Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego:
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Warszawa
Wydawn. Neriton
2005
|
| Ausgabe: | Wyd. 1. |
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Abstract |
| Beschreibung: | Zsfassung in dt. Sprache u.d.T.: Emporeanlagen in der Architektur des Deutschordensstaates |
| Beschreibung: | 411 S., [ca. 30] Bl. zahlr. Ill. |
| ISBN: | 8389729458 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV022292856 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20080526 | ||
| 007 | t| | ||
| 008 | 070301s2005 xx a||| |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 8389729458 |9 83-89729-45-8 | ||
| 035 | |a (OCoLC)69282726 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV022292856 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rakwb | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 |a DE-11 | ||
| 084 | |a LH 67950 |0 (DE-625)94710: |2 rvk | ||
| 084 | |a LK 80900 |0 (DE-625)98364:2 |2 rvk | ||
| 100 | 1 | |a Soćko, Adam |d 1975- |e Verfasser |0 (DE-588)131864912 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego |c Adam Soćko |
| 250 | |a Wyd. 1. | ||
| 264 | 1 | |a Warszawa |b Wydawn. Neriton |c 2005 | |
| 300 | |a 411 S., [ca. 30] Bl. |b zahlr. Ill. | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 500 | |a Zsfassung in dt. Sprache u.d.T.: Emporeanlagen in der Architektur des Deutschordensstaates | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 1200-1500 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 648 | 7 | |a Geschichte 1150-1520 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 7 | |a Galerie (architektura) - Państwo Krzyżackie |2 jhpk | |
| 650 | 0 | 7 | |a Empore |0 (DE-588)4152110-9 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Gotik |0 (DE-588)4021656-1 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Sakralbau |0 (DE-588)4178936-2 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Preußen |g Ordensstaat |0 (DE-588)4076337-7 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Preußen |g Ordensstaat |0 (DE-588)4076337-7 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Sakralbau |0 (DE-588)4178936-2 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Empore |0 (DE-588)4152110-9 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Geschichte 1150-1520 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 689 | 1 | 0 | |a Gotik |0 (DE-588)4021656-1 |D s |
| 689 | 1 | 1 | |a Empore |0 (DE-588)4152110-9 |D s |
| 689 | 1 | 2 | |a Sakralbau |0 (DE-588)4178936-2 |D s |
| 689 | 1 | 3 | |a Preußen |g Ordensstaat |0 (DE-588)4076337-7 |D g |
| 689 | 1 | |5 DE-604 | |
| 689 | 2 | 0 | |a Preußen |g Ordensstaat |0 (DE-588)4076337-7 |D g |
| 689 | 2 | 1 | |a Empore |0 (DE-588)4152110-9 |D s |
| 689 | 2 | 2 | |a Geschichte 1200-1500 |A z |
| 689 | 2 | |8 1\p |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSBMuenchen |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015502994&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB Muenchen |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015502994&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 883 | 1 | |8 1\p |a cgwrk |d 20201028 |q DE-101 |u https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk | |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 942 | 1 | 1 | |c 709 |e 22/bsb |f 0902 |g 438 |
| 943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-015502994 | |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1816140915594493952 |
|---|---|
| adam_text |
Spis
tresei
WSTĘP
.5
Rozdział
К
WPROWADZENIE
.9
1.1
Definicja
.9
1.2
Systematyka
.·.
H
Rozdział
2.
UKŁADY EMPOROWE W KOŚCIOŁACH PAŃSTWA
KRZYŻACKIEGO
.20
2.1
Empory wschodnie
.20
2.2
Empory ponad przedsionkami kościołów
.116
2.3
Empory zachodnie
.„.127
2.3.1
Empory w wieżach i masywach dwuwieżowych
.127
2.3.2
Empory w kaplicach wczesnych zamków konwentualnych
.144
2.3.3
Empory w kościołach klasztorów żeńskich
.148
2.4
Empory podłużne
.151
2.4.1
Empory strychowe
.151
2.4.2
Empora nawy północnej dawnego kościoła franciszkanów
w Toruniu
. 155
2.4.3
Empora kaplicy zamkowe] w Braniewie
.158
Rozdział
3.
EMPORY WSCHODNIE
-
ANALIZA I INTERPRETACJE
.160
3.1
Najstarsze empory wschodnie i ich upowszechnienie w państwie zakonu
krzyżackiego
.160
3.2
Geneza
empor
wschodnich- uwarunkowania funkcjonalne
.165
3.3
Funkcje
empor
wschodnich w państwie zakonu krzyżackiego
.179
3.3.1
Empory jako wywyższone kaplice
.179
3.3.2
Empory jako chóry muzyczne ¡śpiewacze
. 181
3.3.3
Empory wschodnie
-
interpretacja patronacko-władcza
.189
Rozdział
4.
EMPORY PONAD PRZEDSIONKAMI KOŚCIOŁÓW
-ANALIZA I INTERPRETACJE
.231
4.1
Upowszechnienie
empor
nadkruchtowych w państwie krzyżackim
.231
410
4.2
Geneza formalna
krucht emporowych
-
uwarunkowania
funkcjonalne
.233
4.3
Funkcje
empor
nadkruchtowych w państwie zakonu krzyżackiego
.239
4.3.1
Wywyższone kaplice
.240
4.3.2
Funkcje muzyczne i apocropaiczne
.,.243
4.3.3
Aspekty reprezentacji w architekturze
empor
nadkruchtowych
.246
Rozdział
5.
EMPORY ZACHODNIE
.256
5.1
Geneza
empor
w wieżach zachodnich
.257
5.2
Geneza empory w masywach dwuwieżowych
.259
5.3
Geneza
empor
w kościołach konwentów żeńskich
.,.263
5.4
Funkcje
empor
zachodnich
-
interpretacje
.264
5.4.1
Funkcje
empor
zachodnich w kościołach miast pruskich
.269
5.4.2
Empory w kościołach zakonów żeńskich w Prusach
.284
5.4.3
Empory kaplic zamkowych w Malborku i Lochstedt
.288
Rozdział
6.
EMPORY PODŁUŻNE
.292
6.1
Rodzaje
empor
podłużnych w architekturze państwa krzyżackiego
.292
6.2
Geneza pseudobazylik z emporami strychowymi
.295
6.3
Domniemane funkcje empor strychowych.
.303
6.4
Empora w
koáciele
Mariackim w Toruniu
.309
6.5
Kaplica zamkowa pw. św. Andrzeja w Braniewie
.313
Rozdział
7.
WYWYŻSZENIE POPRZEZ ARCHITEKTURĘ
.317
7.1
Aspekty władczego wywyższenia w organizacji przestrzennej zamku
braniewskiego oraz kurii biskupiej w Dobrym Mieście
.317
7.2
Kościoły wieloemporowe
-
empory w topografii miejskiej
.322
7.3
Empora jako znak
.325
Rozdziała. IDEA WYWYŻSZENIA
.329
Rozdział
9.
FABRYKA KOŚCIOŁA
-
WPŁYW PATRONA NA FORMĘ
ŚWIĄTYNI MIEJSKIEJ
.355
Zakończenie
.364
Bibliografia
.365
Zusammenfassung.388
Indelís
topograficzny
.392
Spis ilustracji
.
404
411
WSTĘP
Niniejsza monografia poświęcona jest rozpoznaniu zasad funkcjonowa¬
nia
empor
towarzyszących kościołom średniowiecznym, oraz prawidłowości,
jakie niewątpliwie łączą te różnorodne konstrukcje. W praktyce zaś ów po¬
stulat przekłada się na pytania zmierzające do wyjaśnienia, dlaczego w okre¬
ślonym czasie w przypadku konkretnej budowli podjęto decyzje o budowie
tej (takiej) czy innej konstrukcji emporowej. Co było czynnikiem spraw¬
czym tych decyzji? Kto był dysponentem
empor
i jak je wykorzystywano na
przestrzeni wieków? Jak obecność tych architektonicznie wydzielonych prze¬
strzeni mogła wpływać na ogół użytkowników kościoła? Jakie nadrzędne de¬
terminanty pozwalają wiązać poszczególne empory w grupy funkcjonalno-
-znaczeniowe? Oto podstawowe pytania, jakie towarzyszyły mi w ciągu kilku
lat studiów poświęconych emporom w architekturze państwa krzyżackiego.
Metodą pozwalającą pomóc znaleźć odpowiedzi na powyższe pytania okaza¬
ła się w pierwszym rzędzie analiza porównawcza zgromadzonego materiału
z obiektami, których funkcje i kontekst powstania lepiej objaśnione są przez
źródła pisane, lub też
-
które doczekały się wnikliwych, krytycznych studiów
analitycznych. W zdecydowanej większości uwaga ta dotyczy obiektów z nie¬
mieckojęzycznego obszaru kulturowego, przy czym nieocenioną pomocą
okazała się w tym względzie książka Lickesa
(1982).
Analiza porównawcza
pozwoliła też określić rozmiar zjawiska występowania różnego rodzaju ern-
por oraz uchwycić powtarzalnoać większoaci układów. Równie ważną drogą
do poznania odpowiedzi na postawione wyżej pytania okazała się możliwie
szczegółowa analiza czynników, jakie towarzyszyły powstaniu poszczegól¬
nych
empor.
Z jednej strony istotną koniecznością stało się określenie chro¬
nologii względnej
-
czasu budowy empory w stosunku do pozostałych czło¬
nów budowli, z drugiej
-
rozpoznanie okoliczności historycznych, jakie
mogły wpływać na decyzje o ich realizacji. W przypadku niektórych obiek¬
tów złączenie czasu budowy
empor
z określonym momentem dziejowym
przyniosło
-
jak sadzę
—
wyjątkowo interesujące efekty.
Studia nad emporami są w mniejszym stopniu refleksją nad ewolucją
stylu czy specyfiką architektury regionu, która w przypadku terytorium pań¬
stwa krzyżackiego doczekała się już imponującej ilości opracowań. Główny
wysiłek badawczy koncentrowałem na wątku rozumienia zjawisk kulturo¬
wych w kontekście uwarunkowań społecznych, bazując w tym względzie
w głównej mierze na postulatach i metodach badawczych społecznej historii
sztuki, sformułowanych przez Hausera w końcu lat
50.
XX
w. (polskie wy¬
dania:
1970, 1974)
І
wkrótce uzupełnionych rozprawą
Francastela
(1973)
oraz Guriewicza
(1976).
Wyznaczony przez tychże badaczy ogólny kierunek
refleksji jest z powodzeniem wykorzystywany do badań nad architekturą po-
brzeża Bałtyku także w ostatnich latach
(zob.
Asendorf
1998,
Grewolls
1999)
Obszerną część pracy zajmuje opis materiału zabytkowego, jaki udało się
poznać w trakcie badań terenowych. Punktem wyjścia jest podział obiektów
wedle chronologii powstawania
empor
w ramach poszczególnych ich rodza¬
jów. Omawiam zatem przykłady
empor
wschodnich
/
nadzakrystyjnych,
nadkruchtowych przyległych do korpusu, zachodnich
І
podłużnych. Za
istotne uznałem naświetlenie okoliczności historycznych, w jakich podejmo¬
wano budowę świątyń bądź tylko towarzyszących
im empor.
Wśród nich
kluczową kwestią jest patronat (zaznaczam, gdy sprawuje go inna instytucja
niż zakon krzyżacki). Muszę jeszcze zaznaczyć, że choć założeniem wyjścio¬
wym była chęć zestawienia kompletnego inwentarza
empor
średniowiecz¬
nych występujących w architekturze sakralnej miast byłego państwa krzyża¬
ckiego, to celu tego z różnych względów nie udało się w pełni zrealizować.
Powodem okazała się niedostępność niektórych obiektów. Jednak domnie¬
mania istnienia
empor
w wieżach zachodnich,
kruchtách
czy aneksach za¬
krystii nie udało się potwierdzić jedynie w nielicznych przypadkach, co do
których wstępne rozpoznanie pozwalało założyć, że nawet jako odpowiednio
poznane, nie przesądziłyby o ogólnej wymowie prezentowanych w tej pracy
wniosków1. Wykaz
empor
nie jest może kompletny, ale z pewnością jest re¬
prezentatywny i może służyć jako podstawa do szerszej refleksji teoretycznej.
Rozdział trzeci ma w założeniu stanowić merytoryczne jądro niniejszej pracy.
Stąd prezentowane w nim spostrzeżenia dotyczące fenomenu występowania
1
Wśród obiektów, których nie miałem możliwości gruntownie przebadać, znalazły się
np. kościoły w Wclawie, Frydlądzie
І
Nowem oraz
czeáciowo
kościoły w Bartoszycach, Staro-
gardzic Gdańskim, Gniewie i Gdańsku
-
Św. Jana.
6
w architekturze średniowiecznej
empor
zwanych przeze mnie „wschodnimi"
(nadzakrystyjnymi, przyprezbiterialnymi) dominują objętością nad kolejny¬
mi rozdziałami analitycznymi. Powodem owego stanu rzeczy jest też sam
materiał zabytkowy. Empory wschodnie są bowiem najczęściej spotykaną na
terytorium państwa zakonnego formą trybun. Co równie ważne
-
zjawisko
co nie doczekało się dotąd szerszego ujęcia w polskiej literaturze naukowej
i śmiało można powiedzieć, że zupełnie niesłusznie nie zostało nawet sklasy¬
fikowane jako zagadnienie warte całościowej analizy. Tymczasem już sam
zbiór ilustracji zamieszczonych w tej pracy uzmysławia, jak istotną lukę sta¬
nowił dotychczasowy brak refleksji historyków architektury nad tym zagad¬
nieniem, "warto było skupić badania nad tym problemem, by chociaż w części
zrównoważyć powszechny mechanizm łączenia pojęcia empory z zachodnią
partią budowli średniowiecznej (w Polsce głównie za sprawą doskonałej
książki Tomaszewsldego z
1974
г.).
W przypadku
empor
wschodnich utrwa¬
liły się dotąd w literaturze dwa poglądy odnośnie wykorzystania tych prze¬
strzeni. Starszy, którego twórcami w odniesieniu do zabytków pruskich byli
głównie inwentaryzatorzy
Heise
i
Schmid,
mówi o używaniu ich na potrzeby
muzyczne i śpiewacze, upatrując w nich nierzadko miejsca osadzenia orga¬
nów
-
zgodnie zresztą z potwierdzoną gdzieniegdzie praktyką nowożytną.
Druga koncepcja, dla której największe zasługi położyła interpretacja empo¬
ry chełmińskiej przedstawiona szczegółowo przez Mroczko, łączy powstawa¬
nie tego typu przestrzeni z potrzebami reprezentacji władzy. Obie tendencje
interpretacyjne będą się pojawiały niemal cały czas w toku rozważań zawar¬
tych w niniejszej pracy.
Integralną częścią książki jest zbiór ilustracji, które
—
mam nadzieję
-
do¬
brze dokumentują zakres poruszanej problematyki.
Monografia ta nie powstałaby bez pomocy szeregu osób, którym w tym
miejscu chciałbym wyrazić serdeczne podziękowania. Przede wszystkim dzię¬
kuję Profesorowi Szczęsnemu Skibińskiemu, który był promotorem mojej
rozprawy doktorskiej, za bezcenne wskazówki, za pomoc w oddzieleniu
problemów ważnych od mniej istotnych, za cierpliwość
І
stworzenie możli¬
wości do swobodnej, konstruktywnej dyskusji. Dziękuję także za niesłabnące
wsparcie w ciągu tych Idlku lat wyczerpującej pracy. Dziękuję również Żonie
Agnieszce i Rodzicom
-
za pomoc i wyrozumiałość
-
bez nich wszystkie po¬
dejmowane zamierzenia i plany nigdy nie doczekałyby się realizacji. Dzięku¬
ję także pracownikom Biblioteki Instytutu Historii Sztuki w Poznaniu
-
Ka¬
si, Jurkowi, Markowi i Przemkowi, którzy zawsze gotowi byli spieszyć mi
z pomocą i słowem otuchy. Dziękuje Doktorom Jarosławowi Jarzewiczo-
wi
І
Jackowi Kowalskiemu oraz licznej grupie Kolegów Doktorantów
-
za
dyskusje, które nierzadko pozwalały rozwiązywać konkretne problemy
І
wať
pliwości. Pragnę wreszcie podziękować wszystlcim spośród ldlkudziesięciu
Księży Proboszczów
-
tych z terenów północno-wschodniej Polski i tych
z Mazowsza
-
bez ich gościnności
І
życzliwości nigdy nie mógłbym wyrobić
sobie zdania na temat zagadnienia, które uczyniłem przedmiotem swych
badań.
Osobne słowa podziękowania pragnę skierować do grona Profesorów
-
recenzentów mojej pracy doktorskiej oraz autorów recenzji wydawniczych.
Dziękuję zatem Profesorowi Andrzejowi Grzybkowskiemu oraz Profesorowi
Andrzejowi Tomaszewsldemu za szereg pożytecznych i inspirujących uwag,
które dla autora stały się niezapomnianą nauką i które wydatnie przyczyniły
się do poprawy struktury
І
jakości pracy. Dziękuję za przychylność w ocenie
Profesorom: Adamowi Labudzie, Szczęsnemu Skibińskiemu i Tadeuszowi
Żuchowskiemu, którzy gotowi byli podjąć wysiłek recenzowania tekstu
przedkładanego Wydawcy. Dziękuję całemu zespołowi Wydawnictwa
„Neri-
ton", a w sposób szczególny doktorowi Andrzejowi Wrońskiemu, Osobne
wyrazy wdzięczności kieruję raz jeszcze do Profesora Andrzeja Grzybkow-
skiego, bez którego nie byłoby tej książki i dzięki któremu praca nad nią sta¬
ła się podwójną satysfakcją.
Osobom tu wspomnianym i wielu, których nie wymieniam z braku miej¬
sca
—
jeszcze raz serdecznie dziękuję! |
| adam_txt |
Spis
tresei
WSTĘP
.5
Rozdział
К
WPROWADZENIE
.9
1.1
Definicja
.9
1.2
Systematyka
.·.
H
Rozdział
2.
UKŁADY EMPOROWE W KOŚCIOŁACH PAŃSTWA
KRZYŻACKIEGO
.20
2.1
Empory wschodnie
.20
2.2
Empory ponad przedsionkami kościołów
.116
2.3
Empory zachodnie
.„.127
2.3.1
Empory w wieżach i masywach dwuwieżowych
.127
2.3.2
Empory w kaplicach wczesnych zamków konwentualnych
.144
2.3.3
Empory w kościołach klasztorów żeńskich
.148
2.4
Empory podłużne
.151
2.4.1
Empory strychowe
.151
2.4.2
Empora nawy północnej dawnego kościoła franciszkanów
w Toruniu
. 155
2.4.3
Empora kaplicy zamkowe] w Braniewie
.158
Rozdział
3.
EMPORY WSCHODNIE
-
ANALIZA I INTERPRETACJE
.160
3.1
Najstarsze empory wschodnie i ich upowszechnienie w państwie zakonu
krzyżackiego
.160
3.2
Geneza
empor
wschodnich- uwarunkowania funkcjonalne
.165
3.3
Funkcje
empor
wschodnich w państwie zakonu krzyżackiego
.179
3.3.1
Empory jako wywyższone kaplice
.179
3.3.2
Empory jako chóry muzyczne ¡śpiewacze
. 181
3.3.3
Empory wschodnie
-
interpretacja patronacko-władcza
.189
Rozdział
4.
EMPORY PONAD PRZEDSIONKAMI KOŚCIOŁÓW
-ANALIZA I INTERPRETACJE
.231
4.1
Upowszechnienie
empor
nadkruchtowych w państwie krzyżackim
.231
410
4.2
Geneza formalna
krucht emporowych
-
uwarunkowania
funkcjonalne
.233
4.3
Funkcje
empor
nadkruchtowych w państwie zakonu krzyżackiego
.239
4.3.1
Wywyższone kaplice
.240
4.3.2
Funkcje muzyczne i apocropaiczne
.,.243
4.3.3
Aspekty reprezentacji w architekturze
empor
nadkruchtowych
.246
Rozdział
5.
EMPORY ZACHODNIE
.256
5.1
Geneza
empor
w wieżach zachodnich
.257
5.2
Geneza empory w masywach dwuwieżowych
.259
5.3
Geneza
empor
w kościołach konwentów żeńskich
.,.263
5.4
Funkcje
empor
zachodnich
-
interpretacje
.264
5.4.1
Funkcje
empor
zachodnich w kościołach miast pruskich
.269
5.4.2
Empory w kościołach zakonów żeńskich w Prusach
.284
5.4.3
Empory kaplic zamkowych w Malborku i Lochstedt
.288
Rozdział
6.
EMPORY PODŁUŻNE
.292
6.1
Rodzaje
empor
podłużnych w architekturze państwa krzyżackiego
.292
6.2
Geneza pseudobazylik z emporami strychowymi
.295
6.3
Domniemane funkcje empor strychowych.
.303
6.4
Empora w
koáciele
Mariackim w Toruniu
.309
6.5
Kaplica zamkowa pw. św. Andrzeja w Braniewie
.313
Rozdział
7.
WYWYŻSZENIE POPRZEZ ARCHITEKTURĘ
.317
7.1
Aspekty władczego wywyższenia w organizacji przestrzennej zamku
braniewskiego oraz kurii biskupiej w Dobrym Mieście
.317
7.2
Kościoły wieloemporowe
-
empory w topografii miejskiej
.322
7.3
Empora jako znak
.325
Rozdziała. IDEA WYWYŻSZENIA
.329
Rozdział
9.
FABRYKA KOŚCIOŁA
-
WPŁYW PATRONA NA FORMĘ
ŚWIĄTYNI MIEJSKIEJ
.355
Zakończenie
.364
Bibliografia
.365
Zusammenfassung.388
Indelís
topograficzny
.392
Spis ilustracji
.
404
411
WSTĘP
Niniejsza monografia poświęcona jest rozpoznaniu zasad funkcjonowa¬
nia
empor
towarzyszących kościołom średniowiecznym, oraz prawidłowości,
jakie niewątpliwie łączą te różnorodne konstrukcje. W praktyce zaś ów po¬
stulat przekłada się na pytania zmierzające do wyjaśnienia, dlaczego w okre¬
ślonym czasie w przypadku konkretnej budowli podjęto decyzje o budowie
tej (takiej) czy innej konstrukcji emporowej. Co było czynnikiem spraw¬
czym tych decyzji? Kto był dysponentem
empor
i jak je wykorzystywano na
przestrzeni wieków? Jak obecność tych architektonicznie wydzielonych prze¬
strzeni mogła wpływać na ogół użytkowników kościoła? Jakie nadrzędne de¬
terminanty pozwalają wiązać poszczególne empory w grupy funkcjonalno-
-znaczeniowe? Oto podstawowe pytania, jakie towarzyszyły mi w ciągu kilku
lat studiów poświęconych emporom w architekturze państwa krzyżackiego.
Metodą pozwalającą pomóc znaleźć odpowiedzi na powyższe pytania okaza¬
ła się w pierwszym rzędzie analiza porównawcza zgromadzonego materiału
z obiektami, których funkcje i kontekst powstania lepiej objaśnione są przez
źródła pisane, lub też
-
które doczekały się wnikliwych, krytycznych studiów
analitycznych. W zdecydowanej większości uwaga ta dotyczy obiektów z nie¬
mieckojęzycznego obszaru kulturowego, przy czym nieocenioną pomocą
okazała się w tym względzie książka Lickesa
(1982).
Analiza porównawcza
pozwoliła też określić rozmiar zjawiska występowania różnego rodzaju ern-
por oraz uchwycić powtarzalnoać większoaci układów. Równie ważną drogą
do poznania odpowiedzi na postawione wyżej pytania okazała się możliwie
szczegółowa analiza czynników, jakie towarzyszyły powstaniu poszczegól¬
nych
empor.
Z jednej strony istotną koniecznością stało się określenie chro¬
nologii względnej
-
czasu budowy empory w stosunku do pozostałych czło¬
nów budowli, z drugiej
-
rozpoznanie okoliczności historycznych, jakie
mogły wpływać na decyzje o ich realizacji. W przypadku niektórych obiek¬
tów złączenie czasu budowy
empor
z określonym momentem dziejowym
przyniosło
-
jak sadzę
—
wyjątkowo interesujące efekty.
Studia nad emporami są w mniejszym stopniu refleksją nad ewolucją
stylu czy specyfiką architektury regionu, która w przypadku terytorium pań¬
stwa krzyżackiego doczekała się już imponującej ilości opracowań. Główny
wysiłek badawczy koncentrowałem na wątku rozumienia zjawisk kulturo¬
wych w kontekście uwarunkowań społecznych, bazując w tym względzie
w głównej mierze na postulatach i metodach badawczych społecznej historii
sztuki, sformułowanych przez Hausera w końcu lat
50.
XX
w. (polskie wy¬
dania:
1970, 1974)
І
wkrótce uzupełnionych rozprawą
Francastela
(1973)
oraz Guriewicza
(1976).
Wyznaczony przez tychże badaczy ogólny kierunek
refleksji jest z powodzeniem wykorzystywany do badań nad architekturą po-
brzeża Bałtyku także w ostatnich latach
(zob.
Asendorf
1998,
Grewolls
1999)
Obszerną część pracy zajmuje opis materiału zabytkowego, jaki udało się
poznać w trakcie badań terenowych. Punktem wyjścia jest podział obiektów
wedle chronologii powstawania
empor
w ramach poszczególnych ich rodza¬
jów. Omawiam zatem przykłady
empor
wschodnich
/
nadzakrystyjnych,
nadkruchtowych przyległych do korpusu, zachodnich
І
podłużnych. Za
istotne uznałem naświetlenie okoliczności historycznych, w jakich podejmo¬
wano budowę świątyń bądź tylko towarzyszących
im empor.
Wśród nich
kluczową kwestią jest patronat (zaznaczam, gdy sprawuje go inna instytucja
niż zakon krzyżacki). Muszę jeszcze zaznaczyć, że choć założeniem wyjścio¬
wym była chęć zestawienia kompletnego inwentarza
empor
średniowiecz¬
nych występujących w architekturze sakralnej miast byłego państwa krzyża¬
ckiego, to celu tego z różnych względów nie udało się w pełni zrealizować.
Powodem okazała się niedostępność niektórych obiektów. Jednak domnie¬
mania istnienia
empor
w wieżach zachodnich,
kruchtách
czy aneksach za¬
krystii nie udało się potwierdzić jedynie w nielicznych przypadkach, co do
których wstępne rozpoznanie pozwalało założyć, że nawet jako odpowiednio
poznane, nie przesądziłyby o ogólnej wymowie prezentowanych w tej pracy
wniosków1. Wykaz
empor
nie jest może kompletny, ale z pewnością jest re¬
prezentatywny i może służyć jako podstawa do szerszej refleksji teoretycznej.
Rozdział trzeci ma w założeniu stanowić merytoryczne jądro niniejszej pracy.
Stąd prezentowane w nim spostrzeżenia dotyczące fenomenu występowania
1
Wśród obiektów, których nie miałem możliwości gruntownie przebadać, znalazły się
np. kościoły w Wclawie, Frydlądzie
І
Nowem oraz
czeáciowo
kościoły w Bartoszycach, Staro-
gardzic Gdańskim, Gniewie i Gdańsku
-
Św. Jana.
6
w architekturze średniowiecznej
empor
zwanych przeze mnie „wschodnimi"
(nadzakrystyjnymi, przyprezbiterialnymi) dominują objętością nad kolejny¬
mi rozdziałami analitycznymi. Powodem owego stanu rzeczy jest też sam
materiał zabytkowy. Empory wschodnie są bowiem najczęściej spotykaną na
terytorium państwa zakonnego formą trybun. Co równie ważne
-
zjawisko
co nie doczekało się dotąd szerszego ujęcia w polskiej literaturze naukowej
i śmiało można powiedzieć, że zupełnie niesłusznie nie zostało nawet sklasy¬
fikowane jako zagadnienie warte całościowej analizy. Tymczasem już sam
zbiór ilustracji zamieszczonych w tej pracy uzmysławia, jak istotną lukę sta¬
nowił dotychczasowy brak refleksji historyków architektury nad tym zagad¬
nieniem, "warto było skupić badania nad tym problemem, by chociaż w części
zrównoważyć powszechny mechanizm łączenia pojęcia empory z zachodnią
partią budowli średniowiecznej (w Polsce głównie za sprawą doskonałej
książki Tomaszewsldego z
1974
г.).
W przypadku
empor
wschodnich utrwa¬
liły się dotąd w literaturze dwa poglądy odnośnie wykorzystania tych prze¬
strzeni. Starszy, którego twórcami w odniesieniu do zabytków pruskich byli
głównie inwentaryzatorzy
Heise
i
Schmid,
mówi o używaniu ich na potrzeby
muzyczne i śpiewacze, upatrując w nich nierzadko miejsca osadzenia orga¬
nów
-
zgodnie zresztą z potwierdzoną gdzieniegdzie praktyką nowożytną.
Druga koncepcja, dla której największe zasługi położyła interpretacja empo¬
ry chełmińskiej przedstawiona szczegółowo przez Mroczko, łączy powstawa¬
nie tego typu przestrzeni z potrzebami reprezentacji władzy. Obie tendencje
interpretacyjne będą się pojawiały niemal cały czas w toku rozważań zawar¬
tych w niniejszej pracy.
Integralną częścią książki jest zbiór ilustracji, które
—
mam nadzieję
-
do¬
brze dokumentują zakres poruszanej problematyki.
Monografia ta nie powstałaby bez pomocy szeregu osób, którym w tym
miejscu chciałbym wyrazić serdeczne podziękowania. Przede wszystkim dzię¬
kuję Profesorowi Szczęsnemu Skibińskiemu, który był promotorem mojej
rozprawy doktorskiej, za bezcenne wskazówki, za pomoc w oddzieleniu
problemów ważnych od mniej istotnych, za cierpliwość
І
stworzenie możli¬
wości do swobodnej, konstruktywnej dyskusji. Dziękuję także za niesłabnące
wsparcie w ciągu tych Idlku lat wyczerpującej pracy. Dziękuję również Żonie
Agnieszce i Rodzicom
-
za pomoc i wyrozumiałość
-
bez nich wszystkie po¬
dejmowane zamierzenia i plany nigdy nie doczekałyby się realizacji. Dzięku¬
ję także pracownikom Biblioteki Instytutu Historii Sztuki w Poznaniu
-
Ka¬
si, Jurkowi, Markowi i Przemkowi, którzy zawsze gotowi byli spieszyć mi
z pomocą i słowem otuchy. Dziękuje Doktorom Jarosławowi Jarzewiczo-
wi
І
Jackowi Kowalskiemu oraz licznej grupie Kolegów Doktorantów
-
za
dyskusje, które nierzadko pozwalały rozwiązywać konkretne problemy
І
wať
pliwości. Pragnę wreszcie podziękować wszystlcim spośród ldlkudziesięciu
Księży Proboszczów
-
tych z terenów północno-wschodniej Polski i tych
z Mazowsza
-
bez ich gościnności
І
życzliwości nigdy nie mógłbym wyrobić
sobie zdania na temat zagadnienia, które uczyniłem przedmiotem swych
badań.
Osobne słowa podziękowania pragnę skierować do grona Profesorów
-
recenzentów mojej pracy doktorskiej oraz autorów recenzji wydawniczych.
Dziękuję zatem Profesorowi Andrzejowi Grzybkowskiemu oraz Profesorowi
Andrzejowi Tomaszewsldemu za szereg pożytecznych i inspirujących uwag,
które dla autora stały się niezapomnianą nauką i które wydatnie przyczyniły
się do poprawy struktury
І
jakości pracy. Dziękuję za przychylność w ocenie
Profesorom: Adamowi Labudzie, Szczęsnemu Skibińskiemu i Tadeuszowi
Żuchowskiemu, którzy gotowi byli podjąć wysiłek recenzowania tekstu
przedkładanego Wydawcy. Dziękuję całemu zespołowi Wydawnictwa
„Neri-
ton", a w sposób szczególny doktorowi Andrzejowi Wrońskiemu, Osobne
wyrazy wdzięczności kieruję raz jeszcze do Profesora Andrzeja Grzybkow-
skiego, bez którego nie byłoby tej książki i dzięki któremu praca nad nią sta¬
ła się podwójną satysfakcją.
Osobom tu wspomnianym i wielu, których nie wymieniam z braku miej¬
sca
—
jeszcze raz serdecznie dziękuję! |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Soćko, Adam 1975- |
| author_GND | (DE-588)131864912 |
| author_facet | Soćko, Adam 1975- |
| author_role | aut |
| author_sort | Soćko, Adam 1975- |
| author_variant | a s as |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV022292856 |
| classification_rvk | LH 67950 LK 80900 |
| ctrlnum | (OCoLC)69282726 (DE-599)BVBBV022292856 |
| discipline | Kunstgeschichte |
| discipline_str_mv | Kunstgeschichte |
| edition | Wyd. 1. |
| era | Geschichte 1200-1500 gnd Geschichte 1150-1520 gnd |
| era_facet | Geschichte 1200-1500 Geschichte 1150-1520 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV022292856</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20080526</controlfield><controlfield tag="007">t|</controlfield><controlfield tag="008">070301s2005 xx a||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">8389729458</subfield><subfield code="9">83-89729-45-8</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)69282726</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV022292856</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rakwb</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield><subfield code="a">DE-11</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">LH 67950</subfield><subfield code="0">(DE-625)94710:</subfield><subfield code="2">rvk</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">LK 80900</subfield><subfield code="0">(DE-625)98364:2</subfield><subfield code="2">rvk</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Soćko, Adam</subfield><subfield code="d">1975-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)131864912</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego</subfield><subfield code="c">Adam Soćko</subfield></datafield><datafield tag="250" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Wyd. 1.</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Warszawa</subfield><subfield code="b">Wydawn. Neriton</subfield><subfield code="c">2005</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">411 S., [ca. 30] Bl.</subfield><subfield code="b">zahlr. Ill.</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="500" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zsfassung in dt. Sprache u.d.T.: Emporeanlagen in der Architektur des Deutschordensstaates</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1200-1500</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1150-1520</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Galerie (architektura) - Państwo Krzyżackie</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Empore</subfield><subfield code="0">(DE-588)4152110-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Gotik</subfield><subfield code="0">(DE-588)4021656-1</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Sakralbau</subfield><subfield code="0">(DE-588)4178936-2</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Preußen</subfield><subfield code="g">Ordensstaat</subfield><subfield code="0">(DE-588)4076337-7</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Preußen</subfield><subfield code="g">Ordensstaat</subfield><subfield code="0">(DE-588)4076337-7</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Sakralbau</subfield><subfield code="0">(DE-588)4178936-2</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Empore</subfield><subfield code="0">(DE-588)4152110-9</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Geschichte 1150-1520</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Gotik</subfield><subfield code="0">(DE-588)4021656-1</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Empore</subfield><subfield code="0">(DE-588)4152110-9</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2="2"><subfield code="a">Sakralbau</subfield><subfield code="0">(DE-588)4178936-2</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2="3"><subfield code="a">Preußen</subfield><subfield code="g">Ordensstaat</subfield><subfield code="0">(DE-588)4076337-7</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="1" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="2" ind2="0"><subfield code="a">Preußen</subfield><subfield code="g">Ordensstaat</subfield><subfield code="0">(DE-588)4076337-7</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="2" ind2="1"><subfield code="a">Empore</subfield><subfield code="0">(DE-588)4152110-9</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="2" ind2="2"><subfield code="a">Geschichte 1200-1500</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="2" ind2=" "><subfield code="8">1\p</subfield><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSBMuenchen</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015502994&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB Muenchen</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015502994&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="883" ind1="1" ind2=" "><subfield code="8">1\p</subfield><subfield code="a">cgwrk</subfield><subfield code="d">20201028</subfield><subfield code="q">DE-101</subfield><subfield code="u">https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">709</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0902</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-015502994</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Preußen Ordensstaat (DE-588)4076337-7 gnd |
| geographic_facet | Preußen Ordensstaat |
| id | DE-604.BV022292856 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-02T16:52:24Z |
| indexdate | 2024-11-19T09:02:25Z |
| institution | BVB |
| isbn | 8389729458 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-015502994 |
| oclc_num | 69282726 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 DE-11 |
| owner_facet | DE-12 DE-11 |
| physical | 411 S., [ca. 30] Bl. zahlr. Ill. |
| publishDate | 2005 |
| publishDateSearch | 2005 |
| publishDateSort | 2005 |
| publisher | Wydawn. Neriton |
| record_format | marc |
| spelling | Soćko, Adam 1975- Verfasser (DE-588)131864912 aut Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego Adam Soćko Wyd. 1. Warszawa Wydawn. Neriton 2005 411 S., [ca. 30] Bl. zahlr. Ill. txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Zsfassung in dt. Sprache u.d.T.: Emporeanlagen in der Architektur des Deutschordensstaates Geschichte 1200-1500 gnd rswk-swf Geschichte 1150-1520 gnd rswk-swf Galerie (architektura) - Państwo Krzyżackie jhpk Empore (DE-588)4152110-9 gnd rswk-swf Gotik (DE-588)4021656-1 gnd rswk-swf Sakralbau (DE-588)4178936-2 gnd rswk-swf Preußen Ordensstaat (DE-588)4076337-7 gnd rswk-swf Preußen Ordensstaat (DE-588)4076337-7 g Sakralbau (DE-588)4178936-2 s Empore (DE-588)4152110-9 s Geschichte 1150-1520 z DE-604 Gotik (DE-588)4021656-1 s Geschichte 1200-1500 z 1\p DE-604 Digitalisierung BSBMuenchen application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015502994&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB Muenchen application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015502994&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract 1\p cgwrk 20201028 DE-101 https://d-nb.info/provenance/plan#cgwrk |
| spellingShingle | Soćko, Adam 1975- Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego Galerie (architektura) - Państwo Krzyżackie jhpk Empore (DE-588)4152110-9 gnd Gotik (DE-588)4021656-1 gnd Sakralbau (DE-588)4178936-2 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4152110-9 (DE-588)4021656-1 (DE-588)4178936-2 (DE-588)4076337-7 |
| title | Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego |
| title_auth | Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego |
| title_exact_search | Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego |
| title_exact_search_txtP | Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego |
| title_full | Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego Adam Soćko |
| title_fullStr | Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego Adam Soćko |
| title_full_unstemmed | Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego Adam Soćko |
| title_short | Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego |
| title_sort | uklady emporowe w architekturze panstwa krzyzackiego |
| topic | Galerie (architektura) - Państwo Krzyżackie jhpk Empore (DE-588)4152110-9 gnd Gotik (DE-588)4021656-1 gnd Sakralbau (DE-588)4178936-2 gnd |
| topic_facet | Galerie (architektura) - Państwo Krzyżackie Empore Gotik Sakralbau Preußen Ordensstaat |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015502994&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015502994&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT sockoadam układyemporowewarchitekturzepanstwakrzyzackiego |