Księgozbiór benedyktynek lwowskich klasztoru pw. Wszystkich Świętych: katalog starych druków
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polish |
| Veröffentlicht: |
Katowice
Biblioteka Śląska
2004
|
| Ausgabe: | Wyd. 1. |
| Schriftenreihe: | Folia Scientica Bibliothecae Silesianae
7 |
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis Abstract |
| Beschreibung: | 380 S., [ca. 40] Bl. Ill. |
| ISBN: | 8387849693 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 cb4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV021768787 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20080417 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 061016s2004 a||| |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 8387849693 |9 83-87849-69-3 | ||
| 035 | |a (OCoLC)69449828 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV021768787 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rakwb | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 080 | |a 09:[017.1/.2:271:027](438) | ||
| 084 | |a 7,41 |2 ssgn | ||
| 100 | 1 | |a Gwioździk, Jolanta |e Verfasser |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Księgozbiór benedyktynek lwowskich klasztoru pw. Wszystkich Świętych |b katalog starych druków |c Jolanta Gwioździk |
| 250 | |a Wyd. 1. | ||
| 264 | 1 | |a Katowice |b Biblioteka Śląska |c 2004 | |
| 300 | |a 380 S., [ca. 40] Bl. |b Ill. | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 490 | 1 | |a Folia Scientica Bibliothecae Silesianae |v 7 | |
| 610 | 1 | 7 | |a Benedyktynki - bibliotekarstwo - zbiory - Polska - katalog |2 jhpb |
| 610 | 1 | 7 | |a Klasztor pw. Wszystkich Świętych (Lwów) - Biblioteka |2 jhpk |
| 610 | 2 | 7 | |a Benediktinerinnen |0 (DE-588)4005487-1 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 7 | |a Biblioteki klasztorne - zbiory - Polska - katalog |2 jhpb | |
| 650 | 7 | |a Stare druki - Ukraina - Lwów - katalogi |2 jhpk | |
| 650 | 7 | |a Stare druki - zbiory - Polska - katalog |2 jhpb | |
| 650 | 0 | 7 | |a Klosterbibliothek |0 (DE-588)4164242-9 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Lwów (Ukraina) - bibliotekarstwo - zbiory - katalog |2 jhpb | |
| 651 | 7 | |a Lemberg |0 (DE-588)4035304-7 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 655 | 7 | |0 (DE-588)4163417-2 |a Katalog |2 gnd-content | |
| 689 | 0 | 0 | |a Lemberg |0 (DE-588)4035304-7 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Benediktinerinnen |0 (DE-588)4005487-1 |D b |
| 689 | 0 | 2 | |a Klosterbibliothek |0 (DE-588)4164242-9 |D s |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 830 | 0 | |a Folia Scientica Bibliothecae Silesianae |v 7 |w (DE-604)BV017714782 |9 7 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSBMuenchen |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=014981735&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB Muenchen |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=014981735&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 942 | 1 | 1 | |c 070.9 |e 22/bsb |f 0903 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 070.9 |e 22/bsb |f 0903 |g 477 |
| 943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-014981735 | |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1811343006528176128 |
|---|---|
| adam_text |
SPIS TREŚCI
Przedmowa
7
Foreword
29
Введение
37
Katalog starych druków
45
Wykazy skrótów
47
Wykaz zastosowanych skrótów
w opisie bibliograficznym i indeksach
47
Wykaz skrótów proweniencyjnych
47
Wykaz skrótów nazw bibliotek
48
Wykaz skrótów nazw zakonów
48
Wykaz wykorzystanej literatury wraz ze skrótami
49
A. Rozmyślania rekolekcyjne
51
B. Rozmyślania
79
C. Dzieła ascetyczne
100
D. Męka Pańska
166
E.
-
178
E
Żywot Pana Jezusa
179
G. Liturgia paraliturgiczna
181
H. Najświętszy sakrament
188
I.
O Najświętszym Sercu Pana Jezusa
192
K. Najświętsza Panna Maryja
194
L. Żywoty świętych
203
M. Obrazy i miejsca pielgrzymkowe
226
N.
Pismo Święte
234
O. Kroniki i roczniki
235
P.
Kazania
237
Pozycje bez oznaczenia działu
238
Indeks autorski
261
Indeks osobowy
288
Indeks tytułowy
302
Indeks drukarzy i nakładców
314
Indeks chronologiczny
323
Indeks proweniencji
324
Indeks autorów dedykacji
358
Indeks adresatów dedykacji
363
Indeks osób, które podpisały aprobaty
369
Indeks druków i edycji nie rejestrowanych
w Bibliografii polskiej Estreicherów
376
Ilustracje
377
Spis ilustracji
379
Przedmowa
W rozwoju monastycyzmu benedyktyńskiego istotną rolę odgry¬
wały wspólnoty mniszek. Na terenach polskich fundacje żeńskich
opactw Reguły św. Benedykta sięgają średniowiecza1, jednak Refor-
maqa
i związane z nią kasaty wpłynęły na ich znaczny upadek i kry¬
zys u schyłku wieków średnich. Kiedy w końcu
XVI
wieku panna
Katarzyna Saporowska, córka Adama Saporowskiego h. Koło i Elż¬
biety z Drohojowskich, zaplanowała założenie klasztoru benedykty¬
nek we Lwowie, wówczas „ani w całej Rusi formalny klasztor dla
panien ku prowadzeniu regularnego życia nie istniał, i dlatego nie¬
którzy nad tym zamiarem się zdumiewali, inni się śmiali, a inni obu¬
rzali nim"2. Powstanie nowej fundacji wpisuje się w okres intensyw¬
nej, żarliwie podejmowanej potrydenckiej odnowy życia religijnego,
szczególnie wówczas widocznego w reformie benedyktynek. Ich od¬
rodzenie było dziełem ksieni chełmińskiej, Magdaleny Mortęskiej3, cór-
1
Na temat początków monastycyzmu benedyktyńskiego
zob.
M.
Derwich: Mo-
nashjcijzm benedyktyński w średniowiecznej Europie i Polsce. Wybrane problemy. Wro¬
cław
1998,
M. Kanior: Historia monastycyzmu chrześcijańskiego. T.
2:
Średniowiecze
w kościele zachodnim (od
IX
do
X VI
wieku). Kraków
2002,
M. Borkowska: Zakony żeń¬
skie w Polsce w okresie potrydenckim. W: Zakony i klasztory w Europie Środkowo-Wschod-
niej
X-XX
wiek. Red. H. Gapski, J. Kłoczowski. Lublin
1999,
tejże: Słownik mniszek
benedyktyńskich w Polsce. Tyniec
1989.
2
Tak ten fakt skomentował żyjący na przełomie
XVII
i
XVIII
wieku znany histo¬
riograf Lwowa, Jan Tomasz Józefowicz, w swojej opartej na archiwaliach historii
arcybiskupstwa lwowskiego.
Zob.
J. T.
Józefowicz: Kronika miasta Lwowa od roku
1634
do
1690.
Lwów
1854,
s.
453.
Por. także dokument „Kopia przywileju fundacyj¬
nego Zakonu Sgo Ojca Benedykta przy Kościele Wszystkich świętych, przez św.
Ojca Klemensa Ósmego, nadanego w roku
1598
Pod nrem
2".
Archiwum Benedyk¬
tynek Lwowskich w Krzeszowie [dalej ABLw w Krzeszowie], sygn. A
1.
3
Na ten temat
zob.
m.in. K. Górski: M. Mortęska i jej rola w reformie trydenckiej
w Polsce. „Nasza Przeszłość"
1971,
t.
34,
s.
131-176.
Życiorys
zob.
Siostry zakonne
ги
Polsce.
Sloivnik
biograficzny. T.
2.
M. Borkowska: Słownik ksień benedyktyńskich. Nie-
pokalanów
1996,
s.
104-105.
ki
Melchiora, podkomorzego chełmińskiego. Liczny napływ kandy¬
datek umożliwił założenie lub ponowne obsadzenie
22
konwentów,
z których większość erygowano do
1650
roku, jako fundacje magnac-
ko-szlacheckie4. Tworzona w ten sposób „unia" klasztorów polskich
benedyktynek wyrażała się przez przyjęcie wspólnej, „reformowanej"
Reguły św. Benedykta5, wraz z dodanymi do niej deklaracjami (mają¬
cymi głównie charakter komentarza) i porządkiem nowicjatu (zawie¬
rającym program ćwiczenia wstępujących do zakonu panien), a także
przez udział w elekcjach ksień, korespondencyjne i osobiste kontakty
w kwestiach prawnych czy personalnych oraz później kult założy¬
cielki „kongregacji"
-
Matki Mortęskiej6.
Katarzyna Saporowska uzyskała wsparcie klasztoru chełmińskie¬
go, „co do pobożności i wiary na ten czas bardzo głośnego"7, jednak
lwowskie opactwo aż do roku
1608
nie należało do „kongregacji" cheł¬
mińskiej. Ówczesny arcybiskup lwowski Jan Dymitr Solikowski8 pod¬
jął finansową i prawną opiekę nad nową fundacją, którą potwierdził
przywilejem z
26
sierpnia
1593
roku. Klasztor benedyktynek, usytu¬
owany na Przedmieściu Krakowskim, mieścił się w przebudowanym
dworze tzw. herburtowskim; wkrótce rozpoczęto także wznoszenie jed-
nonawowej świątyni, najprawdopodobniej według koncepcji Pawła Rzy¬
mianina, którego dziełem jest renesansowa attyka, wieńcząca wieżę9.
4
E. Janicka-Olczakowa: Zakony żeńskie w Polsce. W: Kościół
ги
Polsce. T.
2.
Wieki
XVl-XVm.
Red. J. Kłoczowski. Kraków
1969,
s.
743-756,764-767.
5
Zob.
M.
Borkowska: Potrydencka wersja Reguły
ko.
Benedykta. W: Za przewodem
Ewangelii. Profesja monastyczna. Tyniec
1986,
s.
249-262.
6
Zob.
materiały do dziejów kultu Magdaleny Mortęskiej, K. Górski, A. M. Bor¬
kowska: Historiografia zakonna a wzorce świętości w
XVII
ги.
Warszawa
1984,
s.
364-367.
7
J. T. Józefowicz: Kronika miasta
Ιινσιυα.
8
Biogram
zob. Z.
Szostkiewicz: Katalog biskupów obrz.[ądku] łacińskiego] przed¬
rozbiorowej Polski. Rzym
1954,
s.
166.
9
Zob.
В.
Kaczorowski: Zabytki starego Lwowa. Warszawa
1990,
s.
134-137;
por.
J. S, Zubrzycki: Zabytki miasta Iwmm. Lwów
1928,
s.
3;
T. Mańkowski: Oawny Lwów.
]ego sztuka i kultura artystyczna. Londyn
1974,
s.
170-173;
M. Gębarowicz: Szkice
z historii sztuki
XVII
wieku. Toruń
1966,
s.
172-177.
Dnia
29
października arcybiskup poświęcił kościół pw. Wszystkich
Świętych; tu także przyjął profesję pierwszych sześciu panien. Mnisz¬
ki „w rzeczonym kościele Godziny Najświętszej Maryi Panny i inne
officia
divina
śpiewały i w każdy poniedziałek każdego tygodnia mszę
wotywne o Wszystkich Świętych z wielkim konkursem [tj. udziałem
-
J. G.] wiernego ludu odprawiać i celebrować zwykły"10. Nową
fun-
daqę konfirmował legat papieski Henryk Kajetan, uzyskała też po¬
twierdzenie od Zygmunta III oraz papieża Klemensa
VIII (3
listopada
1598
roku)11.
Materialnym zabezpieczeniem bytu zakonnic było pierwotne upo¬
sażenie, pochodzące z posagu fundatorki, a zarazem pierwszej ksie-
ni12. W kolejnych latach wzbogacały je legaty i przywileje arcybisku¬
pie oraz poszczególnych królów, uzupełniane o dochody z gospodar¬
ki własnej. W okresie staropolskim podstawą utrzymania były zyski
z lokowanych na procent kapitałów, czynszów, dzierżaw oraz posagi
wstępujących panien czy opłaty za prowadzoną przez zakonnice na¬
ukę13.
10
Zob.
T.
Pirawski: Relatio status almae archidioecesis leopoliensis. Lwów
1893,
s.
119,
11
0 początkach i pierwszych latach fundacji traktują rękopisy w zbiorach ABLw
w Krzeszowie.
Zob.
„O fundacyjej klasztoru panieńskiego" oraz „Życie czcigodnej
Katarzyny Saporowskiej" (przedruk K. Górski, A. M. Borkowska: Historiografa za¬
konna.
,
s.
245-251, 253-268);
„Informatia
potomnym wiekom"
;
„Opisanie praw,
funduszów i przywilejów WW. Pannom S. O. Benedykta klasztoru lwowskiego pod
tytułem Wszystkich Świętych służących w Roku Pańskim
1767
zaczęte"
.
Archiwum,
Biblioteka, Muzeum Metropolii Lwowskiej Obrządku Łacińskiego w Krakowie [da¬
lej: ABMMK], sygn. AZ
15,
k.
1-9;
Relacje arcybiskupów lwowskich
1595-1794.
Wydał
T. Długosz. Lwów
1937,
s.
8,26,29,31.
12
A. Prohaska: Uposażenie Benedyktynek lwowskich. „Przewodnik Naukowy i Li¬
teracki"
1921,
t.
49,
z.
4-5,
s.
167-188.
Zob.
też J. Gwioździk: Biblioteka panien bene¬
dyktynek łacińskich we Lwowie
(XVl-XVllIwiek).
Katowice
2001.
13
Materiały źródłowe do dziejów gospodarczych klasztoru są przechowywane
w archiwach historycznych we Lwowie i w Wiedniu, w ABMMK, a także w opac¬
twie
ss.
benedyktynek w Krzeszowie. Na temat nowej sytuacji lwowskiego klaszto¬
ru w okresie rozbiorów
zob.
W. Chotkowski: Historia polityczna dmunych klasztormu
panieńskich w Galicji
1773-1848.
Kraków
1905,
cz.
4.
Por. J. Gwioździk: Kultura książ¬
ki kręgu lwowskich benedyktynek w okresie
jozefinizmu.
W: Czasy Kościuszki i Napoleona.
]an Lubicz-Pachońsld jako badacz epoki. Red. Z. Janeczek. Katowice
2001,
s.
375-394.
Liczebność lwowskiego zgromadzenia w
XVII-XVIII
wieku śred¬
nio wynosiła ok.
40
zakonnic14. Pochodziły one głównie z rodzin szla¬
checkich, a na przełożone najczęściej wybierano przedstawicielki moż¬
nych rodów: Kazanowskich, Potockich, Rzewuskich, Skarbków, Kos¬
sakowskich czy Kuropatnickich, znacząco wpisujących się w religijne
oraz polityczne dzieje Lwowa i Rzeczypospolitej.
Organizacja życia w klasztorze była zgodna z zaleceniami refor¬
mowanej Reguły św. Benedykta. Wspólnotą zarządzała obierana do¬
żywotnio ksieni, odpowiedzialna przede wszystkim za życie ducho¬
we podległych sobie mniszek, mająca do pomocy radę klasztorną.
Do urzędniczek należały przeorysza, subprzerysza, sekretarka, ku-
stoszka, kantorka, mistrzynie renowacji, nowicjatu, panien świeckich,
szafarka, furtianka i westiarka.
Duchowość potrydenckich benedyktynek opierała się na Regule
św. Benedykta, odczytywanej i realizowanej w zgodzie z religijnością
danej epoki. Trzy wzajemnie się przenikające śluby, które składały
mniszki:
stabilitás lorí
(stałości miejsca),
conversie morum
(naprawy oby¬
czajów) i obedientia (posłuszeństwa przełożonemu)15 służyły trwaniu
w obecności Boga i wynikającej z tej relacji gorliwości o Jego chwałę.
Liturgia, zgodna z rytmem roku kościelnego, dziennym i tygodnio¬
wym układem godzin kanonicznych, Eucharystia oraz odpowiednio
dobrane „czytanie duchowe" stanowiły główne źródło pobożności
lwowskich benedyktynek, a realizacji tego zakonnego powołania
-
zgodnie z maksymą monasterium sine
armario est quasi
castram
sine
ar¬
mamentario
-
służył księgozbiór.
14
Średnia ustalona na podstawie dwóch rozbieżnych pod tym względem źró¬
deł.
Zob.
M.
Borkowska: Liczebności skład osobowy klasztorów benedyktynek kongrega¬
cji chehnińskiej. „Nasza Przeszłość"
1978,
t.
59,
s.
248-249;
J. Krętosz: Organizacja archi¬
diecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od
XV
wieku do
1772
roku. Lublin
1976,
s.'&eyXeaze-.Arcliìdiecezialwowskaobrzqdhikcinslcwgoiuókresie
jozefinizmu
(1772-Ш5).
Katowice
1996,
s.
278.
15
Zob.
В.
Turowicz:
Ubóstxvo
w Regule św. Benedykta i w benedyktyńskich klaszto¬
rach; D. Michałowski: „Trwając do śmierci
ги
klasztorze".
Stabilitás
w Regule świętego
Benedykta; T. Dąbek: Posłuszeństwo w Regule św. Benedykta. W: Za przewodem Ewange¬
lii. Profesja monastyczna. Tyniec
1986,
s.
72-153.
10
Tradycyjną w zakonie benedyktyńskim rolę lektury w życiu mni¬
szym podkreśliła intelektualna formacja tzw. kongregacji chełmińskiej.
Jej duchowość w znacznej mierze opierano na pracy intelektu: przede
wszystkim chodziło o uporządkowane dążenie do celu, zgodnego
z realizowaną hierarchią wartości i za pomocą środków, które zrozu¬
miale i jasno należało sprecyzować16. Warunkiem przyjęcia do klasz¬
toru było m.in. opanowanie w określonym czasie czytania i pisania
po polsku, po łacinie oraz wyćwiczenie gregoriańskiego śpiewu,
a przynajmniej poznanie solmizacji; twierdzono, iż brak postępów
w tej dziedzinie „przeszkodą być musi do zakonu: bo taki gruby
a tępy dowcip zwykł własne afekty kłaść sobie za kres"17. Ważnym
sposobem ćwiczenia nowicjuszek była lektura Reguły z deklaracjami,
a także tekstów w niej zalecanych oraz pism Ojców Kościoła, prac
hagiograficznych czy innych, tak dobranych przez mistrzynię nowi¬
cjatu, „aby się w samym skutku i obyczajach pożytek pokazał"18,
a zarazem „jakieby ich ćwiczeniu najsposobniejsze i najpożyteczniej¬
sze być mogły". Zalecano, aby mistrzyni „zawsze o tymże czytanie
dawała, czego ich [nowicjuszek
-
J, G.] na ten czas sama
[.]
uczy"19,
sama zaś powinna „być biegła i świadoma w czytaniu książek du¬
chownych
[.]
aby przeszkody w życiu duchownym i w pojmowaniu
ćwiczenia zakonnego, zdrady szatańskie, nie tylko z doświadczenia,
ale też z częstego i pilnego czytania ostrożnie zrozumiała"20. Po pierw¬
szych sześciu miesiącach nowicjatu przeprowadzano egzamin, po któ¬
rym kontynuowano formację przez dalsze cztery miesiące. Rok nowi¬
cjatu również kończył się egzaminem i profesją, po której mniszka przy-
16
Por. M. Borkowska: Ideał benedyktynki proponowany przez kongregację chełmiń¬
ską. „Znak^eO, R.
32,
nr
318,
s.
1565;
por. też J. Misiurek: Historia i teołogia polskiej
duchowości katolickiej, T.
2
(w.
XVIII-XIX),
Lublin
1998,
s.
300.
17
Porzqdek
nowicjatu. W: Reguła Świętego Oyca
Benedicta
Z łacińskiego przetłuma¬
czona,
yzRefonnacyaporzqdkow,
Chefoiieńskiego. potwierdzona. W Krakowie, u Wdowy
Jakuba Sybeneychera,
1606,
s.
160-161.
"Tamże.
19
Reguła Świętego Oyca
Benedicta.,
s.
145,163,204.
20
Tamże,
s.
163.
11
najmniej tyle samo czasu pogłębiała nabytą wiedzę oraz doskonaliła
intelektualnie wypracowane pragnienie duchowego postępu. Podob¬
ny cel miała wprowadzona przez benedyktynki tzw. renowacja, słu¬
żąca powrotowi do pierwotnej żarliwości, odprawiana pod kierun¬
kiem specjalnej mistrzyni. W czasie formacji zakonnej wykorzysty¬
wano popularne wówczas, wprowadzone przez jezuitów metodycz¬
ne rozmyślanie. Zapisywane i następnie oceniane przez wyznaczoną
mistrzynię medytacje pozwalały na ocenę rozwoju wewnętrznego
życia mniszek, a zarazem sprzyjały powstawaniu własnej literatury
ascetycznej, tworzonej tak z obowiązku, jak i z własnej inwencji, jako
zapis duchowych doświadczeń. Podstawą tej twórczości była lektura
książki, a także m.in. wysłuchane kazanie, nauka rekolekcyjna bądź
konferencja przełożonych.
Duchowa lektura
(lectio
divina)
stanowiła intelektualną podbudo¬
wę oddanego Bogu życia: „Miej serce w Bogu, a w księgach oczy, póki
śmiertelna mgła nie zaskoczy", tak ten program określał napis na sza¬
fie bibliotecznej w lwowskim klasztorze. Nakazane studium odnosiło
się nie do dowolnych tekstów, lecz prac celowo gromadzonych w bi¬
bliotece przez osoby odpowiedzialne za wewnętrzne życie konwen¬
tu. Na księgozbiór lwowskich benedyktynek składała się przede
wszystkim literatura religijna, obejmująca teksty liturgiczne, parali-
turgiczne (także związane z lokalnymi kultami), patrystyczne, reguły
zakonne i ich wykłady, pisma z zakresu wszystkich ówczesnych dys¬
cyplin teologicznych, a także kościelna i świecka historiografia, teksty
medyczne, prawnicze, ekonomiczne, odnoszące się do aktualnych pro¬
blemów pogranicza, a także geograficzne i literatura piękna. Szcze¬
gólnie liczne są prace z teologii ascetyczno-mistycznej, reprezentują¬
ce wszystkie najważniejsze szkoły duchowości
XVI-XVIII
wieku, głów¬
nie autorstwa pisarzy zakonnych, szczególnie jezuitów, bezpośrednio
przydatne w realizacji zakonnego powołania. Jednocześnie monastycz¬
ny nurt duchowości reprezentowały teksty Jana Kasjana, syryjskich
ojców pustyni oraz świętych benedyktyńskich21.
21
Por. J. Gwioździk: Religijność benedyktynek ziem wschodnich dawnej Rzeczypo¬
spolitej
(XV1-XV1ÌI
w.). W: Religijność na pograniczach polskich w
XVI-XVIll
wieku.
Red. D. Dolański. Zielona Góra
2005,
s.
231-250.
12
Księgi przede wszystkim kupowano, otrzymywano w darze, wy¬
dawano własnym sumptem lub przepisywano. Struktura liczbowa
i zawartość treściowa księgozbioru świadczą o jego celowym kon¬
struowaniu, w czym istotny udział miały władze konwentu. Do naj¬
bardziej zasłużonych przełożonych należała czwarta ksieni Magdale¬
na Dorota Daniłowiczówna
(ок. 1607-1687)22.
Za jej czterdziestosied-
mioletnich rządów opactwo przeżywało najintensywniejszy rozkwit.
Ksieni
-
„zakonnica doskonała, a w Panu Bogu i w księgach wszystka
utopiona"23
-
szczególnie dbała o „chwałę Bożą" i jej odpowiednią
oprawę24. Podjęła także działalność nakładczą, zaspokajającą tak po¬
trzeby własnego zgromadzenia oraz przyklasztornego bractwa pw.
ss.
Aniołów Stróżów25, jak i innych domów kongregacji26. Utalento¬
waną duchową matką wspólnoty okazała się także następna ksieni,
Helena Eleonora Kazanowska
(1687-1711
f, szczególnie dbała o klasz¬
torną bibliotekę.
Zakupy książek mogły być dokonywane na miejscu (oferta lwow¬
skiego handlu księgarskiego i antykwarycznego w dużej mierze za-
22
Jej życiorys autorstwa. Ł. Charewiczowej
zob.
Polski słownik biograficzny. T.
4.
Kraków
1938,
s.
418-419;
Siostry zakonne w Polsce., s.
26.
23
„Informatia
potomnym wiekom o fundacyji klasztoru Zakonu Kassynskiego
S. Benedykta przy kościele pod tytułem Wszystkich Świętych założonego
[.]
Roku
1692
przekonnotowana." ABLw w Krzeszowie. J. Gwioździk: Książka w życiu ksieni
Magdaleny Doroty Danilowiczówny (ok.
1607-1687)
i lwowskich benedyktynek. „Studia
bibliologiczne" T.
14.
Red. K. Heska-Kwaśniewicz. Katowice
2002,
s.
19-34.
2i M.in. wystarała się o specjalne pozwolenie gry na instrumentach. Por. M. Bor-
kowska: Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w
XVII-XVIII
wieku. Warszawa
1996,
s.
290;
S. Dąbek: Problematyka muzyczna
го
najstarszych redakcjach Reguły bene-
dyktynekwjęzyku polskim. „Barok. Historia. Literatura. Sztuka"
1997,
półrocznik
IV/
2 (8),
s.
67-74.
25
Zob.
„Cathalogus confratrum ac sororum s.
custodie angeli Virgines conven-
tus
leopoliensis ordinis et dicti monasterii"
.
ABLw
w Krzeszowie, sygn.
F
1
(konty¬
nuacja wpisów w tomie o sygn.
F
2).
Por. M. Borkowska: Słownik mniszek benedyk¬
tyńskich., s.
152.
26
J. Gwioździk: Z działalności edytorskiej benedyktynek kongregacji chełmińskiej
(XVI-
XVIII
w.). „Zeszyty Lubińskie"
2004,
z.
8,
s.
57-74.
27
Biogram
zob.
Siostry zakonne
τυ
Polsce., s.
64.
13
spokajała zapotrzebowanie benedyktynek na literaturę liturgiczną, pa-
raliturgiczną i pisma z dziedziny duchowości), a także zlecane odby¬
wającym podróże mniszkom bądź osobom związanym z konwentem.
Szesnastowieczne druki w księgozbiorze lwowskich benedykty¬
nek potwierdzają dominującą rolę Krakowa w ówczesnej polskiej sztu¬
ce typograficznej: tu m.in. wydano Regułę reformowaną [54*P, a na¬
stępnie wykład na nią kardynała Jana Turrecrematy
[60],
a także po¬
pularne przekłady ascetyki hiszpańskiej, jak Przewodnik grzesznych ludzi
Ludwika z Granady
[144*]
czy pisma Jakuba Wujka, Jana Leopolity
Wuchaliusza, Androcego Fulwiusza czy Krzysztofa Warszewickiego.
Pochodzenie druków siedemnastowiecznych biblioteki opactwa pw.
Wszystkich Świętych ogranicza się do kilkunastu miejscowości, wśród
których dominujące miejsce zajmuje Kraków, a następnie Poznań, Wil¬
no, Lwów, Warszawa, Kalisz, Lublin; pojedyncze tytuły pochodzą
z Jarosławia, Oliwy, Torunia, Zamościa, Jaworowa i Częstochowy. Nie¬
liczne druki wieku osiemnastego wydano na terenie przodującej wów¬
czas w zakresie kultury książki
Franqi,
w Kolonii, Wiedniu czy An¬
twerpii. Wśród oficyn krajowych tego okresu przeważał Lwów i Kra¬
ków, a następnie Warszawa, Lublin, Kalisz, Poznań, Sandomierz, Ber-
dyczów, Wilno, Częstochowa, Zamość i inne mniejsze ośrodki
wydawnicze, jak Poczajów, Supraśl, Braniewo i Nieśwież. Większość
księgozbioru wyszła spod pras zakonnych: jezuitów, pijarów, karme¬
litów, bazylianów, cystersów, franciszkanów i paulinów, co potwier¬
dza znaczący udział ich warsztatów w ogólnej produkcji typograficz¬
nej Rzeczypospolitej.
Kształtująca się dzięki zakupom biblioteka jako warsztat ducho¬
wej pracy obrazowała preferowane w danym czasie kierunki ducho¬
wego kierownictwa oraz akcentowane dziedziny życia mniszek, od¬
powiadając na ich określone, głównie religijne potrzeby. Bezpośred¬
nio wskazuje na to nabywanie wielu egzemplarzy tego samego tytułu
lub kilku wydań tej samej pracy czy też odnotowywanie faktu zaku¬
pu na kartach ksiąg, np. „Tę księgę
ktorom
dnia
2
lipca w roku
1730;
kupiłam daję do refektarza dla duchownego pożytku. Anna L. Rze-
28
Numery odnoszą się do pozycji w katalogu.
14
wuska ksieni ZOSB"
[240*],
a Teresa
Sławkówna prosiła o modlitwę
następną czytelniczkę kazań o męce Pana Jezusa
[195
a], gdyż nabyła
je (między
1722
a
20
IV
1755
roku) „za jałmużnę nasze", czyli kon¬
wentu.
Ważnym źródłem wzbogacania księgozbioru były dary (poświad¬
czone zapisami na
85
woluminach), przekazywane z różnych okazji
dla całego konwentu lub poszczególnych mniszek, np. na imieniny.
Ofiarodawcami były zarówno osoby świeckie, jak i zakonni czy die¬
cezjalni duchowni, w tym autorzy lub tłumacze książek, a także inne
klasztory. Wśród świeckich darczyńców przeważali krewni mniszek,
np. Gryzelda Barbara Czaplicówna otrzymała od rodziców Raj duszy
chrześcijańskiej Jakuba Merlona
[403*],
ten traktat29 dostała też ksieni
Zofia Bogumiła Skarbkówna od bratowej, kasztelanowej halickiej Eu-
frozyny z Dzieduszyckich, a darem od brata, lwowskiego arcybisku¬
pa Jana Skarbka, była Praktyka dobrej śmierci, autorstwa karmelity
Cyryla od św. Franciszka
[66
.c]. Innej ksieni, Magdalenie Dorocie Ku-
ropatnickiej, rodzice ofiarowali Roczne dzieje kościelne Jana Kwiatkie-
wicza
[346],
które następnie oddała do biblioteki, a jej brat Andrzej,
kanonik archikatedralny, dał jej egzemplarz Kazań albo
exhort
postnych
[207*].
Spokrewniona z paroma zakonnicami Elżbieta Koniecpolska,
wojewodzina sieradzka, ofiarowała im kilka książek, m.in. dedyko¬
wane sobie przez lwowskie kolegium jezuitów Namowy Ducha Święte¬
go, autorstwa znanego pisarza ascetycznego Jana Morawskiego
[5].
Podobnie śladem kontaktów Antoniny z Potockich Rzewuskiej z lwow¬
skim opactwem są egzemplarze darowanych przez nią książek
[104
d*, 148]30. Darczyńcami były także klasztorne rezydentki, co po¬
świadcza przykład Marianny Rosnowskiej.
29 1
'
Egzemplarz z tą dedykacją nie zachował się; wiadomość pochodzi z zapisu
w kronice.
Zob.
„Pamiątka 300-letniej rocznicy założenia klasztoru panien bene¬
dyktynek łacińskich we Lwowie
1895".
ABLw w Krzeszowie, sygn.
В
6,
s.
354.
30
„Rejestr książek, które się komu dostały". W: Listy
X.
Maznrkiewicza
ex-jezttity
do Antoniny z Potockich Rzewuskiej wojęwodziny wołyńskiej
(1778-1795).
Archiwum Pro¬
wincji Małopolskiej Societatis
Jesu
w Krakowie, sygn.
25,
list z
11
IX
1778
r. Podobna
„specyfikacja" książek była wspomniana w liście z
15
1
1783
г., со
wskazuje na stałą
opiekę wojęwodziny w zakresie dostarczania „duchowej" lektury mniszkom.
15
Duża grupa ofiarowanych książek pochodziła od osób duchow¬
nych, głównie jezuitów i przedstawicieli lwowskiej kapituły, potwier¬
dzając stałe związki między lwowskimi benedyktynkami a tym śro¬
dowiskiem. Należeli do niego m.in. Franciszek Lasowski, profesor
retoryki w Brześciu31, Michał Idziełewicz, autor kazań okolicznościo¬
wych i profesor retoryki i filozofii w Akademii Lwowskiej, a także
sekretarz kapituły archikatedralnej, Łukasz Franciszek Naskowski,
profesor teologii moralnej, filozofii i matematyki w Kaliszu, Mikołaj
Feliks Wybranowski, wówczas prefekt szkół w Jarosławiu, Szymon
Kędzierski, wykładowca biblistyki, teologii polemicznej i prawa ka¬
nonicznego, a także prefekt szkół we Lwowie czy Józef Potoczyński,
prefekt drukarni sandomierskiej.
Ofiarodawcami książek byli także lwowski kanonik Michał J., któ¬
ry odkupił na publicznej
licytaqi
Regułę św. Benedykta
[54
f], a na¬
stępnie przekazał ją benedyktynkom, Jakub Tłuczyński, ks. Pietrzy-
kowski, Jan Józefowicz, Aleksander Pilecki, Florian Jacek Jaroszewicz,
znany pisarz franciszkański, hagiograf, teolog ascetyczny i
polemista,
kustosz nowo utworzonej kustodii ruskiej reformatów32. W tej grupie
ofiarodawców szczególnie ciekawe są dedykacje autorów33 i tłuma¬
czy, zwłaszcza jezuitów, takich jak Marcin Bogumił Grymosz, wielo¬
letni spowiednik lwowskich mniszek, Adrian Miaskowski, rektor ko¬
legium jarosławskiego, Wojciech Tylkowski, Michał Ignacy Wieczor-
kiewicz czy Michał Juskiewicz. Ofiarodawcy ci wyznaczali krąg osób
związanych z lwowskim opactwem, wskazując na istotną rolę w tych
kontaktach środowisk zakonnych, głównie zaś lwowskich jezuitów.
31
Biogramy wymienianych tu jezuitów
zob.
Encyklopedia wiedzy o jezuitacli na
ziemiach Polski i Litwy
Í564-W5.
Oprać. L. Grzebień i
in.
Kraków
1996,
a także
w indeksie proweniencji do katalogu starych druków lwowskich benedyktynek.
32
Biogram
zob.
Słownik polskich teologów katolickich. Red. H. Wyczawski. War¬
szawa
1982,
t.
2,
s.
186-188
(tu również podano bibliografię).
33
Na wyjątkową wagę rękopiśmiennych dedykacji autorskich, służących m.in,
ustalaniu autorstwa i datacji druku oraz ukazujących kontakty (i ich charakter) au¬
tora z określonymi adresatami tych przypisań, wskazują J. Kosiński, J. Szczepaniec:
Rękopiśmienne dedykacje autorskie
XVI-XV1II
wieku w zbiorach starych druków Bibliote¬
ki Ossolineum, „Ze Skarbca Kultury"
1964,
z.
16,
s.
187-189.
16
Ważną grupę darów stanowiły książki przysyłane przez inne domy
zakonne, zwłaszcza przez benedyktynki, wśród których „skoro jeden
konwent nabył albo z czyjej łaski otrzymał dzieła treści religijnej, na¬
tychmiast udzielał drugim konwentom sobie pokrewnym, aby wspól¬
nie w życiu wewnętrznym wzrastać"34. Przede wszystkim obdarowy¬
wano się książkami, których edycję zlecił
-
i opłacił
-
dany klasztor,
co często potwierdzają listy dedykacyjne i przedmowy35. Tę praktykę
poświadcza obecność w księgozbiorze opactwa pw. Wszystkich Świę¬
tych druków z klasztorów toruńskiego czy sandomierskiego, a także
wydawanych przez panny chełmińskie, jarosławskie czy wileńskie.
Zapisy na kartach ksiąg wskazują także na osobiste kontakty między
zakonnicami z różnych konwentów i zakonów. Starannie przez siebie
dobierane tytuły
(26
pozycji), niejednokrotnie opatrzone konkretny¬
mi wskazówkami, ofiarował lwowskim benedyktynkom ich wielolet¬
ni spowiednik, Kazimierz Mazurkiewicz, zalecając, „aby książki ode
mnie ofiarowane pilnie zachować, bo ich z czasem trudno będzie do¬
stać. Już ci po swoich grobach w proch się rozsypali, co nabożne, co
mądre książki wydawali"
[219].
Wielokrotnie podkreślał znaczenie
lektury, zauważając, iż „Dusza pospolicie słabieje, niczym się nie po¬
silając, kiedy zaś książkami zabawia się czerstwa jest i rześka. Wten¬
czas zaś czyta się dobrze, kiedy duszy z czytania krzepią się siły"
[ИЗ]36.
Nabywane zbiory opatrywano znakami własnościowymi oraz
-
na grzbiecie woluminów
-
alfanumerycznymi sygnaturami, oznacza¬
jącymi poszczególne działy (pierwotnie była to kartka ze znacznie skró¬
conym tytułem). Benedyktynki na kartach tytułowych książek odbija¬
ły owalną pieczęć konwentu, z literami IHS i zapisem w otoku: „PIE¬
CZĘĆ KONWENTU PANIEN BENEDYKTYNEK LWOWSKICH".
34
„Pamiątka
300
letniej rocznicy
.",
ABLw w Krzeszowie, sygn.
В
6,
s.
223.
35
Zob.
J.
Gwioździk: Z działalności edytorskiej benedyktynek., tejże: Staropolskie
książki dedykowane benedyktynkom łacińskim we Lwowie. „Studia bibliologiczne". T.
7.
Katowice
1997;
tejże: Prawe zwierciadło doskonałości. O związkach lwowskich panien
benedyktynek z lubelskim drukarstwem w
XVII
wieku. W: Lublin a książka. Red. A. Kraw-
czyk, E. Józefowicz-Wisiriska. Lubin
2004,
s.
103-113.
36
O związkach Kazimierza Mazurkiewicza z opactwem
zob. J.
Gwioździk: Na¬
uczki Kazimierza dla
Kazimíry.
Z
badati nad
rękopisami panien benedyktynek łacińskich
we Lwowie. W:
Lwáw.
Miasto-społeczeńshuo-hiltura. Studia z dziejóiu Lwowa. Red.
H. W. Żalinski i K. Karolczak. T.
2.
Kraków
1998,
s.
353-362.
17
Zapis własnościowy był również połączony z określeniem lokalizacji
książki w klasztorze, przybierającej mniej lub bardziej rozbudowaną
formę zapisu, np. „Z biblioteki Wszystkich] Śfwiętych] Konwentu
Lwowskiego", „konwencka z biblioteki wszystkich Świętych", „Ta
książka nowicjacka" bądź ,,D[obrodziejki] P[anny]
Xfieni]".
Podział
księgozbioru na wspólną dla wszystkich mniszek bibliotekę tzw. kon-
wencką oraz wydzielone z niej zbiory specjalistyczne:
nowiqatu, ksieni,
kapelanów,
infirmerii,
w refektarzu, na chórze, a także w zakrystii
kościoła był konsekwencją przeznaczenia i sposobu użytkowania zbio¬
rów, zgodnych także z miejscem ich przechowywania (w zamknię¬
tych szafach, skrzyniach, pulpitach). Ochronie książek miały także słu¬
żyć oprawy, w lwowskim opactwie mające przede wszystkim użyt¬
kowy charakter. W księgozbiorze dominuje tania oprawa tekturowa,
pochodząca z przełomu
XVIII
i
XIX
wieku, a nawet z okresu później¬
szego. Oprawy szesnastowieczne to głównie zaopatrzone w klamry
deski, obciągnięte skórą białą lub brunatną, tłoczoną na ślepo lub zło¬
coną, zdobioną plakietami. W książkach siedemnastowiecznych rów¬
nież występuje ten typ okładzin obok oprawy w barwiony i lakiero¬
wany pergamin i tektury obciągniętej brunatną skórą, gładką lub ozdo¬
bioną ślepymi i złoconymi tłoczeniami. Oprawy luksusowe były
charakterystycznych dla ksiąg liturgicznych, co potwierdza benedyk¬
tyńską dbałość odpowiednią oprawę liturgii.
Ze wspólnej biblioteki księgi przekazywano czasowo (co potwier¬
dzają określone zapisy, np. „Daję te porządki kościelne na Wielki Ty¬
dzień do zakrystii; obliguję, aby nikomu nie wydawać, E. B. Kruszel-
nicka ksieni K. L. Z. ROSB.
[def.]
Marca Roku
1797 [215]
czy też „Daje
się ta księga do czytania w refektarzu w Roku Pańskim
1793
miesiąca
lipca dnia
26
w dzień świętej Anny") bądź na stałe (por. „Ta książka
do infirmeryi należy R. P.
1732" [56*]
lub „Te książki są dane na za¬
wsze do
nowiqatu
L.
Rzewuska ZROSB
1725" [195
b]).
Rozgraniczano także książki przechowywane w bibliotece od prze¬
znaczonych do codziennej
-
indywidualnej i zbiorowej
-
lektury (okre¬
ślano je np. „księgą do czytania z biblioteki Z.O.S.B. konwentu lwow¬
skiego pod tytułem Wszystkich Świętych;
R. P.
1770
miesiąca wrze¬
śnia. Dnia
10" [312
a]). Reguła nakazywała także, by na początku Wiel¬
kiego Postu na caty rok każda mniszka wzięła „po książce z Ubranej,
i niech je porządkiem zupełnie przeczytają, a te księgi zaraz w wstęp-
18
ną srzodę mają im być dawane"37. W takich sytuacjach na kartach
ksiąg mogły się znaleźć zapisy ewidencyjne/ np. „RP
1740
kwietnia
dnia
13
daję te książki Pannie Elżbicie Konstancyji Mniszkównie do
czytania, którą przeczytawszy powinna oddać do biblioteki. Życzę
z jak największym pożytkiem duchownym czytać"
[68]
lub „Ta książ¬
ka jest konwencka z Biblioteki pozwolona do używania P: S: Benignie
Kruszelnicki Roku Pańskiego
1752
kwietnia dnia
20" [311*].
Podpisy
na książkach sugerują również istnienie własnych zbiorów zakonnic,
wbrew Regule i zaleceniom wizytatorów oraz przełożonych38, najpraw¬
dopodobniej zatem w ten sposób oznaczano książki przez nie wyko¬
rzystywane, obrazujące preferencje w wyborze lektury, np. ksieni
Magdalena Dorota Kuropatnicka czytała
34
książki, zwłaszcza roz¬
ważania rekolekcyjne, traktaty
de arte bene moriendi,
literaturę hagio-
graficzną, liturgiczną oraz historiografię kościelną. Sytuację funkcjo¬
nowania tekstów w lwowskim konwencie obrazuje także dedykacja
Katarzyny Skorczyckiej z
1703
г.,
na egzemplarzu Listów duchownych
Franciszka Salezego
[156
bBO]: „Co sama kocham to ci ofiaruję
i uprzejmością chęci i serca daruję. Na znak życzliwości i afektu sio-
strzyńskiego mego przeciw WMM Pannie i z lepszym pożytkiem ni¬
żeli ja, gdybym jej zażywała: przy powinszowaniu patronki naszej
Katarzyny święty, za wiązanie ofiaruję WM moja ukochana siostrzycz¬
ko". Do dedykacji dołączono zastrzeżenie, by ofiarowaną książkę
można było pożyczać. Na adnotacje czytelnicze oprócz dedykacji
i zapisów o charakterze proweniencyjnym składały się noty margi¬
nalne i glosy39, zwłaszcza teksty liturgiczne i modlitewne, gospodar¬
cze, kronikarskie, nauki duchowne, a także maksymy i erraty.
37 Regula
Świętego Oyca Benedicta., s.
72.
38
W rozdziale
33
Reguły zaznaczono, by nikt się „nie ważył mieć co własnego,
żadnej zgoła rzeczy, ani książki". Tamże, s.
56 ;
również komentarz Turrecrematy
w traktacie
94
na wątpliwość „czy ksieni może pozwolić mieć własność której sie-
strze" daje stanowczą odpowiedź: „nie może, ani ona ani żadni przełożeni by nie
wiem jaką moc mieli".
39
Por. B. Więckowska: Adnotacje czytelnicze w egzemplarzach potoieści i romansów
X
VII
i
X
Vlll-wiecznych
w zbiorach Ossolińskich. „Roczniki Biblioteczne"
1980,
R.
24,
z.
2,
s.
47-67;
A. Czekajewska-Jędrusik: Elementy rękopiśmienne w drukowanej książce
staropolskiej. „Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi"
1980,
t.:
Książ¬
ka rękopiśmienna
X
V-XVII
ги.,
s.
69- 90.
19
W klasztorze lwowskich benedyktynek, zgodnie z realizowanym
zakonnym ideałem, biblioteka zajmowała istotne miejsce w życiu
wspólnoty. Dzięki nauce czytania i pisania inicjowano udział w cha¬
rakterystycznej dla tego środowiska kulturze umysłowej, organizo¬
wano i kontrolowano dostęp do książki, jej odpowiedni dobór, a tak¬
że tworzenie i utrwalanie tekstów, zapewniano obieg oraz indywidu¬
alny i zbiorowy odbiór utworów, przebiegający w określonych wa¬
runkach w konwencie, kościele czy przyklasztornej szkole.
Prezentowany katalog starych druków jest pierwszą rekonstruk¬
cją w tej formie staropolskiej biblioteki klasztoru lwowskich benedyk¬
tynek, stanowiąc integralną część z opublikowanym opracowaniem
tej kolekcji (J. Gwioździk: Biblioteka panien benedyktynek łacińsldch we
Lwowie
(XVI-XVIII
wiek). Katowice
ŽOOl40).
Ukazuje on intelektuatoe
i kulturalne życie konwentu, zwłaszcza zaś wskazuje na wieloaspek¬
towe funkcjonowanie tam książki, obrazując zarówno zainteresowa¬
nia i intensywność lektury mniszek, ich życie wewnętrzne, obyczajo¬
wość, jak i związki oraz relacje z ówczesnym społeczeństwem.
Katalog wskazuje na kilkuwiekowe dzieje tej kolekcji. Uwarunko¬
wania historyczne doprowadziły m.in. do włączenia do niej fragmen¬
tów księgozbiorów kasowanych klasztorów. Część zbiorów należała
wcześniej do benedyktynów z Tyńca, dominikanów, krakowskich
i lwowskich reformatów, karmelitów bosych z Krakowa, Lwowa i Wi-
śnicza, trynitarzy z Beresteczka, jezuitów z Dyneburga, Jarosławia,
Kroż, Lwowa, Nieświeża, Ostrorogu, a także klarysek, imbramowic-
kich norbertanek, warszawskich wizytek, karmelitanek (z Lublina,
Lwowa i Wilna) oraz dominikanek i bernardynek (z Lublina i Lwo¬
wa) czy brygidek ze Lwowa, Sambora i Sokala, warszawskich i lwow¬
skich sakramentek bądź ksiąg z innych klasztorów benedyktynek.
W czasie przeprowadzki benedyktynek ze Lwowa do Krzeszowa
w
1946
r. księgozbiór uległ znacznemu rozproszeniu. Obecnie poza
40
Recenzje
zob.
R.
Ergetuwski, „Roczniki Biblioteczne"
R.
46,2002,
s.
342-345,
I. Pietrzkiewicz, „Nasza Przeszłość"
2004,
s.
475-477,
J. Marszalska
„Archiwa, Bi¬
blioteki i Muzea Kościelne" T.
80,2004,
s.
407-408.
20
książkami przechowywanymi w Opactwie
ss.
benedyktynek w Krze¬
szowie
(586
starych druków, w
267
tytułach) oraz woluminami pozo¬
stałymi we Lwowie
(682
starych druków, w
225
tytułach) i w Krako¬
wie
(4
druki), pozostałe książki znajdują się w Bibliotece Zakładu Na¬
rodowego im. Ossolińskich
(27
woluminów), Bibliotece KUL (do tej
pory odszukany jeden egzemplarz), Bibliotece Narodowej
(2
wolumi¬
ny), Bibliotece Publicznej
m. st.
Warszawy
(2
druki, które tam dotarły
za pośrednictwem księgozbioru Biblioteki Brodzkich) oraz w rękach
prywatnych (wiadomo o jednym egzemplarzu reguły). Ogółem kata¬
log rejestruje
510
tytułów w
1302
woluminach. Z wieku
XVI
pochodzi
18
tytułów
(22
woluminy), z
XVII - 215
tytuły
(545
woluminów),
z
XVIII
zaś
282
tytułów (w
713
woluminach). Z jedynego zachowane¬
go inwentarza bibliotecznego
-
„Regestru ksiąg konwentu lwowskie¬
go Zakonnic Reguły Ojca Świętego Benedykta pod tytułem Wszyst¬
kich Świętych pisanego dnia
17
września 1733"41, notującego
633
po¬
zycje (w tym
16
rękopisów i
380
tytułów starych druków)
-
w trakcie
wieloletnich kwerend udało się zidentyfikować
196
egzemplarzy, opi¬
sanych następnie w prezentowanym katalogu, stąd ogółem bibliote¬
ka lwowskich benedyktynek w okresie staropolskim mogła liczyć ok.
1750-1800
woluminów. Można mieć nadzieję, że dalsze badania po¬
zwolą na odnalezienie innych pozycji
z
tej
kolekqi
(ostatnio ustalono
2
woluminy, włączone do katalogu). Poszukiwania w bibliotekach na¬
ukowych ogromnie utrudniał brak lub częściowe opracowanie karto¬
tek proweniencyjnych, a w przypadku katalogów drukowanych
-
spo¬
sób prezentowania indeksów (nazwiska, niejednokrotnie podawane
bez przynależności zakonnej). W tej sytuacji najpierw należało ustalić
skład osobowy lwowskiego konwentu na przestrzeni kilku wieków.
Kiedy taka żmudna metoda prowadzenia badań była niemożliwa, sta¬
rano się zidentyfikować woluminy na podstawie innych charaktery-
41
Lwowska Biblioteka Naukowa Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, sygn.
f.
8
Monastyr Benedyktynok, spr. 85a; „Opisanie praw, funduszów i przywilejów
WW. Pannom Benedyktynkom Klasztoru Lwowskiego"
.
ABMMK, sygn. AZ
15;
por.
J. Gwioździk: Stare druki proweniencji lwowskich benedyktynek w zbiorach Biblioteki
Naukowej Ukraińskiej Akademii Nauk im. W. Stefanyka we Lwowie. W: Kraków-Lwów.
Książki, czasopisma, biblioteki
XIX
i
XX
wieku. T.
5.
Red. J. Jarowiecki. Kraków
2001,
s.
73-88.
21
stycznych cech np. oprawy, typu sygnowania, przeglądając setki za¬
mawianych w bibliotekach pozycji.
Na charakter prezentowanego katalogu wpłynął sposób jego opra¬
cowywania. Początkowo jego przedmiotem był księgozbiór przecho¬
wywany w krzeszowskim Opactwie
ss.
benedyktynek, zbiór w zasa¬
dzie zamknięty, o określonej konstrukcji i liczbie woluminów. Jak słusz¬
nie zauważa Alodia Kawecka-Gryczowa, zastosowanie w katalogu
starych druków kryterium rzeczowego nastręcza rozlicznych trudno¬
ści i zasadzek42, jednak wówczas zdecydowano się na układ działo¬
wy, zakładając, że najpełniej obrazuje on dawny podział księgozbio¬
ru. Opracowywany katalog stanowił część rozprawy, poświęconej
dziejom i funkcjonowaniu biblioteki panien benedyktynek łacińskich
we Lwowie w
XVI-XVIII
wieku'13. Przyjęty (a właściwie przejęty) sche¬
mat składa się z
14
działów:
A. Rozmyślania rekolekcyjne
B. Rozmyślania
С
Dzieła ascetyczne
D. Męka Pańska oraz E.
R
Żywot Pana Jezusa
G. Liturgia paraliturgiczna
H. Najświętszy Sakrament
I. O Najświętszym Sercu Pana Jezusa
K. Najświętsza Panna Maryja
L. Żywoty świętych
M. Obrazy i miejsca pielgrzymkowe
N.
Pismo święte
O. Kroniki i roczniki
P. Kazania
nr
1 - 28
nr
29 - 51
nr
52 -185
nr
186 - 206, 207* - 209*
nr
210 - 212
nr 213BO
- 229*
nr
230 - 235*
nr
236 - 239
nr
240 - 259*
nr
260 - 316*
nr
317 - 339*
nr
340* - 343*
nr
344 - 349
nr
350 - 353
42
Zob.
A. Kawecka-Gryczowa: Biblioteka ostatniego Jagiellona. Pomtdk kultury re-
nesansowej. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź
1988,
s.
118.
43
Przygotowanej jako rozprawa doktorska, pod kierunkiem
prof.
zw.
dra
hab.
Zbigniewa Żmigrodzkiego, obroniona na Uniwersytecie Wrocławskim w
2000
roku.
22
W praktyce jednak okazało się, że niektóre działy zachodzą na sie¬
bie zakresem: te same tytuły były jednocześnie przydzielane do róż¬
nych grup lub zmieniano ich pozycję w obrębie działu, stąd w katalo¬
gu zastosowano odpowiednie odsyłacze. Dalsze poszukiwania roz¬
proszonych egzemplarzy pozwoliły na podwojenie ich liczby w pre¬
zentowanym katalogu, a jednocześnie postawiły problem włączenia
w już istniejący spis znacznej liczby nowych pozycji, zarówno obcych,
jak i poloników. Część odnalezionych druków została pozbawiona
sygnatury z przydziałem rzeczowym, stąd w katalogu podano je
w układzie alfabetycznym (nr
354-447*).
Za zachowaniem dotychcza¬
sowego układu przemawiało przede wszystkim odwoływanie się do
numerów pozycji katalogu w opublikowanym opracowaniu dziejów
biblioteki44. Zdecydowano się zatem na dołączenie do katalogu in¬
deksu autorskiego, z podaniem tytułów książek i roku ich wydania,
w układzie alfabetycznym.
Istotnym problemem okazała się rejestracja tzw. klocków introli¬
gatorskich. Przyjęto zasadę ich opisu wg kolejności występowania
w klocku, a przy pierwszej pozycji podano wszelkie informacje, od¬
noszące się do całości zbioru, jak znaki własnościowe, sygnatury
i inne zapiski, umieszczane na wyklejkach oraz typ oprawy. Pozostałe
dzieła współoprawne otrzymały odsyłacze do wszystkich pozycji, skła¬
dających się na dany wolumin, z zaznaczeniem pismem półgrubym
numeru pozycji pierwszej, np. egz.
9
p* składa się z
4
tytułów, z opi¬
sem cech wspólnych dla całości przy pozycji
115
e*, co
zaznaczono
jako:
[adi.:]
13
j*,
17
h*,
115
e*. O
pozycji klocka w katalogu decydo¬
wała sygnatura, wspólna dla całości tomu, zatem w określonym przez
nią miejscu opisywano wolumin, oznaczając kolejne tytuły rzymski¬
mi cyframi alfabetu, np. pozycja
317
składa się z trzech tytułów. Pierw¬
szy to Summmius Przykładnych Dziejów Jana Węgrzynkowica, o sygna¬
turze
M
1.
Kolejne dwa oznaczono jako
[adi.:]
I. oraz
[adi.:]
II.
Jeżeli klocek introligatorski był pozbawiony wspólnej sygnatury,
zamieszczano go w części alfabetycznej katalogu z „rozbiciem" na
44
J. Gwioździk: Biblioteka -panien benedyktynek.
23
poszczególne tytuły oraz wiadomością przy każdym z nich o pozo¬
stałych częściach. Jako części współoprawne traktowano również rę¬
kopisy, opisując je w miejscu ich występowania.
Zdarzało się również, że któryś ze współoprawnych tytułów już
był opisany w katalogu pod inną sygnaturą, wtedy, by nie mnożyć
informacji, stosowano odsyłacz, np. klocek o sygn.
149
a* składa się
z
6
druków, z których piąty już rejestrowano w katalogu, stąd otrzy¬
mał odsyłacz do odpowiedniej pozycji:
[adi.:]
V.
225
a*, gdzie też po¬
dano opis bibliograficzny wraz z sygnaturą tego konkretnego tytułu
i
-
wzajemnie
-
odsyłaczem, wiążącym go z innymi dziełami współo-
prawnymi:
Prow.:
1.117809
[p.];
[adi.:]
149
a*V.
Jeżeli zaś należało zarejestrować pracę już opisaną jako część kloc¬
ka introligatorskiego, wtedy bezpośrednio po jego opisie podawano
informaqe o
dalszym egzemplarzu bądź egzemplarzach, odsyłając
do konkretnego numeru klocka, np. pozycja
225
składa się z siedmiu
dzieł współwydanych, szóste z nich to:
[adi.:] VI.
OJficiwn Albo Go¬
dzinki o Świętym Fortunacie Męczenniku. Następne egzemplarze tylko
tego tytułu opisano jako egz.
VI
a* i
VI
b.
Niejednokrotnie już zwracano uwagę na konieczność wieloaspekto¬
wego opracowania katalogowego dawnej książki45, a szczegółowość
w tym zakresie postuluje polska wersja normy ISBD(A)
-
PN-N-01152-8.
Opis bibliograficzny. Stare druki. W prezentowanym katalogu opis spo¬
rządzono z autopsji, w zasadzie zgodnie z normą, dostosowując go
do charakteru zbioru i możliwości jego opracowania. Na opis składa¬
ją się hasło, sygnatura, tytuł i oznaczenie odpowiedzialności (tu do¬
dano
informaqe
o zidentyfikowanych autorach lub tłumaczach), ozna¬
czenie wydania, adres wydawniczy, opis fizyczny, podstawowa cyta¬
ta bibliograficzna, a także inne adnotacje (informacje o dedykacjach,
wierszach na herb, aprobatach cenzorskich, defektach) oraz zapis pro¬
weniencji, zaznaczenie
not
rękopiśmiennych i opis oprawy.
-15
Przykładem może być tekst J. Wojakowskiego: O korzyściach pełnego katalogo-
luania starych
dntkåv.
W: Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi. Warsza¬
wa
1985,
t. Zbiory specjalne, s.
61-71.
24
Hasło ma formę osobową oraz tytułową w przypadku dzieł ano¬
nimowych lub o autorstwie nieustalonym. W miarę możliwości sto¬
sowano zasadę podawania nazwisk w ich oryginalnym narodowym
brzmieniu bądź w wersji przyjętej w druku, ze względu na specyfikę
zbioru z zaznaczeniem stanu duchownego autorów (wyjątkiem są
osoby beatyfikowane i kanonizowane, określane odpowiednio jako
„św." i „bł")
Sygnatury, będące odzwierciedleniem nazw działów, wraz z cha¬
rakterystyczną nalepką w dużej mierze umożliwiały identyfikację roz¬
proszonych druków w zbiorach Lwowskiej Biblioteki Naukowej Na¬
rodowej Akademii Nauk Ukrainy (odszukane egzemplarze oznacza¬
no
„*"),
Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wro¬
cławiu (oznaczenie B0), Biblioteki Publicznej
m. st.
Warszawy (ozna¬
czenie BPW), Biblioteki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (ozna¬
czenie KUL) oraz Biblioteki Narodowej (oznaczenie BN); numery bez
oznaczenia znajdują się w zbiorach Opactwa
ss.
benedyktynek w Krze¬
szowie.
Tytuły przejęto przede wszystkim z samych druków, z zachowa¬
niem oryginalnej pisowni, w tym wielkich liter i pomyłek, lecz z po¬
minięciem elementów nieistotnych dla identyfikacji druku (opuszcze¬
nia tekstu odpowiednio zaznaczano wielokropkiem).
Adres wydawniczy ma formę i przypadek występujący w druku,
a datę edycji ograniczono do podania roku (lub w przypadku wy¬
dawnictw nie datowanych
-
wieku). Brak ustalenia miejsca druku
i oficyny oznaczano skrótami „s.
1."
i „s. n."
Kolejnym elementem opisu jest nota bibliograficzna. W przypad¬
ku poloników przede wszystkim powoływano się na Bibliografię pol-
skq Karola Estreichera oraz w miarę potrzeb na inne bibliografie specjal¬
ne. W przypadku druków tam nie rejestrowanych (co oznaczano jako
„-")
przyjęto zasadę podawania (w miarę możliwości) po skróconych
danych bibliograficznych odpisu całego tytułu, z podziałem na wier¬
sze i zanotowaniem cech typograficznych. Jeżeli zaś opisywano nie
notowane wydanie danej pozycji, zaznaczano to skrótem
„Zob." Na-
25
leży zaznaczyć, że na obecnym etapie badań nie podjęto ważnego dla
starych druków problemu ustalania wydań i wariantów.
W adnotacjach informowano o autorach i adresatach dedykacji,
wierszach na herb, aprobatach cenzorskich, wraz z podaniem miejsca
i daty zezwolenia na druk. W przypadku druków zdefektowanych
starano się (na podstawie bibliografii i danych z Centralnego Katalo¬
gu Starych Druków w Bibliotece Narodowej w Warszawie) ustalić
właściwy tytuł i uzupełnić inne dane, zaznaczając wszelkie braki wy¬
stępujące w analizowanym egzemplarzu.
Na wartość zapisów proweniencyjnych wpływa ich odpowiednie
odczytanie, poprawne opracowanie i objaśnienie46. W pełni zgadzając
się z tymi uwagami, na obecnym etapie pracy nad katalogiem zdecy¬
dowano się na przytaczanie zapisów
in extenso,
z uwzględnieniem
oryginalnej pisowni i
ortografii,
próbą datowania (oprócz tekstów
mniszek, gdzie dane biograficzne zawiera indeks proweniencyjny) oraz
określeniem lokalizacji. Wyjątek od tej zasady stanowią pieczątki:
konwentu lwowskiego oraz bibliotek, w których zbiorach obecnie są
przechowywane opisywane druki. Z reguły znaki te umieszczano na
karcie tytułowej, podobnie jak zapis: nowicyat. Noty rękopiśmienne
przytaczano w całości lub krótko charakteryzowano, wraz z próbą
ustalenia
ich dataqi
i autorstwa.
Ąf> To ciągle aktualne uwagi K. Piekarskiego: O zadania i metody badań prowenien-
cyjnych. „Przegląd Biblioteczny"
1929,
z.
3,
s.
398,
powtórzone przez B. Kocowskie-
go: Zadania i metody badań prmeniencyjnych w zakresie starych druków. „Przegląd Bi¬
blioteczny"
1951,
z.
1-2,
s.
73- 84,
a następnie M. Sipayłło: O metodzie badań prowe-
menajjnych starych druków. W: Z badań nadpolskimi hięgozbiorami historycznymi. Red.
B. Bieńkowska. Warszawa
1975,
z.
1;
zob.
też M. Kocójowa: Potrzeby i oczekiwania
w zakresie badań proweniencyjmjch. W: Z badań nad polskimi księgozbiorami historycz¬
nymi. Warszawa
1993,
t, specjalny, s.
329-336.
Aktualny stan badań proweniencyj¬
nych przedstawi! L. Jarzębowski: O potrzebie i metodach badań
proiveniencyjnych.
W: Studia o działalności i zbiorach biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Toruń
1982,
cz.
2,
s.
101-118.
Z literatury zagranicznej
zob.
zwłaszcza D.
Pearson: Prove¬
nance research in book history. A handbook. London
1994.
26
Nadal aktualne pozostają uwagi Aleksandra Birkenmajera, twier¬
dzącego, że skatalogowanie dawnej oprawy „ma cel podwójny:
primo
określenie miejsca i czasu jej powstania,
secundo
ocenę jej pod wzglę¬
dem technicznym i artystycznym"47. Prawidłowy opis zatem wyma¬
ga określonej wiedzy w tym zakresie. Zdając sobie sprawę ze znacz¬
nego uproszczenia, w niniejszym katalogu charakterystykę oprawy
ograniczono głównie do określenia jej materiału, zaznaczenia elemen¬
tów ozdobnych, techniki wykonania oraz podania wieku w przypad¬
ku okładek typowych dla
XIX
stulecia. Uzupełnieniem katalogu są
indeksy: autorski, osobowy, chronologiczny, tytułowy, drukarzy i na¬
kładców, proweniencji, autorów dedykacji, adresatów dedykacji, osób,
które podpisały aprobaty, a także druków i edycji nie notowanych
w bibliografii K. Estreichera.
Chciałabym serdecznie podziękować tym wszystkim, którzy słu¬
żyli mi pomocą w gromadzeniu i opracowaniu katalogu, zwłaszcza
ss.
Benedyktynkom z Krzeszowa i Żarnowca, Pracownikom działów
starych druków bibliotek naukowych w kraju i za granicą: Biblioteki
Narodowej w Warszawie, Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki Zakładu
Narodowego im. Ossolińskich, Lwowskiej Biblioteki Naukowej
Narodowej Akademii Nauk Ukrainy oraz Recenzentom i Koleżankom
i Kolegom historykom książki.
Jestem także wdzięczna za publikację katalogu Dyrektorowi Biblio¬
teki Śląskiej
prof.
zw.
dr.
hab.
Janowi Malickiemu i Pracownikom Dzia¬
łu Poligraficzno-Wydawniczego.
Przyjmij życzliwie tę pracę moje i daruj errory, Czytelniku miły.
47
A. Birkenmajer: W sprawie rejestracji i katalogowania opraw zabytkmuych. W:
Studia nad książką poświęcone pamięci Kazimierza Piekarskiego. Wrocław
1951,
s.
10.
27
Foreword
The creation of the patrimony of the Benedictine nunnery appears
during the period of the post
Indentine
renewal of reh'gious life, and
the introduction of visible within the Polish Benedictine communi¬
ties, as evidenced in the work of the abatisa from
Chełm, Magdalena
Mortęska1
.
Newly created then the so called
Chełm
Congregation
counted
22
autonomous convents2, with a common, „reformed"
St. Benedict's Rule3, with added declarations (that displayed the char¬
acter of a commentary) and the order of probation (that included the
program of schooling for the ladies entering the nunnery). The Nuns
used
a roman
breviary and submitted to the power of the local bishop.
Founded in
1596
by
Katarzyna Saporowska,
the
Lwów
Nunnery
gained the support of the
Chełm
Convent and the church (archbishop
Jan Dymitr Solikowski,
pontifical legacy
Henryk Kajetan
and the pope
Clemens
VIII)
and laic authorities, including patrimonial prerogatives,
granted and acknowledged by succeeding kings4
.
The material base
for the existence of the
Lwów
congregation, counting on average
1
About this subject see e.g. K.
Górski:
M.
Mortęska i jej rola w reformie trydenckiej
w Polsce. „Nasza Przeszłość"
1971,
t.
34,
s.
131-176.
Memoir see:
Siostry zakonne
w Polsce. Słownik biograficzny. T.
2.
M. Borkowska: Słownikksień benedyktyńskich. Nie-
pokalanów
1996,
s.
104-105.
2
E. Janicka-Olczakowa: Zakony żeńskie w Polsce. W: Kościół w Polsce. T.
2.
Wieki
XVl-XVIJI.
Wyd. J. Kłoczowski. Kraków
1969,
s.
743- 756,764-767.
3
See:
M.
Borkowska: Potrydencka wersja Reguły św. Benedykta. W: Za przewodem
Ewangelii, Profesja monastyczna. Tyniec
1986,
s.
249-262,
4
The beginnings and the first years of the patrimony are covered in the manu¬
scripts in the collection of the
Archiwum Benedyktynek Lwowskich w Krzeszowie
(Archives of the
Lwów
Benedictines in
Krzeszów),
See:
„O fundacyjej klasztoru
panieńskiego"
arid
„Życie czcigodnej Katarzyny Saporowsklej" (reprint K. Górski,
A. M. Borkowska: Historiografia zakonna a wzorce świętości w
XVII
го.
Warszawa
1984,
s.
245-251,253-268);
„Informatia
potomnym wiekom"
;
„Opisanie praw, fun¬
duszów i przywilejów WW. Pannom S. O. Benedykta klasztoru lwowskiego pod
tytułem Wszystkich świętych służących w Roku
Pariškim
1767
zaczęte". Archiwum,
Biblioteka i Muzeum Metropolii Lwowskiej obrządku łacińskiego w Krakowie
[see:
ABMMK],
sign.
AZ
15,
book
1-9;
Relacje
arcybishipàu Iwaioskidi
1595-1794.
Wyd.
T.
Długosz. Lwów
1937,
s.
8,26,29,31.
29
40
nuns5, mainly of the gentile and baronial provenance, was the origi¬
nal possessions6
,
followed in turn by the legacy and
preroga
tives, and
further complemented by the incomes from their own farming, assets
located in return for interest, rents and tenancies and the dowries of
the ladies who took the veil or paid tuition for instructions provided
by the nuns.7
The organisation of life in the Nunnery and the spirituality was
consistent with the recommendations of the reformed St. Benedict's
Rule. The liturgy, coherent with the pace of the church year, daily and
weekly canonical schedule, the Eucharist and appropriately assorted
„spiritual reading" constituted the main source of the religiosity of
the
Lwów
Benedictines and for the realisation of this monastic voca¬
tion
-
according to the adage monasterium sine
anuario
est
quasi
castrimi
sine
armamentario
-
served the library.
The traditional, in the Benedictine nunnery, role of the reading in
the life of a nun was emphasized by the intellectual formation of the
so called
Chełm
Congregation.8
The requirements upon which one could veil into the Nunnery were,
among many: mastering in a designated time of the art of reading and
writing in both Polish and Latin and drilling the Gregorian chant. An
important method of tuitition of the probationers was the lecture of
5
An average on the basis of two discordant sources. See: M. Borkowska:
Licze¬
bność i skład osobowy klasztorów benedyktynek kongregacji chełmińskiej. „Nasza
Przeszłość"
1978,
T.
59,
s.
248-249;
J. Krętosz: Organizacja archidiecezji lwowskiej
obrządku łacińskiego od
XV
wieku do
1772
roku. Lublin
1976,
s.
326;
the same:
Archi¬
diecezja lwowska obrządku łacińskiego w okresie
jozefinizmu
(Ì772-18Ì5).
Katowice
1996,
s.
278.
6
A. Prohaska: Uposażenie Benedyktynek lwowskich. „Przewodnik Naukowy
i Literacki"
1921,
t.
49,
collection
4-5,
s.
167-188.
See also: J.
Gwioździk: Biblioteka
panien benedyktynek łacińskich we Lwowie
(XVl-XVIIl
wiek). Katowice
2001.
7
Sources
refferring
to the economic history of the nunnery are kept in the his¬
torical archives in
Lwów
and Vienna, in the ABMMK and in the Abbey of Latin
Benedictines in
Krzeszów.
About the new situation of the
Lwów
nunnery during the
period of partitioning see: W. Chotkowski:
Historia
polityczna dawnych klasztorów
panieńskich w Galicji
Í773-1848.
Kraków
1905,
cz.
4;
J. Gwioździk: Kultura książki
kręgu lwowskich benedyktynekw okresie
jozefinizmu.
W: Czasy Kościuszki i Napoleona.
Jan Lubicz-Paclwńskijako badacz epoki. Red. Z. Janeczek. Katowice
2001,
s.
375-394.
Ref.
M.
Borkowska:
Ideal
benedyktynki proponowany przez kongregację chełmińską.
„Znak
1980,
R.
32,
nr
318,
s.
1565;
see also J.
Misiurek:
Historia i
teologia polskiej
duchowości katolickiej. T.
2
(ta
ХШ-Х/Х).
Lublin
1998,
s.
300
30
the Rule with declarations, as well as the texts it recommended and
the writings of the Fathers of the Church,
hagiographie
works and
others, carefully chosen by the mistress of the noviciate. During the
formation of the sisterhood the popular then methodical meditation
was used. Written down and subsequently evaluated by a designated
mistress, the meditations allowed for an appraisal of the development
of the nuns' inner life and favoured the creation of an ascetic litera¬
ture.
The spiritual lecture (lectio
divina)
constituted the intellectual frame¬
work of life dedicated to God. The dictated study referred to works
intentionally collected in the library by the people responsible for the
inner life of the convent. The library of the Latin Benedictine Nunnery
in
Lwów
is composed mainly of religious literature, which includes
patristic, liturgical and paraliturgical texts (also connected with local
cults), nunnery rules and their lectures, writings from the field of all
theological disciplines, over and above church and laic historiography,
medical, juridical, and economic texts as well as those referring to
existing borderland problems, geography and belles-lettres. Particu¬
larly numerous are works from ascetic-mystical theology that repre¬
sent all significant spiritual schools of the XVI-XVIII century, drawn
mainly from the authorship of monastic writers, notably Jesuits, who
had been directly helpful in the realisation of the monastic vocation.
At the same time the monastic trend of the spirituality was repre¬
sented in the texts of Jan Kasjan, the Syrian Fathers of the Dessert and
the Saints of the Benedictines9
.
The matter of the library and its numerical structure bear witness
from the intentional construction of this collection, which was to
a significant participation of the convent authorities. The volumes were
first of all bought, received as a contribution, and published at cost or
rewritten. The origin of the old literature of All Saints Abbey is lim¬
ited to a few places, among which the dominant place was
Kraków,
followed by
Lwów, Poznań,
Vilnius, Warsaw,
Kalisz
and Lublin. For¬
eign literature came from the territory of France, Cologne, Vienna, or
Antwerp. An important means of enrichment for the library were of¬
ferings, given on various occasions to the Convent or individual nuns.
9
Reffer to: J.
Gwioździk: Religijność benedyktynek ziem wsciiodnich dawnej
Rzeczypospolitej
(X
VI-XVlìI
w.). W: Religijność na pograniczach polskich xo
X
VI
-Х
VIJI
wieku. Wyd. D. Dolański. Zielona Góra
2005,
s.
231-250.
31
The presenters were both lay citizens as well as friars or diocesan
clergy, including the authors or translators of the books, and other
Convents.
The acquired literature was stamped with property signs and sig¬
natures that corresponded to the respective departments. The Latin
Benedictine Nuns affixed on the title cards an oval seal of the Con¬
vent, with the letters IHS and an entry on the rim:
„Pieczęć konwentu
Panien Benedyktynek lwowskich"
(„The seal of the Latin Benedictine
Nunnery in
Lwów").
The record of possession was also connected with distinguishing
the localisation of the book in the cloister. The library was partitioned
into one common for all the nuns, named the Convent Library (from
which books were rented on a short-term or permanent basis) and
into the distinguished technical collections. Separate collections for
the novitiate, abatisa, chaplain, infirmary, refectory, choir, and sac¬
risty of the church was the result of the assignment and the method of
utilisation of the literature, appropriate and corresponding to the place
of storage
(
in locked filing cabinets, chests and desktops). The protec¬
tion of the volumes was to be obtained also by using casing, which in
the
Lwów
Nunnery were in the first place of a utilitarian nature. Luxu¬
rious casing was distinctive for liturgy volumes, which probates the
Benedictine solicitude for an appropriate dressing of the liturgy.
In the Latin Benedictine Nunnery in
Lwów,
according to recog¬
nized convent standards, the library played a significant role in the
life of the sisterhood. Owing to the instruction in reading and writing
an active partnership that was of characteristic for that society's intel¬
lectual and cultural life was initiated, that included control over and
organised access to the books, the methods of choosing volumes, cre¬
ating and preserving and circulating the texts, as well as procedures
for the individual and joint reception of the specific pieces that con¬
formed to certain conditions obtaining within the convent, church or
the monastery school.
The presented catalogue of the old prints is the first reconstruction
of the old Polish library of the Latin Benedictine Nunnery in
Lwów
that bears this form, forming an integral part of the published study
of this collection (J.
Gwioździk: Biblioteka panien benedyktynek łacińskich
we Lwowie
(XVI-XVm
wiek). Katowice
ŽOOl10).
10
Review see:
R.
Ergetowski, „Roczniki Biblioteczne"
2002,
t.
46,
s.
342-345,
I. Pietrzkiewicz,
„Nasza Przeszłość"
2004,
1.
101,
s.
475477, ].
Marszalska, „Archiwa,
Biblioteki i Muzea Kościelne"
2004,
t.
80,
s.
407-408.
32
It reveals the intellectual and cultural life of the convent and high¬
lights, in particular the multi-demensional aspects functioning of the
book that was specific place, and reflected not only the interests and
intensity of the nuns' readings lecture, their internal life and customs,
but their relations with the existing society as well.
The catalogue illustrates several centuries of the history of this col¬
lection, that was diffused during the removal of the Benedictines from
Lwów
to
Krzeszów
in
1946.
Currently, aside from the books stored in
Abbey of Latin Benedictines in
Krzeszów
and the volumes that reside
in
Lwów
and
Kraków,
the remaining ones can be found in The
Ossoliński
National Institute, The Library of The Catholic University
of Lublin, The National Library, The Public Library of the capital War¬
saw and in private hands, as stressed appropriately in the catalogue.
Altogether the catalogue registers
507
titles in
1305
volumes. From
the only existing librarian inventory
-
„Regestr ksiąg konwentu
lwowskiego Zakonnic Reguły Ojca Świętego Benedykta pod tytułem
Wszystkich Świętych pisanego dnia
17
września 1733"11
,
that
notes
633
positions (including
16
manuscripts and
380
titles of the old prints).
During perennial queries it was also possible to identify
196
exem¬
plars, described afterwards in the presented catalogue. Thus the hold¬
ings of library of the Latin Benedictine Nunnery in
Lwów
in the old
Polish period totalled approximately
1750-1800
volumes.
The character of the presented catalogue was influenced by the
approach in which it was compiled. Initially its object was to reflect
the inventory of the library's collections preserved in the Abbey of
Latin Benedictines in
Krzeszów,
according to an arrangement into
departments, the scheme of which was undertaken, although the hold¬
ings of overlapped one another within each other's field.
A. Retreat thinking nr
1 - 28
B. Thinking
ПГ29-51
C. Ascetic opuses nr
52 -185
D. The Passion of the Lord and E. nr
186 - 206,207* - 209*
F. The Life of Jesus the Lord nr
210-212
G. Para liturgical liturgy nr 213BO
- 229*
H. The Holy Sacrament nr
230 - 235*
11
Lwowska Biblioteka Naukowa Narodowej Akademii Nauk Ukrainy,
sign.
F. 8
Monastyr Benedyktynok, spr. 85a „Opisanie praw, funduszów i przywilejów WW.
Pannom Benedyktynkom Klasztoru Lwowskiego". ABMMK,
sign.
AZ
15;
por.
J.
Gwioździk: Stare druki proweniencji lwowskich benedykbjnekw zbiorach Biblioteki Na¬
ukowej Ukraińskiej Akademii Nauk im. W. Stefanyka we Lwowie. W: Kraków-Lwów. Książki,
czasopisma, biblioteki
XIX
i
XX
wieku. T.
5.
Red. J. Jarowiecki. Kraków
2001,
s.
73-88.
33
I. About The Blessed Heart of Jesus the Lord nr
236 - 239
K. Our Lady Mary nr
240 - 259*
L. The Life of the Saints nr
260-316*
M. Paintings and pilgrimage places. nr
317 - 339*
N.
The Holy Bible nr
340* - 343*
O. Chronicles and annals nr
344 - 349
P. Sermons nr
350-353
Further search of the scattered exemplars led to doubling their
number in the presented catalogue, concurrently posing a problem of
including a significant number of new positions, both foreign and
polonica,
into the already existing register.
Some of the prints found lacked an appropriate signature that woild
provide assignation. Thus the entries in the catalogue were given in
the alphabetical order (nr
354 - 447*).
In the case of the so called book¬
binding blocks a rule of description in the order of appearance was
used, wherein the first position included all necessary information,
and made reference to the whole of the archive as well. The assem¬
bled bound works were given links to all positions, that constituted
the given volume, with an indication of the number of the first posi¬
tion in half bold writing. The bibliographic description was generated
from autopsy, according to the PN-N-01152-8. Bibliographic Descrip¬
tion. Old prints standard, modified to conform to the character of the
collection and work's potential inclusion in the collection.
The description includes the entry, signature, title and designation
of responsibility of the work (here information about the identified
authors and translators was added), the publishing designations, the
publishing address, physical description, basic bibliographic quota¬
tion and other annotations (including information about dedications,
escutcheon poems, censorship applause and defects) and the record
of provenance, notation of manuscript notes and the description of
the casing.
It is the proper reading, correct description and explanation that
influences the value of the provenance entry12.
12
Still up to date comments of K,
Piekarski: O zadania i metody badań
prowcnien-
cyjnych. „Przegląd Biblioteczny"
1929,
z.
3,
s.
398,
recurred
by
В.
Kocowskiego:
Za¬
dania i metody badań proweniencyptycli
го
zakresie starych druków. „Przegląd Bibliotec¬
zny"
1951,
z.
1-2,
s.
73-84,
and then
by M. Sipayłlo: O metodzie badań prmoeniencyj-
nych starych
drukao.
W; Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi. Wyd.
34
In keeping with these remarks on the present stage of the work
undertaken on the catalogue, it has been decided to quote the entries
in
extenso,
taking into consideration the original spelling and orthog¬
raphy, dating efforts (except for the texts of the nuns, where the bio¬
graphic data includes the provenance index) and the positioning. One
exception from the rUle are the stamps of the
Lwów
Convent and the
Libraries in the collections of which the portrayed prints are currently
stored. As a rule those signs were sirhilarly placed on the title card,
with the encryption: nowicyat.
Manuscript notes were quoted as a whole or shortly characterised,
together with an effort to determine their date and authorship. The
catalogue is complemented by the indexes of the authors, people, chro¬
nology, titles, printers and editors, provenance, authors of dedications,
recipients of the dedications, and people who underwrote the applause
and includes the prints and editions that were unrevealed in the Bib¬
liography of
Karol
Estreicher.
В.
Bieńkowską. Warszawa
1975,
z.
1;
see also:
M.
Kocójowa: Potrzeby i oczekiwania
w zakresie badań proweniencyjnych. In: Z badań nad połskimi księgozbiorami historycznymi.
Warszawa
1993,
Special vol.,
s.
329-336.
The current state of the provenance re¬
search was presented by L.
Jarzębowski: O potrzebie i metodach badań proweniencyjnych.
W: Studia o działalności i zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Toruń
1982,
cz.
2,
s.
101-118.
See in foreign literature
esp.:
D.
Pearson: Provenance research
in book history. A handbook. London
1994.
35
Введение
Образование фонда львовских бенедиктинок вписывается в период
послетридентского обновления религиозной жизни, особенно заметного
тогда в реформе польских бенедиктинок, являющейся заслугой
настоятельницы монастыря в Хелмне Магдалены Мортенской1
.
Возникшая в то время т. наз. хелминская конгрегация насчитывала
22
автономных конвента2, с общим „реформированным" Правилом св.
Бенедикта'
,
вместе с добавленными к нему декларациями (имеющими
характер комментария) и распорядка новициата (содержащего программу
обучения вступающих в монастырь девушек). Монахини пользовались
римским требником и подчинялись местному епископу.
Львовский монастырь основала в
1596
г. Катажина Сапоровска,
получив поддержку хелминского конвента, а также костельных
(архиепископа
Яна Димитра Соликовского,
папского легата Генрика
Каетана, а также папы Клеменса
VIII)
и светских (фонд получил
привилегии, предоставляемые и подтверждаемые очередными королями)4
1
По этой теме см., в частности, К.
Górski:
M.
Mortęska i jej rola w reformie trydenc-
kiej
vi'
Polsce. „Nasza Przeszłość"
1971,
t.
34,
s.
131-176.
Биография см.
Siostry zakonne
w Polsce. Słownik biograficzny. T.
2.
M. Borkowska: Słownik ksień benedyktyńskich. Nie-
pokalanów
1996,
s.
104-105.
2
E. Janicka-Olczakowa: Zakony żeńskie w Polsce. W: Kościół w Polsce. T.
2.
Wieki
XVI-XVIll. Red. J.
Kłoczowski. Kraków
1969,
s.
743-756,764-767.
3
См.
M. Borkowska: Potrydencka wersja Reguły św. Benedykta. W: Za przewodem
Ewangelii. Profesja monastyczna. Tyniec
1986,
s.
249-262.
4
О начале и первых годах фонда говорят рукописи в собраниях Архива
Бенедектинок Львовских [далее
ABLw]
в Кшешуве. См, „О
fundacyjej klasztoru panień¬
skiego",
а также
„Życie czcigodnej Katarzyny Saporowskiej"
(переиздание К.
Górski,
A. M. Borkowska:
Historiografia zakonna a wzorce świętości'w
XVII
'w. Warszawa
1984,
s.
245-251,253-268);
„Informaţia
potomnym wiekom"; „Opisanie praw, fimduszów i przy¬
wilejów WW. Pannom
S.O.
Benedykta klasztoru lwowskiego pod tytułem Wszystkich Świę¬
tych służących w Roku Pańskim
1767
zaczęte". Archiwum, Biblioteka iMuzeum Metro¬
polii Lwowskiej obrządku łacińskiego w Krakowie
[далее: АВММК],
sign. AZ
15,
book
1-9;
Relacje arcybishtpów lwowskich
1595-1794.
Wyd. T. Długosz. Lwów
1937,
s.
8,26,29,31.
37
властей.
Материальной основой быта львовского собрания,
насчитывающего в среднем около
40
монахинь5
,
в основном шляхетского
и магнатского происхождения, было первоначальное имущество6
,
а затем
легаты и привилегии, дополняемые доходами от собственного хозяйства,
с
вісладьіваемого
под процент капитала, от сдачи в аренду помещений
и земли, а также приданого вступающих в монастырь девушек и оплат за
проводимое монахинями обучение7.
Организация жизни в монастыре и духовность соответствовали
рекомендациям реформированного Правила св. Бенедикта. Литургия,
в согласии с ритмом костельного года, дневным и недельным расписанием
канонических часов, Евхаристия, а также подобранное надлежащим
образом „духовное чтение", составляли основные источники набожности
львовских бенедектинок, а реализации этого монашеского призвания
-
в соответствии с максимой
monasterium sine
armario est quasi
castram
sine
armamentario
-
служило собрание книг.
Традиционную в бенедектинском ордене роль чтения в монашеской
жизни подчеркнула интеллектуальная формация т. наз. хелминской
конгрегации8
.
Условием принятия в монастырь было, в частности,
5
Среднее значение, установленное на основании двух расходящихся в этом
отношении источников. См. М.
Borkő
wska: Liczebność i skład osobowy klasztorów be¬
nedyktynek kongregacji chełmińskiej. „Nasza Przeszłość"
1978,
t.
59,
s.
248-249;
J. Krę-
tosz: Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od
XV
wieku do 1
772
roku.
Lublin
1976,
s.
326;
он же:
Archidiecezja lwowska obrządku łacińskiego w okresie
jozefi¬
nizmu
(17721-1815).
Katowice 1996,s.
278.
6
A. Prohaska: Uposażenie Benedyktynek lwowskich. „Przewodnik Naukowy i Literac¬
ki"
1921,
t.
49,
cz.
4-5,
s.
167-188.
См. также
J.
Gwioździk: Biblioteka panien benedykty¬
nek łacińskich we Lwowie
(XVI-XVIllwiek).
Katowice
2001.
7
Источник, касающиеся истории ведения хозяйства в монастыре хранятся
в исторических архивах во Львове и Вене, в Архиве епископа Базяка в Кракове,
а также в аббатстве сестер Бенедектинок в Кшешуве. На тему новой ситуации львовского
монастыря в период разделов см.
W. Chotkowski: Historia polityczna dawnych klaszto¬
rów panieńskich w Galicji
1773-1848.
Kraków
1905,
cz.
4;
J. Gwioździk: Kultura
biqzki
kręgu
Iwmvskich
benedyktynek
ги
okresie
jozefinizmu.
W: Czasy Kościuszki i Napoleona.
Jan Lubicz-Pnchońskijako badacz epoki. Red. Z. Janeczek, Katowice
2001,
s.
375-394.
8
Сравни
M. Borkowska:
¡deal
benedyktynki proponowany przez kongregacją cheł¬
mińską. „ZMlsTim, R.
32,
br
318,
s.
1565;
сравни
также
J.
Misiurek: Historia i teologia
polskiej duchowości katolickiej.
Ί.
2
(Wieki
XVIIl-XIX).
Lublin
1998,
s.
300.
38
овладение в течении определенного периода времени чтением и письмом
на польском и латинском языках, а также усвоение грегорианского пения.
Важным методом обучения послушниц было чтение Правила
с декларациями, а также рекомендуемых в нем текстов и сочинений Отцов
католической Церкви, агиографических или иных работ, подобранных
соответвующим образом учительницей новициата. В ходе монашеской
формации использовалось популярное тогда методическое размышление.
Записываемые и затем оцениваемые назначенной учительницей
медитации, позволяли оценить внутреннее развитие монахинь, а заодно
способствовали возникновению собственной аскетической литературы.
Духовное чтение
(lectio
divina)
являлось интеллектуальной основой
отданной Богу жизни. Предписывалось изучение работ, специально
собранных в библиотеке лицами, ответственными за внутреннюю жизнь
конвента. Библиотека львовских бенедиктинок состояла прежде всего из
религиозной литературы, включающей литургические, паралитургические
(также связанные с локальными культами), патриотические тексты,
монашеские правила и их толкования, произведения из области всех
теологических дисциплин того времени, а также церковная католическая
и светская историография, медицинские, юридические, экономические,
касающиеся актуальных вопросов пограничных районов, а также
географические тексты и художественная литература. Особенно
многочисленны работы по аскетическо-мистической теологии,
представляющие все наиважнейшие школы духовности
XVI-XVIII
вв.,
в основном авторства монашеских писателей, особенно иезуитов,
приносящие непосредственную пользу в реализации монашеского
призвания. Одновременно монашеское направление духовности,
представляли тексты Яна Касьяна, сирийских отцов пустыни, а также
бенедиктинских святых9
.
Содержание собрания книг и его количественная структура
свидетельствуют о целенаправленном конструировании этого фонда,
в чем существенное участие приняли власти конвента. Книги, главным
9
Сравни
J.
Gwioździk: Religijność benedyktynek ziem wschodnich dawnej Rzeczy¬
pospolitej
(XVI-XVm
w.). W: Religijność
па
pograniczach polskich w
XVI-XVIII
wieku.
Red. D. Dolański. Zielona Góra
2005,
s.
231-250.
39
образом, покупались,
получались в дар, издавались за свой счет или
переписывались. Происхождение старых изданий библиотеки аббатства
Всех Святых ограничивалось немногим более десятка местностей, среди
которых доминирующее место занимает Краков, а затем Львов, Познань,
Вильно, Варшава,
Калиш
и Люблин. Из зарубежной литературы это были
произведения из районов Франции, Кельна, Вены или Антверпена.
Важным источником обогащения собрания книг были дары, передаваемые
по различным поводам для всего конвента или отдельных монахинь.
Жертвователями были как светские лица, так и монастырские или
епархиальные духовники, в том числе авторы или переводчики книг,
а также другие монастыри.
Приобретаемые собрания снабжались владельческими знаками,
а также сигнатурами, обозначающими отдельные разделы. На титульных
листах книг бенедиктинки ставили овальную печать конвента, с буквами
ШЅ
и записью по периметру:
„Pieczęć konwentu Panien Benedyktynek
lwowskich"
(„Печать конвента Панн Бенедиктинок львовских")·
Владельческая запись была также соединена с определением
местоположения книги в монастыре. Разделение собрания книг на общую
для всех монахинь библиотеку т. наз. конвентскую (из которой брались
во временное и на постоянное пользование книги) и выделенные из нее
узкоспециальные фонды: новициата, настоятельницы, капелланов,
лазаретов (инфирмерий), в трапезной, на хорах, а также в ризнице костела,
было следствием назначения и способа пользования фондами,
находящимися в соответствии также с местом их хранения (в закрытых
шкафах, ящиках, на пультах). Защите книг должны были также служить
переплеты, имеющие в львовском аббатстве прежде всего
эксплуатационный характер. Богатые переплеты были характерны для
литургических книг, что подтверждает бенедиктинскую заботу
о соответствующем оформлении литургии.
В монастыре львовских бенедиктинок, в соответствии с реализуемым
монашеским идеалом, библиотека занимала существенное место в жизни
общины. Благодаря обучению чтению и письму было положено начало
участию в характерной для этой среды умственной культуре, были
организованы и подвергались контролю доступ к книге,
ее соответствующий подбор, а также создание и сохранение текстов,
40
обеспечивалось обращение, а также индивидуальное и групповое
восприятие произведений, происходящее в определенных условиях
в конвенте, костеле или в школе при монастыре.
Представленный каталог старых изданий является первой
реконструкцией в этой форме старопольской библиотеки монастыря
львовских бенедиктинок, являясь интегральной частью опубликованной
разработки этой коллекции
(J.
Gwiozdzik: Biblioteka panien benedyktynek
łacińskich we Lwowie
(XVI-XVIII
wiek). Katowice 20010)
(И. Гвёздзик:
Библиотека панн бенедектинок латинских во Львове
(XVI-XVIII
век).
Катовице
2001).
Он показывает интеллектуальную и культурную жизнь
конвента, особенно указывая на многоаспектное функционирование там
книги, отображая интересы и интенсивность чтения монахинь, их
внутреннюю жизнь, быт, а также связи и отношения с тогдашним
обществом.
Каталог отображает историю этой коллекции на протяжении
нескольких веков, рассеянной во время переезда бенедиктинок из Львова
в Кшешув в
1946
г. В настоящее время кроме хранящихся в Аббатстве
сестер Бенедиктинок в Кшешуве, а также томов, оставшихся во Львове
и Кракове, книги находятся в Библиотеке Национального Института им.
Оссолиньских, Библиотеке Католического ЧниЬерситета
b
ЛюЬлине,
Национальной Библиотеке Польши, Публичной Библиотеке ст. г.
Варшавы, а также в частных руках (что обозначено соответствующим
образом в каталоге). В целом каталог регистрирует
507
названий в
1305
томах. Из единственного сохраненного, библиотечного инвентаря
-
„Re-
gestru ksiąg konwentu lwowskiego Zakonnic Reguły Ojca Świętego Bene¬
dykta pod tytułem Wszystkich Świętych pisanego dnia
17
września
1733""
(„Реестра книг львовского конвента Монахинь Правила Святого Отца
Бенедикта Всех Святых, составленного дня
17
сентября
1733"),
отмечающего
633
позиции (в том числе
16
рукописей и
380
названий
старых изданий)
-
в процессе многолетних розысков удалось
10
Рецензии см.
R. Ergetowski, „Roczniki Biblioteczne" R.
46, 2002,
s.
342-345,
I. Pietrzkiewicz,
„Nasza Przeszłość"
2004,
1.
101,
s.
475-477,
J. Marszalska,
„Archiwa, Bi¬
blioteki i Muzea Kościelne"
2004,
t.
80,
s.
407-408.
11
Lwowska Biblioteka Naukowa Narodowej Akademii Nauk Ukrainy,
сигн.
F. 8
Монастырь Бенедектинок, дело 85а
„Opisanie praw, funduszów i przywilejów
WW.
Pannom Benedyktynkom Klasztoru Lwowskiego". ABMMK,
сипі.
AZ
15;
сраЬни.
J.
Gwioździk: Stare druki proweniencji
hvowskich
benedyktynek w zbiorach Biblioteki Na¬
ukowe} Ukraińskiej Akademii
Шик
im. W. Stefanyka
ive
Lwowie. W;
Kraków-huào.
Książki,
czasopisma, biblioteki
XIX
i
XX
wieku. T.
5.
Red. J. Jarowiecki. Kraków
2001,
s.
73-88.
41
идентифицировать
196
экземпляров, описанных затем в представленном
каталоге, отсюда вывод, что в общем библиотека львовских бенедиктинок
в древнепольский период могла насчитывать примерно
1750-1800
томов.
На характер представленного каталога повлиял способ его
разработки. Первоначально его предметом было хранящееся
в кшешувском Аббатстве сестер бенедектинок собрание книг в системе
14
отделов, схема которого и была перенята, хотя некоторые отделы
тематически совпадали.
A. Размышления во время говенья
№№ 1 - 28
B. Размышления
№№ 29 - 51
C. Аскетические произведения
№№ 52 -185
D.
Страсти Господни и Е.
- №№ 186 - 206, 207* - 209*
F.
Житие Господа Иисуса
№№210-212
G.
Паралитургическая литургия
№№
213ВО
- 229*
Н. Святое Причастие
№№230-235*
I.
О Пресвятом Сердце Господа Иисуса
№№ 236 - 239
К. Пресвятая Дева Мария
№№ 240 - 259*
L.
Жития святых
№№ 260-316*
М. Образы и места паломничества
№№ 317 - 339*
N.
Библия
№№ 340* - 343*
О. Хроники и ежегодники
№№ 344 - 349
Р. Проповеди
№№ 350-353
Дальнейшие поиски рассеянных экземпляров позволили удвоить их
число в представленном каталоге и вместе с тем поставили вопрос
о включении в уже существующий список значительного количества
новых позиций, как зарубежных, так и полоники. Часть найденных
изданий была лишена сигнатуры с тематическим распределением, поэтому
в каталоге они представлены в алфавитной системе
(№№ 354-447*).
В случае наличия нескольких книжек в одном переплете принято их
описание по принципу очередности их размещения в переплете, а при
первой позиции представлена всевозможная информация, касающаяся
целого собрания. Издания в одном переплете получили ссылки на все
позиции, составляющие данный том, с обозначением полужирным
шрифтом
номера
первой позиции. Библиографическое описание сделано
по собственному усмотрению, в соответствии со стандартом
PN-N-01
152-8.
Opis bibliograficzny.
Stare druki
(Библиографическое описание. Старые
42
издания),
приспосабливая его к характеру собрания и возможности его
разработки. Описание состоит из заглавного слова, сигнатуры, названия
и обозначения ответственности (здесь добавлена информация
об идентифицированных авторах или переводчиках), обозначения
издания, издательского адреса, физического описания, основной
библиографической цитаты, а также иных примечаний (информация
о посвящениях, стихах на герб, цензорских разрешениях, дефектах),
а также провениенция, отметка о рукописных заметках и описание
переплета.
На ценность записей о происхождении влияет их надлежащее
прочтение, правильная обработка и истолкование12. Полностью
соглашаясь с этим мнением, на настоящем этапе работы над каталогом
принято решение приведения записей
in extenso,
с учетом оригинального
написания и орфографии, попыткой датирования (кроме текста монахинь,
где биографические данные содержит указатель провениенций), а также
определением локализации. Исключение из этого правила составляют
печати: Львовского конвента, а также библиотек, в собраниях которых
в настоящее время хранятся описываемые издания. Как правило, эти знаки
размещались на титульном листе, также как запись:
nowicyat
(новициат).
Рукописные пометы приводились полностью или в виде их краткой
характеристики, вместе с попыткой определения датировки и авторства.
Дополнением каталога являются указатели: авторский, именной,
хронологический, названий книг, печатников и издателей, провениенций,
авторов посвящений, адресатов посвящений, лиц, которые подписали
разрешение на печатание книг, а также названий книг и изданий, не
записанных в Библиографии К. Эстрейхера.
12
Это всегда актуальные замечания К. Пекарского (К.
Piekarskiego):
О
zadania i metody
badań proweniencyjnych. „Przegląd Biblioteczny"
1929,
cz.3, s.
398,
повторенные
B. Kocowski:
Zadania i metody badań proweniencyjnych
if
zakresie starych druków. „Przegląd Biblioteczny"
J
951,
cz.
1 -2,
s.
73-84,
затем
M.
Sipaylło: O metodzie badań proweniencyjnych starych druków.
W: Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi. Red. B. Bieńkowska. Warszawa
1975,
t.
1;
см. также
M.
Kocojowa: Potrzeby ¡oczekiwania w zakresie badań proweniencyjnych. W:
Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi. Warszawa
1993,
s.
329-336.
Актуальное
состояние исследований по вопросу происхождения представил
L. Jarzębowski: O potrzebie
i metodach badań proweniencyjnych. W: Studia o działalności ¡zbiorach Biblioteki Uniwersyte¬
tu Mikołaja Kopernika. Toruń
1982,
t.
2,
s.
101-118.
Из иностранной литературы см. главным
образом
D.
Pearson: Provenance research in book history. A handbook. London
1994.
43 |
| adam_txt |
SPIS TREŚCI
Przedmowa
7
Foreword
29
Введение
37
Katalog starych druków
45
Wykazy skrótów
47
Wykaz zastosowanych skrótów
w opisie bibliograficznym i indeksach
47
Wykaz skrótów proweniencyjnych
47
Wykaz skrótów nazw bibliotek
48
Wykaz skrótów nazw zakonów
48
Wykaz wykorzystanej literatury wraz ze skrótami
49
A. Rozmyślania rekolekcyjne
51
B. Rozmyślania
79
C. Dzieła ascetyczne
100
D. Męka Pańska
166
E.
-
178
E
Żywot Pana Jezusa
179
G. Liturgia paraliturgiczna
181
H. Najświętszy sakrament
188
I.
O Najświętszym Sercu Pana Jezusa
192
K. Najświętsza Panna Maryja
194
L. Żywoty świętych
203
M. Obrazy i miejsca pielgrzymkowe
226
N.
Pismo Święte
234
O. Kroniki i roczniki
235
P.
Kazania
237
Pozycje bez oznaczenia działu
238
Indeks autorski
261
Indeks osobowy
288
Indeks tytułowy
302
Indeks drukarzy i nakładców
314
Indeks chronologiczny
323
Indeks proweniencji
324
Indeks autorów dedykacji
358
Indeks adresatów dedykacji
363
Indeks osób, które podpisały aprobaty
369
Indeks druków i edycji nie rejestrowanych
w Bibliografii polskiej Estreicherów
376
Ilustracje
377
Spis ilustracji
379
Przedmowa
W rozwoju monastycyzmu benedyktyńskiego istotną rolę odgry¬
wały wspólnoty mniszek. Na terenach polskich fundacje żeńskich
opactw Reguły św. Benedykta sięgają średniowiecza1, jednak Refor-
maqa
i związane z nią kasaty wpłynęły na ich znaczny upadek i kry¬
zys u schyłku wieków średnich. Kiedy w końcu
XVI
wieku panna
Katarzyna Saporowska, córka Adama Saporowskiego h. Koło i Elż¬
biety z Drohojowskich, zaplanowała założenie klasztoru benedykty¬
nek we Lwowie, wówczas „ani w całej Rusi formalny klasztor dla
panien ku prowadzeniu regularnego życia nie istniał, i dlatego nie¬
którzy nad tym zamiarem się zdumiewali, inni się śmiali, a inni obu¬
rzali nim"2. Powstanie nowej fundacji wpisuje się w okres intensyw¬
nej, żarliwie podejmowanej potrydenckiej odnowy życia religijnego,
szczególnie wówczas widocznego w reformie benedyktynek. Ich od¬
rodzenie było dziełem ksieni chełmińskiej, Magdaleny Mortęskiej3, cór-
1
Na temat początków monastycyzmu benedyktyńskiego
zob.
M.
Derwich: Mo-
nashjcijzm benedyktyński w średniowiecznej Europie i Polsce. Wybrane problemy. Wro¬
cław
1998,
M. Kanior: Historia monastycyzmu chrześcijańskiego. T.
2:
Średniowiecze
w kościele zachodnim (od
IX
do
X VI
wieku). Kraków
2002,
M. Borkowska: Zakony żeń¬
skie w Polsce w okresie potrydenckim. W: Zakony i klasztory w Europie Środkowo-Wschod-
niej
X-XX
wiek. Red. H. Gapski, J. Kłoczowski. Lublin
1999,
tejże: Słownik mniszek
benedyktyńskich w Polsce. Tyniec
1989.
2
Tak ten fakt skomentował żyjący na przełomie
XVII
i
XVIII
wieku znany histo¬
riograf Lwowa, Jan Tomasz Józefowicz, w swojej opartej na archiwaliach historii
arcybiskupstwa lwowskiego.
Zob.
J. T.
Józefowicz: Kronika miasta Lwowa od roku
1634
do
1690.
Lwów
1854,
s.
453.
Por. także dokument „Kopia przywileju fundacyj¬
nego Zakonu Sgo Ojca Benedykta przy Kościele Wszystkich świętych, przez św.
Ojca Klemensa Ósmego, nadanego w roku
1598
Pod nrem
2".
Archiwum Benedyk¬
tynek Lwowskich w Krzeszowie [dalej ABLw w Krzeszowie], sygn. A
1.
3
Na ten temat
zob.
m.in. K. Górski: M. Mortęska i jej rola w reformie trydenckiej
w Polsce. „Nasza Przeszłość"
1971,
t.
34,
s.
131-176.
Życiorys
zob.
Siostry zakonne
ги
Polsce.
Sloivnik
biograficzny. T.
2.
M. Borkowska: Słownik ksień benedyktyńskich. Nie-
pokalanów
1996,
s.
104-105.
ki
Melchiora, podkomorzego chełmińskiego. Liczny napływ kandy¬
datek umożliwił założenie lub ponowne obsadzenie
22
konwentów,
z których większość erygowano do
1650
roku, jako fundacje magnac-
ko-szlacheckie4. Tworzona w ten sposób „unia" klasztorów polskich
benedyktynek wyrażała się przez przyjęcie wspólnej, „reformowanej"
Reguły św. Benedykta5, wraz z dodanymi do niej deklaracjami (mają¬
cymi głównie charakter komentarza) i porządkiem nowicjatu (zawie¬
rającym program ćwiczenia wstępujących do zakonu panien), a także
przez udział w elekcjach ksień, korespondencyjne i osobiste kontakty
w kwestiach prawnych czy personalnych oraz później kult założy¬
cielki „kongregacji"
-
Matki Mortęskiej6.
Katarzyna Saporowska uzyskała wsparcie klasztoru chełmińskie¬
go, „co do pobożności i wiary na ten czas bardzo głośnego"7, jednak
lwowskie opactwo aż do roku
1608
nie należało do „kongregacji" cheł¬
mińskiej. Ówczesny arcybiskup lwowski Jan Dymitr Solikowski8 pod¬
jął finansową i prawną opiekę nad nową fundacją, którą potwierdził
przywilejem z
26
sierpnia
1593
roku. Klasztor benedyktynek, usytu¬
owany na Przedmieściu Krakowskim, mieścił się w przebudowanym
dworze tzw. herburtowskim; wkrótce rozpoczęto także wznoszenie jed-
nonawowej świątyni, najprawdopodobniej według koncepcji Pawła Rzy¬
mianina, którego dziełem jest renesansowa attyka, wieńcząca wieżę9.
4
E. Janicka-Olczakowa: Zakony żeńskie w Polsce. W: Kościół
ги
Polsce. T.
2.
Wieki
XVl-XVm.
Red. J. Kłoczowski. Kraków
1969,
s.
743-756,764-767.
5
Zob.
M.
Borkowska: Potrydencka wersja Reguły
ko.
Benedykta. W: Za przewodem
Ewangelii. Profesja monastyczna. Tyniec
1986,
s.
249-262.
6
Zob.
materiały do dziejów kultu Magdaleny Mortęskiej, K. Górski, A. M. Bor¬
kowska: Historiografia zakonna a wzorce świętości w
XVII
ги.
Warszawa
1984,
s.
364-367.
7
J. T. Józefowicz: Kronika miasta
Ιινσιυα.
8
Biogram
zob. Z.
Szostkiewicz: Katalog biskupów obrz.[ądku] łacińskiego] przed¬
rozbiorowej Polski. Rzym
1954,
s.
166.
9
Zob.
В.
Kaczorowski: Zabytki starego Lwowa. Warszawa
1990,
s.
134-137;
por.
J. S, Zubrzycki: Zabytki miasta Iwmm. Lwów
1928,
s.
3;
T. Mańkowski: Oawny Lwów.
]ego sztuka i kultura artystyczna. Londyn
1974,
s.
170-173;
M. Gębarowicz: Szkice
z historii sztuki
XVII
wieku. Toruń
1966,
s.
172-177.
Dnia
29
października arcybiskup poświęcił kościół pw. Wszystkich
Świętych; tu także przyjął profesję pierwszych sześciu panien. Mnisz¬
ki „w rzeczonym kościele Godziny Najświętszej Maryi Panny i inne
officia
divina
śpiewały i w każdy poniedziałek każdego tygodnia mszę
wotywne o Wszystkich Świętych z wielkim konkursem [tj. udziałem
-
J. G.] wiernego ludu odprawiać i celebrować zwykły"10. Nową
fun-
daqę konfirmował legat papieski Henryk Kajetan, uzyskała też po¬
twierdzenie od Zygmunta III oraz papieża Klemensa
VIII (3
listopada
1598
roku)11.
Materialnym zabezpieczeniem bytu zakonnic było pierwotne upo¬
sażenie, pochodzące z posagu fundatorki, a zarazem pierwszej ksie-
ni12. W kolejnych latach wzbogacały je legaty i przywileje arcybisku¬
pie oraz poszczególnych królów, uzupełniane o dochody z gospodar¬
ki własnej. W okresie staropolskim podstawą utrzymania były zyski
z lokowanych na procent kapitałów, czynszów, dzierżaw oraz posagi
wstępujących panien czy opłaty za prowadzoną przez zakonnice na¬
ukę13.
10
Zob.
T.
Pirawski: Relatio status almae archidioecesis leopoliensis. Lwów
1893,
s.
119,
11
0 początkach i pierwszych latach fundacji traktują rękopisy w zbiorach ABLw
w Krzeszowie.
Zob.
„O fundacyjej klasztoru panieńskiego" oraz „Życie czcigodnej
Katarzyny Saporowskiej" (przedruk K. Górski, A. M. Borkowska: Historiografa za¬
konna.
,
s.
245-251, 253-268);
„Informatia
potomnym wiekom"
;
„Opisanie praw,
funduszów i przywilejów WW. Pannom S. O. Benedykta klasztoru lwowskiego pod
tytułem Wszystkich Świętych służących w Roku Pańskim
1767
zaczęte"
.
Archiwum,
Biblioteka, Muzeum Metropolii Lwowskiej Obrządku Łacińskiego w Krakowie [da¬
lej: ABMMK], sygn. AZ
15,
k.
1-9;
Relacje arcybiskupów lwowskich
1595-1794.
Wydał
T. Długosz. Lwów
1937,
s.
8,26,29,31.
12
A. Prohaska: Uposażenie Benedyktynek lwowskich. „Przewodnik Naukowy i Li¬
teracki"
1921,
t.
49,
z.
4-5,
s.
167-188.
Zob.
też J. Gwioździk: Biblioteka panien bene¬
dyktynek łacińskich we Lwowie
(XVl-XVllIwiek).
Katowice
2001.
13
Materiały źródłowe do dziejów gospodarczych klasztoru są przechowywane
w archiwach historycznych we Lwowie i w Wiedniu, w ABMMK, a także w opac¬
twie
ss.
benedyktynek w Krzeszowie. Na temat nowej sytuacji lwowskiego klaszto¬
ru w okresie rozbiorów
zob.
W. Chotkowski: Historia polityczna dmunych klasztormu
panieńskich w Galicji
1773-1848.
Kraków
1905,
cz.
4.
Por. J. Gwioździk: Kultura książ¬
ki kręgu lwowskich benedyktynek w okresie
jozefinizmu.
W: Czasy Kościuszki i Napoleona.
]an Lubicz-Pachońsld jako badacz epoki. Red. Z. Janeczek. Katowice
2001,
s.
375-394.
Liczebność lwowskiego zgromadzenia w
XVII-XVIII
wieku śred¬
nio wynosiła ok.
40
zakonnic14. Pochodziły one głównie z rodzin szla¬
checkich, a na przełożone najczęściej wybierano przedstawicielki moż¬
nych rodów: Kazanowskich, Potockich, Rzewuskich, Skarbków, Kos¬
sakowskich czy Kuropatnickich, znacząco wpisujących się w religijne
oraz polityczne dzieje Lwowa i Rzeczypospolitej.
Organizacja życia w klasztorze była zgodna z zaleceniami refor¬
mowanej Reguły św. Benedykta. Wspólnotą zarządzała obierana do¬
żywotnio ksieni, odpowiedzialna przede wszystkim za życie ducho¬
we podległych sobie mniszek, mająca do pomocy radę klasztorną.
Do urzędniczek należały przeorysza, subprzerysza, sekretarka, ku-
stoszka, kantorka, mistrzynie renowacji, nowicjatu, panien świeckich,
szafarka, furtianka i westiarka.
Duchowość potrydenckich benedyktynek opierała się na Regule
św. Benedykta, odczytywanej i realizowanej w zgodzie z religijnością
danej epoki. Trzy wzajemnie się przenikające śluby, które składały
mniszki:
stabilitás lorí
(stałości miejsca),
conversie morum
(naprawy oby¬
czajów) i obedientia (posłuszeństwa przełożonemu)15 służyły trwaniu
w obecności Boga i wynikającej z tej relacji gorliwości o Jego chwałę.
Liturgia, zgodna z rytmem roku kościelnego, dziennym i tygodnio¬
wym układem godzin kanonicznych, Eucharystia oraz odpowiednio
dobrane „czytanie duchowe" stanowiły główne źródło pobożności
lwowskich benedyktynek, a realizacji tego zakonnego powołania
-
zgodnie z maksymą monasterium sine
armario est quasi
castram
sine
ar¬
mamentario
-
służył księgozbiór.
14
Średnia ustalona na podstawie dwóch rozbieżnych pod tym względem źró¬
deł.
Zob.
M.
Borkowska: Liczebności skład osobowy klasztorów benedyktynek kongrega¬
cji chehnińskiej. „Nasza Przeszłość"
1978,
t.
59,
s.
248-249;
J. Krętosz: Organizacja archi¬
diecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od
XV
wieku do
1772
roku. Lublin
1976,
s.'&eyXeaze-.Arcliìdiecezialwowskaobrzqdhikcinslcwgoiuókresie
jozefinizmu
(1772-Ш5).
Katowice
1996,
s.
278.
15
Zob.
В.
Turowicz:
Ubóstxvo
w Regule św. Benedykta i w benedyktyńskich klaszto¬
rach; D. Michałowski: „Trwając do śmierci
ги
klasztorze".
Stabilitás
w Regule świętego
Benedykta; T. Dąbek: Posłuszeństwo w Regule św. Benedykta. W: Za przewodem Ewange¬
lii. Profesja monastyczna. Tyniec
1986,
s.
72-153.
10
Tradycyjną w zakonie benedyktyńskim rolę lektury w życiu mni¬
szym podkreśliła intelektualna formacja tzw. kongregacji chełmińskiej.
Jej duchowość w znacznej mierze opierano na pracy intelektu: przede
wszystkim chodziło o uporządkowane dążenie do celu, zgodnego
z realizowaną hierarchią wartości i za pomocą środków, które zrozu¬
miale i jasno należało sprecyzować16. Warunkiem przyjęcia do klasz¬
toru było m.in. opanowanie w określonym czasie czytania i pisania
po polsku, po łacinie oraz wyćwiczenie gregoriańskiego śpiewu,
a przynajmniej poznanie solmizacji; twierdzono, iż brak postępów
w tej dziedzinie „przeszkodą być musi do zakonu: bo taki gruby
a tępy dowcip zwykł własne afekty kłaść sobie za kres"17. Ważnym
sposobem ćwiczenia nowicjuszek była lektura Reguły z deklaracjami,
a także tekstów w niej zalecanych oraz pism Ojców Kościoła, prac
hagiograficznych czy innych, tak dobranych przez mistrzynię nowi¬
cjatu, „aby się w samym skutku i obyczajach pożytek pokazał"18,
a zarazem „jakieby ich ćwiczeniu najsposobniejsze i najpożyteczniej¬
sze być mogły". Zalecano, aby mistrzyni „zawsze o tymże czytanie
dawała, czego ich [nowicjuszek
-
J, G.] na ten czas sama
[.]
uczy"19,
sama zaś powinna „być biegła i świadoma w czytaniu książek du¬
chownych
[.]
aby przeszkody w życiu duchownym i w pojmowaniu
ćwiczenia zakonnego, zdrady szatańskie, nie tylko z doświadczenia,
ale też z częstego i pilnego czytania ostrożnie zrozumiała"20. Po pierw¬
szych sześciu miesiącach nowicjatu przeprowadzano egzamin, po któ¬
rym kontynuowano formację przez dalsze cztery miesiące. Rok nowi¬
cjatu również kończył się egzaminem i profesją, po której mniszka przy-
16
Por. M. Borkowska: Ideał benedyktynki proponowany przez kongregację chełmiń¬
ską. „Znak^eO, R.
32,
nr
318,
s.
1565;
por. też J. Misiurek: Historia i teołogia polskiej
duchowości katolickiej, T.
2
(w.
XVIII-XIX),
Lublin
1998,
s.
300.
17
Porzqdek
nowicjatu. W: Reguła Świętego Oyca
Benedicta
Z łacińskiego przetłuma¬
czona,
yzRefonnacyaporzqdkow,
Chefoiieńskiego. potwierdzona. W Krakowie, u Wdowy
Jakuba Sybeneychera,
1606,
s.
160-161.
"Tamże.
19
Reguła Świętego Oyca
Benedicta.,
s.
145,163,204.
20
Tamże,
s.
163.
11
najmniej tyle samo czasu pogłębiała nabytą wiedzę oraz doskonaliła
intelektualnie wypracowane pragnienie duchowego postępu. Podob¬
ny cel miała wprowadzona przez benedyktynki tzw. renowacja, słu¬
żąca powrotowi do pierwotnej żarliwości, odprawiana pod kierun¬
kiem specjalnej mistrzyni. W czasie formacji zakonnej wykorzysty¬
wano popularne wówczas, wprowadzone przez jezuitów metodycz¬
ne rozmyślanie. Zapisywane i następnie oceniane przez wyznaczoną
mistrzynię medytacje pozwalały na ocenę rozwoju wewnętrznego
życia mniszek, a zarazem sprzyjały powstawaniu własnej literatury
ascetycznej, tworzonej tak z obowiązku, jak i z własnej inwencji, jako
zapis duchowych doświadczeń. Podstawą tej twórczości była lektura
książki, a także m.in. wysłuchane kazanie, nauka rekolekcyjna bądź
konferencja przełożonych.
Duchowa lektura
(lectio
divina)
stanowiła intelektualną podbudo¬
wę oddanego Bogu życia: „Miej serce w Bogu, a w księgach oczy, póki
śmiertelna mgła nie zaskoczy", tak ten program określał napis na sza¬
fie bibliotecznej w lwowskim klasztorze. Nakazane studium odnosiło
się nie do dowolnych tekstów, lecz prac celowo gromadzonych w bi¬
bliotece przez osoby odpowiedzialne za wewnętrzne życie konwen¬
tu. Na księgozbiór lwowskich benedyktynek składała się przede
wszystkim literatura religijna, obejmująca teksty liturgiczne, parali-
turgiczne (także związane z lokalnymi kultami), patrystyczne, reguły
zakonne i ich wykłady, pisma z zakresu wszystkich ówczesnych dys¬
cyplin teologicznych, a także kościelna i świecka historiografia, teksty
medyczne, prawnicze, ekonomiczne, odnoszące się do aktualnych pro¬
blemów pogranicza, a także geograficzne i literatura piękna. Szcze¬
gólnie liczne są prace z teologii ascetyczno-mistycznej, reprezentują¬
ce wszystkie najważniejsze szkoły duchowości
XVI-XVIII
wieku, głów¬
nie autorstwa pisarzy zakonnych, szczególnie jezuitów, bezpośrednio
przydatne w realizacji zakonnego powołania. Jednocześnie monastycz¬
ny nurt duchowości reprezentowały teksty Jana Kasjana, syryjskich
ojców pustyni oraz świętych benedyktyńskich21.
21
Por. J. Gwioździk: Religijność benedyktynek ziem wschodnich dawnej Rzeczypo¬
spolitej
(XV1-XV1ÌI
w.). W: Religijność na pograniczach polskich w
XVI-XVIll
wieku.
Red. D. Dolański. Zielona Góra
2005,
s.
231-250.
12
Księgi przede wszystkim kupowano, otrzymywano w darze, wy¬
dawano własnym sumptem lub przepisywano. Struktura liczbowa
i zawartość treściowa księgozbioru świadczą o jego celowym kon¬
struowaniu, w czym istotny udział miały władze konwentu. Do naj¬
bardziej zasłużonych przełożonych należała czwarta ksieni Magdale¬
na Dorota Daniłowiczówna
(ок. 1607-1687)22.
Za jej czterdziestosied-
mioletnich rządów opactwo przeżywało najintensywniejszy rozkwit.
Ksieni
-
„zakonnica doskonała, a w Panu Bogu i w księgach wszystka
utopiona"23
-
szczególnie dbała o „chwałę Bożą" i jej odpowiednią
oprawę24. Podjęła także działalność nakładczą, zaspokajającą tak po¬
trzeby własnego zgromadzenia oraz przyklasztornego bractwa pw.
ss.
Aniołów Stróżów25, jak i innych domów kongregacji26. Utalento¬
waną duchową matką wspólnoty okazała się także następna ksieni,
Helena Eleonora Kazanowska
(1687-1711
f, szczególnie dbała o klasz¬
torną bibliotekę.
Zakupy książek mogły być dokonywane na miejscu (oferta lwow¬
skiego handlu księgarskiego i antykwarycznego w dużej mierze za-
22
Jej życiorys autorstwa. Ł. Charewiczowej
zob.
Polski słownik biograficzny. T.
4.
Kraków
1938,
s.
418-419;
Siostry zakonne w Polsce., s.
26.
23
„Informatia
potomnym wiekom o fundacyji klasztoru Zakonu Kassynskiego
S. Benedykta przy kościele pod tytułem Wszystkich Świętych założonego
[.]
Roku
1692
przekonnotowana." ABLw w Krzeszowie. J. Gwioździk: Książka w życiu ksieni
Magdaleny Doroty Danilowiczówny (ok.
1607-1687)
i lwowskich benedyktynek. „Studia
bibliologiczne" T.
14.
Red. K. Heska-Kwaśniewicz. Katowice
2002,
s.
19-34.
2i M.in. wystarała się o specjalne pozwolenie gry na instrumentach. Por. M. Bor-
kowska: Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w
XVII-XVIII
wieku. Warszawa
1996,
s.
290;
S. Dąbek: Problematyka muzyczna
го
najstarszych redakcjach Reguły bene-
dyktynekwjęzyku polskim. „Barok. Historia. Literatura. Sztuka"
1997,
półrocznik
IV/
2 (8),
s.
67-74.
25
Zob.
„Cathalogus confratrum ac sororum s.
custodie angeli Virgines conven-
tus
leopoliensis ordinis et dicti monasterii"
.
ABLw
w Krzeszowie, sygn.
F
1
(konty¬
nuacja wpisów w tomie o sygn.
F
2).
Por. M. Borkowska: Słownik mniszek benedyk¬
tyńskich., s.
152.
26
J. Gwioździk: Z działalności edytorskiej benedyktynek kongregacji chełmińskiej
(XVI-
XVIII
w.). „Zeszyty Lubińskie"
2004,
z.
8,
s.
57-74.
27
Biogram
zob.
Siostry zakonne
τυ
Polsce., s.
64.
13
spokajała zapotrzebowanie benedyktynek na literaturę liturgiczną, pa-
raliturgiczną i pisma z dziedziny duchowości), a także zlecane odby¬
wającym podróże mniszkom bądź osobom związanym z konwentem.
Szesnastowieczne druki w księgozbiorze lwowskich benedykty¬
nek potwierdzają dominującą rolę Krakowa w ówczesnej polskiej sztu¬
ce typograficznej: tu m.in. wydano Regułę reformowaną [54*P, a na¬
stępnie wykład na nią kardynała Jana Turrecrematy
[60],
a także po¬
pularne przekłady ascetyki hiszpańskiej, jak Przewodnik grzesznych ludzi
Ludwika z Granady
[144*]
czy pisma Jakuba Wujka, Jana Leopolity
Wuchaliusza, Androcego Fulwiusza czy Krzysztofa Warszewickiego.
Pochodzenie druków siedemnastowiecznych biblioteki opactwa pw.
Wszystkich Świętych ogranicza się do kilkunastu miejscowości, wśród
których dominujące miejsce zajmuje Kraków, a następnie Poznań, Wil¬
no, Lwów, Warszawa, Kalisz, Lublin; pojedyncze tytuły pochodzą
z Jarosławia, Oliwy, Torunia, Zamościa, Jaworowa i Częstochowy. Nie¬
liczne druki wieku osiemnastego wydano na terenie przodującej wów¬
czas w zakresie kultury książki
Franqi,
w Kolonii, Wiedniu czy An¬
twerpii. Wśród oficyn krajowych tego okresu przeważał Lwów i Kra¬
ków, a następnie Warszawa, Lublin, Kalisz, Poznań, Sandomierz, Ber-
dyczów, Wilno, Częstochowa, Zamość i inne mniejsze ośrodki
wydawnicze, jak Poczajów, Supraśl, Braniewo i Nieśwież. Większość
księgozbioru wyszła spod pras zakonnych: jezuitów, pijarów, karme¬
litów, bazylianów, cystersów, franciszkanów i paulinów, co potwier¬
dza znaczący udział ich warsztatów w ogólnej produkcji typograficz¬
nej Rzeczypospolitej.
Kształtująca się dzięki zakupom biblioteka jako warsztat ducho¬
wej pracy obrazowała preferowane w danym czasie kierunki ducho¬
wego kierownictwa oraz akcentowane dziedziny życia mniszek, od¬
powiadając na ich określone, głównie religijne potrzeby. Bezpośred¬
nio wskazuje na to nabywanie wielu egzemplarzy tego samego tytułu
lub kilku wydań tej samej pracy czy też odnotowywanie faktu zaku¬
pu na kartach ksiąg, np. „Tę księgę
ktorom
dnia
2
lipca w roku
1730;
kupiłam daję do refektarza dla duchownego pożytku. Anna L. Rze-
28
Numery odnoszą się do pozycji w katalogu.
14
wuska ksieni ZOSB"
[240*],
a Teresa
Sławkówna prosiła o modlitwę
następną czytelniczkę kazań o męce Pana Jezusa
[195
a], gdyż nabyła
je (między
1722
a
20
IV
1755
roku) „za jałmużnę nasze", czyli kon¬
wentu.
Ważnym źródłem wzbogacania księgozbioru były dary (poświad¬
czone zapisami na
85
woluminach), przekazywane z różnych okazji
dla całego konwentu lub poszczególnych mniszek, np. na imieniny.
Ofiarodawcami były zarówno osoby świeckie, jak i zakonni czy die¬
cezjalni duchowni, w tym autorzy lub tłumacze książek, a także inne
klasztory. Wśród świeckich darczyńców przeważali krewni mniszek,
np. Gryzelda Barbara Czaplicówna otrzymała od rodziców Raj duszy
chrześcijańskiej Jakuba Merlona
[403*],
ten traktat29 dostała też ksieni
Zofia Bogumiła Skarbkówna od bratowej, kasztelanowej halickiej Eu-
frozyny z Dzieduszyckich, a darem od brata, lwowskiego arcybisku¬
pa Jana Skarbka, była Praktyka dobrej śmierci, autorstwa karmelity
Cyryla od św. Franciszka
[66
.c]. Innej ksieni, Magdalenie Dorocie Ku-
ropatnickiej, rodzice ofiarowali Roczne dzieje kościelne Jana Kwiatkie-
wicza
[346],
które następnie oddała do biblioteki, a jej brat Andrzej,
kanonik archikatedralny, dał jej egzemplarz Kazań albo
exhort
postnych
[207*].
Spokrewniona z paroma zakonnicami Elżbieta Koniecpolska,
wojewodzina sieradzka, ofiarowała im kilka książek, m.in. dedyko¬
wane sobie przez lwowskie kolegium jezuitów Namowy Ducha Święte¬
go, autorstwa znanego pisarza ascetycznego Jana Morawskiego
[5].
Podobnie śladem kontaktów Antoniny z Potockich Rzewuskiej z lwow¬
skim opactwem są egzemplarze darowanych przez nią książek
[104
d*, 148]30. Darczyńcami były także klasztorne rezydentki, co po¬
świadcza przykład Marianny Rosnowskiej.
29 1
'
Egzemplarz z tą dedykacją nie zachował się; wiadomość pochodzi z zapisu
w kronice.
Zob.
„Pamiątka 300-letniej rocznicy założenia klasztoru panien bene¬
dyktynek łacińskich we Lwowie
1895".
ABLw w Krzeszowie, sygn.
В
6,
s.
354.
30
„Rejestr książek, które się komu dostały". W: Listy
X.
Maznrkiewicza
ex-jezttity
do Antoniny z Potockich Rzewuskiej wojęwodziny wołyńskiej
(1778-1795).
Archiwum Pro¬
wincji Małopolskiej Societatis
Jesu
w Krakowie, sygn.
25,
list z
11
IX
1778
r. Podobna
„specyfikacja" książek była wspomniana w liście z
15
1
1783
г., со
wskazuje na stałą
opiekę wojęwodziny w zakresie dostarczania „duchowej" lektury mniszkom.
15
Duża grupa ofiarowanych książek pochodziła od osób duchow¬
nych, głównie jezuitów i przedstawicieli lwowskiej kapituły, potwier¬
dzając stałe związki między lwowskimi benedyktynkami a tym śro¬
dowiskiem. Należeli do niego m.in. Franciszek Lasowski, profesor
retoryki w Brześciu31, Michał Idziełewicz, autor kazań okolicznościo¬
wych i profesor retoryki i filozofii w Akademii Lwowskiej, a także
sekretarz kapituły archikatedralnej, Łukasz Franciszek Naskowski,
profesor teologii moralnej, filozofii i matematyki w Kaliszu, Mikołaj
Feliks Wybranowski, wówczas prefekt szkół w Jarosławiu, Szymon
Kędzierski, wykładowca biblistyki, teologii polemicznej i prawa ka¬
nonicznego, a także prefekt szkół we Lwowie czy Józef Potoczyński,
prefekt drukarni sandomierskiej.
Ofiarodawcami książek byli także lwowski kanonik Michał J., któ¬
ry odkupił na publicznej
licytaqi
Regułę św. Benedykta
[54
f], a na¬
stępnie przekazał ją benedyktynkom, Jakub Tłuczyński, ks. Pietrzy-
kowski, Jan Józefowicz, Aleksander Pilecki, Florian Jacek Jaroszewicz,
znany pisarz franciszkański, hagiograf, teolog ascetyczny i
polemista,
kustosz nowo utworzonej kustodii ruskiej reformatów32. W tej grupie
ofiarodawców szczególnie ciekawe są dedykacje autorów33 i tłuma¬
czy, zwłaszcza jezuitów, takich jak Marcin Bogumił Grymosz, wielo¬
letni spowiednik lwowskich mniszek, Adrian Miaskowski, rektor ko¬
legium jarosławskiego, Wojciech Tylkowski, Michał Ignacy Wieczor-
kiewicz czy Michał Juskiewicz. Ofiarodawcy ci wyznaczali krąg osób
związanych z lwowskim opactwem, wskazując na istotną rolę w tych
kontaktach środowisk zakonnych, głównie zaś lwowskich jezuitów.
31
Biogramy wymienianych tu jezuitów
zob.
Encyklopedia wiedzy o jezuitacli na
ziemiach Polski i Litwy
Í564-W5.
Oprać. L. Grzebień i
in.
Kraków
1996,
a także
w indeksie proweniencji do katalogu starych druków lwowskich benedyktynek.
32
Biogram
zob.
Słownik polskich teologów katolickich. Red. H. Wyczawski. War¬
szawa
1982,
t.
2,
s.
186-188
(tu również podano bibliografię).
33
Na wyjątkową wagę rękopiśmiennych dedykacji autorskich, służących m.in,
ustalaniu autorstwa i datacji druku oraz ukazujących kontakty (i ich charakter) au¬
tora z określonymi adresatami tych przypisań, wskazują J. Kosiński, J. Szczepaniec:
Rękopiśmienne dedykacje autorskie
XVI-XV1II
wieku w zbiorach starych druków Bibliote¬
ki Ossolineum, „Ze Skarbca Kultury"
1964,
z.
16,
s.
187-189.
16
Ważną grupę darów stanowiły książki przysyłane przez inne domy
zakonne, zwłaszcza przez benedyktynki, wśród których „skoro jeden
konwent nabył albo z czyjej łaski otrzymał dzieła treści religijnej, na¬
tychmiast udzielał drugim konwentom sobie pokrewnym, aby wspól¬
nie w życiu wewnętrznym wzrastać"34. Przede wszystkim obdarowy¬
wano się książkami, których edycję zlecił
-
i opłacił
-
dany klasztor,
co często potwierdzają listy dedykacyjne i przedmowy35. Tę praktykę
poświadcza obecność w księgozbiorze opactwa pw. Wszystkich Świę¬
tych druków z klasztorów toruńskiego czy sandomierskiego, a także
wydawanych przez panny chełmińskie, jarosławskie czy wileńskie.
Zapisy na kartach ksiąg wskazują także na osobiste kontakty między
zakonnicami z różnych konwentów i zakonów. Starannie przez siebie
dobierane tytuły
(26
pozycji), niejednokrotnie opatrzone konkretny¬
mi wskazówkami, ofiarował lwowskim benedyktynkom ich wielolet¬
ni spowiednik, Kazimierz Mazurkiewicz, zalecając, „aby książki ode
mnie ofiarowane pilnie zachować, bo ich z czasem trudno będzie do¬
stać. Już ci po swoich grobach w proch się rozsypali, co nabożne, co
mądre książki wydawali"
[219].
Wielokrotnie podkreślał znaczenie
lektury, zauważając, iż „Dusza pospolicie słabieje, niczym się nie po¬
silając, kiedy zaś książkami zabawia się czerstwa jest i rześka. Wten¬
czas zaś czyta się dobrze, kiedy duszy z czytania krzepią się siły"
[ИЗ]36.
Nabywane zbiory opatrywano znakami własnościowymi oraz
-
na grzbiecie woluminów
-
alfanumerycznymi sygnaturami, oznacza¬
jącymi poszczególne działy (pierwotnie była to kartka ze znacznie skró¬
conym tytułem). Benedyktynki na kartach tytułowych książek odbija¬
ły owalną pieczęć konwentu, z literami IHS i zapisem w otoku: „PIE¬
CZĘĆ KONWENTU PANIEN BENEDYKTYNEK LWOWSKICH".
34
„Pamiątka
300
letniej rocznicy
.",
ABLw w Krzeszowie, sygn.
В
6,
s.
223.
35
Zob.
J.
Gwioździk: Z działalności edytorskiej benedyktynek., tejże: Staropolskie
książki dedykowane benedyktynkom łacińskim we Lwowie. „Studia bibliologiczne". T.
7.
Katowice
1997;
tejże: Prawe zwierciadło doskonałości. O związkach lwowskich panien
benedyktynek z lubelskim drukarstwem w
XVII
wieku. W: Lublin a książka. Red. A. Kraw-
czyk, E. Józefowicz-Wisiriska. Lubin
2004,
s.
103-113.
36
O związkach Kazimierza Mazurkiewicza z opactwem
zob. J.
Gwioździk: Na¬
uczki Kazimierza dla
Kazimíry.
Z
badati nad
rękopisami panien benedyktynek łacińskich
we Lwowie. W:
Lwáw.
Miasto-społeczeńshuo-hiltura. Studia z dziejóiu Lwowa. Red.
H. W. Żalinski i K. Karolczak. T.
2.
Kraków
1998,
s.
353-362.
17
Zapis własnościowy był również połączony z określeniem lokalizacji
książki w klasztorze, przybierającej mniej lub bardziej rozbudowaną
formę zapisu, np. „Z biblioteki Wszystkich] Śfwiętych] Konwentu
Lwowskiego", „konwencka z biblioteki wszystkich Świętych", „Ta
książka nowicjacka" bądź ,,D[obrodziejki] P[anny]
Xfieni]".
Podział
księgozbioru na wspólną dla wszystkich mniszek bibliotekę tzw. kon-
wencką oraz wydzielone z niej zbiory specjalistyczne:
nowiqatu, ksieni,
kapelanów,
infirmerii,
w refektarzu, na chórze, a także w zakrystii
kościoła był konsekwencją przeznaczenia i sposobu użytkowania zbio¬
rów, zgodnych także z miejscem ich przechowywania (w zamknię¬
tych szafach, skrzyniach, pulpitach). Ochronie książek miały także słu¬
żyć oprawy, w lwowskim opactwie mające przede wszystkim użyt¬
kowy charakter. W księgozbiorze dominuje tania oprawa tekturowa,
pochodząca z przełomu
XVIII
i
XIX
wieku, a nawet z okresu później¬
szego. Oprawy szesnastowieczne to głównie zaopatrzone w klamry
deski, obciągnięte skórą białą lub brunatną, tłoczoną na ślepo lub zło¬
coną, zdobioną plakietami. W książkach siedemnastowiecznych rów¬
nież występuje ten typ okładzin obok oprawy w barwiony i lakiero¬
wany pergamin i tektury obciągniętej brunatną skórą, gładką lub ozdo¬
bioną ślepymi i złoconymi tłoczeniami. Oprawy luksusowe były
charakterystycznych dla ksiąg liturgicznych, co potwierdza benedyk¬
tyńską dbałość odpowiednią oprawę liturgii.
Ze wspólnej biblioteki księgi przekazywano czasowo (co potwier¬
dzają określone zapisy, np. „Daję te porządki kościelne na Wielki Ty¬
dzień do zakrystii; obliguję, aby nikomu nie wydawać, E. B. Kruszel-
nicka ksieni K. L. Z. ROSB.
[def.]
Marca Roku
1797 [215]
czy też „Daje
się ta księga do czytania w refektarzu w Roku Pańskim
1793
miesiąca
lipca dnia
26
w dzień świętej Anny") bądź na stałe (por. „Ta książka
do infirmeryi należy R. P.
1732" [56*]
lub „Te książki są dane na za¬
wsze do
nowiqatu
L.
Rzewuska ZROSB
1725" [195
b]).
Rozgraniczano także książki przechowywane w bibliotece od prze¬
znaczonych do codziennej
-
indywidualnej i zbiorowej
-
lektury (okre¬
ślano je np. „księgą do czytania z biblioteki Z.O.S.B. konwentu lwow¬
skiego pod tytułem Wszystkich Świętych;
R. P.
1770
miesiąca wrze¬
śnia. Dnia
10" [312
a]). Reguła nakazywała także, by na początku Wiel¬
kiego Postu na caty rok każda mniszka wzięła „po książce z Ubranej,
i niech je porządkiem zupełnie przeczytają, a te księgi zaraz w wstęp-
18
ną srzodę mają im być dawane"37. W takich sytuacjach na kartach
ksiąg mogły się znaleźć zapisy ewidencyjne/ np. „RP
1740
kwietnia
dnia
13
daję te książki Pannie Elżbicie Konstancyji Mniszkównie do
czytania, którą przeczytawszy powinna oddać do biblioteki. Życzę
z jak największym pożytkiem duchownym czytać"
[68]
lub „Ta książ¬
ka jest konwencka z Biblioteki pozwolona do używania P: S: Benignie
Kruszelnicki Roku Pańskiego
1752
kwietnia dnia
20" [311*].
Podpisy
na książkach sugerują również istnienie własnych zbiorów zakonnic,
wbrew Regule i zaleceniom wizytatorów oraz przełożonych38, najpraw¬
dopodobniej zatem w ten sposób oznaczano książki przez nie wyko¬
rzystywane, obrazujące preferencje w wyborze lektury, np. ksieni
Magdalena Dorota Kuropatnicka czytała
34
książki, zwłaszcza roz¬
ważania rekolekcyjne, traktaty
de arte bene moriendi,
literaturę hagio-
graficzną, liturgiczną oraz historiografię kościelną. Sytuację funkcjo¬
nowania tekstów w lwowskim konwencie obrazuje także dedykacja
Katarzyny Skorczyckiej z
1703
г.,
na egzemplarzu Listów duchownych
Franciszka Salezego
[156
bBO]: „Co sama kocham to ci ofiaruję
i uprzejmością chęci i serca daruję. Na znak życzliwości i afektu sio-
strzyńskiego mego przeciw WMM Pannie i z lepszym pożytkiem ni¬
żeli ja, gdybym jej zażywała: przy powinszowaniu patronki naszej
Katarzyny święty, za wiązanie ofiaruję WM moja ukochana siostrzycz¬
ko". Do dedykacji dołączono zastrzeżenie, by ofiarowaną książkę
można było pożyczać. Na adnotacje czytelnicze oprócz dedykacji
i zapisów o charakterze proweniencyjnym składały się noty margi¬
nalne i glosy39, zwłaszcza teksty liturgiczne i modlitewne, gospodar¬
cze, kronikarskie, nauki duchowne, a także maksymy i erraty.
37 Regula
Świętego Oyca Benedicta., s.
72.
38
W rozdziale
33
Reguły zaznaczono, by nikt się „nie ważył mieć co własnego,
żadnej zgoła rzeczy, ani książki". Tamże, s.
56 ;
również komentarz Turrecrematy
w traktacie
94
na wątpliwość „czy ksieni może pozwolić mieć własność której sie-
strze" daje stanowczą odpowiedź: „nie może, ani ona ani żadni przełożeni by nie
wiem jaką moc mieli".
39
Por. B. Więckowska: Adnotacje czytelnicze w egzemplarzach potoieści i romansów
X
VII
i
X
Vlll-wiecznych
w zbiorach Ossolińskich. „Roczniki Biblioteczne"
1980,
R.
24,
z.
2,
s.
47-67;
A. Czekajewska-Jędrusik: Elementy rękopiśmienne w drukowanej książce
staropolskiej. „Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi"
1980,
t.:
Książ¬
ka rękopiśmienna
X
V-XVII
ги.,
s.
69- 90.
19
W klasztorze lwowskich benedyktynek, zgodnie z realizowanym
zakonnym ideałem, biblioteka zajmowała istotne miejsce w życiu
wspólnoty. Dzięki nauce czytania i pisania inicjowano udział w cha¬
rakterystycznej dla tego środowiska kulturze umysłowej, organizo¬
wano i kontrolowano dostęp do książki, jej odpowiedni dobór, a tak¬
że tworzenie i utrwalanie tekstów, zapewniano obieg oraz indywidu¬
alny i zbiorowy odbiór utworów, przebiegający w określonych wa¬
runkach w konwencie, kościele czy przyklasztornej szkole.
Prezentowany katalog starych druków jest pierwszą rekonstruk¬
cją w tej formie staropolskiej biblioteki klasztoru lwowskich benedyk¬
tynek, stanowiąc integralną część z opublikowanym opracowaniem
tej kolekcji (J. Gwioździk: Biblioteka panien benedyktynek łacińsldch we
Lwowie
(XVI-XVIII
wiek). Katowice
ŽOOl40).
Ukazuje on intelektuatoe
i kulturalne życie konwentu, zwłaszcza zaś wskazuje na wieloaspek¬
towe funkcjonowanie tam książki, obrazując zarówno zainteresowa¬
nia i intensywność lektury mniszek, ich życie wewnętrzne, obyczajo¬
wość, jak i związki oraz relacje z ówczesnym społeczeństwem.
Katalog wskazuje na kilkuwiekowe dzieje tej kolekcji. Uwarunko¬
wania historyczne doprowadziły m.in. do włączenia do niej fragmen¬
tów księgozbiorów kasowanych klasztorów. Część zbiorów należała
wcześniej do benedyktynów z Tyńca, dominikanów, krakowskich
i lwowskich reformatów, karmelitów bosych z Krakowa, Lwowa i Wi-
śnicza, trynitarzy z Beresteczka, jezuitów z Dyneburga, Jarosławia,
Kroż, Lwowa, Nieświeża, Ostrorogu, a także klarysek, imbramowic-
kich norbertanek, warszawskich wizytek, karmelitanek (z Lublina,
Lwowa i Wilna) oraz dominikanek i bernardynek (z Lublina i Lwo¬
wa) czy brygidek ze Lwowa, Sambora i Sokala, warszawskich i lwow¬
skich sakramentek bądź ksiąg z innych klasztorów benedyktynek.
W czasie przeprowadzki benedyktynek ze Lwowa do Krzeszowa
w
1946
r. księgozbiór uległ znacznemu rozproszeniu. Obecnie poza
40
Recenzje
zob.
R.
Ergetuwski, „Roczniki Biblioteczne"
R.
46,2002,
s.
342-345,
I. Pietrzkiewicz, „Nasza Przeszłość"
2004,
s.
475-477,
J. Marszalska
„Archiwa, Bi¬
blioteki i Muzea Kościelne" T.
80,2004,
s.
407-408.
20
książkami przechowywanymi w Opactwie
ss.
benedyktynek w Krze¬
szowie
(586
starych druków, w
267
tytułach) oraz woluminami pozo¬
stałymi we Lwowie
(682
starych druków, w
225
tytułach) i w Krako¬
wie
(4
druki), pozostałe książki znajdują się w Bibliotece Zakładu Na¬
rodowego im. Ossolińskich
(27
woluminów), Bibliotece KUL (do tej
pory odszukany jeden egzemplarz), Bibliotece Narodowej
(2
wolumi¬
ny), Bibliotece Publicznej
m. st.
Warszawy
(2
druki, które tam dotarły
za pośrednictwem księgozbioru Biblioteki Brodzkich) oraz w rękach
prywatnych (wiadomo o jednym egzemplarzu reguły). Ogółem kata¬
log rejestruje
510
tytułów w
1302
woluminach. Z wieku
XVI
pochodzi
18
tytułów
(22
woluminy), z
XVII - 215
tytuły
(545
woluminów),
z
XVIII
zaś
282
tytułów (w
713
woluminach). Z jedynego zachowane¬
go inwentarza bibliotecznego
-
„Regestru ksiąg konwentu lwowskie¬
go Zakonnic Reguły Ojca Świętego Benedykta pod tytułem Wszyst¬
kich Świętych pisanego dnia
17
września 1733"41, notującego
633
po¬
zycje (w tym
16
rękopisów i
380
tytułów starych druków)
-
w trakcie
wieloletnich kwerend udało się zidentyfikować
196
egzemplarzy, opi¬
sanych następnie w prezentowanym katalogu, stąd ogółem bibliote¬
ka lwowskich benedyktynek w okresie staropolskim mogła liczyć ok.
1750-1800
woluminów. Można mieć nadzieję, że dalsze badania po¬
zwolą na odnalezienie innych pozycji
z
tej
kolekqi
(ostatnio ustalono
2
woluminy, włączone do katalogu). Poszukiwania w bibliotekach na¬
ukowych ogromnie utrudniał brak lub częściowe opracowanie karto¬
tek proweniencyjnych, a w przypadku katalogów drukowanych
-
spo¬
sób prezentowania indeksów (nazwiska, niejednokrotnie podawane
bez przynależności zakonnej). W tej sytuacji najpierw należało ustalić
skład osobowy lwowskiego konwentu na przestrzeni kilku wieków.
Kiedy taka żmudna metoda prowadzenia badań była niemożliwa, sta¬
rano się zidentyfikować woluminy na podstawie innych charaktery-
41
Lwowska Biblioteka Naukowa Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, sygn.
f.
8
Monastyr Benedyktynok, spr. 85a; „Opisanie praw, funduszów i przywilejów
WW. Pannom Benedyktynkom Klasztoru Lwowskiego"
.
ABMMK, sygn. AZ
15;
por.
J. Gwioździk: Stare druki proweniencji lwowskich benedyktynek w zbiorach Biblioteki
Naukowej Ukraińskiej Akademii Nauk im. W. Stefanyka we Lwowie. W: Kraków-Lwów.
Książki, czasopisma, biblioteki
XIX
i
XX
wieku. T.
5.
Red. J. Jarowiecki. Kraków
2001,
s.
73-88.
21
stycznych cech np. oprawy, typu sygnowania, przeglądając setki za¬
mawianych w bibliotekach pozycji.
Na charakter prezentowanego katalogu wpłynął sposób jego opra¬
cowywania. Początkowo jego przedmiotem był księgozbiór przecho¬
wywany w krzeszowskim Opactwie
ss.
benedyktynek, zbiór w zasa¬
dzie zamknięty, o określonej konstrukcji i liczbie woluminów. Jak słusz¬
nie zauważa Alodia Kawecka-Gryczowa, zastosowanie w katalogu
starych druków kryterium rzeczowego nastręcza rozlicznych trudno¬
ści i zasadzek42, jednak wówczas zdecydowano się na układ działo¬
wy, zakładając, że najpełniej obrazuje on dawny podział księgozbio¬
ru. Opracowywany katalog stanowił część rozprawy, poświęconej
dziejom i funkcjonowaniu biblioteki panien benedyktynek łacińskich
we Lwowie w
XVI-XVIII
wieku'13. Przyjęty (a właściwie przejęty) sche¬
mat składa się z
14
działów:
A. Rozmyślania rekolekcyjne
B. Rozmyślania
С
Dzieła ascetyczne
D. Męka Pańska oraz E.
R
Żywot Pana Jezusa
G. Liturgia paraliturgiczna
H. Najświętszy Sakrament
I. O Najświętszym Sercu Pana Jezusa
K. Najświętsza Panna Maryja
L. Żywoty świętych
M. Obrazy i miejsca pielgrzymkowe
N.
Pismo święte
O. Kroniki i roczniki
P. Kazania
nr
1 - 28
nr
29 - 51
nr
52 -185
nr
186 - 206, 207* - 209*
nr
210 - 212
nr 213BO
- 229*
nr
230 - 235*
nr
236 - 239
nr
240 - 259*
nr
260 - 316*
nr
317 - 339*
nr
340* - 343*
nr
344 - 349
nr
350 - 353
42
Zob.
A. Kawecka-Gryczowa: Biblioteka ostatniego Jagiellona. Pomtdk kultury re-
nesansowej. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź
1988,
s.
118.
43
Przygotowanej jako rozprawa doktorska, pod kierunkiem
prof.
zw.
dra
hab.
Zbigniewa Żmigrodzkiego, obroniona na Uniwersytecie Wrocławskim w
2000
roku.
22
W praktyce jednak okazało się, że niektóre działy zachodzą na sie¬
bie zakresem: te same tytuły były jednocześnie przydzielane do róż¬
nych grup lub zmieniano ich pozycję w obrębie działu, stąd w katalo¬
gu zastosowano odpowiednie odsyłacze. Dalsze poszukiwania roz¬
proszonych egzemplarzy pozwoliły na podwojenie ich liczby w pre¬
zentowanym katalogu, a jednocześnie postawiły problem włączenia
w już istniejący spis znacznej liczby nowych pozycji, zarówno obcych,
jak i poloników. Część odnalezionych druków została pozbawiona
sygnatury z przydziałem rzeczowym, stąd w katalogu podano je
w układzie alfabetycznym (nr
354-447*).
Za zachowaniem dotychcza¬
sowego układu przemawiało przede wszystkim odwoływanie się do
numerów pozycji katalogu w opublikowanym opracowaniu dziejów
biblioteki44. Zdecydowano się zatem na dołączenie do katalogu in¬
deksu autorskiego, z podaniem tytułów książek i roku ich wydania,
w układzie alfabetycznym.
Istotnym problemem okazała się rejestracja tzw. klocków introli¬
gatorskich. Przyjęto zasadę ich opisu wg kolejności występowania
w klocku, a przy pierwszej pozycji podano wszelkie informacje, od¬
noszące się do całości zbioru, jak znaki własnościowe, sygnatury
i inne zapiski, umieszczane na wyklejkach oraz typ oprawy. Pozostałe
dzieła współoprawne otrzymały odsyłacze do wszystkich pozycji, skła¬
dających się na dany wolumin, z zaznaczeniem pismem półgrubym
numeru pozycji pierwszej, np. egz.
9
p* składa się z
4
tytułów, z opi¬
sem cech wspólnych dla całości przy pozycji
115
e*, co
zaznaczono
jako:
[adi.:]
13
j*,
17
h*,
115
e*. O
pozycji klocka w katalogu decydo¬
wała sygnatura, wspólna dla całości tomu, zatem w określonym przez
nią miejscu opisywano wolumin, oznaczając kolejne tytuły rzymski¬
mi cyframi alfabetu, np. pozycja
317
składa się z trzech tytułów. Pierw¬
szy to Summmius Przykładnych Dziejów Jana Węgrzynkowica, o sygna¬
turze
M
1.
Kolejne dwa oznaczono jako
[adi.:]
I. oraz
[adi.:]
II.
Jeżeli klocek introligatorski był pozbawiony wspólnej sygnatury,
zamieszczano go w części alfabetycznej katalogu z „rozbiciem" na
44
J. Gwioździk: Biblioteka -panien benedyktynek.
23
poszczególne tytuły oraz wiadomością przy każdym z nich o pozo¬
stałych częściach. Jako części współoprawne traktowano również rę¬
kopisy, opisując je w miejscu ich występowania.
Zdarzało się również, że któryś ze współoprawnych tytułów już
był opisany w katalogu pod inną sygnaturą, wtedy, by nie mnożyć
informacji, stosowano odsyłacz, np. klocek o sygn.
149
a* składa się
z
6
druków, z których piąty już rejestrowano w katalogu, stąd otrzy¬
mał odsyłacz do odpowiedniej pozycji:
[adi.:]
V.
225
a*, gdzie też po¬
dano opis bibliograficzny wraz z sygnaturą tego konkretnego tytułu
i
-
wzajemnie
-
odsyłaczem, wiążącym go z innymi dziełami współo-
prawnymi:
Prow.:
1.117809
[p.];
[adi.:]
149
a*V.
Jeżeli zaś należało zarejestrować pracę już opisaną jako część kloc¬
ka introligatorskiego, wtedy bezpośrednio po jego opisie podawano
informaqe o
dalszym egzemplarzu bądź egzemplarzach, odsyłając
do konkretnego numeru klocka, np. pozycja
225
składa się z siedmiu
dzieł współwydanych, szóste z nich to:
[adi.:] VI.
OJficiwn Albo Go¬
dzinki o Świętym Fortunacie Męczenniku. Następne egzemplarze tylko
tego tytułu opisano jako egz.
VI
a* i
VI
b.
Niejednokrotnie już zwracano uwagę na konieczność wieloaspekto¬
wego opracowania katalogowego dawnej książki45, a szczegółowość
w tym zakresie postuluje polska wersja normy ISBD(A)
-
PN-N-01152-8.
Opis bibliograficzny. Stare druki. W prezentowanym katalogu opis spo¬
rządzono z autopsji, w zasadzie zgodnie z normą, dostosowując go
do charakteru zbioru i możliwości jego opracowania. Na opis składa¬
ją się hasło, sygnatura, tytuł i oznaczenie odpowiedzialności (tu do¬
dano
informaqe
o zidentyfikowanych autorach lub tłumaczach), ozna¬
czenie wydania, adres wydawniczy, opis fizyczny, podstawowa cyta¬
ta bibliograficzna, a także inne adnotacje (informacje o dedykacjach,
wierszach na herb, aprobatach cenzorskich, defektach) oraz zapis pro¬
weniencji, zaznaczenie
not
rękopiśmiennych i opis oprawy.
-15
Przykładem może być tekst J. Wojakowskiego: O korzyściach pełnego katalogo-
luania starych
dntkåv.
W: Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi. Warsza¬
wa
1985,
t. Zbiory specjalne, s.
61-71.
24
Hasło ma formę osobową oraz tytułową w przypadku dzieł ano¬
nimowych lub o autorstwie nieustalonym. W miarę możliwości sto¬
sowano zasadę podawania nazwisk w ich oryginalnym narodowym
brzmieniu bądź w wersji przyjętej w druku, ze względu na specyfikę
zbioru z zaznaczeniem stanu duchownego autorów (wyjątkiem są
osoby beatyfikowane i kanonizowane, określane odpowiednio jako
„św." i „bł")
Sygnatury, będące odzwierciedleniem nazw działów, wraz z cha¬
rakterystyczną nalepką w dużej mierze umożliwiały identyfikację roz¬
proszonych druków w zbiorach Lwowskiej Biblioteki Naukowej Na¬
rodowej Akademii Nauk Ukrainy (odszukane egzemplarze oznacza¬
no
„*"),
Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wro¬
cławiu (oznaczenie B0), Biblioteki Publicznej
m. st.
Warszawy (ozna¬
czenie BPW), Biblioteki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (ozna¬
czenie KUL) oraz Biblioteki Narodowej (oznaczenie BN); numery bez
oznaczenia znajdują się w zbiorach Opactwa
ss.
benedyktynek w Krze¬
szowie.
Tytuły przejęto przede wszystkim z samych druków, z zachowa¬
niem oryginalnej pisowni, w tym wielkich liter i pomyłek, lecz z po¬
minięciem elementów nieistotnych dla identyfikacji druku (opuszcze¬
nia tekstu odpowiednio zaznaczano wielokropkiem).
Adres wydawniczy ma formę i przypadek występujący w druku,
a datę edycji ograniczono do podania roku (lub w przypadku wy¬
dawnictw nie datowanych
-
wieku). Brak ustalenia miejsca druku
i oficyny oznaczano skrótami „s.
1."
i „s. n."
Kolejnym elementem opisu jest nota bibliograficzna. W przypad¬
ku poloników przede wszystkim powoływano się na Bibliografię pol-
skq Karola Estreichera oraz w miarę potrzeb na inne bibliografie specjal¬
ne. W przypadku druków tam nie rejestrowanych (co oznaczano jako
„-")
przyjęto zasadę podawania (w miarę możliwości) po skróconych
danych bibliograficznych odpisu całego tytułu, z podziałem na wier¬
sze i zanotowaniem cech typograficznych. Jeżeli zaś opisywano nie
notowane wydanie danej pozycji, zaznaczano to skrótem
„Zob." Na-
25
leży zaznaczyć, że na obecnym etapie badań nie podjęto ważnego dla
starych druków problemu ustalania wydań i wariantów.
W adnotacjach informowano o autorach i adresatach dedykacji,
wierszach na herb, aprobatach cenzorskich, wraz z podaniem miejsca
i daty zezwolenia na druk. W przypadku druków zdefektowanych
starano się (na podstawie bibliografii i danych z Centralnego Katalo¬
gu Starych Druków w Bibliotece Narodowej w Warszawie) ustalić
właściwy tytuł i uzupełnić inne dane, zaznaczając wszelkie braki wy¬
stępujące w analizowanym egzemplarzu.
Na wartość zapisów proweniencyjnych wpływa ich odpowiednie
odczytanie, poprawne opracowanie i objaśnienie46. W pełni zgadzając
się z tymi uwagami, na obecnym etapie pracy nad katalogiem zdecy¬
dowano się na przytaczanie zapisów
in extenso,
z uwzględnieniem
oryginalnej pisowni i
ortografii,
próbą datowania (oprócz tekstów
mniszek, gdzie dane biograficzne zawiera indeks proweniencyjny) oraz
określeniem lokalizacji. Wyjątek od tej zasady stanowią pieczątki:
konwentu lwowskiego oraz bibliotek, w których zbiorach obecnie są
przechowywane opisywane druki. Z reguły znaki te umieszczano na
karcie tytułowej, podobnie jak zapis: nowicyat. Noty rękopiśmienne
przytaczano w całości lub krótko charakteryzowano, wraz z próbą
ustalenia
ich dataqi
i autorstwa.
Ąf> To ciągle aktualne uwagi K. Piekarskiego: O zadania i metody badań prowenien-
cyjnych. „Przegląd Biblioteczny"
1929,
z.
3,
s.
398,
powtórzone przez B. Kocowskie-
go: Zadania i metody badań prmeniencyjnych w zakresie starych druków. „Przegląd Bi¬
blioteczny"
1951,
z.
1-2,
s.
73- 84,
a następnie M. Sipayłło: O metodzie badań prowe-
menajjnych starych druków. W: Z badań nadpolskimi hięgozbiorami historycznymi. Red.
B. Bieńkowska. Warszawa
1975,
z.
1;
zob.
też M. Kocójowa: Potrzeby i oczekiwania
w zakresie badań proweniencyjmjch. W: Z badań nad polskimi księgozbiorami historycz¬
nymi. Warszawa
1993,
t, specjalny, s.
329-336.
Aktualny stan badań proweniencyj¬
nych przedstawi! L. Jarzębowski: O potrzebie i metodach badań
proiveniencyjnych.
W: Studia o działalności i zbiorach biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Toruń
1982,
cz.
2,
s.
101-118.
Z literatury zagranicznej
zob.
zwłaszcza D.
Pearson: Prove¬
nance research in book history. A handbook. London
1994.
26
Nadal aktualne pozostają uwagi Aleksandra Birkenmajera, twier¬
dzącego, że skatalogowanie dawnej oprawy „ma cel podwójny:
primo
określenie miejsca i czasu jej powstania,
secundo
ocenę jej pod wzglę¬
dem technicznym i artystycznym"47. Prawidłowy opis zatem wyma¬
ga określonej wiedzy w tym zakresie. Zdając sobie sprawę ze znacz¬
nego uproszczenia, w niniejszym katalogu charakterystykę oprawy
ograniczono głównie do określenia jej materiału, zaznaczenia elemen¬
tów ozdobnych, techniki wykonania oraz podania wieku w przypad¬
ku okładek typowych dla
XIX
stulecia. Uzupełnieniem katalogu są
indeksy: autorski, osobowy, chronologiczny, tytułowy, drukarzy i na¬
kładców, proweniencji, autorów dedykacji, adresatów dedykacji, osób,
które podpisały aprobaty, a także druków i edycji nie notowanych
w bibliografii K. Estreichera.
Chciałabym serdecznie podziękować tym wszystkim, którzy słu¬
żyli mi pomocą w gromadzeniu i opracowaniu katalogu, zwłaszcza
ss.
Benedyktynkom z Krzeszowa i Żarnowca, Pracownikom działów
starych druków bibliotek naukowych w kraju i za granicą: Biblioteki
Narodowej w Warszawie, Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki Zakładu
Narodowego im. Ossolińskich, Lwowskiej Biblioteki Naukowej
Narodowej Akademii Nauk Ukrainy oraz Recenzentom i Koleżankom
i Kolegom historykom książki.
Jestem także wdzięczna za publikację katalogu Dyrektorowi Biblio¬
teki Śląskiej
prof.
zw.
dr.
hab.
Janowi Malickiemu i Pracownikom Dzia¬
łu Poligraficzno-Wydawniczego.
Przyjmij życzliwie tę pracę moje i daruj errory, Czytelniku miły.
47
A. Birkenmajer: W sprawie rejestracji i katalogowania opraw zabytkmuych. W:
Studia nad książką poświęcone pamięci Kazimierza Piekarskiego. Wrocław
1951,
s.
10.
27
Foreword
The creation of the patrimony of the Benedictine nunnery appears
during the period of the post
Indentine
renewal of reh'gious life, and
the introduction of visible within the Polish Benedictine communi¬
ties, as evidenced in the work of the abatisa from
Chełm, Magdalena
Mortęska1
.
Newly created then the so called
Chełm
Congregation
counted
22
autonomous convents2, with a common, „reformed"
St. Benedict's Rule3, with added declarations (that displayed the char¬
acter of a commentary) and the order of probation (that included the
program of schooling for the ladies entering the nunnery). The Nuns
used
a roman
breviary and submitted to the power of the local bishop.
Founded in
1596
by
Katarzyna Saporowska,
the
Lwów
Nunnery
gained the support of the
Chełm
Convent and the church (archbishop
Jan Dymitr Solikowski,
pontifical legacy
Henryk Kajetan
and the pope
Clemens
VIII)
and laic authorities, including patrimonial prerogatives,
granted and acknowledged by succeeding kings4
.
The material base
for the existence of the
Lwów
congregation, counting on average
1
About this subject see e.g. K.
Górski:
M.
Mortęska i jej rola w reformie trydenckiej
w Polsce. „Nasza Przeszłość"
1971,
t.
34,
s.
131-176.
Memoir see:
Siostry zakonne
w Polsce. Słownik biograficzny. T.
2.
M. Borkowska: Słownikksień benedyktyńskich. Nie-
pokalanów
1996,
s.
104-105.
2
E. Janicka-Olczakowa: Zakony żeńskie w Polsce. W: Kościół w Polsce. T.
2.
Wieki
XVl-XVIJI.
Wyd. J. Kłoczowski. Kraków
1969,
s.
743- 756,764-767.
3
See:
M.
Borkowska: Potrydencka wersja Reguły św. Benedykta. W: Za przewodem
Ewangelii, Profesja monastyczna. Tyniec
1986,
s.
249-262,
4
The beginnings and the first years of the patrimony are covered in the manu¬
scripts in the collection of the
Archiwum Benedyktynek Lwowskich w Krzeszowie
(Archives of the
Lwów
Benedictines in
Krzeszów),
See:
„O fundacyjej klasztoru
panieńskiego"
arid
„Życie czcigodnej Katarzyny Saporowsklej" (reprint K. Górski,
A. M. Borkowska: Historiografia zakonna a wzorce świętości w
XVII
го.
Warszawa
1984,
s.
245-251,253-268);
„Informatia
potomnym wiekom"
;
„Opisanie praw, fun¬
duszów i przywilejów WW. Pannom S. O. Benedykta klasztoru lwowskiego pod
tytułem Wszystkich świętych służących w Roku
Pariškim
1767
zaczęte". Archiwum,
Biblioteka i Muzeum Metropolii Lwowskiej obrządku łacińskiego w Krakowie
[see:
ABMMK],
sign.
AZ
15,
book
1-9;
Relacje
arcybishipàu Iwaioskidi
1595-1794.
Wyd.
T.
Długosz. Lwów
1937,
s.
8,26,29,31.
29
40
nuns5, mainly of the gentile and baronial provenance, was the origi¬
nal possessions6
,
followed in turn by the legacy and
preroga
tives, and
further complemented by the incomes from their own farming, assets
located in return for interest, rents and tenancies and the dowries of
the ladies who took the veil or paid tuition for instructions provided
by the nuns.7
The organisation of life in the Nunnery and the spirituality was
consistent with the recommendations of the reformed St. Benedict's
Rule. The liturgy, coherent with the pace of the church year, daily and
weekly canonical schedule, the Eucharist and appropriately assorted
„spiritual reading" constituted the main source of the religiosity of
the
Lwów
Benedictines and for the realisation of this monastic voca¬
tion
-
according to the adage monasterium sine
anuario
est
quasi
castrimi
sine
armamentario
-
served the library.
The traditional, in the Benedictine nunnery, role of the reading in
the life of a nun was emphasized by the intellectual formation of the
so called
Chełm
Congregation.8
The requirements upon which one could veil into the Nunnery were,
among many: mastering in a designated time of the art of reading and
writing in both Polish and Latin and drilling the Gregorian chant. An
important method of tuitition of the probationers was the lecture of
5
An average on the basis of two discordant sources. See: M. Borkowska:
Licze¬
bność i skład osobowy klasztorów benedyktynek kongregacji chełmińskiej. „Nasza
Przeszłość"
1978,
T.
59,
s.
248-249;
J. Krętosz: Organizacja archidiecezji lwowskiej
obrządku łacińskiego od
XV
wieku do
1772
roku. Lublin
1976,
s.
326;
the same:
Archi¬
diecezja lwowska obrządku łacińskiego w okresie
jozefinizmu
(Ì772-18Ì5).
Katowice
1996,
s.
278.
6
A. Prohaska: Uposażenie Benedyktynek lwowskich. „Przewodnik Naukowy
i Literacki"
1921,
t.
49,
collection
4-5,
s.
167-188.
See also: J.
Gwioździk: Biblioteka
panien benedyktynek łacińskich we Lwowie
(XVl-XVIIl
wiek). Katowice
2001.
7
Sources
refferring
to the economic history of the nunnery are kept in the his¬
torical archives in
Lwów
and Vienna, in the ABMMK and in the Abbey of Latin
Benedictines in
Krzeszów.
About the new situation of the
Lwów
nunnery during the
period of partitioning see: W. Chotkowski:
Historia
polityczna dawnych klasztorów
panieńskich w Galicji
Í773-1848.
Kraków
1905,
cz.
4;
J. Gwioździk: Kultura książki
kręgu lwowskich benedyktynekw okresie
jozefinizmu.
W: Czasy Kościuszki i Napoleona.
Jan Lubicz-Paclwńskijako badacz epoki. Red. Z. Janeczek. Katowice
2001,
s.
375-394.
Ref.
M.
Borkowska:
Ideal
benedyktynki proponowany przez kongregację chełmińską.
„Znak
1980,
R.
32,
nr
318,
s.
1565;
see also J.
Misiurek:
Historia i
teologia polskiej
duchowości katolickiej. T.
2
(ta
ХШ-Х/Х).
Lublin
1998,
s.
300
30
the Rule with declarations, as well as the texts it recommended and
the writings of the Fathers of the Church,
hagiographie
works and
others, carefully chosen by the mistress of the noviciate. During the
formation of the sisterhood the popular then methodical meditation
was used. Written down and subsequently evaluated by a designated
mistress, the meditations allowed for an appraisal of the development
of the nuns' inner life and favoured the creation of an ascetic litera¬
ture.
The spiritual lecture (lectio
divina)
constituted the intellectual frame¬
work of life dedicated to God. The dictated study referred to works
intentionally collected in the library by the people responsible for the
inner life of the convent. The library of the Latin Benedictine Nunnery
in
Lwów
is composed mainly of religious literature, which includes
patristic, liturgical and paraliturgical texts (also connected with local
cults), nunnery rules and their lectures, writings from the field of all
theological disciplines, over and above church and laic historiography,
medical, juridical, and economic texts as well as those referring to
existing borderland problems, geography and belles-lettres. Particu¬
larly numerous are works from ascetic-mystical theology that repre¬
sent all significant spiritual schools of the XVI-XVIII century, drawn
mainly from the authorship of monastic writers, notably Jesuits, who
had been directly helpful in the realisation of the monastic vocation.
At the same time the monastic trend of the spirituality was repre¬
sented in the texts of Jan Kasjan, the Syrian Fathers of the Dessert and
the Saints of the Benedictines9
.
The matter of the library and its numerical structure bear witness
from the intentional construction of this collection, which was to
a significant participation of the convent authorities. The volumes were
first of all bought, received as a contribution, and published at cost or
rewritten. The origin of the old literature of All Saints Abbey is lim¬
ited to a few places, among which the dominant place was
Kraków,
followed by
Lwów, Poznań,
Vilnius, Warsaw,
Kalisz
and Lublin. For¬
eign literature came from the territory of France, Cologne, Vienna, or
Antwerp. An important means of enrichment for the library were of¬
ferings, given on various occasions to the Convent or individual nuns.
9
Reffer to: J.
Gwioździk: Religijność benedyktynek ziem wsciiodnich dawnej
Rzeczypospolitej
(X
VI-XVlìI
w.). W: Religijność na pograniczach polskich xo
X
VI
-Х
VIJI
wieku. Wyd. D. Dolański. Zielona Góra
2005,
s.
231-250.
31
The presenters were both lay citizens as well as friars or diocesan
clergy, including the authors or translators of the books, and other
Convents.
The acquired literature was stamped with property signs and sig¬
natures that corresponded to the respective departments. The Latin
Benedictine Nuns affixed on the title cards an oval seal of the Con¬
vent, with the letters IHS and an entry on the rim:
„Pieczęć konwentu
Panien Benedyktynek lwowskich"
(„The seal of the Latin Benedictine
Nunnery in
Lwów").
The record of possession was also connected with distinguishing
the localisation of the book in the cloister. The library was partitioned
into one common for all the nuns, named the Convent Library (from
which books were rented on a short-term or permanent basis) and
into the distinguished technical collections. Separate collections for
the novitiate, abatisa, chaplain, infirmary, refectory, choir, and sac¬
risty of the church was the result of the assignment and the method of
utilisation of the literature, appropriate and corresponding to the place
of storage
(
in locked filing cabinets, chests and desktops). The protec¬
tion of the volumes was to be obtained also by using casing, which in
the
Lwów
Nunnery were in the first place of a utilitarian nature. Luxu¬
rious casing was distinctive for liturgy volumes, which probates the
Benedictine solicitude for an appropriate dressing of the liturgy.
In the Latin Benedictine Nunnery in
Lwów,
according to recog¬
nized convent standards, the library played a significant role in the
life of the sisterhood. Owing to the instruction in reading and writing
an active partnership that was of characteristic for that society's intel¬
lectual and cultural life was initiated, that included control over and
organised access to the books, the methods of choosing volumes, cre¬
ating and preserving and circulating the texts, as well as procedures
for the individual and joint reception of the specific pieces that con¬
formed to certain conditions obtaining within the convent, church or
the monastery school.
The presented catalogue of the old prints is the first reconstruction
of the old Polish library of the Latin Benedictine Nunnery in
Lwów
that bears this form, forming an integral part of the published study
of this collection (J.
Gwioździk: Biblioteka panien benedyktynek łacińskich
we Lwowie
(XVI-XVm
wiek). Katowice
ŽOOl10).
10
Review see:
R.
Ergetowski, „Roczniki Biblioteczne"
2002,
t.
46,
s.
342-345,
I. Pietrzkiewicz,
„Nasza Przeszłość"
2004,
1.
101,
s.
475477, ].
Marszalska, „Archiwa,
Biblioteki i Muzea Kościelne"
2004,
t.
80,
s.
407-408.
32
It reveals the intellectual and cultural life of the convent and high¬
lights, in particular the multi-demensional aspects functioning of the
book that was specific place, and reflected not only the interests and
intensity of the nuns' readings lecture, their internal life and customs,
but their relations with the existing society as well.
The catalogue illustrates several centuries of the history of this col¬
lection, that was diffused during the removal of the Benedictines from
Lwów
to
Krzeszów
in
1946.
Currently, aside from the books stored in
Abbey of Latin Benedictines in
Krzeszów
and the volumes that reside
in
Lwów
and
Kraków,
the remaining ones can be found in The
Ossoliński
National Institute, The Library of The Catholic University
of Lublin, The National Library, The Public Library of the capital War¬
saw and in private hands, as stressed appropriately in the catalogue.
Altogether the catalogue registers
507
titles in
1305
volumes. From
the only existing librarian inventory
-
„Regestr ksiąg konwentu
lwowskiego Zakonnic Reguły Ojca Świętego Benedykta pod tytułem
Wszystkich Świętych pisanego dnia
17
września 1733"11
,
that
notes
633
positions (including
16
manuscripts and
380
titles of the old prints).
During perennial queries it was also possible to identify
196
exem¬
plars, described afterwards in the presented catalogue. Thus the hold¬
ings of library of the Latin Benedictine Nunnery in
Lwów
in the old
Polish period totalled approximately
1750-1800
volumes.
The character of the presented catalogue was influenced by the
approach in which it was compiled. Initially its object was to reflect
the inventory of the library's collections preserved in the Abbey of
Latin Benedictines in
Krzeszów,
according to an arrangement into
departments, the scheme of which was undertaken, although the hold¬
ings of overlapped one another within each other's field.
A. Retreat thinking nr
1 - 28
B. Thinking
ПГ29-51
C. Ascetic opuses nr
52 -185
D. The Passion of the Lord and E. nr
186 - 206,207* - 209*
F. The Life of Jesus the Lord nr
210-212
G. Para liturgical liturgy nr 213BO
- 229*
H. The Holy Sacrament nr
230 - 235*
11
Lwowska Biblioteka Naukowa Narodowej Akademii Nauk Ukrainy,
sign.
F. 8
Monastyr Benedyktynok, spr. 85a „Opisanie praw, funduszów i przywilejów WW.
Pannom Benedyktynkom Klasztoru Lwowskiego". ABMMK,
sign.
AZ
15;
por.
J.
Gwioździk: Stare druki proweniencji lwowskich benedykbjnekw zbiorach Biblioteki Na¬
ukowej Ukraińskiej Akademii Nauk im. W. Stefanyka we Lwowie. W: Kraków-Lwów. Książki,
czasopisma, biblioteki
XIX
i
XX
wieku. T.
5.
Red. J. Jarowiecki. Kraków
2001,
s.
73-88.
33
I. About The Blessed Heart of Jesus the Lord nr
236 - 239
K. Our Lady Mary nr
240 - 259*
L. The Life of the Saints nr
260-316*
M. Paintings and pilgrimage places. nr
317 - 339*
N.
The Holy Bible nr
340* - 343*
O. Chronicles and annals nr
344 - 349
P. Sermons nr
350-353
Further search of the scattered exemplars led to doubling their
number in the presented catalogue, concurrently posing a problem of
including a significant number of new positions, both foreign and
polonica,
into the already existing register.
Some of the prints found lacked an appropriate signature that woild
provide assignation. Thus the entries in the catalogue were given in
the alphabetical order (nr
354 - 447*).
In the case of the so called book¬
binding blocks a rule of description in the order of appearance was
used, wherein the first position included all necessary information,
and made reference to the whole of the archive as well. The assem¬
bled bound works were given links to all positions, that constituted
the given volume, with an indication of the number of the first posi¬
tion in half bold writing. The bibliographic description was generated
from autopsy, according to the PN-N-01152-8. Bibliographic Descrip¬
tion. Old prints standard, modified to conform to the character of the
collection and work's potential inclusion in the collection.
The description includes the entry, signature, title and designation
of responsibility of the work (here information about the identified
authors and translators was added), the publishing designations, the
publishing address, physical description, basic bibliographic quota¬
tion and other annotations (including information about dedications,
escutcheon poems, censorship applause and defects) and the record
of provenance, notation of manuscript notes and the description of
the casing.
It is the proper reading, correct description and explanation that
influences the value of the provenance entry12.
12
Still up to date comments of K,
Piekarski: O zadania i metody badań
prowcnien-
cyjnych. „Przegląd Biblioteczny"
1929,
z.
3,
s.
398,
recurred
by
В.
Kocowskiego:
Za¬
dania i metody badań proweniencyptycli
го
zakresie starych druków. „Przegląd Bibliotec¬
zny"
1951,
z.
1-2,
s.
73-84,
and then
by M. Sipayłlo: O metodzie badań prmoeniencyj-
nych starych
drukao.
W; Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi. Wyd.
34
In keeping with these remarks on the present stage of the work
undertaken on the catalogue, it has been decided to quote the entries
in
extenso,
taking into consideration the original spelling and orthog¬
raphy, dating efforts (except for the texts of the nuns, where the bio¬
graphic data includes the provenance index) and the positioning. One
exception from the rUle are the stamps of the
Lwów
Convent and the
Libraries in the collections of which the portrayed prints are currently
stored. As a rule those signs were sirhilarly placed on the title card,
with the encryption: nowicyat.
Manuscript notes were quoted as a whole or shortly characterised,
together with an effort to determine their date and authorship. The
catalogue is complemented by the indexes of the authors, people, chro¬
nology, titles, printers and editors, provenance, authors of dedications,
recipients of the dedications, and people who underwrote the applause
and includes the prints and editions that were unrevealed in the Bib¬
liography of
Karol
Estreicher.
В.
Bieńkowską. Warszawa
1975,
z.
1;
see also:
M.
Kocójowa: Potrzeby i oczekiwania
w zakresie badań proweniencyjnych. In: Z badań nad połskimi księgozbiorami historycznymi.
Warszawa
1993,
Special vol.,
s.
329-336.
The current state of the provenance re¬
search was presented by L.
Jarzębowski: O potrzebie i metodach badań proweniencyjnych.
W: Studia o działalności i zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Toruń
1982,
cz.
2,
s.
101-118.
See in foreign literature
esp.:
D.
Pearson: Provenance research
in book history. A handbook. London
1994.
35
Введение
Образование фонда львовских бенедиктинок вписывается в период
послетридентского обновления религиозной жизни, особенно заметного
тогда в реформе польских бенедиктинок, являющейся заслугой
настоятельницы монастыря в Хелмне Магдалены Мортенской1
.
Возникшая в то время т. наз. хелминская конгрегация насчитывала
22
автономных конвента2, с общим „реформированным" Правилом св.
Бенедикта'
,
вместе с добавленными к нему декларациями (имеющими
характер комментария) и распорядка новициата (содержащего программу
обучения вступающих в монастырь девушек). Монахини пользовались
римским требником и подчинялись местному епископу.
Львовский монастырь основала в
1596
г. Катажина Сапоровска,
получив поддержку хелминского конвента, а также костельных
(архиепископа
Яна Димитра Соликовского,
папского легата Генрика
Каетана, а также папы Клеменса
VIII)
и светских (фонд получил
привилегии, предоставляемые и подтверждаемые очередными королями)4
1
По этой теме см., в частности, К.
Górski:
M.
Mortęska i jej rola w reformie trydenc-
kiej
vi'
Polsce. „Nasza Przeszłość"
1971,
t.
34,
s.
131-176.
Биография см.
Siostry zakonne
w Polsce. Słownik biograficzny. T.
2.
M. Borkowska: Słownik ksień benedyktyńskich. Nie-
pokalanów
1996,
s.
104-105.
2
E. Janicka-Olczakowa: Zakony żeńskie w Polsce. W: Kościół w Polsce. T.
2.
Wieki
XVI-XVIll. Red. J.
Kłoczowski. Kraków
1969,
s.
743-756,764-767.
3
См.
M. Borkowska: Potrydencka wersja Reguły św. Benedykta. W: Za przewodem
Ewangelii. Profesja monastyczna. Tyniec
1986,
s.
249-262.
4
О начале и первых годах фонда говорят рукописи в собраниях Архива
Бенедектинок Львовских [далее
ABLw]
в Кшешуве. См, „О
fundacyjej klasztoru panień¬
skiego",
а также
„Życie czcigodnej Katarzyny Saporowskiej"
(переиздание К.
Górski,
A. M. Borkowska:
Historiografia zakonna a wzorce świętości'w
XVII
'w. Warszawa
1984,
s.
245-251,253-268);
„Informaţia
potomnym wiekom"; „Opisanie praw, fimduszów i przy¬
wilejów WW. Pannom
S.O.
Benedykta klasztoru lwowskiego pod tytułem Wszystkich Świę¬
tych służących w Roku Pańskim
1767
zaczęte". Archiwum, Biblioteka iMuzeum Metro¬
polii Lwowskiej obrządku łacińskiego w Krakowie
[далее: АВММК],
sign. AZ
15,
book
1-9;
Relacje arcybishtpów lwowskich
1595-1794.
Wyd. T. Długosz. Lwów
1937,
s.
8,26,29,31.
37
властей.
Материальной основой быта львовского собрания,
насчитывающего в среднем около
40
монахинь5
,
в основном шляхетского
и магнатского происхождения, было первоначальное имущество6
,
а затем
легаты и привилегии, дополняемые доходами от собственного хозяйства,
с
вісладьіваемого
под процент капитала, от сдачи в аренду помещений
и земли, а также приданого вступающих в монастырь девушек и оплат за
проводимое монахинями обучение7.
Организация жизни в монастыре и духовность соответствовали
рекомендациям реформированного Правила св. Бенедикта. Литургия,
в согласии с ритмом костельного года, дневным и недельным расписанием
канонических часов, Евхаристия, а также подобранное надлежащим
образом „духовное чтение", составляли основные источники набожности
львовских бенедектинок, а реализации этого монашеского призвания
-
в соответствии с максимой
monasterium sine
armario est quasi
castram
sine
armamentario
-
служило собрание книг.
Традиционную в бенедектинском ордене роль чтения в монашеской
жизни подчеркнула интеллектуальная формация т. наз. хелминской
конгрегации8
.
Условием принятия в монастырь было, в частности,
5
Среднее значение, установленное на основании двух расходящихся в этом
отношении источников. См. М.
Borkő
wska: Liczebność i skład osobowy klasztorów be¬
nedyktynek kongregacji chełmińskiej. „Nasza Przeszłość"
1978,
t.
59,
s.
248-249;
J. Krę-
tosz: Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od
XV
wieku do 1
772
roku.
Lublin
1976,
s.
326;
он же:
Archidiecezja lwowska obrządku łacińskiego w okresie
jozefi¬
nizmu
(17721-1815).
Katowice 1996,s.
278.
6
A. Prohaska: Uposażenie Benedyktynek lwowskich. „Przewodnik Naukowy i Literac¬
ki"
1921,
t.
49,
cz.
4-5,
s.
167-188.
См. также
J.
Gwioździk: Biblioteka panien benedykty¬
nek łacińskich we Lwowie
(XVI-XVIllwiek).
Katowice
2001.
7
Источник, касающиеся истории ведения хозяйства в монастыре хранятся
в исторических архивах во Львове и Вене, в Архиве епископа Базяка в Кракове,
а также в аббатстве сестер Бенедектинок в Кшешуве. На тему новой ситуации львовского
монастыря в период разделов см.
W. Chotkowski: Historia polityczna dawnych klaszto¬
rów panieńskich w Galicji
1773-1848.
Kraków
1905,
cz.
4;
J. Gwioździk: Kultura
biqzki
kręgu
Iwmvskich
benedyktynek
ги
okresie
jozefinizmu.
W: Czasy Kościuszki i Napoleona.
Jan Lubicz-Pnchońskijako badacz epoki. Red. Z. Janeczek, Katowice
2001,
s.
375-394.
8
Сравни
M. Borkowska:
¡deal
benedyktynki proponowany przez kongregacją cheł¬
mińską. „ZMlsTim, R.
32,
br
318,
s.
1565;
сравни
также
J.
Misiurek: Historia i teologia
polskiej duchowości katolickiej.
Ί.
2
(Wieki
XVIIl-XIX).
Lublin
1998,
s.
300.
38
овладение в течении определенного периода времени чтением и письмом
на польском и латинском языках, а также усвоение грегорианского пения.
Важным методом обучения послушниц было чтение Правила
с декларациями, а также рекомендуемых в нем текстов и сочинений Отцов
католической Церкви, агиографических или иных работ, подобранных
соответвующим образом учительницей новициата. В ходе монашеской
формации использовалось популярное тогда методическое размышление.
Записываемые и затем оцениваемые назначенной учительницей
медитации, позволяли оценить внутреннее развитие монахинь, а заодно
способствовали возникновению собственной аскетической литературы.
Духовное чтение
(lectio
divina)
являлось интеллектуальной основой
отданной Богу жизни. Предписывалось изучение работ, специально
собранных в библиотеке лицами, ответственными за внутреннюю жизнь
конвента. Библиотека львовских бенедиктинок состояла прежде всего из
религиозной литературы, включающей литургические, паралитургические
(также связанные с локальными культами), патриотические тексты,
монашеские правила и их толкования, произведения из области всех
теологических дисциплин того времени, а также церковная католическая
и светская историография, медицинские, юридические, экономические,
касающиеся актуальных вопросов пограничных районов, а также
географические тексты и художественная литература. Особенно
многочисленны работы по аскетическо-мистической теологии,
представляющие все наиважнейшие школы духовности
XVI-XVIII
вв.,
в основном авторства монашеских писателей, особенно иезуитов,
приносящие непосредственную пользу в реализации монашеского
призвания. Одновременно монашеское направление духовности,
представляли тексты Яна Касьяна, сирийских отцов пустыни, а также
бенедиктинских святых9
.
Содержание собрания книг и его количественная структура
свидетельствуют о целенаправленном конструировании этого фонда,
в чем существенное участие приняли власти конвента. Книги, главным
9
Сравни
J.
Gwioździk: Religijność benedyktynek ziem wschodnich dawnej Rzeczy¬
pospolitej
(XVI-XVm
w.). W: Religijność
па
pograniczach polskich w
XVI-XVIII
wieku.
Red. D. Dolański. Zielona Góra
2005,
s.
231-250.
39
образом, покупались,
получались в дар, издавались за свой счет или
переписывались. Происхождение старых изданий библиотеки аббатства
Всех Святых ограничивалось немногим более десятка местностей, среди
которых доминирующее место занимает Краков, а затем Львов, Познань,
Вильно, Варшава,
Калиш
и Люблин. Из зарубежной литературы это были
произведения из районов Франции, Кельна, Вены или Антверпена.
Важным источником обогащения собрания книг были дары, передаваемые
по различным поводам для всего конвента или отдельных монахинь.
Жертвователями были как светские лица, так и монастырские или
епархиальные духовники, в том числе авторы или переводчики книг,
а также другие монастыри.
Приобретаемые собрания снабжались владельческими знаками,
а также сигнатурами, обозначающими отдельные разделы. На титульных
листах книг бенедиктинки ставили овальную печать конвента, с буквами
ШЅ
и записью по периметру:
„Pieczęć konwentu Panien Benedyktynek
lwowskich"
(„Печать конвента Панн Бенедиктинок львовских")·
Владельческая запись была также соединена с определением
местоположения книги в монастыре. Разделение собрания книг на общую
для всех монахинь библиотеку т. наз. конвентскую (из которой брались
во временное и на постоянное пользование книги) и выделенные из нее
узкоспециальные фонды: новициата, настоятельницы, капелланов,
лазаретов (инфирмерий), в трапезной, на хорах, а также в ризнице костела,
было следствием назначения и способа пользования фондами,
находящимися в соответствии также с местом их хранения (в закрытых
шкафах, ящиках, на пультах). Защите книг должны были также служить
переплеты, имеющие в львовском аббатстве прежде всего
эксплуатационный характер. Богатые переплеты были характерны для
литургических книг, что подтверждает бенедиктинскую заботу
о соответствующем оформлении литургии.
В монастыре львовских бенедиктинок, в соответствии с реализуемым
монашеским идеалом, библиотека занимала существенное место в жизни
общины. Благодаря обучению чтению и письму было положено начало
участию в характерной для этой среды умственной культуре, были
организованы и подвергались контролю доступ к книге,
ее соответствующий подбор, а также создание и сохранение текстов,
40
обеспечивалось обращение, а также индивидуальное и групповое
восприятие произведений, происходящее в определенных условиях
в конвенте, костеле или в школе при монастыре.
Представленный каталог старых изданий является первой
реконструкцией в этой форме старопольской библиотеки монастыря
львовских бенедиктинок, являясь интегральной частью опубликованной
разработки этой коллекции
(J.
Gwiozdzik: Biblioteka panien benedyktynek
łacińskich we Lwowie
(XVI-XVIII
wiek). Katowice 20010)
(И. Гвёздзик:
Библиотека панн бенедектинок латинских во Львове
(XVI-XVIII
век).
Катовице
2001).
Он показывает интеллектуальную и культурную жизнь
конвента, особенно указывая на многоаспектное функционирование там
книги, отображая интересы и интенсивность чтения монахинь, их
внутреннюю жизнь, быт, а также связи и отношения с тогдашним
обществом.
Каталог отображает историю этой коллекции на протяжении
нескольких веков, рассеянной во время переезда бенедиктинок из Львова
в Кшешув в
1946
г. В настоящее время кроме хранящихся в Аббатстве
сестер Бенедиктинок в Кшешуве, а также томов, оставшихся во Львове
и Кракове, книги находятся в Библиотеке Национального Института им.
Оссолиньских, Библиотеке Католического ЧниЬерситета
b
ЛюЬлине,
Национальной Библиотеке Польши, Публичной Библиотеке ст. г.
Варшавы, а также в частных руках (что обозначено соответствующим
образом в каталоге). В целом каталог регистрирует
507
названий в
1305
томах. Из единственного сохраненного, библиотечного инвентаря
-
„Re-
gestru ksiąg konwentu lwowskiego Zakonnic Reguły Ojca Świętego Bene¬
dykta pod tytułem Wszystkich Świętych pisanego dnia
17
września
1733""
(„Реестра книг львовского конвента Монахинь Правила Святого Отца
Бенедикта Всех Святых, составленного дня
17
сентября
1733"),
отмечающего
633
позиции (в том числе
16
рукописей и
380
названий
старых изданий)
-
в процессе многолетних розысков удалось
10
Рецензии см.
R. Ergetowski, „Roczniki Biblioteczne" R.
46, 2002,
s.
342-345,
I. Pietrzkiewicz,
„Nasza Przeszłość"
2004,
1.
101,
s.
475-477,
J. Marszalska,
„Archiwa, Bi¬
blioteki i Muzea Kościelne"
2004,
t.
80,
s.
407-408.
11
Lwowska Biblioteka Naukowa Narodowej Akademii Nauk Ukrainy,
сигн.
F. 8
Монастырь Бенедектинок, дело 85а
„Opisanie praw, funduszów i przywilejów
WW.
Pannom Benedyktynkom Klasztoru Lwowskiego". ABMMK,
сипі.
AZ
15;
сраЬни.
J.
Gwioździk: Stare druki proweniencji
hvowskich
benedyktynek w zbiorach Biblioteki Na¬
ukowe} Ukraińskiej Akademii
Шик
im. W. Stefanyka
ive
Lwowie. W;
Kraków-huào.
Książki,
czasopisma, biblioteki
XIX
i
XX
wieku. T.
5.
Red. J. Jarowiecki. Kraków
2001,
s.
73-88.
41
идентифицировать
196
экземпляров, описанных затем в представленном
каталоге, отсюда вывод, что в общем библиотека львовских бенедиктинок
в древнепольский период могла насчитывать примерно
1750-1800
томов.
На характер представленного каталога повлиял способ его
разработки. Первоначально его предметом было хранящееся
в кшешувском Аббатстве сестер бенедектинок собрание книг в системе
14
отделов, схема которого и была перенята, хотя некоторые отделы
тематически совпадали.
A. Размышления во время говенья
№№ 1 - 28
B. Размышления
№№ 29 - 51
C. Аскетические произведения
№№ 52 -185
D.
Страсти Господни и Е.
- №№ 186 - 206, 207* - 209*
F.
Житие Господа Иисуса
№№210-212
G.
Паралитургическая литургия
№№
213ВО
- 229*
Н. Святое Причастие
№№230-235*
I.
О Пресвятом Сердце Господа Иисуса
№№ 236 - 239
К. Пресвятая Дева Мария
№№ 240 - 259*
L.
Жития святых
№№ 260-316*
М. Образы и места паломничества
№№ 317 - 339*
N.
Библия
№№ 340* - 343*
О. Хроники и ежегодники
№№ 344 - 349
Р. Проповеди
№№ 350-353
Дальнейшие поиски рассеянных экземпляров позволили удвоить их
число в представленном каталоге и вместе с тем поставили вопрос
о включении в уже существующий список значительного количества
новых позиций, как зарубежных, так и полоники. Часть найденных
изданий была лишена сигнатуры с тематическим распределением, поэтому
в каталоге они представлены в алфавитной системе
(№№ 354-447*).
В случае наличия нескольких книжек в одном переплете принято их
описание по принципу очередности их размещения в переплете, а при
первой позиции представлена всевозможная информация, касающаяся
целого собрания. Издания в одном переплете получили ссылки на все
позиции, составляющие данный том, с обозначением полужирным
шрифтом
номера
первой позиции. Библиографическое описание сделано
по собственному усмотрению, в соответствии со стандартом
PN-N-01
152-8.
Opis bibliograficzny.
Stare druki
(Библиографическое описание. Старые
42
издания),
приспосабливая его к характеру собрания и возможности его
разработки. Описание состоит из заглавного слова, сигнатуры, названия
и обозначения ответственности (здесь добавлена информация
об идентифицированных авторах или переводчиках), обозначения
издания, издательского адреса, физического описания, основной
библиографической цитаты, а также иных примечаний (информация
о посвящениях, стихах на герб, цензорских разрешениях, дефектах),
а также провениенция, отметка о рукописных заметках и описание
переплета.
На ценность записей о происхождении влияет их надлежащее
прочтение, правильная обработка и истолкование12. Полностью
соглашаясь с этим мнением, на настоящем этапе работы над каталогом
принято решение приведения записей
in extenso,
с учетом оригинального
написания и орфографии, попыткой датирования (кроме текста монахинь,
где биографические данные содержит указатель провениенций), а также
определением локализации. Исключение из этого правила составляют
печати: Львовского конвента, а также библиотек, в собраниях которых
в настоящее время хранятся описываемые издания. Как правило, эти знаки
размещались на титульном листе, также как запись:
nowicyat
(новициат).
Рукописные пометы приводились полностью или в виде их краткой
характеристики, вместе с попыткой определения датировки и авторства.
Дополнением каталога являются указатели: авторский, именной,
хронологический, названий книг, печатников и издателей, провениенций,
авторов посвящений, адресатов посвящений, лиц, которые подписали
разрешение на печатание книг, а также названий книг и изданий, не
записанных в Библиографии К. Эстрейхера.
12
Это всегда актуальные замечания К. Пекарского (К.
Piekarskiego):
О
zadania i metody
badań proweniencyjnych. „Przegląd Biblioteczny"
1929,
cz.3, s.
398,
повторенные
B. Kocowski:
Zadania i metody badań proweniencyjnych
if
zakresie starych druków. „Przegląd Biblioteczny"
J
951,
cz.
1 -2,
s.
73-84,
затем
M.
Sipaylło: O metodzie badań proweniencyjnych starych druków.
W: Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi. Red. B. Bieńkowska. Warszawa
1975,
t.
1;
см. также
M.
Kocojowa: Potrzeby ¡oczekiwania w zakresie badań proweniencyjnych. W:
Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi. Warszawa
1993,
s.
329-336.
Актуальное
состояние исследований по вопросу происхождения представил
L. Jarzębowski: O potrzebie
i metodach badań proweniencyjnych. W: Studia o działalności ¡zbiorach Biblioteki Uniwersyte¬
tu Mikołaja Kopernika. Toruń
1982,
t.
2,
s.
101-118.
Из иностранной литературы см. главным
образом
D.
Pearson: Provenance research in book history. A handbook. London
1994.
43 |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Gwioździk, Jolanta |
| author_facet | Gwioździk, Jolanta |
| author_role | aut |
| author_sort | Gwioździk, Jolanta |
| author_variant | j g jg |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV021768787 |
| ctrlnum | (OCoLC)69449828 (DE-599)BVBBV021768787 |
| edition | Wyd. 1. |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 cb4500</leader><controlfield tag="001">BV021768787</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20080417</controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">061016s2004 a||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">8387849693</subfield><subfield code="9">83-87849-69-3</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)69449828</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV021768787</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rakwb</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="080" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">09:[017.1/.2:271:027](438)</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">7,41</subfield><subfield code="2">ssgn</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Gwioździk, Jolanta</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Księgozbiór benedyktynek lwowskich klasztoru pw. Wszystkich Świętych</subfield><subfield code="b">katalog starych druków</subfield><subfield code="c">Jolanta Gwioździk</subfield></datafield><datafield tag="250" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Wyd. 1.</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Katowice</subfield><subfield code="b">Biblioteka Śląska</subfield><subfield code="c">2004</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">380 S., [ca. 40] Bl.</subfield><subfield code="b">Ill.</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="490" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Folia Scientica Bibliothecae Silesianae</subfield><subfield code="v">7</subfield></datafield><datafield tag="610" ind1="1" ind2="7"><subfield code="a">Benedyktynki - bibliotekarstwo - zbiory - Polska - katalog</subfield><subfield code="2">jhpb</subfield></datafield><datafield tag="610" ind1="1" ind2="7"><subfield code="a">Klasztor pw. Wszystkich Świętych (Lwów) - Biblioteka</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="610" ind1="2" ind2="7"><subfield code="a">Benediktinerinnen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4005487-1</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Biblioteki klasztorne - zbiory - Polska - katalog</subfield><subfield code="2">jhpb</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Stare druki - Ukraina - Lwów - katalogi</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Stare druki - zbiory - Polska - katalog</subfield><subfield code="2">jhpb</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Klosterbibliothek</subfield><subfield code="0">(DE-588)4164242-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Lwów (Ukraina) - bibliotekarstwo - zbiory - katalog</subfield><subfield code="2">jhpb</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Lemberg</subfield><subfield code="0">(DE-588)4035304-7</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="655" ind1=" " ind2="7"><subfield code="0">(DE-588)4163417-2</subfield><subfield code="a">Katalog</subfield><subfield code="2">gnd-content</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Lemberg</subfield><subfield code="0">(DE-588)4035304-7</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Benediktinerinnen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4005487-1</subfield><subfield code="D">b</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Klosterbibliothek</subfield><subfield code="0">(DE-588)4164242-9</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="830" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">Folia Scientica Bibliothecae Silesianae</subfield><subfield code="v">7</subfield><subfield code="w">(DE-604)BV017714782</subfield><subfield code="9">7</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSBMuenchen</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=014981735&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB Muenchen</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=014981735&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">070.9</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0903</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">070.9</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0903</subfield><subfield code="g">477</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-014981735</subfield></datafield></record></collection> |
| genre | (DE-588)4163417-2 Katalog gnd-content |
| genre_facet | Katalog |
| geographic | Lwów (Ukraina) - bibliotekarstwo - zbiory - katalog jhpb Lemberg (DE-588)4035304-7 gnd |
| geographic_facet | Lwów (Ukraina) - bibliotekarstwo - zbiory - katalog Lemberg |
| id | DE-604.BV021768787 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-02T15:37:42Z |
| indexdate | 2024-09-27T10:01:43Z |
| institution | BVB |
| isbn | 8387849693 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-014981735 |
| oclc_num | 69449828 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 380 S., [ca. 40] Bl. Ill. |
| publishDate | 2004 |
| publishDateSearch | 2004 |
| publishDateSort | 2004 |
| publisher | Biblioteka Śląska |
| record_format | marc |
| series | Folia Scientica Bibliothecae Silesianae |
| series2 | Folia Scientica Bibliothecae Silesianae |
| spelling | Gwioździk, Jolanta Verfasser aut Księgozbiór benedyktynek lwowskich klasztoru pw. Wszystkich Świętych katalog starych druków Jolanta Gwioździk Wyd. 1. Katowice Biblioteka Śląska 2004 380 S., [ca. 40] Bl. Ill. txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Folia Scientica Bibliothecae Silesianae 7 Benedyktynki - bibliotekarstwo - zbiory - Polska - katalog jhpb Klasztor pw. Wszystkich Świętych (Lwów) - Biblioteka jhpk Benediktinerinnen (DE-588)4005487-1 gnd rswk-swf Biblioteki klasztorne - zbiory - Polska - katalog jhpb Stare druki - Ukraina - Lwów - katalogi jhpk Stare druki - zbiory - Polska - katalog jhpb Klosterbibliothek (DE-588)4164242-9 gnd rswk-swf Lwów (Ukraina) - bibliotekarstwo - zbiory - katalog jhpb Lemberg (DE-588)4035304-7 gnd rswk-swf (DE-588)4163417-2 Katalog gnd-content Lemberg (DE-588)4035304-7 g Benediktinerinnen (DE-588)4005487-1 b Klosterbibliothek (DE-588)4164242-9 s DE-604 Folia Scientica Bibliothecae Silesianae 7 (DE-604)BV017714782 7 Digitalisierung BSBMuenchen application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=014981735&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB Muenchen application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=014981735&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract |
| spellingShingle | Gwioździk, Jolanta Księgozbiór benedyktynek lwowskich klasztoru pw. Wszystkich Świętych katalog starych druków Folia Scientica Bibliothecae Silesianae Benedyktynki - bibliotekarstwo - zbiory - Polska - katalog jhpb Klasztor pw. Wszystkich Świętych (Lwów) - Biblioteka jhpk Benediktinerinnen (DE-588)4005487-1 gnd Biblioteki klasztorne - zbiory - Polska - katalog jhpb Stare druki - Ukraina - Lwów - katalogi jhpk Stare druki - zbiory - Polska - katalog jhpb Klosterbibliothek (DE-588)4164242-9 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4005487-1 (DE-588)4164242-9 (DE-588)4035304-7 (DE-588)4163417-2 |
| title | Księgozbiór benedyktynek lwowskich klasztoru pw. Wszystkich Świętych katalog starych druków |
| title_auth | Księgozbiór benedyktynek lwowskich klasztoru pw. Wszystkich Świętych katalog starych druków |
| title_exact_search | Księgozbiór benedyktynek lwowskich klasztoru pw. Wszystkich Świętych katalog starych druków |
| title_exact_search_txtP | Księgozbiór benedyktynek lwowskich klasztoru pw. Wszystkich Świętych katalog starych druków |
| title_full | Księgozbiór benedyktynek lwowskich klasztoru pw. Wszystkich Świętych katalog starych druków Jolanta Gwioździk |
| title_fullStr | Księgozbiór benedyktynek lwowskich klasztoru pw. Wszystkich Świętych katalog starych druków Jolanta Gwioździk |
| title_full_unstemmed | Księgozbiór benedyktynek lwowskich klasztoru pw. Wszystkich Świętych katalog starych druków Jolanta Gwioździk |
| title_short | Księgozbiór benedyktynek lwowskich klasztoru pw. Wszystkich Świętych |
| title_sort | ksiegozbior benedyktynek lwowskich klasztoru pw wszystkich swietych katalog starych drukow |
| title_sub | katalog starych druków |
| topic | Benedyktynki - bibliotekarstwo - zbiory - Polska - katalog jhpb Klasztor pw. Wszystkich Świętych (Lwów) - Biblioteka jhpk Benediktinerinnen (DE-588)4005487-1 gnd Biblioteki klasztorne - zbiory - Polska - katalog jhpb Stare druki - Ukraina - Lwów - katalogi jhpk Stare druki - zbiory - Polska - katalog jhpb Klosterbibliothek (DE-588)4164242-9 gnd |
| topic_facet | Benedyktynki - bibliotekarstwo - zbiory - Polska - katalog Klasztor pw. Wszystkich Świętych (Lwów) - Biblioteka Benediktinerinnen Biblioteki klasztorne - zbiory - Polska - katalog Stare druki - Ukraina - Lwów - katalogi Stare druki - zbiory - Polska - katalog Klosterbibliothek Lwów (Ukraina) - bibliotekarstwo - zbiory - katalog Lemberg Katalog |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=014981735&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=014981735&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| volume_link | (DE-604)BV017714782 |
| work_keys_str_mv | AT gwiozdzikjolanta ksiegozbiorbenedyktyneklwowskichklasztorupwwszystkichswietychkatalogstarychdrukow |