy władzom partyj¬
nym ZMP. Był on jedynym realizatorem polityki PPR/PZPR wobec młodego pokolenia Po¬
laków: „Partia otacza opieką ZMP
-
mówił w grudniu
1948
r. Roman Zambrowski
-
który
staje się najważniejszym wykonawcą woli partii wśród młodzieży"1. Później zlikwidowano
samodzielność ZHP, odzierając go z tradycji skautowych, zmieniając we wzorowaną na ra¬
dzieckim Pionierze organizację dziecięcą- „przedszkole ZMP". Przy okazji z szeregów har¬
cerstwa z różnych powodów zostali usunięci doświadczeni instruktorzy, których najczęściej
zastępowali niedoświadczeni aktywiści zetempowscy. Symbolicznym zakończeniem akcji
likwidacji swoistego pluralizmu ruchu młodzieżowego stało się rozwiązanie ZHP oraz włą¬
czenie harcerstwa w struktury ZMP pod nieoficjalną nazwą Organizacji Harcerskiej.
Władze partyjno-państwowe szykanowały również członków katolickich organizacji
młodzieżowych. Ustawicznie była zatem blokowana działalność KSM, studentom oraz
uczniom należącym do stowarzyszeń katolickich odmawiano pomocy materialnej ze
strony państwa. JCh starano się uniemożliwić rejestrację, czyli możliwość legalnego
działania. Ostatecznie wprowadzone w sierpniu
1949
r. rozwiązania prawne, nakazujące
katolickim stowarzyszeniom bezwzględną rejestrację wraz z podaniem wszelkich da¬
nych osobowych ich członków, zmusiły Episkopat Polski w listopadzie tr. do podjęcia
trudnej decyzji o zawieszeniu ich działalności.
1
O statucie i zadaniach organizacyjnych Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej referat
tow.
Romana Zambrow-
skiego., k.
6.
690
Ofensywa ideologiczna implikowała jednocześnie niszczenie wyniesionego z domu
tradycyjnego systemu wartości, w którym dużą rolę odgrywały patriotyzm i wiara. Mło¬
dy człowiek miał bowiem stać się w pełni uległym „bojownikiem o Polskę Ludową",
wierzącym w „nieograniczone możliwości poznawcze i twórcze ludzkiego rozumu",
a jego świadomość społeczną powinno determinować zaufanie do „przeobrażających
świat idei marksizmu-leninizmu"2.
Działania te spotkały się z oporem części młodzieży, podobnie zresztą jak większość
społeczeństwa, nastawionej niechętnie wobec komunizmu. Sprzeciw budziła zwłaszcza
likwidacja niezależnych organizacji młodzieżowych, przede wszystkim harcerstwa.
Opór młodych ludzi w województwie lubelskim mógł przybrać różne formy: od ośmie¬
szania zastanej rzeczywistości, przez pisanie „wrogich" ulotek, haseł, rysowanie karyka¬
tur czy niszczenie portretów, po drobne akcje sabotażowe. Sposobem wyrażania włas¬
nych przekonań było również uczestnictwo w życiu religijnym, niedzielnych mszach,
rekolekcjach wielkopostnych i adwentowych czy po prostu udział w lekcjach religii
organizowanych poza budynkiem szkoły. Równolegle jednak młodzi ludzie, w tym mie¬
szkańcy województwa lubelskiego, musieli jakoś funkcjonować w otaczającej ich stali¬
nowskiej rzeczywistości. Uczyli się więc oficjalnego unikania sytuacji, które mogłyby
narażać ich na represje ze strony organów bezpieczeństwa. Starali się oswoić rzeczywi¬
stość, np. wstępując do ZMP. Przedstawiciele władz partyjnych oraz zetempowskich do¬
skonale zdawali sobie sprawę z postaw młodzieży. Opisując te zjawiska, jeden z działa¬
czy ZMP na Lubelszczyźnie stwierdził, że istnieją „dwa oblicza młodzieży -jedno dla
organizacji ZMP-owskiej, dla dyrekcji i dla wychowawców
-
drugie natomiast dla użyt¬
ku wewnętrznego
-
dla rodziców i dla
[.]
najbliższych"3. Przedstawiony obraz nie ozna¬
cza jednak, że młodzi ludzie rezygnowali z wymienionych form sprzeciwu, co więcej
-
decydowali się również na opór bardziej zorganizowany: w latach
1944-1956
w woje¬
wództwie lubelskim istniały bowiem
72
konspiracyjne organizacje młodzieżowe.
Opisana sytuacja wraz z przyjętym przez komunistów sposobem postrzegania mło¬
dzieży nakazywały poddanie tej grupy pełnej kontroli. Dlatego działalności władz par-
tyjno-państwowych towarzyszyła jednocześnie aktywność organów bezpieczeństwa,
wyposażonych w odpowiednie instrumenty nacisku wobec opornych. Pracownicy UB
od początku włączyli się aktywnie w prowadzoną przez kierownictwo partyjne „ofensy¬
wę ideologiczną" oraz działania zmierzające do przejęcia pełnej kontroli nad
rachem
młodzieżowym. Ewidentnym dowodem zaangażowania się władz bezpieczeństwa w ten
proces były wydawane niemal co miesiąc
-
zwłaszcza w latach
1947-1949 -
akty nor¬
matywne dotyczące różnych aspektów pracy w poszczególnych środowiskach młodzie¬
żowych. Instrukcje te stanowiły zazwyczaj odpowiedź aparatu represji na oczekiwania
ścisłego kierownictwa PPR/PZPR. W tych dokumentach doskonale widać swoiste dwój-
myślenie przedstawicieli władz komunistycznych. Dla nich bowiem młodzież z jednej
strony była sojusznikiem, a z drugiej
-
grupą społeczną najbardziej podatną na wpływy
„reakcji": „Piękne osiągnięcia naszej Partii i ZMP na terenie młodzieży
-
ostrzegała
w lutym
1952
r. Julia Brystygier
-
która idąc śladami młodzieży radzieckiej masowo,
Statut Związki Młodzieży Polskiej
-
uchwalony na
II
Zjeidzie ZMP., s.
8.
AP Lublin, ZW ZMP,
27,
Protokół posiedzenia Prezydium ZW ZMP w Lublinie odbytego
2
IX
1953
г.,
b.d., k.
93.
691
wielkim bohaterskim wysiłkiem często wysuwa się na czoło budowniczych naszego so¬
cjalistycznego ó-cioletniego planu narodowego i stoi w pierwszych szeregach obrońców
pokoju, nie powinny nam ani na chwilę przesłaniać niebezpieczeństwa, jakie grozi mło¬
dzieży ze strony wroga"4. Dlatego funkcjonariusze UB aktywnie przyłączyli się do akcji
„zjednoczenia" oficjalnych organizacji młodzieżowych. Na Lubelszczyźnie szef PUBP
w Chełmie Bolesław Rycerz w marcu
1947
r. po zatrzymaniu kilku działaczy ZMW RP
„Wici" tuż przed wyborami do miejscowego zarządu powiatowego meldował, że „demo¬
kratyzacji Wici dokonano". Ubecy byli również jednymi z wykonawców planu likwida¬
cji katolickich organizacji młodzieżowych. Pracownicy WUBP w Lublinie uniemożliwi¬
li np. rejestrację
Juventus
Christiana,
której członków kilka miesięcy później zatrzymali
pod zarzutem przynależności do „nielegalnego" stowarzyszenia. Wielu działaczy Soda-
licji Mariańskiej oraz JCh oskarżono również o udział w wywróceniu samochodu szefa
PUBP w Lublinie Józefa Pilipczuka w dniu święta Bożego Ciała
1949
r. Wśród studen¬
tów usuniętych z UMCS pod zarzutem uczestnictwa w wydarzeniach czerwcowych oraz
„cudu lubelskiego" znaleźli się także członkowie katolickich związków.
Pracownicy władz bezpieczeństwa w województwie lubelskim co roku sporządzali
również „listy proskrypcyjne" osób, które nie powinny zdać matury oraz podjąć studiów.
Przesłanką wyrażenia przez UB negatywnej opinii była zarówno przeszłość rodziców
(przynależność do podziemia niepodległościowego), ich postawa wobec ówczesnych
władz, jak i znajomość z księżmi czy nawet rozpoczęte przez rodzeństwo studia w KUL.
Doskonałym przykładem była m.in. sprawa uczniów z Gimnazjum Ogólnokształcącego
w Zakrzówku. Jednocześnie funkcjonariusze w
perni
kontrolowali członków wydziało¬
wych oraz powiatowych komisji rekrutacyjnych, decydujących o przyjęciu na dany kie¬
runek studiów.
Po powstaniu ZMP organa bezpieczeństwa zaangażowały się z kolei w proces nazy¬
wany przez nie same „uzdrawianiem socjalnym składu personalnego" tej organizacji.
Oznaczało to de facto prowadzoną co roku weryfikację szeregowych członków oraz
władz każdego szczebla, której efektem były składane w terenowych komitetach partyj¬
nych wnioski o usunięcie danego aktywisty z zajmowanego przez niego stanowiska.
Jednocześnie pełnej kontroli (przy pomocy agentury) podlegały również poszczegól¬
ne środowiska młodzieżowe. W początkowym okresie deklarowanym stanem było po¬
siadanie tajnych współpracowników w każdej szkole województwa lubelskiego. Później
tendencja ta uległa pewnej zmianie. Pracownicy operacyjni UB nastawiali się bowiem na
pozyskiwanie tzw. celowej agentury, która otrzymywała zadania związane z rozpracowa¬
niem określonej grupy, podejrzanej o prowadzenie wrogiej działalności. Stosunkowo
najwięcej tajnych współpracowników działało wśród studentów KUL, których przedsta¬
wiciele władz partyjnych, ZMP oraz bezpieczeństwa uważali za jednoznacznie nieprzy¬
chylnych Polsce Ludowej. Jednocześnie ubecy starali się wykorzystać sprawy studentów
uczelni katolickiej przeciw jej władzom, zwłaszcza rektorowi ks. Antoniemu Słomkow-
skiemu. Bronił on bowiem KUL przed penetracjąprzez członków komunistycznych orga¬
nizacji młodzieżowych
-
FPOS, ZAMP, ZMP oraz ZSP. W tym miejscu warto wspomnieć
4
AIPN
Lu,
055/43,
Instrukcja nr
01/52
w sprawie zwalczania i likwidacji podziemia, dywersji i chuligaństwa wśród
młodzieży, jednocześnie marginalizacji tych grup oraz ukazywania ich wzrostu, Warszawa,
11
II
1952
г., к.
15.
692
o zatrzymaniu Teresy Wyczółkowskiej i Leona Koja, którego sprawa o kryptonimie
„Przyjaciele" miała również udowodnić kontynuowanie przez członków SMA działalno¬
ści konspiracyjnej.
W przypadku środowisk uczniowskich funkcjonariusze UB nie tylko wpływali na
usuwanie uczniów podejrzanych o niszczenie portretów, lecz dbali również o uniemoż¬
liwienie jakichkolwiek kontaktów młodych ludzi z duchowieństwem katolickim. Jedno¬
cześnie ubecy często byli inicjatorami akcji usuwania księży prefektów czy nauczycieli
z poszczególnych szkół. Aranżowali przy tym za pośrednictwem „specjalnie dobranych"
zetempowców swoiste „seanse nienawiści", mające pozorować spontaniczne wystąpie¬
nia uczniów. Do podobnych wydarzeń doszło m.in. w sprawie księdza Longina Ziarka
w Garwolinie oraz Zdzisława Oziębły we Włodawie. Imprezy te nie zawsze rozgrywały
się zgodnie ze scenariuszem UB. Przykładem może być choćby podjęta przez grupę ze¬
tempowców próba wyrugowania katechety z lubelskiego Gimnazjum im. Jana Zamoy-
skiego
-
Stanisława Pilchera. W jego obronie wystąpili bowiem pozostali uczniowie,
również członkowie ZMP. Z cytowanych przykładów widać jednocześnie, że pracow¬
nicy aparatu represji wspomnianych działań nie wykonywali bezpośrednio, lecz za po¬
średnictwem innych jednostek, zwłaszcza władz oświatowych oraz oficjalnej organiza¬
cji młodzieżowej.
Jednym z aspektów działalności UB wśród młodzieży była kwestia poszukiwania
oraz wykrywania konspiracyjnych organizacji młodzieżowych. Generalną zasadą było
jak najszybsze zatrzymanie osób podejrzanych o przynależność do takiej grupy. Instruk¬
cje centrali nie zalecały stosowania rozbudowanych kombinacji operacyjnych, zwła¬
szcza przy pomocy tajnych współpracowników. Funkcjonariusze z jednostek tereno¬
wych zaraz po potwierdzeniu otrzymanych z różnych źródeł sygnałów o działalności
uznanej przez nich za wrogą powinni przystąpić do zatrzymania wytypowanych osób.
Na Lubelszczyźnie, jak wynika z dostępnych dokumentów, większość organizacji mło¬
dzieżowych została wykryta przez przypadek. Ubecy otrzymywali również znak od in¬
formatora (Szara Brać, lubelskie KOS, radzyńska RWN) lub dowiadywali się o tajnych
związkach na podstawie rozklejonych w danym mieście ulotek (Szarotka, Młoda Gwar¬
dia) czy z przechwyconej korespondencji (Grupa Młodzieżowa). Doniesienie mogli zło¬
żyć również zwykli obywatele (Orzeł
-
Koło Zwolenników Idei Mickiewiczowskiej,
TZHP -PTDH), przedstawiciele władz partyjnych, szkolnych oraz ZMP (Klub Idei My¬
śli Niezależnej?). W przypadku nałęczowskiej organizacji Niepodległość lub Śmierć
pewnych danych mogli dostarczyć przedstawiciele terenowych władz oficjalnej organi¬
zacji młodzieżowej. Czasami informacje o wykryciu tajnego związku mogły pochodzić
z różnych źródeł. Na przykład o lubelskich Trójkach pracownicy UB posiadali je zarów¬
no od tajnych współpracowników, jak i z kontroli korespondencji. W tej sprawie doszło
również do tzw. częściowej realizacji, czyli zatrzymania osób, którym ubecy mogli udo¬
wodnić jakąś wrogą wobec ustroju działalność. Ujęcie członkiń Trójek
-
młodych har¬
cerek
-
miało posłużyć zdobyciu informacji o istnieniu większej
-
nawet ogólnopolskiej
-
organizacji harcerskiej kierowanej przez byłych członków Szarych Szeregów. Działa¬
nia te były częścią prowadzonego od roku rozpracowania „Ostrzegacz". W pozostałych
przypadkach mijało najwyżej kilka miesięcy. Do ujęcia pierwszych członków TZHP
-
PTDH doszło po miesiącu od wpłynięcia „doniesienia obywatelskiego".
693
Zatrzymanie młodych konspiratorów stanowiło wstęp do ich styczności z komuni¬
stycznym aparatem represji. Do najbardziej traumatycznych przeżyć należało śledztwo.
Jego zadaniem było bowiem zmuszenie zatrzymanych, aby przyznali się do czynów po¬
pełnionych i niepopełnionych. Śledczy mieli bowiem obowiązek
-
korzystając z wypra¬
cowanego przez władze centralne modelu „idealnej" konspiracyjnej organizacji młodzie¬
żowej
-
udowodnić, że młodzi ludzie posiadali lub zamierzali posiadać broń, planowali
dokonywanie zamachów na funkcjonariuszy UB,
MO,
działaczy partyjnych oraz spo¬
łecznych, przeprowadzali akcje sabotażowe, zbierali informacje wywiadowcze czy pro¬
wadzili akcje ulotkowe. Od zatrzymanych oczekiwano przyznania się do zarzucanych im
czynów. Sposób uzyskania pożądanych z punktu widzenia ubeków zeznań nie miał żad¬
nego znaczenia. Regularnie stosowano bicie aresztowanych oraz zmuszanie ich do pod¬
pisania wcześniej ułożonych protokołów. Dodatkowe informacje od uwięzionych mieli
również zdobywać umieszczeni razem z nimi w celi agenci. Czasem zadaniem agentury
celnej było również prowadzenie gry psychologicznej z młodymi ludźmi. Działającemu
w areszcie PUBP w Białej Podlaskiej agentowi celnemu „Banachowi" zlecono, aby je¬
go „kolega" z celi przyznał, że członkowie z jego organizacji pisali ulotki. Pracownicy
bialskiego urzędu próbowali wykorzystać wykrycie grupy młodzieżowej do oskarżenia
o kolportaż pisemek ulotnych, od pewnego czasu ukazujących się w Białej Podlaskiej
oraz okolicznych miejscowościach. Innym celem śledztwa, związanym z teorią o braku
samodzielności w działaniach młodzieży, było poszukiwanie osób, mających wpływ na
podjęcie przez zatrzymanych działalności konspiracyjnej. Młodych ludzi zmuszano do
zeznań, że o ich czynach wiedziały osoby starsze i namawiały do nich. W tej grupie zna¬
leźli się oczywiście duchowni (Longin Ziarek, Innocenty Trojanowski, Zdzisław Rybak,
Euzebiusz
Nowak),
nauczyciele oraz doświadczeni instruktorzy harcerscy (Bronisława
Maj, Adam Klimek, Danuta Magierska, Małgorzata Szewczyk). Osobami tymi wcześ¬
niej już interesowały się władze bezpieczeństwa. Danuta Magierska i Małgorzata Szew¬
czyk były bowiem nie tylko od dawna związane z ZHP, lecz w okresie okupacji należa¬
ły również do Organizacji Harcerek oraz pełniły wysokie funkcje w strukturach
Polskiego Państwa Podziemnego. Danuta Magierska „Weronika" była zastępcą komen¬
danta Wojskowej Służby Kobiet Okręgu Lubelskiego. Obie kobiety, mimo wątpliwych
dowodów, śledczy oskarżyli o inspirowanie powstania tajnych organizacji młodzieżo¬
wych. Pracownicy pionów śledczych, aby ominąć dyskusyjne dowody, wprowadzili ka¬
tegorię „inspiratora politycznego", czyli osoby rozwijającej u młodego człowieka poglą¬
dy, których podzielanie skutkowało założeniem nielegalnego związku. Tą interpretacją
ubecy posłużyli się w sprawie Bronisławy Maj posądzonej o inspirowanie Mieczysława
Smalca do założenia TZHP
-
PTDH: wystarczyło, że nauczycielka z Trawnik pożyczy¬
ła młodemu człowiekowi jeden z tomów pism Józefa Piłsudskiego.
Kolejnym etapem postępowania sądowego był proces członków konspiracyjnych
organizacji, traktowany jako jeden z elementów gry propagandowej. Jego przebieg
-
choć nie były to sprawy pokazowe
-
miał ściśle określony program. Odczytywany na po¬
czątku akt oskarżenia stanowił jednocześnie swoistą manifestację poglądów autora oraz
uzasadnienie postawienia młodych ludzi przed sądem. Ważnym elementem rozprawy
było również odwoływanie zeznań przez podsądnych skarżących się na bicie w trakcie
śledztwa. Sędziowie mieli jednak możliwość obejścia tej przeszkody, odrzucali bowiem
694
zeznania młodych ludzi składane na sali sądowej jako niewiarygodne. Orzekający mogli
natomiast wykorzystać wyjaśnienia złożone w siedzibie UB lub przed prokuratorem
wojskowym. Zakończeniem procesu było wydanie wyroku opartego najczęściej na prze¬
pisie
art.
86
par.
2,
czyli „usiłowania przemocą obalenia ustroju Państwa Polskiego".
Młodzi ludzie otrzymywali surowe wyroki, łącznie z karą śmierci. Postępowanie sądo¬
we stanowiło bowiem część systemu represji, dlatego uniewinnienia zdarzały się stosun¬
kowo rzadko.
Ważnym elementem pracy operacyjnej w środowiskach młodzieżowych były katego¬
ryczne polecenia szybkiej likwidacji wykrytych form konspiracyjnej działalności mło¬
dych Polaków. Młodzież jako całość miała bowiem jednogłośnie poprzeć nowe władze,
uznając je za gwaranta jej awansu społecznego, a podziemna działalność, zwłaszcza
przedostanie się wiadomości o niej do opinii publicznej, mogło mieć niekorzystny wy¬
dźwięk propagandowy. Dlatego autor cytowanej analizy z
1956
r. przestrzegał, „by nie
wytworzyć u młodzieży atmosfery istnienia podziemia". W tym również mieściła się
wspomniana już rola treści propagandowych w akcie oskarżenia. Miały one bowiem
przekonać publiczność, że przed sądem staje tylko kilka osób, wyalienowanych przez
swoją działalność ze środowiska młodzieżowego. Temu samemu celowi miało zapewne
służyć sądzenie członków konspiracyjnych organizacji w mniejszych grupach. Jedno¬
cześnie na Lubelszczyźnie władze bezpieczeństwa nie zdecydowały się na przeprowa¬
dzenie rozprawy pokazowej, choć taki proces był planowany w sprawie wspomnianej już
wielokrotnie konspiracyjnej drużyny harcerskiej z Trawnik.
Z dostępnych dokumentów wytworzonych przez organa bezpieczeństwa nie można
się również zorientować, jakie były postawy i zachowanie młodzieży. Czytelnik nie do¬
wie się zatem, jak na przynależność do organizacji konspiracyjnej reagowali koledzy
młodych ludzi. Trudno również określić, czy opowiadane dowcipy śmieszyły wszyst¬
kich. Analizując ubeckie materiały, można jednak zauważyć, że prowadzona przez orga¬
na akcja pacyfikowania nastrojów społecznych przyniosła oczekiwane rezultaty. W la¬
tach
1953-1955
w sprawozdaniach poszczególnych jednostek terenowych został
bowiem odnotowany spadek zachowań dysfunkcyjnych z punktu widzenia kierownictwa
partii i państwa. Młodzi Polacy wykształcali w sobie umiejętność zachowania zgodnego
z oczekiwaniami władz lub, po prostu, unikania sytuacji konfliktowych. Pracownicy UB,
choć dostrzegali zmniejszenie liczby podejrzanych wydarzeń, tłumaczyli to jednak
w swoisty sposób, uznając, że młodzież nauczyła się lepiej ukrywać swoje działania.
Taka opinia wiązała się z charakterystycznym dla pracowników UB opisem rzeczy¬
wistości. Nie przyjmowali oni bowiem do wiadomości, motywowani wytycznymi płyną¬
cymi z centrali, że nie istnieje
jaleas
tajna grupa młodzieżowa. Sposób myślenia ubeków
implikował zatem konieczność ustawicznego poszukiwania oraz wykrywania podziem¬
nych związków. Czasami dla wypełnienia statystyki pracownicy poszczególnych jedno¬
stek podejmowali decyzję o zainspirowaniu powstania takiego stowarzyszenia. Odpo¬
wiednie zadania otrzymywał wówczas tajny współpracownik, który doskonale
orientował się, kto z jego znajomych byłby gotów złożyć swój akces. Organizacje zakła¬
dano także podczas śledztwa. Pracownicy śledczy UB stosując różne środki perswazji,
chcieli zmusić zatrzymanych choćby za zniszczenie gazetki ściennej czy napisanie ulo¬
tek młodych ludzi do przyznania się, że działali jako członkowie tajnego związku. Nale-
695
źy jednak wspomnieć, że na podstawie dostępnych materiałów trudno jednoznacznie
udowodnić charakter danej grupy. Funkcjonariusze ukrywali bowiem, nawet przed swo¬
imi przełożonymi, przeprowadzone przez siebie prowokacje lub wymuszone zeznania.
Wydaje się również, że nawet jeśli szefowie poszczególnych urzędów terenowych do¬
wiadywali się o tym, przymykali oczy.
Zasady opisu oraz rozpracowania środowisk młodzieżowych nie zmieniły się od
1944
do
1956
r. Pod koniec okresu stalinowskiego władze bezpieczeństwa, jak wynika
z dostępnych dokumentów, już w mniejszym stopniu włączały się w aktywne rozpraco¬
wanie młodego pokolenia. Właściwie w większości przypadków zarezerwowały dla sie¬
bie rolę obserwatora wydarzeń. Wynikało to zapewne ze stanu swoistego marazmu oraz
oczekiwania, w jakim znalazły się organa bezpieczeństwa w drugiej połowie
1956
r. Wy¬
mownym dowodem tej sytuacji był m.in. brak ścisłych danych o tworzących się właśnie
konkurencyjnych wobec ZMP organizacjach młodzieżowych. W raportach z tego okre¬
su trudno również znaleźć informacje o prowadzonych na Lubelszczyźnie działaniach
zmierzających do odrodzenia ZHP. Warto wspomnieć, że naczelnik Wydziału III
WUdsBP w Lublinie podał liczbę uczestników wiecu z
23
października
1956
r. nie na
podstawie doniesień tajnych współpracowników, lecz artykułu z lokalnej prasy.
Niniejsza praca stanowi próbę ukazania udziału organów bezpieczeństwa
-
na przy¬
kładzie województwa lubelskiego
-
w realizowanym przez władze partyjno-państwowe
programie zmiany mentalności młodego pokolenia Polaków. Aparat represji zaangażo¬
wał się w ten proces, korzystając ze wszystkich dostępnych instrumentów nacisku na
społeczeństwo. Funkcjonariusze UB reagowali jednocześnie na wszelkie przejawy
sprzeciwu oraz oporu ze strony młodych ludzi, co najlepiej widać w działaniach prowa¬
dzonych w celu wykrycia konspiracyjnych organizacji młodzieżowych, a później stoso¬
wanych wobec ich członków środków przymusu.
SUMMARY
The communist vision of the „new man" was aimed mainly at young people, who
were (at least, it was supposed so) to become builders of the system. That is why this
social group was under total control. Party and state authorities as soon as in
1944
start¬
ed the "ideological attack" which after
1947
was even more powerful. As a result all the
school system
-
primary schools to universities
-
after content of programs had been ver¬
ified become another propaganda tool of the new system.
"The ideological attack" implied destruction of traditional system of values learnt at
home, in which patriotism and faith played an important role. A young person was to
become a totally submissive "fighter for People's Poland", whose social consciousness
should be determined by trust in "ideas of Marxism and Leninism, which transform the
universe".
Simultaneously young people were deprived of possibility of joining organisations
out of structures controlled by the state. One of the stages of the attack was so called uni¬
fication of youth movement, which meant abolishment of youth organisations created by
various political parties. Instead in July
1948
one Association of Polish Youth
(Związek
Młodzieży Polskiej
-
ZMP), controlled by PPR/PZPR was created. ZMP was imple¬
menting the policy of the authorities towards young generations. Later the autonomy of
ZHP (Związek Harcerstwa Polskiego
-
Polish Scouting Association) was suppressed,
skaut
traditions being changed with those modelled on Soviet Pioneer organisation, thus
creating a "ZMP kindergarten". Also Catholic youth organisations were fought with.
The uncompromising order to register this kind of associations providing personal data
of their members, introduced in August
1949,
made Polish Episcopate suspend their
activities in November
1949.
Such actions, especially abolishment of independent organisations,
skauting
above
all, met resistance of some young people. The resistance was shown through various
forms: ridiculing the reality, writing "hostile" leaflets, slogans, drawing caricatures or
destroying portraits, as well as trifling sabotage actions. Another way of manifesting
one's beliefs was also religious life, or just taking part in religion lessons organised out of
the school building. There also were more organised forms of resistance: in
1944-1956
in
Lublin province there were
72
clandestine youth organisations.
The situation described and the way of perceiving young people adopted by the
communists this group under total control. That is why activities of party and state
authorities were accompanied by activities of the security system, which took active
part in the ideological attack mentioned above and actions aiming at taking full con¬
trol on youth movement. The proof of UB engagement in the case were standards
697
issued almost every month, especially between
1947
and
1949,
which concerned diffe¬
rent aspects of work in various youth environments. Such instructions were often
a kind of fulfilment of expectations of the highest authorities of PPR/PZPR towards the
security apparatus.
UB officers took part in activities aiming at creating ZMP, or abolishing Catholic
youth organisations. When ZMP was established, UB engaged itself into verification of
its members and authorities of every level, the effect of which was calling local party
committees to eliminate some activists. Every year so called „proscriptive lists" were
made, giving names of people who should not pass maturity examinations and begin
studying at universities.
Various youth milieus were also controlled with secret agents. The biggest number of
secret agents was among
KUL
(Catholic Lublin University) students, as members of the
party, ZMP and UB treated them as unambiguously hostile towards People's Poland.
Simultaneously the UB tried to use cases of
KUL
students against authorities of the uni¬
versity, especially against its head, father
Antoni
Słomkowski.
The later defended
KUL
against infiltration by communistic youth organisations.
In the case of school milieus, UB agents not only had an impact on removing students
suspected of destroying portraits, but they also took care to prevent any contacts between
young people and Catholic clergy. UB officers often initiated actions of removing pre¬
fects or teachers from different schools. With the help of „specially chosen" ZMP mem¬
bers they organised a kind of „hatred shows" which were feigning spontaneous appear¬
ance of students.
One of the aspects of UB activities among young people was a problem of finding
clandestine youth organisations. A general rule was arresting people suspected of
belonging to such groups as soon as it was possible. Instructions from the top suggested
not applying complicated operations, especially using secret agents. Security officers
were to check the information about „hostile" activities obtained from various sources
and arrest chosen people. In Lublin region, as available documents suggest, most of
youth organisations was found by accident. The UB could also get news from informers,
checking correspondence, or they learnt about clandestine organisations from leaflets
spread over the town or intercepted correspondence. A denunciation could also be made
by common citizens, representatives of party, school or ZMP authorities.
Arresting young conspirators was a beginning of their meeting with communistic terror
apparatus. One of the most traumatic experiences was an investigation. It aimed at making
the arrested confess to both committed and not committed crimes. The investigators had to
-
according to the created by the central authorities model of an „ideal" clandestine organ¬
isations
-
proce
that young people were or were going to be in possession of weapons,
planned attempts at UB and MO officers, party and social activists, conducted sabotage
actions, collected intelligence information or distributed leaflets. Thus the arrested were
being beaten and made to sign pre-prepared official records. Another aim of the investiga¬
tion, connected to a theory of lack of independence of actions of young people, was search¬
ing for people who influenced the arrested to involve in clandestine activities.
Consequently, young people were made to confess that they were persuaded to commit
698
crimes
by older people, especially clergymen, teachers, members of the underground
or experienced
skaut
instructors.
Next stage was a trial of members of clandestine organisations, treated as one of the
elements of propaganda game. Although such trials were not "show cases", they had
a defined program. An important element of the trial was withdrawing testimonies by the
defendants, who complained about the beating during the trial. Judges could take deci¬
sion that testimonies given in the court are not reliable and base their judgement on tes¬
timonies given in UB building or at the military prosecutor. The trial ended with a judge¬
ment given on the basis of a charge of "attempting to subvert by violence the system of
the Polish State". Young people got severe punishments, including capital punishment.
The court trial was a part of the repression system, that is why acquittals were rarely stated.
It should be added that UB employees could not accept that some clandestine youth
organisation did not exist. This implied the need of constant work in search of such
organisations. Sometimes to make statistics work, UB inspired creation of illegal organi¬
sations. A secret agent, who usually knew who of his acquaintances would access such
an association, got special tasks. Such organisations were created also during the inves¬
tigation, when young people arrested for example for destroying the wall newspaper,
were made to declare their membership in non-existing secret association.
Current work is an attempt to show
-
on the example of Lublin region
-
the involve¬
ment of the security organs in the program of changing the mentality of young Poles
implemented by party and state authorities. The repression apparatus engaged in this pro¬
cess, using all available pressure methods. UB officers reacted at any signs of resistance
by young people, which can be seen in their activities against clandestine youth organi¬
sations and their members.
transi.
Anna Madej |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Wołoszyn, Jacek Witold 1972- |
| author_GND | (DE-588)1109101201 |
| author_facet | Wołoszyn, Jacek Witold 1972- |
| author_role | aut |
| author_sort | Wołoszyn, Jacek Witold 1972- |
| author_variant | j w w jw jww |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV023377686 |
| contents | Bibliogr. s. 703-[713]. Indeks |
| ctrlnum | (OCoLC)189659965 (DE-599)BVBBV023377686 |
| era | Geschichte 1944-1956 gnd |
| era_facet | Geschichte 1944-1956 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>02891nam a2200601 cb4500</leader><controlfield tag="001">BV023377686</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20190820 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">080703s2007 a||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="z">9788360464489</subfield><subfield code="9">9788360464489</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="z">8360464480</subfield><subfield code="9">8360464480</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)189659965</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV023377686</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rakwb</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield><subfield code="a">DE-Re13</subfield><subfield code="a">DE-M352</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">7,41</subfield><subfield code="2">ssgn</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Wołoszyn, Jacek Witold</subfield><subfield code="d">1972-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1109101201</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Chronić i kontrolować</subfield><subfield code="b">UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944 - 1956)</subfield><subfield code="c">Jacek Witold Wołoszyn</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Warszawa</subfield><subfield code="b">Inst. Pamięci Narodowej</subfield><subfield code="c">2007</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">735 S.</subfield><subfield code="b">Ill.</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="490" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Monografie / Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu</subfield><subfield code="v">35</subfield></datafield><datafield tag="500" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zsfassung in engl. Sprache</subfield></datafield><datafield tag="505" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">Bibliogr. s. 703-[713]. Indeks</subfield></datafield><datafield tag="610" ind1="1" ind2="7"><subfield code="a">Polska / Urząd Bezpieczeństwa</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="610" ind1="1" ind2="7"><subfield code="a">Polska - Urząd Bezpieczeństwa</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1944-1956</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Młodzież / Polska / 1945-1970</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Ruchy młodzieżowe / Polska / 1945-1970</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Młodzież - Polska - 1945-1970</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Ruchy młodzieżowe - Polska - 1945-1970</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Jugend</subfield><subfield code="0">(DE-588)4028859-6</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Staatsschutz</subfield><subfield code="0">(DE-588)4182674-7</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Unterdrückung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4257314-2</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Lublin (Polska ; region) / polityka i rządy / 1945-1970</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Lublin (Polska ; region) - polityka i rządy - 1945-1970</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Lublin</subfield><subfield code="z">Region</subfield><subfield code="0">(DE-588)4036419-7</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Lublin</subfield><subfield code="z">Region</subfield><subfield code="0">(DE-588)4036419-7</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Jugend</subfield><subfield code="0">(DE-588)4028859-6</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Unterdrückung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4257314-2</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Staatsschutz</subfield><subfield code="0">(DE-588)4182674-7</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="4"><subfield code="a">Geschichte 1944-1956</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="810" ind1="2" ind2=" "><subfield code="a">Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu</subfield><subfield code="t">Monografie</subfield><subfield code="v">35</subfield><subfield code="w">(DE-604)BV017143574</subfield><subfield code="9">35</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSBMuenchen</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016560839&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB Muenchen</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016560839&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-016560839</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">909</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09045</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Lublin (Polska ; region) / polityka i rządy / 1945-1970 jhpk Lublin (Polska ; region) - polityka i rządy - 1945-1970 jhpk Lublin Region (DE-588)4036419-7 gnd |
| geographic_facet | Lublin (Polska ; region) / polityka i rządy / 1945-1970 Lublin (Polska ; region) - polityka i rządy - 1945-1970 Lublin Region |
| id | DE-604.BV023377686 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-02T21:15:10Z |
| indexdate | 2024-07-09T21:17:14Z |
| institution | BVB |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-016560839 |
| oclc_num | 189659965 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 DE-Re13 DE-BY-UBR DE-M352 |
| owner_facet | DE-12 DE-Re13 DE-BY-UBR DE-M352 |
| physical | 735 S. Ill. |
| publishDate | 2007 |
| publishDateSearch | 2007 |
| publishDateSort | 2007 |
| publisher | Inst. Pamięci Narodowej |
| record_format | marc |
| series2 | Monografie / Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu |
| spelling | Wołoszyn, Jacek Witold 1972- Verfasser (DE-588)1109101201 aut Chronić i kontrolować UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944 - 1956) Jacek Witold Wołoszyn Warszawa Inst. Pamięci Narodowej 2007 735 S. Ill. txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Monografie / Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu 35 Zsfassung in engl. Sprache Bibliogr. s. 703-[713]. Indeks Polska / Urząd Bezpieczeństwa jhpk Polska - Urząd Bezpieczeństwa jhpk Geschichte 1944-1956 gnd rswk-swf Młodzież / Polska / 1945-1970 jhpk Ruchy młodzieżowe / Polska / 1945-1970 jhpk Młodzież - Polska - 1945-1970 jhpk Ruchy młodzieżowe - Polska - 1945-1970 jhpk Jugend (DE-588)4028859-6 gnd rswk-swf Staatsschutz (DE-588)4182674-7 gnd rswk-swf Unterdrückung (DE-588)4257314-2 gnd rswk-swf Lublin (Polska ; region) / polityka i rządy / 1945-1970 jhpk Lublin (Polska ; region) - polityka i rządy - 1945-1970 jhpk Lublin Region (DE-588)4036419-7 gnd rswk-swf Lublin Region (DE-588)4036419-7 g Jugend (DE-588)4028859-6 s Unterdrückung (DE-588)4257314-2 s Staatsschutz (DE-588)4182674-7 s Geschichte 1944-1956 z DE-604 Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Monografie 35 (DE-604)BV017143574 35 Digitalisierung BSBMuenchen application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016560839&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB Muenchen application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016560839&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract |
| spellingShingle | Wołoszyn, Jacek Witold 1972- Chronić i kontrolować UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944 - 1956) Bibliogr. s. 703-[713]. Indeks Polska / Urząd Bezpieczeństwa jhpk Polska - Urząd Bezpieczeństwa jhpk Młodzież / Polska / 1945-1970 jhpk Ruchy młodzieżowe / Polska / 1945-1970 jhpk Młodzież - Polska - 1945-1970 jhpk Ruchy młodzieżowe - Polska - 1945-1970 jhpk Jugend (DE-588)4028859-6 gnd Staatsschutz (DE-588)4182674-7 gnd Unterdrückung (DE-588)4257314-2 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4028859-6 (DE-588)4182674-7 (DE-588)4257314-2 (DE-588)4036419-7 |
| title | Chronić i kontrolować UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944 - 1956) |
| title_auth | Chronić i kontrolować UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944 - 1956) |
| title_exact_search | Chronić i kontrolować UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944 - 1956) |
| title_exact_search_txtP | Chronić i kontrolować UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944 - 1956) |
| title_full | Chronić i kontrolować UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944 - 1956) Jacek Witold Wołoszyn |
| title_fullStr | Chronić i kontrolować UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944 - 1956) Jacek Witold Wołoszyn |
| title_full_unstemmed | Chronić i kontrolować UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944 - 1956) Jacek Witold Wołoszyn |
| title_short | Chronić i kontrolować |
| title_sort | chronic i kontrolowac ub wobec srodowisk i organizacji konspiracyjnych mlodziezy na lubelszczyznie 1944 1956 |
| title_sub | UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944 - 1956) |
| topic | Polska / Urząd Bezpieczeństwa jhpk Polska - Urząd Bezpieczeństwa jhpk Młodzież / Polska / 1945-1970 jhpk Ruchy młodzieżowe / Polska / 1945-1970 jhpk Młodzież - Polska - 1945-1970 jhpk Ruchy młodzieżowe - Polska - 1945-1970 jhpk Jugend (DE-588)4028859-6 gnd Staatsschutz (DE-588)4182674-7 gnd Unterdrückung (DE-588)4257314-2 gnd |
| topic_facet | Polska / Urząd Bezpieczeństwa Polska - Urząd Bezpieczeństwa Młodzież / Polska / 1945-1970 Ruchy młodzieżowe / Polska / 1945-1970 Młodzież - Polska - 1945-1970 Ruchy młodzieżowe - Polska - 1945-1970 Jugend Staatsschutz Unterdrückung Lublin (Polska ; region) / polityka i rządy / 1945-1970 Lublin (Polska ; region) - polityka i rządy - 1945-1970 Lublin Region |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016560839&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=016560839&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| volume_link | (DE-604)BV017143574 |
| work_keys_str_mv | AT wołoszynjacekwitold chronicikontrolowacubwobecsrodowiskiorganizacjikonspiracyjnychmłodziezynalubelszczyznie19441956 |