Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore Islame-Osmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit: = Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş = Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler
Saved in:
| Main Authors: | , |
|---|---|
| Format: | Book |
| Language: | Albanian |
| Published: |
Prishtinë
Dituria Islame
2023
|
| Series: | Biblioteka "Botime të veçanta"
|
| Subjects: | |
| Online Access: | Inhaltsverzeichnis Literaturverzeichnis Abstract Abstract |
| Physical Description: | 389 Seiten Illustrationen, Porträts, Karten 24 cm |
| ISBN: | 9789951749343 |
Staff View
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV049318505 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20230912 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 230908s2023 ac|| |||| 00||| alb d | ||
| 020 | |a 9789951749343 |9 978-9951-749-34-3 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1401204569 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV049318505 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a alb | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Osmani, Jusuf |d 1948- |e Verfasser |0 (DE-588)138300992 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore Islame-Osmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit |b = Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş = Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler |c Jusuf Osmani, Fahrush Rexhepi |
| 246 | 1 | 1 | |a Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş |
| 246 | 1 | 1 | |a Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler |
| 264 | 1 | |a Prishtinë |b Dituria Islame |c 2023 | |
| 300 | |a 389 Seiten |b Illustrationen, Porträts, Karten |c 24 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 490 | 0 | |a Biblioteka "Botime të veçanta" | |
| 546 | |a Zusammenfassung in albanischer, englischer und türkischer Sprache | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 0 | 7 | |a Kulturdenkmal |0 (DE-588)4165967-3 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Moschee |0 (DE-588)4040320-8 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Islam |0 (DE-588)4027743-4 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Sandschak Niš |0 (DE-588)1058693654 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 651 | 7 | |a Sandschak Smederevo |0 (DE-588)1195813457 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Sandschak Smederevo |0 (DE-588)1195813457 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Sandschak Niš |0 (DE-588)1058693654 |D g |
| 689 | 0 | 2 | |a Moschee |0 (DE-588)4040320-8 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Kulturdenkmal |0 (DE-588)4165967-3 |D s |
| 689 | 0 | 4 | |a Islam |0 (DE-588)4027743-4 |D s |
| 689 | 0 | 5 | |a Geschichte |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 700 | 1 | |a Rexhepi, Fahrush |d ca. 20./21. Jh. |e Verfasser |0 (DE-588)130189561X |4 aut | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20230908 | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-034579481 | ||
| 942 | 1 | 1 | |c 200.9 |e 22/bsb |g 4971 |
| 942 | 1 | 1 | |c 307.09 |e 22/bsb |g 4971 |
| 942 | 1 | 1 | |c 306.09 |e 22/bsb |g 4971 |
Record in the Search Index
| _version_ | 1804185825868513280 |
|---|---|
| adam_text | PËRMBAJTJA Faqe PARATHËNIE............................................................................. 3 NË VEND TË HYRJES - ROLI DHE RËNDËSIA E OBJEKTEVE TË TRASHËGIMISË KULTURORE ISLAME NË KOHËN E PERANDORISË OSMANE........................................................................................... 9 KAPITULLI I XHAMITË DHE OBJEKTET E TRASHËGIMISË KULTURORE ISLAME-OSMANE NË PASHALLËKUN E BEOGRADIT - SANXHAKU I SMEDEREVËS - PASHALLËKU I BEOGRADIT. 21 a. Shqiptarët në Sanxhakun e Smederevës - Pashallëkun e Beogradit dhe dëbimi i tyre............................................................................. 34 b. Xhamitë dhe objektet të tjera trashëgimisë kulturore islame-osmane, në disa vendbanime të Pashallëkut e Beogradit............................ 35 1. BE0GRADI..................................................................................... 30 2. SMEDEREVA - SEMENDIRE ......................................................... 101 3. OBRENOVCI - PALEŽI.................................................................... 105 4. AVALLA - GÜYELCE/GÙYELCEHISAR....................................... 105 5. RAM................................................................................................... 106 6. GROCKA ֊ HISARICIK/HISARLIK .............................................. 107 6. POZHAREVCI - PESOROFÇA........................................................ 108 7. RAM.................................................................................................. 108 8. GOLLUBас - güvercinlik.......................................................
109 9. SMEDEREVSKA PALLANKA - PALLANKA E HASAN PASHËS. 111
380 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi 10. SVRLIGU - ISFRLIK....................................................................... 11. BATOÇINA-BATIÇSA.............................................................. 12. BËRZA PALLANKA....................................................................... 13. ÇAÇAKU - ÇAÇKA......................................................................... 14. JAGODINA - YAGODINA............................................................ 15. KRALEVA-KARENOVCI ........................................ 16. KLLADOVA - FETTISLAMI........................ .............................. 17. KOLLARI...................................................................................... 18. KRAGUJEVCI - KRAGUJOFÇA ............................................... 19. KRUP ANJI................................................................................... 20. KRUSHEVCI - ALACI (ALAXHI) HİSAR ....................... 21. ZAPLLANA............................................................................... 22. BOVAN........................................................................................ 23.LESHNICA................................................................................... 24.LLOZNICA......................................... 25. PARAQINI - PERAKINI........................................................... 26. POZHEGA - POJEĞACIK.................... 27. SOKO-SOKOL.......................................................................... 28. BANJA -BANA - SOKOLAC..................................................... 29. SHABACI
- BÙGÙRDELEN.................................................... 30. UZHICA - UZİÇE .................................................................... 31. VALEVA ֊ VALOVA.............................................................. 32. QUPRIA - KÖPRÜ................................................................... 33. TËRSTENIKU.................... 34. UBI........................................................................ 35. KNJAZHEVCI - GURGUSOVC.............................................. 36. ALEKSINCI - SPAHIKOY..... ................................................ 37. RAZHANJI (te Kryshevci)........................................................ 38. RUDNIKU................................................................................ 39. KOZNIKU............................................................................... 40. KLUÇ - KUYLUC................................................................... 4LMAGLIQ.................................................................................. 42. RESAVA................................................................................... 43. DUBOKYTOK PALANKASI.................................................. 43. ARNAUT POPOVCI.................................................................. Ill 112 114 114 116 119 120 121 122 123 124 129 130 130 130 131 132 134 136 120 137 139 148 151 151 152 152 154 154 156 157 158 159 159 160
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... | 381 RRËNIMII XHAMIVE DHE OBJEKTEVE TË TJERA TË TRASHËGIMISË KULTURORE ISLAME NË PASHALLĖKUN E BEOGRADIT.................................... a. Rrënimi i xhamive dhe objekteve të tjera të trashëgimisë kulturore islame në Beograd..................................................... b. Rrënimi i xhamive dhe objekteve tjera të trashëgimisë kulturore islame në disa vendbanime të Pashallëkut të Beogradit.......... 160 164 167 KAPITULLI II XHAMITË DHE OBJEKTET TJERA TË TRASHËGIMISË KULTURORE ISLAME-OSMANE NË SANXHAKUN E NISHIT SANXHAKU I NISHIT.................................................................. 1. KAZAJA E KURSHUMLISË......................................................... Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame në disa vendbanime në Kazanë e Kurshumlisë - KURSHUMLIA.......................................................................... - XHAMIA E SHKATËRRUAR (KRNJA DŽAMIJA)................. - BARLLOVA(BARDHOVA)....................................................... - BESOLICA (BESELICA)............................................................ - BOGUJEVCI............................................................................. - BURINCA............................................................................. - DESHISHKÜ............................................................................. - DOBËRDOLI (DOBRI DO)........................................................ - GJAKA E EPËRME
..................................................................... - GJAKA E POSHTME................................................................ - IGRISHTA................................................................................ - KËRÇMARA E POSHTME......................................................... - KONJUHI (KONJUVA).............................................................. - KUÇI........................................................................................... - LLUKOVA................................................................................. - MAÇKOVCI............................................................................... - MAQJASTENA......................................................................... - MEHANA ............ - MERQEZI ................................................................................ - MËRQA ................................................................................... 173 177 179 182 183 183 183 183 183 184 184 184 184 185 185 185 185 186 186 186 186 165
382 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi -MIROÇICA ....................... - NEVADA ........................................................................................ - ORAÇA- RAVNIS HORI ............................................................ - PARADA ......................................................................................... - PËRVETICA - PREVETICA ......................................................... - POLLOMI-PROLLOMI ................................................................ - PREKOROXHA ............................................................................. - PUPAVICA ..................................................................................... - RAÇA ............................ - RAKOVICA ................................................................................... - RASTELICA ֊ RESTELICA .............................................. - SAGONJEVA ................................................................................. - SELISHTA ................. ................................................................... - SLLATINA ....................................................................................... - SPANCA ........................................................................................ - SHAMALLUKU ..................... - SHATRA E POSHTME ................................................................. - TËRMKA........................................................................................ - TIHOVCI
........................................................................................ - TOÇANIIEPËRM........................................................................... - VAGERMENI................................................................................ - VISOKA .......................................................................................... - VUKOJEVCI.................................................................................. -VUÇA ................................................................................................ -ZAGRAXHA ..................................................................................... -ZEBICA .............................................................................................. - ZUQI (ZHUQI)............................................... 186 187 187 187 187 187 187 188 188 188 188 188 189 189 189 189 190 190 190 190 190 190 190 191 191 191 191 2. KAZAJA E URGUBIT (PROKUPLES).................................. Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame në disa vendbanime në Kazanë e Urgubit - Prokuples 192 - PROKUPLA - URKUBI ............................................................ - ALABANA ..................................................................................... - BAB ATINCA..................................................................................... - BACA ................................................................................................ - BADNJEVACI ................................................................................. -
BAJÇINCA ...................................................................................... - BALINOVCI ..................................................................................... - BEJASHTICA E EPËRME ............................................................ 194 202 203 203 203 203 203 204
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... 1383 ֊ BELLOLINI........................................................................................ 204 - BERIXHIKU........................................................................................ 204 - BERILA ............................................................................................ 204 - BLLACA .......................................................................................... 205 - BRESENÇIQI ................................................................................. 205 - BUÇINCA .......................................................................................... 205 - BUBLICA ............................................................................................ 206 - BUKOLLORAMA........................................... 206 - BULLATOVCI ................................................................................... 206 - DRAGUSHA E POSHTME............................................................. 206 - DOBRATIQI...................................................................................... 206 - DRAGIDELLI (DRAGI DEO)......................................................... 207 - DRENOCI ...................................,.................................................. 207 - DRENOVCIIEPËRM .................................................................... 207 - DREVINJA ...................................................................................... 207 - GËRGURII
EPËRM......................................................................... 208 - GLLASOVIKU ............................................................................... 208 - GUBETINI ...................................................................................... 208 - GJUREVCI (GJUREVAC)............................................................... 209 - HËRGAJA (RGAJE)........................................................................ 209 - JASHANICA E EPËRME ................................. 209 - JASHANICA E POSHTME ............................................................. 209 - KONJUSHA E POSHTME ............................................................. 209 - KONXHELI ............................................................ ........................ 210 -KOVANLLUKU .............................................................................. 210 - KORD INC A E POSHTME ............................................................. 210 - KUTLLOVCI .................................................................................. 210 - LIRIQI֊LEMEQI ..... .................................................................. 211 - LLUKOMIRI ................................................................................. 211 - MAGARINJA ................................................................................ 211 - MANASTIRCI ............................................................................... 212 - MAQINA ......................................................................................... 212 - MAXHERA
.................................................................................... 212 - MEXHU-HANA, MEXHUANA .................................................... 212 - MERLAKU .................... 213 -MIKULLOVCI.................................................................................. 213 -................................................................................................................. MLINA. - NELAKU............................................................................... 214 - OBËRTINCA................................................................................... 214 213
384 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi -OROSHACI........................................................................................ -PASJAÇA........................................................................................... -PASHINCA.......................................................................................... - PLLANA E MADHE .. .. ..................................................................... - PLLANA E VOGEL.......................................................................... - PLLOQNIKU - PLLASHNIKU I POSHTËM.............................. - PLLOQNIKU- PLLASHNIKU IEPËRM....................................... - POPOVA ............................................................................... :......... -POTËRQOJ ............................................................................................... - PREBREZA E EPËRME ................................................................. - PREKADINI ֊ PREKATINI .......................................................... - PREKASHNICA ֊ PREKASHTICA ............................................. -PREKOPÚCA .................................................................................... -PRETEZHANA ............................................................................... -QUNGULLA.................................................................... - RASTOVNIC A (RASOVAQA)................................ - RESINCA ....................................................................................... - SFARÇA E EPËRME
................................................................... - SFARÇA E POSHTME ................................................................... - SIMNICA ֊ SIBNICA.................................................................... - SMËRDANI.................................................................................. - STARASELLA ................ - STATOVCI ...................................................................................... - STUBLLA ....................................................................................... - SUHADOLLI ........................................................................ - SHULEMAJA (SHILOMANA)..................................................... - TËRBUJA E POSHTËM................................................................ - VËRBOVCII EPËRM .................................................................. - VËRBOVCII POSHTËM .......................................................... - VODICA ....................................................................................... - XHAMIA “HAJDON KËRLANOVA”........................................ - ZLLATA ....................................................................................... - ZHINIPOTOKU ֊ ZHITNI POTOK ........................................... - GRNZIN............................................................................................... 214 214 214 215 215 215 216 216 216 216 217 217 217 217 217 218 218 218 218 219 219 219 220 220 220 220 221 221 221 221 222 222 123 223
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... 1385 3. KAZAJA E LESKOVCIT................................................................. Xhamitë, teqet dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame -osmane, në disa vendbanime të Kazasë e Leskovcit - LESKOVCI.......................................................................................... - BAJRA (BARJA)................................................................................... - BARJA E REPANJËS ....... - BOJNIKU ............................................................................................ - BELLANOVCI ...................................................................................... - BOGUNOVCI ....................................................................................... - BRAJSHORI ....................................................................................... - BREJANOVCI ................................................................................... - BRIJANI (BERJANI) IPOSHTËM ..................................... - BUCA (BUVCA).................................................................................. - BUKOVAGLLAVA (BUKOVA GLAVA)...................................... - BYÇMETIIEPËRM........................................................................... - BYÇMETI I POSHTËM.................................................................... - CËRCAVCI ...................................................................................... - CËRNIVËRHI
................................................................................. - ÇOKOTINI.......................................................................................... - DEDIQI ............................................................................................. - DRAJINCA-DREINCA.................................................................... - GAZDARA...................................................... - GEGLA ............................................................................................ - GËRBAVCI ................................................................................... - GRABOVNICA............................................................................... - GJINGJUSHA..................................................................................... - HURUGLICA E EPËRME .............................................................. - JEREN POTOK....................................... - JAKUBOVCI....................................................................................... - KACABAÇI........................................................................................ - KAPITI ....................................................................... ֊ KONJUFCA E POSHTME................................................................ - LIQJE.................................................................................................... - LLAGATICA .................................................................................... 224 226 245 245 246 246 246 247 247 247 247 248 248 249 249 249 249 250
250 250 251 251 251 251 252 252 253 253 253 254 254 254
386 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi -LLAPOTINCA .......................................................... -LLOZANA .......... - LLUGARI ............................................... -MAGASHI .......................................................................................... -MAQEDONCI .................................................................................... -MEDVECI .......................................................................................... -MEDVEGJA ...................................................................................... - MELLOVA ........................................................................................ - MËRKOJA ...................................................................................... - MËSHICA ........................................................................................ - MISKIQI ............................................................................................ - MIROSHEVCI ................................................................................. - MAJKOVCI ........................................................................................ - NEGOSAVLA .................................................................................... - NESUSHTA ....................................................................................... ֊ SLISHANI .......................................................................................... - PERTATA .......................................................................................... - PODRIMCI
...................................................................................... - PODGRADI........................................................................................ - POROSHTICA ............................................................................... - RADEĆI -RADEVCI ...................... -RADINOVCI ..................................................................................... - RAFUNA ............................................................................................ - RAMABAJA (RAVNA BANJA).................................................... - RATKOCERI ...................................................................................... - RAVNIDELLI ֊ RAMADENI......................................................... - RRAPI ................................................................................................ - SFIRCA ............................................................................. - SKOVËRQI........................................................................................ - STULLCA/SHTULLCA E EPËRME............................................. - SVINJARICA .................................................................................... - SHAHINOVCI .................................................................................. - SHAHIQI ............................................................................................ - SHILLOVA ARNAUTE (PUSTO ŠILOVO).................................. 254 255 255 255 256 256 256 256 257 257 257 257 258 258 259 259 260 260 260 261 261 261 262 262
262 262 263 263 263 263 264 264 264 264
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... 1387 - TODOROVCI................................................................................ - TULLARI..................................................................................... - VOJLLOVCII MADH ............................................................ - VOJLLOVCII SHKRETË -1VOGËL....................................... - VRANOVCII EPËRM................................................................. - VRAPCA .............................................................. 4. KAZAJA E VRANJËS................................................................ Xhamitë, teqet dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame në disa vendbanime të Kazasë së Vranjës - VRANJA - ALAKINCI........ ............................................................................ - BILANICA.......................................................................... . ........ - BINOVCI.................. - BUSHTRANI................................................................................. - ÇESTELINI.................................................................................... - DEKUTINCI................................................................. - DEVOTINI..................................................................................... - DLLUGOJNICA............................................................................ - DRENOVA....................................................................................
-GARIN........................................................................................... -DUPELEVA.................................................................................. - JELLASHNICA.............................................................................. - KORBEVCI.................................................................................... -KUMAREVA......................... - LALINCA......................................................................................... - LEPENICA....................................................................................... - MASURICA..................................................................................... - MEÇKOVCI..................................................................................... - MIJOVCI........................................................................................... - MILIVOJCA..................................................................................... - PAVLLOVCI..................................................................................... - PREKODOLLCI............................................................................... - OSTROGLLAVA................... - PREOBRAZHENJA........................................................................ - RASHKA.......................................................................................... - RIBNICA......................................................................................... 265 265 265 265 266 266 267 269 278 278 279 279 279 280 280 280 280 281 281 281 281 282 282
282 283 284 284 284 284 285 285 285 285 286
388 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi - ROMANOVCIIPOSHTËM................................................................. - SLIVNICA................................................................. - SUHADOLLI ֊ SUVI DO....................................................................... - SURDULICA.......................................................................................... - SUVA MORAVA................................................................................ - SUVOJNICA........................................................................................... - TËRSTENA............................................................................................. - VËRBOVA - VËRBOVCI.................................................................... - ZHAPSKA E POSHTME ..................................................................... 286 286 287 287 287 288 288 288 289 5. KAZAJA E NISHIT........................................................................ Xhamitë, teqet dhe objektet tjera të trashëgimisë kulturore islame në disa vendbanime të Kazanės së Nishit 290 - NISHI...................................................................................................... - BANJA E NISHIT................................................................. - BRESTI.................................................................................................. - ÇOKOTI................................................................................................ - DUSHULLOVCI (DESHULLOVO)................................................ -
LEPAJA............................................................................................... - MEKISHI............................................................................................. - METEJEVCIIEPËRM - MURATOVA....................................... - MEZGRAJA....................................................................................... - OBLLAQINA...................................................................................... - PUKOVCI........................................................................................... - XHEPI (te Nishi)................................................................................. - SHARLINCI............................................................................ - TËRRNAVA........................................................................................ - VREZHINA E EPËRME................................................. .................. - ZIRABOUGENIA ................................................................................ 294 320 321 321 322 322 322 322 323 323 323 323 323 324 324 324 6. KAZAJA - SANXHAKUI ŞEHIRKÖY - PIROTIT................. 325 Xhamitë, teqet dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame në disa vendbanime të Kazasë së Shehirkojit (Pirotit) - PIROTI - ŞEHIRKÖY..................................................................... - PALLANKA E MUSTAFA PASHËS ֊ AK-PALLANKA (BELA PALANKA)..................................................................... - PREVER PALANKASI................................................................... -
BREBEVNICA.................................................................................. - ČERVENA REKA............................................................................. 327 335 336 337 337
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... | 389 - KOSMOVCI........................................................................................ - SARIBRODI........................................................................................ 337 337 7. KAZAJA E IZNEPOLIT - ZNEPOLIT (TËRNIT)................. - TERNI ֊ IZNEPOLE.......................................................................... 339 340 SHKATËRRIMII XHAMIVE, TEQEVE DHE OBJEKTEVE TË TJERA TË TRASHËGIMISË KULTURORE ISLAME NË SANXHAKUN E NISHIT........................................................... 331 PËRFUNDIM ..................................... .............................................. 347 SUMMARY........................................................................................... 350 ÖZET...................................................................................................... 354 SHKURTESAT.................................................................................... 358 BURIMET DHE LITERATURA..................................................... 359
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... 1359 BURIMET DHE LITERATURA BURIMET ARKIVORE ARKIVAT DHE FONDET: 1. TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLET ARŞİVLERİ, Ankara Fondet: El. EV, HAT, AE SAMD.III/, AJMKT.MHM, DH.MKT, AE.SOSM.III, C..Mf.„ AE.SMST.II, HR.SYS. 01407, R.TH. 2. Arkivi: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Başbakanlık Arşivi (BBA) - Başbakanlık Osmanli Arşivi (B.O.A), Istanbol: Fondet: ֊ Osmanli Arşivi Daire Başkanlığı, Istanbul - BBAI, Defter-і liva-i Nish, nr. 27. - Defterhâne-i Amire Tahrîr Defteri (TD). - Hatt-ı Hümâyûn, No: 1605/11, No: 1529/41. ՜ Evkaf Defteri, No: 13839/5. 3. Arkivi: Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (TKGM), Arşiv Dairesi Başklanğı Ankara). - Fondet: Defterleri - Niş, Leskove, Vranje, Urkub, Kurşumlu, Şeherkoy. 4. Arkivi: Başbakanlık Vakiflar Genel Müdürlüğü, Arşivi, Ankara. Fondi: Vakufnamet. 5. Belediye Kütüphanesi, Istanbul (BK). 6. Arkivi: Public Record Office (PRO), që mě voně quhet The National Archives (TNA) - London: Fondet: Forigen Offise (FO), nr. 424, 434. 7. Arhiv Srbije (AS) Fondi: Pokloni i Otkupi, К-64.
360 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi BURIMET ARKIVORE TË BOTUARA: - Destani, Bejtullah, Muhaxhirët, Dosja britanike, Spastrimi etnik i Toplicës, Nishit, Prokuples, Kurshumlisë, Lekovcit, Vranjës 1878-1884, Prishtinë, 2019. - Elezović, Gliša, Turski spomenici I-II, Beograd, 1940. - Elezović Gligorije Gliša i Pera Popović - Dva turska plana Beograda, 1937-1 dio, 217 BEOGRADSKIH DŽAMIJA - Page 6 - Forum Klix.ba. - Kalesi, Hasan, Najstariji vakufski dokumenti u Jugoslaviji na arapskom jeziku, Priština, Zajednica naučnih ustanova Kosova, Studije, knj. 23, 1973. - Salnâme-i Vilâyet-i Prizren, H. 1291 (M. 1874). - Pandža, Hafiz Muhamed, Pokrštavanje muslimana u okolici Niša, Glasnik VIII, br. 1, Sarajevo, 1940. - Sabanović, dr. Hazim, Turski izvori za istorijų Beograda, knj. I, sv. I, Katastarski popisi Beograda i okoline 1176-1566. - Vasić, Milan, Ziirojević, O., Stojanovski, O., Popis Niskog sandžaka iz 1498 godine, SANU, 7. Beograd, 1992. - Zirojević, Olga, Ismail Eren, Popis oblasti Krušefca, Toplice i Dubočice,za vreme vladavine Mehmeda II, iz 1444-1446 godine, Vranjski Glasnik. br.VI. Vranje, 1968. - Vakiflar Genel Müdürlüğü Arşiv Rehberi, Mevlüt Çam, İbrahim Turhan, Rıdvan Enes Akçatepe, Ankara, 2020. LITERATURA: - Administrativno-teritorijalne promene NR Srbije od 1834-1954. godine, Beograd, 1955, Prikazi 13, - Amedovski, Dragana, Gradski objekti u osmanskom Prokuplju u XVI veku, Në librin “Prostorno planiranje u jugoistočnoj Evropi (do drugog svetskog rata), Beograd, 2011. - Андрејевић, Андреј, Исламска монументална уметност XVI века у Југославији, Куполне џамије,
Београд, 1984.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... 1361 - Andrejević В. (1996). Spomenici Niša: zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i velikog značaja. Niš: Prosveta; Bali-begova džamija u Nišu — Vikipedija, slobodna enciklopedija (wikipedia.org). - Андрејевић, В., Бали-баюва или Рейсова џамија у Нишкој тврЬави, Градина год. IX, бр. 3 (Ниш 1974). - Ayverdi, dr. Häkki Ekrem, Avropa’da Osmanli mimarî eserleri Yugoslavya III (3 . Kitap), İstanbul, 2000. - Andrijević, В., Italijanski plan Niša, Enciklopedija, Niš 1994, 103/4. - Asani, Skender ֊ Maliqi Zylali, Nora, Xhamitë dhe teqet në Shkup (dokumente, fotografi dhe dëshmi), Shkup, 2022. - Avdiu, Reshat, Shqipëria e vjetër verilindore e Nishit dhe Toplicës (1878-1913), Prishtinë, 2011. - Bajraktarević, Fehim, Tursko Islamska Baština Južnih Slovena, Znakovi vremena, Sarajevo, Ijeto-jesen 2010, Vol. 13, dvobroj 48/49. - Bajrami, prof. dr. Hakif, Shqiptarët dhe Kosova në rrjedha tragjike të historisë (1878-1999), Prishtinë, 2019. - Bajrami, Prof, dr., Murat Xhakja luftëtar për Shqipërinë etnike 18181899, Prishtinë, 2019. - Bandzović, Safet, Iseljenička politika Balkanski država i pitanje muslimana (1878-1941), ALMANAH - Časopis za proučavanje, prezentaciju i zaštitu kulturno-istorijske baštine Bošnjaka/Muslimana, nr. 29-30, Podgorica, 2005. - Bandžović, dr. sc. Safet, U vrtlozima deosmanizacije XIX stoljeća: Muhadžirski pokreti iz Kneževine Srbije u Bosansku Posavinu, Migracije i Brčko, Zbornik radova - Međunarodna naučna konferencija “Migracije i njihov uticaj na društvena i privredna kretanja na širem
području Brčkog od početka XVII do kraja XX stoljeća”, održane u Brčkom, 13. i 14. septembra 2019. Godine. - Bandžović, Safet, Muslimansko stanovništvo Beogradskog pašaluka u doba Karađorđa i Miloša Obrenovića, Takvim za 2001. (1421/22 H. G.), Rijaset Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 2000.
362 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi - Bandžović, Safet - Muslimani u Smederevskem sandžaku: Progoni i pribježišta (1804-1862). 150 godina od protjerivanja muslimana iz Kneževine Srbije, Zbornik radova sa naučnog simpozljuma 07. - 08.09.2012. god. Orašje. ֊ Bantish - Kamenski, D. N., U Beogradu 1808 godine /Stari Beograd iz putopisa i memoara/, Beograd, Novo pokoljenje, 1951. - Bogičević, J. Putovanje carskog poslanika u Carigrad 1608, god. Glasnik Istorijskog Društva Novi Sad, V, 1932. - Čelebija, Evelija, Putopisi, Odlomci о jugoslavenskim zemljama, prkëthim nga Dr. Hazim Šabanović, Sarajevo, 1967. - Čirić, dr. Jovan, Pukovac - Poreklo, razvoj i problem razvoja naselja, Leskovački zbornik, Leskovac, ХП/1972. - Čohadzić, S. D., Rašid Beja istorija čudnovatih dogadjaja u Beogradu i Srbiji, Spomenik Srpske Kraljevske Akademije, XXIII, 1894, VI. - Dauti, Daut, Çështja shqiptare në diplomacinë britanike 1877-1880, LOGOS-A, Shkup, Prishtinë, Tiranë, 2012. - Delié, Μ., Turske starine u Beogradu, Beogradske opštinske novine (BON), 1937, 1-3. - Dimitrijević, Sergije, Dubrovački karavani u Južnoj Srbiji u XVII veku, Beograd, 1958. - Djordjević, R. Tih., Naseljavanje Srbije za vreme prve vladovine Knjaza Miloša Obrenovića, “Glasnik Geografskog Društva”, Beograd, 1921. - Djordjević, R. Tihomir, Srbija pre sto godina, Beograd, 1946. - Djordjević, Tihomir, Naš narodni život, VI, Beograd, 1932. - Dželebdžić, Μ., Zanimljivi crteži nekih beogradskih građevina u odeljenju istorijskih planova Narodnog muzeja u Budimpešti. Godišnjak grada Beograda, 1974. - Edmund Spencer, Travels in European
Turkey, in 1850: through Bosnia, Servia, Bulgaria, Macedonia, Thrace, Albania, and Epirus; with a visit to Greece and the Ionian Isles and homeëard tour through Hungary and the Slavonian provinces of Austria on the loëer Danube, 1851. - Elezović, Gliša, Iz putovanja Evlije Čelebije, IČ SANU I, 1-2, 1948. - Flotić, Aleksander, Devet priloga istoriji turskog Beograda, Godišnjak grada Beograda XXXVIII-1991. ՜ Gavrilović, Μ., Milan Obrenović, II, Beograd, 1909.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... 1363 - Geografska Enciklopedija naselja Srbije I, D-Dj., Beograd, 2001. - Gjini, Gasper, Skopska Prizrenska biskupija kroz stoleća, Zagreb, 1986. - Grad Požega kao sjedište Požeškog sandžaka - urbani i privredni razvoj u 16. stoljeću* Fazileta Cviko Hafizović, Orijentalni institut, Sarajevo, Republika Bosna i Hercegovina, Povij, pril. 27-76 , Zagreb, 1994. - Hahn, Von, Reise von Belgrade nach Salonik, Ëien, 1861. - Hans Kunitz, Türckhische Reiß-Beschreibung 1673-16742 Ms. Halle. U: Михаил П. Ионов, Немеки и австрийски пътеписи за балканите XVII средата на XVIII в., София 1986. - Haxhi Kalfa ili Čatip Čelebija, turski geograf XVII veka, Spomenik, XVIII, Beograd, 1892. - Hadžihuseinović, Sidki, Muvekkit, Povijest Bosne, knj. II, Sarajevo 1999. - Hoxha, Faik, Mulla Qerim Hoxha dhe trashëgimtarët e tij, Prishtinë, 2012. - Hrabak, Bogomil, Niš i njegova dubrovačka naseobina u XVI veku, Vranjski Glasnik, knj. XII-XIII, Vranje, 1979. - Jovanovič, A. S., Vranje i njeno Pomoravlje, Delo XX, Beograd, 1898. ՜ Jovanovič, J. Jovan, Leskovačko Polje i Babička Gora, Leskovac, 1978. - Jovanovič, V. Jovan, Paraspur u Leskovačkoj kotlini i njegovi korisnici u XIX veku, Leskovački zbornik, Leskovac, 1984. - Jovanovič, V. Jovan, Prošlost Leskovca u njegovoj topografiji, Leskovački Zbornik, XXVI, Leskovac, 1985. - Jovanovič, V. Jovan, Pusta Reka, Antropogeografska i sociološka istraživanja, Drugi (poseban) deo, Leskovački Zbornik, XVII, Leskovac, 1976. - Jusufspahič, Hamdija, Istočna diaspora, Glasnik, VIS u SFRJ, god.
XLII, Sarajevo, januar-februar 1979. - Kanic, Feliks, Srbija - zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja XIX veka, Prva Knjiga i druga knjiga, Beograd, 1985-1986. - Karadžič, St. Vuk, Danica za 1827, odeljak: Geografsko-statističko opisanive Srbije pred Kočinu Krajinu od 1783 i 1874. god.
364 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi - Karpat, H. Kemal, Popullsia osmane 1830-1914, Karakteristikat demografíke dhe shoqërore, Tiranë, 2016. - Katié Srdjan-Popovié, Bojan, Smederevska varoš od 1459 godine do kraja 16 veka, Istorijski Časopis, knj. II, (2013), - Kostić, K. Kosta, Naši gradovi na Jugu, Beograd, 1922. - Kostić, N. Kosta, Istorija Pirota, Pirot, 1973. - Kostić, Djordje, Prestonica knjaza, gospodara, Kragujevac, 1998. - Kostić, Mihajlo, Belopalanačka kotlina, Društveno-geografska proučavanja, Beograd, 1970. - Krstić, Boško, Jablanica i Pusta Reka u NOB, Bojnik, 1978. - Krivosijer, Vladimir, Valjevo, nastanak i razvoj grada, Valjevo, 2021. - Krunić, dip. Ing. Arh. Jovan, Pirot, О urbanom tkivu i staroj kući grada, Pirotski zbornik, nr. 809, Pirot, 1977. - Łazić, P., Miroslav, Sto pedeset godina od predaje Smederevske tvrdjave i dugih utvrdjenih turskih gradova na Savi i Dunavi knjezu Mihailu, Mons Aurus, Časopis za književnost, umetnost i društvena pitanja, Narodna Biblioteka Smedereva br. 56/2017. - Levantat, Zdenka, Britanski putnici u našim krajevima od sredine XV veka do početka XIX veka, Gornji Milanovac, 1989. - Mala enciklopedija, “Prosveta”, Beograd, Grafički Zavod, 1968. - Marjanovič, D. Petko, Toplica kroz vekove, Prokuplje, 2008. - Markovič, A. Milenko, Toplica u prošlosti, Beograd, 1933. - Matkovič, Petar, „Putovanja po Balkanskom poluotoku XVI vieka”, 7, 8, 9, Rad JAZU 1887. - McCarthy, Justin (1995). Death and exile: the ethnic cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922, New Jersey 1996. - Mehmedbašić, Ahmed, Istorijai medresa, njihov cilj i nastavni
program, “Glasnik IVZ”, Sarajevo, 1937, nr. 1. - Miličevič, Dj. Milan, Kneževina Srbije, Beograd, 1876. - Miličevič, Dj. Milan, Kraljevina Srbije - Novi krajevi, Beograd, 1884. - Miličevič, Dj. Milan, Iz uspomena, Odlomci iz dnevnika (18691805), SKG, XXXIII, 1931.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... 1365 - Miloševič, G. “Italijanski plan” Niša iz 1719 god. kao povod za rekonstrukciju izgleda srednjevekovnog i antičkog grada, Niš i vizantija, 3, (2005). - Milosavljevič, Goran, “Niške Džamije u Osmanskim Popisima i Delima Putopisaca, Zbornik (зборник), Niš: որ. 22, 2013. - Mitrovič, J., Kragujevac do 1839, godine, Beograd 1933. - Morina, Mr. Qemail, Glosar i nocioneve fetare islame ortodokse, katolike dhe çifute, FSI, Prishtinë, 2010. - Mufaku, dr. Muhamed, Xhamitë dhe mesxhidet e Beogradit, Prishtinë, 2000. - Muharremi Ismail - Tupalla, Medvegja shqiptare në vorbullën serbe, Prishtinë, 2019. ՜ Nestorović, Slobodan, Pod Hisarom, Beograd, 1972. - Nikić, Ljubomir, 1960. Prilozi istoriji beogradskih džamija, Godišnjak grada Beograda, 1966. - Nikié, Ljubomir, Džamije u Beogradu, Godišnjak Muzeja Grada Beograda, knj. V. Beograd, 1958. - Nikolič- Stojančević, dr. Vidosava, Etničke karakteristike leskovačkog kraja u vreme oslobodjenja od turaka 1877/78, godine, Leskovački Zbornik, VII/1967, Leskovac. - Nikolič ֊ Stojančević, dr. Vidosava, Leskovac i oslobodjeni predeli 1877-1878. godine, Etničke, demografske i socijalne i ekonomske prilike, Leskovac, 1875. - Nikolič, Rista, Vranjska Pčinja u slivu Južne Morave, Antropogeogeografska ispitivanja, Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1903. - Nikolič, Rista, Polanica i Klisura, Antropogeografska proučavanja, Etnografski zbornik, IV. - Nikolič, Vidosava, Arhivski prilozi za izučavanje etničkih, socijalnih i ekonomskih promena u Prokuplju 1877-1878. Arhivski
Almanah, nr. 4/1962. ՜ Noel Malcolm, Kosova një histori e shkurtër, Prishtinë, Koha, 1989. ՜ Novakovič, Stojan, Hadži Kalfa ili Čatip Efendija - Turski geograf Balkanskog poluostrva, Beograd 1892. - Osmani, Jusuf, “Shqiptarët në Sanxhakun e Nishit - Muhaxhirët” Kazaja e Kurshumlisë dhe Prokuples, 2, Prishtinë 2021.
366 I Jusuf Osmani ֊ Fahrush Rexhepi - Osmani, Jusuf, “Shqiptarët në Sanxhakun e Nishit ֊ Muhaxhirët” ֊ З, Kazaja e Vranjës, Nishit dhe Pirotit, Prishtinë 2021. - Osmani, Jusuf, “Shqiptarët në Sanxhakun e Nishit - Muhaxhirët” ֊4, Kazaja e Leskovcit, Prishtinë 2021. - Pavlović, Letonije, Smederevo u XIX veku; Zanimanja, imovina і zarada stanovnika prema popisima iz 1833 dhe 1862/3. Godine, Arhivski podaci sa komentarimia (sa 38 crteža i fotografija), Smederevo, 1969. - Pantelić, D., Geografski opis Srbije preko Kočinu krajinu od 1783. i 1784. God. Spomenik SAN knj. LXXXII (1936). - Pavlović, Radosav, Seoba Srba i Arbanasa u ratovima 1876 i 18771878 godine, Glasnik Etnografskog Instituta Srpske Akademije Nauka, knj. IV-VI (1955-57), Beograd, 1957. - Peter Mundy: The Travels of Peter Mundy in Europe and Asia, 16081667. Vol. I. Travels in Europe, 1608-1628, Cambrige, 1907. - Petrovic, Mita Dimitrije, Borbe u Toplici 1877-1878, Ratne beleške sa Javora i Toplice 1877-1878, Arhiv Srbije, Beograd, 1979. - Petrovič, Ž. Petar, Putovanja po južnoslovenskim zemljama u XIX veku, Beograd, 1934. - Pilana, dr. Emin, Shkaqet dhe mënyra e shpërnguljes së muhaxhirëve shqiptarë nga territori i Sanxhakut të Nishit në Kosově (1877-1878), - Popovič, D., Gradja za istorijų Beograda od 1717 - 1739, Spomenik Srpske Kraljevske Akademije, Beograd, 1935. ՜ Prifti, Kristaq, Popullsia e Kosovës, Tirane, 2014. ՜ Pertusi, A. Martino Segoni di Novo Brdo vescovo di Dulcigna. Un umanista serbo-dalmata del tardo Quattrocento. Vita e opera, Roma 1981. - Popovič, T., Niš u delima putopisaca XVII-XVIII veka,
Istorija Niša I, Niš 1983. - Rakić, Mita, Iz Nove Srbije (Otadžbina, knj. 4,5 i 6, 1880-1881), Leskovac, 1987. - Rastoder, Cerim, Odnos Kneževine Srbije prema Bosanskom ejaletu 1833.-1860. Godine (magistarski rad odbranjen na Fakultetu humanističkih zananosti u Mostaru 2010. godine). - Revista “TOK”, nr. 16 dhe 17, Prokuplje, April 1981.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... 1367 - Rexha, dr. Ilijaz, Sllavizimi i onomastikës së vendbanimeve mesjetare në arealin e Novobërdës, Nishit, Vranjës dhe Shtipit, Vjetari, XXIX-XXX, Prishtinë, 2003. - Rexha, Iljas, Gjurmë të kishave dhe manastireve albane të ritit katolik dhe ortodoks në arealin e Dardanisë—Kosovës ( sipas deftrëve kadastrale osmanë të shek. XV-XVI. Seminari XIX Ndërkombëtar, për gjuhën, letersinë dhe kultrën shqiptare. Prishtinë, 2010, - Rexha, Iljas, Proces of islamization of Albanian people in Kosova and in Macedonia,( acording to the 15th-16th centuries Ottoman Registers), Publisher, IRCICA, Istanbul, 2012, - Rexha, Iljas, Koxha Sinan pasha dhe Monumentet e arkitektures osmane në Kosově, Revista kultorore, Bashkimi-Ittifak, Prishtinë 1994. - Redžepagić, dr. Jašar, Razvoj prosvete i školstva albanske narodnosti na teritoriji današnje Jugoslavije do 1918. godine, Priština, 1968. - Ristanović, Kolaj, О ustanovi vakufa i vakufskim dobrima u Kneževini Srbiji 1830-1878 - pravno-istorijski okvir, Pravni zapisi, br. 1, Beograd 2019. - Ristanović - Kolaj, Irena, Muslimanka i Hrišćanka u Kneževini Srbiji u XIX Veku: između verskog zakona, državnih propisa, tradicije i stereotipa, Journal of Balkan Studies, Beograd, 2021. - Ristić, Jovan, Diplomatska istorija Srbije za vreme srpskih ratova za oslobodjenje i nezavisnost 1875-1878, druga knjiga, drugi rat, Beograd, 1898. - Rizaj, dr. Skender, Shqiptarët dhe serbët në Kosově, Prishtinë, 1991. - Rizaj, Skender. Ustrojstvo Niskog elajeta, Vranjski glasnik VI, 1970. - Rudié, В.
Vujadin, Stanovništvo Toplice, SANU, Beograd, 1978. - Samardžić, R., Dubrovčani u Beogradu, Godišnjak Muzeja Grada Beograda, II, 1955, - Spasić, Μ., Podaci о agrarnim odnosima hrišćana u oslobodjenim krajevima okruga topličkog i vranjskog za vreme turske vlade. Glasnik Srpskog učenog društva, knj. 71, Beograd, 1890. - Spasić, Zivomir, Prestionica Kragujevca, Kragujevac, 1998. - Spomenica šesdesetogodišnjice i osvečenje spomenika oslobodjenje Niša 1877-1937, Niš, 1937, Spomenik SAN, knj. LXXXII (1936).
368 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi - Stephen Schwartz, Kosova: Prejardhja e një lufte (përkthim në gjuhën shqipe), Prishtinë, 2005. - Stojančević, dr. Vidosava, Etnička, demografska i socijalnoekonomska struktura Niša posle oslobodjenje od Turaka )1878-1883), Leskovački Zbornik, XIII, Leskovac, 1973. - Stojačević, Vladimir, Knjaz Miloš i Istočna Srbija 1833-1838, SAN, Beograd, 1957. - Stojančević, Vladimir, Gradovi, varoši, palanke i tržišta pred srpski ustanak 1804. godine, Kulturna istorijska problematika, Gradska kultura na Balkanı (XV-XIX vek), Zbornik radova, SANU, Balkanološki Institut, Beograd, 1984. - Stojančević, Vladimir, Otkup vakufskih imanja u Leskovcu posle oslobodjenja 1878. Godine, Leskovački Zbornik, XII, Leskovac 1972. - Stojančević, Vladimir, Leskovac i Leskovačka nahija u XIX veku (1804-1878), Leskovac, 1987. - Stojanovič, Radmila, Izgled Leskovca za vreme turaka, Leskovački Zbornik VII/1968. - Stojanovski, dr. Aleksander, Vranjski kadiluk u XVI veku, Vranje, 1985. - Strugarević, Svetlana, (Master rad) Džamije iz prošlosti Beograda, Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd 2014. - Suljkić, Hivzija, Prilog poznavanju prošlosti Užica iz osmanlijskog doba (1463-1862), Glasnik, VIS, br. 1, Sarajevo 1991. - Suljkić, Hivzija, Tragom prošlosti Valjeva, Kraljeva i Kraševca, Glasnik, Vrhovno islamsko starješinstvo u SFRJ, br. 3, Sarajevo 1984. - Šabanović, Hazim, Urbani razvitak Beograda od 1521 do 1688, Godišnjak Grada Beograda, XVII, 1970. - Šabotić, Izet - Načartanije“ temeljni projekat iseljavanja muslinama iz Kneževine Srbije, 150 Godina od
protjerivanja muslimana iz Kneževine Srbije, Zbornik radova sa naučnog simpozljuma, 07. - 08.09.2012. god. Orašje. - Šalić Ratković Jovana, Iz turskog vakta u novo doba, Muslimansko stanovništvo Srbije 1868-1812, Istorijski Institut, Beograd, 2020. - Škalimero, Ž., Beogradska donja srpska varoš u XVIII veku, Godišnjak Grada Beograda, XVIII, 1971.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... 1369 - Talundžić, Abdulah, Džamije u Beogradu, poslije odlaska Turaka Osmanlija 1867. Godine. Most 174 (85). - Talundžić, Abdulah, Turbe džamija u Beogradu, ranije Habil Efendije, Most, Časopis za obrazovanje, nauku i kulturu, Mostar ֊ Bosna i Hercegovina, br. 192,2005. - Trajković, Nikola, Tri vidjenja Svete Petke - Beogradske Opštinske Novine, 1939 - Trebešnjanin, Radoš, Tokovi tanzimata u leskovačkoj nahiji od 3 novembra 1839 g. do oslobodjenja 11.XII. 1877.god. Leskovački zbornik XIV, Leskovac 1974. - Trebješanin, Radoš, Leskovac posle oslobodjenja 1877. God. Leskovački Zbornik, XVIII, Leskovac, 1978. - Tričković, dr. Radmila, Leskovac u XVIII veku, Leskovački Zbornik br. XI, Leskovac, 1971. - Tričković, Radmila,” Islamske škole na našim zemljama”, u: Istorijska škola i obrazovanje kod srba, Beograd, 1974. - Tričković, Radmila, Beogradska tvrdjava i varoš 1739-1789, Godišnjak Grada Beograda, 1973. - Trifunovski, Jovan, О ranijim šiptarskim naseljima u masuričkoj kotlini, Hrvatski geogragfski glasnik 19 (1957). - Trifunovski, Jovan, Vranjska Kotlina I, II, Skopje, 1962. - Turski kadastarski popisi nekih područja zapadne Srbije XV i XVI vijeka. Prevod i obrada mr. Ahmed Aličić, Čačak, 1984,1 knj. - Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014, AnkaraTurkey. - Uka, dr. Sabit, Gjurmë mbi shqiptarët e Sanxhakut të Nishit deri më 1912, Libri 5, Prishtinë 1995. - Uka, dr. Sabit, Jeta dhe veprimtaria e shqiptarëve të
Sanxhakut të Nishit deri më 1912, Prishtinë, 1995. - Vinaver, Stanislav, Tursko stanovništvo u Srbiji za vreme Prvog srpskog ustanka, Istorijski glasnik 2, Beograd, 1955.
370 I Jusuf Osmani ֊ Fahrush Rexhepi - Vojvodić Μ., Srbija i albasko pitanje krajem XIX veka, Srbija i Albanci u XIX i početkom XX veka, Zbornik radova Srpske Akademije Nauka i Umetnosti, Beograd, 1990. - Vujić, Joakim, Putesestvije po Serbiji, Beograd, Srpska Književna Zadruga, 1901 ՜ Vujić, Joakim - Putesestvije Po Srbiji, knj. Druga, Beograd, 1902. - Vukanović, P. Tatomir, Arbanaški ustanci 1926-1932 godine, Vranjski glasnik Narodnog Muzeja, knj. V/1969, Vranje. - Vukanović, P. Tatomir, Naselja u Srbiji u doba prvog srpskog ustanka1804-1813, Vranjski Glasnik, knj. XI, Vranje, 1975. - Vukanović, P. Tatomir, Urbanistički plan Vranja iz 1883. god., Vranjski Glasnik, knj. IV, Vranje, 1968. - Zamalo, Djurić -Divna, Prilozi poznavanju beogradski džamija. Prilozi za orientálnu filologiju, Sarajevo, (1964-1965). - Zamalo, Djurić - Divna, Džamije u užoj Srbiji iz XIV-XIX veka, Gradska kultura na Balkani (XV-XIX vek), Zbornik radova, SANU, Balkanološki institut, Beograd, 1984. - Zamalo, Djurić, Divna, Beograd kao orijentalna varos pod turcima od 1521 do 1867. godine. Arhitektonsko-urbanisticka studija, Doktorska disertacija, Universiteta u Sarajevo, Arhitektonsko-urbanistički fakultet, Sarajevo, 1975. - Zamolo Đurić, Divna, Beograd kao orijentalna varoš pod Turcima 1521-1867, Beograd, 1977. - Zdravković, Sladjana, Vakufsko pitanje u Kraljevini SHS (Jugoslaviji) primer Leskovačkog Vakufa, Leskovački Zbornik, LXII, Leskovac 2017. - Zirojević, dr. Olga, Sumarni pregled Vranjskog Kadiluka 1530/31. Godine,Vranjski Grasnik, knj. IV, Vranje, 1968. - Zirojević, Olga, Carigradski drum
(1459-1683). Zbornik istorijskog muzeja Srbije 7, Beograd, 1970. - Zirojević, Olga, Tursko vojno uredjenje u Srbiji, 1459-1683, Beograd, 1974.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... | 371 WEBBLIOGRAFI - BŪRIME ELEKTRONIKE - Belleten turk tarihi kurumu; Osmanli Kaynaklarına Göre 1740’larda Belgrad’ın Sosyo-Ekonomik Yapısı | Ağustos 2016, Cilt 80 - Sayı 288 | Belleten; Bkz: TADB. TTD, 18, s. 28 - „Istorijski arhiv Niš: Detaljni popis nahije Niš iz 1516. godine”. Arkivuarnga origjinali daten 15. 03. 2012. Qasja 08. 07. 2010; https://sr. ëikipedia. org/sr-el/Дeмoгpaφcκa_ucmopuja_Huшa. - „ Турека и аустријска владавина У: Упознајте Београд ”. ëëë.beograd.rs. Приступљено 4. 1. 2020. - Gligorije Gliša Elezović i Pera Popovič - Dva turska plana Beograda, 1937-1 dio, 217 BEOGRADSKIH DŽAMIJA - Page 6 - Forum Klix.ba; - Abdulah Talundžič, DŽAMIJE U BEOGRADU, poslije odlaska Turaka-Osmanlij a 1867. Godine. Most 174 (85); //sandzakbosna.com/abdulah-talundzic-dzamije-u-beogradu-poslije-odlaskaturaka-osmanlij a-1867-godine/ - Mehmed R. Delič - Turske starine u Beogradu, 1937, 217 BEOGRADSKIH DŽAMIJA - Page 6 - Forum Klix.ba; - »Džamije u užoj Srbiji iz XIV-XIX veka (VII) (mesihat.org) Glas islama 299, strana 21, Feljton, Autor: Divna Đurić-Zamalo. ■ 2020_SLAIHE.pdf (isamveri.org), BALKANLARIN SIRBİSTAN BÖLGESİNDEKİ İSLÂM VE İSLÂMÎ ESERLERİN AKIBETİ Eyüp SALİH, Haziran 2020 / 1000 adet basılmıştır. - 2020_SLAIHE.pdf (isamveri.org), BALKANLARIN SIRBİSTAN - Danas.rs, rijaset.rs, vikipedija - Derviši u Beogradu - Milan Vukomanović - Peščanik (pescanik.net). Qasja 15 mars 2022. - Džamija u Niskoj Banji (niskevesti.rs) - Džamije u užoj Srbiji iz XIV-XIX veka, u: Gradska kultura na Balkanu (XV-XIX vek),
Beograd, 1984., str. 331-375. » DŽAMIJE U OSTALIM MESTIMA (mesihat.org) - Džamije na Balkanu, Posted By, Srđan Barisić, On 29/10/2008 @ 10:44, www.academia.edu/18118689/Dzamije_na_Balkanu?email_work_card=readin g-history
372 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi file:///C:/Users/jusufosmani/AppData/Local/Packages/Microsoft.Micro softEdge_8wckyb3d8bbwe/TempState/Downloads/doktorska_disertacijanikol a_brkic%20(l).pdf ՜ http:www.skyscarapercity.com ՜ https://sr.wikipedia.org/wiki/HHpoT, 10.07.2019. ՜ https://sr.wikipedia.org/wiki/4oKOT_(Hiini ) -Istorija Batočine - Batocina Info - Informativni sajt o Opštini Batočina - Jahja-pašina džamija u Beogradu — Vikipedija, slobodna enciklopedija (wikipedia.org) - Kanic, Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja, VI Niš, pp. 140; https://sr.wikipedia.org/sr-el/Дeмoгpaφcκa_иcτopиja_Hишa . - Kara Gebel (Burimi: httt://www.avlija.me/eseji/stari-tekstovi-priloziza-istoriju-beograda-vladislava kocanskog-foto) - Kanteli,Gj., Harta e Serbisw. Romw. Gj. Rosi 1689, detali (www.swaen.con.zoonV2.php?id=27973 zif_fïrt=tru Martijn Theodoor Houtsma, E. J. Brill s first encyclopaedia ofIslam, 1913-1936, Volume 1, 1987 - pp. 926; Нишке џамије — Википедија (wikipedia.org) ՜ Konstantin Jireček, Die Heerstrasse von Belgrad nach Constantinopel und die Balkanpässe: Eine historisch-geographische Studie, 1877 — pp. 136. https://sr.wikipedia.org/sr-el/Дeмoгpaφcκa_иcτopиja_Hишa ՜ Leskovac je bio 423 godine muslimanski grad - Gorapress.net - Martijn Theodoor Houtsma, E. J. Brill s first encyclopaedia ofIslam, 1913-1936, Volume 1, 1987 - pp. 926; Нишке џамије — Википедија (wikipedia.org) ՜ NESTALE DŽAMIJE (beotura.rs) - Ovo možda niste znali о muslimanskom stanovništvu Vranja | Slobodna reč (slobodnarec.eu) - Philip Kohen, Tajni rat Srbije, Zagreb, 1997;
http.7/sandzakpress.net/150-godina-od-protjerivanja-muslimana-iz-srbije Qasje: 10gusht2019. - Priča о istoriji crkve Svete Trojice u Paraćinu!!! (media-ps.rs) ՜ Prilog proučavanju starog Beograda - Bajrakli Džamija (pdfslide.net)
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... 1373 - Rahic, Esat, Istrajno brisali sve tragove muslimanske prošlosti: srpski kruševac i muslimanski Aladža-Hisar | sandzacke.rs - Trstenik, Srbija - Trstenik, Serbia - Wikipedia (hr2.wiki) ՜ ttp://srpskiglas. com. au/istina-o-
istorijskom-dogadjaju-nacukurcesmi-iz-juna-1862-godine-srpski-diplomata-izmislio-ubistvodecaka-savepetkovica/?lang=lat 28. ՜ Urjan Kukavica, Urlan, Džamije i tekije u Beogradu, Behar, br. 107, god. XXI, 2012. Behar 107 by Bošnjak - Issuu - Valjevo je četiri stoljeća bilo muslimanska kasaba (stav.ba)
- Горан Милосављевић, Нишке џамије у османским пописима и делима путописаца: пет векова доминације исламаhttps://www.academia.edu/715 842 l/Kasaba_Kruševac_l 5 84_godine_Fragmen t_iz_opširnog_popisa_Kruševačkog_sandžaka_?email_work_card=readinghistory. Qasja: 14 gusht 2020. - Историјски архив Ниш:
Бакрорез из 1737. године Архивирано на сајту Wayback Machine (28. фебруар 2011). - Нишке џамије — Википедија (wikipedia.org) ֊ Safet Bandžović, Progon muslimana Srbije 1830-1967, 12 nwntor 2011, http://www.bošnjaci.net/prilog.php?pid=44169 - ЋУПРИЈСКА ЏАМИ JA - Душан Стаменковић (dusanstamenkovic.
com) - Шејх-Мустафино турбе (Београд) — Википедија (wikipedia.org), qasja 15 mars 2021. - T. C. Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam tarihi ve sanatları ana bilim dali, İslam tarihi bilim dali Arşiv belgelerine Göre Niş Sancağı (1839-1878), (Doktora tezi), Mead Osmani, Bursa,
2018, f. 83; 523816.pdf (uludag.edu.tr).
http://cosbelgrade.com/sites/default/fíles/amedoski_d._krusevac_u_os manskom_popisu_iz_1536.pdf https://www.academia.edu/7158421/Kasaba_Kruševac_1584_godine_F ragment_iz_opširnog_popisa_Kruševačkog_sandžaka_?email_work_card=read ing-history -Vekovno prokletstvo Brankovog mosta ļ Bilo jednom u Beogradu (01 linfo.com)
374 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi www.academia.edu/24485000/Beograd_između_orijentalnog_šehera_i_moder nog_Evropskog_grada_zapažanja_Feliksa_Kanica_prilikom__posete_sredinom _19_veka. www.most.ba/103/076c.aspx GAZETAT DHE REVISTAT: - Arhivski Almanah, Beograd - Behar, Sarajevo - Beogradske Opštinske Novine - Glasnik Istorijskog Društva, Novi Sad - Glas Islama, Novi Pazar - Glasnik Etnografskog Instituta SANU - Glasnik Geografskog Društva, Beograd - Glasnik Islamske Verske Zajednice, Sarajevo - Glasnik Srpskog Učenog Društva, Beograd - Godišnjak Grada Beograda - Godišnjak Muzeja Grada Beograda - Hrvatski geogragfski glasnik - Istorijski Časopis, Beograd - Journal of Balkan Studies, Beograd - Istorijski Glasnik, Beograd - Kruševački Zbornik, Krushevc - Leskovački Zbornik, Leskovac - Mons Aurus, Časopis za književnost, umetnost i društvena pitanja, Narodna Biblioteka Smedereva. - Pirotski Zbornik, Pirot - Pravni Zapisi, Beograd - Spomenik SAN, Beograd - Srpski Književni Glasnik, Beograd - “TOK” - Prokuple - Vjetari i Arkivit të Kosovës, Prishtinë - Vranjski Glasnik, Vranje.
354 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi ÖZET BELGRAD PAŞALIĞI’NDA VE NİŞ SANCAĞI’NDA ÍSLAM-OSMANLI KÜLTÜR MİRASI ESERLERİ VE CAMİLER Osmanli -Türkleri, Belgrad Paşalığı’nda ve Niş Sancak ında olduğu gibi Balkan topraklarındaki egemenlik döneminde, farklı türde mimari eserler inşa etmişlerdir. Tüm mimari eserlerin genel özelliği, taştan inşa edilmiş olmaları, aynı zamanda birçok konut ve ahşap evleri de inşa etmiş bulunmaktaydı. Mimari eserlerden en çok görünür olanı, yüksek cami minarelerin inşası XIX. yüzyılın sonuna kadar ayakta kaldıkları görülmüştür. Birkaç istisna dışında, büyük bir kısmı alçak kubbe tipine ve tek katlı cami olarak inşa edilmiştir. Caminin yanına birkaç küçük bina daha inşa edilmiştir. Camilerin avlularına inşa edilen güzel çember şeklinde şadırvanlar, namazdan önce abdes almaya hizmet etti. Genelde birçok caminin yanında mektep, ilköğretim din okulu ve kütüphane de vardı. Diğer dini binalar yanısıra, dervişlerin ritüellerini gerçekleştirdiği teqelerde vardı. Eğitim amaçlı olarak, medrese ve yüksek öğrenim okulları da inşa edilmiştir. Konaklama binaları olarak Osmanli - Türkleri, seyahatçıların atlarını bağlamalar, alışveriş yapma merkezleri ve konaklamaları için büyük yerlerde ve sokaklarda kervansaraylar ve hanlar inşa etmişlerdir. Kervansarayların zemin kısmında iç avlular inşa edilmiştir. Çarşılar bölümünde idari-devlet daireleri , alışveriş merkezleri için depolar (mağaza) inşa edilmiştir. İnşa edilmiş diğer Türk binalarının özellikleri de, kubbelerle kaplı olan kamu hijyeni sağlamak için hizmet veren hamamlar vardı. Böylece, Osmanli Türkleri Balkan
ülkelerine konuşlandırılmasıyla birlikte, ilk önce dini ibadetleri yapmak için yanı sıra İslam kültürünün yaşatmak için diğer yapıları inşa etmeye başladılar. Bu inşaat yapılardan camiler, mescitler ve tekkelerdi. Bir kaynağa göre, Osmanli idaresinin Balkan topraklarında yerleşmesiyle birlikte, birkaç kilisenin ( terkedilmiş durumda olanları ) tamiri yapmış ve dini ibadetleri yerine getirme ihtiyaçlarını karşılamak için camilere
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... | 355 dönüştürülmüştür. Bu yüzden OsmanlIların bu bölgelere yerleşmesiyle ilk görevlerinden biri, dini ibadetlerini yürütebilmesi için yerler sağlamaktı. Bu yerlere cami inşa etmeye başlarken, camilerin çevresinde mahaller oluşturulmaya başlandı. Osmanli şehirleri bir sürü mahaleler oluşturdu. Mahaleler genelde camiler veya mescitler, kiliseler ve sinagoglar etrafında kurulmuştur. Oysa köy yerleşim yerleri birikmiş-toplu şekilde ve dağılmış tipteydiler. Daha büyük müslüman köylerinde camiler inşa edildi. Bazı küçük köylerde ise cami yoktu. Ancak namazlar en yakın camide kılındı. Bir caminin iki-üç köy için faaliyet gösterdiği dönemler vardı. Türkler xv. yüzyılın ikinci yarısında Balkan bölgesindeki idareyi güçlendirdiğinde, yeni camiler inşa etmeye başladılar. Camiler önce küçüktü ve daha sonra büyük mabedler olarak inşa edildi. Bununla birlikte, Balkan bölgesindeki en fazla sayıda cami, 16. ve 17. yüzyılın ilk yarısında, Osmanlı’nın zirvede olduğu dönemlerde inşa edilmiştir. Bizlere camilerle ilgili daha doğru verileri 17. yüzyılda, birkaç Balkan bölgelerini ziyaret etmiş olan Türk seyahatçı, Eveliya Çelebi veriyor. Diğer yandan Avrupah seyahatçıları birçok durumda camiler hakında ayrıntılı bilgi vermekle ilgilenmiyorlardı, sadece onlardan bahsediyorlardı. Oysa Evliya Çelebi her yerleşim yeri hakkında ayrıntılı bilgi vererek sayılarını da kaydeder. Camiler, minarelerin yükselmesiyle, içinde Müslümanların namaz kılmaları, dini öğretilerin alınmasını ve Allah a karşı yükümlülüklerini yerine getirmek için
inşa edilmiş birer merkezi eğitim-öğretim kurumudur diyebiliriz. Namazların kılındığı yer anlamına gelen mescid kelimesinden farklı olarak cami kelimesi, özellikle dini ibadetler için inşa edilmiş ve minare kompozisyonuyla süslenmiş bulunan mabetlerledir. Camiler ayrıca bilgi, eğitim, sosyal refah ve anlaşmazlıkların çözümü için merkezler olarak da hizmet vermektedirler. Cami, manevi ve fiziki bir merkez olarak yerleşim yerlerine hakim olmuştur. Bir mabet yeri olarak cami şehrin veya çevrede yaşayan müslüman topluluğunu bir araya getirip davet etmeyi amaçladı. Oysa minarelerinden müezinlerin okuduğu ezanlar, günlük ibadetlerimizi veya Bayram kutlamaları için davet ederler. Bunların yanı sıra camide hütbeler okutulurdu. Kuruluşundan sonraki ilk yıllarda, kentin ilk camisi temel işlevinin yanı sıra başka işlevler için de kullanılırdı. Ayrıca burada halka açık, ibadet ve dini dersler yapıldı, Özellikle
356 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi buralarda İslam dili bilgisine ulaşıldı, burada ilk mektebeler ve medreseler, Kur’anın öğrendiği yerler merkezi şehirlerde organize edildi. Her mahalede veya köyde camiler, günlük namaz-dua için en yakın en merkezi yerde inşa edilirler. Aynı zamanda bir buluşma, anlaşma ve duyuru yeri olarak, camiler bir mabed olarak çevreye bıraktığı hoş izlenim, yeşil çınar ağaçların varlığı, yüksek minareleriyle, mezar taşları yallarıyla ve şadırvan suların şırıltısı ayı bir güzellik verermektedir. Doğu- Oryental mimari yapısı görünümündeki camiler kentsel yapıya büyük ölçüde canlılık vermektedirler. Fakat, Arnavut geleneğinde camiler, odalar gibi meclis oturumları görevleri yapıyorlardı. Köyün ileri gelenleri orada toplanarak dini meseleleri yanı sıra , günlük sorunları çözmek ve yerleşim yerlerindeki toplumun günlük yaşamlarını iyileştirmek gibi çeşitli kararların alındığı millet meclisi yeri olarak da hizmet vermiştir. Osmanli yönetimi döneminde, hemen hemen her mahalenin kendi camisi veya mescidi vardı. Bu mahaleler genelde caminin etrafında yoğunlaşmıştır; ve birçok mahale ordaki mahale caminin adıyla hitap edilmiştir. Camilerin veya mescitlerin asıl amacı dini ibadetleri-namazları orada kılmalarıdır. Müslüman Arnavut nüfusun yaşadığı yerleşim yerlerinde, dini eğitimöğretim genellikle camilerin ve mescitlerin yakınında örgütleniyordu, çocuklar mekteplerde okurlardı. Öte yandan tekeler de eğitim, bilim ve kültürün yayılması için tarikatların temel kurumudur; bu kurumlar manevi eğitim yeri ve gerektiği durumlarda misafirhane gibi de kulanılıyordu.
Aslında camide ilk çocuk okulları açıldı. İlk başlarda okullara mektebe denirken, öğretmenler ise mullim denirdi. Daha sonar camiler çevresinde caiye ait özel binalar, çeşme ve şadırvanlar inşa edildi. Li sebil mekteb adı verilen yoksul çocuk okulları açıldı. Burada çocuklara ücretsiz öğrenmenin yanı sıra ücretsiz konaklama da sağlanıyordu. Yüksek öğrenim ise Osmanli İmperatorluğun tüm önemli merkezlerde ve küçük kasabalarında inşa edilen cami külliyatında yapıldı. Daha sonraki dönemlerde, erken yaşlardaki çocuklar için camilerin dışındaki ayrı binalarda ders vermeye başladı. Yani, camide veya caminin yakınında, farklı yaşlardaki çocukların öğretimi mekteblerde yapıldı.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... 1357 Ayrıca, Osmanit İmparatorluğu zamanında camilerin ve medreseler yakınında, imaretler gibi sosyal öneme sahip kurumlar da hizmet veriyordu. Onlar fakir ve evsizler için ücretsiz yemek, yolculara barınak yeri, öğrenciler ve eğitimciler için de halk mutfakları açıktı. Sırplar, 1862 de Belgrad Paşalığı nı kesin olarak ele geçirdikten sonra, Sırp isyancılar, müslüman nüfusunu bu bölgeden ve Niş Sancak ından kovmuşlar, zülüm yapmaya başlamışlardır. Oysa 1877/78 de Sırp kuvvetleri, müslümanların, canlarına, mallarına kast ettikleri gibi camiler de dahil olmak üzere, müslüman nüfusun kültürel, dini ve tarihi mirasına sahip olan her şeyi yok etmeyi başarmışlardır.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... |347 PËRFUNDIM Vepra “Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islameosmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit” paraqet një pasqyrë të historikut te disa objekteve të trashëgimisë kulturore osmane islame, siç ishin xhamitë, mesxhidet, teqeve, tyrbet dhe zavijet, që kanë ekzistuar në territorin e Pashallëkut të Beogradit dhe të Sanxhakut të Nishit, ato që kemi arritur t’i evidentojmë. Jemi bazuar kryesisht në shkrimet e udhëpërshkruesve të ndryshëm, sidomos të Evelija Çelebise, por edhe të tjerëve si dhe të literatures që është shkruar për këtë temë. Sundimi i gjatë turko-osman, në këto treva ka lënë pas vete gjurmë të kultures materiale dhe shpirtërore. Qytetet, qytezat dhe fshatrat e kësaj treve, sidomos qytetet kanë pasë stil të vendbanimit oriental. Xhamitë me minaret e tyre kanë dominuar në panoramën e disa vendbanimeve të Sanxhakut të Nishit, por edhe të Pashallëkut të Beogradit. Numri i xhamive, mesxhideve dhe objekteve të tjera orientale ka treguar madhësinë dhe rëndësinë, që ka pasur vendbanimi, sidomos qyteti apo qyteza. Mirëpo, pas largimit të osmanlinjëve nga këto treva, që janë objekt trajtimi, filloi rrënimi i objekteve të arkitektures osmane, duke fïlluar nga xhamitë, mesxhidet, teqet, tyrbet, hamamet, çeshmet, karavansarajet, varrezat, si dhe tërë lagjet me shtëpi të tipit oriental. Pasuritë e këtyre objekteve, por edhe vendet ku ishin objektet e trashëgimisë orientale u uzurpuan dhe banorët e rinj serbe, duke rrënuar ato dhe ndërtuan kisha e objekte të
tjera banimi dhe shtetërore, kryesisht me materialin e objekteve të rrënuara. Kështu, në shumë vendbanime nuk ka gati asnjë gjurmë të objekteve orientale, më përjashtim të një xhamie, në Beograd dhe një në Nish. Sipas një burimi turk, të bazuar në regjistrat në Arki vin Osman (Osmanli Arşivi), në Arkivin e Drejtorisë së Përgjithshme të Regjistrimit të Tokave dhe Kadastrës (Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi) dhe në Arkivin e Drejtorisë
348 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi së Përgjithshme të Vakëfeve (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi) të Turqisë në territorin e Serbisë ishin ndërtuar 377 xhami, 66 teqe dhe 13 tybe.1199 Në fund duhet të theksojmë mendimin e Ejup Mushoviq, se “në Serbi çdo gjë që ishte myslimane, e tërë ajo që përkujtonte në vitet e shumta të dominimit serb - ështëpërsekutuar. Këtu mëshirë dhe alternative пик ka pasur. Mëhallët myslimane të qyteteve, ndërtesat banesore, xhamitë dhe faltoret tjera, të gjitha institucionet sakrale dhe profane, ishin tërësisht të rrafshuar me tokë. Nga shumë varreza myslimane në Serbi nuk kaně mbetur as kujtimet, kështu që nishanët ֊ epitafet, janë bërë raritete arkeolog]ike.”,1200 Të dhënat për objektet e trashëgimisë kulturore osmane islame të Sanxhakut, të Nishit janë marre nga būrime të ndryshme historike, arkivore, rrëfimeve etj. Përkitazi me këtë temë kam shfrytëzuar shënimet e Myderiz Faik Efendiut, që ishte drejtues i Medreses në Arbanas të Kurshumlisë, i cili më medresantët e tij (114 medresantë) kishte organizuar me leje të pushtetit okupues serbe të rivarroste shqiptarët, kuromat e të cilëve kishin qëndruar të mbuluara ne bore gjatë muajve dhjetor 1877 dhe janar 1878. Ky njëherit me talebët e tij, kishte grumbulluar të dhëna për vendbanimet shqiptare për numrin e shtëpive, odave shtallave, plemeve, bagëtive të imta e të trasha, plugjeve, haneve, shitoreve, mektebeve, xhamive e të tjera. Myderriz Faik Efendiu për mizoritë serbe në Sanxhakun e Nishit, në mars të vitit 1878 i paraqet në një regjistër të veçantë. Këto të dhëna i ka botuar dr. Hakif
Bajrami, në librin e tij “Murat Xhakja, luftëtarpër Shqipërinë etnike”. Kjo vepër sikurse edhe shumë të tjera e regjistrojnë të kaluarën dhe e mobilizojnë kujetesën e brezave për shumë ngjarje nga e kaluara historike, por edhe për rolin dhe rëndësinë e objekteve të trashëgimisë kulturore islame në periudhën e sundimit osman dhe më vonë në trevat e Ballkanit. Pa e njohur të kaluarën nuk mund ta ndërtojmë të ardhmen. 1 Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014, p. 657-666, ANKARA-TURKEY SIRBİSTAN’DA OSMANLI MİMARİSİ ÜZERİNE GENEL BİR DEĞERLENDİRME* Mehmet Zeki İBRAHİMGİL, f. 313. 1200 Ejup Mušović, Muslimansko stanovništvo Srbije, uslimani u Srbiji u XIX veku - Goranski sajt (weebly.com), 174-175; “Has”, br. 12, Novi Pazar, decembar 1995.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane... | 349 Studiuesit e ardhshëm në këtë aspekt duhet trajtuar edhe kishat shqiptare katolike që kanë ekzistuar në trevat shqiptare para dhe pas vendosjes së administrimit osman, ku janë ruajtur shumë mikrotoponime, si “arat e kishës”, “te kisha”, “pironi i kishës”, “livadhi i kishës”, “kodra e kishës” e shumë të tjera. Në disa dokumentet arkivore dhe publicistike, por edhe ato serbe përmendën si kisha latine. Shumë autorē serbe këto kisha i paraqesin si kisha sllave, që një vlerësim i tillë nuk qendron, sepse ato janë parsllave, kisha palekristiane. Të ishin sllave ato do të quheshin “crkvishte”, e jo kisha siç përmendën në shumë mikrotoponime në trevat shqiptare, e sidomos ato sot në Kosově. Të bazuar në këto kisha dëshmohet edhe autoktonia e popullit shqiptare, sidomos në Sanxhakun e Nishit. Këtë vepër po e përfundojmë me një konstatim të përgjithshëm, se nuk duhet shkruar dhe folur me parulla, nostalgji, interesa, por për vepra me të vërtetë, sepse janë ato që e bëjnë historinë e vërtetë. Duke kryer studime të vërteta shkencore dhe të mbështetura në fakte e në metodologji shkencore, shqiptarët në përgjithësi e sidomos brezi i ri, do të gjejnë vetën e tyre, më mire në hapësirën e rajonit tone.
|
| adam_txt |
PËRMBAJTJA Faqe PARATHËNIE. 3 NË VEND TË HYRJES - ROLI DHE RËNDËSIA E OBJEKTEVE TË TRASHËGIMISË KULTURORE ISLAME NË KOHËN E PERANDORISË OSMANE. 9 KAPITULLI I XHAMITË DHE OBJEKTET E TRASHËGIMISË KULTURORE ISLAME-OSMANE NË PASHALLËKUN E BEOGRADIT - SANXHAKU I SMEDEREVËS - PASHALLËKU I BEOGRADIT. 21 a. Shqiptarët në Sanxhakun e Smederevës - Pashallëkun e Beogradit dhe dëbimi i tyre. 34 b. Xhamitë dhe objektet të tjera trashëgimisë kulturore islame-osmane, në disa vendbanime të Pashallëkut e Beogradit. 35 1. BE0GRADI. 30 2. SMEDEREVA - SEMENDIRE . 101 3. OBRENOVCI - PALEŽI. 105 4. AVALLA - GÜYELCE/GÙYELCEHISAR. 105 5. RAM. 106 6. GROCKA ֊ HISARICIK/HISARLIK . 107 6. POZHAREVCI - PESOROFÇA. 108 7. RAM. 108 8. GOLLUBас - güvercinlik.
109 9. SMEDEREVSKA PALLANKA - PALLANKA E HASAN PASHËS. 111
380 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi 10. SVRLIGU - ISFRLIK. 11. BATOÇINA-BATIÇSA. 12. BËRZA PALLANKA. 13. ÇAÇAKU - ÇAÇKA. 14. JAGODINA - YAGODINA. 15. KRALEVA-KARENOVCI . 16. KLLADOVA - FETTISLAMI. . 17. KOLLARI. 18. KRAGUJEVCI - KRAGUJOFÇA . 19. KRUP ANJI. 20. KRUSHEVCI - ALACI (ALAXHI) HİSAR . 21. ZAPLLANA. 22. BOVAN. 23.LESHNICA. 24.LLOZNICA. 25. PARAQINI - PERAKINI. 26. POZHEGA - POJEĞACIK. 27. SOKO-SOKOL. 28. BANJA -BANA - SOKOLAC. 29. SHABACI
- BÙGÙRDELEN. 30. UZHICA - UZİÇE . 31. VALEVA ֊ VALOVA. 32. QUPRIA - KÖPRÜ. 33. TËRSTENIKU. 34. UBI. 35. KNJAZHEVCI - GURGUSOVC. 36. ALEKSINCI - SPAHIKOY. . 37. RAZHANJI (te Kryshevci). 38. RUDNIKU. 39. KOZNIKU. 40. KLUÇ - KUYLUC. 4LMAGLIQ. 42. RESAVA. 43. DUBOKYTOK PALANKASI. 43. ARNAUT POPOVCI. Ill 112 114 114 116 119 120 121 122 123 124 129 130 130 130 131 132 134 136 120 137 139 148 151 151 152 152 154 154 156 157 158 159 159 160
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. | 381 RRËNIMII XHAMIVE DHE OBJEKTEVE TË TJERA TË TRASHËGIMISË KULTURORE ISLAME NË PASHALLĖKUN E BEOGRADIT. a. Rrënimi i xhamive dhe objekteve të tjera të trashëgimisë kulturore islame në Beograd. b. Rrënimi i xhamive dhe objekteve tjera të trashëgimisë kulturore islame në disa vendbanime të Pashallëkut të Beogradit. 160 164 167 KAPITULLI II XHAMITË DHE OBJEKTET TJERA TË TRASHËGIMISË KULTURORE ISLAME-OSMANE NË SANXHAKUN E NISHIT SANXHAKU I NISHIT. 1. KAZAJA E KURSHUMLISË. Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame në disa vendbanime në Kazanë e Kurshumlisë - KURSHUMLIA. - XHAMIA E SHKATËRRUAR (KRNJA DŽAMIJA). - BARLLOVA(BARDHOVA). - BESOLICA (BESELICA). - BOGUJEVCI. - BURINCA. - DESHISHKÜ. - DOBËRDOLI (DOBRI DO). - GJAKA E EPËRME
. - GJAKA E POSHTME. - IGRISHTA. - KËRÇMARA E POSHTME. - KONJUHI (KONJUVA). - KUÇI. - LLUKOVA. - MAÇKOVCI. - MAQJASTENA. - MEHANA . - MERQEZI . - MËRQA . 173 177 179 182 183 183 183 183 183 184 184 184 184 185 185 185 185 186 186 186 186 165
382 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi -MIROÇICA . - NEVADA . - ORAÇA- RAVNIS HORI . - PARADA . - PËRVETICA - PREVETICA . - POLLOMI-PROLLOMI . - PREKOROXHA . - PUPAVICA . - RAÇA . - RAKOVICA . - RASTELICA ֊ RESTELICA . - SAGONJEVA . - SELISHTA . . - SLLATINA . - SPANCA . - SHAMALLUKU . - SHATRA E POSHTME . - TËRMKA. - TIHOVCI
. - TOÇANIIEPËRM. - VAGERMENI. - VISOKA . - VUKOJEVCI. -VUÇA . -ZAGRAXHA . -ZEBICA . - ZUQI (ZHUQI). 186 187 187 187 187 187 187 188 188 188 188 188 189 189 189 189 190 190 190 190 190 190 190 191 191 191 191 2. KAZAJA E URGUBIT (PROKUPLES). Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame në disa vendbanime në Kazanë e Urgubit - Prokuples 192 - PROKUPLA - URKUBI . - ALABANA . - BAB ATINCA. - BACA . - BADNJEVACI . -
BAJÇINCA . - BALINOVCI . - BEJASHTICA E EPËRME . 194 202 203 203 203 203 203 204
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. 1383 ֊ BELLOLINI. 204 - BERIXHIKU. 204 - BERILA . 204 - BLLACA . 205 - BRESENÇIQI . 205 - BUÇINCA . 205 - BUBLICA . 206 - BUKOLLORAMA. 206 - BULLATOVCI . 206 - DRAGUSHA E POSHTME. 206 - DOBRATIQI. 206 - DRAGIDELLI (DRAGI DEO). 207 - DRENOCI .,. 207 - DRENOVCIIEPËRM . 207 - DREVINJA . 207 - GËRGURII
EPËRM. 208 - GLLASOVIKU . 208 - GUBETINI . 208 - GJUREVCI (GJUREVAC). 209 - HËRGAJA (RGAJE). 209 - JASHANICA E EPËRME . 209 - JASHANICA E POSHTME . 209 - KONJUSHA E POSHTME . 209 - KONXHELI . . 210 -KOVANLLUKU . 210 - KORD INC A E POSHTME . 210 - KUTLLOVCI . 210 - LIRIQI֊LEMEQI . . 211 - LLUKOMIRI . 211 - MAGARINJA . 211 - MANASTIRCI . 212 - MAQINA . 212 - MAXHERA
. 212 - MEXHU-HANA, MEXHUANA . 212 - MERLAKU . 213 -MIKULLOVCI. 213 -. MLINA. - NELAKU. 214 - OBËRTINCA. 214 213
384 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi -OROSHACI. -PASJAÇA. -PASHINCA. - PLLANA E MADHE . . . - PLLANA E VOGEL. - PLLOQNIKU - PLLASHNIKU I POSHTËM. - PLLOQNIKU- PLLASHNIKU IEPËRM. - POPOVA . :. -POTËRQOJ . - PREBREZA E EPËRME . - PREKADINI ֊ PREKATINI . - PREKASHNICA ֊ PREKASHTICA . -PREKOPÚCA . -PRETEZHANA . -QUNGULLA. - RASTOVNIC A (RASOVAQA). - RESINCA . - SFARÇA E EPËRME
. - SFARÇA E POSHTME . - SIMNICA ֊ SIBNICA. - SMËRDANI. - STARASELLA . - STATOVCI . - STUBLLA . - SUHADOLLI . - SHULEMAJA (SHILOMANA). - TËRBUJA E POSHTËM. - VËRBOVCII EPËRM . - VËRBOVCII POSHTËM . - VODICA . - XHAMIA “HAJDON KËRLANOVA”. - ZLLATA . - ZHINIPOTOKU ֊ ZHITNI POTOK . - GRNZIN. 214 214 214 215 215 215 216 216 216 216 217 217 217 217 217 218 218 218 218 219 219 219 220 220 220 220 221 221 221 221 222 222 123 223
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. 1385 3. KAZAJA E LESKOVCIT. Xhamitë, teqet dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame -osmane, në disa vendbanime të Kazasë e Leskovcit - LESKOVCI. - BAJRA (BARJA). - BARJA E REPANJËS . - BOJNIKU . - BELLANOVCI . - BOGUNOVCI . - BRAJSHORI . - BREJANOVCI . - BRIJANI (BERJANI) IPOSHTËM . - BUCA (BUVCA). - BUKOVAGLLAVA (BUKOVA GLAVA). - BYÇMETIIEPËRM. - BYÇMETI I POSHTËM. - CËRCAVCI . - CËRNIVËRHI
. - ÇOKOTINI. - DEDIQI . - DRAJINCA-DREINCA. - GAZDARA. - GEGLA . - GËRBAVCI . - GRABOVNICA. - GJINGJUSHA. - HURUGLICA E EPËRME . - JEREN POTOK. - JAKUBOVCI. - KACABAÇI. - KAPITI . ֊ KONJUFCA E POSHTME. - LIQJE. - LLAGATICA . 224 226 245 245 246 246 246 247 247 247 247 248 248 249 249 249 249 250
250 250 251 251 251 251 252 252 253 253 253 254 254 254
386 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi -LLAPOTINCA . -LLOZANA . - LLUGARI . -MAGASHI . -MAQEDONCI . -MEDVECI . -MEDVEGJA . - MELLOVA . - MËRKOJA . - MËSHICA . - MISKIQI . - MIROSHEVCI . - MAJKOVCI . - NEGOSAVLA . - NESUSHTA . ֊ SLISHANI . - PERTATA . - PODRIMCI
. - PODGRADI. - POROSHTICA . - RADEĆI -RADEVCI . -RADINOVCI . - RAFUNA . - RAMABAJA (RAVNA BANJA). - RATKOCERI . - RAVNIDELLI ֊ RAMADENI. - RRAPI . - SFIRCA . - SKOVËRQI. - STULLCA/SHTULLCA E EPËRME. - SVINJARICA . - SHAHINOVCI . - SHAHIQI . - SHILLOVA ARNAUTE (PUSTO ŠILOVO). 254 255 255 255 256 256 256 256 257 257 257 257 258 258 259 259 260 260 260 261 261 261 262 262
262 262 263 263 263 263 264 264 264 264
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. 1387 - TODOROVCI. - TULLARI. - VOJLLOVCII MADH . - VOJLLOVCII SHKRETË -1VOGËL. - VRANOVCII EPËRM. - VRAPCA . 4. KAZAJA E VRANJËS. Xhamitë, teqet dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame në disa vendbanime të Kazasë së Vranjës - VRANJA - ALAKINCI. . - BILANICA. . . - BINOVCI. - BUSHTRANI. - ÇESTELINI. - DEKUTINCI. - DEVOTINI. - DLLUGOJNICA. - DRENOVA.
-GARIN. -DUPELEVA. - JELLASHNICA. - KORBEVCI. -KUMAREVA. - LALINCA. - LEPENICA. - MASURICA. - MEÇKOVCI. - MIJOVCI. - MILIVOJCA. - PAVLLOVCI. - PREKODOLLCI. - OSTROGLLAVA. - PREOBRAZHENJA. - RASHKA. - RIBNICA. 265 265 265 265 266 266 267 269 278 278 279 279 279 280 280 280 280 281 281 281 281 282 282
282 283 284 284 284 284 285 285 285 285 286
388 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi - ROMANOVCIIPOSHTËM. - SLIVNICA. - SUHADOLLI ֊ SUVI DO. - SURDULICA. - SUVA MORAVA. - SUVOJNICA. - TËRSTENA. - VËRBOVA - VËRBOVCI. - ZHAPSKA E POSHTME . 286 286 287 287 287 288 288 288 289 5. KAZAJA E NISHIT. Xhamitë, teqet dhe objektet tjera të trashëgimisë kulturore islame në disa vendbanime të Kazanės së Nishit 290 - NISHI. - BANJA E NISHIT. - BRESTI. - ÇOKOTI. - DUSHULLOVCI (DESHULLOVO). -
LEPAJA. - MEKISHI. - METEJEVCIIEPËRM - MURATOVA. - MEZGRAJA. - OBLLAQINA. - PUKOVCI. - XHEPI (te Nishi). - SHARLINCI. - TËRRNAVA. - VREZHINA E EPËRME. . - ZIRABOUGENIA . 294 320 321 321 322 322 322 322 323 323 323 323 323 324 324 324 6. KAZAJA - SANXHAKUI ŞEHIRKÖY - PIROTIT. 325 Xhamitë, teqet dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame në disa vendbanime të Kazasë së Shehirkojit (Pirotit) - PIROTI - ŞEHIRKÖY. - PALLANKA E MUSTAFA PASHËS ֊ AK-PALLANKA (BELA PALANKA). - PREVER PALANKASI. -
BREBEVNICA. - ČERVENA REKA. 327 335 336 337 337
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. | 389 - KOSMOVCI. - SARIBRODI. 337 337 7. KAZAJA E IZNEPOLIT - ZNEPOLIT (TËRNIT). - TERNI ֊ IZNEPOLE. 339 340 SHKATËRRIMII XHAMIVE, TEQEVE DHE OBJEKTEVE TË TJERA TË TRASHËGIMISË KULTURORE ISLAME NË SANXHAKUN E NISHIT. 331 PËRFUNDIM . . 347 SUMMARY. 350 ÖZET. 354 SHKURTESAT. 358 BURIMET DHE LITERATURA. 359
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. 1359 BURIMET DHE LITERATURA BURIMET ARKIVORE ARKIVAT DHE FONDET: 1. TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLET ARŞİVLERİ, Ankara Fondet: El. EV, HAT, AE SAMD.III/, AJMKT.MHM, DH.MKT, AE.SOSM.III, C.Mf.„ AE.SMST.II, HR.SYS. 01407, R.TH. 2. Arkivi: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Başbakanlık Arşivi (BBA) - Başbakanlık Osmanli Arşivi (B.O.A), Istanbol: Fondet: ֊ Osmanli Arşivi Daire Başkanlığı, Istanbul - BBAI, Defter-і liva-i Nish, nr. 27. - Defterhâne-i Amire Tahrîr Defteri (TD). - Hatt-ı Hümâyûn, No: 1605/11, No: 1529/41. ՜ Evkaf Defteri, No: 13839/5. 3. Arkivi: Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (TKGM), Arşiv Dairesi Başklanğı Ankara). - Fondet: Defterleri - Niş, Leskove, Vranje, Urkub, Kurşumlu, Şeherkoy. 4. Arkivi: Başbakanlık Vakiflar Genel Müdürlüğü, Arşivi, Ankara. Fondi: Vakufnamet. 5. Belediye Kütüphanesi, Istanbul (BK). 6. Arkivi: Public Record Office (PRO), që mě voně quhet The National Archives (TNA) - London: Fondet: Forigen Offise (FO), nr. 424, 434. 7. Arhiv Srbije (AS) Fondi: Pokloni i Otkupi, К-64.
360 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi BURIMET ARKIVORE TË BOTUARA: - Destani, Bejtullah, Muhaxhirët, Dosja britanike, Spastrimi etnik i Toplicës, Nishit, Prokuples, Kurshumlisë, Lekovcit, Vranjës 1878-1884, Prishtinë, 2019. - Elezović, Gliša, Turski spomenici I-II, Beograd, 1940. - Elezović Gligorije Gliša i Pera Popović - Dva turska plana Beograda, 1937-1 dio, 217 BEOGRADSKIH DŽAMIJA - Page 6 - Forum Klix.ba. - Kalesi, Hasan, Najstariji vakufski dokumenti u Jugoslaviji na arapskom jeziku, Priština, Zajednica naučnih ustanova Kosova, Studije, knj. 23, 1973. - Salnâme-i Vilâyet-i Prizren, H. 1291 (M. 1874). - Pandža, Hafiz Muhamed, Pokrštavanje muslimana u okolici Niša, Glasnik VIII, br. 1, Sarajevo, 1940. - Sabanović, dr. Hazim, Turski izvori za istorijų Beograda, knj. I, sv. I, Katastarski popisi Beograda i okoline 1176-1566. - Vasić, Milan, Ziirojević, O., Stojanovski, O., Popis Niskog sandžaka iz 1498 godine, SANU, 7. Beograd, 1992. - Zirojević, Olga, Ismail Eren, Popis oblasti Krušefca, Toplice i Dubočice,za vreme vladavine Mehmeda II, iz 1444-1446 godine, Vranjski Glasnik. br.VI. Vranje, 1968. - Vakiflar Genel Müdürlüğü Arşiv Rehberi, Mevlüt Çam, İbrahim Turhan, Rıdvan Enes Akçatepe, Ankara, 2020. LITERATURA: - Administrativno-teritorijalne promene NR Srbije od 1834-1954. godine, Beograd, 1955, Prikazi 13, - Amedovski, Dragana, Gradski objekti u osmanskom Prokuplju u XVI veku, Në librin “Prostorno planiranje u jugoistočnoj Evropi (do drugog svetskog rata), Beograd, 2011. - Андрејевић, Андреј, Исламска монументална уметност XVI века у Југославији, Куполне џамије,
Београд, 1984.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. 1361 - Andrejević В. (1996). Spomenici Niša: zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i velikog značaja. Niš: Prosveta; Bali-begova džamija u Nišu — Vikipedija, slobodna enciklopedija (wikipedia.org). - Андрејевић, В., Бали-баюва или Рейсова џамија у Нишкој тврЬави, Градина год. IX, бр. 3 (Ниш 1974). - Ayverdi, dr. Häkki Ekrem, Avropa’da Osmanli mimarî eserleri Yugoslavya III (3 . Kitap), İstanbul, 2000. - Andrijević, В., Italijanski plan Niša, Enciklopedija, Niš 1994, 103/4. - Asani, Skender ֊ Maliqi Zylali, Nora, Xhamitë dhe teqet në Shkup (dokumente, fotografi dhe dëshmi), Shkup, 2022. - Avdiu, Reshat, Shqipëria e vjetër verilindore e Nishit dhe Toplicës (1878-1913), Prishtinë, 2011. - Bajraktarević, Fehim, Tursko Islamska Baština Južnih Slovena, Znakovi vremena, Sarajevo, Ijeto-jesen 2010, Vol. 13, dvobroj 48/49. - Bajrami, prof. dr. Hakif, Shqiptarët dhe Kosova në rrjedha tragjike të historisë (1878-1999), Prishtinë, 2019. - Bajrami, Prof, dr., Murat Xhakja luftëtar për Shqipërinë etnike 18181899, Prishtinë, 2019. - Bandzović, Safet, Iseljenička politika Balkanski država i pitanje muslimana (1878-1941), ALMANAH - Časopis za proučavanje, prezentaciju i zaštitu kulturno-istorijske baštine Bošnjaka/Muslimana, nr. 29-30, Podgorica, 2005. - Bandžović, dr. sc. Safet, U vrtlozima deosmanizacije XIX stoljeća: Muhadžirski pokreti iz Kneževine Srbije u Bosansku Posavinu, Migracije i Brčko, Zbornik radova - Međunarodna naučna konferencija “Migracije i njihov uticaj na društvena i privredna kretanja na širem
području Brčkog od početka XVII do kraja XX stoljeća”, održane u Brčkom, 13. i 14. septembra 2019. Godine. - Bandžović, Safet, Muslimansko stanovništvo Beogradskog pašaluka u doba Karađorđa i Miloša Obrenovića, Takvim za 2001. (1421/22 H. G.), Rijaset Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 2000.
362 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi - Bandžović, Safet - Muslimani u Smederevskem sandžaku: Progoni i pribježišta (1804-1862). 150 godina od protjerivanja muslimana iz Kneževine Srbije, Zbornik radova sa naučnog simpozljuma 07. - 08.09.2012. god. Orašje. ֊ Bantish - Kamenski, D. N., U Beogradu 1808 godine /Stari Beograd iz putopisa i memoara/, Beograd, Novo pokoljenje, 1951. - Bogičević, J. Putovanje carskog poslanika u Carigrad 1608, god. Glasnik Istorijskog Društva Novi Sad, V, 1932. - Čelebija, Evelija, Putopisi, Odlomci о jugoslavenskim zemljama, prkëthim nga Dr. Hazim Šabanović, Sarajevo, 1967. - Čirić, dr. Jovan, Pukovac - Poreklo, razvoj i problem razvoja naselja, Leskovački zbornik, Leskovac, ХП/1972. - Čohadzić, S. D., Rašid Beja istorija čudnovatih dogadjaja u Beogradu i Srbiji, Spomenik Srpske Kraljevske Akademije, XXIII, 1894, VI. - Dauti, Daut, Çështja shqiptare në diplomacinë britanike 1877-1880, LOGOS-A, Shkup, Prishtinë, Tiranë, 2012. - Delié, Μ., Turske starine u Beogradu, Beogradske opštinske novine (BON), 1937, 1-3. - Dimitrijević, Sergije, Dubrovački karavani u Južnoj Srbiji u XVII veku, Beograd, 1958. - Djordjević, R. Tih., Naseljavanje Srbije za vreme prve vladovine Knjaza Miloša Obrenovića, “Glasnik Geografskog Društva”, Beograd, 1921. - Djordjević, R. Tihomir, Srbija pre sto godina, Beograd, 1946. - Djordjević, Tihomir, Naš narodni život, VI, Beograd, 1932. - Dželebdžić, Μ., Zanimljivi crteži nekih beogradskih građevina u odeljenju istorijskih planova Narodnog muzeja u Budimpešti. Godišnjak grada Beograda, 1974. - Edmund Spencer, Travels in European
Turkey, in 1850: through Bosnia, Servia, Bulgaria, Macedonia, Thrace, Albania, and Epirus; with a visit to Greece and the Ionian Isles and homeëard tour through Hungary and the Slavonian provinces of Austria on the loëer Danube, 1851. - Elezović, Gliša, Iz putovanja Evlije Čelebije, IČ SANU I, 1-2, 1948. - Flotić, Aleksander, Devet priloga istoriji turskog Beograda, Godišnjak grada Beograda XXXVIII-1991. ՜ Gavrilović, Μ., Milan Obrenović, II, Beograd, 1909.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. 1363 - Geografska Enciklopedija naselja Srbije I, D-Dj., Beograd, 2001. - Gjini, Gasper, Skopska Prizrenska biskupija kroz stoleća, Zagreb, 1986. - Grad Požega kao sjedište Požeškog sandžaka - urbani i privredni razvoj u 16. stoljeću* Fazileta Cviko Hafizović, Orijentalni institut, Sarajevo, Republika Bosna i Hercegovina, Povij, pril. 27-76 , Zagreb, 1994. - Hahn, Von, Reise von Belgrade nach Salonik, Ëien, 1861. - Hans Kunitz, Türckhische Reiß-Beschreibung 1673-16742 Ms. Halle. U: Михаил П. Ионов, Немеки и австрийски пътеписи за балканите XVII средата на XVIII в., София 1986. - Haxhi Kalfa ili Čatip Čelebija, turski geograf XVII veka, Spomenik, XVIII, Beograd, 1892. - Hadžihuseinović, Sidki, Muvekkit, Povijest Bosne, knj. II, Sarajevo 1999. - Hoxha, Faik, Mulla Qerim Hoxha dhe trashëgimtarët e tij, Prishtinë, 2012. - Hrabak, Bogomil, Niš i njegova dubrovačka naseobina u XVI veku, Vranjski Glasnik, knj. XII-XIII, Vranje, 1979. - Jovanovič, A. S., Vranje i njeno Pomoravlje, Delo XX, Beograd, 1898. ՜ Jovanovič, J. Jovan, Leskovačko Polje i Babička Gora, Leskovac, 1978. - Jovanovič, V. Jovan, Paraspur u Leskovačkoj kotlini i njegovi korisnici u XIX veku, Leskovački zbornik, Leskovac, 1984. - Jovanovič, V. Jovan, Prošlost Leskovca u njegovoj topografiji, Leskovački Zbornik, XXVI, Leskovac, 1985. - Jovanovič, V. Jovan, Pusta Reka, Antropogeografska i sociološka istraživanja, Drugi (poseban) deo, Leskovački Zbornik, XVII, Leskovac, 1976. - Jusufspahič, Hamdija, Istočna diaspora, Glasnik, VIS u SFRJ, god.
XLII, Sarajevo, januar-februar 1979. - Kanic, Feliks, Srbija - zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja XIX veka, Prva Knjiga i druga knjiga, Beograd, 1985-1986. - Karadžič, St. Vuk, Danica za 1827, odeljak: Geografsko-statističko opisanive Srbije pred Kočinu Krajinu od 1783 i 1874. god.
364 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi - Karpat, H. Kemal, Popullsia osmane 1830-1914, Karakteristikat demografíke dhe shoqërore, Tiranë, 2016. - Katié Srdjan-Popovié, Bojan, Smederevska varoš od 1459 godine do kraja 16 veka, Istorijski Časopis, knj. II, (2013), - Kostić, K. Kosta, Naši gradovi na Jugu, Beograd, 1922. - Kostić, N. Kosta, Istorija Pirota, Pirot, 1973. - Kostić, Djordje, Prestonica knjaza, gospodara, Kragujevac, 1998. - Kostić, Mihajlo, Belopalanačka kotlina, Društveno-geografska proučavanja, Beograd, 1970. - Krstić, Boško, Jablanica i Pusta Reka u NOB, Bojnik, 1978. - Krivosijer, Vladimir, Valjevo, nastanak i razvoj grada, Valjevo, 2021. - Krunić, dip. Ing. Arh. Jovan, Pirot, О urbanom tkivu i staroj kući grada, Pirotski zbornik, nr. 809, Pirot, 1977. - Łazić, P., Miroslav, Sto pedeset godina od predaje Smederevske tvrdjave i dugih utvrdjenih turskih gradova na Savi i Dunavi knjezu Mihailu, Mons Aurus, Časopis za književnost, umetnost i društvena pitanja, Narodna Biblioteka Smedereva br. 56/2017. - Levantat, Zdenka, Britanski putnici u našim krajevima od sredine XV veka do početka XIX veka, Gornji Milanovac, 1989. - Mala enciklopedija, “Prosveta”, Beograd, Grafički Zavod, 1968. - Marjanovič, D. Petko, Toplica kroz vekove, Prokuplje, 2008. - Markovič, A. Milenko, Toplica u prošlosti, Beograd, 1933. - Matkovič, Petar, „Putovanja po Balkanskom poluotoku XVI vieka”, 7, 8, 9, Rad JAZU 1887. - McCarthy, Justin (1995). Death and exile: the ethnic cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922, New Jersey 1996. - Mehmedbašić, Ahmed, Istorijai medresa, njihov cilj i nastavni
program, “Glasnik IVZ”, Sarajevo, 1937, nr. 1. - Miličevič, Dj. Milan, Kneževina Srbije, Beograd, 1876. - Miličevič, Dj. Milan, Kraljevina Srbije - Novi krajevi, Beograd, 1884. - Miličevič, Dj. Milan, Iz uspomena, Odlomci iz dnevnika (18691805), SKG, XXXIII, 1931.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. 1365 - Miloševič, G. “Italijanski plan” Niša iz 1719 god. kao povod za rekonstrukciju izgleda srednjevekovnog i antičkog grada, Niš i vizantija, 3, (2005). - Milosavljevič, Goran, “Niške Džamije u Osmanskim Popisima i Delima Putopisaca, Zbornik (зборник), Niš: որ. 22, 2013. - Mitrovič, J., Kragujevac do 1839, godine, Beograd 1933. - Morina, Mr. Qemail, Glosar i nocioneve fetare islame ortodokse, katolike dhe çifute, FSI, Prishtinë, 2010. - Mufaku, dr. Muhamed, Xhamitë dhe mesxhidet e Beogradit, Prishtinë, 2000. - Muharremi Ismail - Tupalla, Medvegja shqiptare në vorbullën serbe, Prishtinë, 2019. ՜ Nestorović, Slobodan, Pod Hisarom, Beograd, 1972. - Nikić, Ljubomir, 1960. Prilozi istoriji beogradskih džamija, Godišnjak grada Beograda, 1966. - Nikié, Ljubomir, Džamije u Beogradu, Godišnjak Muzeja Grada Beograda, knj. V. Beograd, 1958. - Nikolič- Stojančević, dr. Vidosava, Etničke karakteristike leskovačkog kraja u vreme oslobodjenja od turaka 1877/78, godine, Leskovački Zbornik, VII/1967, Leskovac. - Nikolič ֊ Stojančević, dr. Vidosava, Leskovac i oslobodjeni predeli 1877-1878. godine, Etničke, demografske i socijalne i ekonomske prilike, Leskovac, 1875. - Nikolič, Rista, Vranjska Pčinja u slivu Južne Morave, Antropogeogeografska ispitivanja, Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1903. - Nikolič, Rista, Polanica i Klisura, Antropogeografska proučavanja, Etnografski zbornik, IV. - Nikolič, Vidosava, Arhivski prilozi za izučavanje etničkih, socijalnih i ekonomskih promena u Prokuplju 1877-1878. Arhivski
Almanah, nr. 4/1962. ՜ Noel Malcolm, Kosova një histori e shkurtër, Prishtinë, Koha, 1989. ՜ Novakovič, Stojan, Hadži Kalfa ili Čatip Efendija - Turski geograf Balkanskog poluostrva, Beograd 1892. - Osmani, Jusuf, “Shqiptarët në Sanxhakun e Nishit - Muhaxhirët” Kazaja e Kurshumlisë dhe Prokuples, 2, Prishtinë 2021.
366 I Jusuf Osmani ֊ Fahrush Rexhepi - Osmani, Jusuf, “Shqiptarët në Sanxhakun e Nishit ֊ Muhaxhirët” ֊ З, Kazaja e Vranjës, Nishit dhe Pirotit, Prishtinë 2021. - Osmani, Jusuf, “Shqiptarët në Sanxhakun e Nishit - Muhaxhirët” ֊4, Kazaja e Leskovcit, Prishtinë 2021. - Pavlović, Letonije, Smederevo u XIX veku; Zanimanja, imovina і zarada stanovnika prema popisima iz 1833 dhe 1862/3. Godine, Arhivski podaci sa komentarimia (sa 38 crteža i fotografija), Smederevo, 1969. - Pantelić, D., Geografski opis Srbije preko Kočinu krajinu od 1783. i 1784. God. Spomenik SAN knj. LXXXII (1936). - Pavlović, Radosav, Seoba Srba i Arbanasa u ratovima 1876 i 18771878 godine, Glasnik Etnografskog Instituta Srpske Akademije Nauka, knj. IV-VI (1955-57), Beograd, 1957. - Peter Mundy: The Travels of Peter Mundy in Europe and Asia, 16081667. Vol. I. Travels in Europe, 1608-1628, Cambrige, 1907. - Petrovic, Mita Dimitrije, Borbe u Toplici 1877-1878, Ratne beleške sa Javora i Toplice 1877-1878, Arhiv Srbije, Beograd, 1979. - Petrovič, Ž. Petar, Putovanja po južnoslovenskim zemljama u XIX veku, Beograd, 1934. - Pilana, dr. Emin, Shkaqet dhe mënyra e shpërnguljes së muhaxhirëve shqiptarë nga territori i Sanxhakut të Nishit në Kosově (1877-1878), - Popovič, D., Gradja za istorijų Beograda od 1717 - 1739, Spomenik Srpske Kraljevske Akademije, Beograd, 1935. ՜ Prifti, Kristaq, Popullsia e Kosovës, Tirane, 2014. ՜ Pertusi, A. Martino Segoni di Novo Brdo vescovo di Dulcigna. Un umanista serbo-dalmata del tardo Quattrocento. Vita e opera, Roma 1981. - Popovič, T., Niš u delima putopisaca XVII-XVIII veka,
Istorija Niša I, Niš 1983. - Rakić, Mita, Iz Nove Srbije (Otadžbina, knj. 4,5 i 6, 1880-1881), Leskovac, 1987. - Rastoder, Cerim, Odnos Kneževine Srbije prema Bosanskom ejaletu 1833.-1860. Godine (magistarski rad odbranjen na Fakultetu humanističkih zananosti u Mostaru 2010. godine). - Revista “TOK”, nr. 16 dhe 17, Prokuplje, April 1981.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. 1367 - Rexha, dr. Ilijaz, Sllavizimi i onomastikës së vendbanimeve mesjetare në arealin e Novobërdës, Nishit, Vranjës dhe Shtipit, Vjetari, XXIX-XXX, Prishtinë, 2003. - Rexha, Iljas, Gjurmë të kishave dhe manastireve albane të ritit katolik dhe ortodoks në arealin e Dardanisë—Kosovës ( sipas deftrëve kadastrale osmanë të shek. XV-XVI. Seminari XIX Ndërkombëtar, për gjuhën, letersinë dhe kultrën shqiptare. Prishtinë, 2010, - Rexha, Iljas, Proces of islamization of Albanian people in Kosova and in Macedonia,( acording to the 15th-16th centuries Ottoman Registers), Publisher, IRCICA, Istanbul, 2012, - Rexha, Iljas, Koxha Sinan pasha dhe Monumentet e arkitektures osmane në Kosově, Revista kultorore, Bashkimi-Ittifak, Prishtinë 1994. - Redžepagić, dr. Jašar, Razvoj prosvete i školstva albanske narodnosti na teritoriji današnje Jugoslavije do 1918. godine, Priština, 1968. - Ristanović, Kolaj, О ustanovi vakufa i vakufskim dobrima u Kneževini Srbiji 1830-1878 - pravno-istorijski okvir, Pravni zapisi, br. 1, Beograd 2019. - Ristanović - Kolaj, Irena, Muslimanka i Hrišćanka u Kneževini Srbiji u XIX Veku: između verskog zakona, državnih propisa, tradicije i stereotipa, Journal of Balkan Studies, Beograd, 2021. - Ristić, Jovan, Diplomatska istorija Srbije za vreme srpskih ratova za oslobodjenje i nezavisnost 1875-1878, druga knjiga, drugi rat, Beograd, 1898. - Rizaj, dr. Skender, Shqiptarët dhe serbët në Kosově, Prishtinë, 1991. - Rizaj, Skender. Ustrojstvo Niskog elajeta, Vranjski glasnik VI, 1970. - Rudié, В.
Vujadin, Stanovništvo Toplice, SANU, Beograd, 1978. - Samardžić, R., Dubrovčani u Beogradu, Godišnjak Muzeja Grada Beograda, II, 1955, - Spasić, Μ., Podaci о agrarnim odnosima hrišćana u oslobodjenim krajevima okruga topličkog i vranjskog za vreme turske vlade. Glasnik Srpskog učenog društva, knj. 71, Beograd, 1890. - Spasić, Zivomir, Prestionica Kragujevca, Kragujevac, 1998. - Spomenica šesdesetogodišnjice i osvečenje spomenika oslobodjenje Niša 1877-1937, Niš, 1937, Spomenik SAN, knj. LXXXII (1936).
368 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi - Stephen Schwartz, Kosova: Prejardhja e një lufte (përkthim në gjuhën shqipe), Prishtinë, 2005. - Stojančević, dr. Vidosava, Etnička, demografska i socijalnoekonomska struktura Niša posle oslobodjenje od Turaka )1878-1883), Leskovački Zbornik, XIII, Leskovac, 1973. - Stojačević, Vladimir, Knjaz Miloš i Istočna Srbija 1833-1838, SAN, Beograd, 1957. - Stojančević, Vladimir, Gradovi, varoši, palanke i tržišta pred srpski ustanak 1804. godine, Kulturna istorijska problematika, Gradska kultura na Balkanı (XV-XIX vek), Zbornik radova, SANU, Balkanološki Institut, Beograd, 1984. - Stojančević, Vladimir, Otkup vakufskih imanja u Leskovcu posle oslobodjenja 1878. Godine, Leskovački Zbornik, XII, Leskovac 1972. - Stojančević, Vladimir, Leskovac i Leskovačka nahija u XIX veku (1804-1878), Leskovac, 1987. - Stojanovič, Radmila, Izgled Leskovca za vreme turaka, Leskovački Zbornik VII/1968. - Stojanovski, dr. Aleksander, Vranjski kadiluk u XVI veku, Vranje, 1985. - Strugarević, Svetlana, (Master rad) Džamije iz prošlosti Beograda, Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd 2014. - Suljkić, Hivzija, Prilog poznavanju prošlosti Užica iz osmanlijskog doba (1463-1862), Glasnik, VIS, br. 1, Sarajevo 1991. - Suljkić, Hivzija, Tragom prošlosti Valjeva, Kraljeva i Kraševca, Glasnik, Vrhovno islamsko starješinstvo u SFRJ, br. 3, Sarajevo 1984. - Šabanović, Hazim, Urbani razvitak Beograda od 1521 do 1688, Godišnjak Grada Beograda, XVII, 1970. - Šabotić, Izet - "Načartanije“ temeljni projekat iseljavanja muslinama iz Kneževine Srbije, 150 Godina od
protjerivanja muslimana iz Kneževine Srbije, Zbornik radova sa naučnog simpozljuma, 07. - 08.09.2012. god. Orašje. - Šalić Ratković Jovana, Iz turskog vakta u novo doba, Muslimansko stanovništvo Srbije 1868-1812, Istorijski Institut, Beograd, 2020. - Škalimero, Ž., Beogradska donja srpska varoš u XVIII veku, Godišnjak Grada Beograda, XVIII, 1971.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. 1369 - Talundžić, Abdulah, Džamije u Beogradu, poslije odlaska Turaka Osmanlija 1867. Godine. Most 174 (85). - Talundžić, Abdulah, Turbe džamija u Beogradu, ranije Habil Efendije, Most, Časopis za obrazovanje, nauku i kulturu, Mostar ֊ Bosna i Hercegovina, br. 192,2005. - Trajković, Nikola, Tri vidjenja Svete Petke - Beogradske Opštinske Novine, 1939 - Trebešnjanin, Radoš, Tokovi tanzimata u leskovačkoj nahiji od 3 novembra 1839 g. do oslobodjenja 11.XII. 1877.god. Leskovački zbornik XIV, Leskovac 1974. - Trebješanin, Radoš, Leskovac posle oslobodjenja 1877. God. Leskovački Zbornik, XVIII, Leskovac, 1978. - Tričković, dr. Radmila, Leskovac u XVIII veku, Leskovački Zbornik br. XI, Leskovac, 1971. - Tričković, Radmila,” Islamske škole na našim zemljama”, u: Istorijska škola i obrazovanje kod srba, Beograd, 1974. - Tričković, Radmila, Beogradska tvrdjava i varoš 1739-1789, Godišnjak Grada Beograda, 1973. - Trifunovski, Jovan, О ranijim šiptarskim naseljima u masuričkoj kotlini, Hrvatski geogragfski glasnik 19 (1957). - Trifunovski, Jovan, Vranjska Kotlina I, II, Skopje, 1962. - Turski kadastarski popisi nekih područja zapadne Srbije XV i XVI vijeka. Prevod i obrada mr. Ahmed Aličić, Čačak, 1984,1 knj. - Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014, AnkaraTurkey. - Uka, dr. Sabit, Gjurmë mbi shqiptarët e Sanxhakut të Nishit deri më 1912, Libri 5, Prishtinë 1995. - Uka, dr. Sabit, Jeta dhe veprimtaria e shqiptarëve të
Sanxhakut të Nishit deri më 1912, Prishtinë, 1995. - Vinaver, Stanislav, Tursko stanovništvo u Srbiji za vreme Prvog srpskog ustanka, Istorijski glasnik 2, Beograd, 1955.
370 I Jusuf Osmani ֊ Fahrush Rexhepi - Vojvodić Μ., Srbija i albasko pitanje krajem XIX veka, Srbija i Albanci u XIX i početkom XX veka, Zbornik radova Srpske Akademije Nauka i Umetnosti, Beograd, 1990. - Vujić, Joakim, Putesestvije po Serbiji, Beograd, Srpska Književna Zadruga, 1901 ՜ Vujić, Joakim - Putesestvije Po Srbiji, knj. Druga, Beograd, 1902. - Vukanović, P. Tatomir, Arbanaški ustanci 1926-1932 godine, Vranjski glasnik Narodnog Muzeja, knj. V/1969, Vranje. - Vukanović, P. Tatomir, Naselja u Srbiji u doba prvog srpskog ustanka1804-1813, Vranjski Glasnik, knj. XI, Vranje, 1975. - Vukanović, P. Tatomir, Urbanistički plan Vranja iz 1883. god., Vranjski Glasnik, knj. IV, Vranje, 1968. - Zamalo, Djurić -Divna, Prilozi poznavanju beogradski džamija. Prilozi za orientálnu filologiju, Sarajevo, (1964-1965). - Zamalo, Djurić - Divna, Džamije u užoj Srbiji iz XIV-XIX veka, Gradska kultura na Balkani (XV-XIX vek), Zbornik radova, SANU, Balkanološki institut, Beograd, 1984. - Zamalo, Djurić, Divna, Beograd kao orijentalna varos pod turcima od 1521 do 1867. godine. Arhitektonsko-urbanisticka studija, Doktorska disertacija, Universiteta u Sarajevo, Arhitektonsko-urbanistički fakultet, Sarajevo, 1975. - Zamolo Đurić, Divna, Beograd kao orijentalna varoš pod Turcima 1521-1867, Beograd, 1977. - Zdravković, Sladjana, Vakufsko pitanje u Kraljevini SHS (Jugoslaviji) primer Leskovačkog Vakufa, Leskovački Zbornik, LXII, Leskovac 2017. - Zirojević, dr. Olga, Sumarni pregled Vranjskog Kadiluka 1530/31. Godine,Vranjski Grasnik, knj. IV, Vranje, 1968. - Zirojević, Olga, Carigradski drum
(1459-1683). Zbornik istorijskog muzeja Srbije 7, Beograd, 1970. - Zirojević, Olga, Tursko vojno uredjenje u Srbiji, 1459-1683, Beograd, 1974.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. | 371 WEBBLIOGRAFI - BŪRIME ELEKTRONIKE - Belleten turk tarihi kurumu; Osmanli Kaynaklarına Göre 1740’larda Belgrad’ın Sosyo-Ekonomik Yapısı | Ağustos 2016, Cilt 80 - Sayı 288 | Belleten; Bkz: TADB. TTD, 18, s. 28 - „Istorijski arhiv Niš: Detaljni popis nahije Niš iz 1516. godine”. Arkivuarnga origjinali daten 15. 03. 2012. Qasja 08. 07. 2010; https://sr. ëikipedia. org/sr-el/Дeмoгpaφcκa_ucmopuja_Huшa. - „ Турека и аустријска владавина У: Упознајте Београд ”. ëëë.beograd.rs. Приступљено 4. 1. 2020. - Gligorije Gliša Elezović i Pera Popovič - Dva turska plana Beograda, 1937-1 dio, 217 BEOGRADSKIH DŽAMIJA - Page 6 - Forum Klix.ba; - Abdulah Talundžič, DŽAMIJE U BEOGRADU, poslije odlaska Turaka-Osmanlij a 1867. Godine. Most 174 (85); //sandzakbosna.com/abdulah-talundzic-dzamije-u-beogradu-poslije-odlaskaturaka-osmanlij a-1867-godine/ - Mehmed R. Delič - Turske starine u Beogradu, 1937, 217 BEOGRADSKIH DŽAMIJA - Page 6 - Forum Klix.ba; - »Džamije u užoj Srbiji iz XIV-XIX veka (VII) (mesihat.org) Glas islama 299, strana 21, Feljton, Autor: Divna Đurić-Zamalo. ■ 2020_SLAIHE.pdf (isamveri.org), BALKANLARIN SIRBİSTAN BÖLGESİNDEKİ İSLÂM VE İSLÂMÎ ESERLERİN AKIBETİ Eyüp SALİH, Haziran 2020 / 1000 adet basılmıştır. - 2020_SLAIHE.pdf (isamveri.org), BALKANLARIN SIRBİSTAN - Danas.rs, rijaset.rs, vikipedija - Derviši u Beogradu - Milan Vukomanović - Peščanik (pescanik.net). Qasja 15 mars 2022. - Džamija u Niskoj Banji (niskevesti.rs) - Džamije u užoj Srbiji iz XIV-XIX veka, u: Gradska kultura na Balkanu (XV-XIX vek),
Beograd, 1984., str. 331-375. » DŽAMIJE U OSTALIM MESTIMA (mesihat.org) - Džamije na Balkanu, Posted By, Srđan Barisić, On 29/10/2008 @ 10:44, www.academia.edu/18118689/Dzamije_na_Balkanu?email_work_card=readin g-history
372 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi file:///C:/Users/jusufosmani/AppData/Local/Packages/Microsoft.Micro softEdge_8wckyb3d8bbwe/TempState/Downloads/doktorska_disertacijanikol a_brkic%20(l).pdf ՜ http:www.skyscarapercity.com ՜ https://sr.wikipedia.org/wiki/HHpoT, 10.07.2019. ՜ https://sr.wikipedia.org/wiki/4oKOT_(Hiini ) -Istorija Batočine - Batocina Info - Informativni sajt o Opštini Batočina - Jahja-pašina džamija u Beogradu — Vikipedija, slobodna enciklopedija (wikipedia.org) - Kanic, Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja, VI Niš, pp. 140; https://sr.wikipedia.org/sr-el/Дeмoгpaφcκa_иcτopиja_Hишa . - Kara Gebel (Burimi: httt://www.avlija.me/eseji/stari-tekstovi-priloziza-istoriju-beograda-vladislava kocanskog-foto) - Kanteli,Gj., Harta e Serbisw. Romw. Gj. Rosi 1689, detali (www.swaen.con.zoonV2.php?id=27973 zif_fïrt=tru Martijn Theodoor Houtsma, E. J. Brill's first encyclopaedia ofIslam, 1913-1936, Volume 1, 1987 - pp. 926; Нишке џамије — Википедија (wikipedia.org) ՜ Konstantin Jireček, Die Heerstrasse von Belgrad nach Constantinopel und die Balkanpässe: Eine historisch-geographische Studie, 1877 — pp. 136. https://sr.wikipedia.org/sr-el/Дeмoгpaφcκa_иcτopиja_Hишa ՜ Leskovac je bio 423 godine muslimanski grad - Gorapress.net - Martijn Theodoor Houtsma, E. J. Brill's first encyclopaedia ofIslam, 1913-1936, Volume 1, 1987 - pp. 926; Нишке џамије — Википедија (wikipedia.org) ՜ NESTALE DŽAMIJE (beotura.rs) - Ovo možda niste znali о muslimanskom stanovništvu Vranja | Slobodna reč (slobodnarec.eu) - Philip Kohen, Tajni rat Srbije, Zagreb, 1997;
http.7/sandzakpress.net/150-godina-od-protjerivanja-muslimana-iz-srbije Qasje: 10gusht2019. - Priča о istoriji crkve Svete Trojice u Paraćinu!!! (media-ps.rs) ՜ Prilog proučavanju starog Beograda - Bajrakli Džamija (pdfslide.net)
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. 1373 - Rahic, Esat, Istrajno brisali sve tragove muslimanske prošlosti: srpski kruševac i muslimanski Aladža-Hisar | sandzacke.rs - Trstenik, Srbija - Trstenik, Serbia - Wikipedia (hr2.wiki) ՜ ttp://srpskiglas. com. au/istina-o-
istorijskom-dogadjaju-nacukurcesmi-iz-juna-1862-godine-srpski-diplomata-izmislio-ubistvodecaka-savepetkovica/?lang=lat 28. ՜ Urjan Kukavica, Urlan, Džamije i tekije u Beogradu, Behar, br. 107, god. XXI, 2012. Behar 107 by Bošnjak - Issuu - Valjevo je četiri stoljeća bilo muslimanska kasaba (stav.ba)
- Горан Милосављевић, Нишке џамије у османским пописима и делима путописаца: пет векова доминације исламаhttps://www.academia.edu/715 842 l/Kasaba_Kruševac_l 5 84_godine_Fragmen t_iz_opširnog_popisa_Kruševačkog_sandžaka_?email_work_card=readinghistory. Qasja: 14 gusht 2020. - Историјски архив Ниш:
Бакрорез из 1737. године Архивирано на сајту Wayback Machine (28. фебруар 2011). - Нишке џамије — Википедија (wikipedia.org) ֊ Safet Bandžović, Progon muslimana Srbije 1830-1967, 12 nwntor 2011, http://www.bošnjaci.net/prilog.php?pid=44169 - ЋУПРИЈСКА ЏАМИ JA - Душан Стаменковић (dusanstamenkovic.
com) - Шејх-Мустафино турбе (Београд) — Википедија (wikipedia.org), qasja 15 mars 2021. - T. C. Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam tarihi ve sanatları ana bilim dali, İslam tarihi bilim dali Arşiv belgelerine Göre Niş Sancağı (1839-1878), (Doktora tezi), Mead Osmani, Bursa,
2018, f. 83; 523816.pdf (uludag.edu.tr).
http://cosbelgrade.com/sites/default/fíles/amedoski_d._krusevac_u_os manskom_popisu_iz_1536.pdf https://www.academia.edu/7158421/Kasaba_Kruševac_1584_godine_F ragment_iz_opširnog_popisa_Kruševačkog_sandžaka_?email_work_card=read ing-history -Vekovno prokletstvo Brankovog mosta ļ Bilo jednom u Beogradu (01 linfo.com)
374 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi www.academia.edu/24485000/Beograd_između_orijentalnog_šehera_i_moder nog_Evropskog_grada_zapažanja_Feliksa_Kanica_prilikom_posete_sredinom _19_veka. www.most.ba/103/076c.aspx GAZETAT DHE REVISTAT: - Arhivski Almanah, Beograd - Behar, Sarajevo - Beogradske Opštinske Novine - Glasnik Istorijskog Društva, Novi Sad - Glas Islama, Novi Pazar - Glasnik Etnografskog Instituta SANU - Glasnik Geografskog Društva, Beograd - Glasnik Islamske Verske Zajednice, Sarajevo - Glasnik Srpskog Učenog Društva, Beograd - Godišnjak Grada Beograda - Godišnjak Muzeja Grada Beograda - Hrvatski geogragfski glasnik - Istorijski Časopis, Beograd - Journal of Balkan Studies, Beograd - Istorijski Glasnik, Beograd - Kruševački Zbornik, Krushevc - Leskovački Zbornik, Leskovac - Mons Aurus, Časopis za književnost, umetnost i društvena pitanja, Narodna Biblioteka Smedereva. - Pirotski Zbornik, Pirot - Pravni Zapisi, Beograd - Spomenik SAN, Beograd - Srpski Književni Glasnik, Beograd - “TOK” - Prokuple - Vjetari i Arkivit të Kosovës, Prishtinë - Vranjski Glasnik, Vranje.
354 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi ÖZET BELGRAD PAŞALIĞI’NDA VE NİŞ SANCAĞI’NDA ÍSLAM-OSMANLI KÜLTÜR MİRASI ESERLERİ VE CAMİLER Osmanli -Türkleri, Belgrad Paşalığı’nda ve Niş Sancak'ında olduğu gibi Balkan topraklarındaki egemenlik döneminde, farklı türde mimari eserler inşa etmişlerdir. Tüm mimari eserlerin genel özelliği, taştan inşa edilmiş olmaları, aynı zamanda birçok konut ve ahşap evleri de inşa etmiş bulunmaktaydı. Mimari eserlerden en çok görünür olanı, yüksek cami minarelerin inşası XIX. yüzyılın sonuna kadar ayakta kaldıkları görülmüştür. Birkaç istisna dışında, büyük bir kısmı alçak kubbe tipine ve tek katlı cami olarak inşa edilmiştir. Caminin yanına birkaç küçük bina daha inşa edilmiştir. Camilerin avlularına inşa edilen güzel çember şeklinde şadırvanlar, namazdan önce abdes almaya hizmet etti. Genelde birçok caminin yanında mektep, ilköğretim din okulu ve kütüphane de vardı. Diğer dini binalar yanısıra, dervişlerin ritüellerini gerçekleştirdiği teqelerde vardı. Eğitim amaçlı olarak, medrese ve yüksek öğrenim okulları da inşa edilmiştir. Konaklama binaları olarak Osmanli - Türkleri, seyahatçıların atlarını bağlamalar, alışveriş yapma merkezleri ve konaklamaları için büyük yerlerde ve sokaklarda kervansaraylar ve hanlar inşa etmişlerdir. Kervansarayların zemin kısmında iç avlular inşa edilmiştir. Çarşılar bölümünde idari-devlet daireleri , alışveriş merkezleri için depolar (mağaza) inşa edilmiştir. İnşa edilmiş diğer Türk binalarının özellikleri de, kubbelerle kaplı olan kamu hijyeni sağlamak için hizmet veren hamamlar vardı. Böylece, Osmanli Türkleri Balkan
ülkelerine konuşlandırılmasıyla birlikte, ilk önce dini ibadetleri yapmak için yanı sıra İslam kültürünün yaşatmak için diğer yapıları inşa etmeye başladılar. Bu inşaat yapılardan camiler, mescitler ve tekkelerdi. Bir kaynağa göre, Osmanli idaresinin Balkan topraklarında yerleşmesiyle birlikte, birkaç kilisenin ( terkedilmiş durumda olanları ) tamiri yapmış ve dini ibadetleri yerine getirme ihtiyaçlarını karşılamak için camilere
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. | 355 dönüştürülmüştür. Bu yüzden OsmanlIların bu bölgelere yerleşmesiyle ilk görevlerinden biri, dini ibadetlerini yürütebilmesi için yerler sağlamaktı. Bu yerlere cami inşa etmeye başlarken, camilerin çevresinde mahaller oluşturulmaya başlandı. Osmanli şehirleri bir sürü mahaleler oluşturdu. Mahaleler genelde camiler veya mescitler, kiliseler ve sinagoglar etrafında kurulmuştur. Oysa köy yerleşim yerleri birikmiş-toplu şekilde ve dağılmış tipteydiler. Daha büyük müslüman köylerinde camiler inşa edildi. Bazı küçük köylerde ise cami yoktu. Ancak namazlar en yakın camide kılındı. Bir caminin iki-üç köy için faaliyet gösterdiği dönemler vardı. Türkler xv. yüzyılın ikinci yarısında Balkan bölgesindeki idareyi güçlendirdiğinde, yeni camiler inşa etmeye başladılar. Camiler önce küçüktü ve daha sonra büyük mabedler olarak inşa edildi. Bununla birlikte, Balkan bölgesindeki en fazla sayıda cami, 16. ve 17. yüzyılın ilk yarısında, Osmanlı’nın zirvede olduğu dönemlerde inşa edilmiştir. Bizlere camilerle ilgili daha doğru verileri 17. yüzyılda, birkaç Balkan bölgelerini ziyaret etmiş olan Türk seyahatçı, Eveliya Çelebi veriyor. Diğer yandan Avrupah seyahatçıları birçok durumda camiler hakında ayrıntılı bilgi vermekle ilgilenmiyorlardı, sadece onlardan bahsediyorlardı. Oysa Evliya Çelebi her yerleşim yeri hakkında ayrıntılı bilgi vererek sayılarını da kaydeder. Camiler, minarelerin yükselmesiyle, içinde Müslümanların namaz kılmaları, dini öğretilerin alınmasını ve Allah'a karşı yükümlülüklerini yerine getirmek için
inşa edilmiş birer merkezi eğitim-öğretim kurumudur diyebiliriz. Namazların kılındığı yer anlamına gelen mescid kelimesinden farklı olarak cami kelimesi, özellikle dini ibadetler için inşa edilmiş ve minare kompozisyonuyla süslenmiş bulunan mabetlerledir. Camiler ayrıca bilgi, eğitim, sosyal refah ve anlaşmazlıkların çözümü için merkezler olarak da hizmet vermektedirler. Cami, manevi ve fiziki bir merkez olarak yerleşim yerlerine hakim olmuştur. Bir mabet yeri olarak cami şehrin veya çevrede yaşayan müslüman topluluğunu bir araya getirip davet etmeyi amaçladı. Oysa minarelerinden müezinlerin okuduğu ezanlar, günlük ibadetlerimizi veya Bayram kutlamaları için davet ederler. Bunların yanı sıra camide hütbeler okutulurdu. Kuruluşundan sonraki ilk yıllarda, kentin ilk camisi temel işlevinin yanı sıra başka işlevler için de kullanılırdı. Ayrıca burada halka açık, ibadet ve dini dersler yapıldı, Özellikle
356 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi buralarda İslam dili bilgisine ulaşıldı, burada ilk mektebeler ve medreseler, Kur’anın öğrendiği yerler merkezi şehirlerde organize edildi. Her mahalede veya köyde camiler, günlük namaz-dua için en yakın en merkezi yerde inşa edilirler. Aynı zamanda bir buluşma, anlaşma ve duyuru yeri olarak, camiler bir mabed olarak çevreye bıraktığı hoş izlenim, yeşil çınar ağaçların varlığı, yüksek minareleriyle, mezar taşları yallarıyla ve şadırvan suların şırıltısı ayı bir güzellik verermektedir. Doğu- Oryental mimari yapısı görünümündeki camiler kentsel yapıya büyük ölçüde canlılık vermektedirler. Fakat, Arnavut geleneğinde camiler, odalar gibi meclis oturumları görevleri yapıyorlardı. Köyün ileri gelenleri orada toplanarak dini meseleleri yanı sıra , günlük sorunları çözmek ve yerleşim yerlerindeki toplumun günlük yaşamlarını iyileştirmek gibi çeşitli kararların alındığı millet meclisi yeri olarak da hizmet vermiştir. Osmanli yönetimi döneminde, hemen hemen her mahalenin kendi camisi veya mescidi vardı. Bu mahaleler genelde caminin etrafında yoğunlaşmıştır; ve birçok mahale ordaki mahale caminin adıyla hitap edilmiştir. Camilerin veya mescitlerin asıl amacı dini ibadetleri-namazları orada kılmalarıdır. Müslüman Arnavut nüfusun yaşadığı yerleşim yerlerinde, dini eğitimöğretim genellikle camilerin ve mescitlerin yakınında örgütleniyordu, çocuklar mekteplerde okurlardı. Öte yandan tekeler de eğitim, bilim ve kültürün yayılması için tarikatların temel kurumudur; bu kurumlar manevi eğitim yeri ve gerektiği durumlarda misafirhane gibi de kulanılıyordu.
Aslında camide ilk çocuk okulları açıldı. İlk başlarda okullara mektebe denirken, öğretmenler ise mullim denirdi. Daha sonar camiler çevresinde caiye ait özel binalar, çeşme ve şadırvanlar inşa edildi. Li sebil mekteb adı verilen yoksul çocuk okulları açıldı. Burada çocuklara ücretsiz öğrenmenin yanı sıra ücretsiz konaklama da sağlanıyordu. Yüksek öğrenim ise Osmanli İmperatorluğun tüm önemli merkezlerde ve küçük kasabalarında inşa edilen cami külliyatında yapıldı. Daha sonraki dönemlerde, erken yaşlardaki çocuklar için camilerin dışındaki ayrı binalarda ders vermeye başladı. Yani, camide veya caminin yakınında, farklı yaşlardaki çocukların öğretimi mekteblerde yapıldı.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. 1357 Ayrıca, Osmanit İmparatorluğu zamanında camilerin ve medreseler yakınında, imaretler gibi sosyal öneme sahip kurumlar da hizmet veriyordu. Onlar fakir ve evsizler için ücretsiz yemek, yolculara barınak yeri, öğrenciler ve eğitimciler için de halk mutfakları açıktı. Sırplar, 1862'de Belgrad Paşalığı'nı kesin olarak ele geçirdikten sonra, Sırp isyancılar, müslüman nüfusunu bu bölgeden ve Niş Sancak'ından kovmuşlar, zülüm yapmaya başlamışlardır. Oysa 1877/78'de Sırp kuvvetleri, müslümanların, canlarına, mallarına kast ettikleri gibi camiler de dahil olmak üzere, müslüman nüfusun kültürel, dini ve tarihi mirasına sahip olan her şeyi yok etmeyi başarmışlardır.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. |347 PËRFUNDIM Vepra “Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islameosmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit” paraqet një pasqyrë të historikut te disa objekteve të trashëgimisë kulturore osmane islame, siç ishin xhamitë, mesxhidet, teqeve, tyrbet dhe zavijet, që kanë ekzistuar në territorin e Pashallëkut të Beogradit dhe të Sanxhakut të Nishit, ato që kemi arritur t’i evidentojmë. Jemi bazuar kryesisht në shkrimet e udhëpërshkruesve të ndryshëm, sidomos të Evelija Çelebise, por edhe të tjerëve si dhe të literatures që është shkruar për këtë temë. Sundimi i gjatë turko-osman, në këto treva ka lënë pas vete gjurmë të kultures materiale dhe shpirtërore. Qytetet, qytezat dhe fshatrat e kësaj treve, sidomos qytetet kanë pasë stil të vendbanimit oriental. Xhamitë me minaret e tyre kanë dominuar në panoramën e disa vendbanimeve të Sanxhakut të Nishit, por edhe të Pashallëkut të Beogradit. Numri i xhamive, mesxhideve dhe objekteve të tjera orientale ka treguar madhësinë dhe rëndësinë, që ka pasur vendbanimi, sidomos qyteti apo qyteza. Mirëpo, pas largimit të osmanlinjëve nga këto treva, që janë objekt trajtimi, filloi rrënimi i objekteve të arkitektures osmane, duke fïlluar nga xhamitë, mesxhidet, teqet, tyrbet, hamamet, çeshmet, karavansarajet, varrezat, si dhe tërë lagjet me shtëpi të tipit oriental. Pasuritë e këtyre objekteve, por edhe vendet ku ishin objektet e trashëgimisë orientale u uzurpuan dhe banorët e rinj serbe, duke rrënuar ato dhe ndërtuan kisha e objekte të
tjera banimi dhe shtetërore, kryesisht me materialin e objekteve të rrënuara. Kështu, në shumë vendbanime nuk ka gati asnjë gjurmë të objekteve orientale, më përjashtim të një xhamie, në Beograd dhe një në Nish. Sipas një burimi turk, të bazuar në regjistrat në Arki vin Osman (Osmanli Arşivi), në Arkivin e Drejtorisë së Përgjithshme të Regjistrimit të Tokave dhe Kadastrës (Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi) dhe në Arkivin e Drejtorisë
348 I Jusuf Osmani - Fahrush Rexhepi së Përgjithshme të Vakëfeve (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi) të Turqisë në territorin e Serbisë ishin ndërtuar 377 xhami, 66 teqe dhe 13 tybe.1199 Në fund duhet të theksojmë mendimin e Ejup Mushoviq, se “në Serbi çdo gjë që ishte myslimane, e tërë ajo që përkujtonte në vitet e shumta të dominimit serb - ështëpërsekutuar. Këtu mëshirë dhe alternative пик ka pasur. Mëhallët myslimane të qyteteve, ndërtesat banesore, xhamitë dhe faltoret tjera, të gjitha institucionet sakrale dhe profane, ishin tërësisht të rrafshuar me tokë. Nga shumë varreza myslimane në Serbi nuk kaně mbetur as kujtimet, kështu që nishanët ֊ epitafet, janë bërë raritete arkeolog]ike.”,1200 Të dhënat për objektet e trashëgimisë kulturore osmane islame të Sanxhakut, të Nishit janë marre nga būrime të ndryshme historike, arkivore, rrëfimeve etj. Përkitazi me këtë temë kam shfrytëzuar shënimet e Myderiz Faik Efendiut, që ishte drejtues i Medreses në Arbanas të Kurshumlisë, i cili më medresantët e tij (114 medresantë) kishte organizuar me leje të pushtetit okupues serbe të rivarroste shqiptarët, kuromat e të cilëve kishin qëndruar të mbuluara ne bore gjatë muajve dhjetor 1877 dhe janar 1878. Ky njëherit me talebët e tij, kishte grumbulluar të dhëna për vendbanimet shqiptare për numrin e shtëpive, odave shtallave, plemeve, bagëtive të imta e të trasha, plugjeve, haneve, shitoreve, mektebeve, xhamive e të tjera. Myderriz Faik Efendiu për mizoritë serbe në Sanxhakun e Nishit, në mars të vitit 1878 i paraqet në një regjistër të veçantë. Këto të dhëna i ka botuar dr. Hakif
Bajrami, në librin e tij “Murat Xhakja, luftëtarpër Shqipërinë etnike”. Kjo vepër sikurse edhe shumë të tjera e regjistrojnë të kaluarën dhe e mobilizojnë kujetesën e brezave për shumë ngjarje nga e kaluara historike, por edhe për rolin dhe rëndësinë e objekteve të trashëgimisë kulturore islame në periudhën e sundimit osman dhe më vonë në trevat e Ballkanit. Pa e njohur të kaluarën nuk mund ta ndërtojmë të ardhmen. 1'"Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014, p. 657-666, ANKARA-TURKEY SIRBİSTAN’DA OSMANLI MİMARİSİ ÜZERİNE GENEL BİR DEĞERLENDİRME* Mehmet Zeki İBRAHİMGİL, f. 313. 1200 Ejup Mušović, Muslimansko stanovništvo Srbije, uslimani u Srbiji u XIX veku - Goranski sajt (weebly.com), 174-175; “Has”, br. 12, Novi Pazar, decembar 1995.
Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore islame-osmane. | 349 Studiuesit e ardhshëm në këtë aspekt duhet trajtuar edhe kishat shqiptare katolike që kanë ekzistuar në trevat shqiptare para dhe pas vendosjes së administrimit osman, ku janë ruajtur shumë mikrotoponime, si “arat e kishës”, “te kisha”, “pironi i kishës”, “livadhi i kishës”, “kodra e kishës” e shumë të tjera. Në disa dokumentet arkivore dhe publicistike, por edhe ato serbe përmendën si kisha latine. Shumë autorē serbe këto kisha i paraqesin si kisha sllave, që një vlerësim i tillë nuk qendron, sepse ato janë parsllave, kisha palekristiane. Të ishin sllave ato do të quheshin “crkvishte”, e jo kisha siç përmendën në shumë mikrotoponime në trevat shqiptare, e sidomos ato sot në Kosově. Të bazuar në këto kisha dëshmohet edhe autoktonia e popullit shqiptare, sidomos në Sanxhakun e Nishit. Këtë vepër po e përfundojmë me një konstatim të përgjithshëm, se nuk duhet shkruar dhe folur me parulla, nostalgji, interesa, por për vepra me të vërtetë, sepse janë ato që e bëjnë historinë e vërtetë. Duke kryer studime të vërteta shkencore dhe të mbështetura në fakte e në metodologji shkencore, shqiptarët në përgjithësi e sidomos brezi i ri, do të gjejnë vetën e tyre, më mire në hapësirën e rajonit tone. |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Osmani, Jusuf 1948- Rexhepi, Fahrush ca. 20./21. Jh |
| author_GND | (DE-588)138300992 (DE-588)130189561X |
| author_facet | Osmani, Jusuf 1948- Rexhepi, Fahrush ca. 20./21. Jh |
| author_role | aut aut |
| author_sort | Osmani, Jusuf 1948- |
| author_variant | j o jo f r fr |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV049318505 |
| ctrlnum | (OCoLC)1401204569 (DE-599)BVBBV049318505 |
| era | Geschichte gnd |
| era_facet | Geschichte |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>03499nam a2200589 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV049318505</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20230912 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">230908s2023 ac|| |||| 00||| alb d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9789951749343</subfield><subfield code="9">978-9951-749-34-3</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1401204569</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV049318505</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">alb</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Osmani, Jusuf</subfield><subfield code="d">1948-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)138300992</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore Islame-Osmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit</subfield><subfield code="b">= Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş = Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler</subfield><subfield code="c">Jusuf Osmani, Fahrush Rexhepi</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Prishtinë</subfield><subfield code="b">Dituria Islame</subfield><subfield code="c">2023</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">389 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen, Porträts, Karten</subfield><subfield code="c">24 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="490" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">Biblioteka "Botime të veçanta"</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zusammenfassung in albanischer, englischer und türkischer Sprache</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Kulturdenkmal</subfield><subfield code="0">(DE-588)4165967-3</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Moschee</subfield><subfield code="0">(DE-588)4040320-8</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Islam</subfield><subfield code="0">(DE-588)4027743-4</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Sandschak Niš</subfield><subfield code="0">(DE-588)1058693654</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Sandschak Smederevo</subfield><subfield code="0">(DE-588)1195813457</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Sandschak Smederevo</subfield><subfield code="0">(DE-588)1195813457</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Sandschak Niš</subfield><subfield code="0">(DE-588)1058693654</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Moschee</subfield><subfield code="0">(DE-588)4040320-8</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Kulturdenkmal</subfield><subfield code="0">(DE-588)4165967-3</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="4"><subfield code="a">Islam</subfield><subfield code="0">(DE-588)4027743-4</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="5"><subfield code="a">Geschichte</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="700" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Rexhepi, Fahrush</subfield><subfield code="d">ca. 20./21. Jh.</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)130189561X</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20230908</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-034579481</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">200.9</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="g">4971</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">307.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="g">4971</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">306.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="g">4971</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Sandschak Niš (DE-588)1058693654 gnd Sandschak Smederevo (DE-588)1195813457 gnd |
| geographic_facet | Sandschak Niš Sandschak Smederevo |
| id | DE-604.BV049318505 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T22:42:43Z |
| indexdate | 2024-07-10T10:01:24Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9789951749343 |
| language | Albanian |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-034579481 |
| oclc_num | 1401204569 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 389 Seiten Illustrationen, Porträts, Karten 24 cm |
| psigel | BSB_NED_20230908 |
| publishDate | 2023 |
| publishDateSearch | 2023 |
| publishDateSort | 2023 |
| publisher | Dituria Islame |
| record_format | marc |
| series2 | Biblioteka "Botime të veçanta" |
| spelling | Osmani, Jusuf 1948- Verfasser (DE-588)138300992 aut Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore Islame-Osmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit = Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş = Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler Jusuf Osmani, Fahrush Rexhepi Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler Prishtinë Dituria Islame 2023 389 Seiten Illustrationen, Porträts, Karten 24 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Biblioteka "Botime të veçanta" Zusammenfassung in albanischer, englischer und türkischer Sprache Geschichte gnd rswk-swf Kulturdenkmal (DE-588)4165967-3 gnd rswk-swf Moschee (DE-588)4040320-8 gnd rswk-swf Islam (DE-588)4027743-4 gnd rswk-swf Sandschak Niš (DE-588)1058693654 gnd rswk-swf Sandschak Smederevo (DE-588)1195813457 gnd rswk-swf Sandschak Smederevo (DE-588)1195813457 g Sandschak Niš (DE-588)1058693654 g Moschee (DE-588)4040320-8 s Kulturdenkmal (DE-588)4165967-3 s Islam (DE-588)4027743-4 s Geschichte z DE-604 Rexhepi, Fahrush ca. 20./21. Jh. Verfasser (DE-588)130189561X aut Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract |
| spellingShingle | Osmani, Jusuf 1948- Rexhepi, Fahrush ca. 20./21. Jh Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore Islame-Osmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit = Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş = Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler Kulturdenkmal (DE-588)4165967-3 gnd Moschee (DE-588)4040320-8 gnd Islam (DE-588)4027743-4 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4165967-3 (DE-588)4040320-8 (DE-588)4027743-4 (DE-588)1058693654 (DE-588)1195813457 |
| title | Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore Islame-Osmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit = Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş = Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler |
| title_alt | Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler |
| title_auth | Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore Islame-Osmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit = Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş = Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler |
| title_exact_search | Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore Islame-Osmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit = Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş = Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler |
| title_exact_search_txtP | Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore Islame-Osmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit = Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş = Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler |
| title_full | Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore Islame-Osmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit = Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş = Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler Jusuf Osmani, Fahrush Rexhepi |
| title_fullStr | Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore Islame-Osmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit = Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş = Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler Jusuf Osmani, Fahrush Rexhepi |
| title_full_unstemmed | Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore Islame-Osmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit = Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş = Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler Jusuf Osmani, Fahrush Rexhepi |
| title_short | Xhamitë dhe objekte të tjera të trashëgimisë kulturore Islame-Osmane në Pashallëkun e Beogradit dhe në Sanxhakun e Nishit |
| title_sort | xhamite dhe objekte te tjera te trashegimise kulturore islame osmane ne pashallekun e beogradit dhe ne sanxhakun e nishit mosques and objects of cultural heritage islamic ottoman in belgrade s pasalik and sanjak of nis belgrad pasaligi nda ve nis sancagi nda islam osmanli kultur mirasi eserleri ve camiler |
| title_sub | = Mosques and objects of cultural heritage islamic-ottoman in Belgrade's paşalik and Sanjak of Niş = Belgrad paşaliǧi'nda ve Niş sancaǧi'nda islam-osmanli kültür mirasi eserleri ve camiler |
| topic | Kulturdenkmal (DE-588)4165967-3 gnd Moschee (DE-588)4040320-8 gnd Islam (DE-588)4027743-4 gnd |
| topic_facet | Kulturdenkmal Moschee Islam Sandschak Niš Sandschak Smederevo |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=034579481&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT osmanijusuf xhamitedheobjektetetjeratetrashegimisekulturoreislameosmanenepashallekunebeograditdhenesanxhakunenishitmosquesandobjectsofculturalheritageislamicottomaninbelgradespasalikandsanjakofnisbelgradpasaligindavenissancagindaislamosmanlikulturmirasieserlerivecami AT rexhepifahrush xhamitedheobjektetetjeratetrashegimisekulturoreislameosmanenepashallekunebeograditdhenesanxhakunenishitmosquesandobjectsofculturalheritageislamicottomaninbelgradespasalikandsanjakofnisbelgradpasaligindavenissancagindaislamosmanlikulturmirasieserlerivecami AT osmanijusuf mosquesandobjectsofculturalheritageislamicottomaninbelgradespasalikandsanjakofnis AT rexhepifahrush mosquesandobjectsofculturalheritageislamicottomaninbelgradespasalikandsanjakofnis AT osmanijusuf belgradpasaligindavenissancagindaislamosmanlikulturmirasieserlerivecamiler AT rexhepifahrush belgradpasaligindavenissancagindaislamosmanlikulturmirasieserlerivecamiler |