Die Auslegung von Gesetzen: eine Einführung
Gespeichert in:
1. Verfasser: | |
---|---|
Format: | Buch |
Sprache: | German |
Veröffentlicht: |
Köln ; München [u.a.]
Heymanns
2005
|
Ausgabe: | 3., neu bearb. Aufl. |
Schriftenreihe: | Academia iuris
|
Schlagworte: | |
Online-Zugang: | Inhaltsverzeichnis |
Beschreibung: | XVII, 150 S. |
ISBN: | 3452259617 |
Internformat
MARC
LEADER | 00000nam a22000008c 4500 | ||
---|---|---|---|
001 | BV019719130 | ||
003 | DE-604 | ||
005 | 20231219 | ||
007 | t | ||
008 | 050303s2005 gw |||| 00||| ger d | ||
016 | 7 | |a 974215325 |2 DE-101 | |
020 | |a 3452259617 |9 3-452-25961-7 | ||
035 | |a (OCoLC)254371196 | ||
035 | |a (DE-599)BVBBV019719130 | ||
040 | |a DE-604 |b ger |e rakddb | ||
041 | 0 | |a ger | |
044 | |a gw |c DE | ||
049 | |a DE-20 |a DE-19 |a DE-703 |a DE-355 |a DE-12 |a DE-29 |a DE-1051 |a DE-M382 |a DE-521 |a DE-526 |a DE-11 |a DE-188 |a DE-Ef29 | ||
082 | 0 | |a 340 | |
084 | |a PI 3040 |0 (DE-625)136587: |2 rvk | ||
084 | |a PI 3050 |0 (DE-625)136588: |2 rvk | ||
084 | |a 340 |2 sdnb | ||
100 | 1 | |a Wank, Rolf |d 1943- |e Verfasser |0 (DE-588)142069361 |4 aut | |
245 | 1 | 0 | |a Die Auslegung von Gesetzen |b eine Einführung |c von Rolf Wank |
250 | |a 3., neu bearb. Aufl. | ||
264 | 1 | |a Köln ; München [u.a.] |b Heymanns |c 2005 | |
300 | |a XVII, 150 S. | ||
336 | |b txt |2 rdacontent | ||
337 | |b n |2 rdamedia | ||
338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
490 | 0 | |a Academia iuris | |
650 | 4 | |a Recht | |
650 | 4 | |a Law |z Germany |x Methodology | |
650 | 0 | 7 | |a Auslegung |0 (DE-588)4069008-8 |2 gnd |9 rswk-swf |
650 | 0 | 7 | |a Juristische Methodik |0 (DE-588)4114116-7 |2 gnd |9 rswk-swf |
651 | 4 | |a Deutschland | |
651 | 7 | |a Deutschland |0 (DE-588)4011882-4 |2 gnd |9 rswk-swf | |
655 | 7 | |0 (DE-588)4123623-3 |a Lehrbuch |2 gnd-content | |
689 | 0 | 0 | |a Deutschland |0 (DE-588)4011882-4 |D g |
689 | 0 | 1 | |a Juristische Methodik |0 (DE-588)4114116-7 |D s |
689 | 0 | 2 | |a Auslegung |0 (DE-588)4069008-8 |D s |
689 | 0 | |5 DE-604 | |
787 | 0 | 8 | |i Überarbeitung von |b 2. Auflage |d 2001 |z 3-452-24941-7 |w (DE-604)BV013687087 |
856 | 4 | 2 | |m HBZ Datenaustausch |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=013046313&sequence=000002&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-013046313 |
Datensatz im Suchindex
_version_ | 1804133176688246784 |
---|---|
adam_text | Inhalt
Vorwort V
Abkürzungen XV
Literatur XVII
Einleitung 1
§ 1 Auslegungsprobleme 3
/. Herausarbeitung der Fallfrage 3
//. Suche des einschlägigen Rechtssatzes 5
1. Normhypothese und Rechtsfolge 5
a) Zivilrecht 5
b) Strafrecht 6
c) Verfassungsrecht 7
d) Zusammenfassung 8
2. Der Tatbestand 8
a) Zivilrecht 9
aa) Rechtssätze des geschriebenen Rechts, insbes.
Anspruchsgrundlagen 9
bb) Rechtssätze des Richterrechts und des
Gewohnheitsrechts 11
cc) Prinzipien und Generalklauseln 12
b) Strafrecht 14
c) Verfassungsrecht 14
///. Aufbereitung des Tatbestandes 15
1. Zivilrecht 15
2. Strafrecht 17
3. Verfassungsrecht 17
IV. Auslegung 19
1. Zivilrecht 20
2. Strafrecht 21
3. Verfassungsrecht 21
VII
Inhalt
V. Subsumtion 22
VI. Beantwortung der Fallfrage 24
VII. Zusammenfassung zu § 1 24
§ 2 Die Konstruktion des Rechtssatzes aus Grundnorm und
Ergänzungsnormen 27
/. Legaldefinitionen 28
1. Zivilrecht 28
2. Strafrecht 29
3. Verfassungsrecht 29
//. Verweisungen 30
1. Zivilrecht 30
2. Strafrecht 31
3. Verfassungsrecht 31
///. Fiktionen 32
1. Zivilrecht 32
2. Strafrecht 33
3. Verfassungsrecht 34
IV. Sonstige Ergänzungsnormen 34
1. Zivilrecht 34
2. Strafrecht 36
3. Verfassungsrecht 37
V. Beispiel 37
VI. Zusammenfassung zu § 2 39
§ 3 Das Ziel der Gesetzesauslegung 41
/. Die Erkenntnis des Gesetzgeberwillens 43
1. Wer ist der Gesetzgeber? 43
2. Erkenntnis des Willens des Gesetzgebers 44
3. Divergenz zwischen dem Willen des Gesetzgebers und
dem Gesetzestext 45
VIII
Inhalt
II. Das Altern von Gesetzen 45
1. Subjektive Theorie 46
2. Objektive Theorie 47
3. Andeutungstheorie 47
4. Wandel der Rechtstatsachen und Wandel der
rechtlichen Wertungen 48
a) Wandel der Rechtstatsachen 48
b) Wandel der rechtlichen Wertungen 49
///. Stellungnahme 49
1. Das »junge Gesetz« 49
2. Das »ältere Gesetz« 51
IV. Zusammenfassung zu § 3: Konsequenzen für die
Gesetzesauslegung 52
§ 4 Richterrecht und Rechtswissenschaft 53
/. Die Einbeziehung in die Auslegung 53
//. Bedeutung für den Streit zwischen subjektiver und
objektiver Auslegung 56
///. Zusammenfassung zu § 4 57
§ 5 Der Wortlaut 59
/. Umgangssprachliche Wortbedeutung oder juristisch
teleologische Wortbedeutung? 60
1. Die Bedeutung der Umgangssprache für die
Auslegung 60
2. Die Bedeutung der Umgangssprache für die
Abgrenzung zwischen Auslegung und
Rechtsfortbildung 63
//. Enge und weite Auslegung 65
///. Die Relativität der Begriffsbildung 67
IV. Bedeutungsverständnis des Interpreten oder anerkannte
Wortbedeutung 68
V. Entstehungszeitliche oder geltungszeitliche, subjektive
oder objektive Wortbedeutung 69
IX
Inhalt
VI. Fallvergleichung 71
VII. »Auslegung« und »Konkretisierung von Generalklauseln« 73
VIII. Besonderheiten des Verfassungsrechts 74
IX. Die Bedeutung der anderen Auslegungskriterien für die
Ermittlung des Wortlauts 75
X. Zusammenfassung zu § 5 76
§ 6 Die Systematik 79
/. Subjektive und objektive Auslegung 79
//. Äußere Systematik 79
1. Zivilrecht 80
2. Strafrecht 80
3. Verfassungsrecht 81
///. Innere Systematik 81
1. Die rangkonforme Auslegung 82
a) Ermächtigungsgrundlage 83
b) Rangkonforme Auslegung als Inhaltskontrolle ... 83
c) Rangkonforme Auslegung als Inhaltsbestimmung . 85
d) Zum Verhältnis von Grundgesetz und einfachem
Gesetz 86
2. Wertungswidersprüche 88
3. Harmonisierung 89
IV. Zusammenfassung zu § 6 89
§ 7 Die Entstehungsgeschichte 91
/. Subjektive und objektive Auslegung 91
//. Vorgeschichte 92
///. Entstehungsgeschichte i.e.S. 93
IV. Entwicklungsgeschichte 94
V. Zusammenfassung zu §7 95
X
Inhalt
§ 8 Sinn und Zweck 97
/. Subjektive und objektive Auslegung 97
//. Konkrete Gesetzeszwecke 97
///. Abstrakte Gesetzeszwecke 98
1. Sachgerechtigkeit der Entscheidung 98
2. Folgenkontrolle 98
3. Sinnzusammenhang zwischen Tatbestand und
Rechtsfolge 99
4. Effektivität 99
5. Praktikabilität 100
6. Gleichheitssatz 100
IV. Die Kollision von Gesetzeszwecken 100
V. Die Gerechtigkeit des Ergebnisses 100
VI. Die Gesetzesumgehung 101
VII. Zusammenfassung zu § 8 102
§ 9 Das Ergebnis der Auslegung 103
§ 10 Beispiele für Gesetzesauslegung aus der Rechtsprechung 105
/. Zivilrecht (BGH, NJW 2004, S. 56) 105
1. Auslegungsziel 105
2. Auslegungskriterien 106
a) Wortlaut 106
b) Systematik 107
c) Entstehungsgeschichte 107
d) Sinn und Zweck der Norm 108
e) Gesamtergebnis 108
//. Strafrecht (BGH, NJW 2003, S. 1677) 108
1. Auslegungsziel 109
2. Auslegungskriterien 109
a) Wortlaut 109
b) Systematik 109
c) Entstehungsgeschichte 109
XI
Inhalt
d) Sinn und Zweck 110
e) Gesamtergebnis 110
///. Verfassungsrecht (BVerfGE 32, S. 54) 110
1. Auslegungsziel 110
2. Auslegungskriterien 111
a) Wortlaut 111
b) Systematik 111
c) Entstehungsgeschichte 111
d) Sinn und Zweck 112
e) Gesamtergebnis 112
§ 11 Rechtsfortbildung 113
/. Die Gesetzeslücke 114
1. Verbot der Rechtsfortbildung 115
2. Erlaubte Rechtsfortbildung 115
//. Verfassungsrechtliche Grenzen der Rechtsfortbildung ... 118
///. Lückenschließung 118
1. Analogie 119
a) Gesetzesanalogie 119
Beispiel für eine Gesetzesanalogie 121
b) Rechtsanalogie 123
c) Schluss vom Kleineren auf das Größere 124
d) Schluss vom Größeren auf das Kleinere 124
2. Umkehrschluss 125
3. Teleologische Reduktion (= Restriktion) 126
4. Die Berufung auf Rechtsprinzipien 127
IV. Besonderheiten im Strafrecht 128
V. Zusammenfassung zu § 11 128
§ 12 Beispiel für eine Analogie (§ 442 Abs. 1 Satz 2 BGB) 129
/. Auslegung 129
1. Auslegungsziel 129
2. Auslegungskriterien 129
a) Wortlaut 130
XII
Inhalt
b) Systematik 130
c) Entstehungsgeschichte 131
d) Sinn und Zweck 131
e) Gesamtergebnis 131
//. Rechtsfortbildung in Form der Analogie 131
1. Lücke 131
2. Verfassungsrechtliche Grenzen 132
3. Gesamtergebnis 132
§ 13 Konkurrenzen 133
/. Verdrängende Konkurrenz 135
1. Konkretisierung einer höherrangigen Norm 135
2. Ranggleiche Normen 136
a) Zeitlicher Vorrang 136
b) Inhaltlicher Vorrang 136
//. Kumulative Konkurrenz 141
1. Zivilrecht 142
2. Strafrecht 142
3. Verfassungsrecht 143
///. Besonderheiten im Strafrecht 143
IV. Zusammenfassung zu § 13 144
§ 14 Zusammenfassung 145
§ 15 Übersicht: Der Standort der Methodenlehre bei der
Falllösung 147
Sachregister 149
XIII
|
any_adam_object | 1 |
author | Wank, Rolf 1943- |
author_GND | (DE-588)142069361 |
author_facet | Wank, Rolf 1943- |
author_role | aut |
author_sort | Wank, Rolf 1943- |
author_variant | r w rw |
building | Verbundindex |
bvnumber | BV019719130 |
classification_rvk | PI 3040 PI 3050 |
ctrlnum | (OCoLC)254371196 (DE-599)BVBBV019719130 |
dewey-full | 340 |
dewey-hundreds | 300 - Social sciences |
dewey-ones | 340 - Law |
dewey-raw | 340 |
dewey-search | 340 |
dewey-sort | 3340 |
dewey-tens | 340 - Law |
discipline | Rechtswissenschaft |
edition | 3., neu bearb. Aufl. |
format | Book |
fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>01949nam a22005058c 4500</leader><controlfield tag="001">BV019719130</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20231219 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">050303s2005 gw |||| 00||| ger d</controlfield><datafield tag="016" ind1="7" ind2=" "><subfield code="a">974215325</subfield><subfield code="2">DE-101</subfield></datafield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">3452259617</subfield><subfield code="9">3-452-25961-7</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)254371196</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV019719130</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rakddb</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">ger</subfield></datafield><datafield tag="044" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">gw</subfield><subfield code="c">DE</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-20</subfield><subfield code="a">DE-19</subfield><subfield code="a">DE-703</subfield><subfield code="a">DE-355</subfield><subfield code="a">DE-12</subfield><subfield code="a">DE-29</subfield><subfield code="a">DE-1051</subfield><subfield code="a">DE-M382</subfield><subfield code="a">DE-521</subfield><subfield code="a">DE-526</subfield><subfield code="a">DE-11</subfield><subfield code="a">DE-188</subfield><subfield code="a">DE-Ef29</subfield></datafield><datafield tag="082" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">340</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">PI 3040</subfield><subfield code="0">(DE-625)136587:</subfield><subfield code="2">rvk</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">PI 3050</subfield><subfield code="0">(DE-625)136588:</subfield><subfield code="2">rvk</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">340</subfield><subfield code="2">sdnb</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Wank, Rolf</subfield><subfield code="d">1943-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)142069361</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Die Auslegung von Gesetzen</subfield><subfield code="b">eine Einführung</subfield><subfield code="c">von Rolf Wank</subfield></datafield><datafield tag="250" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">3., neu bearb. Aufl.</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Köln ; München [u.a.]</subfield><subfield code="b">Heymanns</subfield><subfield code="c">2005</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">XVII, 150 S.</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="490" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">Academia iuris</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Recht</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Law</subfield><subfield code="z">Germany</subfield><subfield code="x">Methodology</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Auslegung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4069008-8</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Juristische Methodik</subfield><subfield code="0">(DE-588)4114116-7</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Deutschland</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Deutschland</subfield><subfield code="0">(DE-588)4011882-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="655" ind1=" " ind2="7"><subfield code="0">(DE-588)4123623-3</subfield><subfield code="a">Lehrbuch</subfield><subfield code="2">gnd-content</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Deutschland</subfield><subfield code="0">(DE-588)4011882-4</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Juristische Methodik</subfield><subfield code="0">(DE-588)4114116-7</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Auslegung</subfield><subfield code="0">(DE-588)4069008-8</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="787" ind1="0" ind2="8"><subfield code="i">Überarbeitung von</subfield><subfield code="b">2. Auflage</subfield><subfield code="d">2001</subfield><subfield code="z">3-452-24941-7</subfield><subfield code="w">(DE-604)BV013687087</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">HBZ Datenaustausch</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=013046313&sequence=000002&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-013046313</subfield></datafield></record></collection> |
genre | (DE-588)4123623-3 Lehrbuch gnd-content |
genre_facet | Lehrbuch |
geographic | Deutschland Deutschland (DE-588)4011882-4 gnd |
geographic_facet | Deutschland |
id | DE-604.BV019719130 |
illustrated | Not Illustrated |
indexdate | 2024-07-09T20:04:33Z |
institution | BVB |
isbn | 3452259617 |
language | German |
oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-013046313 |
oclc_num | 254371196 |
open_access_boolean | |
owner | DE-20 DE-19 DE-BY-UBM DE-703 DE-355 DE-BY-UBR DE-12 DE-29 DE-1051 DE-M382 DE-521 DE-526 DE-11 DE-188 DE-Ef29 |
owner_facet | DE-20 DE-19 DE-BY-UBM DE-703 DE-355 DE-BY-UBR DE-12 DE-29 DE-1051 DE-M382 DE-521 DE-526 DE-11 DE-188 DE-Ef29 |
physical | XVII, 150 S. |
publishDate | 2005 |
publishDateSearch | 2005 |
publishDateSort | 2005 |
publisher | Heymanns |
record_format | marc |
series2 | Academia iuris |
spelling | Wank, Rolf 1943- Verfasser (DE-588)142069361 aut Die Auslegung von Gesetzen eine Einführung von Rolf Wank 3., neu bearb. Aufl. Köln ; München [u.a.] Heymanns 2005 XVII, 150 S. txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Academia iuris Recht Law Germany Methodology Auslegung (DE-588)4069008-8 gnd rswk-swf Juristische Methodik (DE-588)4114116-7 gnd rswk-swf Deutschland Deutschland (DE-588)4011882-4 gnd rswk-swf (DE-588)4123623-3 Lehrbuch gnd-content Deutschland (DE-588)4011882-4 g Juristische Methodik (DE-588)4114116-7 s Auslegung (DE-588)4069008-8 s DE-604 Überarbeitung von 2. Auflage 2001 3-452-24941-7 (DE-604)BV013687087 HBZ Datenaustausch application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=013046313&sequence=000002&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis |
spellingShingle | Wank, Rolf 1943- Die Auslegung von Gesetzen eine Einführung Recht Law Germany Methodology Auslegung (DE-588)4069008-8 gnd Juristische Methodik (DE-588)4114116-7 gnd |
subject_GND | (DE-588)4069008-8 (DE-588)4114116-7 (DE-588)4011882-4 (DE-588)4123623-3 |
title | Die Auslegung von Gesetzen eine Einführung |
title_auth | Die Auslegung von Gesetzen eine Einführung |
title_exact_search | Die Auslegung von Gesetzen eine Einführung |
title_full | Die Auslegung von Gesetzen eine Einführung von Rolf Wank |
title_fullStr | Die Auslegung von Gesetzen eine Einführung von Rolf Wank |
title_full_unstemmed | Die Auslegung von Gesetzen eine Einführung von Rolf Wank |
title_short | Die Auslegung von Gesetzen |
title_sort | die auslegung von gesetzen eine einfuhrung |
title_sub | eine Einführung |
topic | Recht Law Germany Methodology Auslegung (DE-588)4069008-8 gnd Juristische Methodik (DE-588)4114116-7 gnd |
topic_facet | Recht Law Germany Methodology Auslegung Juristische Methodik Deutschland Lehrbuch |
url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=013046313&sequence=000002&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
work_keys_str_mv | AT wankrolf dieauslegungvongesetzeneineeinfuhrung |