Między przymusowym osiedleniem a presją asymilacyjną państwa: Cyganie/Romowie w Polsce w latach 1964-1989
Saved in:
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Book |
| Language: | Polish |
| Published: |
Gorzów Wielkopolski
Wydawnictwo Naukowe Akademii im. Jakuba z Paradyża
2021
|
| Subjects: | |
| Online Access: | Inhaltsverzeichnis Literaturverzeichnis Abstract |
| Physical Description: | 458 Seiten Illustrationen 24 cm |
| ISBN: | 9788366703476 |
Staff View
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV047873356 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20220727 | ||
| 007 | t| | ||
| 008 | 220308s2021 xx a||| |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788366703476 |9 978-83-66703-47-6 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1304483990 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV047873356 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Krzyżanowski, Piotr J. |d ca. 20./21. Jh. |e Verfasser |0 (DE-588)1151470198 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Między przymusowym osiedleniem a presją asymilacyjną państwa |b Cyganie/Romowie w Polsce w latach 1964-1989 |c Piotr Jacek Krzyżanowski ; Akademia im. Jakuba z Paradyża |
| 264 | 1 | |a Gorzów Wielkopolski |b Wydawnictwo Naukowe Akademii im. Jakuba z Paradyża |c 2021 | |
| 300 | |a 458 Seiten |b Illustrationen |c 24 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 546 | |a Zusammenfassung in deutscher und englischer Sprache | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 1964-1989 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 7 | |a Cyganie / Polska / 1945-1990 |2 jhpk | |
| 650 | 7 | |a Cyganie / polityka rządowa / Polska / 1945-1990 |2 jhpk | |
| 650 | 0 | 7 | |a Roma |g Volk |0 (DE-588)4050473-6 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Roma |g Volk |0 (DE-588)4050473-6 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Geschichte 1964-1989 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033255828&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033255828&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033255828&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20220727 | |
| 942 | 1 | 1 | |c 909.0491497 |e 22/bsb |f 0904 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 305.8009 |e 22/bsb |f 0904 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 909 |e 22/bsb |f 0904 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 306.09 |e 22/bsb |f 0904 |g 438 |
| 943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033255828 | |
Record in the Search Index
| _version_ | 1826688035492724736 |
|---|---|
| adam_text |
SPIS TRESCI WSTĘP.9 ROZDZIAŁ 1. Wędrówka jako symbol etnicznej wspólnoty Cyganów 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. Cyganie - ludzie bez własnego terytorium . 19 Cygańskie tabory na ziemiach polskich do 1945 roku. 24 Wędrówka przerwana przez wojnę. 28 Wędrówka w powojennych realiach do zatrzymania taborów w 1964 roku. 31 ROZDZIAŁ 2. Okres intensywnej akcji osiedleńczej 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. Rok 1964 - próg między wędrownym a osiadłym trybem życia . 45 Akcja ewidencyjna koczujących Cyganów . 47 Przymus wobec wędrujących Cyganów . 52 Rozbicie struktury społecznej - separacja „wójtów" cygańskich. 66 Opór starszyzny cygańskiej przed przymusowym osiedleniem. 69 Ostatnie tabory. 71 Wpływanie na opinię publiczną - propaganda . 82 2.7.1. Zanim opadną liście - filmowy obraz życia wędrownych Cyganów na usługach propagandy. 86 2.7.2. Propaganda w środkach masowego przekazu . 90 ROZDZIAŁ 3. Presja asymilacyjna państwa 3.1. Organizacja i koordynacja akcji osiedleńczej. 99 3.1.1.
Działalność wojewódzkich i powiatowych zespołów koordynacyjnych do spraw osiedlenia i produktywizacji Cyganów. 102 3.1.2. Podsumowanie akcji osiedleńczej - likwidacja Międzyresortowej Komisji i zespołów koordynacyjnych do spraw osiedlenia i produktywizacji Cyganów. 113 3.2. Wtłoczeni w przestrzeń zamkniętą murami. 120 3.2.1. Zasady przydziału mieszkań rodzinom cygańskim.125 3.2.2. Warunki mieszkaniowe rodzin cygańskich . 127 3.3. Zatrudnienie - „produktywizacja" Cyganów. 139 3.4. Zatrudnienie Cyganów w rolnictwie. 152 3.5. Usługi kotlarskie świadczone przez Cyganów - spółdzielnie kotlarskie „Roma", „Romen", „Nowe Życie" i „Nowa Droga" .157 3.6. Handel tekstyliami i materiałami ubraniowymi w ramach działalności licencjonowanej przez państwo. 164 3.7. Służba wojskowa Cyganów w Ludowym Wojsku Polskim.167
3.8. Edukacja - objęcie Cyganów zinstytucjonalizowanym systemem nauczania. 176 3.8.1. Wpływ warunków mieszkaniowych na edukację dzieci oraz pomoc materialna dla uczniów z rodzin cygańskich. 182 3.8.2. Egzekwowanie obowiązku szkolnego - stosunek rodziców do szkoły i edukacji własnych dzieci. 187 3.8.3. Działalność ZHP wśród dzieci i młodzieży cygańskiej. 198 3.9. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna. 200 3.9.1. Badania profilaktyczne i szczepienia ochronne. 202 3.9.2. Działalność sanitarna i przeciwepidemiologiczna. 207 3.9.3. Działalność oświatowo-sanitarna Polskiego Czerwonego Krzyża wśród Cyganów. 209 3.9.4. Instytucja opiekunów społecznych rodzin cygańskich. 211 3.10. Stowarzyszenia cygańskie. 217 3.10.1. Stowarzyszeniu Kulturalno-Oświatowym Cyganów „Nowe Zycie" w Tarnowie. 219 3.10.2. Podhalańskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Cyganów w Nowym Targu i Kulturalno-Oświatowe Stowarzyszenie Cyganów w Gdańsku. 221 3.10.3. Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Cyganów w Olsztynie. 225 3.10.4. Odmowa rejestracji Stowarzyszenia Artystycznego Cyganów w Gorzowie Wielkopolskim oraz Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego Cyganów
w Zduńskiej Woli. 227 3.10.5. Kwestia usankcjonowania przez państwo Rady Cyganów w PRL oraz Związku Cyganów Polskich. 229 3.11. Stowarzyszenia cygańskie. 232 3.11.1. Stowarzyszeniu Kulturalno-Oświatowym Cyganów „Nowe Zycie" w Tarnowie. 233 3.11.2. Podhalańskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Cyganów w Nowym Targu i Kulturalno-Oświatowe Stowarzyszenie Cyganów w Gdańsku. 235 3.11.3. Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Cyganów w Olsztynie. 240 3.11.4. Odmowa rejestracji Stowarzyszenia Artystycznego Cyganów w Gorzowie Wielkopolskim oraz Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego Cyganów w Zduńskiej Woli. 242 3.11.5. Kwestia usankcjonowania przez państwo Rady Cyganów w PRL oraz Związku Cyganów Polskich. 244 3.12. Cygańskie zespoły pieśni i tańca w PRL - nadzór państwa nad działalnością artystyczną Cyganów. 246 3.12.1. Cygański Zespół Pieśni i Tańca „Czarne Perły". 251 3.12.2. Patronat Państwowego Przedsiębiorstwa Imprez Estradowych nad cygańskimi zespołami pieśni i tańca „Roma" oraz „Terno". 252 3.12.3. Michaj Burano i Randia - cygańskie gwiazdy estrady. 260
3.12.4. Cygańscy artyści na tournee w Korei Północnej.263 3.12.5. Medialna „blokada" piosenek o cygańskiej wędrówce. 265 3.12.6. Nieudany werbunek cygańskich artystów. 269 3.13. Państwo jako organizator życia kulturalno-oświatowego dla Cyganów. 273 3.13.1. Organizacja oświaty. 274 3.13.2. Organizacja życia kulturalnego. 278 3.14. Bronisława Wajs - Papusza. 284 3.14.1. Cygańska poetka w sidłach propagandy. 287 3.14.2. Działalność misyjna Kościoła katolickiego wśród Cyganów i stosunek władz państwowych do tej działalności. 292 ROZDZIAŁ 4. Konflikt Cyganie-państwo oraz Cyganie-zbiorowość większościowa 4.1. Odniesienie do idei „porządku normatywnego" i koncepcji antagonizmu kulturowego Floriana Znanieckiego opartego na rozróżnieniu pojęć „swój" - „obcy". 299 4.2. Konflikt Cyganie-państwo. 302 4.2.1. Listy protestacyjne Cyganów do I Sekretarza КС PZPR Edwarda Gierka oraz do najwyższych władz państwowych PRL . 304 4.3. Konflikt Cyganie - zbiorowość większościowa. 314 4.3.1. Konflikty między Cyganami a ludnością polską w Jaworznie i w Zaborowie
. 321 4.4. Konflikt w Kłodawie - zarządzenie wojewody konińskiego nr 72,/76 z dnia 8 września 1976 roku w sprawie resocjalizacji osób niepracujących i nieuczących się, prowadzących koczowniczy tryb życia. 324 4.5. Konflikt w Koninie. 327 4.5.1. „Pogrom" - czyli prasa o konflikcie w Koninie. 328 4.5.2. Petycja Rady Starszych Cyganów do rządu PRL po wydarzeniach w Koninie. 330 4.6. Konflikt w Oświęcimiu . 331 4.7. Mechanizmy konfliktów w Kłodawie, w Koninie i w Oświęcimiu. 333 4.8. List Jerzego Ficowskiego Do braci Cyganów po pogromach w Koninie i w Oświęcimiu.334 ROZDZIAŁ 5. Przestępczość wśród Cyganów 5.1. Naznaczenie Cyganów jako grupy predysponowanej do łamania prawa - odniesienie do koncepcji naznaczenia społecznego Howarda Beckera.337 5.2. Specyfika cygańskiej przestępczości. 343 5.2.1. Przestępczość związana z wróżbą i magią. 347 5.2.2. Uprowadzenia w celu matrymonialnym. 352 5.3. Włamania i kradzieże mieszkaniowe . 353
5.4. Oszustwa na „kupon", oszustwa związane z handlem zegarkami i walutą . 355 5.5. Napady rabunkowe. 356 5.6. Wytyczne Szefów Oddziałów Dochodzeniowo-Śledczego i Służby Kryminalnej Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej z dnia 3 maja 1967 roku w sprawie trybu postępowania organów MO w toku ścigania przestępstw popełnionych przez osoby narodowości cygańskiej - działalność prewencyjna organów MO wobec Cyganów. 357 5.7. Przestępczość wśród Cyganów w świetle opracowania Cyganie na Ziemi Lubuskiej. Działalność przestępcza i nadzór prewencyjny MO 364 5.8. Zjazd Cyganów w Opolu i jego „zabezpieczenie" przez ZOMO. 368 5.9. Akcja kryptonim „Tabor" . 369 5.10. Wyjazdy Cyganów za granicę na podstawie wpisów w dowodach osobistych - przestępczość graniczna 373 5.11. Przekraczanie granicy państwowej PRL na podstawie fałszywych paszportów - zorganizowane przerzuty Cyganów na Zachód 380 5.12. Sprawy Operacyjnego Sprawdzenia o kryptonimach: „Monterzy", „Lokomotywa", „Droga". 386 5.13. Zabiegi o paszporty na wyjazd do Indii.393 ZAKOŃCZENIE . 395
ANEKS. 403 WYKAZ WYKORZYSTANYCH ŹRÓDEŁ I LITERATURY. 427 WYKAZ SKRÓTÓW. 443 SPIS TABEL. 445 SPIS FOTOGRAFII I RYCIN. 447 INDEKS NAZWISK.451 SUMMARY. 455 ZUSAMMENFASSUNG. 457
WYKAZ WYKORZYSTANYCH ŹRÓDEŁ I LITERATURY Źródła archiwalne Archiwum Akt Nowych w Warszawie: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza - Komitet Centralny w Warszawie, Ministerstwo Administracji Publicznej w Warszawie Telewizja Polska S. A. Zbiór Wycinków Prasowych Polska Agencja Prasowa S.A. Centralny Ośrodek Dokumentacji Prasowej przy PAP Centralne Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji: Ministerstwo Administracji Publicznej Prezydium Rady Ministrów Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego: Ministerstwo Kultury i Sztuki. Departament Pracy Kulturalno-Oświatowej i Bibliotek. Instytut Pamięci Narodowej IPN Gd - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Gdańsku IPN BU ֊ akta zasobu Archiwum IPN w Warszawie IPN By - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Bydgoszczy IPN Ka - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Katowicach IPN Ki - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Kielcach IPN Po - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Poznaniu IPN Ra - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Radomiu IPN Sz - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Szczecinie IPN Wr - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN we Wrocławiu Archiwum Państwowe w Białymstoku Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Białymstoku Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Drohiczynie powiat Siemiatycze Archiwum Państwowe w Bydgoszczy. Oddział w Inowrocławiu Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Miasta i Powiatu w Inowrocławiu Archiwum Państwowe w Gdańsku Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy w Kościerzynie 427
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Gorzowie Wielkopolskim Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorzowie Wielkopolskim Zbiór kopert i dowodów osobistych z terenu działania Archiwum Państwowego w Gorzowie Wielkopolskim Archiwum Państwowe w Katowicach Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach Archiwum Państwowe w Koszalinie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie Koszaliński Ośrodek Naukowo-Badawczy w Koszalinie Archiwum Narodowe w Krakowie Państwowy Urząd Repatriacyjny Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie Archiwum Narodowe w Krakowie. Oddział w Tarnowie Urząd Miejski w Dębicy Archiwum Państwowe w Lesznie Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kościanie Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gostyniu Archiwum Państwowe w Lublinie Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Puławach Urząd Powiatowy w Puławach Archiwum Państwowe w Łodzi Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Pabianicach Archiwum Państwowe w Olsztynie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie Archiwum Państwowe w Opolu Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu Archiwum Państwowe w Poznaniu. Oddział w Koninie Komitet Wojewódzki PZPR w Koninie Archiwum Państwowe w Radomiu Komitet Wojewódzki PZPR 428
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Archiwum Państwowe w Rzeszowie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie Urząd Wojewódzki w Rzeszowie Archiwum Państwowe w Szczecinie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Szczecinie Archiwum Państwowe w Warszawie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie Archiwum Państwowe we Wrocławiu Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu Urząd Wojewódzki Wrocławski Archiwum Państwowe w Zielonej Górze Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie Zbiory Działu Rękopisów Źródła drukowane „Jesteście w sercu Kościoła”. Wybór wypowiedzi i dokumentów kościelnych skierowanych do osób pochodzenia romskiego, oprać. A. Sochaj, Szczecinek 2020. Katalog Rękopisów Biblioteki Narodowej. Archiwum Jerzego Ficowskiego, oprać. Maria Gamdzyk-Kluźniak, Warszawa 2019. Krzyżanowski P. J., Pytlak G., Bończuk L., Cyganie. Mity i fakty. Akcja osiedleńcza Cyganów w PRL w świetle dokumentów, Gorzów Wielkopolski 2002. Krzyżanowski P. J., Między wędrówką a osiedleniem. Cyganie w Polsce w latach 1945-1964, Gorzów Wielkopolski 2017. Sołtysik Ł., Sytuacja Romów w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w świetle dokumentu Mini sterstwa Spraw Wewnętrznych z 1984 roku. Uwagi o skutkach trzydziestopięcioletniej polityki państwa polskiego wobec ludności romskiej, [w:] Roma in VisegradCountries: history, culture, socialintegration, socialwork and educations, red. J. Balvin, K. Kyuchukov, Ł. Kwadrans, Wrocław 2013. Wykaz aktów prawnych Dekret Ministra Pracy i Opieki Społecznej z 8 stycznia 1946 r. o
rejestracji i obowiązku pracy (Dz.U. z 1946 r. Nr 3, poz. 24). Dekret Rady Ministrów z 16 listopada 1945 r. o utworzeniu i zakresie działania Komisji Specjalnej do walki z nadużyciami i szkodnictwem gospodarczym (Dz.U. z 1945 r., nr 53, poz. 302). 429
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Dekret Rady Państwa z 20 maja 1955 r. o zmianie ustawy o zabezpieczeniu socjalistycznej dyscypliny pracy (Dz.U. z 1955 r., nr 21, poz. 135). Dekret Rady Państwa z 23 marca 1956 r. o obowiązku szkolnym (Dz.U. z 1965 r., nr 9, poz. 52). Dekret z 22 października 1951 r. o dowodach osobistych (Dz.U. z 1951 r., nr 2, poz. 5). Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipea 1952 r. (Dz.U. z 1952 r., nr 33, poz. 232). Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z 4 lipea 1955 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z 19 kwietnia 1950 r. o socjalistycznej dyscyplinie pracy (Dz.U. z 1955 r., nr 27, poz. 160). Rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej z 30 maja 1950 r. w sprawie przy musowego umieszczania żebraków i włóczęgów w domach pracy przymusowej (Dz.U. z 1950 r., nr 26, poz. 238). Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 14 listopada 1961 r. w sprawie wykonywa nia obowiązku meldunkowego oraz prowadzenia ewidencji ludności (Dz.U. z 1961 r., nr 56, poz. 313). Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 20 listopada 1958 r. w sprawie zmiany rozporządzenia z 20 marca 1952 r. o właściwości władz i trybie postępowania w spra wach dowodów osobistych i tymczasowych zaświadczeń tożsamości (Dz.U. z 1958 r., nr 70, poz. 346). Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 21 marca 1956 r. w sprawie zmiany rozporządzenia z 20 marca 1952 r. o właściwości władz i trybie postępowania w spra wach dowodów osobistych i tymczasowych zaświadczeń tożsamości (Dz.U. z 1956 r., nr 8, poz. 47). Rozporządzenie Ministra Spraw
Wewnętrznych z 25 marca 1963 r. zmieniające rozporzą dzenie z 14 listopada 1961 r. w sprawie wykonywania obowiązku meldunkowego oraz prowadzenia ewidencji ludności (Dz.U. z 1963 r., nr 32, poz. 180). Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 października 1932 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. nr 94, poz. 808 z późn. zm.). Rozporządzenie Rady Ministrów z 15 grudnia 1951 r. w sprawie zasad i trybu odbywania kary pracy poprawczej. (Dz.U. z 1951 r., nr 66, poz. 456). Uchwała nr 55 Rady Ministrów z dnia 1 marca 1966 r. w sprawie dalszego rozwoju i dzia łalności ochotniczych hufców pracy Związku Młodzieży Socjalistycznej i Związku Młodzieży Wiejskiej (M.P. 1966 nr 11 poz. 75). Uchwała Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 12 lipea 1957 r. o Planie Rozwoju Gospodarczego w latach 1956-1960 (Dz.U. z 1957 r., nr 40, poz. 179). Ustawa z 29 marca 1962 r. o zgromadzeniach (Dz.U. z 1962 r., nr 20, poz. 89). Ustawa z 13 listopada 1963 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych (Dz.U. z 1963 r., nr 50, poz. 279). Ustawa z 14 lipea 1961 r. o ewidencji i kontroli ruchu ludności (Dz.U. z 1961 r., nr 33, poz. 164, zm. Dz.U. z 1963 r., nr 15, poz. 77). 430
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Ustawa z 18 czerwca 1959 r. o odpowiedzialności karnej za przestępstwa przeciw własności społecznej (Dz.U. z 1959 r., nr 36, poz. 228). Ustawa z 19 kwietnia 1959 r. o zabezpieczeniu socjalistycznej dyscypliny pracy (Dz.U. z 1950 r., nr 20, poz. 168). Ustawa z 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz.U. z 1950 r., nr 14, poz. 130). Ustawa z 21 lipea 1950 r. o 6-letnim planie rozwoju gospodarczego i budowie podstaw socjalizmu na lata 1950-1955 (Dz.U. z 1950 r., nr 37, poz. 344). Ustawa z 27 listopada 1961 r. o bezpieczeństwie i porządku ruchu na drogach publicznych (Dz.U. z 1961 r., nr 53, poz. 295). Ustawa z 29 marca 1962 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 1962 r., nr 20, poz. 90). Ustawa z 30 stycznia 1959 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (jednolity tekst Dz.U. z 1963 r., nr 20, poz. 108). Ustawa z dnia 1 lipea 1958 r. o zezwoleniach na wykonywanie przemysłu, rzemiosła, handlu i niektórych usług przez jednostki gospodarki nie uspołecznionej (Dz. U. 1958 nr 45 poz. 224). Ustawa z dnia 13 kwietnia 1960 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. nr 20, poz. 120). Ustawa z dnia 14 lipea 1961 r. o ewidencji i kontroli ruchu ludności (Dz.U. z 1961 r., nr 33, poz. 164.) Ustawa z dnia 2 lipea 1958 r. o Komitecie Drobnej Wytwórczości (Dz.U. z 1958 r., nr 45, poz. 225). Ustawa z dnia 22 kwietnia 1959 r. o utrzymaniu czystości i porządku w miastach i osiedlach (Dz.U. z dnia 2 maja 1959 r., nr 27, poz. 167, zm. Dz.U. z 1961 r., nr 5, poz. 33). Ustawa z dnia 25 stycznia 1958 r. o radach narodowych (Dz.U. z 1963 r., nr
29, poz. 172). Publikacje prasowe Ańska H., Papusza, „Okolice. Miesięcznik Społeczno-Literacki” 1983, nr 3. Cełgowska E., Jadą wozy kolorowe., „Żołnierz Wolności”, 18 IX 1971. Bzowski S., Od tułaczki do stabilizacji życia, „Gazeta Zielonogórska”, 15 X 1965. Dukałowska D., Dzieci cygańskie w szkole, „Głos Nauczycielski”, 151 1967. Grześ D., Gdzie szukać Cyganów, „Trybuna Mazowiecka”, 14-15 VIII 1971. Falkowski Z., Chcemy Żyć jak ludzie, „Trybuna Mazowiecka”, 17 IX 1967. Ficowski J., List do braci Cyganów, „Życie Warszawy”, 5-6 XII 1981. Jurgielewicz Μ., Cyganie w Koninie. Po pogromie, „Polityka”, 11 IX 1982, nr 20 (1323). Kędra E., Nie ma wozów kolorowych, „Trybuna Ludu”, 9 III 1972. Kazimierczuk Z., Cyganie przestali wędrować, „Sztandar Ludu”, 7 II 1966. 431
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Maliszkiewicz J., My i Cyganie, „Okolice. Miesięcznik Społeczno-Literacki” 1983, nr 3. Markiewicz A., Co robią Cyganie?, „Trybuna Mazowiecka”, 28 II 1970. Mickiewicz J„ Dziś prawdziwych Cyganówjuż nie ma, „Okolice. Miesięcznik Społeczno-Literacki” 1983, nr 3. Miliszkiewicz J„ My Cyganie, „Kierunki” 19 IX 1982, nr 24/1354. Tuwim J„ Cyganie ֊ rozmowa z Jerzym Ficowskim, „Problemy” 1950, nr 10. Plutowski W„ Pogrom, „Polityka”, 19 IX 1981, nr 38 (1281). Skibińska A., Tabor w miejskich murách, „Fakty”, 10 VII 1976. Sochacka H„ Cyganie porzucili tabory, „Kurier Szczeciński”, 22 II 1966. Tybra W., Co z Cyganami?, „Trybuna Mazowiecka”, 21IV 1969. (aka) Cyganie w Koszalińskiem, „Głos Koszaliński”, 14X11 1966. (ban) Wystąpienia antycygańskie w Oświęcimiu, „Tygodnik »Solidarność«”, 30 X 1981, nr 31. (H.P.) O Cyganach nie romantycznie, „Głos Robotniczy”, 12 I 1965. (hs) Żegnajcie tabory, „Kurier Szczeciński”, 27 III 1964. (ib) Nauka po cygańsku, „Gazeta Białostocka”, 17 II 1967. (j-jar) Dokądjadą wozy kolorowe?, „Trybuna Mazowiecka”, 24 Iv 1971. (LEST) Zmierz cygańskiego taboru, „Głos Olsztyński”, 27 II 1965. Sobolewski T., Władysław Siesicki -portrecista nieznanego życia, „Magazyn Filmowy SFP” 2009, nr 07. Wywiady Wywiad przeprowadzony przez autora z Edwardem Dębickim przeprowadzony w dniu 14.04.2016 r. w Gorzowie Wielkopolskim. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Masiem Sylwestrem Kwiekiem w dniu 5.07.2012 r. w Gorzowie Wielkopolskim. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Wit Michajem w
dniu 6.07.2012 r. w Gorzowie Wielkopolskim. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Masio Sylwestrem Kwiekiem w dniu 13.07.2015 r. w Gorzowie Wielkopolskim. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Edwardem Jaworskim w dniu 23.03.2016 r. w Gorzowie Wielkopolskim. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Zbigniewem Krzyżanowskim w dniu 21.07.2015 r. w Gorzowie Wielkopolskim. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Stanisławem Dębickim w dniu 12 II 2019 r. Tekst w posiadaniu autora. 432
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Wywiad przeprowadzony przez autora z Adamem Dębickim w dniu 23. 07. 2019. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Edwardem Dębickim w dniu 30 I 2020 r. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z ks. Stanisławem Opockim w Gorzowie Wielko polskim w dniu 6 IV 2020. Tekst w posiadaniu autora. Literatura Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii władzy, red. J. Syrnyk, R. Klementowski, K. Mikołajczak, Wrocław-Warszawa 2020. Aronson E., Człowiek istota społeczna, Warszawa 2012. Babicki Μ., Polityka władz PRL wobec społeczności romskiej. Ewidencjonowanie ludności romskiej w 1955 r, Szczecinek-Warszawa 2007. Babicki Μ., Język romskijako element tożsamości Romów w Polsce i na świecie, red. C. Obracht-Prondzyński, Bronisława Dejna, Gdańsk 2017. Bartosz A., Cyganie-Romowie - ostatni wędrowcy Europy, [w:] Romowie w Polsce i Europie. Historia, prawo, kultura, red. P. Borek, Kraków 2007. Bartosz A., Pamięć i upamiętnianie. Nad mogiłą pomordowanych Romów w Szczurowej, red. C. Obracht-Prondzyński, B. Dejna, Gdańsk 2017. Bartosz A., Romowie w Polsce. Kalendarium 1401-2012, Tarnów 2012. Bartosz A., Vie bój się Cygana, Sejny 1994. Bartosz A., Cyganie w kulturze nie-Cyganów, [w:] Sytuacja społeczno-prawna Romów w Środkowo- Wschodniej Europie, red. A. Makowska-Cieleń, Gorzów Wielkopolski 1996. Bartosz A., Stanęły wozy kolorowe. Materiały z sesji, red. A. Bartosz, Tarnów 1996. Bauman Z., Wieloznaczność nowoczesna. Nowoczesność wieloznaczna, Warszawa 1995. Bloch-Rozmej A., W kręgu kultury PRL. Muzyka
rodzaje i style, Poznań 2017. The Place ofthe Romani Language and Cultur in Poland: Questionnaire Based Inshights, „Roczniki Humanistyczne”, Lublin 2020, t. LXVIII, z. 11. Błachut J., Gaberle A., Krajewski K., W kręgu kryminologii radykalnej, Gdańsk 2001. O Romach w Polsce i w Europie, red. P. Borek, Kraków 2009. Becker Howard. S., OUTSIDERZY. Studia z socjologii dewiacji, Warszawa 2009. Bednorz A., Postać Cygana w przysłowiach polskich, „Dialog-Pheniben” 1996, nr 3-4. Bittner К., Partia z piosenką, piosenka z partią. PZPR wobec muzyki rozrywkowej, Warszawa 2017. Bończuk L., Papusza, czyli wolność tajemna, Gorzów Wielkopolski 1996. 433
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Bordowicz S., Piskorski K., Szczepaniak S., Przestępczość wśród Cyganów, Oddział Szko lenia KG MO, Warszawa 1957. O Romach w Polsce i w Europie. Tożsamość. Historia. Kultura. Edukacja, red. P. Borek, Kraków 2009. Budyta-Budzyńska Μ., Socjologia narodu i konfliktów etnicznych, Warszawa 2013. Chałupczak H., Browarek T., Mniejszości narodowe w Polsce 1918-1995, Lublin 1998. Chlistowski W., Chojnacki R., Mniejszości narodowe na terenie województwa koszalińskiego w świetle zasobów Archiwum Państwowego w Koszalinie, „Rocznik Koszaliński” 1986/87, nr 20. Kropla drąży skałę: polscy Romowie w nowej rzeczywistości, [w:] Tożsamość. Kultura. Rów ność. Refleksje z okazji piętnastolecia Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, red. C. Obracht-Prondzyński, Μ. Milewska, Gdańsk 2020. Chrostowski W, ks., Martyrologia Żydów i martyrologia Romów. Studium porównawcze zagłady i pamięci o niej, „Dialog - Pheniben” 1997, nr 2-3. Czacki T., Rozprawki. O Cyganach wiadomość historyczna, „Cyganologia XIX wieku” 1993, t. 2. Czyżewski Μ., Uprzedzenie, [w:] Encyklopedia socjologii, t. 4, Warszawa 1999. Daniłowicz L, O Cyganach wiadomość historyczna, Oświęcim 1983. Depczyńska J., Adaptacja Cyganów do życia w mieście, „Etnografia Polska” 1978, t. 22, z. 2. Dębicki E., Papusza - moje wspomnienia, [w:] Bronisława Wajs - Papusza (1908-1987) biografia i dziedzictwo, red. D. A. Rymar, Gorzów Wielkopolski 2017. Dębicki E., Ptak umarłych, Gorzów Wielkopolski 2004. Dębicki E., Wczorajszy ogień. Ptak umarłych II, Gorzów Wielkopolski 2012.
Dębicki E., Kultura Romów w walce z nietolerancją, „Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny” 1999, nr 6 , t. 2. Dębski J., Pareer J., Romowie w KL Auschwitz- Birkenau, [w:] 3 VIII 1944 - 3 VIII 1994. KL Auschwitz-Birkenau. 50-lecie zagłady Romów, Oświęcim 1994. Dobkowski В., Konstytucyjne prawa i obowiązki obywateli PRL, Warszawa 1979. Dreczka J., Rozpalić cygańskie ognisko pod gołym niebem- o Stowarzyszeniu Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej im. Papuszy w Gorzowie Wielkopolskim, [w:] Kustosz cygańskiej pamięci, red. P. J. Krzyżanowski, B. A. Orłowska, K. Wasilewski, Gorzów Wielkopolski 2019. Drużyńska J., Ostatni tabor. Jak władza ludowa zabroniła Cyganom wędrować, Poznań 2015. Eisler J., Czterdzieści pięć lat, które wstrząsnęły Polską. Historia polityczna PRL, Warszawa 2018. Epistolografia w Polsce Ludowej (1945-1988). Listy i jego pochodne w systemie państwa komunistycznego. Studia i materiały, red. A. Μ. Adamus, B. Nuszczak, Warszawa 2020. Falandysz L., W kręgu kryminologii radykalnej, Warszawa 1986. 434
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Jarosz D., Udomowianie ” rewolucji przez praktyki społeczne życia codziennego w PRL, [w:] Życie codzienne w PRL, red. Μ. Choma- Jusińska, Μ. Kruszyński, T. Osiński, Lublin-Warszawa 2019. Romowie w Europie. Tożsamość i współczesne wyzwania, red. J. Faryś, P. J. Krzyżanowski, B. A. Orłowska, Gorzów Wielkopolski 2013. Ficowski J., Cyganiepołscy. Szkice historyczno-obyczajowe, Warszawa 1953. Ficowski J., Cyganie na polskich drogach, Kraków 1985. Ficowski J., Demony cudzego strachu. Wspomnienia cygańskie, Warszawa 1986. Ficowski J., Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje, Warszawa 1989. Ficowski J„ Pod berłem króla pikowego. Sekrety cygańskich wróżb, Warszawa 1990. Filipiak Μ., Socjologia kultury, Lublin 2000. Fraser A., Dzieje Cyganów .jNaiszawa 2001. Geremek B., Cyganie w Europie średniowiecznej i nowożytnej, „Przegląd Historyczny” 1984, z. 3. Gerlich Μ. G., Romowie. Przekraczanie granic własnego świata, Oświęcim 2001. Gerlich Μ. G., Prawdziwi Cyganie, „Dialog-Pheniben” 1995, nr 1. Ziemia Zawkrzeńska, t. 10, red. R. Juszkiewicz, Mława 2006. Gerlach Μ. G., Kwiatkowski R., Romowie. Rozprawa o poczuciu wykluczenia, Oświęcim 2009. Funkcjonowanie poznawcze i językowe dzieci romskich uczęszczających do szkół pod stawowych specjalnych i masowych — konteksty społeczne, red. Μ. Kołaczek, J. Talewicz-Kwiatkowska, Oświęcim 2011. Krwawy cień genocydu. Interdyscyplinarne studia nad ludobójstwem, red. B. Machul-Telus, U Markowska-Manista, L. Μ. Nijałkowski, Kraków 2011. Ład społeczny i jego przedstawienia. Księga Jubileuszowa Profesora Jacka Wodza,
red. T. Nawrocki, W. Swiątkiewicz, Katowice 2016. Gierliński K. (Parno), Zawody, profesje romskie, Szczecinek 2008. Gołka Μ., Socjologia kultury, Warszawa 2007. Grabowski Ł., Maruszak Μ., Zarys struktur oraz zadania Zwiadu Wojsk Ochrony Pogra nicza i Kontroli Ruchu Granicznego w latach 1945-1991, „Pamięć i sprawiedliwość” 2012, nr 20 (23), s. 303-329. Maruszak Μ., Pogranicza i kontroli ruchu granicznego w latach 1945-199, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 2 (23). Gryniuk A., Przymus prawny - studium socjologiczno-prawne, Toruń 1994. Grzegorek J. N., Mniejszość Romska na Pograniczu Zachodnim. Problem identyfikacji w społeczeństwie większościowym, Szczecinek 2007. Hejger Μ., Przekształcenia narodowościowe na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski w latach 1945-1959, Słupsk 2008. Herder J., Myśli o filozofii dziejów, t. 1, Warszawa 1962. 435
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Jakimik E. A., Romowie. Koczownictwo, osiadły tryb życia - wybór, konieczność czy przy mus?, Szczecinek 2009. Jasińska A., Siemieńska R., Wzory osobowe socjalizmu, Warszawa 1978. Jasińska-Kania A., Sławomir Ł., Obszary iformy wykluczenia etnicznego w Polsce (przy kład mniejszości narodowych i etnicznych), [w:] Polityczne wymiary etniczności, red. Μ. Mieczkowska i D. Scholze, Kraków 2009. Jastrzębski P., „, Jeszcze słyszę turkot kół. ! ”.Romowie w województwie zachodniopomor skim. Bilans dziesięciolecia (1999-2009), Kraków 2011. Jarosz D., „Udomowienie" rewolucji przez praktyki społeczne życia codziennego w PRL, [w:] Życie codzienne w PRL, red. Μ. Choma-Jusińska, Μ. Kruszyński, T. Osiński, Lublin-Warszawa 2019. „Jesteście w sercu Kościoła wybór wypowiedzi i dokumentów kościelnych skierowanych do osób pochodzenia romskiego, oprać. A. Sochaj, Szczecinek 2020. Kandziora J., Poeta w labiryncie historii, Gdańsk 2017. Kapralski S., Naród z popiołów, Warszawa 2012. Kapralski S., Martyniak Μ., Talewicz-Kwiatkowska J., Romowie w KL Auschwitz, „Głosy Pamięci” 2011, nr 7, Oświęcim. Kapralski S., Refleksje o pogromach. Na marginesie wydarzeń w Oświęcimiu w 1981 r, „Studia Romologica” 2009, nr 2. Kapralski S., Tożsamość romska, red. C. Obracht-Prondzyński, B. Dejna, Gdańsk 2017. Kaszyca R, Eksterminacja Romów w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939-1945, [w:] 3 VIII 1994 KL. Auschwitz - Birkenau. 50-lecie zagłady Romów, Oświęcim 1994. Kazimierczuk Z., Pożegnanie taboru, Lublin 1968. Kłoskowska A., Podstawowe prawa i obowiązki obywateli
PRL, Warszawa 1978. Kłoskowska A„ Z historii i socjologii kultury, Warszawa 1969. Kłoskowska A., Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 2005. Kochanowski V. de G„ Światopogląd Romów Europy, „Dialog-Pheniben” 1997, nr 2-3. Kojder A., Wpływ prawa oficjalnego na zmianę zachowań zwyczajowych, [w:] Elementy socjologii prawa. Prawo zwyczajowe, Warszawa 1973. Kojder A., Co to jest teoria naznaczenia społecznego!, „Studia Socjologiczne” 1987, nr 3֊4. Kondusza W., Legniccy Cyganie Romowie, Legnica 2006. Korek R., Lokalne tło polityki wobec Romów-przykład Gryfic i okolic,[w:] Polityczne wymiary etniczności, red. Μ. Mieczkowska i D. Scholze, Kraków 2009. Cyganie/Romowie w Polsce. Dawne i współczesne konteksty 1964 roku, red. P. J. Krzyża nowski, B. A. Orłowska, Gorzów Wielkopolski 2015. Krzyżanowski P. J., Zamknięci w klatce- trauma Cyganów w powojennej Polsce po przy musowym osiedleniu i zakazie wędrówki w 1964 roku [w:] Wydarzenia ֊ od traumy do euforii, red. E. Golachowska, D. Pazio-Wlazłowska, Warszawa 2018. 436
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Strażnik cygańskiej tradycji, red. P. J. Krzyżanowski, B. A. Orłowska, K. Wasilewski, Gorzów Wielkopolski 2019. Krzyżanowski P. J., Gerlich Μ., Stereotyp Cygana/Roma na ziemiach polskich w ujęciu historycznym, „Studia - konteksty pogranicza” 2019, nr 3. Krzyżanowski P. J., Tożsamość kulturowa Romów wobec akcji osiedleńczej i przemocy politycznej państwa, [w:] Język. Religia. Tożsamość, t. 2, red. G. Cyran, E. Skorupska֊ -Raczyńska, Gorzów Wielkopolski 2008. Krzyżanowski P. J., Cyganie w Gorzowie Wielkopolskim - wymuszone osiedlenie, [w:] Gorzów miastem wielu kultur, red. B. A. Orłowska, P. J. Krzyżanowski, Gorzów Wielkopolski 2014. Krzyżanowski P. J., Akcja osiedleńcza Cyganów/Romów w PRL w świetle materiałów archiwalnych, red. C. Obracht-Prondzyński, B. Dejna, Gdańsk 2017. Krzyżanowski P. J., Wasilewski K., Papusza - od napiętnowanej do bohaterki, [w:] Bro nisława Wajs - Papusza (1908-1987) - biografia i dziedzictwo, red. D. A. Rymar, Gorzów Wielkopolski 2017. Krzyżanowski P. J., Kwestia cygańska, [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec mniejszości narodowych w Polsce w latach 1944-1956, red. J. Syrnyk, Warszawa 2019. Kojder A., Co to jest teoria naznaczenia społecznego?, „Studia Socjologiczne” 1987, nr 3-4 (106-107). Kowalski T., Pobór mniejszości narodowych do wojska, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1996, nr 1. Kowarska A., Polska Roma. Tradycja i nowoczesność, Warszawa 2005. Kowarska A., Stereotyp czy tradycja ? O etosie wędrowcy i wartościowaniu przestrzeni u polskich Romów, Szczecinek 2010. Kozioł Μ., Analiza uwarunkowań społeczno-
kulturowych wpływających na sytuację romskiego ucznia w polskim systemie edukacji, „Uniwersyteckie Czasopismo Socjo logiczne” 2015, nr 12 (3). Kurczewski J., Kojder A., Prawo prymitywne, Warszawa 1973. Kwadrans Ł., Romowie, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie świa towe, red. S. Dudra, B. Nitschke, Kraków 2010. Kwaśniewski J., Kojder A., Reakcja społeczna na zachowania dewiacyjne: problemy, założenia, hipotezy badawcze, „Studia Socjologiczne” 1974, nr 2 (53). Laskowska-Otwinowska J., Elementy kultury romskiej jako źródło marginalizacji i boga cenia się Romów polskich, [w:]„Lata tłuste. Lata chude. ”. Spojrzenia na biedę w społecznościach lokalnych, red. K. Korzeniewska, E. Tarkowska, Warszawa 2002. Laskowska-Otwinowska J., Stereotyp biednego Roma, [w:] „Lata tłuste. Lata chude . ”. Spojrzenia na biedę w społecznościach lokalnych, red. K. Korzeniewska, E. Tarkowska, Warszawa 2002. Lakatos Μ., Krajobraz widziany przez dym, Warszawa 1979. Lepa A., bp, Pedagogika mass mediów, Łódź 1988. 437
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Lityński A., Historia prawa Polski Ludowej, Warszawa 2005. Lubecka A., Tożsamość kulturowa Bergitka Roma, Kraków 2005. Lubecka A., Dlaczego tak trudno nas zrozumieć? Romowie w polskim dyskursie publicznym „Zarządzanie w kulturze” 2011, t. 12. Polityczna organizacja społeczeństwa w Polsce w okresie budowy rozwiniętego społeczeń stwa socjalistycznego, red. A. Łopatka, Poznań 1977. Łuczak A., Romowie na Warmii i Mazurach, Szczecinek 2015. Romowie, red. B. Machul-Telus, Warszawa 2019. Machowska Μ., „Ja, cygańska dziewczyna ". Bronisława Wajs-Papusza w dokumentach i w pieśniach, Gorzów Wielkopolski 2020. Mniejszości narodowe w Polsce. Państwo i społeczeństwo polskie a mniejszości narodowe w okresach przełomów politycznych (1944-1989), red. P. Madajczyk, Warszawa 1988. Mead Μ., Kultura i tożsamość, Warszawa 2000. Mieczkowska Μ., Procesy osiedlania się Cyganów w Szczecinie po II wojnie światowej, [w:] Pomerania Ethnica -mniejszości narodowe i etniczne na Pomorzu Zachodnim, red. M. Giedroje i J. Mieczkowski, Szczecin 1998. Mirga A., Me som Rom, turnen san gadże, „Etnografia Polska” 1978, t. 22, z. 2. Mirga A., Stereotyp Cyganów a mity o ich genezie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne” 1985, z. 20. Mirga A., Krajobraz wiejski z Cyganami. Z badań nad stereotypem Cyganów w Polsce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne” 1988, z. 24. Mirga A., Romowie w historii najnowszej Polski, [w:] Mniejszości narodowe w Polsce, Wrocław 1997. Mirga A., Mróz L., Cyganie. Odmienność i nietolerancja,
Warszawa 1994. Mirga A., Wybór i przymus w procesie asymilacji Romów w Polsce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne” 1993, z. 32. Mirga A., Gheorge N., Romowie w XXI w. Studium polityczne, Kraków 1998. Mirga A., Stereotypy Cyganów, a mity o ich genezie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1985, z. XX. Mironowicz E., Moroń A., Polityka narodowościowa PRL, Białystok 2000. Maron A., Wokół pojęcia pogromu w refleksji nad przemocą antyromską, „Prace Kulturoznawcze. Romowie a współczesna humanistyka” 2020, t. 24, nr 2. Mniejszości narodowe, etniczne i językowe III Rzeczypospolitej, „Informator” 2020, red. L. Μ. Nijałkowski, B.Machul-Telus. Mróz L., Badania dystansu etnicznego: Cyganie—Polacy, „Etnografia Polska” 1978, t. XXII, z. 2. Mróz L., Cyganie, Warszawa 1971. Mróz L., Geneza Cyganów i ich kultury, Warszawa 1992. 438
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Mróz L., Królowie i starsi nad Cyganami, „Dialog- Pheniben” 1996, nr 3-4. Mróz L., O problemie cygańskim, „Etnografia Polska” 1996, t. 10. Mróz L., Dzieje Cyganów - Romów w Rzeczypospolitej XV-XVII w., Warszawa 2001. Mróz L., Od Cyganów do Romów. Z Indii do Unii Europejskie}, Warszawa 2007. Mudyń K., Stereotyp, [w:] Encyklopedia socjologii, t. 4, Warszawa 1999. Nowicka E., U nas dole i niedole. Sytuacja Romów w Polsce, Kraków 1999. Nowicka E., Romowie i świat współczesny, [w:] Romowie w Polsce i Europie. Historia, prawo, kultura, red. P. Borek, Kraków 2007. Nowicka E., Witkowski Μ., Cygan czy Rom? Antropologiczna interpretacja sporu o słowa, „Studia Socjologiczne” 2018, nr 3 (230). Nowicka E., Przemiany tożsamości romskiej w Polsce - czynniki i procesy, [w:] Romowie, red. B. Machul-Telus, Warszawa 2019. Nowicka E., Nawrocki J., Nowicki J., Swoi i obcy. Studia nad postawami wobec innych narodów, ras i grup etnicznych, է. 1, Warszawa 1990. Narbutt T., Rys historyczny ludu cygańskiego, Wilno 1850. Tożsamość. Kultura. Równość. Refleksje z okazji piętnastolecia Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, red. C. Obracht-Prondzyński, Μ. Milewska, Gdańsk 2020. Olejnik L., Polityka narodowościowa Polski w latach 1944-1960, Łódź 2003. Olszewski W, Dystans etniczny Polacy - Cyganie (naprzykładzie dzielnicy Poznania), „Etnografia Polska” 1985, է. XXIX, z. 2. Opocki S., ks., Moje doświadczenia w zakresie edukacji Romów, [w:] Sytuacja społeczno-prawna Romów w Środkowo-Wschodniej Europie, Gorzów Wielkopolski 1996.
Cyganie/Romowie w Polsce. Dawne i współczesne konteksty 1964 roku, red. B. A. Orłowska, P. Krzyżanowski, Gorzów Wielkopolski 2015. Ostałowska L., Ostrowska U., Cygan to Cygan, Wołowiec 2012. Słowo w edukacji z perspektywy aksjologicznej, „Język. Religia. Tożsamość” 2020, nr 1/2 (21/22). Pareer J., Grotum T., Losy Cyganów w KL Auschwitz w oparciu o zachowaną bazę źródłową, „Dialog-Pheniben” 1996, nr 1. Pawełczak R, Romowie w województwie wielkopolskim, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce i Europie. Aspekty polityczne i społeczne, red. A. Sakson, Toruń 2014. Pawłowski A., Rodzaje i technika oszustw popełnianych przez Cyganów, Zielona Góra 1968. Pawłowski A., Rodzaje i technika kradzieży popełnianych przez Cyganów, Zielona Góra 1971. Pawłowski A., Problemy kryminalne w cygańskiej grupie etnicznej, „Etnografia Polska” 1972, t. 22. Pawłowski A., Cyganie. Studia nad przestępczością, Zielona Góra 1973. Petrażycki L., Dokładność i ścisłość prawa zwyczajowego, [w:] Elementy socjologii prawa. Prawo zwyczajowe, Warszawa 1973. 439
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Petrażycki L., O rzeczywistej naturze prawa zwyczajowego i dwóch jego rodzajach, [w:] Elementy socjologii prawa. Prawo zwyczajowe, Warszawa 1973. Petrażycki L., Prawo zwyczajowe a rozwój społeczny, [w:] Elementy socjologii prawa, Warszawa 1973. Piber-Dąbrowska K., Sędek G., Spostrzeganie bez uprzedzeń i stereotypów ֊ zarys proble matyki, „Psychologia Społeczna” 2006, nr 02 (02), s. 7-12 Pieniążek A., Stefaniuk Μ., Socjologia prawa. Zarys wykładu, Lublin 2000. Piotrowska A. G., „Słowami malowane” czyli obraz muzyków cygańskich w polskiej prasie codziennej okresu komunistycznego, „Studia Romologica” 2017, nr 10. Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1956-1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006. Pobożniak T., Cyganie, Warszawa 1972. Podgórecki A., Zarys socjologii prawa, Warszawa 1971. Przybek-Czuchrowska I„ Psychologiczne konsekwencje traumy i PTSD, [w:] Psychologia w naukach medycznych, red. Μ. Cybulski, W. Strzelecki, Poznań 2001. Rose Romani „ Rauch hattenwirtäglichvorAugen ”. Der nationalsozialistische Völkermordan den Sinti und Roma, Heidelberg 1999. Romui J., Społeczno-politycznefunkcje stowarzyszeń, [w:] Polityczna organizacja społeczeń stwa w Polsce w okresie budowy rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego, pr. zbiór., red. Μ. Szczepaniak, Poznań 1977. Rotengruber P., Polityczny ogrodnik i jego ofiary Cyganie/Romowie w Polsce. Dawne i współczesne konteksty 1964 roku, Gorzów Wielkopolski 2015. Ruzikowski Tadeusz (red.) Nie tylko partia ? Organizacje społeczne w Polsce Ludowej 1944-1989. Geneza,
funkcjonowanie, znaczenie, Warszawa 2 017. Schafft G. E„ Od rasizmu do ludobójstwa. Antropologia w 111 Rzeszy, Kraków 2006. Siemaszko A., Granice tolerancji, Warszawa 1993. Siemieński F., Podstawowe wolności, prawa i obowiqzki obywateli PRL, Warszawa 1979. Sławik К., O Cyganach i przestępstwach przez nich popełnianych, „Problemy Krymina listyki” 1980, nr 144. Smoleń K., Nie wolno zapomnieć o holokauście Romów. Naziści ֊ Romowie - Zagłada, „Dialog-Pheniben” 1997, nr 2/3. Sołtysik Ł., Romowie w Dzierżoniowie w latach 1952-1965, [w:] Dzierżoniów ֊ wiek miniony. Materiałypokonferencyjne, red. S. Figarski, T. Przerwa, Wrocław 2007. Sochaj A., Wielka wędrówka - 1964 - „ Wielki Postój”, Szczecinek 2014. Sokół W, Wojska obrony terytorialnej w historii Polski, „Bezpieczeństwo. Teoria i prak tyka” 2017, nr 3 (XXVIII). Sołtysik Ł., Akcja ankietyzacyjna „C" z 22 września 1952 r. ipaszportyzacji Romów na Dolnym Śląsku z 7-Ю marca 1955 r, [w:] Aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec mniejszości narodowych i etnicznych. Studia, red. J. Syrnyk, Warszawa 2009. 440
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Sołtysik Ł., Jest nadzieja, że w najbliższym czasie sytuacja ulegnie znacznej poprawie. Działalność Komitetu Cygańskiego w Wałbrzychu (1951-1952) i Wojewódzkiego Zarządu Stowarzyszenia Cyganów Osiadłych w Wałbrzychu (1952-1955), [w:] Situ ation ofRoma Minority in Czech, Hungary, Poland and Slovakia, red. J. Balvin, Ł. Kwadrans, Wroclaw 2010. Sołtysik Ł., Romowie w polityce komunistycznych władz Polski, [w:] Internacjonalizm czy. ? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniej szości narodowych (1944-1989), red. J. Hytrek-Hryciuk, G. Strauchold, J. Syrnyk, Warszawa-Wrocław 2011. Stankiewicz S., Sytuacja społeczna Romów w Europie Środkowo- Wschodniej, [w:] Sytuacja społeczno-prawna Romów w Środkowo-Wschodniej Europie, Gorzów Wielkopolski 1996. Sterkowicz S., Nieludzka medycyna. Lekarze w służbie nazizmu, Warszawa 2007. Stępień K., Błąd antropologiczny w dziedzinie prawa, [w:] Zadania współczesnej metafizyki, t. 5, Błąd antropologiczny, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, Lublin 2003. Studnicki E, Różnice między zwyczajem a prawem zwyczajowym, [w:] Elementy socjologii prawa. Prawo zwyczajowe, Warszawa 1973. Polityczna organizacja społeczeństwa w Połsce w okresie budowy rozwiniętego społeczeń stwa socjalistycznego, red. Μ. Szczepaniak, Poznań 1977. Szefler S., Ekonomia polityczna socjalizmu, Warszawa 1989. Szewczyk Μ., Romanipen -największa wartość kultury romskiej [w:] Świat Cyganów. Problemy Romów, red. C. Obracht-Prondzyński, B. Dejna, Gdańsk 2017. Sztompka P., Socjologia zmian społecznych, Kraków 2005.
Kwestia romska w kontekście bezpieczeństwa wewnętrznego, red. E. Szyszlak, T. Szyszlak, Wrocław 2013. Talewicz-Kwiatkowska J., Rom w Polsce czyli kto? O różnorodności mniejszości romskiej, [w:] Romowie, red. B. Machul-Telus, Warszawa 2019. Tarkowska E., Mit, [w:] Encyklopedia socjologii, t. 4, Warszawa 1999. Tomaszewski J., Rzeczpospolita wielu narodów,Warszawa 1985. Turner J., Struktura teorii socjologicznej, Warszawa 2006. Wajs B. - Papusza, Pieśni Papuszy. wiersze w języku cygańskim, prze!., oprać., wstępem i objaśnieniami opatrzył J. Ficowski, Wrocław 1956. Wajs B. - Papusza, Pieśni mówione, wybrał, przeł. i wstępem opatrzył J. Ficowski, Łódź 1973. Wajs B. — Papusza, Lesie, ojcze mój, wiersze przeł., wstępem i przypisami opatrzył J. Ficowski, Warszawa 1990. Walczak B., Językjako składnik dziedzictwa kulturowego, [w:] Język. Religia. Tożsamość, t. 2, red. G. Cyran, E. Skorupska-Raczyńska, Gorzów Wielkopolski 2008. Wesołek W. E., ks. Cyganie a religia. Doświadczenia w pracy duszpasterskiej, [w:] Sytuacja społeczno-prawna Romów w Środkowo-Wschodniej Europie, Gorzów Wielkopolski 1996. Węgrzyn K., Węgrzyn G., Stereotyp Cygana, „Dialog-Pheniben” 1996, nr 1. 441
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Wiercińska K., Cyganie ֊ wśród czy obok nas?, „Szkice Legnickie” 2000, t. 21. Wodzińska H„ Tadeusza Czackiego prezentacja Cyganów, „Dialog-Pheniben” 1996, nr 2. Wrona J., Praktyki religijne w warunkach PRL, [w:] Życie codzienne w PRL, red. Μ. ChornaJusińska, Μ. Kruszyński, T. Osiński, Lublin-Warszawa 2019. Wrona J., Mniejszości narodowe w polityce PZPR (1949-1989,[w.] Między rzeczywistością polityczną a światem iluzji, red. J. Jachymek, W. Paruch, Lublin 2002. Yoors J., Cyganie, Kraków 1973. Zamecka J., Kontrola społeczna i dewiacja społeczna jako zjawiska współzależne, „Studia Socjologiczne” 1987, nr 3-4 (105-107). Ziemba Μ., Odrzucenie stereotypu, „Dialog-Pheniben” 1996, nr 3-4. Zimmermann Μ., Rassenutopie und Genozid. Die nationalsozialistische ,,Lösung der Zigeunerfrage”, Hamburg 1996. Znaniecki F., Studia nad antagonizmem do obcych „Przegląd Socjologiczny” 1930,1.1. Znaniecki F., Nauki o kulturze, Warszawa 1972. Zywert J., Wykształcenie i struktura zawodowa ludności cygańskiej w Gorzowie Wlkp., „Przegląd Geograficzny” 1969, z. 3. Zywert J., Z problematyki badań nad ludnością cygańską, „Rocznik Lubuski” 1971, t. 7. Zywert J., Poglądy Cyganów na atrakcyjność zawodów, „Studia Socjologiczne” 1971, nr 1. Filmy Historia Cyganki, Polska 1992, reż. Gregory Kowalski. Choć raz zobacz jak się kręcą tylne kola wozu, Polska 2013, reż. Piotr Wójcik. Zanim opadną liście, Polska 1964, reż. Władysław Siesicki. Zapomniane tabory, Polska 2015, reż. i realiz. Bartosz Boruta, Władysław Kwiatkowski, Piotr Szydło. 442
SUMMARY The history of the Gypsies in post-war Poland reveals how utopian and ideology-driven the previous system was. The authorities of the Polish People’s Republic sought to implement the concept of a homogeneous society, where there was no room for ethnic minorities or cultural diversity.The implementation of the state’s vision of a homogenous socialist society left its mark on the lives of the Gypsies, who - in 1964 - were officially denied the right to roam. The Gypsy lifestyle was clearly different from that of the mainstream society. Their mobility violated government regulations, including the obligations to register, attend school and work.Such a situation could not be left unaddressed by the state.The authorities aimed to control the lives of the Gypsies completely. As a result, two different lifestyles were confronted: one based on the centuries-old tradition of a close-knit community and the other one proposed by the state. The state authorities attempted to assimilate the Gypsies using a wide range of coercive measures. The legal coercion used by the government sometimes lost its legal character (i.e. compliance with positive law), leading to violence and psychological abuse. The state campaign to assimilate the Gypsies was carried out without provi ding any material support during the period when they needed to learn the Polish language and a trade.At that time, the Gypsies were generally illiterate and worked in professions that suited their nomadic lifestyle.Issues that had been easily resolved during their travels became problematic when they stayed in
one place for a long time.One major difficulty for the state authorities was to provide Gypsy families with housing. As a result of the settlement campaign, Gypsies were usually housed in primitive barracks or in residential buildings that had been devastated during WW2. Others lived in their old wagons parked in places which were hardly paved, often without access to basic sanitary facilities.Thus, settling down meant living in very difficult conditions, in a generally unwelcoming or even hostile community. The 1964 ban on travelling in caravans, introduced by the authorities of the Polish People’s Republic, was not resisted or criticized by the general public.The attitudes of the Polish people and the state, which was pursuing its settlement campaign, were surprisingly consistent.This was due to the fact that the Gypsies were considered by the state authorities to be a group that openly transgressed the established norms. 455
Summary Aufgrund der Siedlungsaktion verloren die Zigeuner ihre Identität als Noma denvolk; sie wurden von ihrer langen Tradition abgetrennt, welche die Grundlage ihres Lebens bildete. Die soziale Struktur ihres Lebens und ihr Familienleben wur den teilweise zerstört. Die Folgen der Siedlungsaktion waren anders als vom Staat erwartet. Statt die neue Wirklichkeit voll zu akzeptieren, sahen sich die Zigeuner gezwungen, ihre Kulturidentität vor äußeren Einflüssen zu schützen. Der Assimilie rungsprozess bei dieser ethnischen Gruppe wurde gestoppt. Die politische Wende in Polen 1989 war zugleich das Ende des Assimilierungsprozesses. Der Wechsel der Staatsordnung nach 1989 zeigte deutlich, wie viele Gebiete das alte System zerstörte. Im Laufe der Zeit stellte sich heraus, dass die Zigeunerfrage, obwohl das sozialistische System Geschichte ist, für den Staat immer noch aktuell ist. 456
ZUSAMMENFASSUNG Die Geschichte der Zigeuner im Nachkriegs-Polen zeigt die Utopie des dama ligen Staatsystems, das einer Ideologie untergeordnet war. Die Staatsbehörden des Volksrepublik Polen haben sich die Bildung einer einheitlichen Gesellschaft zum Ziel gesetzt; nach diesem Modell gab es hier keinen Platz flir ethnische Minderheiten und Kulturunterschiede. Die Verwirklichung einer einheitlichen, sozialistischen Gesellschaft durch den polnischen Staat hat das Leben der Zigeuner stark beeinflusst. Im Jahre 1964 hat man ihnen das Recht abgesagt, ein Wanderleben zu fuhren. Die Lebensweise der Zigeuner wich deutlich von der des Rests der Gesellschaft ab. Durch ihre Mobilität verstießen die Zigeuner gegen die Regeln und Pflichten, die vom Staat befohlen waren: Meldepflicht, Schulpflicht oder Arbeitszuweisung. Der Staat musste hier eingreifen. Die Staatsbehörden wollten die volle Kontrolle über das Leben der Zigeuner haben. Diese Politik des Staates führte zum Zusam menstoß zweier Lebensweisen: die eine hatte einen geschlossenen Charakter und jahrhundertelange Tradition, die andere war vom Staat befohlen. Das angestrebte Ziel der Assimilierung der Zigeuner wollten die Staatsbehörden mit breiter Palette an Zwangsmaßnahmen erreichen. Der Rechtszwang verlor manchmal am legalen Charakter ( laut positiven Rechts) und hatte dadurch Züge einer Gewalt oder psychischen Terrors. Die Behörden wollten die Zigeuner assimilieren indem diese die polnische Sprache und einen Beruf erlernen sollten. Es fehlten aber die materiellen Mittel dazu. Die Zigeuner waren damals meistens Analphabeten
und ihre Berufe waren eng mit ihrem Nomadenleben verbunden. Mit längeren Aufenthalten an einem Ort kamen Probleme auf, die sie kaum zu lösen wussten. Ein großes Problem für die Staatsbehörden war die Bereitstellung von Wohnungen für die Zigeunerfamilien. Im Rahmen der Siedlungsaktion mussten die Zigeuner in Baracken oder Häusern hausen, die wegen des Krieges in desolatem Zustand waren. Oder sie führten ihre Existenz in alten Wohn- und Planwagen, an Plätzen, wo es oft keine Sanitäranlagen gab. Die Siedlungsaktion bedeutete also ein Vegetieren in schweren Bedingungen, die Umgebung war dazu unfreundlich, ja manchmal sogar feindlich. Die polnische Gesellschaft empörte sich keineswegs als die Staatsbehörden der Volksrepublik im Jahre 1964 die wandernden Zigeunerlager verboten. Die Bevölkerung und der Staat mit seiner Siedlungsaktion waren hier erstaunlicherweise einstimmig. Vom Staat wurden die Zigeuner also solche Gruppe gebrandmarkt, die gegen geltende Regeln verstößt. 457
Zusammenfassung As a result of the forced settlement, the Gypsies lost their identity as travellers and were stripped of all that was essential to their customs and traditions.They were cut off from their centuries-old traditions. Also, the social structure of Gypsy communities was violated, traditional ties were broken and families dispersed. Eventually, this forced settlement led to the situation where the Gypsies began protecting their own cultural identity from external threats instead of opening up to a changing reality, as had been hoped for by the authorities.As a consequence, Gypsies remained an ethnic (national) group characterized by a stalled assimilation process. The political changes initiated in Poland in 1989 put an end to the assimila tion activities undertaken by the state. Following the change of the Polish political system in 1989, the devastation left by the previous regime became apparent. Time has shown that while Poland’s socialist past has ended, the Gypsy issue has not lost its relevance for the state authorities. 458 |
| adam_txt |
SPIS TRESCI WSTĘP.9 ROZDZIAŁ 1. Wędrówka jako symbol etnicznej wspólnoty Cyganów 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. Cyganie - ludzie bez własnego terytorium . 19 Cygańskie tabory na ziemiach polskich do 1945 roku. 24 Wędrówka przerwana przez wojnę. 28 Wędrówka w powojennych realiach do zatrzymania taborów w 1964 roku. 31 ROZDZIAŁ 2. Okres intensywnej akcji osiedleńczej 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. Rok 1964 - próg między wędrownym a osiadłym trybem życia . 45 Akcja ewidencyjna koczujących Cyganów . 47 Przymus wobec wędrujących Cyganów . 52 Rozbicie struktury społecznej - separacja „wójtów" cygańskich. 66 Opór starszyzny cygańskiej przed przymusowym osiedleniem. 69 Ostatnie tabory. 71 Wpływanie na opinię publiczną - propaganda . 82 2.7.1. Zanim opadną liście - filmowy obraz życia wędrownych Cyganów na usługach propagandy. 86 2.7.2. Propaganda w środkach masowego przekazu . 90 ROZDZIAŁ 3. Presja asymilacyjna państwa 3.1. Organizacja i koordynacja akcji osiedleńczej. 99 3.1.1.
Działalność wojewódzkich i powiatowych zespołów koordynacyjnych do spraw osiedlenia i produktywizacji Cyganów. 102 3.1.2. Podsumowanie akcji osiedleńczej - likwidacja Międzyresortowej Komisji i zespołów koordynacyjnych do spraw osiedlenia i produktywizacji Cyganów. 113 3.2. Wtłoczeni w przestrzeń zamkniętą murami. 120 3.2.1. Zasady przydziału mieszkań rodzinom cygańskim.125 3.2.2. Warunki mieszkaniowe rodzin cygańskich . 127 3.3. Zatrudnienie - „produktywizacja" Cyganów. 139 3.4. Zatrudnienie Cyganów w rolnictwie. 152 3.5. Usługi kotlarskie świadczone przez Cyganów - spółdzielnie kotlarskie „Roma", „Romen", „Nowe Życie" i „Nowa Droga" .157 3.6. Handel tekstyliami i materiałami ubraniowymi w ramach działalności licencjonowanej przez państwo. 164 3.7. Służba wojskowa Cyganów w Ludowym Wojsku Polskim.167
3.8. Edukacja - objęcie Cyganów zinstytucjonalizowanym systemem nauczania. 176 3.8.1. Wpływ warunków mieszkaniowych na edukację dzieci oraz pomoc materialna dla uczniów z rodzin cygańskich. 182 3.8.2. Egzekwowanie obowiązku szkolnego - stosunek rodziców do szkoły i edukacji własnych dzieci. 187 3.8.3. Działalność ZHP wśród dzieci i młodzieży cygańskiej. 198 3.9. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna. 200 3.9.1. Badania profilaktyczne i szczepienia ochronne. 202 3.9.2. Działalność sanitarna i przeciwepidemiologiczna. 207 3.9.3. Działalność oświatowo-sanitarna Polskiego Czerwonego Krzyża wśród Cyganów. 209 3.9.4. Instytucja opiekunów społecznych rodzin cygańskich. 211 3.10. Stowarzyszenia cygańskie. 217 3.10.1. Stowarzyszeniu Kulturalno-Oświatowym Cyganów „Nowe Zycie" w Tarnowie. 219 3.10.2. Podhalańskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Cyganów w Nowym Targu i Kulturalno-Oświatowe Stowarzyszenie Cyganów w Gdańsku. 221 3.10.3. Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Cyganów w Olsztynie. 225 3.10.4. Odmowa rejestracji Stowarzyszenia Artystycznego Cyganów w Gorzowie Wielkopolskim oraz Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego Cyganów
w Zduńskiej Woli. 227 3.10.5. Kwestia usankcjonowania przez państwo Rady Cyganów w PRL oraz Związku Cyganów Polskich. 229 3.11. Stowarzyszenia cygańskie. 232 3.11.1. Stowarzyszeniu Kulturalno-Oświatowym Cyganów „Nowe Zycie" w Tarnowie. 233 3.11.2. Podhalańskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Cyganów w Nowym Targu i Kulturalno-Oświatowe Stowarzyszenie Cyganów w Gdańsku. 235 3.11.3. Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Cyganów w Olsztynie. 240 3.11.4. Odmowa rejestracji Stowarzyszenia Artystycznego Cyganów w Gorzowie Wielkopolskim oraz Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego Cyganów w Zduńskiej Woli. 242 3.11.5. Kwestia usankcjonowania przez państwo Rady Cyganów w PRL oraz Związku Cyganów Polskich. 244 3.12. Cygańskie zespoły pieśni i tańca w PRL - nadzór państwa nad działalnością artystyczną Cyganów. 246 3.12.1. Cygański Zespół Pieśni i Tańca „Czarne Perły". 251 3.12.2. Patronat Państwowego Przedsiębiorstwa Imprez Estradowych nad cygańskimi zespołami pieśni i tańca „Roma" oraz „Terno". 252 3.12.3. Michaj Burano i Randia - cygańskie gwiazdy estrady. 260
3.12.4. Cygańscy artyści na tournee w Korei Północnej.263 3.12.5. Medialna „blokada" piosenek o cygańskiej wędrówce. 265 3.12.6. Nieudany werbunek cygańskich artystów. 269 3.13. Państwo jako organizator życia kulturalno-oświatowego dla Cyganów. 273 3.13.1. Organizacja oświaty. 274 3.13.2. Organizacja życia kulturalnego. 278 3.14. Bronisława Wajs - Papusza. 284 3.14.1. Cygańska poetka w sidłach propagandy. 287 3.14.2. Działalność misyjna Kościoła katolickiego wśród Cyganów i stosunek władz państwowych do tej działalności. 292 ROZDZIAŁ 4. Konflikt Cyganie-państwo oraz Cyganie-zbiorowość większościowa 4.1. Odniesienie do idei „porządku normatywnego" i koncepcji antagonizmu kulturowego Floriana Znanieckiego opartego na rozróżnieniu pojęć „swój" - „obcy". 299 4.2. Konflikt Cyganie-państwo. 302 4.2.1. Listy protestacyjne Cyganów do I Sekretarza КС PZPR Edwarda Gierka oraz do najwyższych władz państwowych PRL . 304 4.3. Konflikt Cyganie - zbiorowość większościowa. 314 4.3.1. Konflikty między Cyganami a ludnością polską w Jaworznie i w Zaborowie
. 321 4.4. Konflikt w Kłodawie - zarządzenie wojewody konińskiego nr 72,/76 z dnia 8 września 1976 roku w sprawie resocjalizacji osób niepracujących i nieuczących się, prowadzących koczowniczy tryb życia. 324 4.5. Konflikt w Koninie. 327 4.5.1. „Pogrom" - czyli prasa o konflikcie w Koninie. 328 4.5.2. Petycja Rady Starszych Cyganów do rządu PRL po wydarzeniach w Koninie. 330 4.6. Konflikt w Oświęcimiu . 331 4.7. Mechanizmy konfliktów w Kłodawie, w Koninie i w Oświęcimiu. 333 4.8. List Jerzego Ficowskiego Do braci Cyganów po pogromach w Koninie i w Oświęcimiu.334 ROZDZIAŁ 5. Przestępczość wśród Cyganów 5.1. Naznaczenie Cyganów jako grupy predysponowanej do łamania prawa - odniesienie do koncepcji naznaczenia społecznego Howarda Beckera.337 5.2. Specyfika cygańskiej przestępczości. 343 5.2.1. Przestępczość związana z wróżbą i magią. 347 5.2.2. Uprowadzenia w celu matrymonialnym. 352 5.3. Włamania i kradzieże mieszkaniowe . 353
5.4. Oszustwa na „kupon", oszustwa związane z handlem zegarkami i walutą . 355 5.5. Napady rabunkowe. 356 5.6. Wytyczne Szefów Oddziałów Dochodzeniowo-Śledczego i Służby Kryminalnej Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej z dnia 3 maja 1967 roku w sprawie trybu postępowania organów MO w toku ścigania przestępstw popełnionych przez osoby narodowości cygańskiej - działalność prewencyjna organów MO wobec Cyganów. 357 5.7. Przestępczość wśród Cyganów w świetle opracowania Cyganie na Ziemi Lubuskiej. Działalność przestępcza i nadzór prewencyjny MO 364 5.8. Zjazd Cyganów w Opolu i jego „zabezpieczenie" przez ZOMO. 368 5.9. Akcja kryptonim „Tabor" . 369 5.10. Wyjazdy Cyganów za granicę na podstawie wpisów w dowodach osobistych - przestępczość graniczna 373 5.11. Przekraczanie granicy państwowej PRL na podstawie fałszywych paszportów - zorganizowane przerzuty Cyganów na Zachód 380 5.12. Sprawy Operacyjnego Sprawdzenia o kryptonimach: „Monterzy", „Lokomotywa", „Droga". 386 5.13. Zabiegi o paszporty na wyjazd do Indii.393 ZAKOŃCZENIE . 395
ANEKS. 403 WYKAZ WYKORZYSTANYCH ŹRÓDEŁ I LITERATURY. 427 WYKAZ SKRÓTÓW. 443 SPIS TABEL. 445 SPIS FOTOGRAFII I RYCIN. 447 INDEKS NAZWISK.451 SUMMARY. 455 ZUSAMMENFASSUNG. 457
WYKAZ WYKORZYSTANYCH ŹRÓDEŁ I LITERATURY Źródła archiwalne Archiwum Akt Nowych w Warszawie: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza - Komitet Centralny w Warszawie, Ministerstwo Administracji Publicznej w Warszawie Telewizja Polska S. A. Zbiór Wycinków Prasowych Polska Agencja Prasowa S.A. Centralny Ośrodek Dokumentacji Prasowej przy PAP Centralne Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji: Ministerstwo Administracji Publicznej Prezydium Rady Ministrów Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego: Ministerstwo Kultury i Sztuki. Departament Pracy Kulturalno-Oświatowej i Bibliotek. Instytut Pamięci Narodowej IPN Gd - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Gdańsku IPN BU ֊ akta zasobu Archiwum IPN w Warszawie IPN By - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Bydgoszczy IPN Ka - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Katowicach IPN Ki - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Kielcach IPN Po - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Poznaniu IPN Ra - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Radomiu IPN Sz - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Szczecinie IPN Wr - akta zasobu Oddziałowego Archiwum IPN we Wrocławiu Archiwum Państwowe w Białymstoku Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Białymstoku Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Drohiczynie powiat Siemiatycze Archiwum Państwowe w Bydgoszczy. Oddział w Inowrocławiu Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Miasta i Powiatu w Inowrocławiu Archiwum Państwowe w Gdańsku Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy w Kościerzynie 427
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Gorzowie Wielkopolskim Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorzowie Wielkopolskim Zbiór kopert i dowodów osobistych z terenu działania Archiwum Państwowego w Gorzowie Wielkopolskim Archiwum Państwowe w Katowicach Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach Archiwum Państwowe w Koszalinie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie Koszaliński Ośrodek Naukowo-Badawczy w Koszalinie Archiwum Narodowe w Krakowie Państwowy Urząd Repatriacyjny Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie Archiwum Narodowe w Krakowie. Oddział w Tarnowie Urząd Miejski w Dębicy Archiwum Państwowe w Lesznie Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kościanie Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gostyniu Archiwum Państwowe w Lublinie Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Puławach Urząd Powiatowy w Puławach Archiwum Państwowe w Łodzi Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Pabianicach Archiwum Państwowe w Olsztynie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie Archiwum Państwowe w Opolu Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu Archiwum Państwowe w Poznaniu. Oddział w Koninie Komitet Wojewódzki PZPR w Koninie Archiwum Państwowe w Radomiu Komitet Wojewódzki PZPR 428
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Archiwum Państwowe w Rzeszowie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie Urząd Wojewódzki w Rzeszowie Archiwum Państwowe w Szczecinie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Szczecinie Archiwum Państwowe w Warszawie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie Archiwum Państwowe we Wrocławiu Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu Urząd Wojewódzki Wrocławski Archiwum Państwowe w Zielonej Górze Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie Zbiory Działu Rękopisów Źródła drukowane „Jesteście w sercu Kościoła”. Wybór wypowiedzi i dokumentów kościelnych skierowanych do osób pochodzenia romskiego, oprać. A. Sochaj, Szczecinek 2020. Katalog Rękopisów Biblioteki Narodowej. Archiwum Jerzego Ficowskiego, oprać. Maria Gamdzyk-Kluźniak, Warszawa 2019. Krzyżanowski P. J., Pytlak G., Bończuk L., Cyganie. Mity i fakty. Akcja osiedleńcza Cyganów w PRL w świetle dokumentów, Gorzów Wielkopolski 2002. Krzyżanowski P. J., Między wędrówką a osiedleniem. Cyganie w Polsce w latach 1945-1964, Gorzów Wielkopolski 2017. Sołtysik Ł., Sytuacja Romów w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w świetle dokumentu Mini sterstwa Spraw Wewnętrznych z 1984 roku. Uwagi o skutkach trzydziestopięcioletniej polityki państwa polskiego wobec ludności romskiej, [w:] Roma in VisegradCountries: history, culture, socialintegration, socialwork and educations, red. J. Balvin, K. Kyuchukov, Ł. Kwadrans, Wrocław 2013. Wykaz aktów prawnych Dekret Ministra Pracy i Opieki Społecznej z 8 stycznia 1946 r. o
rejestracji i obowiązku pracy (Dz.U. z 1946 r. Nr 3, poz. 24). Dekret Rady Ministrów z 16 listopada 1945 r. o utworzeniu i zakresie działania Komisji Specjalnej do walki z nadużyciami i szkodnictwem gospodarczym (Dz.U. z 1945 r., nr 53, poz. 302). 429
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Dekret Rady Państwa z 20 maja 1955 r. o zmianie ustawy o zabezpieczeniu socjalistycznej dyscypliny pracy (Dz.U. z 1955 r., nr 21, poz. 135). Dekret Rady Państwa z 23 marca 1956 r. o obowiązku szkolnym (Dz.U. z 1965 r., nr 9, poz. 52). Dekret z 22 października 1951 r. o dowodach osobistych (Dz.U. z 1951 r., nr 2, poz. 5). Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipea 1952 r. (Dz.U. z 1952 r., nr 33, poz. 232). Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z 4 lipea 1955 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z 19 kwietnia 1950 r. o socjalistycznej dyscyplinie pracy (Dz.U. z 1955 r., nr 27, poz. 160). Rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej z 30 maja 1950 r. w sprawie przy musowego umieszczania żebraków i włóczęgów w domach pracy przymusowej (Dz.U. z 1950 r., nr 26, poz. 238). Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 14 listopada 1961 r. w sprawie wykonywa nia obowiązku meldunkowego oraz prowadzenia ewidencji ludności (Dz.U. z 1961 r., nr 56, poz. 313). Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 20 listopada 1958 r. w sprawie zmiany rozporządzenia z 20 marca 1952 r. o właściwości władz i trybie postępowania w spra wach dowodów osobistych i tymczasowych zaświadczeń tożsamości (Dz.U. z 1958 r., nr 70, poz. 346). Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 21 marca 1956 r. w sprawie zmiany rozporządzenia z 20 marca 1952 r. o właściwości władz i trybie postępowania w spra wach dowodów osobistych i tymczasowych zaświadczeń tożsamości (Dz.U. z 1956 r., nr 8, poz. 47). Rozporządzenie Ministra Spraw
Wewnętrznych z 25 marca 1963 r. zmieniające rozporzą dzenie z 14 listopada 1961 r. w sprawie wykonywania obowiązku meldunkowego oraz prowadzenia ewidencji ludności (Dz.U. z 1963 r., nr 32, poz. 180). Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 października 1932 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. nr 94, poz. 808 z późn. zm.). Rozporządzenie Rady Ministrów z 15 grudnia 1951 r. w sprawie zasad i trybu odbywania kary pracy poprawczej. (Dz.U. z 1951 r., nr 66, poz. 456). Uchwała nr 55 Rady Ministrów z dnia 1 marca 1966 r. w sprawie dalszego rozwoju i dzia łalności ochotniczych hufców pracy Związku Młodzieży Socjalistycznej i Związku Młodzieży Wiejskiej (M.P. 1966 nr 11 poz. 75). Uchwała Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 12 lipea 1957 r. o Planie Rozwoju Gospodarczego w latach 1956-1960 (Dz.U. z 1957 r., nr 40, poz. 179). Ustawa z 29 marca 1962 r. o zgromadzeniach (Dz.U. z 1962 r., nr 20, poz. 89). Ustawa z 13 listopada 1963 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych (Dz.U. z 1963 r., nr 50, poz. 279). Ustawa z 14 lipea 1961 r. o ewidencji i kontroli ruchu ludności (Dz.U. z 1961 r., nr 33, poz. 164, zm. Dz.U. z 1963 r., nr 15, poz. 77). 430
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Ustawa z 18 czerwca 1959 r. o odpowiedzialności karnej za przestępstwa przeciw własności społecznej (Dz.U. z 1959 r., nr 36, poz. 228). Ustawa z 19 kwietnia 1959 r. o zabezpieczeniu socjalistycznej dyscypliny pracy (Dz.U. z 1950 r., nr 20, poz. 168). Ustawa z 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz.U. z 1950 r., nr 14, poz. 130). Ustawa z 21 lipea 1950 r. o 6-letnim planie rozwoju gospodarczego i budowie podstaw socjalizmu na lata 1950-1955 (Dz.U. z 1950 r., nr 37, poz. 344). Ustawa z 27 listopada 1961 r. o bezpieczeństwie i porządku ruchu na drogach publicznych (Dz.U. z 1961 r., nr 53, poz. 295). Ustawa z 29 marca 1962 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 1962 r., nr 20, poz. 90). Ustawa z 30 stycznia 1959 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (jednolity tekst Dz.U. z 1963 r., nr 20, poz. 108). Ustawa z dnia 1 lipea 1958 r. o zezwoleniach na wykonywanie przemysłu, rzemiosła, handlu i niektórych usług przez jednostki gospodarki nie uspołecznionej (Dz. U. 1958 nr 45 poz. 224). Ustawa z dnia 13 kwietnia 1960 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. nr 20, poz. 120). Ustawa z dnia 14 lipea 1961 r. o ewidencji i kontroli ruchu ludności (Dz.U. z 1961 r., nr 33, poz. 164.) Ustawa z dnia 2 lipea 1958 r. o Komitecie Drobnej Wytwórczości (Dz.U. z 1958 r., nr 45, poz. 225). Ustawa z dnia 22 kwietnia 1959 r. o utrzymaniu czystości i porządku w miastach i osiedlach (Dz.U. z dnia 2 maja 1959 r., nr 27, poz. 167, zm. Dz.U. z 1961 r., nr 5, poz. 33). Ustawa z dnia 25 stycznia 1958 r. o radach narodowych (Dz.U. z 1963 r., nr
29, poz. 172). Publikacje prasowe Ańska H., Papusza, „Okolice. Miesięcznik Społeczno-Literacki” 1983, nr 3. Cełgowska E., Jadą wozy kolorowe., „Żołnierz Wolności”, 18 IX 1971. Bzowski S., Od tułaczki do stabilizacji życia, „Gazeta Zielonogórska”, 15 X 1965. Dukałowska D., Dzieci cygańskie w szkole, „Głos Nauczycielski”, 151 1967. Grześ D., Gdzie szukać Cyganów, „Trybuna Mazowiecka”, 14-15 VIII 1971. Falkowski Z., Chcemy Żyć jak ludzie, „Trybuna Mazowiecka”, 17 IX 1967. Ficowski J., List do braci Cyganów, „Życie Warszawy”, 5-6 XII 1981. Jurgielewicz Μ., Cyganie w Koninie. Po pogromie, „Polityka”, 11 IX 1982, nr 20 (1323). Kędra E., Nie ma wozów kolorowych, „Trybuna Ludu”, 9 III 1972. Kazimierczuk Z., Cyganie przestali wędrować, „Sztandar Ludu”, 7 II 1966. 431
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Maliszkiewicz J., My i Cyganie, „Okolice. Miesięcznik Społeczno-Literacki” 1983, nr 3. Markiewicz A., Co robią Cyganie?, „Trybuna Mazowiecka”, 28 II 1970. Mickiewicz J„ Dziś prawdziwych Cyganówjuż nie ma, „Okolice. Miesięcznik Społeczno-Literacki” 1983, nr 3. Miliszkiewicz J„ My Cyganie, „Kierunki” 19 IX 1982, nr 24/1354. Tuwim J„ Cyganie ֊ rozmowa z Jerzym Ficowskim, „Problemy” 1950, nr 10. Plutowski W„ Pogrom, „Polityka”, 19 IX 1981, nr 38 (1281). Skibińska A., Tabor w miejskich murách, „Fakty”, 10 VII 1976. Sochacka H„ Cyganie porzucili tabory, „Kurier Szczeciński”, 22 II 1966. Tybra W., Co z Cyganami?, „Trybuna Mazowiecka”, 21IV 1969. (aka) Cyganie w Koszalińskiem, „Głos Koszaliński”, 14X11 1966. (ban) Wystąpienia antycygańskie w Oświęcimiu, „Tygodnik »Solidarność«”, 30 X 1981, nr 31. (H.P.) O Cyganach nie romantycznie, „Głos Robotniczy”, 12 I 1965. (hs) Żegnajcie tabory, „Kurier Szczeciński”, 27 III 1964. (ib) Nauka po cygańsku, „Gazeta Białostocka”, 17 II 1967. (j-jar) Dokądjadą wozy kolorowe?, „Trybuna Mazowiecka”, 24 Iv 1971. (LEST) Zmierz cygańskiego taboru, „Głos Olsztyński”, 27 II 1965. Sobolewski T., Władysław Siesicki -portrecista nieznanego życia, „Magazyn Filmowy SFP” 2009, nr 07. Wywiady Wywiad przeprowadzony przez autora z Edwardem Dębickim przeprowadzony w dniu 14.04.2016 r. w Gorzowie Wielkopolskim. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Masiem Sylwestrem Kwiekiem w dniu 5.07.2012 r. w Gorzowie Wielkopolskim. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Wit Michajem w
dniu 6.07.2012 r. w Gorzowie Wielkopolskim. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Masio Sylwestrem Kwiekiem w dniu 13.07.2015 r. w Gorzowie Wielkopolskim. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Edwardem Jaworskim w dniu 23.03.2016 r. w Gorzowie Wielkopolskim. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Zbigniewem Krzyżanowskim w dniu 21.07.2015 r. w Gorzowie Wielkopolskim. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Stanisławem Dębickim w dniu 12 II 2019 r. Tekst w posiadaniu autora. 432
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Wywiad przeprowadzony przez autora z Adamem Dębickim w dniu 23. 07. 2019. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z Edwardem Dębickim w dniu 30 I 2020 r. Tekst w posiadaniu autora. Wywiad przeprowadzony przez autora z ks. Stanisławem Opockim w Gorzowie Wielko polskim w dniu 6 IV 2020. Tekst w posiadaniu autora. Literatura Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii władzy, red. J. Syrnyk, R. Klementowski, K. Mikołajczak, Wrocław-Warszawa 2020. Aronson E., Człowiek istota społeczna, Warszawa 2012. Babicki Μ., Polityka władz PRL wobec społeczności romskiej. Ewidencjonowanie ludności romskiej w 1955 r, Szczecinek-Warszawa 2007. Babicki Μ., Język romskijako element tożsamości Romów w Polsce i na świecie, red. C. Obracht-Prondzyński, Bronisława Dejna, Gdańsk 2017. Bartosz A., Cyganie-Romowie - ostatni wędrowcy Europy, [w:] Romowie w Polsce i Europie. Historia, prawo, kultura, red. P. Borek, Kraków 2007. Bartosz A., Pamięć i upamiętnianie. Nad mogiłą pomordowanych Romów w Szczurowej, red. C. Obracht-Prondzyński, B. Dejna, Gdańsk 2017. Bartosz A., Romowie w Polsce. Kalendarium 1401-2012, Tarnów 2012. Bartosz A., Vie bój się Cygana, Sejny 1994. Bartosz A., Cyganie w kulturze nie-Cyganów, [w:] Sytuacja społeczno-prawna Romów w Środkowo- Wschodniej Europie, red. A. Makowska-Cieleń, Gorzów Wielkopolski 1996. Bartosz A., Stanęły wozy kolorowe. Materiały z sesji, red. A. Bartosz, Tarnów 1996. Bauman Z., Wieloznaczność nowoczesna. Nowoczesność wieloznaczna, Warszawa 1995. Bloch-Rozmej A., W kręgu kultury PRL. Muzyka
rodzaje i style, Poznań 2017. The Place ofthe Romani Language and Cultur in Poland: Questionnaire Based Inshights, „Roczniki Humanistyczne”, Lublin 2020, t. LXVIII, z. 11. Błachut J., Gaberle A., Krajewski K., W kręgu kryminologii radykalnej, Gdańsk 2001. O Romach w Polsce i w Europie, red. P. Borek, Kraków 2009. Becker Howard. S., OUTSIDERZY. Studia z socjologii dewiacji, Warszawa 2009. Bednorz A., Postać Cygana w przysłowiach polskich, „Dialog-Pheniben” 1996, nr 3-4. Bittner К., Partia z piosenką, piosenka z partią. PZPR wobec muzyki rozrywkowej, Warszawa 2017. Bończuk L., Papusza, czyli wolność tajemna, Gorzów Wielkopolski 1996. 433
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Bordowicz S., Piskorski K., Szczepaniak S., Przestępczość wśród Cyganów, Oddział Szko lenia KG MO, Warszawa 1957. O Romach w Polsce i w Europie. Tożsamość. Historia. Kultura. Edukacja, red. P. Borek, Kraków 2009. Budyta-Budzyńska Μ., Socjologia narodu i konfliktów etnicznych, Warszawa 2013. Chałupczak H., Browarek T., Mniejszości narodowe w Polsce 1918-1995, Lublin 1998. Chlistowski W., Chojnacki R., Mniejszości narodowe na terenie województwa koszalińskiego w świetle zasobów Archiwum Państwowego w Koszalinie, „Rocznik Koszaliński” 1986/87, nr 20. Kropla drąży skałę: polscy Romowie w nowej rzeczywistości, [w:] Tożsamość. Kultura. Rów ność. Refleksje z okazji piętnastolecia Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, red. C. Obracht-Prondzyński, Μ. Milewska, Gdańsk 2020. Chrostowski W, ks., Martyrologia Żydów i martyrologia Romów. Studium porównawcze zagłady i pamięci o niej, „Dialog - Pheniben” 1997, nr 2-3. Czacki T., Rozprawki. O Cyganach wiadomość historyczna, „Cyganologia XIX wieku” 1993, t. 2. Czyżewski Μ., Uprzedzenie, [w:] Encyklopedia socjologii, t. 4, Warszawa 1999. Daniłowicz L, O Cyganach wiadomość historyczna, Oświęcim 1983. Depczyńska J., Adaptacja Cyganów do życia w mieście, „Etnografia Polska” 1978, t. 22, z. 2. Dębicki E., Papusza - moje wspomnienia, [w:] Bronisława Wajs - Papusza (1908-1987) biografia i dziedzictwo, red. D. A. Rymar, Gorzów Wielkopolski 2017. Dębicki E., Ptak umarłych, Gorzów Wielkopolski 2004. Dębicki E., Wczorajszy ogień. Ptak umarłych II, Gorzów Wielkopolski 2012.
Dębicki E., Kultura Romów w walce z nietolerancją, „Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny” 1999, nr 6 , t. 2. Dębski J., Pareer J., Romowie w KL Auschwitz- Birkenau, [w:] 3 VIII 1944 - 3 VIII 1994. KL Auschwitz-Birkenau. 50-lecie zagłady Romów, Oświęcim 1994. Dobkowski В., Konstytucyjne prawa i obowiązki obywateli PRL, Warszawa 1979. Dreczka J., Rozpalić cygańskie ognisko pod gołym niebem- o Stowarzyszeniu Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej im. Papuszy w Gorzowie Wielkopolskim, [w:] Kustosz cygańskiej pamięci, red. P. J. Krzyżanowski, B. A. Orłowska, K. Wasilewski, Gorzów Wielkopolski 2019. Drużyńska J., Ostatni tabor. Jak władza ludowa zabroniła Cyganom wędrować, Poznań 2015. Eisler J., Czterdzieści pięć lat, które wstrząsnęły Polską. Historia polityczna PRL, Warszawa 2018. Epistolografia w Polsce Ludowej (1945-1988). Listy i jego pochodne w systemie państwa komunistycznego. Studia i materiały, red. A. Μ. Adamus, B. Nuszczak, Warszawa 2020. Falandysz L., W kręgu kryminologii radykalnej, Warszawa 1986. 434
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Jarosz D., Udomowianie ” rewolucji przez praktyki społeczne życia codziennego w PRL, [w:] Życie codzienne w PRL, red. Μ. Choma- Jusińska, Μ. Kruszyński, T. Osiński, Lublin-Warszawa 2019. Romowie w Europie. Tożsamość i współczesne wyzwania, red. J. Faryś, P. J. Krzyżanowski, B. A. Orłowska, Gorzów Wielkopolski 2013. Ficowski J., Cyganiepołscy. Szkice historyczno-obyczajowe, Warszawa 1953. Ficowski J., Cyganie na polskich drogach, Kraków 1985. Ficowski J., Demony cudzego strachu. Wspomnienia cygańskie, Warszawa 1986. Ficowski J., Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje, Warszawa 1989. Ficowski J„ Pod berłem króla pikowego. Sekrety cygańskich wróżb, Warszawa 1990. Filipiak Μ., Socjologia kultury, Lublin 2000. Fraser A., Dzieje Cyganów .jNaiszawa 2001. Geremek B., Cyganie w Europie średniowiecznej i nowożytnej, „Przegląd Historyczny” 1984, z. 3. Gerlich Μ. G., Romowie. Przekraczanie granic własnego świata, Oświęcim 2001. Gerlich Μ. G., Prawdziwi Cyganie, „Dialog-Pheniben” 1995, nr 1. Ziemia Zawkrzeńska, t. 10, red. R. Juszkiewicz, Mława 2006. Gerlach Μ. G., Kwiatkowski R., Romowie. Rozprawa o poczuciu wykluczenia, Oświęcim 2009. Funkcjonowanie poznawcze i językowe dzieci romskich uczęszczających do szkół pod stawowych specjalnych i masowych — konteksty społeczne, red. Μ. Kołaczek, J. Talewicz-Kwiatkowska, Oświęcim 2011. Krwawy cień genocydu. Interdyscyplinarne studia nad ludobójstwem, red. B. Machul-Telus, U Markowska-Manista, L. Μ. Nijałkowski, Kraków 2011. Ład społeczny i jego przedstawienia. Księga Jubileuszowa Profesora Jacka Wodza,
red. T. Nawrocki, W. Swiątkiewicz, Katowice 2016. Gierliński K. (Parno), Zawody, profesje romskie, Szczecinek 2008. Gołka Μ., Socjologia kultury, Warszawa 2007. Grabowski Ł., Maruszak Μ., Zarys struktur oraz zadania Zwiadu Wojsk Ochrony Pogra nicza i Kontroli Ruchu Granicznego w latach 1945-1991, „Pamięć i sprawiedliwość” 2012, nr 20 (23), s. 303-329. Maruszak Μ., Pogranicza i kontroli ruchu granicznego w latach 1945-199, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 2 (23). Gryniuk A., Przymus prawny - studium socjologiczno-prawne, Toruń 1994. Grzegorek J. N., Mniejszość Romska na Pograniczu Zachodnim. Problem identyfikacji w społeczeństwie większościowym, Szczecinek 2007. Hejger Μ., Przekształcenia narodowościowe na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski w latach 1945-1959, Słupsk 2008. Herder J., Myśli o filozofii dziejów, t. 1, Warszawa 1962. 435
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Jakimik E. A., Romowie. Koczownictwo, osiadły tryb życia - wybór, konieczność czy przy mus?, Szczecinek 2009. Jasińska A., Siemieńska R., Wzory osobowe socjalizmu, Warszawa 1978. Jasińska-Kania A., Sławomir Ł., Obszary iformy wykluczenia etnicznego w Polsce (przy kład mniejszości narodowych i etnicznych), [w:] Polityczne wymiary etniczności, red. Μ. Mieczkowska i D. Scholze, Kraków 2009. Jastrzębski P., „, Jeszcze słyszę turkot kół. ! ”.Romowie w województwie zachodniopomor skim. Bilans dziesięciolecia (1999-2009), Kraków 2011. Jarosz D., „Udomowienie" rewolucji przez praktyki społeczne życia codziennego w PRL, [w:] Życie codzienne w PRL, red. Μ. Choma-Jusińska, Μ. Kruszyński, T. Osiński, Lublin-Warszawa 2019. „Jesteście w sercu Kościoła wybór wypowiedzi i dokumentów kościelnych skierowanych do osób pochodzenia romskiego, oprać. A. Sochaj, Szczecinek 2020. Kandziora J., Poeta w labiryncie historii, Gdańsk 2017. Kapralski S., Naród z popiołów, Warszawa 2012. Kapralski S., Martyniak Μ., Talewicz-Kwiatkowska J., Romowie w KL Auschwitz, „Głosy Pamięci” 2011, nr 7, Oświęcim. Kapralski S., Refleksje o pogromach. Na marginesie wydarzeń w Oświęcimiu w 1981 r, „Studia Romologica” 2009, nr 2. Kapralski S., Tożsamość romska, red. C. Obracht-Prondzyński, B. Dejna, Gdańsk 2017. Kaszyca R, Eksterminacja Romów w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939-1945, [w:] 3 VIII 1994 KL. Auschwitz - Birkenau. 50-lecie zagłady Romów, Oświęcim 1994. Kazimierczuk Z., Pożegnanie taboru, Lublin 1968. Kłoskowska A., Podstawowe prawa i obowiązki obywateli
PRL, Warszawa 1978. Kłoskowska A„ Z historii i socjologii kultury, Warszawa 1969. Kłoskowska A., Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 2005. Kochanowski V. de G„ Światopogląd Romów Europy, „Dialog-Pheniben” 1997, nr 2-3. Kojder A., Wpływ prawa oficjalnego na zmianę zachowań zwyczajowych, [w:] Elementy socjologii prawa. Prawo zwyczajowe, Warszawa 1973. Kojder A., Co to jest teoria naznaczenia społecznego!, „Studia Socjologiczne” 1987, nr 3֊4. Kondusza W., Legniccy Cyganie Romowie, Legnica 2006. Korek R., Lokalne tło polityki wobec Romów-przykład Gryfic i okolic,[w:] Polityczne wymiary etniczności, red. Μ. Mieczkowska i D. Scholze, Kraków 2009. Cyganie/Romowie w Polsce. Dawne i współczesne konteksty 1964 roku, red. P. J. Krzyża nowski, B. A. Orłowska, Gorzów Wielkopolski 2015. Krzyżanowski P. J., Zamknięci w klatce- trauma Cyganów w powojennej Polsce po przy musowym osiedleniu i zakazie wędrówki w 1964 roku [w:] Wydarzenia ֊ od traumy do euforii, red. E. Golachowska, D. Pazio-Wlazłowska, Warszawa 2018. 436
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Strażnik cygańskiej tradycji, red. P. J. Krzyżanowski, B. A. Orłowska, K. Wasilewski, Gorzów Wielkopolski 2019. Krzyżanowski P. J., Gerlich Μ., Stereotyp Cygana/Roma na ziemiach polskich w ujęciu historycznym, „Studia - konteksty pogranicza” 2019, nr 3. Krzyżanowski P. J., Tożsamość kulturowa Romów wobec akcji osiedleńczej i przemocy politycznej państwa, [w:] Język. Religia. Tożsamość, t. 2, red. G. Cyran, E. Skorupska֊ -Raczyńska, Gorzów Wielkopolski 2008. Krzyżanowski P. J., Cyganie w Gorzowie Wielkopolskim - wymuszone osiedlenie, [w:] Gorzów miastem wielu kultur, red. B. A. Orłowska, P. J. Krzyżanowski, Gorzów Wielkopolski 2014. Krzyżanowski P. J., Akcja osiedleńcza Cyganów/Romów w PRL w świetle materiałów archiwalnych, red. C. Obracht-Prondzyński, B. Dejna, Gdańsk 2017. Krzyżanowski P. J., Wasilewski K., Papusza - od napiętnowanej do bohaterki, [w:] Bro nisława Wajs - Papusza (1908-1987) - biografia i dziedzictwo, red. D. A. Rymar, Gorzów Wielkopolski 2017. Krzyżanowski P. J., Kwestia cygańska, [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec mniejszości narodowych w Polsce w latach 1944-1956, red. J. Syrnyk, Warszawa 2019. Kojder A., Co to jest teoria naznaczenia społecznego?, „Studia Socjologiczne” 1987, nr 3-4 (106-107). Kowalski T., Pobór mniejszości narodowych do wojska, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1996, nr 1. Kowarska A., Polska Roma. Tradycja i nowoczesność, Warszawa 2005. Kowarska A., Stereotyp czy tradycja ? O etosie wędrowcy i wartościowaniu przestrzeni u polskich Romów, Szczecinek 2010. Kozioł Μ., Analiza uwarunkowań społeczno-
kulturowych wpływających na sytuację romskiego ucznia w polskim systemie edukacji, „Uniwersyteckie Czasopismo Socjo logiczne” 2015, nr 12 (3). Kurczewski J., Kojder A., Prawo prymitywne, Warszawa 1973. Kwadrans Ł., Romowie, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie świa towe, red. S. Dudra, B. Nitschke, Kraków 2010. Kwaśniewski J., Kojder A., Reakcja społeczna na zachowania dewiacyjne: problemy, założenia, hipotezy badawcze, „Studia Socjologiczne” 1974, nr 2 (53). Laskowska-Otwinowska J., Elementy kultury romskiej jako źródło marginalizacji i boga cenia się Romów polskich, [w:]„Lata tłuste. Lata chude. ”. Spojrzenia na biedę w społecznościach lokalnych, red. K. Korzeniewska, E. Tarkowska, Warszawa 2002. Laskowska-Otwinowska J., Stereotyp biednego Roma, [w:] „Lata tłuste. Lata chude . ”. Spojrzenia na biedę w społecznościach lokalnych, red. K. Korzeniewska, E. Tarkowska, Warszawa 2002. Lakatos Μ., Krajobraz widziany przez dym, Warszawa 1979. Lepa A., bp, Pedagogika mass mediów, Łódź 1988. 437
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Lityński A., Historia prawa Polski Ludowej, Warszawa 2005. Lubecka A., Tożsamość kulturowa Bergitka Roma, Kraków 2005. Lubecka A., Dlaczego tak trudno nas zrozumieć? Romowie w polskim dyskursie publicznym „Zarządzanie w kulturze” 2011, t. 12. Polityczna organizacja społeczeństwa w Polsce w okresie budowy rozwiniętego społeczeń stwa socjalistycznego, red. A. Łopatka, Poznań 1977. Łuczak A., Romowie na Warmii i Mazurach, Szczecinek 2015. Romowie, red. B. Machul-Telus, Warszawa 2019. Machowska Μ., „Ja, cygańska dziewczyna ". Bronisława Wajs-Papusza w dokumentach i w pieśniach, Gorzów Wielkopolski 2020. Mniejszości narodowe w Polsce. Państwo i społeczeństwo polskie a mniejszości narodowe w okresach przełomów politycznych (1944-1989), red. P. Madajczyk, Warszawa 1988. Mead Μ., Kultura i tożsamość, Warszawa 2000. Mieczkowska Μ., Procesy osiedlania się Cyganów w Szczecinie po II wojnie światowej, [w:] Pomerania Ethnica -mniejszości narodowe i etniczne na Pomorzu Zachodnim, red. M. Giedroje i J. Mieczkowski, Szczecin 1998. Mirga A., Me som Rom, turnen san gadże, „Etnografia Polska” 1978, t. 22, z. 2. Mirga A., Stereotyp Cyganów a mity o ich genezie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne” 1985, z. 20. Mirga A., Krajobraz wiejski z Cyganami. Z badań nad stereotypem Cyganów w Polsce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne” 1988, z. 24. Mirga A., Romowie w historii najnowszej Polski, [w:] Mniejszości narodowe w Polsce, Wrocław 1997. Mirga A., Mróz L., Cyganie. Odmienność i nietolerancja,
Warszawa 1994. Mirga A., Wybór i przymus w procesie asymilacji Romów w Polsce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne” 1993, z. 32. Mirga A., Gheorge N., Romowie w XXI w. Studium polityczne, Kraków 1998. Mirga A., Stereotypy Cyganów, a mity o ich genezie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1985, z. XX. Mironowicz E., Moroń A., Polityka narodowościowa PRL, Białystok 2000. Maron A., Wokół pojęcia pogromu w refleksji nad przemocą antyromską, „Prace Kulturoznawcze. Romowie a współczesna humanistyka” 2020, t. 24, nr 2. Mniejszości narodowe, etniczne i językowe III Rzeczypospolitej, „Informator” 2020, red. L. Μ. Nijałkowski, B.Machul-Telus. Mróz L., Badania dystansu etnicznego: Cyganie—Polacy, „Etnografia Polska” 1978, t. XXII, z. 2. Mróz L., Cyganie, Warszawa 1971. Mróz L., Geneza Cyganów i ich kultury, Warszawa 1992. 438
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Mróz L., Królowie i starsi nad Cyganami, „Dialog- Pheniben” 1996, nr 3-4. Mróz L., O problemie cygańskim, „Etnografia Polska” 1996, t. 10. Mróz L., Dzieje Cyganów - Romów w Rzeczypospolitej XV-XVII w., Warszawa 2001. Mróz L., Od Cyganów do Romów. Z Indii do Unii Europejskie}, Warszawa 2007. Mudyń K., Stereotyp, [w:] Encyklopedia socjologii, t. 4, Warszawa 1999. Nowicka E., U nas dole i niedole. Sytuacja Romów w Polsce, Kraków 1999. Nowicka E., Romowie i świat współczesny, [w:] Romowie w Polsce i Europie. Historia, prawo, kultura, red. P. Borek, Kraków 2007. Nowicka E., Witkowski Μ., Cygan czy Rom? Antropologiczna interpretacja sporu o słowa, „Studia Socjologiczne” 2018, nr 3 (230). Nowicka E., Przemiany tożsamości romskiej w Polsce - czynniki i procesy, [w:] Romowie, red. B. Machul-Telus, Warszawa 2019. Nowicka E., Nawrocki J., Nowicki J., Swoi i obcy. Studia nad postawami wobec innych narodów, ras i grup etnicznych, է. 1, Warszawa 1990. Narbutt T., Rys historyczny ludu cygańskiego, Wilno 1850. Tożsamość. Kultura. Równość. Refleksje z okazji piętnastolecia Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, red. C. Obracht-Prondzyński, Μ. Milewska, Gdańsk 2020. Olejnik L., Polityka narodowościowa Polski w latach 1944-1960, Łódź 2003. Olszewski W, Dystans etniczny Polacy - Cyganie (naprzykładzie dzielnicy Poznania), „Etnografia Polska” 1985, է. XXIX, z. 2. Opocki S., ks., Moje doświadczenia w zakresie edukacji Romów, [w:] Sytuacja społeczno-prawna Romów w Środkowo-Wschodniej Europie, Gorzów Wielkopolski 1996.
Cyganie/Romowie w Polsce. Dawne i współczesne konteksty 1964 roku, red. B. A. Orłowska, P. Krzyżanowski, Gorzów Wielkopolski 2015. Ostałowska L., Ostrowska U., Cygan to Cygan, Wołowiec 2012. Słowo w edukacji z perspektywy aksjologicznej, „Język. Religia. Tożsamość” 2020, nr 1/2 (21/22). Pareer J., Grotum T., Losy Cyganów w KL Auschwitz w oparciu o zachowaną bazę źródłową, „Dialog-Pheniben” 1996, nr 1. Pawełczak R, Romowie w województwie wielkopolskim, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce i Europie. Aspekty polityczne i społeczne, red. A. Sakson, Toruń 2014. Pawłowski A., Rodzaje i technika oszustw popełnianych przez Cyganów, Zielona Góra 1968. Pawłowski A., Rodzaje i technika kradzieży popełnianych przez Cyganów, Zielona Góra 1971. Pawłowski A., Problemy kryminalne w cygańskiej grupie etnicznej, „Etnografia Polska” 1972, t. 22. Pawłowski A., Cyganie. Studia nad przestępczością, Zielona Góra 1973. Petrażycki L., Dokładność i ścisłość prawa zwyczajowego, [w:] Elementy socjologii prawa. Prawo zwyczajowe, Warszawa 1973. 439
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Petrażycki L., O rzeczywistej naturze prawa zwyczajowego i dwóch jego rodzajach, [w:] Elementy socjologii prawa. Prawo zwyczajowe, Warszawa 1973. Petrażycki L., Prawo zwyczajowe a rozwój społeczny, [w:] Elementy socjologii prawa, Warszawa 1973. Piber-Dąbrowska K., Sędek G., Spostrzeganie bez uprzedzeń i stereotypów ֊ zarys proble matyki, „Psychologia Społeczna” 2006, nr 02 (02), s. 7-12 Pieniążek A., Stefaniuk Μ., Socjologia prawa. Zarys wykładu, Lublin 2000. Piotrowska A. G., „Słowami malowane” czyli obraz muzyków cygańskich w polskiej prasie codziennej okresu komunistycznego, „Studia Romologica” 2017, nr 10. Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1956-1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006. Pobożniak T., Cyganie, Warszawa 1972. Podgórecki A., Zarys socjologii prawa, Warszawa 1971. Przybek-Czuchrowska I„ Psychologiczne konsekwencje traumy i PTSD, [w:] Psychologia w naukach medycznych, red. Μ. Cybulski, W. Strzelecki, Poznań 2001. Rose Romani „ Rauch hattenwirtäglichvorAugen ”. Der nationalsozialistische Völkermordan den Sinti und Roma, Heidelberg 1999. Romui J., Społeczno-politycznefunkcje stowarzyszeń, [w:] Polityczna organizacja społeczeń stwa w Polsce w okresie budowy rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego, pr. zbiór., red. Μ. Szczepaniak, Poznań 1977. Rotengruber P., Polityczny ogrodnik i jego ofiary Cyganie/Romowie w Polsce. Dawne i współczesne konteksty 1964 roku, Gorzów Wielkopolski 2015. Ruzikowski Tadeusz (red.) Nie tylko partia ? Organizacje społeczne w Polsce Ludowej 1944-1989. Geneza,
funkcjonowanie, znaczenie, Warszawa 2 017. Schafft G. E„ Od rasizmu do ludobójstwa. Antropologia w 111 Rzeszy, Kraków 2006. Siemaszko A., Granice tolerancji, Warszawa 1993. Siemieński F., Podstawowe wolności, prawa i obowiqzki obywateli PRL, Warszawa 1979. Sławik К., O Cyganach i przestępstwach przez nich popełnianych, „Problemy Krymina listyki” 1980, nr 144. Smoleń K., Nie wolno zapomnieć o holokauście Romów. Naziści ֊ Romowie - Zagłada, „Dialog-Pheniben” 1997, nr 2/3. Sołtysik Ł., Romowie w Dzierżoniowie w latach 1952-1965, [w:] Dzierżoniów ֊ wiek miniony. Materiałypokonferencyjne, red. S. Figarski, T. Przerwa, Wrocław 2007. Sochaj A., Wielka wędrówka - 1964 - „ Wielki Postój”, Szczecinek 2014. Sokół W, Wojska obrony terytorialnej w historii Polski, „Bezpieczeństwo. Teoria i prak tyka” 2017, nr 3 (XXVIII). Sołtysik Ł., Akcja ankietyzacyjna „C" z 22 września 1952 r. ipaszportyzacji Romów na Dolnym Śląsku z 7-Ю marca 1955 r, [w:] Aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec mniejszości narodowych i etnicznych. Studia, red. J. Syrnyk, Warszawa 2009. 440
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Sołtysik Ł., Jest nadzieja, że w najbliższym czasie sytuacja ulegnie znacznej poprawie. Działalność Komitetu Cygańskiego w Wałbrzychu (1951-1952) i Wojewódzkiego Zarządu Stowarzyszenia Cyganów Osiadłych w Wałbrzychu (1952-1955), [w:] Situ ation ofRoma Minority in Czech, Hungary, Poland and Slovakia, red. J. Balvin, Ł. Kwadrans, Wroclaw 2010. Sołtysik Ł., Romowie w polityce komunistycznych władz Polski, [w:] Internacjonalizm czy. ? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniej szości narodowych (1944-1989), red. J. Hytrek-Hryciuk, G. Strauchold, J. Syrnyk, Warszawa-Wrocław 2011. Stankiewicz S., Sytuacja społeczna Romów w Europie Środkowo- Wschodniej, [w:] Sytuacja społeczno-prawna Romów w Środkowo-Wschodniej Europie, Gorzów Wielkopolski 1996. Sterkowicz S., Nieludzka medycyna. Lekarze w służbie nazizmu, Warszawa 2007. Stępień K., Błąd antropologiczny w dziedzinie prawa, [w:] Zadania współczesnej metafizyki, t. 5, Błąd antropologiczny, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, Lublin 2003. Studnicki E, Różnice między zwyczajem a prawem zwyczajowym, [w:] Elementy socjologii prawa. Prawo zwyczajowe, Warszawa 1973. Polityczna organizacja społeczeństwa w Połsce w okresie budowy rozwiniętego społeczeń stwa socjalistycznego, red. Μ. Szczepaniak, Poznań 1977. Szefler S., Ekonomia polityczna socjalizmu, Warszawa 1989. Szewczyk Μ., Romanipen -największa wartość kultury romskiej [w:] Świat Cyganów. Problemy Romów, red. C. Obracht-Prondzyński, B. Dejna, Gdańsk 2017. Sztompka P., Socjologia zmian społecznych, Kraków 2005.
Kwestia romska w kontekście bezpieczeństwa wewnętrznego, red. E. Szyszlak, T. Szyszlak, Wrocław 2013. Talewicz-Kwiatkowska J., Rom w Polsce czyli kto? O różnorodności mniejszości romskiej, [w:] Romowie, red. B. Machul-Telus, Warszawa 2019. Tarkowska E., Mit, [w:] Encyklopedia socjologii, t. 4, Warszawa 1999. Tomaszewski J., Rzeczpospolita wielu narodów,Warszawa 1985. Turner J., Struktura teorii socjologicznej, Warszawa 2006. Wajs B. - Papusza, Pieśni Papuszy. wiersze w języku cygańskim, prze!., oprać., wstępem i objaśnieniami opatrzył J. Ficowski, Wrocław 1956. Wajs B. - Papusza, Pieśni mówione, wybrał, przeł. i wstępem opatrzył J. Ficowski, Łódź 1973. Wajs B. — Papusza, Lesie, ojcze mój, wiersze przeł., wstępem i przypisami opatrzył J. Ficowski, Warszawa 1990. Walczak B., Językjako składnik dziedzictwa kulturowego, [w:] Język. Religia. Tożsamość, t. 2, red. G. Cyran, E. Skorupska-Raczyńska, Gorzów Wielkopolski 2008. Wesołek W. E., ks. Cyganie a religia. Doświadczenia w pracy duszpasterskiej, [w:] Sytuacja społeczno-prawna Romów w Środkowo-Wschodniej Europie, Gorzów Wielkopolski 1996. Węgrzyn K., Węgrzyn G., Stereotyp Cygana, „Dialog-Pheniben” 1996, nr 1. 441
Wykaz wykorzystanych źródeł i literatury Wiercińska K., Cyganie ֊ wśród czy obok nas?, „Szkice Legnickie” 2000, t. 21. Wodzińska H„ Tadeusza Czackiego prezentacja Cyganów, „Dialog-Pheniben” 1996, nr 2. Wrona J., Praktyki religijne w warunkach PRL, [w:] Życie codzienne w PRL, red. Μ. ChornaJusińska, Μ. Kruszyński, T. Osiński, Lublin-Warszawa 2019. Wrona J., Mniejszości narodowe w polityce PZPR (1949-1989,[w.] Między rzeczywistością polityczną a światem iluzji, red. J. Jachymek, W. Paruch, Lublin 2002. Yoors J., Cyganie, Kraków 1973. Zamecka J., Kontrola społeczna i dewiacja społeczna jako zjawiska współzależne, „Studia Socjologiczne” 1987, nr 3-4 (105-107). Ziemba Μ., Odrzucenie stereotypu, „Dialog-Pheniben” 1996, nr 3-4. Zimmermann Μ., Rassenutopie und Genozid. Die nationalsozialistische ,,Lösung der Zigeunerfrage”, Hamburg 1996. Znaniecki F., Studia nad antagonizmem do obcych „Przegląd Socjologiczny” 1930,1.1. Znaniecki F., Nauki o kulturze, Warszawa 1972. Zywert J., Wykształcenie i struktura zawodowa ludności cygańskiej w Gorzowie Wlkp., „Przegląd Geograficzny” 1969, z. 3. Zywert J., Z problematyki badań nad ludnością cygańską, „Rocznik Lubuski” 1971, t. 7. Zywert J., Poglądy Cyganów na atrakcyjność zawodów, „Studia Socjologiczne” 1971, nr 1. Filmy Historia Cyganki, Polska 1992, reż. Gregory Kowalski. Choć raz zobacz jak się kręcą tylne kola wozu, Polska 2013, reż. Piotr Wójcik. Zanim opadną liście, Polska 1964, reż. Władysław Siesicki. Zapomniane tabory, Polska 2015, reż. i realiz. Bartosz Boruta, Władysław Kwiatkowski, Piotr Szydło. 442
SUMMARY The history of the Gypsies in post-war Poland reveals how utopian and ideology-driven the previous system was. The authorities of the Polish People’s Republic sought to implement the concept of a homogeneous society, where there was no room for ethnic minorities or cultural diversity.The implementation of the state’s vision of a homogenous socialist society left its mark on the lives of the Gypsies, who - in 1964 - were officially denied the right to roam. The Gypsy lifestyle was clearly different from that of the mainstream society. Their mobility violated government regulations, including the obligations to register, attend school and work.Such a situation could not be left unaddressed by the state.The authorities aimed to control the lives of the Gypsies completely. As a result, two different lifestyles were confronted: one based on the centuries-old tradition of a close-knit community and the other one proposed by the state. The state authorities attempted to assimilate the Gypsies using a wide range of coercive measures. The legal coercion used by the government sometimes lost its legal character (i.e. compliance with positive law), leading to violence and psychological abuse. The state campaign to assimilate the Gypsies was carried out without provi ding any material support during the period when they needed to learn the Polish language and a trade.At that time, the Gypsies were generally illiterate and worked in professions that suited their nomadic lifestyle.Issues that had been easily resolved during their travels became problematic when they stayed in
one place for a long time.One major difficulty for the state authorities was to provide Gypsy families with housing. As a result of the settlement campaign, Gypsies were usually housed in primitive barracks or in residential buildings that had been devastated during WW2. Others lived in their old wagons parked in places which were hardly paved, often without access to basic sanitary facilities.Thus, settling down meant living in very difficult conditions, in a generally unwelcoming or even hostile community. The 1964 ban on travelling in caravans, introduced by the authorities of the Polish People’s Republic, was not resisted or criticized by the general public.The attitudes of the Polish people and the state, which was pursuing its settlement campaign, were surprisingly consistent.This was due to the fact that the Gypsies were considered by the state authorities to be a group that openly transgressed the established norms. 455
Summary Aufgrund der Siedlungsaktion verloren die Zigeuner ihre Identität als Noma denvolk; sie wurden von ihrer langen Tradition abgetrennt, welche die Grundlage ihres Lebens bildete. Die soziale Struktur ihres Lebens und ihr Familienleben wur den teilweise zerstört. Die Folgen der Siedlungsaktion waren anders als vom Staat erwartet. Statt die neue Wirklichkeit voll zu akzeptieren, sahen sich die Zigeuner gezwungen, ihre Kulturidentität vor äußeren Einflüssen zu schützen. Der Assimilie rungsprozess bei dieser ethnischen Gruppe wurde gestoppt. Die politische Wende in Polen 1989 war zugleich das Ende des Assimilierungsprozesses. Der Wechsel der Staatsordnung nach 1989 zeigte deutlich, wie viele Gebiete das alte System zerstörte. Im Laufe der Zeit stellte sich heraus, dass die Zigeunerfrage, obwohl das sozialistische System Geschichte ist, für den Staat immer noch aktuell ist. 456
ZUSAMMENFASSUNG Die Geschichte der Zigeuner im Nachkriegs-Polen zeigt die Utopie des dama ligen Staatsystems, das einer Ideologie untergeordnet war. Die Staatsbehörden des Volksrepublik Polen haben sich die Bildung einer einheitlichen Gesellschaft zum Ziel gesetzt; nach diesem Modell gab es hier keinen Platz flir ethnische Minderheiten und Kulturunterschiede. Die Verwirklichung einer einheitlichen, sozialistischen Gesellschaft durch den polnischen Staat hat das Leben der Zigeuner stark beeinflusst. Im Jahre 1964 hat man ihnen das Recht abgesagt, ein Wanderleben zu fuhren. Die Lebensweise der Zigeuner wich deutlich von der des Rests der Gesellschaft ab. Durch ihre Mobilität verstießen die Zigeuner gegen die Regeln und Pflichten, die vom Staat befohlen waren: Meldepflicht, Schulpflicht oder Arbeitszuweisung. Der Staat musste hier eingreifen. Die Staatsbehörden wollten die volle Kontrolle über das Leben der Zigeuner haben. Diese Politik des Staates führte zum Zusam menstoß zweier Lebensweisen: die eine hatte einen geschlossenen Charakter und jahrhundertelange Tradition, die andere war vom Staat befohlen. Das angestrebte Ziel der Assimilierung der Zigeuner wollten die Staatsbehörden mit breiter Palette an Zwangsmaßnahmen erreichen. Der Rechtszwang verlor manchmal am legalen Charakter ( laut positiven Rechts) und hatte dadurch Züge einer Gewalt oder psychischen Terrors. Die Behörden wollten die Zigeuner assimilieren indem diese die polnische Sprache und einen Beruf erlernen sollten. Es fehlten aber die materiellen Mittel dazu. Die Zigeuner waren damals meistens Analphabeten
und ihre Berufe waren eng mit ihrem Nomadenleben verbunden. Mit längeren Aufenthalten an einem Ort kamen Probleme auf, die sie kaum zu lösen wussten. Ein großes Problem für die Staatsbehörden war die Bereitstellung von Wohnungen für die Zigeunerfamilien. Im Rahmen der Siedlungsaktion mussten die Zigeuner in Baracken oder Häusern hausen, die wegen des Krieges in desolatem Zustand waren. Oder sie führten ihre Existenz in alten Wohn- und Planwagen, an Plätzen, wo es oft keine Sanitäranlagen gab. Die Siedlungsaktion bedeutete also ein Vegetieren in schweren Bedingungen, die Umgebung war dazu unfreundlich, ja manchmal sogar feindlich. Die polnische Gesellschaft empörte sich keineswegs als die Staatsbehörden der Volksrepublik im Jahre 1964 die wandernden Zigeunerlager verboten. Die Bevölkerung und der Staat mit seiner Siedlungsaktion waren hier erstaunlicherweise einstimmig. Vom Staat wurden die Zigeuner also solche Gruppe gebrandmarkt, die gegen geltende Regeln verstößt. 457
Zusammenfassung As a result of the forced settlement, the Gypsies lost their identity as travellers and were stripped of all that was essential to their customs and traditions.They were cut off from their centuries-old traditions. Also, the social structure of Gypsy communities was violated, traditional ties were broken and families dispersed. Eventually, this forced settlement led to the situation where the Gypsies began protecting their own cultural identity from external threats instead of opening up to a changing reality, as had been hoped for by the authorities.As a consequence, Gypsies remained an ethnic (national) group characterized by a stalled assimilation process. The political changes initiated in Poland in 1989 put an end to the assimila tion activities undertaken by the state. Following the change of the Polish political system in 1989, the devastation left by the previous regime became apparent. Time has shown that while Poland’s socialist past has ended, the Gypsy issue has not lost its relevance for the state authorities. 458 |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Krzyżanowski, Piotr J. ca. 20./21. Jh |
| author_GND | (DE-588)1151470198 |
| author_facet | Krzyżanowski, Piotr J. ca. 20./21. Jh |
| author_role | aut |
| author_sort | Krzyżanowski, Piotr J. ca. 20./21. Jh |
| author_variant | p j k pj pjk |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV047873356 |
| ctrlnum | (OCoLC)1304483990 (DE-599)BVBBV047873356 |
| era | Geschichte 1964-1989 gnd |
| era_facet | Geschichte 1964-1989 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV047873356</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20220727</controlfield><controlfield tag="007">t|</controlfield><controlfield tag="008">220308s2021 xx a||| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788366703476</subfield><subfield code="9">978-83-66703-47-6</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1304483990</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV047873356</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Krzyżanowski, Piotr J.</subfield><subfield code="d">ca. 20./21. Jh.</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1151470198</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Między przymusowym osiedleniem a presją asymilacyjną państwa</subfield><subfield code="b">Cyganie/Romowie w Polsce w latach 1964-1989</subfield><subfield code="c">Piotr Jacek Krzyżanowski ; Akademia im. Jakuba z Paradyża</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Gorzów Wielkopolski</subfield><subfield code="b">Wydawnictwo Naukowe Akademii im. Jakuba z Paradyża</subfield><subfield code="c">2021</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">458 Seiten</subfield><subfield code="b">Illustrationen</subfield><subfield code="c">24 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zusammenfassung in deutscher und englischer Sprache</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1964-1989</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Cyganie / Polska / 1945-1990</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Cyganie / polityka rządowa / Polska / 1945-1990</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Roma</subfield><subfield code="g">Volk</subfield><subfield code="0">(DE-588)4050473-6</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Roma</subfield><subfield code="g">Volk</subfield><subfield code="0">(DE-588)4050473-6</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Geschichte 1964-1989</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033255828&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033255828&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033255828&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20220727</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">909.0491497</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">305.8009</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">909</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">306.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033255828</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Polen (DE-588)4046496-9 gnd |
| geographic_facet | Polen |
| id | DE-604.BV047873356 |
| illustrated | Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T19:20:26Z |
| indexdate | 2025-03-15T19:04:23Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788366703476 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-033255828 |
| oclc_num | 1304483990 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 458 Seiten Illustrationen 24 cm |
| psigel | BSB_NED_20220727 |
| publishDate | 2021 |
| publishDateSearch | 2021 |
| publishDateSort | 2021 |
| publisher | Wydawnictwo Naukowe Akademii im. Jakuba z Paradyża |
| record_format | marc |
| spelling | Krzyżanowski, Piotr J. ca. 20./21. Jh. Verfasser (DE-588)1151470198 aut Między przymusowym osiedleniem a presją asymilacyjną państwa Cyganie/Romowie w Polsce w latach 1964-1989 Piotr Jacek Krzyżanowski ; Akademia im. Jakuba z Paradyża Gorzów Wielkopolski Wydawnictwo Naukowe Akademii im. Jakuba z Paradyża 2021 458 Seiten Illustrationen 24 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Zusammenfassung in deutscher und englischer Sprache Geschichte 1964-1989 gnd rswk-swf Cyganie / Polska / 1945-1990 jhpk Cyganie / polityka rządowa / Polska / 1945-1990 jhpk Roma Volk (DE-588)4050473-6 gnd rswk-swf Polen (DE-588)4046496-9 gnd rswk-swf Polen (DE-588)4046496-9 g Roma Volk (DE-588)4050473-6 s Geschichte 1964-1989 z DE-604 Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033255828&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033255828&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033255828&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract |
| spellingShingle | Krzyżanowski, Piotr J. ca. 20./21. Jh Między przymusowym osiedleniem a presją asymilacyjną państwa Cyganie/Romowie w Polsce w latach 1964-1989 Cyganie / Polska / 1945-1990 jhpk Cyganie / polityka rządowa / Polska / 1945-1990 jhpk Roma Volk (DE-588)4050473-6 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4050473-6 (DE-588)4046496-9 |
| title | Między przymusowym osiedleniem a presją asymilacyjną państwa Cyganie/Romowie w Polsce w latach 1964-1989 |
| title_auth | Między przymusowym osiedleniem a presją asymilacyjną państwa Cyganie/Romowie w Polsce w latach 1964-1989 |
| title_exact_search | Między przymusowym osiedleniem a presją asymilacyjną państwa Cyganie/Romowie w Polsce w latach 1964-1989 |
| title_exact_search_txtP | Między przymusowym osiedleniem a presją asymilacyjną państwa Cyganie/Romowie w Polsce w latach 1964-1989 |
| title_full | Między przymusowym osiedleniem a presją asymilacyjną państwa Cyganie/Romowie w Polsce w latach 1964-1989 Piotr Jacek Krzyżanowski ; Akademia im. Jakuba z Paradyża |
| title_fullStr | Między przymusowym osiedleniem a presją asymilacyjną państwa Cyganie/Romowie w Polsce w latach 1964-1989 Piotr Jacek Krzyżanowski ; Akademia im. Jakuba z Paradyża |
| title_full_unstemmed | Między przymusowym osiedleniem a presją asymilacyjną państwa Cyganie/Romowie w Polsce w latach 1964-1989 Piotr Jacek Krzyżanowski ; Akademia im. Jakuba z Paradyża |
| title_short | Między przymusowym osiedleniem a presją asymilacyjną państwa |
| title_sort | miedzy przymusowym osiedleniem a presja asymilacyjna panstwa cyganie romowie w polsce w latach 1964 1989 |
| title_sub | Cyganie/Romowie w Polsce w latach 1964-1989 |
| topic | Cyganie / Polska / 1945-1990 jhpk Cyganie / polityka rządowa / Polska / 1945-1990 jhpk Roma Volk (DE-588)4050473-6 gnd |
| topic_facet | Cyganie / Polska / 1945-1990 Cyganie / polityka rządowa / Polska / 1945-1990 Roma Volk Polen |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033255828&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033255828&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=033255828&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT krzyzanowskipiotrj miedzyprzymusowymosiedleniemapresjaasymilacyjnapanstwacyganieromowiewpolscewlatach19641989 |