Polska i Europa 1938-1939: cztery decyzje Józefa Becka
Saved in:
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Book |
| Language: | Polish |
| Published: |
Gdańsk
Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
2024
|
| Subjects: | |
| Online Access: | Inhaltsverzeichnis Literaturverzeichnis Register // Personenregister Register // Ortsregister Abstract |
| Item Description: | Literaturverzeichnis Seite [1217]-1255 |
| Physical Description: | 1287 Seiten |
| ISBN: | 9788365957597 |
Staff View
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV050044094 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20250217 | ||
| 007 | t| | ||
| 008 | 241126s2024 xx |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788365957597 |9 978-83-65957-59-7 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1492107603 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV050044094 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-Re13 |a DE-12 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Kornat, Marek |d 1971- |e Verfasser |0 (DE-588)130358657 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Polska i Europa 1938-1939 |b cztery decyzje Józefa Becka |c Marek Kornat |
| 264 | 1 | |a Gdańsk |b Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku |c 2024 | |
| 300 | |a 1287 Seiten | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 500 | |a Literaturverzeichnis Seite [1217]-1255 | ||
| 546 | |a Zusammenfassung in englischer Sprache | ||
| 600 | 1 | 7 | |a Beck, Józef |d 1894-1944 |0 (DE-588)118657828 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 648 | 7 | |a Geschichte 1934-1939 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 0 | 7 | |a Außenpolitik |0 (DE-588)4003846-4 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Beck, Józef |d 1894-1944 |0 (DE-588)118657828 |D p |
| 689 | 0 | 1 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |D g |
| 689 | 0 | 2 | |a Außenpolitik |0 (DE-588)4003846-4 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Geschichte 1934-1939 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung Institut für Ost- und Südosteuropaforschung, Bibliothek - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personenregister |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Ortsregister |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20250214 | |
| 942 | 1 | 1 | |c 909 |e 22/bsb |f 09043 |g 438 |
| 943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-035381773 | |
Record in the Search Index
| _version_ | 1825578004214972416 |
|---|---|
| adam_text |
Spis treści Uwagi wstępne. 9 Wprowadzenie do książki Polityka zagraniczna Polski 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka, Gdańsk 2012. 22 rozdział i Polityka równowagi - realia i dylematy (1934-1937). 29 1. Układy o nieagresji ze Związkiem Sowieckim i Niemcami. 33 2. Dwa projekty europejskie: pakt czterech i pakt wschodni. 48 3. Totalitarne mocarstwa ościenne w percepcji polskiej dyplomacji ···· 65 4. Kryzys sojuszu z Francją. 83 5. Próba rewaloryzacji przymierza polsko-francuskiego. 97 6. Wobec rokowań o pakt zachodni . 7. Konfrontacja z dyplomacją niemiecką w obronie polityki równowagi. 117 8. „Wojna religijna” w Europie. 127 9. Wobec początków appeasement policy. 139 10. Program i rzeczywistość. 151 111 ROZDZIAŁ II Polska i Niemcy w realiach polityki appeasementu. 164 1. Polska i Niemcy - rzeczywisty charakter stosunków 2. Niemiecka oferta przystąpienia do paktu antykominternowskiego ·■ 173 3. Anschluss Austrii
i dyplomacja polska. 182 wzajemnych (1938 r.). 166
4. Konflikt niemiecko-czechosłowackii przesilenie majowe1938 r. ··· 193 5. „Klauzula najwyższego uprzywilejowania”. 209 6. Decyzja Beneśa o cesji Sudetów. 223 Monachium: pakt czterech w działaniu. 234 7. 8. Rewindykacja Zaolzia. 241 9. 10. Starania polskie o pogłębienie porozumienia z Niemcami. Polska a mocarstwa zachodnie. 259 267 ROZDZIAŁ III Idea Międzymorza - polski plan polityczny w 1938 r. 278 1. Koncepcja Międzymorza. 283 2. Wizja współpracy polsko-węgiersko-rumuńskiej. 3. Polska i Włochy (koncepcja „osi horyzontalnej”). 303 4. Działania dyplomacji polskiej we wrześniu i październiku 1938 r. ■ ■ ■ 310 5. Europa wobec idei Międzymorza. 6. Projekt Trzeciej Europy a polska polityka wobec Czechosłowacji· ■ ■ ■ 338 7. Kwestia Słowacji. 358 293 319 ROZDZIAŁ IV Polska a Związek Sowiecki w 1938 r. (fakty, hipotezy, interpretacje) 374 1. Polityka sowiecka: słabość czy ekspansjonizm?. 380 2. Wymuszone uregulowanie stosunków z Litwą i bierność ZSRR. 3.
Polityka zagraniczna ZSRR między Anschlussem Austrii a konfliktem o Sudety. 4. Francusko-brytyjska koncepcja przemarszu Armii Czerwonej 5. Pogłoski o zgodzie Rumunii na przeloty samolotów sowieckich przez Polskę. do Czechosłowacji. 393 412 420 426 6. Wrzesień 1938: zagrożenie sowieckie - rzeczywistość 7. czy mistyfikacja?. 435 Czy Polsce groziło uwikłanie w wojnę po stronie Niemiec?. 450 8. Intencje Sowietów - próba interpretacji. 9. Odwilż na linii Warszawa-Moskwa. 467 453
ROZDZIAŁ V Żądania Hitlera i polskie non possumus (październik 1938 r.marzec 1939 r.). 477 1. Wolne Miasto Gdańsk i sprawa dostępu Polski do morza. 2. Niemiecki rewizjonizm terytorialny a polityka polska. 492 3. Niemieckie propozycje i oferta kompensacyjna z 24 października 4. 1938 r. 506 Dyplomacja polska wobec koncepcji Gesamtlösung. 511 5. Wokół polskiego non possumus. 537 6. Idea podziału Wolnego Miasta Gdańska i wymiany ludności. 552 479 ROZDZIAŁ VI Sojusz z Wielką Brytanią - decyzja i konsekwencje . 566 1. U podstaw probrytyjskiej orientacji Józefa Becka. 567 2. Geneza i kontekst deklaracji gwarancyjnej premiera Chamberlaina ·· 586 3. Rozmowy Becka w Londynie w kwietniu 1939 r. 4. Punktacja z 7 kwietnia 1939 r. 618 608 5. Polsko-brytyjskie kontrowersje wokół Rumunii. 6. Czy można liczyć na Sowietów?. 638 7. Walka dyplomacji polskiej o traktat sojuszniczy z Wielką Brytanią ■■ 653 8. Reasekuracja. 673 631 ROZDZIAŁ VII Zbliżenie Berlin-Moskwa i żądania
sowieckie wobec Polski. 681 1. Niemcy i ZSRR - dwa mocarstwa antysystemowe a Polska . 682 2. Antagonizm niemiecko-sowiecki a Polska . 3. Pierwsze pogłoski o rozbiorze Polski. 699 4. Polska racjonalizacja sytuacji międzynarodowej (maj-sierpień 1939 r.). 688 707 715 5. Sowiecka teza o „agresji pośredniej” a dyplomacja polska. 6. W obliczu żądań sowieckich z sierpnia 1939 r. 727 7. Pakt Hitler-Stalin z 23 sierpnia 1939 r. 740 8. Dyplomacja polska wobec paktu z 23 sierpnia 1939 r. 751 9. „Przecieki” o tajnym protokole a dyplomacja polska. 763 10. Pytania bez odpowiedzi. 784
ROZDZIAŁ VIII Wrzesień 193$) r. - polskie doświadczenie opuszczenia przez sprzymierzone mocarstwa . 800 1. Oczekiwania polskie . 802 2. 3. Misja gen.Tadeusza Kasprzyckiego w Paryżu. 820 Wojskowe zobowiązania francuskie . 831 4. Misje wojskowe Claytona i Ironside’a w Warszawie. 844 5. Tajna strategia mocarstw sprzymierzonych a Polska . 860 6. 7. Wrzesień - porzucenie sojusznika: mit czy rzeczywistość?. 872 Interpretacje historyczne . 890 Cztery decyzje Polski 1938-1939 (konkluzje). 906 Uwagi końcowe. 916 Nowe refleksje. Postscriptum. 924 Aneksy. 945 Nota edytorska. 945 Ważniejsze dokumenty polskie w sprawach polityki zagranicznej (luty 1938 r.-październik 1939 r.). 947 Ważniejsze dokumenty do stosunków międzynarodowych (wrzesień 1938 r.-wrzesień 1939 r.) . 1152
Wykaz skrótów. 1215 Bibliografia. 1217 Indeks nazwisk. 1256 Indeks geograficzny . 1269 Summary. 1279
Bibliografia Akta archiwalne Polskie (podstawowe) Archiwum Akt Nowych w Warszawie: Akta Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego, Amba sada RP w Berlinie, Ambasada RP w Paryżu, Ambasada RP w Rzymie, Instytut Hoovera, MSZ (mikrofilmy), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Sztab Główny, Oddział Π. Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie - zespoły: Akta Kampanii 1939 roku. Ambasada RP w Londynie, Delegat RP przy Lidze Narodów, Ministerstwo Spraw Za granicznych; kolekcje: Jana Ciechanowskiego, Leona Mitkiewicza, Władysława Sikor skiego, Jana Szembeka, Rogera Raczyńskiego. Józef Piłsudski Institute of America - kolekcje: Jana Weinsteina, Józefa Lipskiego, Juliu sza Łukasiewicza, Leona Orłowskiego, Michała Sokolnickiego, Romana Dębickiego. Zagraniczne (podstawowe) Akten zur deutschen auswärtigen Politik 1918-1945, Serie C: 1933-1937, Göttingen 1971-1981. Akten zur deutschen auswärtigen Politik 1918-1945, Serie D: 1937-1945, Baden-Baden 1950-1970. Archives du Ministère des Affaires Etrangères w Paryżu: Europe 1918-1940 (sous-série: Po logne, sous-série: Roumanie, sous-série: Saint-Siège, sous-série: l’URSS), Papiers d’agents - archives privés (Papiers Hoppenot, Papiers Massigli, Papiers Naggiar, Pa piers Tardieu). Archiw wnieszniej politiki Rossijskoj Federacji w Moskwie: Fond Litwinowa, Referentura po Polsze. Hoover Institution w Palo Alto: Gustaw Potworowski Papers, Juraj Slâvik Papers, Mi chal Sokolnicki Papers, Nicolae Petrescu-Comnèn Papers, Poland. Minister stwo Spraw Zagranicznych, Tadeusz Romer Papers, Władysław Kulski Papers. The National Archives w Londynie:
Cabinet Papers, Foreign Office (General Corespondence), PREM. Politisches Archiv des Auswärtigen Amtes w Berlinie: Botschaft Warschau, Büro Staatse kretär, Polen.
1218 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Polskie i zagraniczne (uzupełniające) Archiv Ministerstva zahranićnich vëci Ceské republiky w Pradze: Polsko-Varsava 1938. Archives Nationales w Paryżu: Papiery Deuxième Bureau. Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri w Rzymie - Affari Politici (1931-1945): Polonia, URSS. Archiwum Państwowe w Gdańsku: Akta Komisariatu Generalnego RP w Wolnym Mieście Gdańsku. Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie: Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschod niej w Wilnie. Biblioteka Polska w Paryżu - zbiory Akcesji: Papiery Jana Ciechanowskiego, Kajeta na Morawskiego, Józefa Jaklicza, Leona Mitkiewicza, Wacława Grzybowskiego. Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie: teki Zygmunta Lasockiego. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu: Dzieje mojej służby 19001938 (maszynopis). Bundesarchiv w Berlinie: Botschaft Moskau, Nachlass Dirksen. Instytut Józefa Piłsudskiego w Londynie: Kolekcja Jana Bociańskiego, Kolekcja gen. Tade usza Pełczyńskiego. The National Archives w Waszyngtonie: Department of State, Decimal Files, Group 59. Neues Politisches Archiv w Wiedniu: Gesandschaft in Warschau. Papieski Instytut Studiów Kościelnych w Rzymie: akta Ambasady RP przy Stolicy Apostol skiej (telegramy szyfrowe od r. 1929). Rossijskij Gosudarstwiennyj Archiw Socyalno-Politiczeskich Issledowanij w Moskwie: Fond Stalina. Dokumenty publikowane Agresja sowiecka na Polskę 17 września 1939 w świetle dokumentów, oprać. C. Grzelak, S. Jaczyński, E. Kozłowski, 1.1-2, Warszawa 1994-1996. Akcja
„Łom”. Polskie działania dywersyjne na Rusi Zakarpackiej w świetle dokumentów Oddzia łu II Sztabu Głównego WP, oprać. P. Samuś, K. Badziak, G. Matwiejew, Warszawa 1998. Alianz Hitler-Horthy-Mussolini. Dokumente zur ungarischen Außenpolitik (1933-1944), Hrsg. Μ. Adam, G. Juhâsz, L. Kerekes, Budapest 1966. Ambasador Edward Raczyński ijego ocena „polityki równowagi”, oprać. Μ. Komat, „Zeszyty Historyczne” 2001, z. 135. Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego, t.5:1909-1941, oprać. T. Jędruszczak, A. Le inwand, Wrocław 2001. August Zaleski a Józef Beck. Zeznanie przed Komisją Winiarskiego, 24II1941, oprać. Μ. Kornat, „Zeszyty Historyczne” 2009, z. 170. Beck J., Przemówienia, deklaracje, wywiady, 1931-1939, Warszawa 1939. Behind Closed Doors. Secret Papers on the Failure ofRomanian-Soviet Negotiations 1931—1932, ed. W.B. Bacon, Stanford 1979. Biale plamy. ZSRR-Niemcy 1939-1941. Dokumenty i materiały dotyczące stosunków radziecko-niemieckich w okresie kwietnia 1939 r. do lipca 1941 r., Vilnius 1990. British Documents on Foreign Affairs: Reports and Papers from the Foreign Office Confidential Print, p. 2: From the First to Second World War, seria A: The Soviet Union 1917-1939, eds K. Bourne, D.C. Watt, London 1986.
Bibliografia Brüning H., Briefe und Gespräche 1934-1935, Stuttgart 1974. Bułhak H., Gmurczyk-Wrońska Μ., Juliusz Lukasiewicz, ambasador w Paryżu o „wojnie pre wencyjnej” przeciwko Niemcom w 1933 roku, „Mazowieckie Studia Humanistyczne” 2002, nr 2. Carsten EL., Reports by Two German Officers on the Red Army, „The Slavonic and East Eu ropean Review” 1962, vol. 41, no. 96. Charwat E, Rok stosunków polsko-litewskich 1938-1939, oprać. Μ. Siekierski, „Zeszyty Hi storyczne” 1998, z. 125. Ciano G., Dziennik 1937-1943, tłum, i oprać. T. Wituch, Pułtusk 2006. The Confidential Papers ofAdmiral Horthy, eds Μ. Szinai, L. Szücs, Budapest 1965. Cyprian T., Sawicki J., Agresja na Polskę w świetle dokumentów, Warszawa 1946. Czartoryski A.J., O systemie politycznym, który winna stosować Rosja [w:] idem, Pamiętniki i memoriały polityczne: 1776-1809, oprać. J. Skowronek, Warszawa 1986. Ceskoslovenskâ zahranićnipolitika v roce 1937, sv. 1, ed. J. Dejmek, Praha 2007. Ceskoslovenskâ zahranićnipolitika v roce 1938, sv. 2, ed. J. Dejmek, Praha 2001. Diariusz i teki Jana Szembeka (1935-1945), 1.1:1935, oprać. T. Komarnicki, Londyn 1964. Diariusz i teki Jana Szembeka (1935-1945), t. 2:1936, oprać. T. Komarnicki, Londyn 1965. Diariusz i teki Jana Szembeka (1935-1945), t. 3:1937, oprać. T. Komarnicki, Londyn 1969. Diariusz i teki Jana Szembeka (1935-1945), t. 4:1938-1939, oprać. J. Zarański, Londyn 1972. Diariusz i teki Jana Szembeka. Materiały uzupełniające, oprać. W. jędrzejewicz, „Niepodle głość” (Nowy Jork-Londyn) 1982,1.15. Diplomóciai iratok Magyarorszâg kiilpolitikâjâhoz, 1936-1945, к. i,
sz. L. Zsigmond, Budapest 1962. Diplomat in Berlin 1933-1939. Papers and Memoirs of Józef Lipski, Ambassador of Poland, ed. W. Jędrzejewicz, New York-London 1968. Documents diplomatiques belges 1920-1940. La politique de sécurité extérieure, éd. H. Visscher, E Vanlangenhove, vol. 4, Bruxelles 1964. Documents diplomatiques français, série 1:1932-1939, T. 5:13 novembre 1933-13 mars 1934, Ministère des affaires étrangères, Paris 1970. Documents diplomatiquesfrançais, série 1:1932-1939, T. 9:16 janvier-23 mars 1935, Ministère des affaires étrangères, Paris 1980. Documents diplomatiques français, série 1:1932-1939, T. 10:24 mars-31 mai 1935, Ministère des affaires étrangères, Paris 1981. Documents diplomatiques français, série 2:1936-1939, T. 8:17 janvier-20 mars 1938, T. 11: 3 septembre-2 octobre 1938, Ministère des affaires étrangères, Paris 1977. Documents diplomatiques français, série 2:1936-1939, T. 12:21 août-15 octobre 1935, Mini stère des affaires étrangères, Paris 1978. Documents diplomatiques français, série 2:1936-1939, T. 15:16 mars-30 avril 1939, Ministère des affaires étrangères, Paris 1981. Documents diplomatiques français, série 2:1936-1939, T. 18:13-25 août 1939, Ministère des affaires étrangères, Paris 1985. Documents diplomatiques français, série 3:1939-194 0, T. 1:3 septembre-31 décembre 1939, Ministère des affaires étrangères, Paris 2002. Documents on British foreign policy, 1919-1939: third series (1938-1939), vol. 1,5-7, London 1949.1952-1954,1976. Documents on German Foreign Policy, series D: 1937-1945, Washington 1949-1954. Dodd W.E., Dziennik
ambasadora, 1933-1938, tłum. Μ. Gniatowicz, Warszawa 1972. 1219
1220 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Dokumenty do historii stosunków polsko-sowieckich 1918-1945, t. 2:1926-1932, red. P. Głuszkowski, Warszawa 2022. Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. 5, oprać. T. Cieślak et al. Warszawa 1966. Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. 6, oprać. E. Basiński et al., Warszawa 1967. Dokumenty i materiały z przededniu drugiej wojny światowej, 1.1-2, Ministerstwo Spraw Za granicznych ZSRR, Warszawa 1949. Dokumenty z dziejów polskiej polityki zagranicznej 1918-1939,1.1:1918-1932, oprać. T. Jędruszczak, Μ. Nowak-Kiełbikowa, Warszawa 1989. Dokumenty z dziejów polskiej polityki zagranicznej 1918-1939, t. 2:1933-1939, oprać. T. Jędruszczak, Μ. Nowak-Kiełbikowa, Warszawa 1996. Dokumienty Wnieszniej Politiki SSSR, t. 20,22, Moskwa 1992. Dyplomata w Paryżu 1936-1939. Wspomnienia i dokumenty Juliusza Łukasiewicza amba sadora Rzeczypospolitej Polskiej, oprać. W. Jędrzejewicz, H. Bułhak, Londyn 1989. Dziennik działań bojowych Frontu Białoruskiego we wrześniu 1939 roku, oprać, i wstęp C. Grze lak, Warszawa 1998. Dzienniki Majskiego. Ambasador Stalina odsłania kulisy dyplomacji, oprać. G. Gorodetsky, tłum. A. Żukowska-Maziarska, Warszawa 2021. Les Événements survenus en France de 1933 à 1945. Témoignages et documents recueillis par la Commission d’enquete parlamentaire. Rapport fait au nom de la Commission de l’As semblée Nationale, Paris 1951. Faszyzmy europejskie (1922-1945) w oczach współczesnych i historyków, wyb. i wstęp J.W. Bo rejsza, tłum. A. Kreisberg et al.,
Warszawa 1979. Die geheimen Abkommen zum Antikomintern Pakt, oprać. G.L. Weinberg, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 1954, H. 2. Geneza paktu Hitler-Stalin. Fakty i propaganda, red. В. Musiał, J. Szumski, Warszawa 2012. God krizisa: 1938-1939. Dokumienty i materiały v dwuch tomach, red. A.P. Bondarenko et al., t. 2, Moskwa 1990. Grafström S., Polskie stronice. Dziennik ods Upca 1938 do 6 grudnia 1939 roku, tłum, i oprać. J. Le wandowski, A.N. Uggla, Warszawa 1996. Hitler A., Rozmowy przy stole. Rozmowy w Kwaterze Głównej zapisane na polecenie Martina Bormanna przez jego adiutanta Heinricha Heima, tłum, zespół, red. S. Dejkało, War szawa 1996. Hitlers zweites Buch. Ein Dokument aus dem Jahr 1938, eingel. und kommentiert G. Weinberg, Geleiw. H. Rothfels, Stuttgart 1961. I documenti diplomatici italiani. Ottava serie, 1935-1939, vol. 12:23 maggio-11 agosto 1939, vol. 13:12 agosto-3 settembre 1939, Italie Commissione per il riordinamento e la pubblicazione dei documenti diplomatici, Roma 1952,1953. Instrukcja marszałka E. Śmigłego-Rydza dla rozmów z francuskim sztabem generalnym, „Ze szyty Historyczne” 1988, z. 84. Jabłonowski Μ., Stawecki P., Następca Komendanta. Edward Smigły-Rydz. Materiały do bio grafii, Pułtusk-Warszawa 2013. Jędrzejewicz W, Cisek J., Józef Beck o stosunkach polsko-niemieckich. (Wystąpienie na kon ferencji u ministra spraw wewnętrznych 5 czerwca 1935 r.), oprać. Μ. Komat, „Zeszyty Historyczne” 2001, z. 137·
Bibliografia Jędrzejewicz W., Cisek J., Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1867-1935, t. 2: 1918-1926, Kraków-Łomianki 2006. Jurkiewicz J., Wizyta prezydenta Rauschninga w Warszawie w grudniu 1933 r., „Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i studia z okresu 1914-1939” i960, t. 3. Ken O., Rupasow A.I., Politbiuro CK WKP(b) i otnoszenija SSSR s zapadnimi sąsiednimi gosudarstwami (koniec 1920-1930 godow). Problemy. Dokumienty. Opyt komientarija, Sankt-Pietierburg 2000. Lenin W.I., Dzieła wszystkie, t. 44: czerwiec 1921-marzec 1922, Warszawa 1988. List premiera Wielkiej Brytanii Neville’a Chamberlaina do kanclerza Niemiec Hitlera z ofertą zaspokojenia żądań terytorialnych kosztem Czechosłowacji, „Polityka Narodów”, dod. „Zbiór Dokumentów” 1938, nr 10. „Martwa placówka”. Wspomnienia i korespondencja posła Królestwa Węgier w Warszawie 1935-1939, red. P. Pritz, posłowie Μ. Komat, Warszawa 2017. Memorandum programowe polskiego MSZ z 1925 r. (w związku z rokowaniami lokarneńskimi), oprać. Μ. Komat, „Zeszyty Historyczne” 2009, z. 168. Monachium 1938. Polskie dokumenty dyplomatyczne, oprać. Z. Landau, J. Tomaszewski, Warszawa 1985. Mowa Ministra Becka, „Gazeta Polska”, 4 IX 1939. Na najwyższym szczeblu. Spotkania premierów Rzeczypospolitej Polskiej i Wielkiej Brytanii podczas II wojny światowej, oprać. M.K. Kamiński, J. Tebinka, Warszawa 1999. Nazi-Soviet Relations 1939-1941. Documents from the Archives of the German Foreign Office, eds J.S. Beddie, R.J. Sontag, Washington 1948. Nowyje dokumienty iz istorii Mjunchena, Moskwa 1958. Odpowiedź Kazimierza Papéego na ankietę rządu
polskiego na uchodźstwie dotyczącą polskiej polityki zagranicznej wobec Czechosłowacji w 1938 r., oprać. M.K. Kamiński, E. Orlof, „Dzieje Najnowsze” 1998, nr 4. Połand and the Coming of the Second World War. The Diplomatic Papers ofA. J. Drexel-Biddle Jr., United States Ambassador to Połand, 1937-1939, eds, introduction Ph.V. Cannistraro, E.D. Wynot, T.P. Kovaleff, Columbus 1976. Poland in the British Parliament 1939-1945, ed. W. Jędrzejewicz, vol. 1, New York 1946. Politbiuro CK RKP(b) i Jewropa. Reszenija „Osobojpapki” 1923-1939, red. G. Adibekow et al., Moskwa 2001. Polska korespondencja dyplomatyczna na temat wojskowejpomocy ZSRR dla Czechosłowacji w 1938 r. przez terytorium Rumunii, oprać. J. Tomaszewski, „Z Dziejów Rozwoju Państw Socjalistycznych” 1983,1.1. Polska polityka zagraniczna w latach 1926-1939. Na podstawie tekstów min. Józefa Becka, oprać. A.M. Cienciała, Paryż 1990. Polska w polityce międzynarodowej (1939-1945). Zbiór dokumentów 1939, wybór i przedm. W.T. Kowalski, Warszawa 1989. Polskie dokumenty dyplomatyczne 1933, red. W. Skóra, Warszawa 2015. Polskie dokumenty dyplomatyczne 1934, red. S. Żerko, Warszawa 2014. Polskie dokumenty dyplomatyczne 1935, red. S. Żerko, Warszawa 2017. Polskie dokumenty dyplomatyczne 1936, red. S. Żerko, Warszawa 2011. Polskie dokumenty dyplomatyczne 1937, red. J.S. Ciechanowski, Warszawa 2012. Polskie dokumenty dyplomatyczne 1938, red. Μ. Komat, Warszawa 2007. Polskie dokumenty dyplomatyczne 1939. Styczeń-sierpień, red. S. Żerko, Warszawa 2005. Polskie dokumenty dyplomatyczne 1939. Wrzesień-grudzień, red. W. Rojek, Warszawa
2007. 1221
1222 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Powstanie na Zaolziu w 1938 r. Polska akcja specjalna w świetle dokumentów Oddziału II Szta bu Głównego ИР, oprać. K. Badziak, G. Matwiejew, P. Samuś, Warszawa 1997. Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyczna. Wybór dokumentów, t. 2, wstęp i oprać. L. Gelberg, Warszawa 1958. Prozess gegen die Hauptkriegsverbrecher vor dem Internationalen Militärgerichtshof, Nür nberg 14 November 1945-1 Oktober 1946, Internationalen Militärgerichtshof, Bd. 25, Nürnberg 1947. Rocznik służby zagranicznej według stanu na 1 kwietnia 1938 r., Warszawa 1938. Rosenberg A., Dzienniki 1934-1944, red. J. Matthäus, F. Bajohr, tłum. Μ. Antkowiak, Warszawa 2016. Rozkaz Naczelnego Wodza marszałka Śmigłego-Rydza do armii (w związku z agresją sowiec ką), „Zeszyty Historyczne” 1976, z. 37. Rozmowa Benes-Beck (3 lutego 1933 w Genewie), oprać. A. Essen, „Zeszyty Historyczne” 1994, z. 110. Sąsiedzi wobec wojny 1920 roku. Wybór dokumentów, oprać. J. Cisek, Londyn 1990. Sochacki S.A., Dokumenty nieopublikowane. Rola Polski w kryzysie czechosłowackim w 1938 r., „Materiały i Studia. Wyższa Szkoła Nauk Społecznych” i960,1.1. Sokolnickl Μ., Historia polityczna, 1919-1938, Instytut Józefa Piłsudskiego (Nowy Jork). Sowiecki plan operacyjny przeciwko Polsce. Materiały agenturałne w ocenie Oddziału II Szta bu Generalnego WP, oprać. A. Pepłoński, „Obóz” 1993, z. 25/26. Sowietsko-polskije otnoszenija w 1918-1945 gg. Sbornik dokumientow w czetyrioch tomach, t. 3:1932-1939, red. M.M. Narinski, N.J. Klejmienowa, S.A. Skljarow, Moskwa 2017. Sprawa polska w
czasie drugiej wojny światowej na arenie międzynarodowej. Zbiór dokumen tów, oprać. S. Stanisławska, Warszawa 1965. Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r. Dokumenty i materiały, 1.1, red. R. Bierzanek, J. Kukułka, Warszawa 1965. Stalin J., Dzieła, t. 9: Grudzień 1926-lipiec 1927, Warszawa 1951. Stanisław Patek. Raporty i korespondencja z Moskwy (1927-1932), wyb., oprać. Μ. Gmurczyk-Wrońska, Warszawa 2010. Stanisławska S., Umowa Göring-Beck z 23 lutego 1938 roku, „Najnowsze Dzieje Polski. Ma teriały i studia z okresu 1914-1939” i960, t. 3. Stosunki polsko-niemieckie przed II wojną światową. Dokumenty z Archiwum Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, oprać. E. Kozłowski, „Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i studia z okresu 1914-1939” i960, t. 3. Strasburger H., Sprawa Gdańska, Warszawa 1937. Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom Kutrzeby i Mossora, oprać. Μ. Jabło nowski, P. Stawecki, Warszawa 1987. Stadnicki W., Nieskończone spory o polityce Becka, JJPA, Papiery Jana Weinsteina, 96/13. Szembek J., Diariusz, wrzesień-grudzień 1939, oprać. B. Grzeloński, Warszawa 1989. Świtalski K., Diariusz 1919-1935, oprać. A. Garlicki, R. Swiętek, Warszawa 1992. Tomaszewski J., Dokument z 1934 r. o zasadach polskiej polityki zagranicznej w Europie Środ kowej i na Bałkanach, „Przegląd Historyczny” 1985, z. 4. „Tretia riśa” a vznik Slovenského Statu. Dokumenty I/Das „Dritte Reich’’ und die Entste hung des Slowakischen Staates. Dokumente I, eds Μ. Schwarc, Μ. Holäk, D. Schrifil, Bratislava 2010.
Bibliografia W sprawie oceny strategicznego położenia Polski w 1934 r. Nieznana notatka Józefa Becka i Jana Szembeka z 7 maja 1934 r., oprać. Μ. Komat, „Niepodległość” (Warszawa) 20032004, t. 53-54· Wandycz P.S., Louis Barthou o swej wizycie w Polsce w kwietniu 1934 roku [w:] idem, 0 cza sach dawniejszych i bliższych. Studia z dziejów Polski i Europy Środkowo-Wschodniej, Poznań 2009. Die Wiezsäcker-Papiere, Hrsg. L.E. Hill, Frankfurt am Main 1974. Wielka deklaracja Marszałka Piłsudskiego, „Głos Prawdy”, 27 II 1926. Władysław Studnicki w świetle dokumentów hitlerowskich II wojny światowej, oprać. J. Wein stein, „Zeszyty Historyczne” 1967, z. 11. Wojennyj Sowietpri Narodnom Komissarie Oborany SSSR. 1938,1940. Dokumienty i matieriały, red. N.N. Basik et al., Moskwa 2006. Wojna obronna Polski 1939. Wybór źródeł, red. E. Kozłowski, Warszawa 1968. Współczesna Europa polityczna 1919-1939. Zbiór umów międzynarodowych, oprać. W. Kulski, Μ. Potulicki, Warszawa 1939. Zaleski A., Przemowy i deklaracje, 1.1, Warszawa 1929. Wspomnienia, pamiętniki, relacje Baranowski W., Rozmowy z Piłsudskim 1916-1931, Warszawa 1931. Bastianini G., Uomini, cose.fatti. Memorie di un ambasciatore, Milano 1959. Beck J., Dernier Rapport. Politique polonaise 1926-1939, Neuchâtel 1951. Beck J., Wspomnienia o polskiej polityce zagranicznej 1926-1939, oprać. A. Cienciała, wprow. Μ. Komat, Kraków-Warszawa 2015. Bocheński O.I., Nawet bez szans zwycięstwa, „Prosto z Mostu”, 16 IV 1939. Churchill W., Druga wojna światowa, 1.1, ks. 1: Nadciągająca burza, tłum. K.P. Rudolf, Gdańsk 1995. Czarliński 0., Wspomnienia
attaché Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Moskwie, oprać. A. Szczepańska, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego”, nr 140, „Szczecińskie Studia Historyczne” 1994, nr 8. D’Abernon E., Osiemnasta decydująca bitwa w dziejach świata. Pod Warszawą 1920 roku, tłum. A. Dobiecki, przedm. A. Zaleski, Warszawa 1932. Danzig Is Not Worth a War, „Evening Standard”, 8 V 1939. The Diaries of Sir Alexander Cadogan, 1938-1945, ed. D. Dilks, London 1971. The Diplomatic Diaries of Oliver Harvey, 1937-1940, ed. J. Harvey, London 1970 Domaniewski W., Umowa w Rambouillet, „Zeszyty Historyczne” 1979, z. 47. Dymitrow [Dimitrov] G., Journal 1933-1949, êd. G. Moullec, Paris 2005. Działania prezydenta Roosevelta i dyplomacji amerykańskiej na rzecz uwolnienia Jó zefa Becka (1940-1941), oprać. Μ. Komat, „Zeszyty Historyczne” 2008, z. 164. Dziennik, lipiec 1939-sierpień 1940, oprać. M.M. Drozdowski, Rzeszów 2003. Eden A., Pamiętniki, 1.1: W obliczu dyktatorów, tłum. J. Meysztowicz, Warszawa 1970. Foreign Relations of the United States. 1939, vol. 1, United States Department of State, Wa shington 1956. Gafencu G., Ostatnie dni Europy. Podróż dyplomatyczna w 1939 roku, oprać. S. Zabiełło, tłum. S. Rembek, Warszawa 1984. Gamelin Μ., Servir, vol. 1-3, Paris 1946,1947· 1223
1224 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Gawroński J., Moja misja w Wiedniu 1932-1938, Warszawa 1965. Giertych J„ Stronnictwo Narodowe a kryzys dziejowy 1938 roku. Relacja pamiętnikarska, Londyn 1987. Grzybowski W., Samotność Józefa Piłsudskiego. Kilka uwag i wspomnień, „Niepodległość” (Nowy Jork) 1972, t. 7. Grzybowski W., Spotkania i rozmowy z Józefem Piłsudskim, „Niepodległość” (Nowy JorkLondyn) 1948,1.1. Hull C., The Memoirs of Cordell Hull, vol. 1, London 1948. Kopański S., Moja służba w Wojsku Polskim 1917-1939, Londyn 1965. Kulski W., Pamiętnik b. polskiego dyplomaty, cz. 1, „Zeszyty Historyczne” 1977, z. 42. Kwiatkowski E., Dziennik. Lipiec 1939-sierpień 1940, oprać. M.M. Drozdowski, Rzeszów 2003. Kwiatkowski E., Dziennik czynności ministra skarbu, oprać. J. Rakowski, „Zeszyty Historycz ne” 1991, z. 96. Kwiatkowski E., W takim żyliśmy świecie. Sylwetki polityków, oprać. A. Romanowski, Kraków 1990. Les Événements survenus en France de 1933 à 1945. Rapport, vol. 2, Paris 1947. [List Wacława Domaniewskiego do Redaktora Giedroycia], „Zeszyty Historyczne” 1979, z. 49. Lipiński W., Dziennik. Wrześniowa obrona Warszawy 1939 r., oprać. J.M. Kłoczowski, War szawa 1989. Łowczowski G., Remilitaryzacja Nadrenii w marcu 1936 r. a zagrożenie Polski i Czechosłowa cji, „Goniec Karpacki” i960, пгз. Łubieński Μ., Refleksje i reminiscencje, wstęp i oprać. Μ. Komat, Warszawa 2012. Mazurowa K., Skazani na wojnę, Warszawa 1979. Mitkiewicz L., Wspomnienia kowieńskie, Warszawa 1989. Mühlstein A., Dziennik, wrzesień 1939 - listopad 1940, tłum. D. Zamojska, wstęp. J.
Zamoj ski, Warszawa 1999. Noël L., Agresja niemiecka na Polskę, oprać. S. Zabiełło, tłum. Μ. Zamieńska, Warszawa 1966. Noël L., L'agression allemande contre la Pologne. Une Ambassade à Varsovie 1935-1939, Paris 1946. Noël L., Polonia Restituta. La Pologne entre deux mondes, Paris 1984. Odprężenie w stosunkach polsko-sowieckich na przełomie 1933/1934 r. oraz wizyta Józe fa Becka w Moskwie w świetle pamiętników Stanisława Zabiełły, oprać. T. Serwat ka, „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu” 2000, z. 11. Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939-1945,1.1:1939-1942, red. Z. Polubiec, tłum, z oryg. niem. D. Dąbrowska, Μ. Tomala, Warszawa 1970. Pamiętnik Hermana Diamanda zestawiony z wyjątków listów do żony, Kraków 1932. Petrescu-Comnèn N., Preludi del Grande Drama. Ricordi e documenti di un diplomatice, Roma 1947. Pobóg-Malinowski W., Na rumuńskim rozdrożu (fragmenty wspomnień), Warszawa 1990 (opublikowane wcześniej w „Kulturze” 1948, nr 7, 8 i 9-10). The Political Diary of Hugh Dalton 1918-1940, 1945-1960, ed. B. Pimlott, London 1986. Potocki J., Instrukcje Marszałka dla ambasadora RP w Turcji (19ЗЗ), „Niepodległość” (Lon dyn) 1962, t. 7. Pstrokoński S., Interna, „Wiadomości”, 4 VI1950. Ribbentrop J. von, Zwischen London und Moskau, Leoni 1953. Rowecki (Grot) S., Wspomnienia i notatki, czerwiec-wrzesień 1939, Warszawa 1957. Sebastian Μ., Dziennik 1935-1944, tłum. I- Kotliński, Sejny 2006.
Bibliografia Seymour Ch., Letters from the Paris Peace Conference, ed H.B. Whiteman, New Haven-Lon don 1965. Sierpowski S., Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego, t. 3:1935-1939* Po znań 1992. Sokolnicki Μ., Dziennik ankarski 1939-1943, Londyn 1965. Sokolnicki Μ., Na rozdrożu czasów, „Kultura” 1957, z. 1-2. Sokolnicki Μ., Spowiedź St.-Aulaire’a, „Kultura” 1954, nr 7-8. Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r. Dokumenty i materiały, 1.1, red. R. Bierzanek, J. Kukułka, Warszawa 1965. Stachiewicz B„ Generał Wacław Stachiewicz. Wspomnienie, Warszawa 2004. Stachiewicz W., Wierności dochować żołnierskiej. Przygotowania wojenne w Polsce 19351939 oraz kampania 1939 w relaqach i rozważaniach szefa Sztabu Głównego i szefa Szta bu Naczelnego Wodza, przedm. B. Stachiewicz, oprać. Μ. Tarczyński, Warszawa 1998. Starzeński P., Trzy lata z Beckiem, przedm. i przyp. B. Grzeloński, Warszawa 1991. Stempowski J„ Europa w 1938-1939, „Ateneum” 1939, пз. Stojadinović Μ., Ni rat ni pakt, Jugoslavia izmezdju dva rata, Rijeka 1970. Swianiewicz S., W cieniu Katynia, Paryż 1986. Szymański A., Zły sąsiad. Niemcy 1932-1939 w oświetleniu polskiego attaché wojskowego w Berlinie, Londyn 1959. Time Ungarded. The Ironside Diaries, 1937-1940, eds R. Macleod, D. Kelly, London 1962. Urbśys J., Litwa i Związek Sowiecki w latach 1939-1940, tłum. J. Darski, „Zeszyty Historycz ne” 1989, z. 90. Uziembło A., Niepodległość socjalisty, Warszawa 2008. Uziembło A„ Program federacji, „Jutro Rzeczypospolitej”, 11932. W sojuszniczym Londynie. Dziennik ambasadora Edwarda Raczyńskiego
1939-1945, Lon dyn 1997. Wodzicki R., Wspomnienia. Gdańsk-Warszawa-Berlin, 1928-1939, Warszawa 1972. Wysocki A., Tajemnice dyplomatycznego sejfu, wyb. W. Jankowerny, Warszawa 1979. Zaleski A., Wspomnienia, oprać. K. Kania, K. Kloc, P. Żukowski, tłum. E. Gołębiowska, War szawa 2017. Monografie i artykuły Adamczyk A., fónos Esterhazy (1901-1957), Warszawa 2019. Adamczyk A., JózefBeck, Galeazzo Ciano i Janos Esterhazy. Między aprobatą wizji „Trzeciej Europy” a rozbieżnością narodowych interesów [w:] Międzymorze. Nadzieje i ograni czenia w polityce II Rzeczypospolitej, red. E. Znamierowska-Rakk, Warszawa 2016. Adamthwaite A., France and the Coming of the Second World War. 1936-1939, London 1977. Adamthwaite A., Grandeur and Misery. France’s Bid for Power in Europe, 1914-1940, London 1995. Adamthwaite A., Le facteur militaire dans laprise de decision franco-britannique avant Mu nich, „Revue d’Études slaves” 1979, vol. 52. Adamthwaite A., The Making of the Second World War, London-Boston 1977. Ahmann R., Nichtangriffspakte. Entwicklung und operative Nutzung in Europa 1922-1939, Baden-Baden 1988. 1225
1226 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Alexander Μ., The Republic in Danger. General Maurice Gamelin and the Politics of French Defense, 1933-1940, Cambridge 1992. Anderle J., The First Republic 1918-38 [w:] Czechoslovakia. The Heritage ofAges Past. Essays in Memory ofJosefKorbel, red. H. Brisch, I. Volgyes, New York 1979. Andreus B. [właśc. J. Niezbrzycki], Polska a „kapitalistyczna interwencja” w stosunku do ZSRR, Rzym 1945. Andrew Ch., Gordijewski 0., KGB, tłum. R. Brzeski, Warszawa 1997. Anghel F., Construirea sistemului „Cordon Sanitaire”. Relafii româno-polone 1919-1926, Cluj-Napoca 2003. Aster S., 1939. The Making of the Second World War, London 1973. Azéma J.P., 1940. L’Année noire, Paris 2010. Balcerak W., British Empire na drodze do drugiej wojny światowej 1919-1939, Warszawa 2020. Balcerak W., Koncepcje integracyjne w polskiej polityce zagranicznej (1918-1939), „Dzieje Najnowsze” 1970, nri. Balcerak W., Legenda bez pokrycia, „Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej” 1973, t. 9. Balcerak W., Pakty regionalne w Europie Środkowej (1918-1939), „Sprawy Międzynarodo we” 1972, nri. Balcerak W., Sprawa polsko-czechosłowackiego sojuszu wojskowego w latach 1921-1927, „Stu dia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej” 1967, t. 3. The Baltic in International Relations between the Two World Wars, ed. J. Hidden, „Studia Baltica Stockholmensia” 1991, no. 3. Barański Z., Niemiecki tranzyt kolejowy przez Polskę w latach 1919-1939 (Studium prawno-międzynarodowe), Poznań 1957. Bariéty J., Bloch Ch., Une tentative de réconciliation franco-allemande et son échec
(19321933), „Revue d’Histoire Moderne et Contemporaine” 1968, vol. 15. Bartel H., Frankreich und die Sowjetunion 1938-1940. Ein Beitrag zurfranzösischen Ostpolitik zwischen dem Münchner Abkommen und dem ende der Dritten Republik, Stuttgart 1986. Barré J.L., Le Seigneur-Chat. Philippe Berthelot 1866-1934, Paris 1988. Batowskl H., Agonia pokoju i początek wojny, Poznań 1984. Batowski H., Antecedencje 17 września 1939 r. [w:] 17 września 1939. Materiały z ogólnopol skiej konferencji historyków. Materiały z ogólnopolskiej konferencji historyków, red. H. Batowski, Kraków 1994. Batowski H„ Dramat monachijski 1938 zperspektywy pięćdziesięciu lat [w:] Niemcy w polity ce międzynarodowej 1938-1939, red. S. Sierpowski, t. 3, Poznań 1992. Batowski H., Europa zmierza ku przepaści, Poznań 1989. Batowski H., JózefBeck i Duff-Cooper w Gdyni w sierpniu 1938 r. Upodstaw angielskiej orien tacji Becka, „Dzieje Najnowsze” 1975, пгзBatowski H., Kryzys dyplomatyczny w Europie. Jesień 1938-wiosna 1939, Warszawa 1962. Batowski H., Między dwiema wojnami 1919-1939. Zarys historii dyplomatycznej, Kraków 1988. Batowski H., „Das Münchener Abkommen 1938”, Boris Ćelovsky, Stuttgart 1958 [recenzja], „Przegląd Historyczny” 1959, z. 3. Batowski H., Podpisanie i tekst układu polsko-brytyjskiego (na podstawie dokumentów Fo reign Office) [w:] Władze RP na Obczyźnie podczas II wojny światowej 1939-1945, red. Z. Błażyński, Londyn 1994. Batowski H., Podpisanie układu polsko-brytyjskiego z 25 sierpnia 1939 r., „Dzieje Najnow sze” 1971, nr 4.
Bibliografia Batowski H., Polska dyplomacja w walce o niepodległość. Wielka rola Edwarda Raczyńskie go [w:] Działalność dyplomatyczna i polityczna Edwarda Raczyńskiego, red. W. Michowicz, Łodź 1994. Batowski H., Polska w polityce Francji w przededniu drugiej wojny światowej, „Dzieje Naj nowsze” 1991, nr 4. Batowski H., „Przecieki" o tajnym protokole z dnia 23 sierpnia 1939 r., „Polityka" 1989, nr to. Batowski H., Rok 1938 - dwie agresje hitlerowskie, Poznań 1985. Batowski H„ Rumuńska podróż Becka w październiku 1938 roku, „Kwartalnik Historycz ny” 1958, z. 2. Batowski H., Stosunki polsko-czesko-slowackie 1918-1939 [w:) Stosunki polsko-czesko-słowackie w latach 1918-1945, red. E. Orlof, Rzeszów 1922. Batowski H., Środkowoeuropejska polityka Polski w latach 1932-1939. Tezy (w:] VIII Powszech ny Zjazd Historyków Polskich. Historia najnowsza Polski, red. I. Pietrzak-Pawłowska, K. Piwarski, Warszawa i960. Batowski H., T.G. Masaryk a Polska, „Przegląd Współczesny" 1930, t. зз. Batowski H., Zachód wobec granic Polski 1920-1940. Niektóre fakty mniej znane. Łódź 1995· Batowski H., Zdrada monachijska. Sprawa Czechosłowacji i dyplomacja europejska w roku *938, Poznań 1973. Baumgart W., Zur Ansprache Hitlers vor den Führern der Wehrmacht am 22 August 1939· d^ierteljahrshefte fur Zeitgeschichte” 1968, H. 2-3. Baumont Μ., The Origins of the Second World War, New Haven-London 1978. Beaufre A., Le drame de 1940, Paris 1940. Beauvois Y., Léon Noël, de Laval à de Gaulle, via Petain, Villeneuve d’Ascq 2001. Beauvois Y., Stosunki polsko-francuskie podczas dziwnej wojny, tłum. I. Kania,
Kraków 1991. Becker F„ Im Kampfurn Europa. Stalins Schachzüge gegen Deutschland und Westen, Graz 1993· Bedarida F., La stratégie secrète de la drôle de guerre. Le Conseil Suprême Interallié, septem bre 1939-avril 1940, Paris 1979. Bell P.M.H., John Bull and the Bear. British Public Opinion, Foreign Policy and the Soviet Union, 1941-1945, London 1990. Bell P.M.H., Przyczyny wybuchu II wojny światowej w Europie, Warszawa 2010. Bellstedt H.F., „Apaisement” oder Krieg. Frankreichs Außenminister Georges Bonnet und die deutsch-französische Erklärung vom 6. Dezember 1938, Bonn 1993. Beneś E„ Fall and Rise ofaNation: Czechoslovakia 1938-1941, ed. M.Hauner, New York 2004. Berezowski Z„ Pakt polsko-angielski, „Polityka Narodowa” 1939, шз. Berezowski Z., Rozbiór Czechosłowacji, „Polityka Narodowa” 1938, nr?. Bethell N., Zwycięska wojna Hitlera, tłum. J.Z. Bielski, Warszawa 1997. Bezymienski L., Geheimmission in Stalins Auftrag? David Kandelaki und die sowjetisch-deutschen Beziehungen Mitte der dreißiger Jahre, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschi chte” 1992, H.3. Biała księga. Fakty i dokumenty z dwóch wojen światowych, red. W. Sukiennicki, Paryż 1964. Białobłocki Z., Próby realizacji koncepcji Trzeciej Europy a ZSRR (ФЗА-ФЗЯ), „Zeszyty Na ukowe Wyższej Szkoły Gospodarki Krajowej” 2001,1.1. Bielnicki A., Halvdan Koht i JózefBeck, „Komunikaty Instytutu Bałtyckiego” 1978, z. 27/28. Bielnicki A., Zagadnienie Wysp Alandzkich w latach 1938-1939, „Komunikaty Instytutu Bał tyckiego” 1977. z· 26. Biegański S., Czy kompromis w sprawie Gdańska byl rozważany w roku 1939?, „Bellona” 1956, z.
1-2. 1227
1228 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Bloch Ch., Great Britain, German Rearmament and the Naval Agreement of1935 [w:] European Diplomacy Between Two Wars, 1919-1939, ed. H.W. Gatzke, Chicago 1972. Bohlen Ch., Witness to History 1929-1969, New York 1973. Bond B., Ironside [w:] Generałowie Churchilla, red. J. Keegan, tłum. J. Kozłowski, Poznań 1999. Bonnet G., Défense de la paix, vol. 2: De Munich à la guerre, Paris 1967. Bonnet G., Le Quai d’Orsay sous Trois Républiques, Paris 1961. Booms H., Der Ursprung des Zweiten Weltkrieges - Revision oder Expansion? [w:] Kriegs beginn 1939. Entfesselung oder Ausbruch des Zweiten Weltkriegs?, Hrsg. G. Niedhart, Darmstadt 1976. Borejsza J.W., Antyslawizm Adolfa Hitlera, Warszawa 1988. Borejsza J.W., Die „kleinen Revisionismen” und Ostmitteleuropa am Vorabend des zweiten Weltkrieges [w:j 1939. An der Schwelle zum Weltkrieg. Die Entfesselung des Zweiten Weltkrieges und das internationale System, Hrsg. K. Hildebrand, J. Schmädeke, K. Zernack, Berlin 1990. Borejsza J.W., Mussolini był pierwszy., Warszawa 1989. Borejsza J.W., Rzym a wspólnota faszystowska. O penetracji faszyzmu włoskiego w Europie Środkowej, Warszawa 1981. Borejsza J.W., Sprawa polska w XIX i XX wieku, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2001, nr 4. Borejsza J.W., Śmieszne sto milionów Słowian. Wokół światopoglądu Adolfa Hitlera, Warszawa 2006. Bouverie T., Appeasement. Chamberlain, Hitler, Churchill, and the Road to War, New York 2019. Bregman A., Jak świat światem? Stosunki polsko-niemieckie wczoraj, dziś, jutro, Londyn 1964. Bregman A., Najlepszy
sojusznik Hitlera. Studium o współpracy niemiecko-sowieckiej (19391941), Warszawa 1997. Breyer R., Das Deutsche Reich und Polen 1932-1937, Außenpolitik und Volksgruppenfragen, Würzburg 1955. Broszat Μ., Narodowo-socjalistyczna polityka w sprawie Polski 1939-1945, Warszawa 1966. Broszat Μ., Nationalsozialistische Polenpolitik 1939-1945, Stuttgart 1961. Brundu Olla P., L’equilibrio difficile. Gran Bretagna, Italia e Francia nel Mediteraneo (19301937), Milano 1980. Brzeziński A.M., Liga Narodów w koncepcjach i dyplomacji Józefa Веска (1932-1938), Łódź 2017. Budurowycz В., Polish-Soviet Relations 1932-1939, New York 1962. Bullock A., Hitler and the Origins of the Second World War [w:] The Origins of the Second World War. Historical Interpretations, ed. E.M. Robertson, London 1973. Bułhak H., Polska-Francja. Z dziejów sojuszu 1933-1936, Warszawa 2000. Bułhak H., Polska a Rumunia 1918-1939 [w:] Przyjaźnie i antagonizmy. Stosunki Polski zpań stwami sąsiednimi w latach 1918-1939, red. J. Żarnowski, Wrocław 1977. Bułhak H., Polska deklaracja sojusznicza w czasie remilitaryzacji Nadrenii, marzec 1936 r., „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1974, nr 4. Bułhak H„ W cieniu słabnącego Paryża. Zarys historii sojuszu Polski i Rumunią w latach 1921-1939 [w:] Współcześni historycy polscy o Rumunii, red. T. Dubicki, Toruń 2009. Bułhak H., W sprawie oceny strategicznego zagrożenia Polski z maja 1934 r., „Wojskowy Prze gląd Historyczny” 1970, nr 4. Bułhak H., Z dziejów stosunków wojskowych polsko-czechosłowackich w latach 1927-1936, „Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej” 1975,1.11. Burckhardt
C.J., Moja misja w Gdańsku 1937-1939, tłum. Μ. Ginatowicz, Warszawa 1970. Butler J.R.M., Grand Strategy. September 1939-June 1941, London 1957.
Bibliografia Calder K.J., Britain and the Origins of the New Europe 1914-1918, London-New York 1976. Campbell EG., Confrontation in Central Europe. Weimar Germany and Czechoslovakia, Chicago-London 1975. Carley M.J., 1939. The Alliance That Never Was and the Coming of World War II, Chicago 1999. Carley MJ., End of the ‘Low, Dishonest Decade’. Failure of the Anglo-Franco-Soviet Alliance in 1939, „Europe-Asia Studies” 1993, no. 2. Carlgren W.M., Svensk underrättelsetjänst 1939-1945, Stockholm 1985. Carlquist E., Solidaritet pä prov. Finlandshjälp unter vinterkriget, Stockholm 1971. Caro L., Polityka zagraniczna Sowietów, „Przegląd Polityczny” 1929,1.10. Carocci G., La politico estera dell'Italia fascista (1925-1928), Bari 1969. Carr E.H., Britain. A Study ofForeign Policy from the Versailles Treaty to the Outbreak of War, introduce viscount, London-New York-Toronto 1939. Can E.H., International Relations Between the Two World Wars (1919-1939), London 1950. Carr E.H., The Russian Revolution from Lenin to Stalin 1917-1929, London 1979. Castellan G., Reichswehr et Armee Rouge 1920-1939 [w:] Les relations germano-sovietiques de 1933 a 1939, éd. J.B. Duroselle, Paris 1954. Cavallucci S., Polonia 1939. Sfida al Terzo Reich. Illusioni, inganni e complicità alia vigilia della seconda guerra mondiale, Soveria Mannelli 2010. Ceginskas V., Die baltische Frage in den Grosmachteverhandlungen in 1939, „Commentationes Balticae” 1967, H. 2. Centek J., Hans von Seeckt. Twórca Reichsheer, Kraków 2006. Centek J., Zweihundert Jahre deutsche Polenpolitik, Frankfurt am Main 1981. Chlewniuk O„
Stalin: nowa biografia, tłum. D. Bal, Krakow 2016. Chociłowski ]., Najpierw Polska. Rzecz o Józefie Becku, Warszawa 2019. Chormacz I.A., Wozwraszczenije w mirowoje obszczestwo. Borba i sotrudniczestwo sowietskowo gosudarstwa s Ligoj Nacji w 1919-1934 gg. Monografia, Moskwa 2011. Chudek J., Stosunki polsko-niemieckie w świetle wypowiedzi Hitlera, Warszawa 1959. Churchill W., Czas dyktatorów, tłum. J. Jarniewicz, Łódź 1993. Ciałowicz J., Od Kościuszki do Sikorskiego, Kraków 1971. Ciałowicz L, Polsko-francuski sojusz wojskowy 1921-1939, przedm. Μ. Zgórniak, Warsza wa 1970. Ciechanowski J., O genezie i upadku II Rzeczypospolitej, Londyn 1981. Ciechanowski L, Przystąpienie Anglii do wojny, „Zeszyty Historyczne” 1990, z. 91. Cienciala A.M., The Battle of Danzig and the Polish Corridor at the Paris Peace Conference of 1919 [w:] The Reconstruction of Poland, 1914-1923, ed. P. Latawski, London 1992. Cienciala A.M., The Foreign Policy ofJózefPilsudski and Józef Beck, 1926-1939. Misconcep tions and Interpretations, „The Polish Review” 2011, no. 1-2. Cienciala A.M., German Propaganda for the Revision ofthe Polish-German Frontier in Danzig and the Corridor. Its Effects on British Opinion and the British Policy-making Elite in the Years 1919-1932, „Antemurale" 1976, vol. 20. Cienciala A.M., The Munich Crisis of1938. Plans and Strategy in Warsaw in the Context of the Western Appeasement ofGermany [w:] The Munich Crisis, 1938. Prelude to Word War II, ed. I. Lukes, E. Goldstein, London-Portland 1999. Cienciala A.M., The Nazi-Soviet Pact ofAugust 23,1939: When Did Stalin Decide to Align
with Hitler, and Was Poland the Culprit? [w:] Ideology, Politics and Diplomacy in East Cen tral Europe, ed. M.B. Biskupski, Rochester 2003. 1229
1230 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Cienciala A.M., Poland, and the Western Powers 1938-1939. A Study in the Interdependence of Eastern and Western Europe, London-Toronto 1968. Cienciala A.M., Józef Beck. Szkic biograficzno-polityczny [w:J J. Beck, Wspomnienia o pol skiej polityce zagranicznej 1926-1939, oprać. A.M. Cienciala, wprow. Μ. Komat, Warszawa-Kraków 2015. Cienciala A.M., MinisterJózefBecki ambasador Edward Raczyński a zbliżenie polsko-brytyjskie w okresie październik 1938-styczeń 1939 [w:] Z dziejów polityki i dyplomacji polskiej. Studia poświęcone pamięci Edwarda hr. Raczyńskiego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wychodźstwie, red. H. Bułhak et al. Warszawa 1994. Cienciala A.M., Misja pokoju Carla J. Burckhardta, „Dzieje Najnowsze” 1974, nr 4. Cienciala A.M., Nastawienie Austena Chamberlaina do Polski w latach 1924-1933 [w:] Pol ska, Niemcy, Europa. Studia z dziejów myśli politycznej i stosunków międzynarodowych, red. A. Czubiński, Poznań 1977. Cienciala A.M., O polityce angielskiej, „Bellona” 1959, z. 3. Cienciala A.M., Polityka brytyjska w stosunku do Polski i Europy Wschodniej w latach 19191939, „Tematy” 1969, nr 31-32. Cienciala A.M, Polska w polityce brytyjskiej i francuskiej w 1939 roku. Wola walki czy próba uniknięcia wojny?, „Zeszyty Historyczne” 1985, z. 75. Cienciala A.M., Polska wpolityce Wielkiej Brytanii w przededniu wybuchu II wojny światowej, „Kwartalnik Historyczny” 1990, z. 1-2. Cienciala A.M., Zasada samostanowienia narodowego a pojęcie interesów żywotnych w po lityce brytyjskiej wobec Gdańska i Pomorza w latach
1917-1939 [w:] Gdańsk i Pomorze w XX wieku. Księga ofiarowana Profesorowi Stanisławowi Mikosowi z okazji 70. rocz nicy Jego urodzin, red. Μ. Andrzejewski, Gdańsk 1997. Cisek J., The Beginnings of Joseph Beck’s Diplomatic Career. The Origins of His Mis sion to Admiral Horthy in October 1920, „East European Quarterly” 1993, no. 1. Citino R., Niemcy bronią się przed Polską. Ewolucja taktyki Blitzkriegu 1918-1933, tłum. J. Tom czak, Warszawa 2012. Colbern W.H., Polska. Styczeń-sierpień 1939. Analiza i prognozy. Komentarze do wydarzeń attache wojskowego ambasady USA w Warszawie, tłum, i oprać. B. Grzeloński, War szawa 1986. Colville J., The Fringes of Power. Downing Street Diaries 1939~1945, London-Sidney-To ronto 1985. Conquest R., Stalin, tłum. W. Jeżewski, Warszawa 2000. Coulondre R., De Staline a Hitler. Souvenirs de deux ambassades 1936-1939, Paris 1950. Cowling Μ., The Impact ofHitler. British Politics and British Policy 1933-1940, Cambridge 1975. Crowe Μ., The Baltic States and the Great Powers. Foreign Relations, 1938-1940, Boulder 1993. Cyprian T., Sawicki J., Nie oszczędzać Polski!, Warszawa 1965. Cytowska E., Próby współpracy polsko-włoskiej w Europie Środkowej (X1938-III1939), „Stu dia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej” 1978,1.14. Czapiński K„ Świat na wułkanie. Krótki zarys sytuacji międzynarodowej, Warszawa 1938. Czubarian A.O., Kanun wojny, Moskwa 2008. Ćelovsky B„ Das Münchener Abkommen 1938, Stuttgart 1958. Dallin D.J., The Baltic States between Nazi Germany and Soviet Russia [w:j The Baltic States in Peace and War 1917-1945, eds V.S. Vardys, RJ. Misiunas,
Pennsylvania 1978. Davion L, Mon voisin, cet ennemi. La Franceface aux relations polono-tchécoslovaques entre les deux guerres, Bruxelles 2009.
Bibliografia Dąbrowski D., Rzeczpospolita Polska wobec kwestii Rusi Zakarpackiej (Podkarpackiej) 19381939, Toruń 2007. Dejmek I., Ceskoslovenskâ zahranićnipolitika a snahy o bezpećnost ve stfedni Evropë mezi svëtovymi vâlkami (pfehled zókladnich problemu) [w:] Doświadczenia trzech genera cji Polaków, Czechów i Słowaków 1918-1998, red. Μ. Pułaski, J. Valenta, Wrocław 1998. Dejmek J., Edvard Beneś. Politicka biografie ćeskeho demokrata, ё. a: Prezident republiky a vùdce nórodniho odboje (1935-1948), Praha 2008. Dejmek J., Ministr Józef Beck a jeho zahranićni politika v pohledu ieskoslovenskÿch diplo mata 1932-1939: Pfispëvek к dëjinâm ceskoslovensko-polskÿch diplomatickych vztahû, „Slovanské Historické Studie” (Praha) 1997, t. 23 „Poeta Henrykovi Batowskemu”. Denne L., Das Danzig-Problem in der deutschen Ausenpolitik 1934-39, Bonn 1959. Depesze wojenne Attachatu Wojskowego RP w Bukareszcie 1939-1940, oprać. T. Dubicki, A. Suchcitz, Tarnowskie Góry 2006. Der Hitler-Stalin Pakt. Voraussetzungen, Hintergründe, Auswirkungen, Wien 1990. Dessberg F., le triangle impossible. Les relationsfranco-soviétiques et le facteurpolonais dans les questions de sécurité en Europe (1924-1935), Bruxelles 2009. Dessberg F., Poland in thepolitical and military strategy ofFrance (September-October 1939 of France (September-October 1939) [w:] Kampania polska 1939 r. Polityka-spoleczeństwokultura, 1.1: Strategia, red. M.P. Deszczyński, T. Pawłowski, Warszawa 2013. Deszczyński M.P., Ostatni egzamin. Wojsko Polskie wobec kryzysu czechosłowackiego 19381939. Warszawa 2003. Dębicki R., Węgry a wojna
polsko-rosyjska w 1920 roku, „Zeszyty Historyczne” 1977, z. 39. Dębski S., Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 1939-1941, Warsza wa 2003. Die Wiezsacker-Papiere 1933-1950, Hrsg. L.E. Hill, Frankfurt am Main 1974. Divéky A., Co chcieli zrobić i co zrobili Węgrzy dla Polski w okresie wojny, Warszawa 1939. Dopierała B„ Gdańska polityka Józefa Becka, Poznań 1967. Dopierała B., Wokółpolityki morskiej Drugiej Rzeczypospolitej. Studia historyczne, Poznań 1978. Douglas R., Chamberlain and Appeasement [w:] The Fascist Challenge and the Politics ofAp peasement, eds W.J. Mommsen, L. Kettenacker, London 1983. Dubicki A., Dzieje polskiej placówki dyplomatycznej w Bukareszcie (1919-1940), Łódź 2014. Dullin S., Des hommes d'influences. Les ambassadeurs de Staline en Europe 1930-1939, Paris 2001. Duraczyński E., Polska wpolityce Moskwy latem 1939 [w:] 17 września 1939. Materiały z ogól nopolskiej konferencji historyków, red. H. Batowski, Kraków 1994. Duraczyński E., Stalin: twórca i dyktator supermocarstwa, Warszawa 2012. Duroselle J.B., L’abîme 1939-1944, Paris 1986. Duroseile J.B., La décadence 1932-1939, Paris 1979. Duroselle J.B., Du pacte anti-Komintern a mai 1939 [w:] Les relations germano-sovietiques de 1933 a 1939, éd. J.B. Duroselle, Paris 1954· Duroselle J.B., L’Europe de 1815 à nos jours. Vie politiques et relations internationales, Paris 1970. Duroselle J.B., Histoire diplomatique de 1919 à nos jours, Paris 1953. Eichenrode D.H., Hitler und Polen. Zwei Beiträge zur Geschichte der deutsch-polnischen Bez iehungen von 1930 bis 1939, Berlin 2022. Emmerson
J.T., The Rhineland Crisis, 7 March 1936. A Study in Multilateral Diplomacy, Ames 1977. 1231
1232 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Erickson J., The Soviet High Command. A Military-Political History 1918-1941, London 1962. Essen A., Polityka Czechosłowacji w Europie Środkowej w latach 1918-1932, Kraków 2006. Faber D., Munich, 1938. Appeasement and the World War Π, New York-London 2008. Faryś J., Między Moskwą a Berlinem. Wizja polskiej polityki zagranicznej 1918-1939, Szczecin-Warszawa 2019. Faryś J., Stanislaw Stroński - biografia polityczna do 1939 roku, Szczecin 1990. Feldman J., O realizm w politycznym myśleniu, „Kwartalnik Historyczny” 1986, z. 4. Fest J., Oblicze trzeciej Rzeszy, tłum. E. Werfel, Warszawa 1970. Fischer A., Sowjetische Außenpolitik in der Weltwirtschaftskrise 1929-1933 [w:] Internationa le Beziehungen in der Weltwirtschaftskrise 1929-1933, Hrsg. J. Becker, K. Hildebrand, München 1980. Fischer P., Die deutsche Publizistik als Faktor der deutsch-polnischen Beziehungen 1919-1939, Wiesbaden 1991. Fisher L., The Soviets in World Affairs. A History of the Relations between the Soviet Union and the Rest of the World, 1917-1929, vol. 1-2, Princeton 1951. Fleischhauer L, Der Pakt. Hitler, Stalin und die Initiative der deutschen Diplomatie 19381939, Berlin 1990. Florkowska-Francić H., Emigracyjna działalność Agatona Gillerapo powstaniu styczniowym, Wrocław etc. 1985. Forczyk R., Fali Weiss. Najazd na Polskę I939, Warszawa 2020. Forst de Battaglia O., Zwischeneuropa: Von der Ostsee bis zur Adria, Bd. 1: Polen, Tschechoslo wakei, Ungarn, Frankfurt am Main 1954. Foster A.J., An Unequivocal Guarantee? Fleet Street and the British
Guarantee to Poland, 31 March 1939, „Journal of Contemporary History” 1991, no. 26. Gaddis J.L., Russia, the Soviet Union and the United States. An Interpretative History, New York 1978. Garlicka A., Polska-Jugosławia 1934-1939. Z dziejów stosunków politycznych, Wroclaw 1977. Gąsiorowski Z.J., Dmowski’s Overture to Masaryk, „Polish Review” 1974, no. 1. Gąsiorowski Z.J., The German-Polish Non-Aggression Pact of 1934, „Journal of Central Eu ropean Affairs” 1955, no. 1. Ghija A., Romania and Hungary at the Beginning of 20th Century. Establishing Diplomatic Relations (1918-1921), transi. A.M. Mircea, Cluj-Napoca 2003. Giannini A., The Problem ofDanzig, Rome 1933. Gibbs N.H., Rearmament Policy [w:] History of the Second World War. United Kingdom Mili tary Series, vol. 1, ed. J.R.M. Butler, London 1976. Gilbert Μ., Gott Μ., Dżentelmeni w Monachium, tłum. T. Wolski, Warszawa 1967. Ginsburgs G., The Soviet Union as a Neutral, 1939-1941, „Soviet Studies” 1958, 1.10, nri. Glabisz K., Krytyczna monografia o generale Gamelin, „Zeszyty Historyczne” 1976, z. 35. Glabisz K„ Wrzesień 1939 roku. Klęska haniebna czy nieuchronna?, „Dziennik Polski i Dzien nik Żołnierza” (Londyn), 4 IX 1971. Glantz D., The Military Strategy of the Soviet Union. A History, London-Portland 1991. Gmurczyk-Wrońska Μ., Polska - niepotrzebny aliant Francji? (Francja wobec Polski w latach 1938-1944), Warszawa 2003. Gniazdowski Μ., Kwestia słowacka a polska idea „trzeciej Europy” [w:] Modernizacja, Cen trum, Peryferie. Księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Ryszarda Stemplowskiego, red. W.
Borodziej, S. Dębski, Warszawa 2009.
Bibliografia Godlewski J.R., Wybrane zagadnienia polskiego planowania wojennego wiatach 1919-1939, Gdańsk 1982. Golec R„ Taniec z Hitlerem, Kontakty polsko-niemieckie 1930-1939, Zakrzewo 2017. Gorodetsky G., The Implication of German-Soviet Pact on the Western Democracies Re considered [w:] The Opening of the Second World War, ed. D.W. Pike, Paris 1991. Goutard A., 1940, Wojna straconych okazji, tłum. J. Gerhard, Warszawa 1959. Grabski W., Idea Polski, Warszawa 1935. Graml H., Europa zwischen den Kriegen, München 1979. Graml H., Präsidialsystem und Außenpolitik, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte" 1973, H. 2. Gregorowicz S., Polsko-radzieckie stosunki polityczne w latach 1932-1935, Warszawa 1982. Gregorowicz S,, Sprawa deklaracji bałtyckiej na tle polityki Polski wobec Niemiec i Związ ku Sowieckiego na przełomie lat 1933/1934 [w:] Z dziejów polityki i dyploma cji polskiej. Studia poświęcone pamięci Edwarda hr. Raczyńskiego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wychodźstwie, red. H. Bułhak et al„ Warszawa 1994. Gregorowicz S., Zacharias M.J., Polska-Związek Sowiecki. Stosunki polityczne 1925-1939, Warszawa 1995. Grohler O., Varianten deutscher Kriegspolitik [w:] 1939. An der Schwelle zum Weltkrieg. Die Entfesselung des Zweiten Weltkrieges und das internationale System, Hrsg. K. Hilde brand, J. Schmädeke, K. Zernack, Berlin 1990. Gruchała J., Czeskie środowiska polityczne wobec spraw polskich 1920-1938, Katowice 2002. Gruchała J., Tomasz G. Masaryk, Wrocław 1996. Grünberg K., Serczyk J., Droga do rozbioru Polski 1918-1939. Nowe ustalenia, Warszawa 2005. Grzelak C.,
Kresy w ogniu. Wojna na ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej we wrześniu 1939 roku, Warszawa 2014. Grzelak C., Możliwości obrony Kresów Wschodnich w 1939 roku przed Armią Czerwoną [w:] Eu ropa nieprowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Białoruś, Litwa, Łotwa, Ukraina, wschodnie pogranicze III Rzeczypospolitej Polskiej) w latach 1772-1999, red. K. Jasiewicz, Warszawa 1999. Grzybowski K„ The Soviet Doctrine of Mare Clausum and Policies in Black and Baltic Seas, „Journal of Central European Affairs” 1955, no. 4. Grzywacz A., Armia sowiecka w ocenie polskiego kierownictwa wojskowego, „Studia Rze szowskie” 1999, t. 6. Grzywacz A., Polski plan operacyjny „Wschód" a planowanie sowieckie w 1939 r., „Zeszyty Historyczne” 1996, z. 117. Gursztyn P., Ribbentrop-Beck. Czy pakt Polska-Niemcy był możliwy?. Warszawa 2018. Gwarancje brytyjskie dla Polski. Marzec 1939, tłum. J. Meysztowicz, tłum, przypisów T. Sza frański, wstęp A. Czubiński, Warszawa 1981. Gwido [Lipiński W.], Polityka zagraniczna Piłsudskiego i Becka (Próba syntezy), Warszawa 1943. Gzella J., Między Sowietami a Niemcami. Koncepcje polskiej polityki zagranicznej konserwa tystów wileńskich zgrupowanych wokół „Słowa” (1922-1939), Toruń 2011. Gzella J., Myśl polityczna Władysława Stadnickiego na tle koncepcji konserwatystów polskich (1918-1939), Toruń 1993. Hajnicz A., Zdrada Zachodu -fakt czy obsesja, „Gazeta Wyborcza”, 30-3111999. Hall III H.H., The Foreign Policy-Making Process in Britain, 1934-1935, and the Origins ofthe Anglo-German Naval Agreement, „Historical Journal” 1976, no. 2.
Haslam J., The Soviet Union and the Struggle for the Collective Security in Europe, 1933-39, New York 1978. 1233
1234 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Hauner Μ., Edvard Benes et Munich [w:] La Tchécoslovaquie sismographe de l’Europe au XX-e siècle, éd. A. Mares, Paris 2009. Hauner Μ., The Quest for the Romanian Corridor. The Soviet Union, Romania and Czechoslo vakia during the Sudeten Crisis of 1938 [w:] Mythos München. Le Myth de Munich. The Myth ofMunich, Hrsg. F. Taubert, München 2002. Haynes R., Romanian Policy Towards Germany, 1936-1940, Basingstoke 2000. Headlam-Morley J., Studies in Diplomatic History, London 1930. Heeresadjutant bei Hitler 1938-1943. Aufzeichnungen des Major Engel, Hrsg. H. von Kotze, Stuttgart 1974. Heinemann J.L., Hitler’s First Foreign Minister. Constantin Freiherr von Neurath, Diplomat and Statesman, Berkeley-Los Angeles 1979. Heller Μ., Niekricz A., Utopia u władzy. Historia Związku Sowieckiego, t.2, tłum. A Mietkowski,, Londyn 1987. Henke J., Hitler und England. Von Scheitern der Bündniskonzeption bis zum Kriegsbeginn (1935/1937~1939), Freiburg-Breisgau 1972. Herwarth H. von, Między Hitlerem a Stalinem. Wspomnienia dyplomaty i oficera niemieckie go 1931-1945, tłum, i oprać. E.C. Król, Warszawa 1992. Hetherington P., Niezłomny. Józef Piłsudski, odrodzona Polska i walka o Europę Wschodnią, tłum. E. Smoleńska, B. Gadomska, J. Majewski, Warszawa 2020. Hett B.C., The Nazi Menace. Hitler, Churchill, Roosevelt, Stalin and the Road to War, New York 2020. Hildebrand К., The foreign policy of the Third Reich, London 1973. Hildebrand K., La politique française de Hitler jusqu’en 1936 [w:] La France et l’Allemagne 1932-1936, Paris 1980.
Hildebrand K„ Das vergangene Reich. Deutsche Außenpolitik von Bismarck bis Hitler, Stuttgart 1995. Hillgruber A., Hitler, König Carol und Marschall Antonescu. Die deutsch-rumänischen Bezie hungen 1938-1944, Wiesbaden 1954. Hillgruber A., Niemcy i Polska w polityce międzynarodowej 1933-1939 [w:] Stosunki polsko-niemieckie 1933-1945, red. A. Czubiński, Z. Kulak, Poznań 1988. Historia dyplomacji polskiej, t. 4:1918-1939, red. P. Łossowski, Warszawa 1995. Historia Polski 1918-1939, t. 4, red. T. Jędruszczak, Warszawa 1978. Hitchens M.G., Germany, Russia and the Balkans. Prelude to the Nazi-Soviet Non-Aggression Pact, Boulder 1983. Hochman J., The Soviet Union and the Failure ofthe Collective Security, 1934-1938, Ithaca 1984. Hitler und England im Mitte August 1939, Hrsg. J. Henke, „Vierteljahrshefte fur Zeitgeschichte” 1973.H.2. Hitler-Stalin-Pakt 1939. Das Ende Ostmittleuieorpas?, Hrsg. E. Oberländer, Frankfurt am Main 1989. Hoensch J.K., Die Slovakei und Hitlers Ostpolitik. Hlinkas slowakische Volkspartei zwischen Autonomie und Separation 1938/1939, Köln 1965. Hoensch J.K., Der ungarische Revisionismus und die Zerschlagung der Tschechoslowakei, Tübingen 1967. Hoggan D., Die erzwungene Krieg. Die Ursachen und Urheber des 2. Weltkrieges, Tubingen 1961. Imlay T.C., Facing the Second World War. Strategy, Politics, and Economics in Britain and France 1938-1940, Oxford-New York 2003. Istoria diplomata, t. 3, red. W. Potiomkin, Moskwa 1945.
Bibliografia L’Italia e la politico di potenza in Europa (1938-1940), a cura di E. Di Nolfo, Milano 1985. Iwanow Μ., Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim 1921-1938, Wrocław 1991. Jackiewicz H., Brytyjskie gwarancje dla Polski w 1939 roku, Olsztyn 1980. Jacobsen H.A., Nationalsozialistische Aussenpolitik 1933-1938, Frankfurt am Main 1968. Jacobson J., When the Soviet Union Entered World Politics, Berkeley 1994. Jakobson Μ., The Diplomacy of the Winter War. An Account of the Russo-Finnish War 19391940, Cambridge 1961. Jakobson Μ., Diplomatie der Finnishen Winterkrieg, München 1970. Jankowski P„ All Against All. The Long Winter of 1933 and the Origins of the Second World War, London 2021. Januszewska-Jurkiewicz j., Zaolzie w polityce rządu i opinii społeczeństwa polskiego (19251937), Katowice 2001. Jarausch K., The Four Power Pact 1933, Madison 1965. Jaworski P., Marzyciele i oportuniści. Stosunki polsko-szwedzkie w latach 1939-1945, Warszawa 2009. Jaworski P., Polska niepodległa wobec Skandynawii 1918-1939, Wrocław 2001. Jedlicka J„ Podkarpatska Rus/Karpatska Ukrajina v brezne 1939 [w:] Ćeske zemë a Ceskoslovensko v Evropé XIX a XX stoleti. Sbomik prąci к 65. narozenindm prof. dr. Roberta Kvacka, Praha 1997. Jelinek P., Zahraniênë-politické wztahy Ceskoslovenska a Polska 1918-1924, Opava 2009. Jena K. von, Polnische Ostpolitik nach dem Ersten Weltkrieg. Das Problem de Beziehungen zu Sowjetrußland nach dem Rigaer-Frieden von 1921, Stuttgart 1980. Jeziorny D., Dyplomacja brytyjska wobec koncepcji paktu wschodniego (1933-1935)· Analizy, projekty, działania, Łódź
2011. Jeziorny D., Here Comes the Period of Hard and Long-lasting Diplomatic Struggles. Polish Diplomacy and the Concept of the Western Pact, 1936-1937, „Diplomacy and State craft” 2021, no.3. Jeziorny D., Wielka Brytania w polityce ministra Jozefa Becka (1932-1939) [w:] Płk JózefBeck (1894-1944). Żołnierz, dyplomata, polityk, red. S.M. Nowinowski, Łódź-Warszawa 2017. Jędruszczak H., Jędruszczak T., Ostatnie lata Drugie) Rzeczypospolitej (1935-1939), Warszawa 1970. Jędrzejewicz W., JózefPiłsudski 1867-1935. Życiorys, Londyn 1993. Jędrzejewicz W., Sprawa wojny prewencyjnej z Niemcami w 1933 roku, „Zeszyty Historycz ne” 1966, z. 10. Jędrzejewicz W., Cisek J., Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1867-1935, t. 3, WarszawaLondyn 1998. Johnson I.O., Diabelski pakt. Współpraca niemiecko-radziecka iprzyczyny wybuchu II wojny światowej, tłum. J. Szkudliński, Warszawa 2022. Jońca K., Die polnische Nation in politischen Doktrin Hitlers [w:j Menetekel. Das Gesicht des zweiten Weltkrieges. Nürnberger Gespräch zum 50. Jahrestag der Entfesselung des zweiten Weltkrieges, Hrsg. P. Schönlein, J. Wollenberg, J. Wyrozumski, Krakow-Nür nberg 1991. Jordan N., The Popular Front and Central Europe. The Dilemmas ofFrench Impotence, 19181940, Cambridge 1992. Jordan W.M., Great Britain, France and the German Problem 1918-1939, London 1943. Juhâsz G., Hungarian Foreign Policy, 1919-1945, Budapest 1979. Jukes G„ The Red Army and the Munich Crisis, „Journal of Contemporary History” 1991, no. 2. 1235
1236 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Jurkiewicz J„ Pakt wschodni. Z historii stosunków międzynarodowych 1934-1935, Warsza wa 1963. Kahânek F., Benes contra Beck. Reportaże a dokumenty, Praha 1938. Kaiser D.E., Economic Diplomacy and the Origins of the Second World War. Germany. Britain, France and Eastern Europe 1930-1939, Princeton 1980. Kamiński M.K., Konflikt polsko-czeski 1918-1921, Warszawa 2001. Kamiński M.K., Szkice z dziejów Polski i Czechosłowacji w latach trzydziestych XX wieku, Warszawa 2014. Kamiński M.K., OrlofE., Wojenne plany Hitlera w 1937 roku, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2012, t. 47. Kamiński M.K., Zacharias M.J., Polityka zagraniczna Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1939, Warszawa 1998. Kamiński M.K., Zacharias MJ., W cieniu zagrożenia. Polityka zagraniczna RP 1918-1939, Warszawa 1993. Kampania polska 1939 r. Polityka-spoleczeństwo-kultura, 1.1: Strategia, red. M.P. Deszczyński, T. Pawłowski, Warszawa 2013. Kampania wrześniowa 1939, cz. 1: Polityczne i wojskowe położenie Polski przed wojną. Komi sja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie, Londyn 1951. Kania K., Edward Bernard Raczyński (1891-1993). Dyplomata i polityk, Warszawa 2014. Kania K., Wielka Brytania 1918-1939 w świetle polskich źródeł dyplomatycznych, Toruń 2007. Kantor J., Zakłataja drużba. Siekrietnoje sotrudniczestwo SSSR i Giermanii w 1920-1930-je gody, Moskwa 2009. Karski J„ Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty, tłum. E. Mora wiec, Lublin 1998. Kasparavicius A., Lietuva 1938-1939 m. Neutraliteto iliuzijos,
Vilnius 2010. Kastory A., Finlandia w polityce mocarstw 1939-1940, Kraków 1993. Kastory A., Sprawy polskie w moskiewskich rozmowach wojskowych z sierpnia 1939 roku, „Studia Historyczne” 1990, z. 2. Katelbach T., Co poprzedziło polskie ultimatum do Litwy, „Kultura” 1956,1.102, nr 4. Katelbach T., Rola Piłsudskiego w sprawie polsko-litewskiej, „Niepodległość” (Londyn) 1948, t.i. Kaufmann J.E., Kaufmann H.W., The Maginot Line. None Shall Pass, Westport 1997. Ken O., „Alarm wojenny” wiosną 1930 roku a stosunki sowiecko-polskie, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2000, t. 35. Ken O., Collective Security or Isolation? Soviet Foreign Policy and Poland, 1930-1935, St. Petersburg 1996. Ken O., Mobilizacyjonnojeplanirowanije ipoliticzeskije rieszenija (koniec 1920 g.-sieriedina 1930-ch gg.), Moskwa 2008. Kennedy P., Mocarstwa świata. Narodziny - rozkwit - upadek. Przemiany gospodarcze i kon flikty zbrojne w latach 1500-2000, tłum. Μ. Kluźniak, Warszawa 1994. Kennedy R, The Realities behind Diplomacy. Background Influences on British External Po licy 1865-1980, London 1981. Kettenacker L., Die Diplomatie der Ohnmacht. Die gescheiterte Friedensstrategie der briti schen Regierung vor Ausbruch des Zweiten Weltkrieges, Sommer 1939, Hrsg. W. Benz, H. Graml, Stuttgart 1979. Kiesling E., Arming against Hitler. France and the Limits ofMilitary Planning, Lawrence 1996. Kimmich Ch.M., The Free City, Danzig and German Foreign Policy, 1919-1934, New Haven 1968.
Bibliografia Kissinger H., Dyplomacja, tłum. S. Głąbiński, G. Woźniak, I. Zych, Warszawa 1996. Knoll R., Uwagi o polityce polskie), Warszawa 1939. Kochan L., Russia and Germany 1935-1937. A Note, „Slavonic and East European Review” 1962, no. 95. Kołakowski P., Czas próby. Polski wywiad wojskowy wobec groźby wybuchu wojny w 1939 r., Warszawa 2012. Kołakowski P„ Między Warszawą a Pragą. Polsko-czechosłowackie stosunki wojskowo-polityczne (1918-1939), Warszawa 2007. Kołakowski P., Polsko-czechosłowackie stosunki polityczne (styczeń 1934-czerwiec 1938 r.) [w:] A Pomerania ad ultimas terras. Studia ofiarowane Barbarze Popielas-Szultce w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, red. J. So chacki, A.Teterycz-Puzio, Słupsk 2011. Komjathy A., The Crises ofFrance’s East Central European Diplomacy 1933-1938, Boulder 1976. Konopczyński W., Historia polityczna Polski 1914-1939, wstęp T. Wituch, Warszawa 1995. Korbel J., Poland Between East and West. Soviet and German Diplomacy toward Poland 1919-19ЗЗ, Princeton 1963. Kordt E., Die sowjetische Außenpolitik im Wandel der Weltpolitischen Konstellationen, „Vier teljahrshefte für Zeitgeschichte” 1968, H.2. Kornat Μ., Ambasador Józef Lipski o stosunkach polsko-niemieckich (1933-1939), „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2022, nr 1/5. Kornat Μ., Droga do Gdańska, „Polityka”, dodatek „Pomocnik Historyczny”, 4 I 2007. Kornat Μ., Dyplomacja II Rzeczypospolitej wobec paktu Ribbentrop-Mołotow, „Dzieje Naj nowsze” 2000, nr 2. Kornat Μ., Eugeniusz Kwiatkowski a ważniejsze sprawy polskiej polityki zagranicznej
(19351939) [w:] Pogranicze czyli polskość Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi An drzejowi Romanowskiemu, Kraków 2022. Kornat Μ., Historycy zachodni wobec układów Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia i 28 wrześ nia 1939 r. (Studium historiograficzne), „Politeja” 2006, t. 5. Kornat Μ., Idea prometejska a polska polityka zagraniczna (1921-1939/1940) [wr] Ruch pro metejski i walka o przebudowę Europy Wschodniej 1918-1940, red. Μ. Kornat, Warsza wa 2012, s. 35-90. Kornat Μ., JózefBeck - zarys biografii politycznej (1894-1932), „Niepodległość” (Warszawa) 2005, t. 55 (35 po wznowieniu). Kornat Μ., Niższość cywilizacyjna wrogiego narodu. Niemieckie dyskursy o Polsce i Polakach 1919-1945, Warszawa 2020. Kornat Μ., The Polish Idea of the Third Europe (1937-1938). A Realistic Concept or an Ex-post Vision?, „Acta Poloniae Historica” 2011, no. 103. Kornat Μ., „Polityka równowagi” (1934-1939)· Polska między Wschodem a Zachodem, Kraków 2007. Kornat Μ., Polska 1939 roku wobec paktu Ribbentrop-Mołotow. Problem zbliżenia niemiecko-sowieckiego w polityce zagranicznej II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002. Kornat Μ., Polska służba zagraniczna i wywiad w obliczu rozbioru państwa w roku 1939. Roz ważania historyka dyplomacji [w:] Wrzesień 1939 r. z perspektywy służb specjalnych II Rzeczypospolitej, red. R. Majzner, Radomsko 2017. Kornat Μ., Polskaja koncepcyja „Mieżdumorja” w 1937-1938 godach: politiczeskij mif i istoriczeskaja realnost’ [w:] Miunchenskoje sogłaszenije 1938 goda: istorija i sowremiennost’, red. N.S. Lebiediewa, Μ. Wołos, Moskwa 2009. 1237
1238 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Komat Μ., Realny projekt czy wizja ex post? Koncepcja „Trzeciej Europy”Józefa Becka (19371938), „Sprawozdania Komisji Srodkowo-Europejskiej Polskiej Akademii Umiejętno ści” 2007,1.17. Komat Μ., Rok 1938. Koncepcje i decyzje Józefa Becka [w:] Pik Józef Beck (1894-1944). Żoł nierz, dyplomata, polityk, red. S.M. Nowinowski, Łódź-Warszawa 2017. Komat Μ., Traktat ryski a podstawy polskiej polityki zagranicznej (1921-1939) [w:] Zapo mniany pokój. Traktat ryski. Interpretacje i kontrowersje 90 lat później, red. S. Dębski, Warszawa 2013. Komat Μ., W kręgu złudzeń. O książce Krzysztofa Raka Polska - niespełniony sojusznik Hi tlera, „Dzieje Najnowsze” 2021, nr4. Komat Μ., Wacław Grzybowski. Ambasador w Moskwie (1936-1939). Biografia polityczna, Warszawa 2016. Komat Μ., Schramm T., La politique étrangère de la Pologne 1918-1939 en débats. Les dilem mes et les réalités, „Revue d’Histoire diplomatique” 2010, n° 4. Komat Μ., Wolos Μ., JózefBeck. Biografia, Kraków 2020. Kowalewski J., Cykl rumuński, „Zeszyty Historyczne” 1964, z. 6. Kowalski W.T., Ostatni rok Europy (1939), Warszawa 1989. Kozeński J., Agresja na Jugosławię, Poznań 1979. Kozeński J., Austria 1918-1968. Dzieje społeczne i polityczne, Poznań 1970. Kozeński J., Czechoslowaqawpolskiejpolitycezagranicznej w latach 1932-1938, Poznań 1964. Koźmiński Μ., Polska i Węgry przed drugą wojną światową (październik 1938-wrzesień 1939), Wrocław 1970. Kraczkiewicz K., Jesień 1938-jesień 1939 (narastanie konfliktu polsko-niemieckiego), „Zeszy ty Historyczne” 1984, z. 70.
Krasuski J., Między wojnami. Polityka zagraniczna II Rzeczypospolitej, Warszawa 1985. Krasuski J., Tragiczna niepodległość. Polityka zagraniczna Polski w latach 1919-1945, Poznań 2001. Krâl V., Spojenectvi ceskoslovensko-sovëtské v evropské politice 1935-1939, Praha 1970. Krâl V., Vlàdni koalice a mnichovskÿ diktat v г. 1938, „Acta Universitatis Carolinae. Philosophica et Historica” (Praha) 1978, c. 2. Krofta K., Nasze stosunki z Polską w oświetleniu historii, „Przegląd Współczesny” 1932, t. 43. Król E.C., Polska i Polacy w propagandzie narodowego socjalizmu w Niemczech 1919-1945, Warszawa 2006. Król E.C., Propaganda i indoktrynacja narodowego socjalizmu w Niemczech 1939-1945· Stu dium organizacji, treści, metod i masowego oddziaływania, Warszawa 1999. Krüger P., Die Außenpolitik der Republik von Weimar, Darmstadt 1985. Krüger P., Versailles. Deutsche Außenpolitik zwischen Revisionismus und Friedenssicherung, München 1993. Kryzys 1939 roku w interpretacjach polskich i rosyjskich historyków, red. S. Dębski i Μ. Narinski. Warszawa 2009. Kuhn A., Hitlers außenpolitisches Programm. Entstehung und Entwicklung 1919-1939, Stuttgart 1970. Kupliński J., Polsko-czechosłowackie kontakty wojskowe od wiosny 1938 do jesieni 1939 roku, Gdańsk 1977. Kutrzeba T., Wojna bez walnej bitwy [w:] Wrzesień 1939 w relacjach i wspomnieniach, oprać. Μ. Cieplewicz, E. Kozłowski, Warszawa 1989.
Bibliografia Kuźmiński T„ Wokół zagadnienia wojny prewencyjnej w 1933 roku, „Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i studia z okresu 1914-1939” i960, t. 3. Kvaiek R., Obtizné spojenectvi. Politicko-diplomatické vztahy mezi Ćeskoslovenskem a Francii 1937-1938, Praha 1989. La Révélière de, Europe centrale. Étude d'incendie, Paris 1923. Lacaze Y., La France et Munich. Étude d’un processus décisionnel en matière des relations internationales, Paris 1979. Landau Z., Tomaszewski J., Polska w Europie i świecie 1918-1939, Warszawa 1984. Lapter K„ Pakt Pilsudski-Hitler. Polsko-niemiecka deklaracja o niestosowaniu przemocy z 26 stycznia 1934 roku, Warszawa 1962, Laqueur W., Russia and Germany. A Century of Conflict, London 1965. Le Goyet P., France-Pologne 1919-1939. De l’amitié romantique à la méfiance réciproque, Paris [1990]. Le Goyet P., Le mystère Gamelin, Paris 1975. Leibovitz C„ The Chamberlain-Hitler Deal, Edmonton 1993. Lenin W.I. i Stalin J.W., Sbomikproizwiedienijwizuczeniju istoriji WKP(b), t. 2, Moskwa 1937. Lewandowski K., Stosunki polsko-czechosłowackie w latach 1918-1939 [w:] Przyjaźnie i an tagonizmy. Stosunki Polski z państwami sąsiednimi w latach 1918-1939, red. J. Żarnowski, Wroclaw 1977. Libera P., Polityka Józefa Becka wobec Litwy (1930-1939) [w:] PłkJózefBeck (1894-1944). Żoł nierz, dyplomata, polityk, red. S.M. Nowinowski, Łódź-Warszawa 2017. Librach J., The Rise of the Soviet Empire. A Study of Soviet Foreign Policy, New York 1964. Liekis S., 1939. The Year that Changed Everything in Lithuania’s History, Amsterdam-New York 2010. Linowski J., U źródeł sojuszu
polsko-brytyjskiego (marzec 1938-kwiecień 1939), Lodź 1985. Lipski J., Nowe przyczynki dotyczące wybuchu wojny polsko-niemieckiej w 1939 r., „Bello na” 1950, z. 1. Lipski J., Stosunki polsko-niemieckie przed wybuchem wojny w świetle aktów norymberskich, „Sprawy Międzynarodowe” 1947, nr 2-3. Lipski J., Uwagi o polityce i strategii, „Bellona” 1946, z. 4. Longerich P., Hitler. Biografia, tłum. Μ. Antkowiak, Warszawa 2017. Longworth P., The Making ofEastern Europe, London 1992. Loving R., Fat Boy and the Champagne Salesman. Göring, Ribbentrop, and the Nazi Invasion ofPoland, Bloomington 2022. Lukacs J., The Coming of the Second World War, „Foreign Affairs” 1989, no. 4. Lukes I., Czechoslovakia Between Stalin and Hitler. The Diplomacy of Edward Benes in the 1930s, New York 1996. Lukes L, Stalin and Benes in the Final Days ofSeptember 1938. New Evidencefrom the Prague Archives, „Slavic Review” 1993, vol. 52. Lukes L, Stalin and Czechoslovakia in 1938-1939: An Autopsy of a Myth [w.·] The Munich Cri sis, 1938. Prelude to Word War It, ed. I. Lukes, E. Goldstein, London-Portland 1999. Lundgreen-Nielsen K., The Polish Problem at the Paris Peace Conference. A Study of the Po licies of the Great Powers and the Poles 1918-1919, Odense 1979. Lungu D.B., Romania and the Great Powers, 1933-1940, Durham 1989. Łojek J., Agresja 17 września 1939. Studium aspektów politycznych, Warszawa 1990. 1239
1240 Polska i Europa 1938-1939· Cztery decyzje Józefa Becka Łossowski P., Działania dyplomatów II Rzeczypospolitej w sytuacjach wyjątkowych [w:] Z dziejów Europy Środkowej w XX wieku. Studia ojiarowane Henrykowi Batowskiemu w 90. rocznicę urodzin, Kraków 1997. Łossowski P., Litwa a sprawy polskie (1939-1940), Warszawa 1985. Łossowski P., Polska w Europie i świecie 1918-1939. Szkice z dziejów polityki zagranicznej i położenia międzynarodowego II Rzeczypospolitej, Warszawa 1990. Łossowski P., Polskie ultimatum do Litwy w marcu 1938 r. widziane z placówki RP w Tallinie, „Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej” 1975,1.11. Łossowski P., Stosunki polsko-litewskie 1921-1939, Warszawa-Łowicz 1997. Łossowski P., Układ litewsko-sowiecki z 10 października 1939 r. [w:] Polska w Europie i świe cie w XX stuleciu. Prace ofiarowane Panu Profesorowi Marianowi Leczykowi w 75-lecie urodzin, red. H. Parafianowicz, Białystok 2001. Łossowski P., Ultimatum polskie do Litwy 17 marca 1938 roku. Studium z dziejów dyploma cji, Warszawa 2010. Łossowski P., Związek państw bałtyckich w latach 1918-1934-1940, „Komunikaty Instytutu Bałtyckiego” 1992, z. 41. Łowczowski G., Przymierze wojskowe polsko-francuskie widziane z attachatu paryskiego, „Bellona” 1951, z. 1-2. Łubieński Μ., Ostatnie negocjacje w sprawie Gdańska, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnie rza” (Londyn), 3 XII1953. Lukasiewicz J., Polska jest mocarstwem, Warszawa 1938. Lukasiewicz J., Polska w Europie w polityce Józefa Piłsudskiego, Londyn [1944]. Lukasiewicz J., Stosunek do Czechosłowacji w polskiej polityce zagranicznej, Warszawa 1924
(nadbitka z „Przeglądu Politycznego”). Lukasiewicz S., Trzecia Europa. Polska myśl federalistyczna w Stanach Zjednoczonych 19401971, Warszawa-Lublin 2010. Łyczko-Grodzicka B., Dyplomacja polska a Ententa Bałkańska 1933-1936, Wrocław 1981. MacDonald C.A., The United States, Britain and Appeasement, 1936-1939, New York 1981. Mackiewicz S., Polityka Becka, Paryż 1964. Mackiewicz S. (Cat), Lata nadziei (17 września 1939-5 lipca 1945), Londyn 1945. Maffei R., Miller R.L., Fedor Butenko. One Man Against Bolshevism, „International Journal of Intelligence and Counterintelligence” 2010, no. 3. Maier Ch.S., Recasting Bourgeois Europe. Stabilization in France, Germany and Italy in the Decade after World War I, Princeton 1975. Maier Ch.S., Sechs Jahre Minister der deutschen Republik, Heidelberg 1948. Majewski P., Kiedy wybuchnie wojna? 1938. Studium kryzysu, Warszawa 1919. Majewski P.M., Armia czechosłowacka w 1938 roku w porównaniu z Wojskiem Polskim [w:] Spoj rzenie na polski wrzesień 1939 roku, red. T. Kondracki, Warszawa 2011. Majewski P.M., Nierozegrana kampania. Możliwości obronne Czechosłowacji jesienią 1938 r., Warszawa 2004. Majski I.M., Dniewnik diplomata. London 1934-1943, kn. 1:1934-3 sientiabria 1939 goda, red. A.O. Czubarian, Moskwa 2006. Makowski J. Prawno-państwowe położenie Wolnego Miasta Gdańska, Warszawa 1923. Makowskij., Współczesne formy bezpieczeństwa zbiorowego, Warszawa 1935. Mann G., Niemieckie dzieje w XIX i XX wieku, tłum. A. Kopacki, Olsztyn 2007. Manne R., Some British Light on the Nazi-Soviet Pact, „European Review” 1981, vol. 9.
Bibliografia Manne R., The British Decision for Alliance with Russia, May 1939, „Journal of Contempora ry History” 1974, vol. 9. Marczewska-Zagdańska H., Czechosłowacja w polityce zagranicznej Stanów Zjednoczonych w latach 1933-1938, Warszawa 1996. Mares A., Edvard Beneś. Un drame entre Hitler et Staline, Paris 2015. Marguerat P., Le Ille Reich et lepetrole roumain 1938-1940. Contribution a l’etude de la pe netration economique allemande dans les Balkans a la veille et au debut de la Seconde Guerre mondiale, Genève 1977. Marks S., The Illusion of Peace. International Relations in Europe 1918-1933, London 1976. Marks S., Mussolini and the Ruhr Crisis, „International History Review” 1986, no. 1. Mason J.B., The Danzig Dilemma. A Study in Peacemaking by Compromise, Stanford 1946. Materski W., Na widecie. II Rzeczpospolita wobec Sowietów 1918-1943, Warszawa 2005. Materski W., Tarcza Europy. Stosunki polsko-sowieckie 1918-1939, Warszawa 1994. Matuszewski I., Pamięci Józefa Becka [w:] idem, Wybór pism, New York 1952. Mawdsley E., II wojna światowa. Nowe ujęcie, tłum. B. Gutowska-Nowak, Kraków 2011. Mazur W., Lot ku burzy. Polska w przygotowaniach mocarstw Zachodu do wojny powietrznej. Marzec-sierpień 1939, Kraków 2017. Mazur W., Niebo rozwianych nadziei. Zachodni sojusznicy wobec wojnypowietrznej w Polsce we wrześniu 1939 roku, Kraków 2018. Mazur W., Pod wiatr. Francja i lotnictwo wojskowe Π Rzeczypospolitej (1921-1938), Kraków 2015. Mazur Z., Niemiecko-radzieckie porozumienia z sierpnia i września 1939 r., „Przegląd Za chodni” 1989, z. 4. Mazur Z., Pakt czterech, Poznań 1979.
Mazurowa K., Europejska polityka Francji 1938-1939, Warszawa 1974. McDonough F., Czas Hitlera, 1.1: Triumf 1933-1939, tłum. T. Fiedorek, Poznań 2020. McDonough F., Neville Chamberlain, Appeasement and the British Road to War, Manche ster 1998. McDonough F., Poland in the political and military strategy of British Policy (March-Sep tember 1939). McMurry D.S., Deutschland und die Sowjetunion 1933-1936. Ideologie, Machtpolitik und Wirt schaftsbeziehungen, Köln 1979. Meyer H.C., Mitteleuropa in German Thought and Action 1815-1845, The Hague 1955· Michniewicz W., Wielki bluffsowiecki, Chicago 1991. Michowicz W., Polska a Liga Narodów w dobie ostatniego kryzysu (1935-1939) [w:] Mię dzymorze. Polska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej, XIX-XX wiek. Studia ofiaro wane Piotrowi Łossowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 1995. Mickiewicz P., Wolne Miasto Gdańsk w koncepcjach wojskowych i polityce II Rzeczypospo litej, Toruń 1999. Miedzińskl B., Popioły są jeszcze gorące. Stosunki z Zachodem, „Wiadomości”, 9 XI 1952. Mieltjuchow Μ., Polsko-sowietskije wojny. Wojenno-politiczeskoje protiwostojanije 19181939, Moskwa 2001. Mieltjuchow Μ., Upuszczennyj szans Stalina. Sowietskij Sojusz i borba zajewropu: 1939-1941 (Dokumienty, fakty, sużdienija), Moskwa 2000. Mieroszewski J„ Materiały do refleksji i zadumy, Paryż 1976. Mierzwa J., Pułkownik Adam Koc. Biografia polityczna, Kraków 2006. Mikos S., Działalność Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku 1920-1939, Warszawa 1971. 1241
1242 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Mikos S., Wolne Miasto Gdańsk a Liga Narodów 1920-1939, Gdańsk 1979. Mikulicz S., Wpływ dyplomacji sanacyjnej na obalenie Titulescu, „Sprawy Międzynarodo we” 1959, nr 7-8. Miner S.M., Between Churchill and Stalin. The Soviet Union, Great Britain, and the Origins of the Grand Alliance, Chapel Hill-London 1988. Moczulski L., Wojna polska, Warszawa 2009. Moczulski L., Wojna prewencyjna. Czy Piłsudski planował najazd na Niemcy?, Warszawa 2017. Moisuc V., Diploma fia României 51 problema apärärii suveranitäfii 51 independenfei nationale in perioada martie 1938-mai 1940, Bucuresti 1971. Moorhouse R., Pakt diabłów. Sojusz Hitlera i Stalina, tłum. G. Siwek, Kraków 2015. Moorhouse R., Polska 1939· Pierwsi przeciw Hitlerowi, tłum. B. Pietrzyk, Kraków 2019. Mordal J., La guerre a commencé en Pologne, Paris 1968. Morozow S., Polsko-czechosłowackije otnoszenija 1933-1939. Czto skrywałoś' za politikoj „rawnoudalennosti” J. Becka, Moskwa 2004. Moseley R., Podwójne życie hrabiego Galeazza Ciano, tłum. R. Bartold, Warszawa 2001. Mowrer P.S., Balkanized Europe. A Study in Political Analysis and Reconstruction, New York 1921. Murray W., The Change in the European Balance of Power, 1938-1939. The Path to Ruin, Princeton 1984. Musiał В., Na Zachód po trupie Polski, Warszawa 2009. Müller R.D., Poland in the political and military strategy of Germany (March-September 1939). Hilter’s First and Decisive Strategic Defeat in the Second world War [w:] Kampa nia polska 1939 r. Polityka-społeczeństwo-kultura, 1.1: Strategia, red. M.P.
Deszczyński, T. Pawłowski, Warszawa 2013. Müller R.D., Wspólny wróg. Hitlerowskie Niemcy i Polska przeciw Związkowi Radzieckiemu, tłum. S. Kupisz, Warszawa 2013. Myllyniemi S., Die baltische Krise 1938-1941, Stuttgart 1979. Nagórski Z. (sen.). Wojna w Londynie, Londyn 1966. Namier L., Diplomatic Prelude 1938-1939, London 1948. Namier L., In the Nazi Era, London 1952. Narinski Μ., Przyczyny II wojny światowej. Polska, Związek Sowiecki i kryzys systemu wersal skiego [w:] Białe plamy - czarne plamy. Sprawy trudne w polsko-rosyjskich stosunkach 1918-2008, red. A.D. Rotfeld i A.W. Torkunow, Warszawa 2010. Neilson К., Britain, Soviet Russia and the Collapse of the Versailles Order, 1919-1939, Cam bridge 2006. Neilson K., „Persued by a Bear”. British Estimates of Soviet Military Strength and Anglo -So viet Relations 1922-1939, „Canadian Journal of History” 1993 no. 2. Niedhardt G., Grosbritanien und die Sowjetunion 1934-1939· Studien zur britischen Po litik der Friedenssicherung zwischen den beiden Weltkriegen, Munchen 1972. Nemećek J., Kulik J., Od narodniho statu ke statu närodnosti?, Praha 2013. Neville P., Appeasing Hitler. The Diplomacy ofSir Neville Henderson, 1937-1939· London 2003. Neville P., The British Attempt to Prevent the Second World War. The Age of Anxiety, New castle 2018, Neville P„ Hitler and Appeasement. The British Attempt to Prevent the Second World War, New York 2006. Néré J., The Foreign Policy of France from 1914 to 1945, London-Boston 1975. Niedziałkowski Μ., Polska i Czechosłowacja, „Naprzód” 1938 , nr 279.
Bibliografia Noël L., Polonia Restituta. La Pologne entre deux mondes, Paris 1984. Nolte E. II wojna światowa - alternatywy i konsekwencje (ankieta historyczna), „Arcana” 1999 nr 4. Nordling C.O., Defence or Imperialism. An Aspect of Stalin’s Military and Foreign Policy, Uppsala 1984. Northedge F.S., The Troubled Giant. Britain among the Great Powers, 1916-1939, London 1966. Nowacki T., O Polsce, Francji i wojnie, „Zeszyty Historyczne” 1969, z. 16. Nowak A., Pierwsza zdrada Zachodu. 1920 - zapomniany appeasement, Kraków 2015. Nowak A., Stosunki polsko-rosyjskie i polsko-sowieckie (1919-1921) a lad wersalski [w:] Od Wersalu do Poczdamu. Sytuacja międzynarodowa Europy Środkowo-Wschodniej 19181945, red. A. Koryn, Warszawa 1996. Nowak J. (Z. Jeziorański), Kurier z Warszawy, Londyn 1978. Nowak J.R., Myśli o Polsce i Polakach, Warszawa 1994. Nowak-Kiełbikowa μ. Działalność Brytyjskiej Misji Wojskowej w Polsce od 3 do 18 września 1939 r. w świetle dokumentów brytyjskich [w:] Polska w Europie i świecie w XX tuleciu. Prace ofiarowane Panu Profesorowi Marianowi Leczykowi w 75-lecie urodzin, red. H. Parafianowicz, Białystok 2001. Nowak-Kiełbikowa Μ., Polska-Wielka Brytania. W dobie zabiegów o zbiorowe bezpieczeń stwo w Europie 1923-1937, Warszawa 1989. Nowinowski S., Konstatacje i nadzieje. Dyplomacja czechosłowacka wobec kwestii bezpie czeństwa zbiorowego w Europie 1919-1925, Toruń 2005. Nurek Μ., Dyplomacja brytyjska wobec militarnej i politycznej agresji ZSRR [w:] 17 września 1939- Materiały z ogólnopolskiej konferencji historyków, red. H. Batowski, Kraków 1994. Nurek Μ.,
Dyplomacja polska i brytyjska wobec agresji Niemiec i ZSRR we wrześniu 1939 roku [w:] Z dziejów polityki i dyplomacji polskiej. Studia poświęcone pamięci Edwarda hr. Raczyńskiego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wychodźstwie, red. H. Bułhak et al., Warszawa 1994. Nurek Μ., Polityka Wielkiej Brytanii w rejonie Morza Bałtyckiego w latach 1935-1939, Gdańsk 1986. Nurek Μ., Polska w polityce Wielkiej Brytanii w latach 1936-1941, Warszawa 1983. Nurek Μ., Wizyta Alfreda Duff Coopera w Gdyni i Gdańsku w sierpniu 1938 r., „Dzieje Naj nowsze” 1989, nr 1. O Ćeskoslovenskezahranićnipolitico w letech 1918-1939. Sbomik statt, ed. V. Sojak, Praha 1956. Orde A., Britain and International Security, 1920-1926, London 1978. Orlof E„ Dyplomacja polska wobec sprawy słowackiej w latach 1938-1939, Kraków 1980. Orlof-Piotrowska E., Kwestia słowacka w polskiej polityce zagranicznej w latach 1938-1939, Rzeszów 1977. Ormos Μ., Le problème de la sécurité et TAnschluss, Budapest 1975. Pagel J., Polen und die Sowjetunion, 1938-1939. Die polnisch-sowjetischen Beziehungen in den Krisen der europäischen Politik am Vorabend des Zweiten Weltkrieges, Stuttgart 1992. Pagel J., Polska i Związek Radziecki w czasie kryzysu czechosłowackiego (marzec-październik 1938) [w:] Niemcy w polityce międzynarodowej 1919-1939, t. 3: W dobie Monachium, red. S. Sierpowski, Poznań 1992. Pajewski J., „Mitteleuropa”. Studia z dziejów imperializmu niemieckiego w dobie pierwszej wojny światowej, Poznań 1959. Palmer A., Północne sąsiedztwo. Historia krajów i narodów Morza Bałtyckiego, tłum. E. Możejko, Warszawa 2008. 1243
1244 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Pałasz-Rutkowska E., Romer A.T., Historia stosunków polsko-japońskich, 1904-1945, Warszawa 2009. Pankiewicz E., Pułkownik Leon Mitkiewicz-Żółłtek. Działalność wojskowa i dyplomatyczna, Białystok 1999. Pańko G., Polska i Polacy w czeskiej opiniipublicznej w okresie międzywojennym, Wrocław 1996. Papée К., Połska i Europa, „Bellona” 1957, z. 3-4. Parker R.A.C., Chamberlain and Appeasement. British Policy and the Coming of the Second World War, London 1993. Pasierb В., Polityka i dyplomacja radziecka wobec Niemiec w przededniu drugiej wojny świa towej [w:] Studia historyczne nad polityką, gospodarką i kulturą, red. B. Halczak, Zie lona Góra 2002. Pasztor Μ., Polityka francuska wobec Polski w latach 1936-1939 [w·.] Droga ku wojnie. Polity ka europejska i amerykańska w przededniu drugiej wojny światowej, red. T. Kisielew ski, Bydgoszcz 1999. Pasztor Μ., Polska w oczach francuskich kół rządowych w latach 1924-1939, Warszawa 19 9 9. Pasztor Μ., Wokół wizyty gen. Gamelina w Warszawie w r. 1936, „Kwartalnik Historyczny” 1998, z. 4. Patricelli Μ., Umierać za Gdańsk, tłum. A. Kosiarska, Warszawa 2013. Peden G.C., Sir Horace Wilson and Appeasement, „The Historical Journal” 2010, no. 4. Pepłoński A., Wywiad polski na ZSRR 1921-1939, Warszawa 1996. Peploński A., Wywiad polski na Związek Sowiecki w 1939 r. [w:] Europa nieprowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Białoruś, Litwa, Łotwa, Ukraina, wschodnie pogranicze HI Rzeczypospolitej Polskiej) w latach 17/2-1999. Praca zbiorowa, red. K.
Jasiewicz, Warszawa 1999. Perna V., Galeazzo Ciano, operazione Polonia. Le relazioni diplomatiche italo-polacche degli anni Trenta (1936-1939), Milano 1999. Petracchi G., Pinocchio, il Gatto e la Volpe: Pltalia fra Germania e Unione Sovietica (19391941) [w:] idem, Da San Pietroburgo a Mosca. La Diplomazia italiana in Russia 18611941, Roma 1993. Pfaff I., Der Sowjetunion und die Verteidigung der Tschechoslovakei 1933-1938, München 1993. Pfaff I., Die Sowjetunion und die Verteidigung der Tschechoslowakei, 1934-1938. Versuch der Revision einer Legende, Köln 1996. Pfaff L, Sovetskä zrada 1938, Praha 1993. Pfaff I., Stalins Strategie der Sowjetisierung Mitteleuropas 1935-1939. Das Beispiel Tsche choslowakei, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 1990, H. 4. Piątkowski H., Polski plan operacyjny zachodni w 1939 r., „Bellona” 1949, z. 3. Pilarski S., Polskie ugrupowania polityczne wobec Czechosłowacji 1938-1939, Warszawa 2008. Piotrowski B„ Wojna radziecko-fińska (zimowa) 1939-1940. Legendy, niedomówienia, re alia, Poznań 1997. Pirko Μ., Agresja na Polskę czy wojna na Zachodzie jako dylemat w polityce HI Rze szy po Monachium [w:] Polska-Niemcy-Europa, red. A. Czubiński, Poznań 1997. Piszczkowski T., Anglia a Polska 1914-1939 w świetle dokumentów brytyjskich, Londyn 1975. Piwarski K., Polityka europejska w okresie pomonachijskim. Październik 1938-marzec 1939, Warszawa i960. Pik Józef Beck (1894-1944). Żołnierz, dyplomata, polityk, red. S.M. Nowinowski, Łódź-Warszawa 2017. Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski, t. 2:1939-1945, Gdańsk 1990.
Bibliografia Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski, t.3: 1939-1945. Gdańsk 1990. Poland and the Origins of the Second World War. A Study in Diplomatic History (1938-1939), tłum. Alex Shannon, Berlin 2021. Polit J., Japońska polityka zagraniczna 1895-1945, Kraków 2015. Pomorski J., Czy w historii politycznej jest miejsce na kategorię zdrady?, „Dzieje Najnow sze” 2017, nr 3. Popescu J.T., Przyczynek do wyjaśnienia okoliczności interwencji posła Rumunii w Londynie Viorela Tilea w brytyjskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych w marcu 1939 r., „Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej" 1984, t. 20. Porwit Μ., Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku, 1.1: Plany i bitwy graniczne, Warszawa 1983. Post jr. G., Dilemmas ofAppeasement, British Deterrence and Defense, 1934-1937, Ithaca 1993. Powrót Ziemi Zaołziańskiej do Polski. Pokój uratowany - kosztem Czechosłowacji, „Zielony Sztandar”, 9 X 1938. Praźmowska A., Britain, Poland and the Eastern Front, 1939, Cambridge 1987. Prażmowska A.J., Eastern Europe and the Origins of the Second World War, New York 2000. Praźmowska A.J., Poland [w:j The Origins of World War Two. The Debate Continues, eds R. Boyce, J.A. Majolo, London 2003. Praźmowska A., War Over Danzig? The Dilemma of Anglo-Polish Relations in the Months Preceding the Outbreak of the Second World War, „Historical Journal” 1983, no. 1. Pryt K., Befohlene Freundschaft. Die deutsch-polnischen Kulturbeziehungen 1934-1939, Osnabrück 2010. Przechrzta A., Radziecka dywersja na terenie Ukrainy Zachodniej w okresie międzywojen nym [w:] Studia
historyczne nad polityką, gospodarką i kulturą. Księga pamiątkowa z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin profesora Mariana Eckerta, red. B. Halczak, Zielona Góra 2002. Przegiętka Μ., Komunikacja i polityka. Transport kolejowy i drogowy w stosunkach polsko-niemieckich w latach 1918-1939, Warszawa 2015. Przegiętka Μ., Włoski projekt niemieckiej autostrady przez polskie Pomorze, „Zeszyty Histo ryczne” 2010, z. 169. Przyczynki i materiały do historii kampanii wrześniowej 1939 r. Akty dyplomatyczne polskie odnoszące się do rokowań brytyjsko-francusko-sowieckich w okresie przed wybuchem drugiej wojny światowej, „Bellona” 1955, z. 1. Przyczynki i materiały do historii kampanii wrześniowej. Protokoły polsko-francuskich rozmów sztabowych w Paryżu w maju 1939 r., „Bellona” 1958, z. 2. Przyczynki i materiały do historii kampanii wrześniowej. Protokoły polsko-brytyj skich rozmów sztabowych w Warszawie w maju 1939 r., „Bellona” 1957, z. 3-4. Przygotowania niemieckie do agresji na Polskę w 1939 r. w świetle sprawozdań Oddziału II Sztabu Głównego WP (dokumenty), oprać. Μ. Cieplewicz, Μ. Zgórniak, Wrocław 1969. Przewłocki J., Jeszcze raz o rozmowach Bonnet-Ribbentrop (grudzień 1938), „Studia z Naj nowszych Dziejów Powszechnych” 1965, t. 5. Pułaski Μ., Stosunki polsko-czechosłowacko-niemieckie od roku 1933 do wiosny 1938, Poznań 1967. Quartararo R., Roma tra Londra e Berlino. La politico estera fascista dal 1930 al 1940, vol. 1 i 2, Roma 2001. Raack R., Stalin’s Plans for World War II, „Journal of Contemporary History” 1991, no. 26. 12Ą5
1246 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Raack R., Stalinowski plan „przebicia na zachód”, tłum. J. Kiwerska, „Przegląd Zachodni” 1991, z. 3. Raack R.C., Polska i Europa w planach Stalina, tłum. T. Kościński, Warszawa 1997. Raczyński E., Żenczykowski T., Od Genewy do Jałty. Rozmowy radiowe, Londyn 1988. Radice L„ Prelude to Appeasement. East Central European Diplomacy in the Early 1930’s, Boulder 1981. Ragsdale H., The Butenko Affair. Documents from Soviet-Romanian Relations in the Time of the Purges, Anschluss and Munich, „The Slavonic and East European Review” 2001, vol. 79, no. 4. Ragsdale H., The Soviets, the Munich Crisis and the Coming of the World War II, Cambrid ge 2004. Rak K., Pilsudski. Między Stalinem a Hitlerem, Warszawa 2021. Rak K., Polska. Niespełniony sojusznik Hitlera, Warszawa 2019. Réau E. du, Daladier, Paris 1998. Réau E. du, Édouard Daladier 1884-1970, Paris 1994. Réau E. du, Frankreich vor dem Krieg [w:] 1939. An der Schwelle zum Weltkrieg. Die Entfes selung des Zweiten Weltkrieges und das internationale System, Hrsg. K. Hildebrand, J. Schmädeke, K. Zernack, Berlin 1990. Reboul C.A., Non, l’Allemagne n’a pas desarme, Paris 1932. Renouvin P., Les crises du XX siede, vol. 2: De 1929 a 1945, Paris 1968. Rewiakin A., Polska i ZSRR na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku [w:] Białe plamy - czarne plamy. Sprawy trudne w polsko-rosyjskich stosunkach 1918-2008, red. A.D. Rotfeld, A.W. Torkunow, Warszawa 2010. Reynolds D., Britannia Overruled. British Policy and World Power in the 20th Century, Lon don-New York 2000.
Rieckhof H. von, Continuity and Change in German Detente Strategy toward Poland. Com ments on Prof. Weinberg’s Paper [w:] The Theory of Two Enemies, eds A. Korczyński, T. Świętochowski, New York 1975. Roberts G., The Soviet Union and the Origins of the Second World War. Russo-German Rela tions and the Road to War, 1933-1941, London 1995. Roberts H.L., The Diplomacy of Colonel Beck [w:] The Diplomats 1919-1939, eds G.A. Craig, F. Gilbert, Princeton 1953. Roberts H.L., Maxim Litvinov [w:] The Diplomats 1919-1939, eds G.A. Craig, F. Gilbert, Princeton 1953. Rock W., Appeasement on Trial. British Foreign Policy and its Critics, 1938-1939, London 1966. Rock W.R., Chamberlain and Roosevelt. British Foreign Policy and the United States, 19371940, Columbus 1988. Rodzik Μ., Polska a Wielka Brytania. Od kryzysu sudeckiego do 15 marca 1939 roku, War szawa 2019. Rodzik Μ., Przed gwarancjami. Próby oddziaływania politycznego Wielkiej Brytanii na Polskę. Od kryzysu sudeckiego do marca 1939 r., „Dzieje Najnowsze” 2022, nr 2. Rojek W., Pierwsze oceny i komentarze dyplomatów brytyjskich na temat paktu RibbentropMołotow, sierpień 1939 [w:] W kręgu polityki, dyplomacji, i historii XX wieku. Księga Jubi leuszowa profesora Waldemara Michowicza, red. B. Rakowski, A. Skrzypek, Łódź 2000. Rojek W., Poczynania dyplomacji polskiej na tle polityki mocarstw w środkowej i południo wej Europie w latach 1936-1938 [w:] Z dziejów polityki i dyplomacji polskiej. Studia
Bibliografia poświęcone pamięci Edwarda hr. Raczyńskiego, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wychodźstwie, red. H. Bułhak et al„ Warszawa 1994. Roos H„ Deutschland, Polen und die Sowjetunion im Zweiten Weltkrieg [w:] Probleme des Zweiten Weltkrieges, Hrsg. A. Hillgruber, Köln-Berlin 1967. Roos H., Polen und Europa. Studien zur polnischen Außenpolitik 1931-1939, Tübingen 1957. Ross G., Ehe Great Powers and the Decline of the European States System 1914-1945, Lon don-New York 1991. Rose W.J., Poland, London 1939. Rossino A.B., Hitler uderza na Polskę. Blitzkrieg, ideologia i okrucieństwo, tłum. H. Górska, Warszawa 2009. Rostow N., Anglo-French Relations 1934-1936, London 1984. Rowse A.L., Appeasement. A Study in Political Decline, 1933-1939, New York 1961. Rozanow G.L., Stalin-Gitler, dokumientalnyj oczerk sowietsko-giermanskich diplomaticzeskich otnoszenij 1939-1941, Moskwa 1991. Rozkaz Naczelnego Wodza do wojsk po przejściu granicy, „Zeszyty Historyczne” 1976, z. 37. Sakmyster T.L., Hungary, the Great Powers, and the Danubian Crisis 1936-1939, Athens 1980. Sakwa G., The Franco-Polish Alliance and the Remilitarization of the Rhineland, „Historical Journal” 1973, no. 1. Sallai J., Gorąca jesień. Granica węgiersko-polska w 1939 roku, „Geopolityka. Półrocznik In stytutu Geopolityki” 2009, nr 1. Samuelson L., Plans for Stalin’s War Machine. Tukhachevsky and Military-Economic Planning, 1925-1941, Basingstoke 2000. Sandu T„ La grande Roumanie alliée de la France. Une péripétie diplomatique des Années folles, 1919-1933, Paris 1999. Schmidt R.F., Außenpolitik des Dritten
Reiches 1933-1939, Stuttgart 2002. Schuker S.A., France and the Remilitarization of the Rhineland, 1936, „French Historical Studies” 1986, vol. 14. Scott W.E., Alliance against Hitler. The Origins of the Franco-Soviet Pact, Durham 1962. Sentit S., Dyktat monachijski ijego następstwa w ocenie historiografiipolskiej [w:] Układ mona chijskijako przykład prawno-międzynarodowej kapitulacji wobec agresji, red. S.M. Grochalski, Μ. Lis, Opole 2009. Serejskl M.H., Jak ważyły się losy Gdańska przed ostatnią decyzją zwycięskich mocarstw, „Dzieje Najnowsze” 1970, nr 1. Serwatka T., Opinie marszałka Piłsudskiego na temat niemieckich elit politycznych [w:] Idea Europy i Polska w XIX-XX wieku. Księga ofiarowana dr. Adolfowi Juzwence, dyrektoro wi Zakładu Narodowego im. Ossolińskich z okazji 60-lecia urodzin, red. J. Degler et aL, Wrocław 1999. Seton-Watson H., Eastern Europe between Two Wars 1918-1939, Cambridge 1945. Shen P., The Age of Appeasement. The Evolution of British Foreign Policy in the 1930s, London 1999. Shirer W.L., The Collapse of the Third Republic. An Inquiry into the Fall of France in 1940, New York 1994. Sierpowski S., Między wojnami 1919-1939, cz. 2: Lata 1929-1939 [w:] idem, Dziejepowszech ne XX wieku, Poznań 1999. Sierpowski S., Piłsudski w Genewie. Dyplomatyczne spory o Wilno w roku 1927, Poznań 1990. Sierpowski S., Polityka zagraniczna Polski międzywojennej, Warszawa 1994. Sierpowski S., Stosunki polsko-włoskie w latach 1918-1940, Warszawa 1975. 1247
1248 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Sierpowski S., Studia z historii Włoch XX wieku, Poznań 2012. Sikorski W., Przyszła wojna, jej możliwości i charakter oraz związane z nim zagadnienia obro ny kraju, Warszawa 1984. Sikorski W., Wokół rokowań z Sowietami, „Kurier Warszawski”, 9 VII 1939. Simme B., Taniec mocarstw. Walka o dominację w Europie od XV do XXI wieku, tłum. J. Szkudliński, Poznań 2015. Sipołs V., Charłamow Μ., U progu drugiej wojny światowej 1922-1939. Zarys polityki zagra nicznej, Moskwa 1982. Skinder-Suchcitz T„ Rok 1939. Polsko-brytyjska polityka morska, Warszawa-Londyn 1997. Skottsberg-Ahman B., Scandinavian Foreign Policy. Past and Present [w:] Scandinavia be tween East and West, ed. H. Friis, Ithaca 1950. Skrzypek A., O genezie polsko-radzieckiego komunikatu z 26 XI1938, „Kwartalnik Historycz ny” 1975, Z.3. Skrzywan K., Wkroczenie Armii Czerwonej do Polski w dniu 17.09.1939 [w:J Napaść sowiecka 1939 i okupacja polskich ziem wschodnich (wrzesień 1939), red. J. Jasnowski, E. Szcze panik, Londyn 1997. Skubiszewski K., Kompetencje państwa polskiego w Wolnym Mieście Gdańsku, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1959, z. 2. Slâvik J., Moja pamät’ - zivâ kniha. Moje posianie vo VarSave, ed.}. Nemecek, V. Bystricky, Bratislava 2014. Slutsch S., Stalins „Kriegsszenario 1939”. Eine Rede die es nie gab. Die Geschichte einer Fäl schung, „Vierteljahrshefte fur Zeitgeschichte” 2004, H. 4. Slutsch S., Warum brauchte Hitler einen Nichtangriffpakt mit Stalin? [w:] Der Hitler-StalinPakt: Voraussetzungen, Hintergruende, Auswirkungen: Dokumentation
eines Sym posiums der Volkshochschule Brigittenau in Zusammenarbeit mit dem Ludwig Boltzmann Institut für die Geschichte der Arbeiterbewegung, dem Institut für Poli tische Bilding, dem Institut für Zeitgeschichte der Universität Wien und dem Ver band Wiener Volksbildung, Hrsg. G. Bisovsky, H. Schafranek, R. Streibel, Wien 1990. Słonimski A., Kroniki tygodniowe, 1936-1939, wstęp i przypisy R. Habielski, Warszawa 2004. Snyder T., Rekonstrukcja narodów. Polska, Ukraina, Litwa, Białoruś 1569-1999, tłum. Μ. Pietrzak-Merta, Sejny 2006. Snyder T., Skrwawione ziemie: Europa między Hitlerem a Stalinem, tłum. B. Pietrzyk, Kra ków 2018. Sommer T., Rozstrzelać Polaków. Ludobójstwo Polaków w Związku Sowieckim w latach 19371938. Dokumenty z centrali, Warszawa 2010. Soutou G.H., La perception de la puissance française par René Massigli en 1938, „Relations Internationales” 1983, n° 33. Sójka-Wilmański K., Czy ofensywa francuska mogła uratować Polskę?, „Zeszyty Historycz ne” 1980, z. 53. Spring D„ The Soviet Decision for War Against Finland, „Soviet Studies” 1986, vol. 38. Stachiewicz W., Marszałek Śmigły, „Kultura” 1972, nr 6. Stanisławska S., Polska a Monachium, Warszawa 1967. Stanisławska S., Soviet Policy toward Poland 1926-1939 [w:] The Theory of Two Enemies, eds A. Korczyński, T. Świętochowski, New York 1975. Stanisławska S., Wielka i mala polityka Józefa Becka. Marzec-maj 1938, Warszawa 1962. Staniszewski A., Skandynawia w polityce Józefa Becka, „Historia i Polityka” 2005, t. 2. Starzeński P., Ostatni polscy rycerze, Londyn 1968.
Bibliografia Starzewski J., Rok 1939 (do wybuchu wojny), Londyn 1954. Stawecki P., Opinie władz wojskowych o położeniu politycznym II Rzeczypospolitej [w:] Od Wersalu do Poczdamu. Sytuacja międzynarodowa Europy Środkowo-Wschodniej 19181945, red. A. Koryn, Warszawa 1996. Stawecki P., Studia i plany operacyjne Polski w latach 1921-1938 [w:] Polska w Europie i świę cie w XX stuleciu. Prace ofiarowane Panu Profesorowi Marianowi Leczykowi w 75-lecie urodzin, red. H. Parafianowicz, Białystok 2001. Stefanowicz J., Gwarancje brytyjskie dla Polski w 1939 r. w świetle narad gabinetu londyńskie go, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1971, nrr. Stępniak H., Rada Portu i Dróg Wodnych w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1971. Strang W., Home and Abroad, London 1956. Strang W., The Moscow Negotiations, 1939 [w:] Retreat from Power. Studies in Britain’s Fo reign Policy of the Twentieth Century, vol. 1:1906-1939, ed. D. Dilks, London 1981. Strasburger H„ Sprawa Gdańska, Warszawa 1937. Steiner Z., The Soviets and the Czech Crisis. The Soviet Commissariat of Foreign Affairs and the Czechoslovakian Crisis in 1938: New Material from the Soviet Archives, „The Histo rical Journal” 1999, no. 3. Steiner Z., The Triumph of the Dark. European International History 1933-1939, Oxford 2011. Stroński S., Polska polityka zagraniczna 1934-1935, Poznań 1935. Studnicki W., Polska za Linią Curzona, red. S. Cenckiewicz, Warszawa 2021. Studnickl W., Tragiczne manowce, Gdańsk 1995. Studnicki W., Wobec nadchodzącej drugiej wojny światowej, Warszawa 1939. Suchcitz A., Wrażenia generała Ironside’a z wizyt w Polsce w
1.1925 i 1939, „Mars” 1993, nrr. Sukiennickl W., East-Central Europe during World War 11914-1918. From Foreign Domination to National Independence, vol. 1-2, Boulder 1984. Supruniuk Μ.A., Uporządkować wspomnienia. Nieautoryzowane rozmowy z Jerzym Giedroyciem, Toruń 2011. Swianiewicz S., Rzut oka na zasadniczeproblemy sowieckiej polityki gospodarczej, „Rocznik Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie” 1934, t. 2. Szeremietiew R., Czy mogliśmyprzetrwać. Polska a Niemcy w latach 1918-1939, Warszawa 1994. Szeremietiew R„ Siła złego. Niemcy-Polska-Rosja, Warszawa 2015· Szwałowski R., Wojna polsko-sowiecka 1939. Tło polityczne, prawnomiędzynarodowe i psy chologiczne. Agresja sowiecka i polska obrona. Sowieckie zbrodnie wojenne i prze ciw ludzkości oraz zbrodnie ukraińskie i białoruskie, t. i: Monografia, Warszawa 1997. Szymański A., Rozmowa z Bodenschatzem, „Wiadomości”, 18 X 1953. Swierczek Μ., Krucjata 1935 r. Wojna której nigdy nie było, Warszawa 2021. Śepetys N., Litauen im Visier des Dritten Reiches. Ungeschehene Geschichte eines Reichpro tektorates. März-September 1939, Vilnius 2002. Taborsky E., President Edvard Benes between East and West, 1938-1948, Stanford 1981. Tamborra A., L’Intesa Baltica, Milano 1937. Tanner V., The Winter War. Finland against Russia 1939-1940, Stanford 1957. Taylor A.J.P., The Origins of the Second World War, Oxford 1961. Taylor F., 1939. A People’s History. ‘The War Nobody Wanted’, London 2019. Tebinka J., Polityka brytyjska wobec problemu granicy polsko-radzieckiej. 1939-^945· War szawa 1998.
1250 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Terry S.M., Poland’s Place in Europe. General Sikorski and the Origin of the Oder-Neisse Line, 1939-1943, Princeton 1983. Thorne Ch., The Approach of War 1938-1939, New York 1968. Thorne Ch., The Limits of Foreign Policy. The West, the League and the Far Eastern Crisis of 1931-1933, New York 1973. Tomaszewski J., Czy we wrześniu 1938 roku Polsce groziła wojna? [w:] Christianitas et cultura Europae. Księga Jubileuszowa Profesora Jerzego Kłoczowskiego, cz. 1, red. H. Gapski. Lublin 1998. Tomaszewski J., List do Redakcji z 27 lipca 1992, „Zeszyty Historyczne” 1992, z. 102. Tomaszewski J„ Polska wobec Czechosłowacji w 1938 r., „Przegląd Historyczny” 1996, z. 1. Tomaszewski J„ Preludium Zagłady. Wygnanie Żydów polskich z Niemiec w 1938 roku, War szawa 1998. Tomaszewski J„ Warianty dyplomacji w Europie Środkowej w latach 1938-1939, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia” 1981, t.36, nr 543. Tomaszewski J„ Związki gospodarcze państw sukcesyjnych między wojnami światowymi, „Przegląd Historyczny” 1971, z. 2. Toscano Μ., The Origins of the Pact ofSteel, Baltimore 1967. Tucker R„ The Emergence ofStalin’s Foreign Policy, „Slavic Review” 1977, vol. 36. Tucker R., Stalin in Power. The Revolution from Above 1928-1941, New York 1990. Uberschar G.R., „Der Pakt mit dem Satan, und den Teufel auszutreiben”. Der deutschsowjetische Nichtsangrijfsvertrag und Hitlers Kriegsabsicht gegen die UdSSR [w:] Der Zweite Weltkrieg. Analysen, Grundzuge, Forschungsbilanz, Hrsg. W. Michalka, Mün chen-Zurich 1990. Ułam A.B., Expansion and
Coexistence. The History of Soviet Foreign Policy, 1917-73, New York-Washington 1974. Uldricks T.J., The Impact of the Great Purges on the People’s Commissariat ofForeign Affairs, „Slavic Review” 1977, vol. 36. Uldricks T., Stalin and Nazi Germany, „Slavic Review” 1977, vol. 36. Ullrich V., Hitler. Upadek 1939-1945, tłum. Μ. Antkowiak, Warszawa 2021. Urlich-Pier R., René Massigli (1888-1988). Une vie de diplomate, vol. 2, BernBruxelles 2006. Vaïsse Μ., La mission de Jouvenel à Rome (janvier-juillet 1933) [w:j Italia e Francia dal 1919 al 1939, a cura di J.B. Duroselle, E. Serra, Milano 1981. Villat L., Le rôle de la Hongrie dans la guerre polono-bolchévick de 1920, Paris 1930. Villelume P. de, De Munich à Dantzig. Journal (20 août 1938-18 août 1939), éd. S. Catros, Paris 2015. Volkmann H.E., Polen im politisch-wirtschaftlichen Kalkül des Dritten Reiches 1933-1939 [w:] Der Zweite Weltkrieg. Analysen, Grundzuge, Forschungsbilanz, Hrsg. W. Michal ka, München-Zurich 1990. Vondracek F.J., Diplomatie Origins and Foreign Policy [w:] Czechoslovakia, red. R.J. Kerner, Berkeley-Los Angeles 1945. Walczak H., Sojusz z Rumunią w polskiej polityce zagranicznej w latach 1918-1931, Szczecin 2008. Walczak H., Wizyty szefów państw w ramach wzajemnych stosunków polski i Rumunii w dwu dziestoleciu międzywojennym, Szczecin 2019. Walters F.P., A History of the League ofNations, New York-Toronto 1952.
Bibliografia Wandycz P„ Narodowa Demokracja a polityka zagraniczna I! Rzeczypospolitej [w:] idem, O czasach dawniejszych i bliższych, Poznań 2009. Wandycz P., Polish-Soviet Relations 1917-1921, Cambridge 1969. Wandycz P., Polska między Wschodem a Zachodem [w:] idem, Z dziejów dyplomacji, Londyn 1988. Wandycz P., Z Piłsudskim i Sikorskim. August Zaleski, minister spraw zagranicznych wiatach 1926-1932 i 1939-1941, Warszawa 1999. Wandycz P.S., Beneś o pakcie Ribbentrop-Molotow, „Przegląd Wschodni” 1992-1993, z. 4. Wandycz P.S., Erazm Piltz a koncepcje polityki środkowoeuropejskiej [w:J Międzymorze. Pol ska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej, XIX-XX wiek. Studia ofiarowane Piotrowi Lossowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Warszawa 1995. Wandycz P.S., Historyczne dylematy polskiej polityki zagranicznej [w:J idem, Z dziejów dy plomacji, Londyn 1988. Wandycz P.S., Myśli o polskiej dyplomacji [w:] idem, 0 czasach dawniejszych i bliższych. Stu dia z dziejów Polski i Europy Środkowo-Wschodniej, Poznań 2009. Wandycz P.S., O polskiej polityce zagranicznej Dwudziestolecia, „Kultura" 1964, nr 1-2. Wandycz P.S., Pierwsza Republika a Druga Rzeczpospolita (w:] idem, Polska a zagranica, Paryż 1986. Wandycz P.S., Polish Diplomacy 1914-1943. Aims and Achievements, London 1988. Wandycz P.S., Polish Foreign Policy: Some Observations [w:j Poland Between Germany and Russia 1926-1939. The Theory of Two Enemies, eds A. Korczyński, T. Świętochowski, New York 1975. Wandycz P.S., Trzy próby poprawy stosunków polsko-czechosłowackich 1921-1926-1933 [w:] Z dziejów polityki i dyplomacji
polskiej. Studia poświęcone pamięci Edwarda hr. Ra czyńskiego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wychodźstwie, red. H. Bułhak et al., Warszawa 1994. Wandycz P.S., The Twilight ofFrench Eastern Alliances 1926-36. French-Czechoslovak-Polish Relations from Locarno to the Remilitarization of the Rhineland, Princeton 1988. Wandycz P.S., V progu wojny. Próba nowego spojrzenia, „Zeszyty Historyczne” 2002, z. 142. Wandycz P.S., U źródeł paktu Skirmunt-Benesz, „Kultura” 1958, nr 11. Wapiński R„ Ignacy Paderewski, Wrocław 1999. Wapiński R., Rezultat kalkulacji czy chciejstwa? Kwestia współdziałania Niemiec i ZSRR przed 17 września 1939 roku w wyobrażeniach polskich środowisk przywódczych (Zarys problematyki) [w:] 17 września 1939. Materiały z ogólnopolskiej konferen cji historyków, Kraków 25-26 października 1993 r., red. H. Batowski, Kraków 1994. Wapiński R., Wzajemne oddziaływanie polityki zagranicznej i wewnętrznej Polski wiosną i latem 1939 r., „Dzieje Najnowsze” 1992, nr 1-2. Watt D.C., The German Diplomats and the Nazi Leaders, 1933-1939, „Journal of Central Eu ropean Affairs” 1955, no. 2. Watt D.C., How War Came. The Immediate Origins of the Second World War 1938-1939, London 1989. Watt D.C., The Initiation of the Negotiations leading to the Nazi-Soviet Pact: A Histo rical Problem [w:] Essays in Honor of E.H. Carr, ed. C. Abramsky, London 1974. Weber R., Die Entstehungsgeschichte des Hitler-Stalin-Paktes 1939, Frankfurt am Main 1980. Weinberg G.L., The Foreign Policy of Hitler's Germany, vol. 2: Starting World War II, 19371939, Chicago 1980. 1251
1252 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Weinberg G.L., German Foreign Policy and Poland, 1937-1938 [w:] The Theory of Two Enemies, eds A. Korczyński, T. Świętochowski, New York 1975. Weinberg G.L., Germany and the Soviet Union 1939-1941, Leiden 1954. Weinberg G.L., Munich After50 Years, „Foreign Affairs” 1988, no. 1. Weinberg G.L., A Proposed Compromise over Danzig in 1939, „Journal of Central European Affairs” 1955, no. 4. Weinberg G.L., Świat pod bronią. Historia powszechna II wojny światowej, 1.1:1939-1941, tłum. Μ. Jania et al„ Kraków 2001. Weinberg G.L., Wizje zwycięstwa. Nadzieje ośmiu przywódców z czasów drugiej wojny świa towej, tłum. R. Dymek, Warszawa 2007. Weinstein J., Scenariusz ministra Gafencu, „Zeszyty Historyczne” 1968, z. 13. Wendt B.J., Economic Appeasement. Handel und Finanz in der britischen Deutschland politik 1933-1939, Düsseldorf 1971. Wereszycki H„ Niewygasła przeszłość. Refleksje i polemiki, red. W. Felczak, Kraków 1987. Wereszycki H., Wstęp [w:] W. Karpiński, Μ. Król, Sylwetki polityczne XIX wieku, Kraków 1974. Wiart A.C. de. Happy Odyssey, London 1950. Wieczorkiewicz P„ Wojna polska. Rozmowa z prof. Pawłem Wieczorkiewiczem w 66. roczni cę agresji sowieckiej na Polskę [wywiad przeprowadził P. Zychowicz], „Rzeczpospo lita”, 17-18 IX 2005. Williams D.T., Negotiations Leading to the Anglo-Polish Agreement of31 March 1939, „Irish Historical Studies” 1956, vol. 10. Winiarski В., Bezpieczeństwo, arbitraż, rozbrojenie, Poznań 1928. Winid B., W cieniu Kapitolu. Dyplomacja polska wobec Stanów Zjednoczonych Ameryki 19191939, Warszawa
1991. Winiewicz J., XXV rocznica tragicznego września, „Sprawy Międzynarodowe” 1964, nr 10. Winkler H.A., W cieniu Wersalu. Stosunki niemiecko-polskie w okresie Republiki Weimar skiej [w:] Polacy i Niemcy. Historia-kultura-polityka, red. A. Lawaty, H. Orłowski, Po znań 2008. Wippermann W., Od niemieckiego rewizjonizmu granicznego do wojny zaborczej [w:J Pro blem granic i obszaru odrodzonego państwa polskiego (1918-1990), red. A. Czubiński, Poznań 1992. Wisner H„ Litwa. Dzieje państwa i narodu, Warszawa 1999. Wiśniewska K.M., Polska, Francja, Czechosłowacja na wiosnę 1938 roku, „Studia Historycz ne” 1973, z. 1. Wituch T., Polityka Włoch w przededniu drugiej wojny światowej [w:] Droga ku wojnie. Po lityka europejska i amerykańska w przededniu drugiej wojny światowej, red. T. Kisie lewski, Bydgoszcz 1999. Włodarkiewicz W., Przed 17 września 1939 roku: radzieckie zagrożenie Rzeczypospoli tej w ocenach polskich naczelnych władz wojskowych 1921-1939, Warszawa 2002. Włodarkiewicz W., Radzieckie zagrożenie Rzeczypospolitej w ocenach polskich naczelnych władz wojskowych. 1921-1939, Warszawa 2001. Wojciechowski Ni., JózefBeck - szkic biograficzny [w:] J. Beck, Ostatni raport. Warszawa 1987. Wojciechowski Μ., Niemcy i Polska na przełomie lat 1932-1933, „Roczniki Historyczne” 1963, t.29. Wojciechowski Μ., Okiem historyka. Warszawa-Berlin-Bonn 1918-1981, Łódź 1989. Wojciechowski Μ., Stosunki polsko-niemieckie 1933-1938, Poznań 1980. Wojna ipolitika 1939-1941, red. A.O. Czubarian, Moskwa 1999·
Bibliografia Wollstein G., Hitlers gescheitertes Projekt einer Juniorpartnerschaft Polens, „Universitas” 1983, ПГ5Wollstein G., Die Politik des nationalsozialistischen Deutschlands gegenüber Polen 1933ΐ939/'945 [w:] Hitler, Deutschland und die Mächte. Materialien zur Außenpolitik des Dritten Reiches, Hrsg. Μ. Funke, Düsseldorf 1976. Wołkogonow D., Stalin. Wirtuoz kłamstwa, dyktator myśli, tłum. Μ. Antosiewicz, Warsza wa 2006. Wołkogonow D., Trocki, tłum. Μ. Antosiewicz, Warszawa 1996. Wołos Μ., Alfred Chłapowski (1874-1940). Biografia ambasadora Polski we Francji, Toruń 2001. Woźny A., Niemieckie przygotowania do wojny z Polską w ocenach polskich naczelnych władz wojskowych w latach 1933-1939, Warszawa 2000. Wrzesień 1939 r. w relacjach dyplomatów, wybór i oprać. A. Skrzypek, Warszawa 1989. Wyrwa T., Krytyczne eseje z historii Polski XX wieku, Warszawa 2001. Wyszczelski L„ Polska mocarstwowa. Wizje i koncepcje obozów politycznych II Rzeczypo spolitej, Warszawa 2015. Young R.J., In Command of France. French Foreign and Military Planning 1933-1940, Cambridge 1978. Young R.J., The Strategic Dream. French Air Doctrine in the Inter-War Period, 1918-1939, „Jo urnal of Contemporary History" 1974, no. 4. Zabiełło S„ Rok odwilży [w:] idem, W kręgu historii, Warszawa 1970. Zabiełło S„ Sprawa polska podczas II wojny światowej w świetle pamiętników (mps powie lony), Warszawa 1958. Zacharias Μ., Geneza układu o wzajemnej pomocy między Polską a Wielką Brytanią [w:] Władze RP na Obczyźnie podczas II wojny światowej 1939-1945, red. Z. Błaźyński, Londyn 1994. Zacharias Μ., Polska
polityka zagraniczna wobec próbyporozumienia mocarstw zachodnich w 1936 r., „Kwartalnik Historyczny” 1976, z. 4. Zacharias M.J., JózefBeck i „polityka równowagi”, „Dzieje Najnowsze” 1988, nr 2. Zacharias M.J., Kwestia spodziewanej wojny w ocenie władz i opinii publicznej Polski, Cze chosłowacji i Jugosławii w okresie międzywojennym, „Przegląd Historyczny” 1991, z. 1. Zacharias M.J., Polityka Wielkiej Brytanii w przededniu drugiej wojny światowej [w:J Droga ku wojnie. Polityka europejska i amerykańska w przededniu drugiej wojny światowej, red. T. Kisielewski, Bydgoszcz 1999. Zacharias M.J., Polska wobec zbliżenia niemiecko-sowieckiego w okresie międzywojennym (ze szczególnym uwzględnieniem układu z23 sierpnia 1939 r.) fw:] Rola i miejsce Polski w Europie 1914-1957. W 75 rocznicę odzyskania niepodległości. Materiały z sesji na ukowej w Instytucie Historii PAN 8-9 listopada 1993 r., red. A. Koryn, Warszawa 1994. Zacharias M.J., Polska wobec zmian w układzie sił politycznych w Europie w latach 1932-1936, Wrocław 1981. Zacharias M.J., Problem niemiecki w stosunkach polsko-radzieckich (jesień 1933 - wiosna 1934), „Z Dziejów Stosunków Polsko-Radzieckich” 1977,1.16. Zacharias M.J., (rec.] Pułkownik Beck, Terłecki 0., Kraków 1985, Krajowa Agencja Wydawni cza, ss.373, „Dzieje Najnowsze” 1986, ПГ3-4. Zacharias M.J., Rozbieżnościpołsko-sowieckie w okresie VII Kongresu Kominternu [w:] Mię dzymorze. Polska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej, XIX-XX wiek. Studia ofiarowane Piotrowi Eossowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 1995. 1253
1254 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Zacharias M.J., Sytuacja międzynarodowa i polityka zagraniczna Polski w latach 1936-1939 (w związku z publikacją materiałów Juliusza Łukasiewicza pt. Dyplomata w Paryżu 1936-1939 w oprać. Wacława Jędrzejewicza i Henryka Bułhaka, Warszawa 1995, s. 497, Warszawska Oficyna Wydawnicza „Gryf” i Instytut Historii PAN), „Kwartalnik Histo ryczny” 1997, z. 3. Zawtra możet byt, uże pozno., „Wiestnik MGIMO - Uniwiersitiet”, Moskwa 2009. Zay J., Carnets secrets, Paris 1942. Zbyszewski W.A., Józef Lipski, „Kultura” 1958, z. 12. Zeidler Μ., Reichswehr und Rote Armee 1920-1933, Munchen 1994. Zernack К., Negative Polenpolitik als Grundlage deutsch-russischer Diplomatie in der Machtenpolitik des 18. Jahrhunderts [w:] Russland und Deutschland. Festschrift fur Georg von Rauch, Hrsg. U. Liszkowski, Stuttgart 1974. Zgórniak Μ., Brytyjsko-francuskie kontakty sztabowe, próby opracowania wspólnej strate gii i utworzenia wspólnego dowództwa (1935-1939) [w·.] W kręgu polityki, dyplomacji, i historii XX wieku. Księga Jubileuszowa profesora Waldemara Michowicza, red. B. Ra kowski, A. Skrzypek, Łódź 2000. Zgórniak Μ., Europa w przededniu wojny. Sytuacja militarna w latach 1938-1939, Kraków 1993. Zgórniak Μ., Nawet Aleksander Wielki by nie wygrał, „Gazeta Wyborcza” 28-29 VIII1999. Zgórniak Μ., Polska polityka zagraniczna w roku 1938, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ja giellońskiego. Prace Historyczne” 1987, nr 83. Zgórniak Μ., Polskie ultimatum do Litwy w 1938 roku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F” 1996, nr 14.
Zgórniak Μ., Rozmowy wojskowe niemiecko-włoskie 1939 r. i „pakt stalowy" [w:] Polska w Eu ropie i świecie wXX stuleciu. Prace ofiarowane Panu Profesorowi Marianowi Leczykowi W75-lecie urodzin, red. H. Parafianowicz, Białystok 2001. Zgórniak Μ., Sojusz polsko-francusko-brytyjski i problemy jego realizacji w planowaniu oraz praktycznej działalności mocarstw zachodnich w 1939 roku [w:] Z dziejów polityki i dy plomacji polskiej. Studia poświęcone pamięci Edwarda hr. Raczyńskiego Prezyden ta Rzeczypospolitej Polskiej na wychodźstwie, red. H. Bułhak et at, Warszawa 1994. Zgórniak Μ., Studia i rozprawy z dziejów XVI-XX wieku. Historia, militaria, polityka, red. G. Nieć, Kraków 2009. Zgórniak Μ., Sytuacja międzynarodowa Czechosłowacji i niektóre aspekty stosunków czechosłowacko-polskich w latach 1919-1937, „Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i studia z okresu 1914-1939” 1965, t. 9. Zgórniak Μ., Sytuacja militarna Europy w okresie kryzysu politycznego 1938 r., Warszawa 1979. Zgórniak Μ., Zdradzili, nie zdradzili? Czy we wrześniu 1939 roku Francja i Anglia mogły sku tecznie pomóc Polsce?, „Gazeta Wyborcza”, 6 X1999. Ziaja L., PPS a polska polityka zagraniczna 1926-1939, Warszawa 1974. Zieliński A., Rumuńskie materiały do dziejów stosunkówpolsko-rumuńskich w latach trzydzie stych XX wieku, „Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej” 1984, t. 20. Zieliński R., Edward Rydz - Marszałek Śmigły, „Więź” 1971, nr 11. Zieliński R., Wojna straconych złudzeń, „Więź” 1969, nr 10. Zimmerman J.D., JozefPiłsudski. Founding Father ofModern Poland, Cambridge 2022. Zychowicz P., Pakt Ribbentrop-
Beck, czyli jak Polacy mogli u boku Trzeciej Rzeszy pokonać Związek Sowiecki, Poznań 2012. Żeleński W., Niedoszły sojusz Polski z Rumunią przeciw agresji Niemiec i Węgier w roku 1939, „Zeszyty Historyczne” 1981, z. 56.
Bibliografia Żerko S., Niemiecka polityka zagraniczna 1933-1939, Poznań 2005. Żerko S., „Polityka równowagi” czy „Linia 26 stycznia". Niemcy w politycznych koncepcjach ministra Józefa Becka [w:] Pik Józef Beck (1894-1944). Żołnierz, dyplomata, polityk, red. S.M. Nowinowski, Łódż-Warszawa 2017. Żerko S., Polska wobec autonomicznej Słowacji (październik 1938 - marzec 1939), „Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych” 2014, nr 2. Żerko S., Stosunki polsko-niemieckie 1938-1939, Poznań 1998. Żerko S., Wymarzone przymierze. Wielka Brytania w narodowosocjalistycznych koncepcjach i w polityce 111 Rzeszy do 1939 r., Poznań 1995. Zulys A., Polska w polityce zagranicznej Litwy 1938-1939. Studium z historii dyplomacji, Gdańsk 2015. 1255
Indeks nazwisk Adamczyk Arkadiusz 319 Adamthwaite Anthony P. 92,273,738, 866, 872, 881, 885 Addison Joseph 348 Ahmann Rolf 43 Akel Friedrich 385 Aleksander I Karadziordziewić 92 Aleksandrowski Siergiej 427, 440, 446, 458 Änderte Josef 281 Andrzejewski Marek 479 Antonescu Victor 2296, 326, 356 Antonow Nikola 391 Antonow-Owsiejenko Wladimir 46, 55, 125 Arciszewski Mirosław 229, 230,323, 389,390- 420, 426, 434, 502, 534, 537, 557, 586, 700,701, 711, 949, 1058,1092 Arita Hachiro 555, 720 Armengaud Paul 893, 894 Arone di Valentino Pietro 289, 555, 557, 754 Astachow Gieorgij 702,735, 741,742 Aveling 84 Aymé Georges 824 Balcerak Wiesław 288,350,926 Baldwin Stanley 569 Balfour Arthur James 568,574,683 BaltruSaitis Jurgis 473 Bariéty Jacques 51 Bartel Kazimierz 38 Barthou Jean-Louis 37, 56, 66,67, 86, 88,108,159,351, 353,1050 Bastianini Giuseppe 52, 289, 322, 491 Batowski Henryk 135,166, 265, 278, 288, 318, 347, 361,445, 446, 603, 619, 641, 647, 652, 654, 664, 670, 738,758, 835, 841, 842, 928 Baumgart Winfried 548 Beaumont-Nesbitt Frederick George 612 Beaupoil Auguste Félix-Charles de (Saint-Aulaire de Charles) 737, 862 Beauvois Yves 106,736 Beck Józef passim Becker Fritz 205 Bédarida François 588, 885 Beger-Waldenegg Egon 62 Bell Philip Michael Hett 592 Bellstedt Hans F. 334 Beneś Edvard (Benesz) 64,72,93, 102,128,172,195-198, 205, 207, 223-226, 232, 239, 241, 243, 268, 277, 278, 280, 287, 293,338-344, 348, 349, 352-357, 359, 377,478, 440, 452, 457, 460,462,463,465, 762, 816,858, 950, 973, 989,997, 1000,1029,1154,1161
Indeks nazwisk Berezowski Zygmunt 255, 811 Bullitt William 64, 73,125,138,139, Beria Ławrientij 695, 704 237. 354, 384,385,391, 765,886 Berle Adolf 772 Bullock Alan 118,548,666 Bernhard Henry 486 Bułhak Henryk 99,279,635,927,1068 Berthelot Philippe 92 Burckhardt Carl-Jakob 126, 209, 523, Berzins Alfreds 233 539, 627, 667, 714, 818 Bethell Nicholas 897 Burhardt-Bukacki Stanislaw 794, 888 Bezymienski Lew 70 Butenko Smirnow (Fiodor) 389, 390, Biegański Stanislaw 557 961 Bielnicki Adam 390 Butler Robert 584 Bierut Boleslaw 351 Bismarck Otto von 75, 568 Cadogan Alexander 142,194, 253,422, Blaha Frantisek 349 540, 558, 600, 604, 609, 619, 647, Bloch Charles 51 856, 873,1042,1055 Blomberg Werner von 127, 686 Campbell Fenton Gregory 346 Blondel Jules 307 Campbell Ronald 753 Blücher Wasilij 416 Carley Michael Jabara 63 Blum Léon 95,102,113, 230, 352, 353 Carls-Maire Alice-Catherine 479 Bociański Jan 678, 912 Carr Edward Hallett 40, 52, 482, 604 Bodenschatz Karl 714 Carsten Francis L. 685 Bohlen Charles 772 Cat-Mackiewicz Stanislaw zob. Bond Brian 857 Mackiewicz Stanislaw Bonnet Georges 108,124, 203-205, 216, Cavallucci Sandra 13, 914, 942 217, 221, 227, 228, 233, 246, 268, Cavour Camillo 913 269.318, 333, 334, 420, 423-425, Celovsky Bofivoj 443, 445, 446 Chamberlain Austen 489, 569 438. 475, 538, 584, 599, 620, 623, Chamberlain Neville 80,137,141, 208, 634, 646, 647, 654, 665, 731, 753, 762, 765-767, 820-822, 833-842, 218, 220, 225-228, 230, 235, 236, 872-875, 884, 891, 927, 975, 976, 238-240, 244, 250, 265, 267, 272, 978, 979,1016,1055,1063,1067, 335, 414, 417, 530, 556, 573, 575,
1072,1101,1103,1106,1113,1138, 579, 586, 588-591, 599-601, 606, 1177,1189 609-611, 613-616, 618, 622, 625, Borah William 488 636, 629, 635, 639, 642-649, 654, 666, 675, 676, 718, 811-813, 820, Borejsza Jerzy W. 303, 308, 322,478, 835, 852, 855, 857, 859, 865, 872, 545 882, 883, 885, 886, 907, 925, 938, Bortnowski Wladyslaw 328, 442, 452 974, 984, 986-989,1016,1043, Bouverie Tim 13, 599 1046,1049,1050,1052,1057,1072, Bregman Aleksander 729,746 1079, 1097, Hoi, 1103,1111,1132, Briand Aristide 37, 56, 84, 85, 97,156, 1135,1156,1158,1164,1182,1183, 182,325, 340,348 1207-1214 Brockdorff-Rantzau Ulrich von 41 Charles-Roux François 489, 762, 767 Broszat Martin 532,685,749 Charwat Franciszek 157, 398, 410, Brüning Heinrich 684 962-969 Budurowycz Bohdan 374 1257
1258 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Chatfield Ernie 592, 883,1210,1211, 1213 Chilston Aretas 384,409,441 Chłapowski Alfred 37,57, 58, 99,488 Chociłowski Jan 16 Chromecki Tadeusz 444 Churchill Winston 231, 272, 273, 293, 989,563, 592, 878, 885 Chvâlkovsky Frantisek 315,518 Ciano Galeazzo 15, 27,187, 235, 304, 306-309. 323.325.327,402, 460, 476.491. 537. 550, 557, 558, 583, 670,701,754,773, 859, 873, 893, 1019,1061 Ciechanowski Jan 197,483, 603, 640, 676 Cienciała Anna Maria 20, 28,197, 231, 347, 379.453,479,489,492, 522, 549, 553, 554, 567, 597,600, 604, 624, 654, 675, 676, 682, 738, 819, 835, 856 Clayton Emilius 607, 844-849 Clemenceau Georges Benjamin 862 Colbern William H. 775 Collier Laurence 415, 769,770 Colson Louis 99 Colville John 885 Colvin Ian 590, 598 Comnèn zob. Petrescu-Comnên Nicolae Corbin Charles 584, 610, 623, 634, 836, 1063 Coudenhove-Kalergi Richard 490 Coulondre Robert 388, 441, 555, 559, 701,765,766, 773, 940 Cowling Maurice 768 Cripps Stafford 747 Csâky Istvan 312, 365, 370, 436, 547, 1004 Cudah John 74,75 Curtius Julius 486, 684 Czapiński Kazimierz 39 Czarliński Olgierd 711 Czartoryski Adam 151,152,326 Cziczerin Georgij 406, 687 D’Abernon Edgar Vincent 341 Daladier Édouard 225, 226, 239,414, 620, 623, 654,731, 737,776,798, 813, 818, 820, 824, 834, 837, 838, 840, 843, 855, 859, 878, 881, 883, 885, 886, 888, 891,1052-1055, 1079,1102,1103,1105,1132,1139, 1158,1182,1184,1207-1214 Dâranyi Kaiman 325 Darlan François 824 Davidson Alexander Paul 846 Davion Isabelle 12,198 Dąbrowski Dariusz 294 Dąbski Jan 687 Dejmek Jindrich 413 Delbos
Yvon 107,108,113,114,117,136, 188,197, 270, 351, 353, 383 Denny Ludwig 479 Dentz Henri 824 Dessberg Frédéric 12 Deszczyński Marek Piotr 379, 445, 455 Dębicki Roman 28, 82,110,128,140, 171,183,188, 282, 289, 290-292, 298,302,322,324,327,328,363, 364, 385, 417,428, 501, 627, 695, 720,721,761, 853 Dębski Sławomir 14 Diamand Herman 493 Dimitrow Georgi 688 Dirksen Herbert von 270, 666, 856, 859 Djuvara Neagu 316, 317 Dmowski Roman 340,481, 569 Dodd William E. 139 Domaniewski Wiesław 103,104 Dopierała Bogdan 479,496 DoumencAimé 723,731,733 Drax Reginald 723 Drexel Biddle Anthony Joseph 223, 231, 292,301, 328,353, 575, 598 Dubicki Tadeusz 633 Duff-Cooper Alfred 269,328, 576, 577, 581,1031 Duraczyński Eugeniusz 743, 889 Duroselle Jean-Baptiste 30,93,748, 784
1259 Indeks nazwisk Dymitrow Georgi 747, 787 Eden Anthony 30,56-58,64,72,95, 98,112,113,115,119,128,129, 132-134,136,147,180, 267, 285, 307, 382, 396, 475, 492, 571, 572577, 609, 610, 636, 689, 692, 844 Engel Gerhard 545 Englicht Józef 72,415 Erickson John 37, 453, 454 Erskine William 75 Fabre-Luce André 862 Fabricius Wilhelm 435 Fabrycy Kazimierz 68, 69,143 Faury Louis 893 Fest Joachim 509 Fierlinger Zdenêk 443, 446, 458 Firebrace Oliver 590 Fischer Alexander 42 Fischer Peter 170, 485 Fisher Louis 43 Flandin Pierre-Étienne 99,104 Fleischhauer Ingeborg 63, 697 Foch Ferdinand 343, 861, 895 Foerster Wilhelm 485 Forster Albert 126,170 Franasovici Richard 230, 319, 438 Frankowski Feliks 189, 282, 294,738, 823, 832, 833, 874, 878, 891 Frunze Michail 456 Funk Walther 477,1017 Fyda Wojciech 824 Gafencu Grigore 31, 318, 554-556, 583, 584,628, 630,632-634,761, 1061,1093 Gamelin Maurice 99,101-103,108, 195-197. 225, 654, 667, 718, 731. 8οι, 824, 827-832, 842, 843, 850, 861, 862, 865, 866, 868, 870, 871, 879-885, 888, 891, 892, 896, 899, 900,1208,1210-1214 Garlicka Anna 178 Gasparri Pietro 488 Gawroński Jan 190 Gąsiorowski Zygmunt Jerzy 28,149 Georges Alphonse-Joseph 824, 829 Gerlach Helmut von 485 Ghiça Alexandru 286 Giannini Amedeo 560 Giedroyc Jerzy 104,549,566, 864,1067 Giertych Jędrzej 256 Gilbert Felix 784 Gilbert Martin 734 Giller Agaton 910 Girsa Vaclav 345, 349 Glabisz Kazimierz 68, 896, 922 Glantz David Μ. 445,458 Głuchowski Janusz 66 Gmurczyk-Wrońska Małgorzata 835 Godlewski Jerzy R. Goebbels Joseph Paul 806 Golec Radosław 169 Göring Hermann 13,71,121,176,180,
181,185,186,190, 212-216, 218, 219, 233, 259-262, 265,301, 447, 497. 502, 538, 627, 669, 697, 714, 924,947-952 Gorodetsky Gabriel 15, 938 Gort zob. Vereker John Standish Surtees Prendergast Gott Richard 734 Gottwald Klement 457 Goutard Adolphe 861, 870, 896, 898, 899 Grabski Władysław 83, 255 Grafström Sven 345, 531 Graml Hermann 35, 60, 61 Gravina Manfredi 491 Gregorowicz Stanislaw 46, 54, 374 Grigorcea Gheorghe 433 GröhlerOlaf 506 Gruchała Janusz 347, 354 Grzelak Czesław 458, 796 Grzybowski Wacław 95,195, 321, 340, 343.349.350. З81,382, 384, 406-408,413-415, 439,446,448,
1200 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka 467-470, 474, 637, 687, 694-696, 702-706,711,712,720,722, 751, 757-759. 764, 773.791. 795. 802, 934, 961,1023,1090-1092,1143, 1145 Gwiazdoski Tadeusz 499 Habsburgowie 184, 350 Hajnicz Artur 801, 898, 899 Halder Franz 672, 858 Halifax lord (Edward Wood) 141,144, 145,148,183,194, 202, 253, 269, 270, 400,409,414,436, 448, 475, 476, 530. 540, 541. 556, 572, 573. 576, 578-580, 591, 593. 596, 598, 599, 602, 606, 609-614, 616, 635, 636, 639, 641-643, 646, 648, 654, 656-662,667, 670, 675,718, 719. 770. 776, 777. 797. 836-838, 845, 851, 856, 878, 886, 936,960, 971-973.1027,1028,1030,1043, 1059,1095-1099,1100-1102, 1114-1116,1124,1126,1128,1140, 1146 Haller Stanisław 342 Hankey Robin 856 Harvey Oliver 598, 616 Hasbach Erwin 789 Haslam Jonathan 63, 738 Hauner Milan 445 Haushofer Albrecht 349 Haynes Rebecca 316 Headlam-Morley James 569 Henderson Artur 51 Henderson Nevile 501, 546, 559, 666, 668, 669 Herriot Édouard 488 Herwarth Hans von 771,772, 940 Hetherington Peter 36 Hett Benjamin Carter 13,938 Hewel Walther 507,1010,1166 Hildebrand Klaus 34,118,148, 282, 921 Hillgruber Andreas 61,166,254,305, 316 Himmler Heinrich 207,551 Hitler Adolf 9,10,13,16,17,19, 25, 26, 29, 35,36, 38-40, 44, 49, 60, 65, 70, 73-78, 80, 81, 89, 90, 95, 97, 100,110,112,115,117-121,125, 126,135.140,141,143-145.153. 163,165-167,169-174,176,179, 180,183-190,192,199, 201, 205, 208, 217, 218, 220-222, 225-227, 229, 234, 235, 238-241, 246, 254, 260, 261-266, 269, 271-275, 284, 288, 294, 295,301, 310, 319, 320, 323-323, 341, 368, 409, 416, 421, 441,451, 452,
458, 462, 464, 471, 472,474, 476-479. 485. 489-491. 494,496, 497, 501-506, 508-510, 513, 522-528, 531, 532, 535-538, 540, 542, 543. 545-550, 555. 556, 558, 559. 561-565, 570, 576, 577. 584-588, 590, 596, 598, 600, 603, 604, 606, 607, 612, 625-632, 636, 645, 648, 652, 661, 665, 666, 668, 699, 672, 675-677, 680, 688, 690, 691, 693, 697-701, 705, 714, 716, 719.724.725,736,739.741.745. 746, 748-750, 752, 755. 757. 758, 761, 762, 766, 767, 770, 774, 775, 777.779.781,785-788,791.793. 794, 796, 809, 811, 813, 852, 855, 858-861, 870, 883-885, 888, 897, 907-912, 916-923, 925, 928, 931933, 935. 937. 940, 947. 948, 959, 972, 981, 984,1018,1024,1034, 1042,1048,1061,1072,1078, 1080,1122,1132,1152,1154,1156, 1158,1164,1178 Hlond August 802 Hoare Reginald, 634 Hoare Samuel 426, 527 Hochman Jiii 107 Hoffinger Maximilian 62, 296, 351 Hoggan David 510 Holsti Rudolf 388 Hoover Herbert 488 Hore-Belisha Leslie 849, 886
Indeks nazwisk Kaasik Nikolai 385 Kahânk Ferdinand 355 Kamiński Marek К. 343 Kandelaki David 70, 71 Kania Krzysztof 659, 670, 808 Kânya Kâlmân 295-297, 299, 311, 324, 351. 363. 365. 433. 959.1166 Karachan Lew 687 Karol II Hohenzollern-Sigmaringen, król Rumunii 251, 296, 297, 316, 317, Imlay Talbot С. 866 Ironside Edmund 527, 607, 608, 721, 366, 369, 434,435. 438. 593. 7oo, 844, 849-853, 855-857, 870, 883, 913.949 1212 Karpiński Wojciech 783 Karski Jan zob. Kozielewski Jan Ismay Hastings Lionel 592, 604, 845, Kasparavicius Algimantas 331 847 Kasprzycki Tadeusz 654, 801, 805, 820, Iwanow Mikołaj 392,646 824, 825, 827, 828, 830-833, 835, 837, 845, 867, 884, 888, 900, Jackiewicz Henryk 618,628,654 Jaklicz Józef 437, 558, 806, 824, 825, 1064 Kastory Andrzej 723,740 828, 829, 846, 895,1147 Katelbach Tadeusz 67, 285, 411 Jakliczowa Stefania 1147 Kellogg Frank Billings 37, 97 Jamet Louis 824 Kelly Denis 37, 97 Jankowski Paul 14, 49 Jankowski Tadeusz 387, 439, 442-444, Ken Oleg 60 Kennard Howard William 58, 78,136, 472.696,759.992, 993 149,192, 201, 216, 231, 244, 251, Jarcew Boris 388 253, 264, 282, 337, 379,400, 401, Jażdżewski Antoni 592 403,424,426,442, 534. 536, 540. Jebb Gladwyn 614 Jelinek Petr 338 541, 543, 553, 557. 558, 572, 584, 586, 593, 594. 596, 597. 605, 611, Jerzewski Leopold zob. Łojek Jerzy 664 612, 617, 618, 628-630, 634, 635, Jerzy VI Windsor 197,572,610,1134 644, 647, 651, 667, 669, 730, 732, Jeziorny Dariusz 56,115,680 733. 736, 753. 754. 768, 812, 844, Jeżów Nikołaj 392 845, 855, 869, 901, 938,1058Jędrzejewicz Wacław 291, 413, 927, 1061,1095 1032,1068 Kennedy
Joseph 598,610,626 Jodl Alfred 199, 667 Kennedy Paul 272, 746 Johnson łan Ona 14, 685, 723 Kettenacker Lothar 605 Jońca Karol 478 Kimche Jon 870, 896 Jordan Nicole 93, 863 Kimmich Christoph Μ. 479 Juhâsz Gyula 370 Kirkman Sidney 769 Jukes Geoffrey 445 Kissinger Henry 87, 556, 604, 749, 939 Jungerth-Arnóthy Mihâly 701 Kłopotowski Jerzy Tadeusz 233,410, Jurkiewicz Jarosław 54,495 762 Knoll Roman 692 Horthy Miklós 222, 290, 294, 297, 325, 759. 959. 987,1166 Hory Andras 254,298,311,312,327, 365,433, 853 Hossbach Friedrich Wilhelm Ludwig 144,171, 564, 691 Hudson Robert 639 Hull Cordell 177, 358, 473, 772 1261
1202 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Kobylański Tadeusz 178,179, 229, 252, 312, 321, 361, 382, 386, 398, 418, W. 430,442, 472. 558,701,702, 709.712, 727. 757, 758,762,763, 773, 778, 960, 993 Koc Adam 584,671, 813, 853, 854 Koht Halvdan 329 Kołakowski Piotr 775 Komarnicki Tytus 82,86,432,433,564, 627, 903 KomjathyAnthony 92,332 Konoe Fumimaro 697 Konopczyński Władysław 122 Korbel Josef 41 Korotkich Michaił 472 Kossakowski Michał Kościński Piotr 684 Kowalewski Jan 693 Kowalow Michaił 456 Kowalski Włodzimierz Tadeusz 20, 611, 846 Kozeński Jerzy 187,279, 286,310 Kozielewski Jan (Karski Jan) 23, 24,40, 173,179, 266, 305, 408, 545, 546, 652,739 Koźmiński Maciej 279, 311, 356 Krahmer-Möllenberg Erich 789 Kraszewski Ignacy 910 Krestinski Nikołaj 138 Krofta Kamil 33, 206, 223, 244, 245, 249, 252, 342, 351, 407, 427, 428, 440, 446, 447, 495, 961,1155 Kulski Władysław 495,499, 513-518, 532, 602, 655, 660, 662, 664, 1020,1021,1024,1027,1036,1114, 1116,1117,1124,1182 Kutrzeba Tadeusz 90,108,229,380, 692, 803-805, 811 Kwiatkowski Eugeniusz 104, 209, 247, 257, 543, 671, 748, 755, 933 Lacaze Yves 211, 281 Lachowiecki Jan (Majski Iwan) 15,460, 594, 646,938 Laidoner Johan 385 Lammers Hans 766 Lapter Karol 39 Laroche Jules 32, 37, 50, 52, 54, 75,76, 85, 92,156, 340 Lasocki Zygmunt 348 Laval Pierre 56-58,70,72, 93-95,107, 108,128,133,157, 290,342, 488, 721,1050 Le Goyet Pierre 881, 897 Lebrun Albert 866 Ledóchowski Włodzimierz 815 Leibovitz Clement 142 Lenin Włodzimierz 418,682,683 Lester Seân 492, 497, 498,1058 Levine Herbert S. 479 Lewandowski Krzysztof 279 Léger
Marie-René-Alexis 836 Librach Jan 63, 207 Lindsay Ronald 770 Linowskijan 628 Lipiński Wacław 50, 531 Lipski Józef 39, 77,110,120,135,170, 172,176,180,182,187,190,193, 199, 207-210, 212-216, 218-221, 227, 234, 236, 240, 247, 260-265, 267, 294, 295,301,317,319,328, 429, 441, 447,452, 497,499-503, 506-508, 511-513, 518-525, 528, 529, 533-535, 542, 551, 552, 554, 558, 559, 565, 576, 626, 666, 670, 691, 714, 751,752, 754, 773,782, 859,9θ3,9θ7,930,932,934,935, 937, 947, 959, 981, 983, 988, 996, 1010,1011,1024,1031,1032,1035, 1051,1166-1173 Litwinow Maksim 14, 41, 44, 46, 47, 57, 62, 63, 93, 95,137,138,159, З91, 395.396,406-409,414, 438, 458, 462, 470, 473, 572, 594, 637, 639, 648, 649, 687, 689, 695, 703-705, 715, 961,962, 973,1015,1023, 1091 Lloyd George David 574 Longerich Peter 13, 507, 528, 556 Loraine Percy 665
1263 Indeks nazwisk Loving Rush 13 Lubomirski Stefan 145 Lukacs John 273, 697, 861 Lukes Igor 377, 378, 454 Lyet Piene 899 Łojek Jerzy 547, 549, 664, 939, 940 Łossowski Piotr 279, 281,330,372,735 Łowczowski Gustaw 99, 857, 864 Łoyko-Rędziejowski Otton 824 Łubieński Michał 82,112,116,129,146, 156, 232, 251, 265, 314, 365, 471, 492, 500, 527, 529, 535, 549, 552555. 557, 565, 592, 593, 623, 624, 628, 654, 655, 658, 695, 706,710, 712,756, 782, 809, 813, 814, 817, 850, 856,903,933,1004,1035, 1062 Lukasiewicz Juliusz 45, 57, 59, 70, 83, 88, 91,95,108,112,114,124,146, 149,188,189,199, 200, 203-206, 210, 216, 217, 219, 221, 227, 228, 234, 237, 246, 268, 269,318, 333, 334, 342, 344, З83, 396, 400, 401, 420-423, 425, 464, 472, 475, 580, 596, 623, 624, 628, 647, 659, 671, 70З, 717, 751, 765-676, 782, 809, 820-822, 826, 836, 837, 839842, 854, 875, 877, 878, 883-885, 888, 890, 903, 927, 928, 939, 946, 969, 974, 976, 979, 991,1027, 1052,1054,1062,1063,10671069,1101,1105,1113,1121,1138, 1139,1142,1189 Lukasiewicz Sławomir 358 Łyczko-Grodzicka Beata 289 Maasing Richard 385 Machiavelli Niccolo di Bernardo dei 118 Mackiewicz Stanisław (Cat-Mackiewicz Stanisław) 191,192, 238, 265, 271, 272,410, 545,549,897 Maglione Luigi 762 Majewski Piotr Maciej 210, 224,465 Majski Iwan zob. Lachowiecki Jan Makins William 531, 670 Makowski Julian Edmund 83,155 Maleciński Jan 72 Malkin Edward 609, 655,1042 Mallet William I. 540, 579 Mann Golo 97, 532 Mares Antoine 343 Margerie Pierre de 340 Marks Sally 161, 485 Masaryk Tomas Garrigue 287, 340, 341, 344,346,348,349, З52, 359 Massigli René 29,101,102,189, 2253,
256, 332, 333, 388, 482, 762, 863, 900 Mastny Vojtech 494 Materski Wojciech 54, 233, 374, 454 Matuszewski Ignacy 904 Mazur Wojciech 12 Mazur Zbigniew 49, 50, 53 Mazurowa Kazimiera 256, 90 McDonough Frank 13,101 McKillop Douglas 415 Michniewicz Władysław 693 Mieroszewski Juliusz 23 Millerand Alexandre 84 Miner Steven Merritt 607 Mitkiewicz Leon 412,472,785 Moczulski Leszek 11,12, 31,100, 205, 796,922 Moffat Jay Pierrepont 772 Moltke Hans-Adolf von 123,145, 213, 300,301, 306, 402, 447, 497,5°θ, 518, 524, 525, 528, 536,537,544, 576, 930, 947 Mołotow Wiaczesław 16,18, 24, 32, 275, 465, 563, 566,619,648,649, 658, 661, 669, 680, 690, 704, 719, 723, 726,731, 733, 741, 745, 746,748, 750,760,761,763,766,770,772, 774,778, 785, 794, 797, 799, 870, 921, 946,1090,1145,1202,1203 Moorhouse Roger 13, 588,723,876 Mordal Jacques 899 Morozow Stanislaw 339 Mossor Stefan 108, 692, 811
12б4 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Mościcki Ignacy 209,241,242,251, 254, 403, 404, 44θ. 543. 815, 933. 1069,1154 Mościcki Michał 174, 761 Muckermann Friedrich 485 Münters Vilhelms 762 Murray Williamson 379, 458 Musse Félix 437, 729, 730, 824, 946, 1113 Mussolini Benito 49, 52, 53,126,132, 136,182, 234-236, 239, 240, 261, 304-308, 322, 324, 491, 665, 748, 872-874, 892,959, 976,1091, 1158 Mühlstein Anatol 86, 880 Müller Rolf-Dieter 12,122,125,173,182, 548, 564, 718, 921, 931. 932, 937 Naggiar Paul-Émile 658, 665,731,733, 765,766 Narinski Michail 14, 455, 746 Necas Jaromir 224 Neuman Wladyslaw 70 Neurath Konstantin von Neville Peter 35,77,170,180,184,188, 297. 345. 500, 951 Newman Simon 675 Nicolson Harold 617 Niessei Henri 869 Niezbrzycki Jerzy Antoni (Wraga Ryszard) 390, 693 Noël Léon 63,78, 98,102,104,145,155, 216, 229, 230, 244, 251, 333, 370, 401, 405, 408, 468, 489, 538, 539, 559. 590, 618, 622, 626, 630, 636, 665, 667, 713, 730, 735, 754. 833. 872, 920, 962, 969, 978,1050, 1051,1052,1113 Noé Ludwig 38, 483 Nolte Ernst 479, 532 Norton Clifford 527, 581, 856 Norwid-Neugebauer Mieczysław 849 Nowak-Jeziorański Jan 791 Nowak-Kiełbikowa Maria 150 Nurek Mieczysław 114,402,581,654, 867 Oertzen Friedrich Wilhelm von 914 Ogilvie-Forbes George 540 Okoński Witold 437, 443-445, 467 Okulicz Kazimierz 549 Olszowski Kazimierz 493 Orde Anne 568 Orlof Ewa 287 Orłowski Leon 294, 295, 297, 312, 324, 325. 362, 363, 365, 370, 759 Pacelli Eugenio zob. Pius XII Paderewski Ignacy 254 Pagel Jürgen 148,211,374,376 Palmer Alan Warwick 122,281,676 Papée Kazimierz
206,209,210,224, 249, 251, 252, 288, 354, 427-429, 497. 498,767. 997, 998,1029,1155 Pasztor Maria 89 Patek Stanisław 41 Patricelli Marco 13,162 Pełczyński Tadeusz 69, 99, 200, 430, 625, 693 Perna Valerio 308 Petracchi Giorgi 773 Petrescu-Comnèn (Comnên) Nicolae 298-300, 316-319, 369, 427, 430-432, 435. 438,1159. 1160,1167 Phipps Eric Clare Edmund 733,766, 771 Piasecki Julian 497, 519,1031 Piątkowski Henryk 806 Piltz Erazm 258 Pilsudski Józef 10,12,17, 26, 27, 29, 30, 32, 36-41, 45, 52, 60, 65-69, 74, 76,78, 80, 81, 83-85, 87-91, 96, 100,111,119,122,129,132,133, 137,143.146,149.151.156,157, 159,160,161,163,166,167,169, 170,189,191,198, 258, 284, 285, 288, 304, ЗЗО, 337. 34°, З41, 343. 344. 353. 355, 356, 359, 371, 382, 393, 395,408,413,475,481, 487,
Indeks nazwisk 1031,1042,1055,1095, 1098, 1108, 1114,1115,1120,1121,1124,1128, 1146,1190,1196 Raczyński Roger 228, 287, 299, 300, 318, 432, 434, 700, 701, 780, 1159-1161 Ragsdale Hugh 281, 375, 377, 378, 389 Rak Krzysztof 11,17, 45, 54,169,180, 210,214 Rathenau Walther 684 Ratti Achille zob. Pius XI Rauscher Ulrich 485 Rauschning Hermann 38,125, 495 Rawlings Henry Bernard 846 Rayski Ludomił 849 Réau Elisabeth du 93, 734 Revelière de la 285 Ribbentrop Joachim von 13,16,18,24, 74,127,174-178,180,185,190, 213, 240, 247, 259, 294, 317,319, 323, 325.326,334, 402, 447, 462, 465, 472, 479, 500, 506-509, 512, 518, 521-523. 525-528, 531-535. 536, 539. 542, 55°. 551. 559. 563. 566, 584, 605, 614, 619, 627, 629, 661, 669, 670, 680, 690, 691, 698, 701,714,723,732,741,745,746, Quartararo Rosaria 304 748-750, 754, 758, 761, 763, 764. 766, 772, 774-776, 778, 785, 788, Raack Richard 377,378,467 794, 799 820, 870, 873, 907, 908, Raczyński Edward 53, 56, 78, 79, 86, 910, 921, 924, 930, 933-935, 937, 946, 949, 951, 960, 983-988, 94,112,116,117,128,145,147,191, 1010,1011,1019,1033,1034,1051, 202, 208, 210, 211, 224, 241,253, 1059,1060,1072,1123,1166,1170, 258, 268, 314, 382, 383, 398, 400, 1177,1202,1203 414, 417.422, 433, 436, 448,475, Rieckhoff Harald von 558 538, 571. 572, 574. 576, 578-580, Roberts Frank K. 668, 771, 798, 886 581-586, 590, 592, 593, 595, 596, Roberts Geoffrey 63 601, 608-610, 612, 619, 622, 625, Roberts Henry L. 27, 63,122, 270, 784 631, 635, 639, 641, 648-650, 653-663, 667, 670, 672, 680,706, Rock William R. 143 Rogoyski Doman 543 718, 719, 721, 723, 726, 751, 752, Roman
Antoni 78,669,1056 760,761,764,776-779,781,782, Romano Sergio 690, 938 797, 809, 810, 813, 815, 847, 849, Romer Tadeusz 110,140,161,174,175, 851, 876-878, 886, 889, 891, 383,387,473, 522, 592, 631, 658, 892, 936, 937, 971, 973. 990.« 27, 491. 493. 496, 497. 505, 507, 523, 549. 555. 562, 570, біо, 627, 681, 684, 693, 911, 929,1003,1014, 1028,1061,1135,1167,1172,1178, 1185 Piniński Franciszek 824 Pius XII (właśc. Pacelli Eugenio) 767, 873 Pius XI (właśc. Ratti Achille) 188, 489 Piwarski Kazimierz 334,548 Pobóg-Malinowski Władysław 84 Podoski Bohdan 679 Potiomkin Władimir 95, 385, 391, 413, 439. 442, 443. 446, 448, 460, 468-470,471, 637, 687, 701, 703, 704, 706, 727, 759, 768, 795, 993, 1090-1093 Potulicki Michał 853,1182,1184 Potworowski Gustaw 222,228,315, 325.397.580, 722, 994 Prażmowska Anita J. 602, 640 Pruszyński Ksawery 910 Przesmycki Wacław 385, 386, 399, 404, 405,409.952 Przewłocki Jan 334 Pułaski Michał 103, 348 1265
1266 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka 685,709,710,713,714,720,762, 793,809, 813,1015,1019 Roosevelt Franklin Delano 234, 237, 250,488, 490 Roos Hans 27,122,194, 280, 281, 288, 511, 561, 929, 933 Rosenberg Alfred 15,120,126, 627 Ross Graham 124 Rosso Augusto 302, 460, 476,701, 757, 773, 1091 Rowecki Stefan 788 Rowse Alan Leslie 143 Runciman Walter 225, 226,1152 Saavedra Lamas Carlos 159 Sadowski Lesław 780 Saint-Aulaire Charles zob. Beaupoil Auguste Félix-Charles de Sakmyster Thomas L. 281 Sakö Shuichi 555, 628, 762 Sakwa George 98 Sandler Rickardo 152,325,329,397, 398,994 Sandon Aleksander Poncet de 433 Sapieha Eustachy 570 Sargent Orme 194, 253,282, 541, 601, 718, 726, 770, 855,1095-1097 Schacht Hjalmar 71 Schaetzel Tadeusz 413 Schmid Heinrich 135, 499 Schmidt Guido 70,135,194, 296, 351, 499 Schmidt Paul 1179 Schmidt Rainer 179 Schnurre Karl 702,735 Schuker Stephen A. 98 Schulenburg Friedrich-Werner von der 689,741,770-772 Seeckt Hans von 685 Seeds William 591, 647, 657, 770,771, 890 Senfit Stanislaw 917 Serejski Marian H. 568 Serwatka Tomasz 74 ShenPeijian 697 Shirer William L. 26 Sidor Karol 295, 366 Sierpowski Stanislaw 178, 236, 308, 892 Sikorski Wladyslaw 59, 80, 687, 696, 737, 895, 912 Simon John 84,348, 569, 572,1096, 1097 Skinder-Suchcitz Teresa 848 Skirmunt Konstanty 339, 570, 687 Skiwski Wiktor 82 Składkowski Sławoj Felicjan 189, 209, 210, 247, 543, 795, 933 Skrzyński Aleksander 285,483, 567, 570, 989 Slâvik Juraj 15, 32,107,175,178,182, 196, 211, 229, 241,304,315,351, 518, 572,574 Slutsch Sergej (Słucz Sergiej) 60, 746, 771 Słonimski Antoni
816 Sokolnicki Michał 192,200,265,269, 321,378,381,382,406,407, 410, 477, 524, 536, 7θ3,705,709, 711, 722, 759, 762, 774, 814, 930, 958, 1017,1090,1127,1132 Sokołow Florian 568 Speaight Richard L. 540 Stachiewicz Wacław 116, 409,437, 449, 472, 668, 729, 730, 758, 786, 806, 808, 843, 846-848, 851, 852, 879, 896,903 Stalin Józef 9,17, 26, 27, 32, 44,45,48, 70-73,101,124,153,163, 273, 275, 374, 376, 379, 380, 381, 415-417, 424, 453, 455-458,462,465,546, 547, 549, 591, 640, 641, 652, 682, 683, 686, 689, 691, 693-695, 698, 699, 703, 704,711,712,715,724, 734, 739, 741, 743. 746-75°, 752, 757, 761,762,766, 767, 770,774, 775,777,779-784,786,787,79°, 791, 793-796, 870, 888-890, 909, 912, 916, 938-940,1122
1267 Indeks nazwisk Stanisławska Stefania 233, 235, 237, 245. 248, 271, 279, 344, 402 Starzeński Paweł 355, 649, 678, 705, 812,850 Starzewski Jan 736 Stawecki Piotr 775 Stefanowicz Janusz 598, 602 Steiner Zara 100, 377 Steinhardt Laurence 771, 772 Stempowski Jerzy 338, 578 Stojadinović Milan 326, 327 Stomoniakow Boris 46 Strang William 541, 583, 592, 601, 609, 612, 617, 649, 650, 654, 726, 739, 845, 870, 940,1042,1117 Strasburger Henryk 491, 494,495 Stresemann Gustav 34,37,325, 406, 486, 487, 684 Stroński Stanislaw 39, 59, 73, 255 Studnicki Władysław 16,156, 265, 549, 918. 937, 943 Suchcitz Andrzej 857 Sukiennicki Wiktor 42, 787 Suric Jakow 646,702 Swianiewicz Stanislaw 71,150,513, 562, 791, 817, 910 Sword Edward Roland 869 Sword Keith 442,730 Szaposznikow Borys 458, 729 Szaronow Nikolaj 672, 727,760, 795 Szawłowski Ryszard 775, 797 Szembek Jan 56, 69,76-82, 88, 94, 95, 103,108,110,130-132,149,161, 171,176,183,188,189,192,193, 200, 207, 211, 217, 229, 230, 244, 246,247, 254, 255, 264, 283,287, 291, 292, 297-299, 302, 311, 312, 316, 321,322, 324, 327, 328,340, 353.360,361,363, 364,381,383, 385-387, 391, 397.398.400, 403407,410,414, 416, 417, 428,430434. 436, 438, 469. 473, 474, 499, 500, 501, 513, 518, 522, 524-529, 544, 555. 558, 559. 584, 619, 620, 627, 629-631, 663, 668, 697, 703, 705, 708-711, 713-715. 720, 722, 727, 756, 759, 761, 764. 78ο, 786, 792, 793. 813-815, 818, 852, 853, 855, 875, 927. 935. 946, 958, 962, 1015,1019,1046,1047,1090,1093 Szeremietiew Romuald 11 Szylling Antoni 229 Szymański Antoni 714, 859 Śepetys Nerijus 330 Śliwiński Ziemowit 815 Śmigły-Rydz
Edward 80, 89,103,104, 116,121,130,145,176,185,189, 191,196, 209, 210, 247, 248, 331, 352, 367, 384, 385, 399.403. 404, 531, 543, 618, 667, 669, 693, 714, 728,731,735,755,760, 782,792, 796, 797, 802, 804-806, 824-826, 844, 845, 851-854, 856, 877, 880, 903,933, 935,1064,1067,1135, 1147,1148,1210,1213 Świętochowski Stanislaw 171 Świrski Jerzy 846 Świtalski Kazimierz 37, 66 Taborsky Edward 225 Tardieu André 56, 862 Taylor Alan John Percival 118, 480,546, 561,599, 675,725,942 Tatärescu Gheorghe 426 Tebinka Jacek 654 Terry Sarah Meiklejohn 912 Tilea Viorel 597,1182 Titulescu Nicolae 289, 296,426,428, 949,1006 Todt Fritz 497 Tomaszewski Jerzy 248, 286, 292, 347, 441,450-452, 524,928 Tuchaczewski Michail 381,413, 456 Tucker Robert 71, 377,734 Ujejski Stanislaw 846 UlamAdamB. 638 Ullrich Volker 13, 525
1268 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka Umiastowski Roman 796 Urdäreanu Ernest 434, 435, 700 Uziembło Adam 284 Vansittart Robert 89,116,145, 253,489, 697 Vereker John Standish Surtees Prendergast (Gort, lord) 868 Vondracek Felix 350 Vuillemin Joseph 830,863 Wakar Włodzimierz 73, 699 Waldo Artur 785 Walters Francis Paul 523 Wandycz Damian 340 Wandycz Piotr Stefan 28, 83, 93,100, 118,162,165, 340,355, 374, 461, 496, 675, 679, 680, 784, 819, 943 Wapiński Roman 708 Watt Donald Cameron 27, 741 Weinberg Gerhard Ludwig 130,199, 510, 548, 557. 558, 742,793 Weinstein Jan 543, 554, 597 Weizsäcker Ernst von 145,208,264, 306, 402, 555, 661, 741, 742 Welczeck Johannes von 820,834 Wereszycki Henryk 23, 266, 480,783, 897 Weygand Maxime 869 Wiart Carton de 852, 853, 855 Wieczorkiewicz Pawel 480, 549 Wieniawa-Długoszowski Bolesław 324, 773. 873,1016 Williams Desmond T. 597 Wilson Horace 648 Winiarski Bohdan 39, 86,151, 282, 294, 574. 738, 773. 823, 833, 874, 878, 891,903 Winid Bogusław 772 Winkler Heinrich August 484, 561 Wiśniewska Krystyna Μ. 233 Wituch Tomasz 521 Wojciechowski Marian 30,167,176,178, 210, 264, 275, 450 Wollstein Günther 119 Wołos Mariusz 17 Woroszylow Kliment 456,459,686, 724.729.731.733.740,743. 764, 765,1198 Wysocki Alfred 75,129,136,156,182, 289, 305, 309, 344, 402, 577 Zabiełło Stanislaw 59,72, 695, 815, 821 Zacharias Michał Jerzy 54,139, 205, 374, 567, 600,664,700,708,754, 853, 911. 927, 928 Zaleski August 39, 87,138,144, 305, 346, 349. 488, 489, 569, 570, 694 Zamfirescu Alexandru 297 Zarański Józef 946 Zernack Klaus 484 Zgórniak Marian 99, 272,
273, 277, 402, 404, 408, 454, 458, 801, 845, 849, 867, 870, 871, 879, 880, 892, 898, 899 Zieliński Ryszard 903 Zychowicz Piotr 16, 480 Zyndram-Kościałkowski Marian 82 Żdanow Andriej 378,718,890 Żerko Stanislaw 31,78, 86,168, 320, 323, 367. 451.503. 507, 509. 518, 666,934 Żochowski Stanislaw 549 Żyborski Wacław 789
Indeks geograficzny Abbeville 591, 881, 883-885, 888, 889, 892, 901, 909, 946,1207 Adriatyckie, Morze (Adriatyk) 284, 286, 287, 372 Adriatyk zob. Adriatyckie, Morze Alandzkie Wyspy 390,1112 Albania 635 Alzacja 1180 Ameryka zob. Stany Zjednoczone Ameryka Łacińska 159 Anglia zob. Wielka Brytania Ankara 200,321,381,382, 406, 407, 477. 524. 525, 536, 641, 703, 704, 709, 762, 774, 814, 815, 930, 958, 1017,1046,1090-1092,1127,1132 Austria 38, 90,140,141,144,180,182193,195,198, 200, 203, 212, 258, 261,305-308,310, 341, 344, 359, 393,409, 412, 413,420, 453, 506, 576, 639, 809, 865, 901, 913, 925, 926,947-951,958-960,1018, 1028,1033 Austro-Węgry 192, 288 Bad Godesberg 227, 244, 265 Bałkany 371,1092,1111 Bałtyckie, Morze (Bałtyk) 58, 67, 284, 286, 292, 309, 331, 372, 397, 481, 483,491, 493, 577, 581, 592, 695, 770, 812, 848, 851, 866, 867, 877, 961, 963,1018,1056,1059,1082, 1204 Bałtyk zob. Bałtyckie, Morze Baranowicze 450,1140 Bawaria 187 Belgia 109,112,116, 5447, 577, 584, 585, 615, 617, 620, 657, 662, 663, 674, 717, 829, 830, 832, 861, 864, 881, 895,912,1045,1094,1126, 1131,1194,1207,1211 Belgrad 81,110,171,188, 229, 282, 287, 288, 291, 292,304, 322,327, 350, 354, 363,385, 695, 720, 761, 959, 1092 Berchtesgaden 187, 218, 220, 226, 240, 263, 295, 325,472, 503, 525, 527, 542, 543, 559, 584, 585, 587, 629, 701, 818, 933, 935, 947, 948, 959, 984, 988, 998,1010,1011,1058, 1166,1167,1170,1178 Berlin 29-31, 36, 41, 60, 61, 68-71, 77-79, 90, 95,100,101,103,113, 121,123,139,140,143-145,153, 154,166,169,170,172,175,178188,190,193,199, 201-204, 206, 207, 209, 213, 214, 217, 233, 234, 237,
259, 264, 265, 275, 294, 295, 300-302, 306, 310, 313, 316, 317, 320, 325, 327, 328, 335, 365, 368, 373,402,405, 406,411,418, 421,
1270 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka 435.446, 447.460.462, 471, 472, 477.484, 490,493,494, 496,498, 500, 501, 503, 506, 509, 517, 518, 522, 523, 528, 540, 546, 548, 552, 554. 555. 557-559. 578. 585. 588, 593. 594. 596, 606, 627, 628, 630, 640, 643, 646, 651, 661, 666, 669, 670, 681, 683-685, 691, 692, 695, 697-702, 705,707, 711, 713-716, 722,729,735. 740-743.748, 751. 764-766, 768,769,772, 773,785, 789, 791. 793.794.798, 804, 809, 816, 855, 858, 869, 873, 901, 917, 926, 930, 932,934,937,939.940, 947-951. 959, 960, 971, 973-976, 978, 979. 981, 983. 985. 989. 996, 1010,1011,1018,1019,1032,1033, 1036,1061,1086,1134,1156,1170, 1186,1202 Besarabia 43, 45, 427, 429,432, 433, 745. 746, 750, 91З. 939, 950,1203 Białoruś 284, 444, 449 Białystok 450 Birmingham 589 Bied 299,1166 Bliski Wschód 200,850,851,960 Bogumin 244, 264-266, 275, 538, 981 Bratysława 295, 364, 366, 368, 518 Brno 518,1173 Bruksela 111,197, 394,761, 881,1133 Brześć Litewski 877 Budapeszt 280, 287, 289, 294, 295, 297-300, 304, 311-316,324,359362,364-366, 370,428, 471,759, 959,1004,1005,1009,1107 Bug 1149 Bukareszt 44, 61, 287, 289, 293, 296300, 304, 313-318, 321, 326, 370, 389,412, 426-433, 435, 632634, 636, 637, 700, 701, 764, 780, 798, 935, 941, 959, 961, 981,1091, 1122,1144,1209 Bułgaria 196, 328, 591, 634,764,1092, 1093 Chełm 877,1138,1140 Chełmno 1204 Chiny 416,419, 420, 788,1017 Cieszyn 219, 248, 249, 315, 452, 985, 986,1001 Cluj 431 Czarne, Morze 67, 287, 292, 352, 391, 635,930,1018,1059 Czecho-Słowacja zob. Czechosłowacja Czechosłowacja (Czecho-Słowacja) 20, 38, 50, 53, 54, 56,60,63, 93,
94, 97,101,102,106,123,126,156, 158,160,165,172,175,183,184, 188-191,193-201, 203-219, 221233, 236, 238-244, 246-250, 252, 254, 255-260, 264, 267-269, 271-273,275,276, 278-281, 284, 287, 288, 290, 293, 294, 298-301, 303, 304, 310-317, 321, 323, 324, 326, 332, 337-354, 356, 357, 359. 360-362, 364, 366, 367, 369,371, 372, 377. 378, 380, 395, 412-414. 417-422, 425-428,430-436, 438-446, 448,450-460,462, 463.465-467,476, 494, 518-520, 528, 533, 544, 556, 576, 578, 579, 586-590, 606,625, 632,648,711, 762, 809, 816, 828, 858, 866, 900, 901, 906, 907, 916, 917, 924-929, 950,951,960,970,972,974,975, 977-982, 985-992, 994, 996, 998, 1000,1001,1017,1019,1024,1028, 1039,1033,1057,1152-1160,1162, 1163,1165,1171,1173-1175,1182 Czechy 105,145,184, 202, 204, 210, 211, 215, 218, 230,232, 241, 247, 251, 254, 256, 257, 344, 359, 361, 369, 431,463, 466, 520, 544, 695, 815,948, 949, 950, 971-973. 976, 981, 986, 989, 997,1007,1009, 1016,1018,1029,1073 Czerwone, Morze 867 Dania 615, 620, 657, 828,1045,1117 Danzig zob. Gdańsk
1271 Indeks geograficzny Dobrudza Południowa 913,1092 Dubno 1140 Dunaj 296,328, 612, 636 Egejskie Morze 292 Estonia 43, 54, 56, 329-331. 385, 386, 395. 525. 536. 658, 662, 717, 725, 744,746, 764,765, 767, 785, 795, 910, 930,1117,1126,1131,1194, 1202 Europa passim Europa Południowa 286, 310, 326 Europa Południowo-Wschodnia 293, 300, 316, 328, 371 Europa Północno-Wschodnia 64 Europa Środkowa 9,10, 60, 78,132, 141,154,155,188,189, 221, 224, 284, 285, 292, 293, 299, 301-304, 319-322, 331, 334, 335,339, 340, З46, 350, 353. 357. 359-361, 371- 373.393, 414, 417.469. 50З. 54°. 568, 574, 578, 592, 594, 621, 647, 674.743, 778, 809, 810, 924, 928, 936,960, 969,973,980, 981, 990, 1161,1178,1187 Europa Środkowo-Wschodnia 48, 55, 60, 64, 96, 97,106,107,111,118, 130,132,135,138,140,146,147, 151,152,157,165, 266, 273, 276, 281, 284, 288, 290-292,303,319, 320,332, 333, 334,336,339, 342, 355-357, 371, 374. 375. 461, 465, 467, 476, 564, 568, 570, 571, 573575, 578, 589, 596, 600, 638, 641, 645, 663, 669, 680, 689, 690, 742, 746-749, 785, 787, 866, 904, 959 Europa Wschodnia 26,41, 56, 58, 60, 61, 67, 73, 78, 96,101,131,132, 140,154,194, 283,285,302,304, 309,320, 321, 334, 335, 340, 345, 346, 371, 381, 391, 393, 394, 422, 441, 457, 459, 460, 464, 541, 569. 570, 574, 583, 587, 597, 621, 636, 647, 649, 674, 698,701,722, 729, 735,738,741, 743. 760, 789, 790, 809, 810, 854, 858, 979, 995, 1046,1203 Europa Zachodnia 48,74,111,113,117, 620 Finlandia 10, 4 3, 5 4, 5 6, 2 81, 329—331, 382, 388, 390, 448,474, 562, 717, 725, 744, 746, 764, 765, 767,785, 914, 939, ni2,1194,1202 Francja 9,11, 26, 30,
36-38,40,48-51, 53-59, 61-65, 68,70, 83, 85-112, 115-118,122,126,128,130,133, 136,139,140,144,146,147,151, 153,155-157,159,164,172,174, 182,183,185,188,189,191,194, 197, 200, 203-205, 207, 210, 215217, 221-230, 232-234, 237, 239, 244, 246,251,253, 261, 268,269, 272-274, 276, 279, 280, 292, 305, 307, 308, 310, 312, 324, 332- ЗЗ6, 339, З40, З42, 349, 353, З56, 366, 370, 372, 377, 380, 383, 387. 388, 401,402,408, 412-414,416, 419-423,425, 440, 441, 451, 454, 456,463,468,469, 473, 486, 488, 506,507,510, 539-541, 547, 548, 563-566, 570, 571, 573, 577, 580, 583, 585, 587, 588, 591, 593, 594, 599, 606, 608, 610, 612, 615, 620, 624, 630, 637, 642, 643, 646, 647, 649, 650, 652, 659-661, 663, 672, 674, 679, 688-690, 698, 701, 710, 711,716-719, 722, 724, 726-729, 733, 734, 736-738, 740,746, 747, 750-752, 755, 757, 758, 760, 762, 765-769,771. 774,776, 777, 779, 780, 782, 783, 787, 794, 796, 800809, 811-819, 821, 823, 825-828, 831-833, 835. 837-843, 847, 849, 850, 855, 858, 861-865, 869, 871, 874-878, 882-885, 887, 889895, 897-900, 902, 904, 906, 908, 911, 917, 918, 920, 921, 924, 926, 929, 937, 939-941, 960, 961, 973-979, 990,1015,1017-1019,
12/2 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka 1034,1044.1045,1048,1050, 1053-1057,1065-1068,1094, 1102-1104,1113.1114.1121-1123, 1132,1133,1135,1136,1138,1147, 1150,1151,1155-1158,1163,1168, 1177,1180,1181,1184,1186,11891194,1198,1204,1207-1213 Galati 300, 317, 322, 366 Galicja 443, 724, 789,1199 Galicja Wschodnia 538 Gdańsk (Danzig, Wolne Miasto Gdańsk) 18, 36, 38, 50, 51, 80, 120,141,144,145,156,160, 166,167,170,183,191,192, 209, 261-263, 321.347,471, 477, 479, 481-484, 486-489, 491-504, 507, 509, 511, 512, 514, 516, 519, 521-524, 526-530, 532-535. 538-540, 542-544, 547, 549, 552, 553, 557-561, 563, 565, 568, 572, 576, 580, 581, 587, 589, 595, 597, 600-602, 609, 611, 612, 616, 622, 624, 626, 654, 657, 658, 676, 691, 714, 736, 775, 776, 789, 826, 831, 833, 834, 836-841, 851, 855857, 908, 918, 924, 936, 937, 958, 982, 987,1010-1014,1020-1022, 1024,1026,1030,1034,1039, 1041-1043,1056,1058-1060, 1064,1065,1070,1071,1074,1075, 1081-1083,1085-1087,1094, 1104-1106,1111,1118,1126,1131, 1168,1169,1171-1173,1178-1181, 1187,1188,1204-1206 Gdynia 483, 493,497, 577, 581,1013, 1014,1030,1171,1205,1206 Genewa (Genève) 29, 67,134,147,157, 269, 290, 340, 346, 348, 352, 353, 355, З94-З96, 408, 422, 427, 432, 438, 498, 500, 502, 538, 576, 577, 582, 836, 838, 858, 966, 971, 994, 1095,1102 Genève zob. Genewa Gogłand (Hogland, Suursaari) 388-390 Grecja 281, 286, 328, 591, 635,717, 845, 1093-1095 Grenoble 934 Grudziądz 1204 Hel 856,1206 Helsinki 43,79, 321, 387, 388, 390, 412, 764,913 Hiszpania 112,129,139, 206, 378,414, 524, 689, 695,1066,1214 Hogland zob. Gogłand Holandia 215,
547, 577, 584, 585,600, 615, 617, 620, 657, 662, 663, 674, 828, 830,1045,1126,1131,1141 Irlandia Północna 1127,1128,1130 Italia zob. Włochy Jałta 735, 904 Janów 877,1138,1140 Japonia 44, 46, 47,138,155,175,178, 179, 292, 308,385, 387, 415,416, 419,420, 458, 459,474, 555, 577, 697, 711-7113,761,762,771,772, 788, 994,1016,1017 Jaworzyna Spiska 257, 367,1029 Jugosławia 92,196, 203, 228, 286, 288, 306, 308,313,316, 323, 326, 327, 328,364, 372,373, 591, 828, 974, 1166,1214 Karpaty 282, 313, 321, 352,1018,1178 Kaukaz 283, 284, 464 Kijów 448, 509,1059 Kiszyniów 433 Kłajpeda 396,406, 409, 486, 589, 961, 966,1059,1173,1179 Kołomyja 1141 Komarno 243, 245, 313 Koszyce 295, 325, 366 Kowel 877 Kowno 157, 330, 394-397,399, 400, 405,406, 409, 410,472, 476,764, 953, 955, 956,962,966,967, 973, 1019
Indeks geograficzny Królewiec 395, 517, 523,1036 Krzemieniec 1140 Kwidzyn 1204 Leningrad 385, 447 Litwa 19, 56,160,165, 210, 247, 268, 271, 285, 300, 330, 386, 393-397, 399, 400, 402-411, 457, 473,486, 581, 589, 657, 658, 662, 663, 674, 725. 735, 744. 746, 767, 785, 901, 910, 935, 953-956, 957, 961-968, 1019,1030,1072,1108,1111,1117, 1126,1131,1160,1202 Locarno 48, 53, 55, 65, 84, 89,112,116, 117,141, 204, 279, 488, 822, 976 Londyn 14,15, 45, 63, 89, 92, 96,111, 113,114,117,128,133,136,140, 142,145-147,180,191,197,199201, 206-208, 210, 218, 220, 224, 226, 231, 235, 240, 241, 244,245, 253, 267, 268, 272, 308, 314, 323, 336, 382, 396, 398, 400, 405, 414, 424,426, 433, 441, 448, 450, 460, 475, 500, 554-556, 568574, 576, 578-580, 582-585, 586, 588, 591-594, 597-599, 601, 602, 606-610, 612, 614, 615, 619, 624, 626, 632, 634, 636, 638-642, 645-648, 651, 652, 654-661, 664, 666, 668-671, 677, 691, 706-708, 710, 715, 716, 718, 719, 721, 725, 726, 728, 731, 736, 738, 748, 751, 752, 760, 762, 770, 774, 776, 779, 781, 798, 808, 812-816, 822, 834, 836-838, 842, 846, 849, 851, 854-856, 858-860, 862, 863, 865-868,870,872, 874-876, 878, 883, 885, 886, 890, 891, 901, 902, 907, 921, 926, 939, 941, 960, 970, 971, 976, 977, 984, 985, 989, 991, 1017,1018,1027,1028,1031,1043, 1050,1051,1054,1055,1062,1068, 1069,1078,1079,1081,1091, 1096,1098,1099,1102,1107,1108, 1273 1113-1115,1120-1124,1128,1130, 1131,1144-1146,1182,1196 Lotaryngia 1180 Lublin 877,1138,1140 Luksemburg 51, 90, 719, 861 Lwów 450,738,1149 Łotwa 43, 54, 56, 329-ЗЗІ, 373, 395, 589, 658, 662,717,725,744,745, 746, 764-767, 785, 910,
963,1117, 1126,1131,1194,1202 Łódź 485,1148 Łuck 877,1138,1140,1149 Madera 491 Madryt 883,1209 Magenta 913 Manchester 376 Mandżukuo 1017 Mandżuria 42,160 Marsylia 92, 678 Mińsk 436, 437, 443,444, 447, 468 Moguncja 862 Monachium 17, 95,110, 224, 225, 228, 230, 234-239, 241, 246, 250, 253, 265, 269, 272, 288, 294, 309, 334, 365, 366, 420, 452,459, 466, 467, 469, 473, 556, 578, 579, 581, 585, 665, 666, 669, 697,701, 704, 747, 768, 808, 809, 858, 859, 873-875, 904, 920, 925, 945,1009,1016, 1018,1057,1164 Monte Carlo 583 Montevideo 159 Morawska Ostrawa 244, 352, 353 Morawy 359,1073 Moskwa 29,31,34,41-47, 54, 55, 57, 59, 62, 64, 68-73, 78, 93-95, 106,108,123,125,128,129,138, 153,172,178,181,182,184,198, 270, 289, 302,303,320,354, 375, 377, 381, 383-388, 390-392, 405,406,408,409, 411,413-415, 417-419,421, 422,424, 429,431, 435, 440-444, 446, 448, 454,
1274 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka 457,458,460,463,466-470,472, 474,476, 478,499, 59i 607, 624, 637, 639, 640, 645-647, 649, 650, 652, 654, 656-658, 660, 665, 672, 681, 682, 686-689, 691-705,707, 708,710-713.715.716,718-724, 727-7ЗЗ. 736,739-743, 745,747, 748, 751, 752, 754,756-760,763766, 768-776, 781, 787-789,791, 79З-796,798, 802, 835, 858, 869, 888, 889, 928, 939, 940, 979, 981, 992, 993,1023,1091,1092,1113, 1120,1121,1123,1143-1146,1198, 1202,1203 Motława (Mottlau) 557 Mottlau zob. Motława Mozeła 862, 879 Nadrenia 9, 90, 98-100,103,105,106, 111,112,142, 332, 863, 978,1056 Narew 745,1202 Narwa 386 Nicea 913 Niemcy (Trzecia Rzesza) passim Nitra 295,324 Norwegia 329 Norymberga 225, 260, 261 Nowy Jork 291 Nysa Łużycka 912 Odra 912 Oliwa 557 Oslo 70,329 Paryż 36, 50, 51, 54, 54, 58, 63, 83-85, 87-89, 91-101,103-107,109,111, 112,116,124,128,133,139,145, 146,149,172,188,189,196,198200, 204, 205, 207, 217, 225-227, 231, 235, 237, 240, 244, 245, 267, 282, 294,308, 323, 332-335, 340, З42, 344, 352,370,384, 399-401, 405,408, 422, 424,425,437, 445, 450,481, 488, 490,499, 538, 560, 568, 569, 580, 583,586, 590, 596, 623,634, 637, 646, 651, 652, 654, 656, 663, 665, 669, 671, 701, 702, 706-707, 710, 713, 715, 71,718, 721, 728,729,731,733,736,738, 748,751,753,760, 765, 766, 768, 774,776, 779,781, 794,798, 809, 820, 822-825, 831, 833,834,836, 840, 841, 845,846, 857, 863, 864, 867, 868, 870, 872-875, 878, 880, 885-888, 890, 901, 907, 920, 921, 939, 941. 969-971.974.976, 985. 989, 996,1033,1054,1062,1069, 1079,1091.1092,1093,1101,1103,
1106,1107,1113,1114,1120-1123, 1136,1138,1139,1144,1145,1150, 1177,1190 Pejpus 386 Piemont 294, 913 Pińsk 1141 Płoskirów (Proskurow) 450, 454 Polska (Rzeczpospolita Polska) passim Pomorze 18, 50, 51,120,167,171,181, 214. 263, 477, 479,487,490, 497, 507, 508, 512, 513.515-518, 521, 522, 530, 532-534, 536, 540, 542, 544, 552, 554. 555, 561, 565,586, 598, 609, 624, 677, 691, 908, 1010,1024-1027,1031,1034,1036, 1059,1065,1071,1083,1087,1120 Pomorze Gdańskie 486,489, 512, 515, 549 Portsmuth 610 Praga 32,106,108,194-198, 201, 202, 204, 206, 208, 211, 215, 216, 219, 221,224-229, 232, 233, 236, 237, 243-248, 251, 252, 254, 256, 257, 268, 280, 287, 288, 313,339,340, 342-345,347,349-356,359,364, 366,416-418,421, 427-430, 440, 443, 444, 446,447, 453, 455, 458, 518, 574, 604, 606, 906,970-973, 977,985, 995,998,1000,1005, 1007-1009,1029,1155,1162,1166, 1067 Proskurow zob. Płoskirów
Indeks geograficzny Prusy Wschodnie 39, 80,126,127,171, 180, 261, 262,477, 481, 482, 488, 490,491, 512, 513, 516-518, 526, 534. 547. 549. 560, 565,789, 804, 826, 875, 894,1026,1036-1039, 1065,1067,1071,1073,1075,1081, 1083,1086,1141,1180,1187,1205 Radziwiłłów 1140 Rambouillet 103,104,106, 671, 826, 1066 Rapallo 34, 43, 44,48, 67, 70, 95, 683, 684, 687, 688, 692, 698-700, 708, 722, 723, 737, 756, 788, 790,1111 Ren 90, 98,106,112, 569, 829, 862, 879, 896 Riom 879 Rosja (Rosja Sowiecka, Rosja Radziecka) 9,10, 29, 31, 34, 55, 62, 66-71,73, 74,77, 83, 94-96. 107,118,120,126,131,132,135, 136,138,148,150,152,153,158, 162,164,165,177,179,194, 203, 231. 237, 264, 268, 272, 282, 284, 285, 287, 288, 302, 319, 329, 330, 335. ЗЗ6, 338, 341, 346, 354. 356, 364, 379. З83. 384. 387. 391. 393. 397, 402,412, 416, 417, 422-425, 431. 435-449. 462, 464-466, 471, 473-476, 478, 503, 547, 551, 564, 582, 591, 592, 594, 595, 608, 612, 625, 638-648, 650-653, 664, 665, 677, 679, 682, 683, 685-687, 691, 696, 697, 699,701, 705,707, 709-713. 717,718,720-722, 726, 734. 735. 738, 740, 741, 749. 753. 756, 759. 760, 762, 767, 770, 778, 779, 781-783, 786, 788, 789, 792, 798, 804, 807, 810, 819, 820, 824, 835, 869, 870, 888-890, 897, 904, 912, 918, 930, 931, 943, 944, 950, 964. 973. 975. 977. 978, 982, 985, 986,1000,1005-1017,1019,1030, 1050,1067,1091,1092,1167,1181, 1191,1210 1275 Rożnowo 815 Rumunia 14,20, 43-45. 61, 68, 85, 106,158,175,177,183, 203, 229, 282, 286, 288, 289, 295-300, 308, 311-318, 320, 322-326, 328, ЗЗІ. 333. 334. 351.352. 364. 366, 369-373. 378,385,389-392, 423. 426-435, 449.455.459. 542,
543. 589. 591. 594. 597. 599. 610, 616, 620, 621, 624, 630-637, 640, 647, 651, 657, 662, 663, 674, 679,712, 717, 724. 728, 729. 732, 737. 745. 765,766, 780, 785,799, 845, 899, 912, 913, 930, 941, 949, 950,961, 967, 974, 987,1006,1007,1009, 1018,1029,1030,1045,1050,1061, 1092,1093,1107,1111,1113,1117, 1126,1131,1147,1150,1159,1160, 1161,1167,1190,1194,1199,1209, 1210,1234,1214 Ruś zob. Zakarpacie Ruś Podkarpacka zob. Zakarpacie Ruś Przykarpacka zob. Zakarpacie Ruś Zakarpacka zob. Zakarpacie Ryga 43. 47, 51. 79, 321, ззо, з87 396, 398, 410, 412, 762, 764, 969 Rzym 50, 52, 87,113,137,140,141,178, 183,187,189,191, 229, 234, 235, 290, 295, 303-309,313, 322, 324, 335, 344, 365, 389, 39°, 405, 491, 542, 550, 557, 572, 665, 669, 773, 786, 809, 873, 893, 935, 959-961, 976, 985,1016,1019,1024,1122, 1133,1144 Sabaudia 802, 913 Saloniki 1094 Salzburg 557, 859 San 745 Siedmiogród (Transylwania) 286, 322, 369, 913, 95° Słowacja 19, 218, 243, 245, 260, 294, 295,312,313,325,358-369,520, 614, 677, 907, 929, 982, 985,1007, 1019,1029,1048,1049,1059,
Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka 1072,1073,1075,1083,1087,1089, 1111,1161,1210 Sofia 392,1092 Solferino 913 Sopot 557,775 Spa 51, 268,988 Stany Zjednoczone (Ameryka, USA) 23, 46,139, 223, 231, 292, 354, 356, 358, 416,488, 506, 551, 598, 610, 765,767, 771, 815. 855, 940,1056, 1091,1097,1209,1213 Stolica Apostolska zob. Watykan Stresa 140,154 Sudety 141,144,183,193,195,198,199, 205, 206, 208, 209, 212, 213, 217, 218, 220-223, 225-231, 234, 235, 238, 239, 245, 248, 256, 257, 311, 333, 378,409,412, 414, 415, 417, 418,424,425,432, 436, 440, 452, 454, 461, 502, 504, 506, 546, 576, 578, 858, 906, 926, 927, 929, 974, 984-986,990, 995,1056,1152, 1157,1162,1170 Suursaari zob. Gogłand Syberia 789 Szczecin 523 Szepietówka 387 Sztokholm 78, 222,315, 325, 329, 397, 977, 994, ню Szwajcaria 600, 615, 617, 620, 657, 663, 674, 828, 832, 895,1029,1045, 1094,1117 Szwecja 329, 390, 397, 774,1112 Śląsk 126,167,171, 982, 988, 989 Śląsk Cieszyński (Śląsk Zaolziański, Zaolzie) 156,160,165,195,197, 201, 206, 209, 211, 214, 216, 218220, 222, 223, 225, 227, 228, 232, 236, 238, 241, 243-246, 248, 253-257, 264, 265, 268, 269, 276, 278, 280, 339, 340, 342,345, 347, З52,354, 363, 373, 430,437, 440442, 444, 446, 450-452, 460, 578, 906, 907, 916, 917, 926, 981, 989, 99°, 995, 997,1000,1003,1005, 1029,1057,1154,1165,1171 Śląsk Górny 80, 486, 789 Śląsk Zaolziański zob. Śląsk Cieszyński Śródziemne Morze 142, 309, 850, 858, 867, 893,959,1092 Tallin 321, 330, 387, 399,404,406, 409, 412, 764, 952, 953, 955 Tamiza 570, 573, 574, 581, 607, 608, 674, 812, 844 Teheran 664 Tokio 110,174,178,381,
383, 413, 555, 592, 631, 713, 786,1015,1017, 1116,1144 Transylwania zob. Siedmiogród Trianon 228, 293, 299, 360, 369, 370 Trzecia Rzesza zob. Niemcy Turcja 286, 591, 635,717, 774, 962, 1093,1094,1118,1194 Tyrol Południowy 261, 503, 507,1168, 1180 Ukraina 120, 260, 284, 392,436, 449, 454, 931, 937,1059 Ukraina Zakarpacka zob. Ruś Zakarpacka Ural 912 USA zob. Stany Zjednoczone Warna 352 Warszawa (Warschau) passim Watykan (Stolica Apostolska) 489, 679, 762, 767, 768 Wersal 35,167, 604,1169 Westerplatte 36, 499, 557 Węgry 57,158,177,193, 214, 218, 219, 221, 225, 228, 229, 236, 239, 243, 245, 253, 257, 261, 267, 280, 282, 286-290, 293-295, 297-300, 303, 306, 308, 311-314, 316-319, 322328, 333,337, 358-366, 369-373, 436, 469, 522, 524, 587-589, 591, 621, 632-637, 651, 662, 924, 929, 949, 950, 959, 982, 983, 985-987,
Indeks geograficzny 998,1005-1009,1011,1018,1019, 1045,1051,1107,1111,1126,1131, 1147,1159,1160,1166,1169,1179, 1210,1214 Wiedeń 62, 70,123,135,185,186,189, 190, 231, 296, 232, 352, 499, 518, 1173 Wielka Brytania (Anglia) 18, 48-51, 56, 64, 65, 77, 78, 87, 97, 99,105,108, 110,111,122,128,130,135,136, 139,140,144,145,147,150,151, 155, 165,174,188,189,194, 200, 201, 203-208, 210, 215, 217, 220226, 231, 233, 234, 237-239, 244, 267-269, 272, 273, 279, 292, 310, 312,320, 324, 333, 335,336, 343, 344, 366, 401, 402, 413, 414,416, 420, 422, 423, 425, 451, 463, 473, 488, 506, 510, 545-547, 550, 563. 565-577, 579-581, 583-585, 587, 589, 594-596, 599, 600, 603,604, 606, 607, 609-613, 615, 621, 622, 624-626, 628, 629, 630, 632, 638, 641-643, 645, 646, 648650, 652, 653, 655, 656, 658-660, 663, 664, 666, 667, 670, 672-676, 678-680, 688-690, 698, 699, 701, 710, 714, 717, 718,722-724, 726-728, 733-735, 738, 740, 747, 749-753, 755, 757-760, 762, 765, 768, 769, 774, 777, 779, 780, 782, 783, 787, 788, 794, 797, 800, 806, 808-819, 821, 835-837, 841, 842, 845, 847, 850-853, 855, 856, 858, 859, 862, 863, 865, 869, 871, 874, 875, 877, 882, 883, 886, 889, 891-893, 898, 899, 902, 904, 906-908, 912, 917, 921, 924, 926, 929, 936-939, 941, 960, 970-975, 984, 990,1015-1020,1046,10491051,1055,1057,1059-1061,1063, 1067,1072-1074,1079,1089, 1092,1093,1096-1103,11061109,1111-1116,1121-1123,1125, 1127-1131,1133-1136,1138,1146, 1277 1147,1152,1155-1157,1163,11831187,1190-1195,1198,1204,1207, 1209,1210,1212 Wileńszczyzna 160, 394, 730 Wilno 160,165, 393-396,403, 404, 411, 730, 738, 964-966,1140 Wisła 745,
795, 804, 869,1013,1075, 1168,1171,1202,1210,1213 Władywostok 416 Włochy (Italia) 50, 56,112,130,138, 140-142,155,161,177,179,182, 183,190,191,193, 200, 217, 226, 230, 237, 239, 261, 292, 303-309, 321-324, 327, 331, 335, 337, 364, 372, 39°. 503, 507, 540,555, 562, 576, 587, 657, 661, 664, 689,768, 771, 788, 826, 828, 862, 867, 874, 892, 893, 913, 959, 960, 986, 1006,1007,1009,1019,1048, 1072,1073,1088,1089,1091, 1092,1117,1119,1156-1158,1166, 1167,1169,1204,1214 Włodzimierz 1141 Wolne Miasto Gdańsk zob. Gdańsk Wołoczyska 454 Wołyń 443, 450, 456, 981 Wrocław 518,1173,1174 Zagłębie Ruhry 862 Zagłębie Saary 1168,1204 Zakarpacie (Ruś Podkarpacka, Ruś Zakarpacka, Ukraina Zakarpacka) 215, 290, 294, 312, 313,316,317, ЗЗ1, 333,335, 363, 366, 370, 373, 538, 633, 929, 985, 1029,1161,1166,1167,1169,1170 Zamość 877,1139,1141 Zaolzie zob. Śląsk Cieszyński (Śląsk Zaolziański) Zdołbunów 387 ZSRR zob. Związek Socjalistycznych Republik Rad Związek Sowiecki zob. Związek Socjalistycznych Republik Rad
424,426-430, 433, 435,438,440, 441, 443, 444,446-448, 451,454, 455, 457-461, 464-469, 471-476, 482, 503, 510, 524, 541, 546, 548, 549, 551, 554, 564, 573. 576, 590, 591, 694, 606, 609-611, 621,627, 1124,1146,1190-1194,1198-1204 ' Я
Summary This volume is astudy of the most significant issues for the Polish for eign policy in the final phase of the diplomatic struggle to save peace on the eve of World War n. How much depended on Poland in the pre-war reality? Was the Polish diplomacy merely apassive object of the unfolding events, or did its direction have asubstantial impact on these developments? These are the most fundamental questions, the answers to which may be sought again and again despite the nume rous studies in historiography. As an author who for fifteen years has focused on the Polish diplomacy of the interwar period, Iperceive this volume as asummary of my previous reflections and my studies con ducted in various Polish and foreign archives. These studies also com plement the findings from my two earlier books: Polska 1939 wobec paktu Ribbentrop-Molotow. Problem zbliżenia niemiecko-sowieckiego wpolityce zagranicznej π Rzeczypospolitej (2002) (Poland 1939 vis-à-vis the Ribbentrop-Molotov Pact. The problem of German-Soviet rap prochement in the foreign policy of the Second Polish Republic) and Polityka równowagi (1934-1939). Polska między Wschodem a Zacho dem (2007) (The policy of balance [1934-1939]. Poland between East and West). The first chapter is asketch of the Polish foreign policy’s funda mental premise between 1934 and 1938. It was apolicy of balance, or neutrality between Germany and the Soviet Union. The idea appeared in 1992, soon after Poland regained independence and was later codified by Marshal Pilsudski in 1926. After his death in 1935, it was
128ο Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka implemented independently by Minister Józef Beck. This concept cor responded to the conviction proclaimed unanimously by the Polish political thought - the reborn Polish state ought to be an indepen dent factor in the international politics between Germany and Rus sia, despite limited economic potential and underdevelopment when compared to Western European nations. In this geopolitical position, it could not be otherwise. Poland could not seek either cooperation with Germany or collaboration with the Soviet Russia. In the first case, this solution would have had to entail territorial concessions to Germany (revision of the Treaty of Versailles) as asine qua non and the inevitable subordination to this neighbor. When the Third Reich emerged, the domination over Eastern Europe became Hitler’s ambi tion, and therefore any cooperation policy with Germany against the Soviet Russia would have had to presuppose the Polish participation. Such temptations were categorically rejected by the Polish leader ship, amomentous fact. There was also no room in the Polish plans for acooperation scenario with the Soviets, as this would have ren dered Poland avassal state of this totalitarian superpower. It would have also meant athreat of ideological expansion from the east. In the Eastern European geopolitical balance of power, it is impossi ble to imagine Poland independent but, at the same time, bound to the USSR. The realism of the Polish political thought was undoub tedly emphasized by the fact that it never envisaged
the possibility of Soviet assistance to Poland in the war against Germany, and vice versa - German assistance against Russia. It needs to be indicated that between 1934 and 1938, through its policy of balance, Poland played astabilizing role in international relations and, above all, in Central and Eastern Europe. In the long term, such policy always seemed inconsistent, internally incoherent and indiscriminate. In reality, it was acarefully thought out con cept, cautious and with no strategic alternative, unless we consider self-degradation and objectification in international relations. With out exception, all opinions about the lack of realism were formed ex post and with knowledge on international relations in interwar Europe which ahistorian may have, but which the participants of the ana lyzed events did not possess.
Summary The first notion of this policy was, naturally, the thesis of neu trality between Germany and the USSR. The second idea was bilate ralism, that is, the preference for bilateral agreements at the expense of multilateral commitments - perceived as more complicated and questionable. In addition, the Polish diplomacy pursued apolicy of distance from the “religious war” in Europe caused by the offensive and rivalry of the totalitarian powers in the second half of the 1930s. Beck also distrusted collective security and took aposition against all political blocs, and in his eyes the League of Nations gradually became quantité négligeable. The motto “Nothing about us without us” became the most important indication of the Polish policy. The second chapter is astudy of the Polish policy toward Germany at the height of appeasement. The text illustrates the transforma tion of the Polish-German relations amid the complications of inter national politics during two European crises - the Austrian and the Sudeten. The Anschluss was accepted passively by the Polish govern ment. Austria could not have been defended by Poland, even if Poland had noticed it would have been in its vital interest. The Western powers did not mount any effective opposition. The Sudeten conflict brought parallel German and Polish actions against Czechoslovakia. The author’s essential finding is that Poland did not cooperate on the basis of the jointly adopted modus operandi but proceeded according to its own plans. Suffice it to mention that the government in Berlin had not been notified of the Polish
ultimatum on the issue of Cieszyn Silesia of 30 September 1938 to the Czechoslovakian government. In conclusion of these considerations, it may be asserted that in September 1938 Poland had essentially four choices. Primo, to side with Germany in an attempt to move from the normalization stage, i.e., the “26 January 1934 line,” to active cooperation. It is beyond debate that this would have been suicide. Secundo, in the name of the Ver sailles system, to side with Czechoslovakia, which could only have been possible if that country had wanted to defend itself manu mili tari. However, it was out of the question without the French assistance. Tertio, to take aposition of strict neutrality. From today’s point of view, this solution may seem the most favorable, but in the realities of the time it simply meant passivity. Quarto, to fight for the “most favored 1281
1282 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka nation clause” in support of the Polish population in Cieszyn Sile sia, and to attempt to procure Czechoslovakia’s disintegration, thus constructing anew political system in Central and Eastern Europe in order to implement the Intermarium project. The latter approach was chosen and attempted. Essentially, the real choice was between the latter two possibilities. It meant deciding between strict neutrality and what Beck realistically did. In that reality of the major changes in the European balance of power, strict neutrality would have involved akind of passivity. It is implausible to state that the Polish government should have opted for this policy, although, perhaps, it would have been the most advantageous from today’s perspective. The third chapter deals with the concept of “Third Europe,” or the Intermarium bloc as aneutral zone between Germany and the Soviet Russia. Undoubtedly, this project stood no chance. Atripartite agreement between Poland, Hungary, and Romania was unfeasible due to the antagonism between Romania and Hungary. The very con cept of building a “neutral zone” in Central Europe, however, testifies to an accurate vision of the future. Later events proved precisely that the feuding, uncooperative countries were singularly succumbing to the German or the Soviet expansion. The “Third Europe” project cer tainly proves that Poland did not just wait passively for the coming threat but tried to act. The “Third Europe” concept had no chance of success. The Polish diplomacy was met and countered by
the German political expansion in Central Europe. The antagonism between Romania and Hungary handed them no chance for any effective rapproche ment. And Poland’s economic weakness limited the possibilities for an efficient regional policy. The fourth chapter introduces anew analysis of the international crisis of September 1938 with aspecial focus on the USSR’s role in the geopolitical situation in Central and Eastern Europe. The Soviet diplo macy played adouble game: (1) it promoted the theory of “collective security,” (2) it swore to aid Czechoslovakia with no intention to ful fil such commitments. Incentives to resist the Germans flowed from Moscow to Prague to cause awar against which the USSR intended to apply wait-and-see tactics.
Summary It is known that amid the Munich Conference and the Czechoslo vakian government’s acceptance of the resolutions, the Polish govern ment decided to issue an ultimatum to Prague, demanding the cession of Cieszyn Silesia (Trans-Olza). It was the subject of dispute between the two countries throughout the interwar period. However, calling the Polish action of 30 September 1938 an “overt aggression” - often found in literature - is unacceptable. From an ethical position, one may criticize these actions. However, the assessments - that it was morally wrong - do not contribute much because ethical rules, while applicable to interpersonal relations, in politics of nations would cause great complications. More noteworthy is the fact that in the reality of the European international crisis in the fall of 1938, the “policy of balance” was not undermined, removed, nullified. Poland emerged from this crisis with aquestionable result but retained its previous strategic orientation, neither falling into dependence on Germany nor passively submitting to the dictates of external factors. The fifth chapter contains an analysis of akey issue in the Polish policy at the time - the stance on German territorial demands first sub mitted in October 1938. The purpose of this study is not arevision of the fundamental thesis that Polish cooperation with National Socia list Germany was impossible. However, the Polish side had aparticular offer for the Third Reich’s government which ought not to be forgot ten. The Polish ideas of the compromise were essentially centered around the idea of
a “special highway” - either a German-owned or joint investment facility. The investment was to be separate from Polish territory but not extraterritorial. This concept, it seems, was enhanced by the idea of dividing the Free City of Danzig between Poland and Germany as akind of afinal settlement. The issue lay not with the highway but with the extraterritoriality clause to which the Polish government did not intend to agree. It is essential to empha size that - indisputably - Poland planned to consolidate apeaceful neighborhood with Germany. The approach was to jointly guarantee the continued existence of Gdańsk as afree city and grant the Reich government a “special” highway through Pomerania to the East Prus sia. This plan was not realized. It was not possible with Hitler’s aspi rations to dominate Europe, astate of affairs which became obvious 1283
1284 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka as early as January 1939 or perhaps even earlier, as evident from to the instruction to Ambassador Lipski dated 8 December 1938. The sixth chapter is astudy of the alliance between Poland and Great Britain, attained through the British guarantees of Polish inde pendence on 31 March 1939. Its provisional form was found in asecret agreement of 7 April of that year and its final form in the mutual assistance treaty of 25 August along with asecret protocol, six days before Germany began hostilities without adeclaration of war. These reflections are meant to re-examine the actions of the Polish diplomacy - in historiography often perceived as apassive fac tor. Indicating those actions is not without significance. The British diplomacy’s struggle for the alliance and its shape contradicts the thesis that the Polish state was apassive object of the British action. The provisions of the mutual assistance treaty were, naturally, the result of acompromise, but many demands were indeed fulfilled by the Polish side. Poland attained actual political gains from the alli ance which, at the same time, had no military value since no mili tary agreement was created. In addition, Great Britain had no actual means of coming to Poland’s aid on the battlefield. Naturally, the optimal solution would have been to obtain credible commitments with military coverage. Beck did not gain them, but it is questiona ble to hold him responsible. From the beginning he played “weak cards,” although it is debatable whether - and to what extent -
he was aware of his own country’s military weakness. The internatio nalization of the Polish cause was the genuine achievement of Beck’s diplomacy, although no policy could have secured active assistance from the Western Allies in September 1939. It is also impossible to imagine the renewal of the alliance between Poland and France in 1939 without the agreement with Britain. Through the alliance between Poland and Great Britain, Hitler’s original plans were nevertheless thwarted to some extent, although neither Poland nor Europe was kept from war. However, neither his first scenario to peacefully subdue Central and Eastern Europe and then turn against the Western powers nor the second one to defeat the isolated and lone Poland in ashort war campaign was realized. The first day of World War 11 came on 1 September 1939. If one considers
Summary politics as the art of achieving what is possible under given conditions, then it achieved the maximum. Notwithstanding the temporary terri torial losses of the state, its legal subjectivity was saved, and the war was continued by agovernment which was the depository of rights and obligations under international law. Chapter seven presents another view on Poland’s position in the face of the Hitler-Stalin Pact of 23 August 1939. It was apartition agreement for Poland as well as culmination of the totalitarian policy of exterminating entire nations. There, Hitler found in Sta lin an effective partner. No Polish policy would have been able to thwart the Molotov-Ribbentrop Pact or change the inevitable course of events leading to war. The Polish perception of the Soviet strategy, to which Ihave already devoted much space in my previous works, did not include the possibility of rapprochement and an actual alliance between the two warring totalitarian powers. It was believed, unfortunately, that the eastern neighbor’s neutrality in the first phase of the coming European war was possible. In the summer of 1939, it was assumed that even if the talks held by the Western powers’ representatives in Moscow collapsed, Polish position would not suffer. Efforts to win the USSR as the main ally in Eastern Europe would collapse, and the Polish-British and Polish-French alliances would remain. In this chapter, anew analysis is conducted of the Polish position toward Moscow’s negotiations for amutual aid pact between France, Great Britain and the ussr. It is known that in the
Western and Rus sian (post-Soviet) historiography, the Polish stance faces criticism. It tends to be explained as amanifestation of “nationalist hubris” and superpower aspirations of no value. Naturally, these days, when our knowledge of the Soviet totalitarian system is already so significant, it would be an astonishing lack of historical imagination to claim that Poland could have received actual military assistance from Stalin’s state. Nor is it possible to agree with the assertion of the British his torian Allan J.P. Taylor - the author of the acclaimed book The Ori gins of the Second World War - who argued that Soviet leaders sought aclose alliance with the Western powers so that it would defend the Soviets.” Martin Gilbert and Richard Gott in their widely acclaimed 1285
1286 Polska i Europa 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka book The Appeasers wrote that “Polish refusal to allow Soviet troops to enter Poland eliminated any chance of an Anglo-French agreement with Russia.” These views provide an astounding example of failure to understand the actual Soviet strategy and diplomacy and, above all, totalitarian expansionism. Notably, the Soviet Union was not apeaceful actor in interna tional relations on the eve of World War и. Poland did everything in its power to avoid subordination to Germany. Objectively, this was to the advantage of the Soviets. With out Poland’s participation, Russia could not be attacked from the west, as historians (e.g. Adam B. Ulam) have already noted. Poland, however, was perceived in Moscow as adeclared enemy, although no formal territorial claims were raised. The Soviet political entry into Central Europe - and their influence on the balance of power in the region - was blocked by Poland. For the Bolsheviks, the Polish state was not the permanent component of international order. From 1934 until 1939, the climate of mutual relations was so hostile that one may even speak of akind of “cold war.” On the eve of the war, however, the Soviet diplomacy attempted to warm its relations with Poland in order to weaken the suspicion of the threat from the east. The only possible response from the government in Warsaw was to refuse the Soviet demands for the Red Army to march (18-22 August) through the Polish territory, and there was absolutely no alternative. Any other decision would have been atrue suicide. The Polish
leadership failed to notice the impending partition disaster. Beck’s diplomacy was unaware of the German-Soviet secret protocol of 23 August 1939. However, even if they had acquired such knowledge, they would have been unable to change the course of affairs toward disaster. The purpose of the final (eighth) chapter is to analyze the Polish experience of being abandoned by the Allied powers in September 1939. The government in Warsaw undoubtedly assumed that the Allies would fulfill their commitments and open the west front. However, the defensive military strategy of the Western powers meant that although certain Allied commitments were gained, no real military assistance could be obtained from France. Beck assumed that fulfilling those
Summary commitments was not aquestion of ethics, but of clearly understood self-interest of France and the Western powers. Unfortunately, this was proven to be an assumption without merit. In 1939, Poland had arational political plan which ultimately collapsed when confronted with reality. No Polish policy could have thwarted the Molotov-Ribbentrop Pact or drive France and Great Bri tain to aid Poland immediately. Events from the eve of the war brought many misunderstandings. The Allies did not comprehend the Polish determination to defend the independence and the entire territory at any cost and under any conditions. The Poles failed to realize that the Allies, in their own interest, would not be able to exploit asituation in which the German army was almost entirely engaged against Poland. The imagination of both the Allies and the Poles was not suf ficient enough to foresee the unpredictable, that is, the phenomenon of blitzkrieg and total war. Between 1938 and 1939, the Polish foreign minister Józef Beck reached four decisions: (1) revendicating Cieszyn Silesia and attemp ting to create the Third Europe system without Czechoslovakia, (2) rejecting the German territorial demands, (3) accepting the Bri tish aid guarantees and then the alliance with the United Kingdom, and finally (4) rejecting the Soviet demands for the Red Army to march through Polish territory in the summer of 1939. Altogether, the offensives of two totalitarian powers, the appease ment policy pursued by the Western powers, and the progressive disintegration of the Treaty of Versailles rendered it
impossible to effectively defend the peace order in Europe, regardless of any actions attempted by the Polish state. 1287 |
| any_adam_object | 1 |
| author | Kornat, Marek 1971- |
| author_GND | (DE-588)130358657 |
| author_facet | Kornat, Marek 1971- |
| author_role | aut |
| author_sort | Kornat, Marek 1971- |
| author_variant | m k mk |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV050044094 |
| ctrlnum | (OCoLC)1492107603 (DE-599)BVBBV050044094 |
| era | Geschichte 1934-1939 gnd |
| era_facet | Geschichte 1934-1939 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV050044094</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20250217</controlfield><controlfield tag="007">t|</controlfield><controlfield tag="008">241126s2024 xx |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788365957597</subfield><subfield code="9">978-83-65957-59-7</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1492107603</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV050044094</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-Re13</subfield><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Kornat, Marek</subfield><subfield code="d">1971-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)130358657</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Polska i Europa 1938-1939</subfield><subfield code="b">cztery decyzje Józefa Becka</subfield><subfield code="c">Marek Kornat</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Gdańsk</subfield><subfield code="b">Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku</subfield><subfield code="c">2024</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">1287 Seiten</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="500" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Literaturverzeichnis Seite [1217]-1255</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zusammenfassung in englischer Sprache</subfield></datafield><datafield tag="600" ind1="1" ind2="7"><subfield code="a">Beck, Józef</subfield><subfield code="d">1894-1944</subfield><subfield code="0">(DE-588)118657828</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1934-1939</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Außenpolitik</subfield><subfield code="0">(DE-588)4003846-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Beck, Józef</subfield><subfield code="d">1894-1944</subfield><subfield code="0">(DE-588)118657828</subfield><subfield code="D">p</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Außenpolitik</subfield><subfield code="0">(DE-588)4003846-4</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Geschichte 1934-1939</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung Institut für Ost- und Südosteuropaforschung, Bibliothek - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personenregister</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Ortsregister</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20250214</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">909</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09043</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-035381773</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Polen (DE-588)4046496-9 gnd |
| geographic_facet | Polen |
| id | DE-604.BV050044094 |
| illustrated | Not Illustrated |
| indexdate | 2025-03-03T13:00:54Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788365957597 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-035381773 |
| oclc_num | 1492107603 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-Re13 DE-BY-UBR DE-12 |
| owner_facet | DE-Re13 DE-BY-UBR DE-12 |
| physical | 1287 Seiten |
| psigel | BSB_NED_20250214 |
| publishDate | 2024 |
| publishDateSearch | 2024 |
| publishDateSort | 2024 |
| publisher | Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku |
| record_format | marc |
| spelling | Kornat, Marek 1971- Verfasser (DE-588)130358657 aut Polska i Europa 1938-1939 cztery decyzje Józefa Becka Marek Kornat Gdańsk Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku 2024 1287 Seiten txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Literaturverzeichnis Seite [1217]-1255 Zusammenfassung in englischer Sprache Beck, Józef 1894-1944 (DE-588)118657828 gnd rswk-swf Geschichte 1934-1939 gnd rswk-swf Außenpolitik (DE-588)4003846-4 gnd rswk-swf Polen (DE-588)4046496-9 gnd rswk-swf Beck, Józef 1894-1944 (DE-588)118657828 p Polen (DE-588)4046496-9 g Außenpolitik (DE-588)4003846-4 s Geschichte 1934-1939 z DE-604 Digitalisierung Institut für Ost- und Südosteuropaforschung, Bibliothek - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personenregister Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Ortsregister Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract |
| spellingShingle | Kornat, Marek 1971- Polska i Europa 1938-1939 cztery decyzje Józefa Becka Beck, Józef 1894-1944 (DE-588)118657828 gnd Außenpolitik (DE-588)4003846-4 gnd |
| subject_GND | (DE-588)118657828 (DE-588)4003846-4 (DE-588)4046496-9 |
| title | Polska i Europa 1938-1939 cztery decyzje Józefa Becka |
| title_auth | Polska i Europa 1938-1939 cztery decyzje Józefa Becka |
| title_exact_search | Polska i Europa 1938-1939 cztery decyzje Józefa Becka |
| title_full | Polska i Europa 1938-1939 cztery decyzje Józefa Becka Marek Kornat |
| title_fullStr | Polska i Europa 1938-1939 cztery decyzje Józefa Becka Marek Kornat |
| title_full_unstemmed | Polska i Europa 1938-1939 cztery decyzje Józefa Becka Marek Kornat |
| title_short | Polska i Europa 1938-1939 |
| title_sort | polska i europa 1938 1939 cztery decyzje jozefa becka |
| title_sub | cztery decyzje Józefa Becka |
| topic | Beck, Józef 1894-1944 (DE-588)118657828 gnd Außenpolitik (DE-588)4003846-4 gnd |
| topic_facet | Beck, Józef 1894-1944 Außenpolitik Polen |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035381773&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT kornatmarek polskaieuropa19381939czterydecyzjejozefabecka |