Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763-1914): = The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) = Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914)
Saved in:
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Book |
| Language: | Polish |
| Published: |
Opole
Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego
2020
|
| Edition: | Wydanie I. |
| Series: | Studia i Monografie / Uniwersytet Opolski
nr 588 |
| Subjects: | |
| Online Access: | Inhaltsverzeichnis Literaturverzeichnis Register // Personenregister Register // Ortsregister Abstract |
| Physical Description: | 272 strony 24 cm |
| ISBN: | 9788373958708 |
Staff View
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 cb4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV046867180 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20220209 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 200825s2020 |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788373958708 |9 978-83-7395-870-8 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1193297840 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV046867180 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 084 | |a HIST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Kwiatek, Jolanta |e Verfasser |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763-1914) |b = The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) = Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) |c Jolanta Kwiatek |
| 246 | 1 | 1 | |a The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) |
| 246 | 1 | 1 | |a Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) |
| 250 | |a Wydanie I. | ||
| 264 | 1 | |a Opole |b Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego |c 2020 | |
| 300 | |a 272 strony |c 24 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 490 | 1 | |a Studia i Monografie / Uniwersytet Opolski |v nr 588 | |
| 546 | |a Deutsche und englische Zusammenfassung | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 1763-1914 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 648 | 7 | |a Kulturkampf |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 7 | |a Edukacja / Polska / Śląsk, Górny (region) / historia |2 jhpk | |
| 650 | 7 | |a Edukacja i państwo / Polska / Śląsk, Górny (region) / historia |2 jhpk | |
| 650 | 7 | |a Kulturkampf / Polska / Śląsk (region) |2 jhpk | |
| 650 | 0 | 7 | |a Schule |0 (DE-588)4053474-1 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 0 | 7 | |a Bildungspolitik |0 (DE-588)4006667-8 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 7 | |a Oberschlesien |0 (DE-588)4042978-7 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Oberschlesien |0 (DE-588)4042978-7 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Schule |0 (DE-588)4053474-1 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Bildungspolitik |0 (DE-588)4006667-8 |D s |
| 689 | 0 | 3 | |a Kulturkampf |A z |
| 689 | 0 | 4 | |a Geschichte 1763-1914 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 810 | 2 | |a Uniwersytet Opolski |t Studia i Monografie |v nr 588 |w (DE-604)BV010275979 |9 588 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personenregister |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Ortsregister |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |n DHB | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20220209 | |
| 940 | 1 | |q DHB_BSB_FID | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032275732 | ||
| 942 | 1 | 1 | |c 370.9 |e 22/bsb |f 09041 |g 43 |
| 942 | 1 | 1 | |c 370.9 |e 22/bsb |f 09033 |g 43 |
| 942 | 1 | 1 | |c 370.9 |e 22/bsb |f 09033 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 370.9 |e 22/bsb |f 09034 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 370.9 |e 22/bsb |f 09034 |g 43 |
| 942 | 1 | 1 | |c 370.9 |e 22/bsb |f 09041 |g 438 |
Record in the Search Index
| _version_ | 1804181712211542016 |
|---|---|
| adam_text | Spis treści Wstęp............................................................................................................................. 7 Rozdział I. Od aneksji Śląska przez Prusy do Wiosny Ludów................... 13 1. Pruskie reformy szkolne od czasu aneksji Śląska przez Prusy do przełomu XVIII i XIX w............................................................................................................... 1.1. Szkolnictwo elementarne................................................................................ 1.2. Szkolnictwo średnie........................................................................................... a) Gimnazja....................................................................................................... b) Pierwsze koncepcje kształcenia realnego na Śląsku.................................. 1.3. Próby wznowienia reformy szkolnictwa elementarnego. „Regulamin” szkolny z 1801 r.................................................................................................. 1.4. Struktura władz szkolnych po reformie administracji państwowej (1808-1815)....................................................................................................... 2. Stan szkolnictwa elementarnego po wojnach napoleońskich.............................. 2.1. Ustawowe regulacje w sprawie obowiązkuszkolnego................................... 2.2. Utrakwizacja szkolnictwa ludowego................................................................. 3. Geneza gimnazjów klasycznych w Prusach. Reforma szkolna Wilhelma von
Humboldta....................................................................................... 3.1. Rozwój gimnazjów klasycznych na Górnym Śląsku do połowy lat 40. XIX w....................................................................................................... 3.2. Spór o idea! wychowawczy gimnazjum............................................................. 4. Szkoły realne.............................................................................................................. a) Wzorzec szkoły realnej z językiem łacińskim............................................. b) Pierwsze ustawowe regulacje w sprawie szkół realnych........................... c) Szkoły przemysłowe - przykład kształtowania się wzorca bezłacińskiej szkoły realnej........................................................................ 4.1. Początki szkolnictwa realnego na Górnym Śląsku.......................................... 5. Szkoły żeńskie.......................................................................................................... 13 13 18 18 26 28 31 33 36 38 42 49 56 59 59 60 62 63 70 Rozdział II. Od Wiosny Ludów dokulturkampfu......................................... 75 1. 2. 3. 4. 5. 6. 75 77 82 84 86 90 Pierwsze próby upodmiotowienia języka polskiego w szkole ludowej................... Era Bogedaina 1848-1858 ....................................................................................... Stan szkolnictwa ludowego i sytuacja społeczno-zawodowa nauczycieli............... Gimnazja w polityce oświatowej po upadku Wiosny
Ludów.................................. Górnośląskie gimnazja w świetle faktów i liczb do początków lat 70. XIX w. . . Polityka władz pruskich wobec szkolnictwa realnego..............................................
7. Rozwój szkolnictwa realnego na Górnym Śląsku do końca lat 70. XIX w............. 93 8. Lektoraty języka polskiego w szkołach średnich.................................................... 101 9. Szkolnictwo żeńskie.................................................................................................. 105 Rozdział III. Lata kulturkampfu............................................................................... 113 1. Szkoła ludowa w polityce oświatowej doby kulturkampfu..................................... 113 2. Reforma szkolna. „Postanowienia ogólne” z 1872 r................................................121 3. Gimnazja w latach 70. XIX w.................................................................................... 129 3.1. Problem lektoratów języka polskiego w gimnazjach..................................... 135 4. Walka o równouprawnienie szkól realnych z gimnazjami w latach 70. XIX w. . . 137 5. Perspektywy rozwoju szkól realnych na Górnym Śląsku..................................... 142 6. Szkolnictwo żeńskie . ...................................................................................................144 6.1. Nowe przepisy w sprawie funkcjonowania szkól............................................. 144 6.2. Kwalifikacje nauczycielskie................................................................................... 146 6.3. Szkoła żeńska w Katowicach - przykład nowych rozwiązań organizacyjnych...................................................................................................147 6.4. Likwidacja żeńskich szkól
klasztornych.............................................................148 Rozdział IV. Od zakończenia kulturkampfu do I wojny światowej.... 155 1. 2. 3. 4. Polityka językowa państwa w obszarze szkoły ludowej............................................. 155 Sieć szkolnictwa powszechnego....................................................................................166 Język macierzysty dzieci szkolnych............................................................................ 172 Sprzeciw ludności polskiej wobec polityki językowej w szkole. Strajk szkolny w 1906 r.................................................................................................. 176 5. Etapy reformy szkolnictwa średniego od lat 80. XIX w. do początków XX w. . . 185 5.1. Mowa cesarza Wilhelma II na sejmie szkolnym 1890 r. i jej konsekwencje oświatowe........................................................................................192 6. Szkolnictwo średnie na Górnym Śląsku w dobie reform oświatowych................... 202 6.1. Gimnazja.............................................................................................................. 202 6.2. Profil społeczny i drogi kariery życiowej absolwentów gimnazjów................... 205 6.3. Szkoły realne...........................................................................................................209 a) Stan gimnazjów realnych w latach 80........................................................... 209 b) Gliwicki ośrodek kształcenia realnego i zawodowego do początków lat
90........................................................................................... 211 c) Stagnacja gimnazjów realnych w latach 90...................................................... 213 d) Wzrost pozycji bezlacińskich szkól realnych..................................................215 e) Nowe szanse rozwoju szkolnictwa realnego po 1900 r................................... 217 6.4. Szkoły żeńskie....................................................................................................... 222 7. Szkoły średnie niższego rzędu (Mittelschulen) i szkolnictwo zawodowe .... 236 Zakończenie.......................................................................................................................... 243 Wykaz źródeł i literatury................................................................................................... 249 Indeks nazwisk...................................................................................................................259 Indeks nazw miejscowości................................................................................................265 Summary.............................................................................................................................. 269 Zusammenfassung...............................................................................................................271
Wykaz źródeł i literatury Źródła archiwalne Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz Berlin-Dahlem: zespoły: Ministerium des Innern; Allgemeine Schulsachen, Volkschul-Seminar-Präparandensachen u. a.; Gebrauch der polnischen Sprache in den Schulen. Archiwum Państwowe w Opolu: zespoły: Rejencja Opolska, Wydział II; Landratsamt Oppeln; Kreisschulinspektion Oppeln; Kreisschulinspektion Carlsruhe; Państwowe Liceum Żeńskie w Opolu. Zbiory Specjalne Biblioteki Instytutu Śląskiego w Opolu: - H. Głowacki, Szkolnictwo i oświata na Górnym Śląsku w latach 1816-1914 (mps). Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu: - Sprawozdania dyrektorów górnośląskich gimnazjów, szkól realnych, szkól żeńskich i seminariów dla nauczycielek z lat 1818-1914. Źródła drukowane Amts-Blatt der Königlichen Regierung zu Oppeln pro 1872. Amts-Blatt der Königlichen Regierung zu Oppeln pro 1874. Beetz K. O., Der Führer im Lehramte. Ein Ratgeberfür Seminaristen, Lehrer und Schul aufsichtsbeamte, Osterwieck-Leipzig 1908. Brauner J., Schul-Schematismus für den Regierungsbezirk Oppeln, Zabrze 1887. Bremen E., Die preussische Volksschule. Gesetze und Verordnungen, Stuttgart-Berlin 1905. Deutschmann P., Neumann H., Handbuch über die katholischen und simultanen Volks schulen der Provinz Schlesien, Breslau 1913. Fischer E., Preussische Volksschulordnungen, Breslau 1907. Giebe, Die Verordnungen betreffend das gesamte Volksschulwesen in Preussen, Düssel dorf 1882. Das höhere Schulwesen in Preussen. Historisch-statistische Darstellung, hrsg. von L. Wiese, Bd. 1-3, Berlin 1864-1874. Das höhere Schulwesen in Preussen.
Historisch-statistische Darstellung, hrsg. von B. Irmer, Bd. 4, Berlin 1902. Koehler P., Menschig E., Verordnungen betreffend das Volksschulwesen des Regie rungsbezirks Oppeln, Breslau 1911. 249
Kupfer E., Erster Nachtrag zu den Schulverordnungen der Königlichen Regierung zu Oppeln, Breslau 1896. Kupfer E., Schulverordnungen der Königlichen Regierung zu Oppeln, Breslau 1892. Menschig E., Verordnungen betreffend das Volksschulwesen des Regierungsbezirks Oppeln, TI. 2, Breslau [1924]. Menzel K. A., Die drei Königlich Preussischen Schul-Reglements, Breslau 1833. Schematismus der öffentlichen evangelischen Elementarschule Schlesiens (Statistik, Adressbuch). Eine übersichtliche Zusammenstellung aller evangel. Schulen, bearb. von J. Herold, Breslau 1879. Schneider K., Bremen E., Das Volksschulwesen im preussischen Staate, Bd. 1-3, Berlin 1886-1887. Vorbrodt W., Herrmann K., Handwörterbuch des gesamten Schulrechts und der Schul- und Unterrichtsverwaltung in Preussen, Leipzig 1930. „Preussische Statistik” 1886 (Aufl. 1889), H. 101; 1891 (Aufl. 1893), H. 120; 1901 (Aufl. 1902), H. 176; 1906 (Aufl. 1908), H. 209; 1911 (Aufl. 1913), H. 231. Literatura Bahlcke J., Śląsk i Ślązacy, przel. M. Misiorny, Z. Rybicka, Warszawa 2001. Baltzer J., Die Entwicklung des höheren Mädchenschulwesens in oberschlesischen Industriebezirk, „Oberschlesien” 1902, H. 6. Baron R., Zur Frage der Germanisierung der polnischen Bevölkerung Oberschlesiens durch die Volksschule, „Schlesische Provinzialblätter” 1872. Bartnicka K., Szybiak I., Zarys historii wychowania, Warszawa 2001. Baumeister A., Die Einrichtung und Verwaltung des höheren Schulwesens in den Kul turländern von Europa und in Nordamerika, München 1897. Bieniek J., Szkoła katolicka na Górnym Śląsku w oświetleniu historyczno-prawnem,
Katowice 1933. Bigdon R., Bytomskie szkolnictwo średnie i zawodowe w latach 1841-1914, „Rocznik Teologiczny Śląska Opolskiego” 1970, t. 2. Bohnstedt H., Die Mädchenbildung in Preussen, Breslau 1916. ΒΟΝΤΖΕΚ M., Die Armen Schulschwestem D. N. D. an der Elementarschule zu Beuthen O. S., Beuthen 1879. Borodziej Ł., Polityka szkolna Prus 1871-1878, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1970,1.13. Borodziej Ł., Pruska polityka oświatowa na ziemiach polskich w okresie Kulturkampfu, Warszawa 1972. Braun G., Geschichte des organisch vereinigten Kirchen und Schulamtes in Schlesien, Breslau 1933. Brück H., Widmann S. P., Bürgerschulen, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 1, Freiburg im Breisgau 1913. Budzyński J., Franciszkańskie gimnazjum i teatr szkolny w Głubczycach na Śląsku w XVIII wieku, Wrocław 1994. Budzyński J., Paideia humanistyczna, czyli wychowanie do kultury. Studium z dziejów klasycznej edukacji w gimnazjach XVI-XVIII wieku (na przykładzie Śląska), Czę stochowa 2003. Budzyński J., Dramat i teatr szkolny na Śląsku (XVI-XVIII wiek), Katowice 1996. Bunger R., Die Entwicklung des höheren Schulwesens in Schlesien, Görlitz 1895. Buzek J., Historia polityki narodowościowej rządu pruskiego wobec Polaków od trak tatu wiedeńskiego do ustaw wyjątkowych z r. 1908, Lwów 1909. Chamcówna M., Z życia studentów polskich w Prószkowie na Opolszczyźnie w drugiej połowie XIX w., „Śląski Kwartalnik Historyczny «Sobótka»” 1949, nr 3. 250
Chlebowczyk J., Polityka germanüacyjna i walka ludności o język ojczysty, [w:] Histo ria Śląska, t. 2:1763-1850, cz. 2:1807-1850, pod red. S. Michalkiewicza, WrocławWarszawa-Kraków 1970. Chojnicka K., Olszewski H., Historia doktryn politycznych i prawnych. Podręcznik akademicki, Poznań 2004. Clemenz B., Mittelschule, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 3, Freiburg im Breisgau 1914. Chodorowska-Bensz B., Rozwój szkolnictwa Głubczyc, Baborowa i Kietrza w latach 1742-1945, Opole 2003, maszynopis pracy doktorskiej na Uniwersytecie Opolskim. Chrząszcz J., Die gelehrten Studien und das 50jährige Jubiläum des Gymnasiums in Neustadt О.-S., „Oberschlesische Heimat. Zeitschrift des Oberschlesischen Geschichtsverein” [Oppeln] 1914, Bd. 10, H. 1. Czapliński M., Dzieje Śląska od 1806 do 1945, [w:] Historia Śląska, pod red. M. Czapliń skiego, Wroclaw 2002. Czapliński W., Galos A., Korta W., Historia Niemiec, wyd. 2, Wrocław-WarszawaKraków 1990. Deutschmann E., Die Schul-Aera Falk, Frankfurt am Main 1884. Die schlesische Ordensprovinz der Kongregation der Armen Schulschwestern von U. L. Fr. von 1851 bis 1926. Ein Gedenkblatt verfasst von Mitgliedern der Provinz, Breslau 1926. Długoborski W., Polityka germanizacyjna i postawa ludności polskiej, [w:] Historia Śląska, t. 2, cz. 1, pod red. W. Dlugoborskiego, Wroclaw-Warszawa-Kraków 1966. Draus J., Terlecki R., Historia wychowania, t. 2: WiekXIX іXX, Kraków 2005. Duda J., Dzionek F., Cimala В., Magna Porta Scholarum Opoliensium. 50 lat Zespołu Szkół Mechanicznych w Opolu, Opole 1997. Dudziński A., Polacy na Śląsku, Lwów
1919. Dziewulski W., Dzieje ludności polskiej na Śląsku Opobkim od czasów najdawniejszych do Wiosny Ludów, 1.1, Opole 1972. Encyklopedia wiedzy o Jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, oprać. L. Grze bień, Kraków 1996. Ender J., Kształcenie dziewcząt w dobie Komisji Edukacji Narodowej z uwzględnieniem Śląska, [w:] Echa Komisji Edukacji Narodowej na Śląsku (materiały sesji naukowej zorganizowanej 9 X1973 r. w Opolu z okazji dwusetnej rocznicy powołania KEN), pod red. T. Musióla, Opole 1974. Gallien К., Geschichte der Realschule zu Neisse von 1832 bis 1882, Neisse 1882. Gallien W., Geschichte des Realgymnasiums zu Neisse von 1882 bis 1907, Neisse 1907. Galos A., Jeszcze jedna statystyka ludności polskiej (ankieta kościelna z 1889 r.), „Śląski Kwartalnik Historyczny «Sobótka»” 1962, nr 4. Galos A., Polskość Śląska w XIX wieku w świetle niemieckich materiałów statystycz nych, [w:] Szkice z dziejów Śląska, t. 2, pod red. E. Maleczyńskiej, Warszawa 1956. Galos A., Rugi pruskie na Górnym Śląsku (1885-1890), „Śląski Kwartalnik Histoiyczny «Sobótka»” 1954, nr 1. Gawlik S., Dzieje kształcenia nauczycieli na Śląsku Opobkim, Opole 1979. Gawlik S., Dzieje myśli pedagogicznej na Śląsku, Warszawa-Wrocław 1990. Gawlik S., Myśl pedagogiczna i szkoła ludowa Jana Ignacego Fełbigera, Opole 1991. Gawlik S., Głowacki H., Geneza i rozwój szkolnictwa zawodowego na Opobzczyźnie, Opole 1983. Gerlic H., Organizacja nauki w gimnazjum cysterskim w Rudach Wielkich, „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 1979, t. 7. Geschichte der Erziehung, hrsg. von K.-H. Günther u. a., Berlin
1976. 251
Gierowski J., Oświata i nauka, [w:] Historia Śląska, 1.1, cz. 3, pod red. K. Maleczyń- skiego, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963. Gładysz M., Pobicie czasopisma dla dzieci i młodzieży na Śląsku (przyczynek do dziejów prasy pokkiej na Śląsku), „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” 1931, t. 3. Głowacki H., Jan Ignacy Felbiger (w dwusetną rocznicę powstania Komisji Edukacji Narodowej), „Studia Śląskie” 1974, t. 25. Głowacki H., Szkolnictwo na Śląsku w dobie Komisji Edukacji Narodowej, [w:] Echa Komisji Edukacji Narodowej na Śląsku (materiały sesji naukowej zorganizowanej 9 X1973 r. w Opolu z okazji dwusetnej rocznicy powołania KEN), pod red. T. Mu sióla, Opole 1974. Gołąbek E., Działalność nauczyciebko-wychowawcza Sióstr Szkolnych de Notre Dame w Opolu, referat wygłoszony na sesji naukowej „Zakony żeńskie na Śląsku w XIX i XX w.”, zorganizowanej w Opolu 28 V 2004 r., mps. Gospodarek T., Walka o Miturę narodową ludu na Śląsku (1815-1863), Wrocław 1968. Górecki L., Walka o polskość szkoły ludowej na Górnym Śląsku w latach 1801-1872, Katowice 1974. Guttmann A., Zur Geschichte des Königlichen Gymnasiums in Königshütte O.-S. 1877- 1902, Königshütte 1902. Hawranek F., Polityka Centrum w kwestii górnośląskiej po I wojnie światowej, Opole 1973. Heimbrod J., Beiträge zur Kenntnb des Elementarschulwesens Oberschlesiens von 1764-1838, Gleiwitz-Beuthen 1842. Heimbrod J., Über die deutsche Sprache in dem polnbchen Oberschlesien, [w:] Jahres bericht des Königlichen katholischen Gymnasiums zu Gleiwitz für das Schuljahr 1864/65, Gleiwitz 1865. Heinemann К., Die preussische
Mittelschule. Was sie ist und was aus ihr werden soll. Eine wichtige Fragefür alle, die mit zu entscheiden haben, sowie auchfür viele Eltern und Lehrherren, Halle 1920. Hejnicka-Bezwiňska T., Pedagogika pozytywistyczna, [w:] Pedagogika 1. Podręcznik akademicki, pod red. Z. Kwiecińskiego, B. Śliwerskiego, Warszawa 2006. Hellner J. P., Entwurf zu einem Organisationspläne für das Städtische Bürgerschul wesen, Neusalza 1847. Herbart J. F., Pisma pedagogiczne, wybór, wstęp i opracowanie В. Nawroczyński, przeł. В. Nawroczyński i T. Stera, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967. Herrlitz H. G., Hopf W., TrrzE H., Deutsche Schulgeschichte von 1800 bis zur Gegen wart, München 1993. Hoffmann R., Geschichte des Reabchulwesens in Deutschland, [w:] Geschichte der Er ziehung vom Anfang an bis auf unsere Zeit, Bd. 5, Abt. 2, bearb. von K. A. Schmid, Stuttgart-Berlin 1901. Idzikowski F., Opole. Dzieje miasta do 1863 roku, przeł. A. Skoberla, Opole 2002. Irmer B., Allgemeiner Überblick über die Entwicklung des preussischen höheren Schul wesens von 1874 bis 1901, [w:] Das höhere Schulwesen in Preussen. Historischstatistische Darstellung, hrsg. von B. Irmer, Bd. 4, Berlin 1902. Jæger W., Humanismus und Jugendbildung, Berlin 1921. Jaeger W., Paideia. Formowanie się człowieka greckiego, przeł. M. Plezia i H. Bednarek, Warszawa 2001. Jäger O., Gymnasium und Realschule I Ordnung, Mainz 1871. Janowski J. N., Notatki autobiograficzne 1803-1853, przygotował do druku, wstępem i przypisami zaopatrzył M. Tyrowicz, Wrocław 1950. 252
Jantzen H., Die höheren Mädchen und Lehrerinnenbildung in Preussen. Die amtlichen Bestimmungen, Lehrpläne, Prüfimgsordnungen und sonstigen wichtigen Erlasse, Gosslar a. H. 1909. Jung A., Geschichte des Gymnasiums zu Neustadt O.-S. bis zu seiner Übernahme auf den Staat, [w:] Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums zu Neustadt Ob.-Schl. über das Schuljahr 1889/90, Neustadt 1890. Kaczorowski W., Głogówek ośrodkiem kształcenia nauczycieli w latach 1803-1925 (w 200. rocznicę powstania Królewskiego Katolickiego Seminarium Nauczyciel skiego w Głogówku), „Śląsk Opolski” 2003, nr 2: Z historii Kościoła katolickiego na Śląsku Opokkim. Kaczorowski W., Karol Ignacy Lorinser (1796-1853), lekarz, radca rejencyjny i sani tarny, Katowice 1994. Kardynał Melchior von Diepenbrock 1798-1853, odnowiciel życia religijnego na Śląsku, pod red. M. Kaczmarka, A. Kiełbasy SDS, J. Swastka, Wrocław 2000. Karolak Cz., Kunicki W., Orłowski H., Dzieje kultury niemieckiej, Warszawa 2007. Kokot J., Problemy narodowościowe na Śląsku odX do XX wieku, Opole 1973. König H., Szkolnictwo i wychowanie w Niemczech w początkach XIX w., [w:] Historia wychowania, t. 2, pod red. Ł. Kurdybachy, Warszawa 1968. Kösler A. M., Die preussische Volksschulpolitik in Oberschlesien 1742-1848, Breslau 1929. Kopiec J., Dzieje Kościoła katolickiego na Śląsku Opolskim, Opole 1991. Korowicz M., Z politycznej literatury niemieckiej o Górnym Śląsku, „Roczniki Towarzy stwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” 1931, t. 3. Korth R., Die preussische Schulpolitik und die polnischen Schulstreiks. Ein Beitrag zu preussischen Polenpolitik der Ära
Bülow, Würzburg 1963. Korzeniowska W., Edukacja i wychowanie różnych warstw społecznych na ziemiach pokkich - od drugiej połowy wieku XIX do roku 1918, Kraków 2004. Korzeniowska W., Edukacja synów wsi górnośląskiej w 2. połowie XIX i początkach XX w. (w świetłe drogi życiowej ks. E. Szramka), [w:] Duszą Śląska jest Ślązak. Materiały konferencji zorganizowanej w 50. rocznicę śmierci ks. Emila Szramka, pod red. S. Gajdy i A. Kwiatka, Opole 1993. Korzeniowska W., Reformatorzy górnośląskiego szkolnictwa elementarnego - w wieku XVIII і XIX, „Cieszyński Almanach Pedagogiczny” 2012,1.1: Tradycja i współczesność w myśli pedagogicznej. Kościk E., Społeczeństwo Górnego Śląska na progu industrializacji, [w:] Friedrich Wil helm von Reden i jego czasy, pod red. Z. Kapały, Chorzów 2002. Kraul M., Das deutsche Gymnasium 1780-1980, Frankfurt am Main 1984. Kriege W., Die Simultanschule im Lichte der Wahrheit, Köln 1906. Kruhl H., Hktorisch-statktische Nachrichten über das Königliche Gymnasium zu Leobschütz 1852, Leobschütz 1852. Krupa M., Fryderyk AdolfDiesterweg ijego wpływ na polską pedagogikę w XIX wieku, Wroclaw-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976. Кот S., Historia wychowania, 1.1-2, wyd. 3, Warszawa 1994. Kudera J., 60 lat wyższego szkolnictwa w Mysłowicach, Brzezinka 1933. Kulak T., Pater M., Wrzesiński W., Hktoria Uniwersytetu Wrocławskiego 1702-2002, Wroclaw 2002. Küster R., Die polnische Irredenta in West-Oberschlesien. Ein Weckruffür das deutsche Volk, Berlin 1931. Kwiatek A., Humánum - przegląd stanowisk, „Śląski Filomata” 2006, nr 2. 253
Kwiatek A., Przywódca i przywództwo narodowe na Górnym Śląsku w pobkiej tradycji (1848-1914), Opole 1991. Kwiatek J., Anton Jelitto - nauczyciel i redaktor. Kulisy niemieckiej polityki wydawni czej na Górnym Śląsku (XIX/XX w.), „Kwartalnik Opolski” 1999, nr 1. Kwiatek J., Górnośląska szkoła ludowa na przełomie XIX і XX wieku, Opole 1987. Kwiatek J., Kilka uwag o nauczaniu w górnośląskiej szkole ludowej na przełomie XIX і XX w., „Kwartalnik Opolski” 1982, nr 3-4. Kwiatek J., Kształcenie nauczycielek na Górnym Śląsku (od lat ЗО. XIX w. do I wojny światowej), „Kwartalnik Opolski” 2006, nr 1. Kwiatek J., Kształcenie nauczycielek na Górnym Śląsku na tle rozwoju szkolnictwa żeńskiego - od połowy XIX w. do I wojny światowej, [w:] Tradycje i perspektywy edukacji, Czesko-Polskie Studia Pedagogiczne, t. 6, pod red. E. Karcz-Taranowicz, Opole 2014. Kwiatek J., Myśl oświatowa Karola Miarki w rachunku politycznym „Katolika” (do 1914 r.), [w:] Karol Miarka a odrodzenie narodowe Śląska, pod red. J. Glenska, S. Sochackiej, Opole 1987. Kwiatek J., Obowiązek szkolny na Górnym Śląsku w latach 1763-1918, „Studia Śląskie” 1978, t. 34. Kwiatek J., O początkach średniego szkolnictwa żeńskiego na Górnym Śląsku, „Rocznik Łubowicki - Lubowitzer Jahrbuch - Lubowická Ročenka” 2005, է. 3. Kwiatek J., Organhacja górnośląskiej szkoły ludowej na przełomie XIX iXX w., „Studia Śląskie” 1984, t. 43. Kwiatek J., Problemy narodowościowe w górnośląskiej szkole ludowej na przełomie XIX i XX w., „Studia Śląskie” 1983, t. 41. Kwiatek J., Spór o model gimnazjum w XIX-wiecznej niemieckiej myśli pedagogicz nej,
[w:] „Cieszyński Almanach Pedagogiczny” 2012, t. 1: Tradycja i współczesność w myśli pedagogicznej. Kwiatek J., Stosunki językowe na Górnym Śląsku w świetle zapisów dzieci do szkół elementarnych, „Studia Śląskie” 1976, t. 29. Kwiatek J., Stosunki językowe w szkole ludowej na Górnym Śląsku w latach szkolnych 1902/1903-1907/1908, „Studia Śląskie” 1979, t. 35. Kwiatek J., Szkolnictwo średnie na Górnym Śląsku na tle reform oświatowych w Pru sach od połowy XVIII wieku do początków XX wieku, Opole 2011. Kwiatek J., Średnie szkolnictwo żeńskie na Górnym Śląsku - od kulturkampfu do I woj ny światowej, „Rocznik Łubowicki - Lubowitzer Jahrbuch - Lubowická Ročenka” 2006, t. 4. Kwiatek J., Zarys dziejów szkolnictwa na Śląsku ze szczególnym uwzględnieniem Gór nego Śląska (do II wojny światowej), „Rocznik Łubowicki - Lubowitzer Jahrbuch - Lubowická Ročenka” 2000, t. 2. Kwiatek J., Ze studiów nad pruską polityką oświatową na Górnym Śląsku po kulturkampfie, „Kwartalnik Opolski” 1983, nr 3. Kwiatek J., Ze studiów nad szkolnictwem miejskim na Górnym Śląsku w okresie pru skim: Królewska Huta, „Kwartalnik Opolski” 1997, nr 3-4. Lattmann J., Reorganisation des Reabchulwesens und Reform der Gymnasien, Tl. 1, Göttingen 1873. Lec Z., Szkolnictwo jezuickie na Górnym Śląsku do kasaty, „Śląsk Opolski” 2003, nr 2: Z historii Kościoła katolickiego na Śląsku Opolskim. Lehr- und Erziehungsanstalten der Armen Schulschwestern von Unserer Lieben Frau in der schlesischen Ordensprovinz, Düsseldorf [s.a.]. Lexikon der Pädagogik, hrsg. von. E. M. Roloff, Bd. 1-5, Freiburg im Breisgau 1913-1917. 254
Lieson R., Festschrift zum 25 jährigen Ortsjubiläum der Armen Schulschwestern von unserer Lieben Frau zu Beuthen O. S. am 1 April 1917, Beuthen 1917. Lesiuk W., Życie polskie w Opolu w latach 1809-1918, [w:] Opole. Monografia miasta, red. W. Dziewulski, F. Hawranek, Opole 1975. Lins J., Mädchengymnasien, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 3, Freiburg im Breisgau 1914. Litak S., Historia wychowania, 1.1: Do wielkiej rewolucji francuskiej, Kraków 2004. Lusek J., Szkolnictwo niemieckie i polskie w Bytomiu w latach 1740-1945, Opole 2010. Lusek J., Kaczorowski W., Zawód nauczyciela na Górnym Śląsku w świetle przepisów pruskiego prawa oświatowego i statystyk państwowych od drugiej połowy XVIII wieku do pierwszej połowy XX wieku, „Opolskie Studia Administracyjno-Prawne” 2009, t. 6. Lukasiewicz D., Szkolnictwo w Prusach Południowych (1793-1806) w okresie reform oświeceniowych, Poznań-Warszawa 2004. Machule P., Historisch-statistische Übersichten über die Entwicklung des Volksschul wesens, [w:] Beilage zum Jahresbericht des Königlichen Evangelischen Gymnasiums zu Ratiboř, Ratiboř 1907. Madeja J., Elementarze i nauka elementarna czytania i pisania na Śląsku w wiekach XVIII і XIX (1763-1848), 1.1, Katowice 1960. Madeja J., Elementarze i nauka elementarna czytania i pisania na Śląsku w wiekach XIX і XX (1848-1930), t. 2, Katowice 1965. Madeja J., Nauczyciel na Śląsku w drugiej połowie XIX i na przełomie XIX і XX wieku, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Pedagogika” 1963, t. 3. Madeja J., Z dziejów Gimnazjum Grodzkiego w Opolu, „Zeszyty Naukowe
Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Pedagogika” 1966, t. 4. Madeja J., Z dziejów szkolnictwa elementarnego w XVII i XVIII wieku, [w:] Powiat opobki. Szkice monograficzne, Opole 1969. Marek F. A., Działalność Bernarda Bogedaina, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Peda gogicznej w Opolu. Pedagogika” 1963, z. 3. Marek F. A., Wpływ Komisji Edukacji Narodowej na rozwój szkołnictwa śląskiego w pierwszej połowie XIX w., [w:] Echa Komisji Edukacji Narodowej na Śląsku (mate riały sesji naukowej zorganizowanej 9X1973 r. w Opolu z okazji dwusetnej rocznicy powołania KEN), pod red. T. Musióla, Opole 1974. Maron F., Proces kształtowania wschodniej granicy biskupstwa wrocławskiego na tle wydarzeń politycznych przełomu XVIII і XIX wieku. Przyczynek do genezy ustaleń bulli „De salute animarum”, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 1971, t. 4. Maron F., Szkoła górnośląska w ostatnich dziesięcioleciach przed kulturkampfem (na przykładzie ówczesnego powiatu pszczyńskiego), „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 1973, t. 6. Martin M., Die höhere Mädchenschule in Deutschland, Leipzig 1905. Miąso J., Reformy oświatowe w Prusach, Austrii i Rosji i ich wpływ na szkolnictwo na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX wieku, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1995, nr 3. Miąso J., Szkolnictwo w XIX-wiecznej Europie i początki pedagogiki porównawczej w Anglii, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 2009, t. 46. Możdżeń S. L, Hbtoria wychowania 1795-1918, Kelce 2000. Müller C., Grundrbs der Geschichte des preussischen Volksschulwesens, OsterwieckLeipzig 1914. Müller E., Die ersten 25 Jahre des städtischen
Gymnasiums zu Kattowitz, Kattowitz 1897. 255
Musioł L., Dzieje szkół parafialnych w dawnym dekanacie pszczyńskim, Katowice 1933. Musioł T., Strajki szkolne na Górnym Śląsku w latach 1906 i 1920, Warszawa-Wrocław 1970. Nieberding C., Geschichte der Gründung des Gymnasiums zu Gleiwitz, [w:] Programm des Königlichen katholischen Gymnasiums zu Gleiwitz 1866, Gleiwitz 1866. Nietsche B., Die Lateinische Schule des Cistercienser-Klosters Rauden 1744-1816, eine Verläuferin des katholischen Gymnasiums zu Gleiwitz, [w:] Jahresbericht des König lichen katholischen Gymnasiums zu Gleiwitz 1891, Gleiwitz 1891. NocoŃ H., Pszczyński internat dla synów arystokratycznych i ziemiańskich rodzin (1923-1939). Ut exeam melior, o genezie internatu, [w:] Studia z teorii i historii wy chowania oraz nauk pokrewnych. Tomjubileuszowy poświęcony Profesor Wiesławie Korzeniowskiej, pod red. U. Szuścik, Katowice-Cieszyn-Ustroń 2010. Ogrodziński W., Związki duchowe Śląska z Krakowem na przełomie wieków XVIII i XIX, Katowice 1935. Ostrowski W., Wiejskie szkolnictwo parafialne na Śląsku w drugiej połowie XVII wieku (w świetle wizytacji kościelnych), do druku przygotował K. Matwijowski, Wroclaw 1971. Pachtler G. M., Die Reform unserer Gymnasien, Paderborn 1883. Pater M., Centrum a ruch polski na Górnym Śląsku (1879-1893), Katowice 1971. Pater M., Historia Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997. Pater M., Lata reakcji porewolucyjnej, [w:] Historia Śląska, t. 3:1850-1918, cz. 1:18501890, pod red. S. Michalkiewicza, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976. Pater M., Pokkie postawy narodowe na Śląsku w XIX wieku, cz. 1 (do 1870 r.), Wroc law-Warszawa 1992.
Pater M., Polskie postawy narodowe na Śląsku w XIX wieku, cz. 2 (1871-1890), Wrocław 1993. Pater M., Pokkie dążenia narodowe na Górnym Śląsku (1891-1914), Wroclaw 1998. Pater M., Ruch pökki na Górnym Śląsku w latach 1879-1893, Wrocław 1969. Paulsen F., Über die gewärtige Lage des höheren Schulwesens in Preussen, Berlin 1893. Piehatzek A., Bruchstücke aus der Geschichte der Jesuiten und von ihnen gegründeten Gymnasiums zu Oppeln, [w:] Zur Ankündigung derdenl2ten und 14ten August 1830 im Gymnasium abzuhaltenden Prüfung, Oppeln 1830. Pigge H., Thumser B., Gymnasium, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 2, Freiburg im Breisgau 1913. Popiołek К., Historia Śląska od pradziejów do 1945 r., Katowice 1973. Reiter J., Dzieje strajku szkolnego na Śląsku, „Kwartalnik Opolski” 1966, nr 3. Rau Z., Liberalizm, [w:] Doktryny polityczne XIX i XX wieku, pod red. K. Chojnickiej i W. Kozuba-Ciembroniewicza, Kraków 2000. Rethwitsch C., Deutschlands höheres Schulwesen im neunzehnten Jahrhundert, Berlin 1893. Romer E., Ilu nas jest?, Kraków 1917. Rose W. J., The Drama of Upper Silesia: A Regional Study, Brattleboro, Vt. 1935. Rospond S., Chr. Meissner:,.Język polski niejest zgoła tak nierozwinięty...”, „Kwartalnik Opolski” 1982, nr 3-4. Rospond S., Dzieje polszczyzny śląskiej, Katowice 1959. Rostworowski E., Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1977. Rother P., Chronik der Stadt Königshütte Oberschlesien, Dülmen 1994. Sack E., Die preussische Schule im Dienste gegen die Freiheit, Berlin 1961. 256
ScHENKL A., Wolf Friedrich August, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 5, Freiburg im Breisgau 1917. Schermuly J., Das Lehrer-Seminar zu Oberglogau. Festschrieft zur Jubelfeier seines hundertjährigen Bestehens 12 Mai 1902, Breslau 1902. Schmidt M. C. P., Zur Reform der klasischen Studien auf Gymnasien, Leipzig 1899. Schmitz-Mancy M., Reahchule, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 4, Freiburg im Breisgau 1915. Schnädelbach H., Filozofia w Niemczech 1831-1933, przel. K. Krzemieniowa, Warszawa 1992. Schrader W., Erziehung s-und Unterrichtslehre für Gymnasien und Realschulen, Berlin 1882. Sczaniecki M., Wybór źródeł do historii państwa i prawa w dobie nowożytnej, Warszawa 1996. Seng U., Die Schulpolitik des Bistums Breslau im 19. Jahrhundert, Wiesbaden 1989. Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, pod red. M. Patera, Katowice 1996. Stasiak A., Miasto Królewska Huta. Zarys rozwoju społeczno-gospodarczego i prze strzennego w latach 1869-1914, Warszawa 1962. Sturm L, Das Volksschulwesen Schlesiens in seiner geschichtlichen Entwicklung, Breslau 1881. Sulik A., Historia Mysłowic do 1922 roku, Mysłowice 2000. Surman Z., Miejsce ifunkcja nauczycieli szkół ludowych w strukturze społecznej Górnego Śląska w drugiej połowie XIX i na początku XX w., ,Acta Universitatis Wratislaviensis”, No 925, „Historia” 64, Wroclaw 1988. Surman Z., Polityka szkolna, [w:] Historia Śląska, t. 3:1850-1918, cz. 1:1850-1890, pod red. S. Michalkiewicza, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976. Surman Z., Polityka szkolna, [w:] Historia
Śląska, t. 3:1850-1918, cz. 2:1891-1918, pod red. Տ. Michalkiewicza, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985. Szacki J., Historia myśli socjologicznej, cz. 1, Warszawa 1983. Szołtysek A. E., Filozofia (ontologia, metafizyka, antropologia, aksjologia) wychowania, Toruń 1998. SzramekE., Ks. Aleksander Skowroński. Obraz życia i pracy na tle problematyki kresów zachodnich, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” 1936, t. 5. Szymański M. Տ., Niemiecka pedagogika reformy 1890-1933, Warszawa 1992. Szymiczek F., Stowarzyszenia akademickie polskiej młodzieży górnośląskiej we Wrocła wiu 1863-1918, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963. Tischbier P., Hundert Jahre Realgymnasium Neisse. Ein Beitrag zur Geschichte des Bildungwesens in Schlesien, Neisse 1932. Treszel M., Niektóre aspekty reform oświatowych w Polsce XVIII wieku a filozofia Wolfa i pedagogika Felbigera, [w:] Echa Komisji Edukacji Narodowej na Śląsku, pod red. T. Musióla, Opole 1974. Truchim S., Geneza szkół realnych w Wielkim Księstwie Poznańskiem, Warszawa 1936. Truchim S., Historia szkolnictwa i oświaty polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskiem 1815-1915,1.1:1815-1862, Łódź 1967. Trzeciakowski L., Pod pruskim panowaniem 1850-1918, Warszawa 1973. Urban W., Zarys dziejów diecezji wrocławskiej, Warszawa 1962. Vernunftfürs Volk. Friedrich Eberhard von Rochow 1734-1805 im Aufbruch Preussens, hrsg. von H. Schmitt, F. Tosch, Leipzig 2001. Verzeichnis der akademischgebildeten Lehrer an den höheren Schulen in Schlesien, Breslau 1889. 257
Wachowski M., Polska kolonia akademicka w Akademii Rolniczej w Prószkowie na Śląsku w latach 1847-1880, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej” 1964, seria B, z. 9. Wachowski M., Przyczynek do historii studiów rolniczych Polaków w Prószkowie na Śląsku, „Śląski Kwartalnik Historyczny «Sobótka»” 1956, nr 2. Wagner A., Widmann S. P., Realgymnasium, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 4, Freiburg im Breisgau 1915. Wąs G., Dzieje Śląska od 1562 do 1806 roku, [w:] Historia Śląska, pod red. M. Czapliń skiego, Wroclaw 2002. Weltzel A., Historia miasta Pmdnika na Górnym Śląsku, przekład z niemieckiego K. Nabzdyk, Opole 2005. Wereszycki H., Kulturkampf i jego przejawy na Śląsku, [w:] Konferencja Śląska Insty tutu Historii Pobkiej Akademii Nauk, Wroclaw 22 VI -1 VII1953, Wrocław 1954. Wernicke A., Geschichte der Königlichen Oberrealschule und technischen Fachschule zu Gleiwitz aus Veranlassung 25jährigen Bestehens der Anstalt, [w:] Jahresbericht über die Königliche Oberreabchule und damit verbundene technische Fachschule zu Gleiwitz О/S, Gleiwitz 1894. Wiese L., Zur Geschichte und Bildung der Frauen, Berlin 1873. Woleński J., Humanizm i racjonalizm, [w:] Humanistyczna wizja zjednoczonej Europy. Humanist Vision of European Integration, Warszawa 1998. Wroczyński R., Dzieje oświaty polskiej do roku 1795, Warszawa 1987. Wroczyński R., Dzieje oświaty polskiej 1795-1945, Warszawa 1980. Wychgram J., Das höhere und mittlere Unterrichtswesen in Deutschland, Berlin-Leipzig 1913. Wychgram J., Geschichte des höheren Mädchenschulwesens in Deutschland und Frank reich,
[w:] Geschichte der Erziehung von Anfang an bis auf unsere Zeit, bearb. von K. R Schmid, Bd. 5, Stuttgart-Berlin 1901. Ziegler T., Geschichte der Pädagogik mit besonderer Rücksicht auf das höhere Unter richtswesen, München 1904. Żniński I., Nauka języka pobkiego w szkołach pruskich, Grudziądz 1914. Żywczyński M., Historia powszechna 1789-1870, wyd. 2, Warszawa 1970.
Indeks nazwisk Altenstein Karl von 32, 39, 56-58, 244 Ansorge ПО Aust Emil 202, 203 Bahlcke Joachim 31, 32, 87,121 Baltzer Justus 71,73,106, ПО, 148,151,153, 229-231, 240 Banchet Agnes von 152 Banner Rudolf 101 Barheld Bertha 106,154 Baron R. 42 Bartnicka Kalina 33, 47,144 Bassenge 150 Baudisz Lucjusz 20 Baumeister A. 25, 44, 56,197,198 Bebel August 184 Bednarek Henryk 43 Beetz K. 0.156 Benda Johann 38, 39, 244 Benisz Wolfgang 20 Beseler Maks 183 Beuth Christian 63 Bieniek Juliusz 33,115,129,185 Bigdon Rajmund 87,106,109, ПО, 152,153, 220, 223 Bismarck Otto von 9,113,114,155,175,191, 194, 246 Böbéi Leopold 51 Bogedain Bemard 77-80,117,120, 245 Bohnstedt H. 227, 235 Bonaparte Napoleon 31 Bonitz Hermann 186 Bontzek M. 109 Borodziej Łucja 10, 11, 115, 116, 118, 122, 123,126-129,149,156,157 Bosse Robert 226, 228, 231 Braun G. 114,115 Brauner J. 128 Bremen E. 25, 36-38,120, 121, 127-129, 149,155,160,167 Brettner Hans Anton 68 Breusing Gudilla 152 Brilka Paul 103 Brock Leopold 135 Brück H. 26, 27,125,126 Bryll Kajetan 18 Budzyński Józef 10,19, 20, 24-26, 43 Bulla Antoni 73 Bünger Richard 187 Bürger 219 Buzek Józef 157 Chamcówna Mirosława 222 Chlebowczyk Józef 14, 28-32, 35, 38, 42 Chodorowska-Bensz B. 20, 21, 26, 73,108, 109,152, 223 Chojnicka Krystyna 46 Chrząszcz Johann 95, 96 Cimala Bogdan 21 Clemenz B. 26,125,126 Croix de la 193 Cytronowski Józef 101,102 Czapliński Marek 18, 31, 32, 40,75,77 Czapliński Władysław 40,192 Deutschmann E. 115, 121-123, 127, 128, 155 Deutschmann Ph. 171, 232 Diepenbrock Melchior von 78 Diesterweg Friedrich Adolf 59 Długoborski Wacław 13-17 Dola
Kazimierz ПО Drechsler Paul 203-205 Druckenmüller 63 Drzażdżyński Stanislaw 137 Duda Jerzy 21 259
Dudziński Adam 174 Dziewulski Władysław 14,101,218 Dzionek F. 21 Eckersberg 97 Eichhorn Johann Albrecht Friedrich 40,58 Eilers Gerd 58, 59 Eitner 192 Elsner Antonia 223 Falk Adalbert 114,118,135,144,150,153, 155 Felbiger Johann Ignaz 10,15-17,21-23, ЗО Fichte Johann Gottlieb 46 Ficek Jan Alojzy 78 Fiedler J. 105,108,192 Fischer 39 Fischer Adela 229 Fleuiy Klaudiusz 23 Flögel Johann 49, 50 Förster Heinrich 120,161 Franke 95 Franklin Angelika 106 Fryderyk II, król pruski 7, 8,14,19-21, 23, 24, 26, 27,191 Fryderyk Wilhelm II, król pruski 24 Fryderyk Wilhelm III, król pruski 28,53,56 Fryderyk Wilhelm IV, król pruski 40, 58 Gallenkamp Wilhelm 139 Gallien К. 65-67, 69, 91, 93, 94,103,138, 143 Gallien Wilhelm 210, 211, 213, 214, 218 Gallus J. 222 Galos Adam 40, 41,158,174,175,192 Gawlik Stanisław 10,15-17,77,78,222,241 Geisler 107, 225 Gerlic Henryk 16,19, 23 Gerzabek Anna von 154 Giebe 129 Gleich Hermann 107,108 Glensk Joachim 176 Glowatzky Joseph 184 Gładysz Mieczysław 164 Głowacki Herman 10,13-17,24,25,27,32, 214, 222, 240 Goerlitz Anton 130,132 Goethe Johann Wolfgang 43, 48 Gołąbek Edyta 151, 223, 230 Goriwoda Thomas 18 260 Gospodarek Tadeusz 42 Gossler Gustav 156,186,189,192,211 Götze von ПО Górecki Leon 10,17,18, 28-30, 32, 38-42, 77,81 Groetschel E. 218 Grossmann Юага 106 Grzebień Ludwik 24 Günther Karl-Heinz 34,122, 221 Guttmann A. 134,135 Hacks J. 219 Hänisch Eduard 53 Hans Heinrich XI, książę pszczyński 89 Hartei Johann 18 Haussknecht 216 Hawranek Franciszek 101, 218 Hecker Johann Julius 14, 23, 59 Hegel Georg Wilhelm Friedrich 58 Heimbrod Joseph 11, 51, 52,130 Heindl
Melchior 20 Heine Heinrich 44 Heinrich E. 222 Heinemann К. 126,236, 237 Hejnicka-Bezwińska Teresa 31 Hellner Johann Philipp 60,125 Henckel von Donnersmarck Guido 142 Herbart Johann Friedrich 43,47,144 Herder Johann Gottfried 43, 44 Herold J. 110,150 Herrlitz Hans-Georg 46, 47, 92,137,190, 193,195,196, 200, 201, 233 Herrmann K. 36 Heymann 108 Himmel 102 Hippel Teodor Gottlieb von 39 Hoffmann 103, 216 Hoffmann R. 59-61, 90, 91, 93,137-140, 186,188,194,195,197,198 Holtz von 180,181 Homer 22 Hommer О. 238 Hompesch von 182 Hopf Wulf 46, 47, 92, 137, 190, 193, 195, 196, 200, 201, 233 Hoym Karl Georg Heinrich von 17 Humboldt Wilhelm von 7, 33, 42, 44-47, 244 Idzikowski Franciszek 107,108
Irmer В. 98, 130, 141, 186, 187, 192-194, 197,199-201, 203, 217 Jachmann Reinhold Berharđ 46 Jaeger Werner 43 Jäger Oskar 91 Janowski Jan Nepomucen 52 Jantzen Hermann 146, 227, 228 Jarklowski Franz 96, 97,134 Jażdżewski Ludwik 181,183 Jelitto Anton 163-165 Jung August 95, 96,133,134 Kabath Joseph 52,102 Kaczmarek Michal 109,154 Kaczorowski Włodzimierz 28-30, 34, 56 Kahl W. 33 Kapala Zbigniew 219 Karcz-Taranowicz Eugenia 84 Karolak Czesław 8, 27 Karwowski Stanisław 137 Kastner Hildegarda 223 Kayser W. C. 87, 88 Keller Rita 108 Kiełbasa Antoni 109,154 Kiszewski Antoni 77,102,136 Kleineidam Joseph 95, 96 Klemens XIV, papież 23 Knape Eduard 143, 215, 218 Knapp Marie 110,153 Koehler P. 37,121,123,159,185 Kokot Józef 8 König Helmut 33, 44, 46, 59 Kopp Georg 161,162,192 Korfanty Witold 207 Korfanty Wojciech 207 Korowicz Marek 162,163 Korta Wacław 40,192 Korth R. 116,119,156,157,161 Korzeniowska Wiesława 10,15,17, 78, 89, 144, 240, 241 Kosicki (Koschiitzki) Karol 41,76-78 Kosler Alois M. H, 17, 39 Kosmola Stanisław 34 Kościk Elżbieta 219 Kot Stanislaw 43, 46, 70, 71,145,187 Kozub-Ciembroniewicz Wiesław 46 Krafft 150 Krasuski Jerzy 114 Kraul Margret 46, 48, 55-58, 61, 75, 84, 85, 90-92, 137, 140-142, 186-188, 193-197,199-202, 226, 233-235 Kriege W. 129 Kröger Jacynta 107 Kruhi Heinrich 19, 20, 26, 50, 51,104,105 Krupa Marianna 32, 34, 59,75,79 Krupa Melchior 18 Krzemieniowa Krystyna 43,196 Kubisty Carl 53 Kudera Jan 202, 203 Kühlein 231 Kunicki Wojciech 8, 27, 43, 44 Kupfer E. 37,71,109,119,120,127,159,161, 227, 231 Kurdybacha Łukasz 33 Küster Rudolf 162,164,165 Kutzera Martinus 20
Kwiatek Aleksander 44, 76,78 Kwiatek Jolanta 10,15, 36, 37, 40, 41, 43, 52, 56, 70, 75, 78-80, 84, 85, 96,101, 106, 108, 114-119, 123-125, 127, 128, 135-137, 148, 154, 158-162, 164, 166, 170,175-177, 205, 231, 233 Kwieciński Zbigniew 31 Ladenberg Adalbert von 78, 79, 245 Lange Helena 73, 225,226, 232 Langer Thomas 18 Lattmann J. 88, 90 Lesiuk Wiesław 101, 218 Lichtenstein Józef Wacław von 20 Lieson Robert 109,110,152,153 Linge Carl 53 Lins J. 145, 226, 232-236 Litak Stanislaw 23,71 Lompa Józef 76,77 Lorinser Karl Ignaz 56, 57 Lusek Joanna 10, 28-30, 87, 220, 232 Łepkowski Józef 76, 77 Lukasiewicz Dariusz 126 Machule P. 82, 83 Madeja Józef 10,17, 21, 24, 34-36, 51, 54, 80, 83 Malczewski Antoni 103 Maleczyńska Ewa 41,174 Mandziuk Józef 78 Manteuffel 32 261
Marek Franciszek Antoni 10, 28-30, 34, Pachaly Friedrich Wilhelm 28 77,81 Pachtler G. M. 45, 49 Maria Teresa, cesarzowa austriacka 17 Pachtler Jan 59 Maron Franciszek 10, 15, 16, 20, ЗО, 33, Pater Mieczysław 11, 22-25, 28, 38-41, 35-37,119-121 76-78, 80, 81, 102, 104, 113, 114, 117, Martin M. 108,146 118,135,160-163,176, 222 Matulke Johann Peter Paul 52 Paul Franz 32, 34 May Oswald 50, 56 Paulsen Friedrich 196,197 Mensch 148 Pawelczyk A. 222 Menschig E. 37,121,123,159,185 Pelz 163 Menzel К. А. 15, 36 Perkacz 102 Mersch Euaristus 20 Pestalozzi Johann Heinrich 33, 34, 45, 59, Mersmann F. 108,109 244 Metzen К. 87 Petersilie A. 71, 72, 88,106, ПО, 125,126, Miarka Karol 77 144,145, 224, 225 Miąso Józef 47, 48 Petzeld Franz Anton 64-66, 69, 72, 73 Michalkiewicz Stanisław 10,14, 38, 41, 42, Piecha Franciszek 178 67, 80, 82,113,161 Piecha Karol 178 Michalský 221 Piecha Maria 178 Mickiewicz Adam 102,103 Piehatzek Anton 49 Misiomy Michał 31, 87,121 Pigge H. 28, 45, 47, 48, 85,187,188,197 Misiūra Stanisław 19 Piramowicz Grzegorz 17 Możdżeń Stefan Ignacy 33,59 Piwarski Kazimierz 76 Miihler Heinrich von 114 Plezia Marian 43 Müller C. 32,36,122,123,125,171,172,232 PKischke Martha 229 Müller Eduard 53 Popliński J. 102 Müller Ernst 132,133,187,188 Possadowsky Joseph von 182,183 Mundorf G. 59 Probe Herbert 205 Musioł Ludwik 70 Proške 90 Musió! Teodor 10,13,177-179,182,184 Prusse Martha 231 Puttkamer Robert 155 Nabzdyk Kazimierz 95 Pyka Beata 179 Nack Johanna НО Pyka Jan 179 Nawroczyński Bogdan 43, 47 Pyka Józef 179 Neugebauer 83 Raake Christina 152 Neumann H. 128,171, 232 Nieberding Carl
19,26,51-53,56,103,104, Raczek Friedrich Wilhelm von 96 136 Ratsch Bernardyna 223 Rau Z. 46 Nietsche Benno 18-23, 26 Nocoń Halina 207 Raumer Karl Otto von 79, 80, 245 Nottebohm 99 Rehdantz 97,134 Reiter J. 177 Oberie W. 32, 33, 47,48 Renard Johannes 89 Obert Ferdinand 73 Rethwisch Conrad 47, 48, 56, 57, 91,138, Odelga P. 165 140,142,187,190,192,197 Ogrodziński Wincenty 20 Rhode 73 Olszewski Henryk 46 Richter Johann Samuel 32, 40, 41, 245 Onderko A. R. 77 Riedel Julie 106 Orłowski Hubert 8, 27, 48 Rollin Karol 23 262
Roloff Ernst M. 26, 28,45, 85, 87, 90,108, 125,141,147,171,187, 234 Romer Eugeniusz 174 Rosner W. 130,136 Rospond Stanisław 39 Rostworowski Emanuel 23 Rother Paul 134,135, 221 Rybicka Zofia 31, 87,121 Rymarkiewicz Jan 103 Sack E. 116 Sannig 165 Schenkendorff von 192 Schenkl A. 45 Schenkl H. 96, 222 Schermuly Joseph Eduard 34 Scheve Marie von 153 Schiller Friedrich 43, 44 Schlabrendorff Ernst Wilhelm von 13,15 Schmid К. А. 59, 90,137,147,186, 225 Schmidt Maks C. P. 197 Schmitz M. 70 Schmitz-Mancy M. 28, 61, 91, 99,125,139, 141,144,187,188,198, 201, 202, 238 Schnädelbach H. 43,45,196 Schneider Joseph 103 Schneider Karl 25, 36, 37, 71, 72, 88,106, 110, 120-122,125-129, 144, 145, 149, 155,160,167, 224, 225 Schneider Martin 18 Schober C. E. 50,54 Scholz Joseph 50 Schönbom Emil 89 Schultze Johann 47, 57, 58 Schulz Klementia 223 Schumann Erwin 151 Seng Ulrich 13, 24-26, 28, 30, 32, 48, 49, 58,130 Siegmund Stanislaus 51 Sinko Tadeusz 46 Skarbek Fryderyk 103 Skoberla Alfons 108 Smolka Emanuel 76, 77 Sochacka Stanisława 176 Sondhauss Karl 65, 93-95,103,143 Speil Ferdinand 101 Speyer M. 234 Spilleke August Gottlob 59 Stasiak Andrzej 135,219, 221, 231 Steinbart Quintin 140 Steinmayer R. 134 Stephan Augustin 104,136 Stepper Elias 20 Stera Teodor 43 Stępniak Andrzej 205 Stiehl Ferdinand 79,122 Stinner August 102 Strobel Joseph 26 Studt Konrad von 165,179,180-185, 200, 227 Sturm L. 11,156 Sulik Alfred 106, 202, 203 Surman Zdzisław 10, 35, 82, 83,115,119121,128,163,172,190,191, 241 Süvern Johann Wilhelm 47 Swastek Józef 109,110,154 Swientek Leopold 101 Szacki Jerzy 44 Szaffanek Józef 76,
78, 87,109 Szenic Stanislaw 137 Szołtysek Adolf E. 47,144 Szramek Emil 102,162,176 Szuścik Urszula 207 Szybiak Irena 33,47,144 Szymański Mirosław S. 193 Śliwerski Bogusław 31 Thiele-Winkler von 132 Thill Bernard 18,20 Thumser B. 28,45,47,48,85,187,188,197 Tiersch F. 62 Tischbier Paul 62-67, 69, 72, 73, 93, 94, 210, 211, 214, 218 Titze Hartmut 46,47,92,137,190,193,195, 196, 200, 201, 233 Trautmann Mathilde 109,151 Treszel Marian 17, 23 Truchim Stefan 26-28, 59-62, 90,125 Trzeciakowski Lech 114 Tyrowicz Marian 52 Uhrmann К 62, 63, 99,141 Ullrich 104 Ullrich Karl 50 Urban Wincenty 20 Vorbrodt W. 36 Wachowski Marian 222 263
Wagner A. 61, 62, 90, 91, 138-140, 187, 189,196,199, 202 Walczak Jan 205 Waldeyer August 105,136 Wąs Gabriela 18 Weigl J. 56, 57 Weinert Rosa 223 Weiss Marie 106,107,151 Weitzel Augustin 95, 96,106 Wentzel Hermann 101 Wereszycki Henryk 113,114 Wemicke Adolf 27, 63, 68, 98-100, 141, 144, 212, 215, 216 Werth 151 Widmann S. P. 26, 27, 61, 62, 90, 91, 93, 125, 126, 138-140, 167, 189, 196,199, 202 Wiedorn Hedwig 229 Wiese Ludwig 26, 71, 72, 86, 87, 89, 131, 132,139,141,186 Wilhelm II, cesarz 191-193,198 Willmann O. 44 Winckelmann Johann Joachim 44 Windhorst Ludwig 141,155 Witte Bertha 72,109,153 Wittkowitz Eliza 148 Wodiczka Franz 53 Wolf Berthilla 107 Wolf Franz 73 Wolf Friedrich August 44, 45, 59 Wołoszyn Stefan 43, 46, 47 Wossidlo Paul 142,143, 214 Wrbczasky Severinus 20 Wrzodek Kaspar 101 Wychgram Jakob 147,172, 201, 225, 227, 232, 235-237 Zastra J. 103 Zedlitz Karl Abraham 24 Zedlitz-Triitzschler Robert von 179,195 Zeplichal Anton Michael 24 Ziegler T. 57-61, 84, 85, 91,187,193,199, 200 Zierkiewicz E. 71 Ziller 180,181 Ziwet 231 Zych Józef 178 Zych Marta 178 Żniński Ignacy 157,185 Żyga Stanislaw 205 Żywczyński Mieczysław 40, 58
Indeks nazw miejscowości Aachen 63 Altona 199 Ateny 43 Auerstedt 31 Babi Las 53 Barmen 61 Berlin 11, 23, 39, 45, 52, 59, 61-63, 75, 95, 96,108,117,118,138,140,163,181,192, 200, 210, 211, 225 Biała Prudnicka 128 Biała Woda 151,153 Bielszowice 204 Biskupice 204 Bolesławiec 97,108 Borsigwerk 204 Brzeg 15, 22, 53, 98 Brzezinka 177 Brzęczkowice 177 Brzozowice 177 Bystrzyca 16 Bytom 19, 42, 51, 77, 87-89,106,109,110, 131,149, 152, 153, 171, 203, 206, 208, 216, 218, 220, 222, 223, 230, 232, 235 Carlsruhe 160,163,165,169,170 Charlottenburg 200, 209 Chełm 35 Chropaczów 204 Cieszyn 18, 53 Cyprzanów 76 Darmstad 209 Dorota 204 Duisburg 140 Eberfeld 61 Eberswalde 96 Frankfurt nad Menem 199 Freiburg 209 Fulda 115 Gdańsk 61, 63 Geiseheim 198 Getynga 27, 52 Gliwice 19, 26, 51-53, 63, 67, 68, 73, 86, 89, 98,101,103,105,106,110,117,131, 136, 140,143,177, 203, 206, 211-213, 215, 219-221, 230, 231 Głogów 15, 22,134 Głogówek 29, 34, 40, 52, 77, 80,105,108, 230 Głubczyce 18-20,25,26,49,50,73,86, 89, 105, 106, 108, 109, 131, 136, 149, 152, 165,171, 203, 206-209, 222, 223, 230, 235 Głuchołazy 19,128 Greifswald 209 Grodków 158,159,165, 230 Grudziądz 61 Halle 44,189 Hanower 63 Heidelberg 189, 209 Henryków 22 Höxter 107 Hubertusburg 7,14 Huta Laura 42, 228-230 Huta Pokój 117 Imielin 35 Jawornik 151 Jelenia Góra 22 Jena 31, 209 Jenkau 46 265
Katowice 130-133, 147, 170, 203, 206208, 216,218-220,224, 230-232, 235, 236, 240 Kietrz 104 Kluczbork 80, 95-97, 130, 131, 133, 134, 203, 206, 208, 230 Kłodzko 16, 90,130 Kolonia 61,115,140, 237 Kończyce 177, 204 Kosztowy 177,180 Kotlamia 53 Kozłów 177 Koźle 19, 53,154, 205, 225, 230 Kraków 20,39, 77 Krapkowice 163, 228-230 Krasowy 177 Krefeld 61 Krnow 152 Krotoszyn 89 Królewiec 33, 61 Królewska Huta 42,117,118,130,131,134, 165,171,176, 203, 206-208, 216, 218221, 230, 231, 235 Krzeszów 16, 22 Mysłowice 19, 34, 42, 77,106,117,171,177, 202, 230, 235 Nakło 142 Nowa Brzezinka 177 Nowy Bytom 117 Nysa 18, 22, 49, 63, 64, 66, 68, 69, 72, 86, 89, 93-95,101,103,105,106,110,131, 143, 148, 149, 154, 158, 159, 165, 203, 206-211, 213, 218, 230, 235 Olesno 128 Opawa 18 Opole 11,18,19, 22, 29, 32, 37, 42, 49-52, 63, 73, 79, 81, 86, 89, 101, 105-107, 116, 120, 128, 131, 136, 146, 148, 149, 151-154, 156, 158-160, 162-166,169, 170,175,198, 203, 206-208, 214, 218, 221-224, 229-231, 233, 235, 241 Ortowice 159 Ozimek 117 Łaziska Górne 35 Łącza 18 Łąka 35 Paczków 71,130,131,148, 203, 225, 230 Paderborn 108 Paradyż 77 Piekary 142 Pielgrzymowice 77 Pilchowice 51, 83 Poczdam 198 Pokój 228-230 Poręba 177 Poznań 77,108, 237 Praga 20 Prószków 128,198, 221, 222, 230, 237 Prudnik 95-97, 106, 109, 130, 131, 133, 149-152, 203, 222, 223, 230 Pszczyna 35, 51, 53, 89, HO, 130,131, 203, 206-208,230, 231 Pyskowice 18,19, 52, 77 Magdeburg 61 Małe Staniszcze 83 Marburg 203 Miedźna 35 Mikołów 19, 35,117, 205, 230 Mikulczyce 204 Mirsk 134 Mitterleich 107 Monachium 209 Münster 108 Racibórz 16, 19, 53-55, 72, 86,
89, 105, 106, 109, 117, 131-133, 136, 143, 146, 149, 153, 154,165,171, 203, 206, 208, 210, 215, 218, 223, 225, 230, 231 Radzionków 142 Roszkowice 37 Rozbark 177 Roździeń 230 Rudy Raciborskie 16,18, 20-22, 25,29,51, 52 Legnica 22, 25, 98,108 Leśnica 176 Ligota Toszecka 51 Lipiny 230 Lipsk 209 Lubiąż 16 Lubliniec 51, 52, 77, 230 Lubsza 76 Lwów 77 266
Rybna 177 Rybnik 51, 67, 77,110,153, 205, 230 Siemianowice 177 Sośnica 169, 204 Stara Wieś 36 Strzelce Opolskie 19, 51, 89,130,131, 203, 206-208, 229, 230 Strzybnica 142 Świdnica 22, 98 Świętochłowice 42, 204 Taciszów 18,177 Tarnowskie Góiy 19, 41, 42,117,132,133, 142, 143, 171, 210, 214, 218, 219, 221, 230 Tybinga 189, 209 Tychy 35 Ucieszków 103 Weimar 44 Wełnowiec 170 Wiedeń 17 Wielowieś 67 Wilkowice Wielkie 41 Wirek 228-230 Wodzisław 52, 53 Wołczyn 80 Woźniki 77 Wroclaw 11,15,16, 21, 22, 24-27, 32, 5153, 63, 80, 86, 93,101, 106-109, 132, 135, 136, 142, 192, 203, 210, 217, 222, 232 Września 161,177 Zaborze 177, 203-205, 248 Zaborze-Poręba 204 Zabrze 117,169,177-181,183, 230 Zabrze Male 204 Zabrze Stare 204 Zalęska Hałda 170 Zawadzkie 228, 229 Ząbkowice Śląskie 66 Zgorzelec 98,192 Ziębice 108 Żagań 15-17, 23, 26, 87, 95 Żoiy 18 Żużela 163
DAS SCHULWESEN IN OBERSCHLESIEN VOR DEM HINTERGRUND DER BILDUNGSPOLITIK PREUSSENS UND DEUTSCHLANDS (1763-1914) Zusammenfassung In der vorliegenden Arbeit wird der Begriff der Bildungspolitik als ein grundlegen der Bestandteil staatlicher Maßnahmen in Oberschlesien betrachtet, und zwar von der Übernahme dieses Gebietes durch Preußen auf Grundlage der Schlussbestimmungen des Friedensabkommens von Hubertusburg (1763) bis hin zum Ausbruch des Ersten Weltkrieges. In der preußisch-deutschen Wirklichkeit war es darüber hinaus eine äußerst wichtige Periode der Entwicklung ihrer Staatlichkeit. Das Königreich Preußen (1701) wird nämlich seit der Zeit seiner siegreichen Schlesischen Kriege gegen Österreich sowohl zu einem entscheidenden Faktor der europäischen Politik als auch zu einer Führungsmacht im Prozess der Vereinigung Deutschlands. Dieses Gebilde nahm - im Jahr 1871 zur Grün dung des Kaiserreichs und des Zweiten Reichs führend - immer mehr die Merkmale einer klassischen Macht an, die ihren imperialen Ambitionen Ausdruck verlieh, ohne davon Abstand zu nehmen, zu militärischen Mitteln als Instrument der Durchsetzung politischer Zwecke zu greifen. Die oben genannte Periode kann auch unter dem Gesichtspunkt der zivilisatorischen, verfassungsrechtlichen und kulturellen Veränderungen betrachtet werden, denen sich die preußische Staatlichkeit seit der Herrschaft Friedrichs II. - des eigentlichen Gestalters der Macht des Königreichs und des Schöpfers/Animators des aufgeklärten Monarchie-Kon zepts - bewusst unterworfen hat. Friedrich II. initiierte nämlich viele Reformen, auch auf
dem Gebiet der Bildungsarbeit, die ihm zur Ehre und verdienten Anerkennung gereichten. Von den europäischen Eliten wurde z.B. die Einführung der Schulpflicht als eine absolut epochale „Erfindung“ hoch geschätzt, die in dieser Hinsicht die Leistungen der Franzö sischen Revolution übertraf. Nun war Preußen das erste Land, das im Kampf gegen den Analphabetismus die Vorreiterrolle einnahm. Die Neuregelungen Wilhelm Humboldts vom Beginn des 19. Jahrhunderts sowie sein Komplementär-Bildungssystem dürfen hier ebenfalls nicht unerwähnt bleiben. In ähnlicher Weise sollte die gesamte Sozialgesetzge bung aus der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts betrachtet werden, die im Hinblick auf Umsetzung sozial verträglicher Ideen bzw. Vorhaben eine Besonderheit ohne gleichen darstellte. Hervorzuheben sei ferner der preußische Konstitutionalismus, der recht effizi ent, wenngleich von Natur aus konservativ, vor allem aber für die meisten Bürgerinnen und Bürger transparent und somit effektiv war. Daraus erwächst die Überzeugung von der kontextbezogenen Dimension der Bildungspolitik, zumindest aber von ihrer Betrachtung im engen Zusammenhang mit dem sozialen, wirtschaftlichen, politischen, kulturellen Leben usw. Heute wie gestern stellt(e) die Bildungspolitik für den Staat eine besondere Heraus forderung dar. Die dabei zu lösenden Probleme galten bzw. gelten als eigentliche Determi nanten ihres Wesens, ihrer Bedeutung sowie ihrer Zielsetzungen. Einer der grundlegenden Stimuli der Bildungspolitik war die Wirtschaft - der für Oberschlesien fundamentale 271
Bereich des gesellschaftlichen Lebens. Darüber hinaus übte die polnische Frage, deren Be deutung sich als Kampf um ethnische und nationale Werte mit Fokus auf Bewahrung der eigenen Identität definieren lässt, einen wesentlichen Einfluss auf das Schulwesen aus. In dem diskutierten Zeitraum brach auf der Schulebene ein heftiger Konflikt aus zwischen der auf Germanisierung der eroberten Gebiete abzielenden Staatsräson und dem natürlichen Recht der Bevölkerung, ihre Muttersprache zu pflegen. Die gegenseitige Konfrontation der beiden Standpunkte spiegelte die Eigenart Schlesiens hinsichtlich der vom Staat getroffe nen Bildungsmaßnahmen wider. Diese war der Eigenart der preußischen Teilungsgebiete ähnlich, wobei sich zwischen ihnen keine Identität bzw. Gleichheit feststellen lässt. Die Wirtschaft und die polnische Frage bestimmten den Charakter der hier ange sprochenen Besonderheiten allerdings nicht endgültig. Ihre Ergänzung stellte die katho lische Kirche dar, die zumindest bis zur deutschen Vereinigung an der Mitgestaltung des oberschlesischen Schulwesens aktiv beteiligt war. Eine darauffolgende gewisse Ablehnung bzw. Abschottung der katholischen Kirche durch den Staat, die mit der Zeit des Kultur kampfes zusammenfallt, geht mit ihrer materiellen wie geistigen Säkularisierung einher. Von Bismarck und den säkularen Kreisen auf Positionen verdrängt, die der Staatsdoktrin zuwiderliefen, wuchs die katholische Kirche in Oberschlesien zu einer Oppositionsmacht heran, deren Interessen ein hohes Maß an Identifikation mit den kulturellen und na tionalen Bestrebungen des Volkes
erkennen ließen. Dies betraf u.a. solche Fragen wie die Forderung nach Religionsunterricht in polnischer Sprache sowie den Unterricht auf Polnisch in den ersten Klassen der Volksschule. So wurden die Geistlichen zu Lehrmeis tern und Fürsprechern des Volkes, und das Volk erklärte sich selbst zum Verteidiger des Glaubens und der Kirche. Als Reaktion auf derartige Umstände bzw. Erscheinungen musste die Bildungspolitik die Form antipolnischen Verhaltens bzw. der Germanisierung usw. annehmen. Infolge dessen wurde die Schule aus dem Weg einer „humanistischen Institution“ verdrängt, was verschärfte Repressionen ihr gegenüber nach sich zog. Dies galt insbesondere für Volksschulen, die zum Großteil polnische Jugend besuchte. Andere Beziehungen und Mengenverhältnisse waren an weiterführenden Schulen zu beobachten, die eine wesent lich größere Anzahl deutschstämmiger Jugendlicher nachwiesen. Die in der vorliegenden Arbeit aufgegriffene Frage der nationalen Identität wird zu einem grundlegenden Kriterium, welches seinerseits zwischen vielen Richtungen und Bedeutungen der Bildungspolitik unterscheiden lässt. Die dabei stark hervortretende Handlungstypologie hängt mit zweierlei Funktionen zusammen. Einerseits kann von der imperativen Funktion der ergriffenen Maßnahmen die Rede sein - vor allem in Bezug auf die Grundschulbildung (mit einer Überzahl von Vorschriften, die den Willen des Staates aufzwingen) - andererseits lässt sich bei der betriebenen Bildungspolitik die Schlichtungsfunktion erkennen, die mit Hinblick auf Gymnasien, Realschulen und an dere Schulen höherer Stufe galt,
die bei der Entscheidungsfindung den sozialen Faktor zuließen (z.B. Beteiligung von Gemeindeabgeordneten bzw. von bürgerlichen Kuratorien). Diese Polarisierung hat die bereits bestehende Kluft zwischen der Primar- und Sekundarschulbildung eindeutig verschärft. Sie machte die Existenz zweier verschiedener Welten bewusst, und zwar nicht nur formal, sondern auch mental, kulturell und zivilisatorisch, die durch zweierlei Maßstäbe sowie unabhängige Bewertungskriterien und Anforderungen gekennzeichnet waren. Man kann sich nur schwer des Eindrucks entziehen, dabei mit verschiedenen Politiken zu tun zu haben, die von den gleichen Entscheidungszentren und nicht selten von denselben Personen verfolgt wurden. 272
|
| adam_txt |
Spis treści Wstęp. 7 Rozdział I. Od aneksji Śląska przez Prusy do Wiosny Ludów. 13 1. Pruskie reformy szkolne od czasu aneksji Śląska przez Prusy do przełomu XVIII i XIX w. 1.1. Szkolnictwo elementarne. 1.2. Szkolnictwo średnie. a) Gimnazja. b) Pierwsze koncepcje kształcenia realnego na Śląsku. 1.3. Próby wznowienia reformy szkolnictwa elementarnego. „Regulamin” szkolny z 1801 r. 1.4. Struktura władz szkolnych po reformie administracji państwowej (1808-1815). 2. Stan szkolnictwa elementarnego po wojnach napoleońskich. 2.1. Ustawowe regulacje w sprawie obowiązkuszkolnego. 2.2. Utrakwizacja szkolnictwa ludowego. 3. Geneza gimnazjów klasycznych w Prusach. Reforma szkolna Wilhelma von
Humboldta. 3.1. Rozwój gimnazjów klasycznych na Górnym Śląsku do połowy lat 40. XIX w. 3.2. Spór o idea! wychowawczy gimnazjum. 4. Szkoły realne. a) Wzorzec szkoły realnej z językiem łacińskim. b) Pierwsze ustawowe regulacje w sprawie szkół realnych. c) Szkoły przemysłowe - przykład kształtowania się wzorca bezłacińskiej szkoły realnej. 4.1. Początki szkolnictwa realnego na Górnym Śląsku. 5. Szkoły żeńskie. 13 13 18 18 26 28 31 33 36 38 42 49 56 59 59 60 62 63 70 Rozdział II. Od Wiosny Ludów dokulturkampfu. 75 1. 2. 3. 4. 5. 6. 75 77 82 84 86 90 Pierwsze próby upodmiotowienia języka polskiego w szkole ludowej. Era Bogedaina 1848-1858 . Stan szkolnictwa ludowego i sytuacja społeczno-zawodowa nauczycieli. Gimnazja w polityce oświatowej po upadku Wiosny
Ludów. Górnośląskie gimnazja w świetle faktów i liczb do początków lat 70. XIX w. . . Polityka władz pruskich wobec szkolnictwa realnego.
7. Rozwój szkolnictwa realnego na Górnym Śląsku do końca lat 70. XIX w. 93 8. Lektoraty języka polskiego w szkołach średnich. 101 9. Szkolnictwo żeńskie. 105 Rozdział III. Lata kulturkampfu. 113 1. Szkoła ludowa w polityce oświatowej doby kulturkampfu. 113 2. Reforma szkolna. „Postanowienia ogólne” z 1872 r.121 3. Gimnazja w latach 70. XIX w. 129 3.1. Problem lektoratów języka polskiego w gimnazjach. 135 4. Walka o równouprawnienie szkól realnych z gimnazjami w latach 70. XIX w. . . 137 5. Perspektywy rozwoju szkól realnych na Górnym Śląsku. 142 6. Szkolnictwo żeńskie . .144 6.1. Nowe przepisy w sprawie funkcjonowania szkól. 144 6.2. Kwalifikacje nauczycielskie. 146 6.3. Szkoła żeńska w Katowicach - przykład nowych rozwiązań organizacyjnych.147 6.4. Likwidacja żeńskich szkól
klasztornych.148 Rozdział IV. Od zakończenia kulturkampfu do I wojny światowej. 155 1. 2. 3. 4. Polityka językowa państwa w obszarze szkoły ludowej. 155 Sieć szkolnictwa powszechnego.166 Język macierzysty dzieci szkolnych. 172 Sprzeciw ludności polskiej wobec polityki językowej w szkole. Strajk szkolny w 1906 r. 176 5. Etapy reformy szkolnictwa średniego od lat 80. XIX w. do początków XX w. . . 185 5.1. Mowa cesarza Wilhelma II na sejmie szkolnym 1890 r. i jej konsekwencje oświatowe.192 6. Szkolnictwo średnie na Górnym Śląsku w dobie reform oświatowych. 202 6.1. Gimnazja. 202 6.2. Profil społeczny i drogi kariery życiowej absolwentów gimnazjów. 205 6.3. Szkoły realne.209 a) Stan gimnazjów realnych w latach 80. 209 b) Gliwicki ośrodek kształcenia realnego i zawodowego do początków lat
90. 211 c) Stagnacja gimnazjów realnych w latach 90. 213 d) Wzrost pozycji bezlacińskich szkól realnych.215 e) Nowe szanse rozwoju szkolnictwa realnego po 1900 r. 217 6.4. Szkoły żeńskie. 222 7. Szkoły średnie niższego rzędu (Mittelschulen) i szkolnictwo zawodowe . 236 Zakończenie. 243 Wykaz źródeł i literatury. 249 Indeks nazwisk.259 Indeks nazw miejscowości.265 Summary. 269 Zusammenfassung.271
Wykaz źródeł i literatury Źródła archiwalne Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz Berlin-Dahlem: zespoły: Ministerium des Innern; Allgemeine Schulsachen, Volkschul-Seminar-Präparandensachen u. a.; Gebrauch der polnischen Sprache in den Schulen. Archiwum Państwowe w Opolu: zespoły: Rejencja Opolska, Wydział II; Landratsamt Oppeln; Kreisschulinspektion Oppeln; Kreisschulinspektion Carlsruhe; Państwowe Liceum Żeńskie w Opolu. Zbiory Specjalne Biblioteki Instytutu Śląskiego w Opolu: - H. Głowacki, Szkolnictwo i oświata na Górnym Śląsku w latach 1816-1914 (mps). Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu: - Sprawozdania dyrektorów górnośląskich gimnazjów, szkól realnych, szkól żeńskich i seminariów dla nauczycielek z lat 1818-1914. Źródła drukowane Amts-Blatt der Königlichen Regierung zu Oppeln pro 1872. Amts-Blatt der Königlichen Regierung zu Oppeln pro 1874. Beetz K. O., Der Führer im Lehramte. Ein Ratgeberfür Seminaristen, Lehrer und Schul aufsichtsbeamte, Osterwieck-Leipzig 1908. Brauner J., Schul-Schematismus für den Regierungsbezirk Oppeln, Zabrze 1887. Bremen E., Die preussische Volksschule. Gesetze und Verordnungen, Stuttgart-Berlin 1905. Deutschmann P., Neumann H., Handbuch über die katholischen und simultanen Volks schulen der Provinz Schlesien, Breslau 1913. Fischer E., Preussische Volksschulordnungen, Breslau 1907. Giebe, Die Verordnungen betreffend das gesamte Volksschulwesen in Preussen, Düssel dorf 1882. Das höhere Schulwesen in Preussen. Historisch-statistische Darstellung, hrsg. von L. Wiese, Bd. 1-3, Berlin 1864-1874. Das höhere Schulwesen in Preussen.
Historisch-statistische Darstellung, hrsg. von B. Irmer, Bd. 4, Berlin 1902. Koehler P., Menschig E., Verordnungen betreffend das Volksschulwesen des Regie rungsbezirks Oppeln, Breslau 1911. 249
Kupfer E., Erster Nachtrag zu den Schulverordnungen der Königlichen Regierung zu Oppeln, Breslau 1896. Kupfer E., Schulverordnungen der Königlichen Regierung zu Oppeln, Breslau 1892. Menschig E., Verordnungen betreffend das Volksschulwesen des Regierungsbezirks Oppeln, TI. 2, Breslau [1924]. Menzel K. A., Die drei Königlich Preussischen Schul-Reglements, Breslau 1833. Schematismus der öffentlichen evangelischen Elementarschule Schlesiens (Statistik, Adressbuch). Eine übersichtliche Zusammenstellung aller evangel. Schulen, bearb. von J. Herold, Breslau 1879. Schneider K., Bremen E., Das Volksschulwesen im preussischen Staate, Bd. 1-3, Berlin 1886-1887. Vorbrodt W., Herrmann K., Handwörterbuch des gesamten Schulrechts und der Schul- und Unterrichtsverwaltung in Preussen, Leipzig 1930. „Preussische Statistik” 1886 (Aufl. 1889), H. 101; 1891 (Aufl. 1893), H. 120; 1901 (Aufl. 1902), H. 176; 1906 (Aufl. 1908), H. 209; 1911 (Aufl. 1913), H. 231. Literatura Bahlcke J., Śląsk i Ślązacy, przel. M. Misiorny, Z. Rybicka, Warszawa 2001. Baltzer J., Die Entwicklung des höheren Mädchenschulwesens in oberschlesischen Industriebezirk, „Oberschlesien” 1902, H. 6. Baron R., Zur Frage der Germanisierung der polnischen Bevölkerung Oberschlesiens durch die Volksschule, „Schlesische Provinzialblätter” 1872. Bartnicka K., Szybiak I., Zarys historii wychowania, Warszawa 2001. Baumeister A., Die Einrichtung und Verwaltung des höheren Schulwesens in den Kul turländern von Europa und in Nordamerika, München 1897. Bieniek J., Szkoła katolicka na Górnym Śląsku w oświetleniu historyczno-prawnem,
Katowice 1933. Bigdon R., Bytomskie szkolnictwo średnie i zawodowe w latach 1841-1914, „Rocznik Teologiczny Śląska Opolskiego” 1970, t. 2. Bohnstedt H., Die Mädchenbildung in Preussen, Breslau 1916. ΒΟΝΤΖΕΚ M., Die Armen Schulschwestem D. N. D. an der Elementarschule zu Beuthen O. S., Beuthen 1879. Borodziej Ł., Polityka szkolna Prus 1871-1878, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1970,1.13. Borodziej Ł., Pruska polityka oświatowa na ziemiach polskich w okresie Kulturkampfu, Warszawa 1972. Braun G., Geschichte des organisch vereinigten Kirchen und Schulamtes in Schlesien, Breslau 1933. Brück H., Widmann S. P., Bürgerschulen, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 1, Freiburg im Breisgau 1913. Budzyński J., Franciszkańskie gimnazjum i teatr szkolny w Głubczycach na Śląsku w XVIII wieku, Wrocław 1994. Budzyński J., Paideia humanistyczna, czyli wychowanie do kultury. Studium z dziejów klasycznej edukacji w gimnazjach XVI-XVIII wieku (na przykładzie Śląska), Czę stochowa 2003. Budzyński J., Dramat i teatr szkolny na Śląsku (XVI-XVIII wiek), Katowice 1996. Bunger R., Die Entwicklung des höheren Schulwesens in Schlesien, Görlitz 1895. Buzek J., Historia polityki narodowościowej rządu pruskiego wobec Polaków od trak tatu wiedeńskiego do ustaw wyjątkowych z r. 1908, Lwów 1909. Chamcówna M., Z życia studentów polskich w Prószkowie na Opolszczyźnie w drugiej połowie XIX w., „Śląski Kwartalnik Historyczny «Sobótka»” 1949, nr 3. 250
Chlebowczyk J., Polityka germanüacyjna i walka ludności o język ojczysty, [w:] Histo ria Śląska, t. 2:1763-1850, cz. 2:1807-1850, pod red. S. Michalkiewicza, WrocławWarszawa-Kraków 1970. Chojnicka K., Olszewski H., Historia doktryn politycznych i prawnych. Podręcznik akademicki, Poznań 2004. Clemenz B., Mittelschule, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 3, Freiburg im Breisgau 1914. Chodorowska-Bensz B., Rozwój szkolnictwa Głubczyc, Baborowa i Kietrza w latach 1742-1945, Opole 2003, maszynopis pracy doktorskiej na Uniwersytecie Opolskim. Chrząszcz J., Die gelehrten Studien und das 50jährige Jubiläum des Gymnasiums in Neustadt О.-S., „Oberschlesische Heimat. Zeitschrift des Oberschlesischen Geschichtsverein” [Oppeln] 1914, Bd. 10, H. 1. Czapliński M., Dzieje Śląska od 1806 do 1945, [w:] Historia Śląska, pod red. M. Czapliń skiego, Wroclaw 2002. Czapliński W., Galos A., Korta W., Historia Niemiec, wyd. 2, Wrocław-WarszawaKraków 1990. Deutschmann E., Die Schul-Aera Falk, Frankfurt am Main 1884. Die schlesische Ordensprovinz der Kongregation der Armen Schulschwestern von U. L. Fr. von 1851 bis 1926. Ein Gedenkblatt verfasst von Mitgliedern der Provinz, Breslau 1926. Długoborski W., Polityka germanizacyjna i postawa ludności polskiej, [w:] Historia Śląska, t. 2, cz. 1, pod red. W. Dlugoborskiego, Wroclaw-Warszawa-Kraków 1966. Draus J., Terlecki R., Historia wychowania, t. 2: WiekXIX іXX, Kraków 2005. Duda J., Dzionek F., Cimala В., Magna Porta Scholarum Opoliensium. 50 lat Zespołu Szkół Mechanicznych w Opolu, Opole 1997. Dudziński A., Polacy na Śląsku, Lwów
1919. Dziewulski W., Dzieje ludności polskiej na Śląsku Opobkim od czasów najdawniejszych do Wiosny Ludów, 1.1, Opole 1972. Encyklopedia wiedzy o Jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, oprać. L. Grze bień, Kraków 1996. Ender J., Kształcenie dziewcząt w dobie Komisji Edukacji Narodowej z uwzględnieniem Śląska, [w:] Echa Komisji Edukacji Narodowej na Śląsku (materiały sesji naukowej zorganizowanej 9 X1973 r. w Opolu z okazji dwusetnej rocznicy powołania KEN), pod red. T. Musióla, Opole 1974. Gallien К., Geschichte der Realschule zu Neisse von 1832 bis 1882, Neisse 1882. Gallien W., Geschichte des Realgymnasiums zu Neisse von 1882 bis 1907, Neisse 1907. Galos A., Jeszcze jedna statystyka ludności polskiej (ankieta kościelna z 1889 r.), „Śląski Kwartalnik Historyczny «Sobótka»” 1962, nr 4. Galos A., Polskość Śląska w XIX wieku w świetle niemieckich materiałów statystycz nych, [w:] Szkice z dziejów Śląska, t. 2, pod red. E. Maleczyńskiej, Warszawa 1956. Galos A., Rugi pruskie na Górnym Śląsku (1885-1890), „Śląski Kwartalnik Histoiyczny «Sobótka»” 1954, nr 1. Gawlik S., Dzieje kształcenia nauczycieli na Śląsku Opobkim, Opole 1979. Gawlik S., Dzieje myśli pedagogicznej na Śląsku, Warszawa-Wrocław 1990. Gawlik S., Myśl pedagogiczna i szkoła ludowa Jana Ignacego Fełbigera, Opole 1991. Gawlik S., Głowacki H., Geneza i rozwój szkolnictwa zawodowego na Opobzczyźnie, Opole 1983. Gerlic H., Organizacja nauki w gimnazjum cysterskim w Rudach Wielkich, „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 1979, t. 7. Geschichte der Erziehung, hrsg. von K.-H. Günther u. a., Berlin
1976. 251
Gierowski J., Oświata i nauka, [w:] Historia Śląska, 1.1, cz. 3, pod red. K. Maleczyń- skiego, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963. Gładysz M., Pobicie czasopisma dla dzieci i młodzieży na Śląsku (przyczynek do dziejów prasy pokkiej na Śląsku), „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” 1931, t. 3. Głowacki H., Jan Ignacy Felbiger (w dwusetną rocznicę powstania Komisji Edukacji Narodowej), „Studia Śląskie” 1974, t. 25. Głowacki H., Szkolnictwo na Śląsku w dobie Komisji Edukacji Narodowej, [w:] Echa Komisji Edukacji Narodowej na Śląsku (materiały sesji naukowej zorganizowanej 9 X1973 r. w Opolu z okazji dwusetnej rocznicy powołania KEN), pod red. T. Mu sióla, Opole 1974. Gołąbek E., Działalność nauczyciebko-wychowawcza Sióstr Szkolnych de Notre Dame w Opolu, referat wygłoszony na sesji naukowej „Zakony żeńskie na Śląsku w XIX i XX w.”, zorganizowanej w Opolu 28 V 2004 r., mps. Gospodarek T., Walka o Miturę narodową ludu na Śląsku (1815-1863), Wrocław 1968. Górecki L., Walka o polskość szkoły ludowej na Górnym Śląsku w latach 1801-1872, Katowice 1974. Guttmann A., Zur Geschichte des Königlichen Gymnasiums in Königshütte O.-S. 1877- 1902, Königshütte 1902. Hawranek F., Polityka Centrum w kwestii górnośląskiej po I wojnie światowej, Opole 1973. Heimbrod J., Beiträge zur Kenntnb des Elementarschulwesens Oberschlesiens von 1764-1838, Gleiwitz-Beuthen 1842. Heimbrod J., Über die deutsche Sprache in dem polnbchen Oberschlesien, [w:] Jahres bericht des Königlichen katholischen Gymnasiums zu Gleiwitz für das Schuljahr 1864/65, Gleiwitz 1865. Heinemann К., Die preussische
Mittelschule. Was sie ist und was aus ihr werden soll. Eine wichtige Fragefür alle, die mit zu entscheiden haben, sowie auchfür viele Eltern und Lehrherren, Halle 1920. Hejnicka-Bezwiňska T., Pedagogika pozytywistyczna, [w:] Pedagogika 1. Podręcznik akademicki, pod red. Z. Kwiecińskiego, B. Śliwerskiego, Warszawa 2006. Hellner J. P., Entwurf zu einem Organisationspläne für das Städtische Bürgerschul wesen, Neusalza 1847. Herbart J. F., Pisma pedagogiczne, wybór, wstęp i opracowanie В. Nawroczyński, przeł. В. Nawroczyński i T. Stera, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967. Herrlitz H. G., Hopf W., TrrzE H., Deutsche Schulgeschichte von 1800 bis zur Gegen wart, München 1993. Hoffmann R., Geschichte des Reabchulwesens in Deutschland, [w:] Geschichte der Er ziehung vom Anfang an bis auf unsere Zeit, Bd. 5, Abt. 2, bearb. von K. A. Schmid, Stuttgart-Berlin 1901. Idzikowski F., Opole. Dzieje miasta do 1863 roku, przeł. A. Skoberla, Opole 2002. Irmer B., Allgemeiner Überblick über die Entwicklung des preussischen höheren Schul wesens von 1874 bis 1901, [w:] Das höhere Schulwesen in Preussen. Historischstatistische Darstellung, hrsg. von B. Irmer, Bd. 4, Berlin 1902. Jæger W., Humanismus und Jugendbildung, Berlin 1921. Jaeger W., Paideia. Formowanie się człowieka greckiego, przeł. M. Plezia i H. Bednarek, Warszawa 2001. Jäger O., Gymnasium und Realschule I Ordnung, Mainz 1871. Janowski J. N., Notatki autobiograficzne 1803-1853, przygotował do druku, wstępem i przypisami zaopatrzył M. Tyrowicz, Wrocław 1950. 252
Jantzen H., Die höheren Mädchen und Lehrerinnenbildung in Preussen. Die amtlichen Bestimmungen, Lehrpläne, Prüfimgsordnungen und sonstigen wichtigen Erlasse, Gosslar a. H. 1909. Jung A., Geschichte des Gymnasiums zu Neustadt O.-S. bis zu seiner Übernahme auf den Staat, [w:] Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums zu Neustadt Ob.-Schl. über das Schuljahr 1889/90, Neustadt 1890. Kaczorowski W., Głogówek ośrodkiem kształcenia nauczycieli w latach 1803-1925 (w 200. rocznicę powstania Królewskiego Katolickiego Seminarium Nauczyciel skiego w Głogówku), „Śląsk Opolski” 2003, nr 2: Z historii Kościoła katolickiego na Śląsku Opokkim. Kaczorowski W., Karol Ignacy Lorinser (1796-1853), lekarz, radca rejencyjny i sani tarny, Katowice 1994. Kardynał Melchior von Diepenbrock 1798-1853, odnowiciel życia religijnego na Śląsku, pod red. M. Kaczmarka, A. Kiełbasy SDS, J. Swastka, Wrocław 2000. Karolak Cz., Kunicki W., Orłowski H., Dzieje kultury niemieckiej, Warszawa 2007. Kokot J., Problemy narodowościowe na Śląsku odX do XX wieku, Opole 1973. König H., Szkolnictwo i wychowanie w Niemczech w początkach XIX w., [w:] Historia wychowania, t. 2, pod red. Ł. Kurdybachy, Warszawa 1968. Kösler A. M., Die preussische Volksschulpolitik in Oberschlesien 1742-1848, Breslau 1929. Kopiec J., Dzieje Kościoła katolickiego na Śląsku Opolskim, Opole 1991. Korowicz M., Z politycznej literatury niemieckiej o Górnym Śląsku, „Roczniki Towarzy stwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” 1931, t. 3. Korth R., Die preussische Schulpolitik und die polnischen Schulstreiks. Ein Beitrag zu preussischen Polenpolitik der Ära
Bülow, Würzburg 1963. Korzeniowska W., Edukacja i wychowanie różnych warstw społecznych na ziemiach pokkich - od drugiej połowy wieku XIX do roku 1918, Kraków 2004. Korzeniowska W., Edukacja synów wsi górnośląskiej w 2. połowie XIX i początkach XX w. (w świetłe drogi życiowej ks. E. Szramka), [w:] Duszą Śląska jest Ślązak. Materiały konferencji zorganizowanej w 50. rocznicę śmierci ks. Emila Szramka, pod red. S. Gajdy i A. Kwiatka, Opole 1993. Korzeniowska W., Reformatorzy górnośląskiego szkolnictwa elementarnego - w wieku XVIII і XIX, „Cieszyński Almanach Pedagogiczny” 2012,1.1: Tradycja i współczesność w myśli pedagogicznej. Kościk E., Społeczeństwo Górnego Śląska na progu industrializacji, [w:] Friedrich Wil helm von Reden i jego czasy, pod red. Z. Kapały, Chorzów 2002. Kraul M., Das deutsche Gymnasium 1780-1980, Frankfurt am Main 1984. Kriege W., Die Simultanschule im Lichte der Wahrheit, Köln 1906. Kruhl H., Hktorisch-statktische Nachrichten über das Königliche Gymnasium zu Leobschütz 1852, Leobschütz 1852. Krupa M., Fryderyk AdolfDiesterweg ijego wpływ na polską pedagogikę w XIX wieku, Wroclaw-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976. Кот S., Historia wychowania, 1.1-2, wyd. 3, Warszawa 1994. Kudera J., 60 lat wyższego szkolnictwa w Mysłowicach, Brzezinka 1933. Kulak T., Pater M., Wrzesiński W., Hktoria Uniwersytetu Wrocławskiego 1702-2002, Wroclaw 2002. Küster R., Die polnische Irredenta in West-Oberschlesien. Ein Weckruffür das deutsche Volk, Berlin 1931. Kwiatek A., Humánum - przegląd stanowisk, „Śląski Filomata” 2006, nr 2. 253
Kwiatek A., Przywódca i przywództwo narodowe na Górnym Śląsku w pobkiej tradycji (1848-1914), Opole 1991. Kwiatek J., Anton Jelitto - nauczyciel i redaktor. Kulisy niemieckiej polityki wydawni czej na Górnym Śląsku (XIX/XX w.), „Kwartalnik Opolski” 1999, nr 1. Kwiatek J., Górnośląska szkoła ludowa na przełomie XIX і XX wieku, Opole 1987. Kwiatek J., Kilka uwag o nauczaniu w górnośląskiej szkole ludowej na przełomie XIX і XX w., „Kwartalnik Opolski” 1982, nr 3-4. Kwiatek J., Kształcenie nauczycielek na Górnym Śląsku (od lat ЗО. XIX w. do I wojny światowej), „Kwartalnik Opolski” 2006, nr 1. Kwiatek J., Kształcenie nauczycielek na Górnym Śląsku na tle rozwoju szkolnictwa żeńskiego - od połowy XIX w. do I wojny światowej, [w:] Tradycje i perspektywy edukacji, Czesko-Polskie Studia Pedagogiczne, t. 6, pod red. E. Karcz-Taranowicz, Opole 2014. Kwiatek J., Myśl oświatowa Karola Miarki w rachunku politycznym „Katolika” (do 1914 r.), [w:] Karol Miarka a odrodzenie narodowe Śląska, pod red. J. Glenska, S. Sochackiej, Opole 1987. Kwiatek J., Obowiązek szkolny na Górnym Śląsku w latach 1763-1918, „Studia Śląskie” 1978, t. 34. Kwiatek J., O początkach średniego szkolnictwa żeńskiego na Górnym Śląsku, „Rocznik Łubowicki - Lubowitzer Jahrbuch - Lubowická Ročenka” 2005, է. 3. Kwiatek J., Organhacja górnośląskiej szkoły ludowej na przełomie XIX iXX w., „Studia Śląskie” 1984, t. 43. Kwiatek J., Problemy narodowościowe w górnośląskiej szkole ludowej na przełomie XIX i XX w., „Studia Śląskie” 1983, t. 41. Kwiatek J., Spór o model gimnazjum w XIX-wiecznej niemieckiej myśli pedagogicz nej,
[w:] „Cieszyński Almanach Pedagogiczny” 2012, t. 1: Tradycja i współczesność w myśli pedagogicznej. Kwiatek J., Stosunki językowe na Górnym Śląsku w świetle zapisów dzieci do szkół elementarnych, „Studia Śląskie” 1976, t. 29. Kwiatek J., Stosunki językowe w szkole ludowej na Górnym Śląsku w latach szkolnych 1902/1903-1907/1908, „Studia Śląskie” 1979, t. 35. Kwiatek J., Szkolnictwo średnie na Górnym Śląsku na tle reform oświatowych w Pru sach od połowy XVIII wieku do początków XX wieku, Opole 2011. Kwiatek J., Średnie szkolnictwo żeńskie na Górnym Śląsku - od kulturkampfu do I woj ny światowej, „Rocznik Łubowicki - Lubowitzer Jahrbuch - Lubowická Ročenka” 2006, t. 4. Kwiatek J., Zarys dziejów szkolnictwa na Śląsku ze szczególnym uwzględnieniem Gór nego Śląska (do II wojny światowej), „Rocznik Łubowicki - Lubowitzer Jahrbuch - Lubowická Ročenka” 2000, t. 2. Kwiatek J., Ze studiów nad pruską polityką oświatową na Górnym Śląsku po kulturkampfie, „Kwartalnik Opolski” 1983, nr 3. Kwiatek J., Ze studiów nad szkolnictwem miejskim na Górnym Śląsku w okresie pru skim: Królewska Huta, „Kwartalnik Opolski” 1997, nr 3-4. Lattmann J., Reorganisation des Reabchulwesens und Reform der Gymnasien, Tl. 1, Göttingen 1873. Lec Z., Szkolnictwo jezuickie na Górnym Śląsku do kasaty, „Śląsk Opolski” 2003, nr 2: Z historii Kościoła katolickiego na Śląsku Opolskim. Lehr- und Erziehungsanstalten der Armen Schulschwestern von Unserer Lieben Frau in der schlesischen Ordensprovinz, Düsseldorf [s.a.]. Lexikon der Pädagogik, hrsg. von. E. M. Roloff, Bd. 1-5, Freiburg im Breisgau 1913-1917. 254
Lieson R., Festschrift zum 25 jährigen Ortsjubiläum der Armen Schulschwestern von unserer Lieben Frau zu Beuthen O. S. am 1 April 1917, Beuthen 1917. Lesiuk W., Życie polskie w Opolu w latach 1809-1918, [w:] Opole. Monografia miasta, red. W. Dziewulski, F. Hawranek, Opole 1975. Lins J., Mädchengymnasien, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 3, Freiburg im Breisgau 1914. Litak S., Historia wychowania, 1.1: Do wielkiej rewolucji francuskiej, Kraków 2004. Lusek J., Szkolnictwo niemieckie i polskie w Bytomiu w latach 1740-1945, Opole 2010. Lusek J., Kaczorowski W., Zawód nauczyciela na Górnym Śląsku w świetle przepisów pruskiego prawa oświatowego i statystyk państwowych od drugiej połowy XVIII wieku do pierwszej połowy XX wieku, „Opolskie Studia Administracyjno-Prawne” 2009, t. 6. Lukasiewicz D., Szkolnictwo w Prusach Południowych (1793-1806) w okresie reform oświeceniowych, Poznań-Warszawa 2004. Machule P., Historisch-statistische Übersichten über die Entwicklung des Volksschul wesens, [w:] Beilage zum Jahresbericht des Königlichen Evangelischen Gymnasiums zu Ratiboř, Ratiboř 1907. Madeja J., Elementarze i nauka elementarna czytania i pisania na Śląsku w wiekach XVIII і XIX (1763-1848), 1.1, Katowice 1960. Madeja J., Elementarze i nauka elementarna czytania i pisania na Śląsku w wiekach XIX і XX (1848-1930), t. 2, Katowice 1965. Madeja J., Nauczyciel na Śląsku w drugiej połowie XIX i na przełomie XIX і XX wieku, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Pedagogika” 1963, t. 3. Madeja J., Z dziejów Gimnazjum Grodzkiego w Opolu, „Zeszyty Naukowe
Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Pedagogika” 1966, t. 4. Madeja J., Z dziejów szkolnictwa elementarnego w XVII i XVIII wieku, [w:] Powiat opobki. Szkice monograficzne, Opole 1969. Marek F. A., Działalność Bernarda Bogedaina, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Peda gogicznej w Opolu. Pedagogika” 1963, z. 3. Marek F. A., Wpływ Komisji Edukacji Narodowej na rozwój szkołnictwa śląskiego w pierwszej połowie XIX w., [w:] Echa Komisji Edukacji Narodowej na Śląsku (mate riały sesji naukowej zorganizowanej 9X1973 r. w Opolu z okazji dwusetnej rocznicy powołania KEN), pod red. T. Musióla, Opole 1974. Maron F., Proces kształtowania wschodniej granicy biskupstwa wrocławskiego na tle wydarzeń politycznych przełomu XVIII і XIX wieku. Przyczynek do genezy ustaleń bulli „De salute animarum”, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 1971, t. 4. Maron F., Szkoła górnośląska w ostatnich dziesięcioleciach przed kulturkampfem (na przykładzie ówczesnego powiatu pszczyńskiego), „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 1973, t. 6. Martin M., Die höhere Mädchenschule in Deutschland, Leipzig 1905. Miąso J., Reformy oświatowe w Prusach, Austrii i Rosji i ich wpływ na szkolnictwo na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX wieku, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1995, nr 3. Miąso J., Szkolnictwo w XIX-wiecznej Europie i początki pedagogiki porównawczej w Anglii, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 2009, t. 46. Możdżeń S. L, Hbtoria wychowania 1795-1918, Kelce 2000. Müller C., Grundrbs der Geschichte des preussischen Volksschulwesens, OsterwieckLeipzig 1914. Müller E., Die ersten 25 Jahre des städtischen
Gymnasiums zu Kattowitz, Kattowitz 1897. 255
Musioł L., Dzieje szkół parafialnych w dawnym dekanacie pszczyńskim, Katowice 1933. Musioł T., Strajki szkolne na Górnym Śląsku w latach 1906 i 1920, Warszawa-Wrocław 1970. Nieberding C., Geschichte der Gründung des Gymnasiums zu Gleiwitz, [w:] Programm des Königlichen katholischen Gymnasiums zu Gleiwitz 1866, Gleiwitz 1866. Nietsche B., Die Lateinische Schule des Cistercienser-Klosters Rauden 1744-1816, eine Verläuferin des katholischen Gymnasiums zu Gleiwitz, [w:] Jahresbericht des König lichen katholischen Gymnasiums zu Gleiwitz 1891, Gleiwitz 1891. NocoŃ H., Pszczyński internat dla synów arystokratycznych i ziemiańskich rodzin (1923-1939). Ut exeam melior, o genezie internatu, [w:] Studia z teorii i historii wy chowania oraz nauk pokrewnych. Tomjubileuszowy poświęcony Profesor Wiesławie Korzeniowskiej, pod red. U. Szuścik, Katowice-Cieszyn-Ustroń 2010. Ogrodziński W., Związki duchowe Śląska z Krakowem na przełomie wieków XVIII i XIX, Katowice 1935. Ostrowski W., Wiejskie szkolnictwo parafialne na Śląsku w drugiej połowie XVII wieku (w świetle wizytacji kościelnych), do druku przygotował K. Matwijowski, Wroclaw 1971. Pachtler G. M., Die Reform unserer Gymnasien, Paderborn 1883. Pater M., Centrum a ruch polski na Górnym Śląsku (1879-1893), Katowice 1971. Pater M., Historia Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997. Pater M., Lata reakcji porewolucyjnej, [w:] Historia Śląska, t. 3:1850-1918, cz. 1:18501890, pod red. S. Michalkiewicza, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976. Pater M., Pokkie postawy narodowe na Śląsku w XIX wieku, cz. 1 (do 1870 r.), Wroc law-Warszawa 1992.
Pater M., Polskie postawy narodowe na Śląsku w XIX wieku, cz. 2 (1871-1890), Wrocław 1993. Pater M., Pokkie dążenia narodowe na Górnym Śląsku (1891-1914), Wroclaw 1998. Pater M., Ruch pökki na Górnym Śląsku w latach 1879-1893, Wrocław 1969. Paulsen F., Über die gewärtige Lage des höheren Schulwesens in Preussen, Berlin 1893. Piehatzek A., Bruchstücke aus der Geschichte der Jesuiten und von ihnen gegründeten Gymnasiums zu Oppeln, [w:] Zur Ankündigung derdenl2ten und 14ten August 1830 im Gymnasium abzuhaltenden Prüfung, Oppeln 1830. Pigge H., Thumser B., Gymnasium, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 2, Freiburg im Breisgau 1913. Popiołek К., Historia Śląska od pradziejów do 1945 r., Katowice 1973. Reiter J., Dzieje strajku szkolnego na Śląsku, „Kwartalnik Opolski” 1966, nr 3. Rau Z., Liberalizm, [w:] Doktryny polityczne XIX i XX wieku, pod red. K. Chojnickiej i W. Kozuba-Ciembroniewicza, Kraków 2000. Rethwitsch C., Deutschlands höheres Schulwesen im neunzehnten Jahrhundert, Berlin 1893. Romer E., Ilu nas jest?, Kraków 1917. Rose W. J., The Drama of Upper Silesia: A Regional Study, Brattleboro, Vt. 1935. Rospond S., Chr. Meissner:,.Język polski niejest zgoła tak nierozwinięty.”, „Kwartalnik Opolski” 1982, nr 3-4. Rospond S., Dzieje polszczyzny śląskiej, Katowice 1959. Rostworowski E., Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1977. Rother P., Chronik der Stadt Königshütte Oberschlesien, Dülmen 1994. Sack E., Die preussische Schule im Dienste gegen die Freiheit, Berlin 1961. 256
ScHENKL A., Wolf Friedrich August, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 5, Freiburg im Breisgau 1917. Schermuly J., Das Lehrer-Seminar zu Oberglogau. Festschrieft zur Jubelfeier seines hundertjährigen Bestehens 12 Mai 1902, Breslau 1902. Schmidt M. C. P., Zur Reform der klasischen Studien auf Gymnasien, Leipzig 1899. Schmitz-Mancy M., Reahchule, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 4, Freiburg im Breisgau 1915. Schnädelbach H., Filozofia w Niemczech 1831-1933, przel. K. Krzemieniowa, Warszawa 1992. Schrader W., Erziehung s-und Unterrichtslehre für Gymnasien und Realschulen, Berlin 1882. Sczaniecki M., Wybór źródeł do historii państwa i prawa w dobie nowożytnej, Warszawa 1996. Seng U., Die Schulpolitik des Bistums Breslau im 19. Jahrhundert, Wiesbaden 1989. Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, pod red. M. Patera, Katowice 1996. Stasiak A., Miasto Królewska Huta. Zarys rozwoju społeczno-gospodarczego i prze strzennego w latach 1869-1914, Warszawa 1962. Sturm L, Das Volksschulwesen Schlesiens in seiner geschichtlichen Entwicklung, Breslau 1881. Sulik A., Historia Mysłowic do 1922 roku, Mysłowice 2000. Surman Z., Miejsce ifunkcja nauczycieli szkół ludowych w strukturze społecznej Górnego Śląska w drugiej połowie XIX i na początku XX w., ,Acta Universitatis Wratislaviensis”, No 925, „Historia” 64, Wroclaw 1988. Surman Z., Polityka szkolna, [w:] Historia Śląska, t. 3:1850-1918, cz. 1:1850-1890, pod red. S. Michalkiewicza, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976. Surman Z., Polityka szkolna, [w:] Historia
Śląska, t. 3:1850-1918, cz. 2:1891-1918, pod red. Տ. Michalkiewicza, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985. Szacki J., Historia myśli socjologicznej, cz. 1, Warszawa 1983. Szołtysek A. E., Filozofia (ontologia, metafizyka, antropologia, aksjologia) wychowania, Toruń 1998. SzramekE., Ks. Aleksander Skowroński. Obraz życia i pracy na tle problematyki kresów zachodnich, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” 1936, t. 5. Szymański M. Տ., Niemiecka pedagogika reformy 1890-1933, Warszawa 1992. Szymiczek F., Stowarzyszenia akademickie polskiej młodzieży górnośląskiej we Wrocła wiu 1863-1918, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963. Tischbier P., Hundert Jahre Realgymnasium Neisse. Ein Beitrag zur Geschichte des Bildungwesens in Schlesien, Neisse 1932. Treszel M., Niektóre aspekty reform oświatowych w Polsce XVIII wieku a filozofia Wolfa i pedagogika Felbigera, [w:] Echa Komisji Edukacji Narodowej na Śląsku, pod red. T. Musióla, Opole 1974. Truchim S., Geneza szkół realnych w Wielkim Księstwie Poznańskiem, Warszawa 1936. Truchim S., Historia szkolnictwa i oświaty polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskiem 1815-1915,1.1:1815-1862, Łódź 1967. Trzeciakowski L., Pod pruskim panowaniem 1850-1918, Warszawa 1973. Urban W., Zarys dziejów diecezji wrocławskiej, Warszawa 1962. Vernunftfürs Volk. Friedrich Eberhard von Rochow 1734-1805 im Aufbruch Preussens, hrsg. von H. Schmitt, F. Tosch, Leipzig 2001. Verzeichnis der akademischgebildeten Lehrer an den höheren Schulen in Schlesien, Breslau 1889. 257
Wachowski M., Polska kolonia akademicka w Akademii Rolniczej w Prószkowie na Śląsku w latach 1847-1880, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej” 1964, seria B, z. 9. Wachowski M., Przyczynek do historii studiów rolniczych Polaków w Prószkowie na Śląsku, „Śląski Kwartalnik Historyczny «Sobótka»” 1956, nr 2. Wagner A., Widmann S. P., Realgymnasium, [w:] Lexikon der Pädagogik, hrsg. von E. M. Roloff, Bd. 4, Freiburg im Breisgau 1915. Wąs G., Dzieje Śląska od 1562 do 1806 roku, [w:] Historia Śląska, pod red. M. Czapliń skiego, Wroclaw 2002. Weltzel A., Historia miasta Pmdnika na Górnym Śląsku, przekład z niemieckiego K. Nabzdyk, Opole 2005. Wereszycki H., Kulturkampf i jego przejawy na Śląsku, [w:] Konferencja Śląska Insty tutu Historii Pobkiej Akademii Nauk, Wroclaw 22 VI -1 VII1953, Wrocław 1954. Wernicke A., Geschichte der Königlichen Oberrealschule und technischen Fachschule zu Gleiwitz aus Veranlassung 25jährigen Bestehens der Anstalt, [w:] Jahresbericht über die Königliche Oberreabchule und damit verbundene technische Fachschule zu Gleiwitz О/S, Gleiwitz 1894. Wiese L., Zur Geschichte und Bildung der Frauen, Berlin 1873. Woleński J., Humanizm i racjonalizm, [w:] Humanistyczna wizja zjednoczonej Europy. Humanist Vision of European Integration, Warszawa 1998. Wroczyński R., Dzieje oświaty polskiej do roku 1795, Warszawa 1987. Wroczyński R., Dzieje oświaty polskiej 1795-1945, Warszawa 1980. Wychgram J., Das höhere und mittlere Unterrichtswesen in Deutschland, Berlin-Leipzig 1913. Wychgram J., Geschichte des höheren Mädchenschulwesens in Deutschland und Frank reich,
[w:] Geschichte der Erziehung von Anfang an bis auf unsere Zeit, bearb. von K. R Schmid, Bd. 5, Stuttgart-Berlin 1901. Ziegler T., Geschichte der Pädagogik mit besonderer Rücksicht auf das höhere Unter richtswesen, München 1904. Żniński I., Nauka języka pobkiego w szkołach pruskich, Grudziądz 1914. Żywczyński M., Historia powszechna 1789-1870, wyd. 2, Warszawa 1970.
Indeks nazwisk Altenstein Karl von 32, 39, 56-58, 244 Ansorge ПО Aust Emil 202, 203 Bahlcke Joachim 31, 32, 87,121 Baltzer Justus 71,73,106, ПО, 148,151,153, 229-231, 240 Banchet Agnes von 152 Banner Rudolf 101 Barheld Bertha 106,154 Baron R. 42 Bartnicka Kalina 33, 47,144 Bassenge 150 Baudisz Lucjusz 20 Baumeister A. 25, 44, 56,197,198 Bebel August 184 Bednarek Henryk 43 Beetz K. 0.156 Benda Johann 38, 39, 244 Benisz Wolfgang 20 Beseler Maks 183 Beuth Christian 63 Bieniek Juliusz 33,115,129,185 Bigdon Rajmund 87,106,109, ПО, 152,153, 220, 223 Bismarck Otto von 9,113,114,155,175,191, 194, 246 Böbéi Leopold 51 Bogedain Bemard 77-80,117,120, 245 Bohnstedt H. 227, 235 Bonaparte Napoleon 31 Bonitz Hermann 186 Bontzek M. 109 Borodziej Łucja 10, 11, 115, 116, 118, 122, 123,126-129,149,156,157 Bosse Robert 226, 228, 231 Braun G. 114,115 Brauner J. 128 Bremen E. 25, 36-38,120, 121, 127-129, 149,155,160,167 Brettner Hans Anton 68 Breusing Gudilla 152 Brilka Paul 103 Brock Leopold 135 Brück H. 26, 27,125,126 Bryll Kajetan 18 Budzyński Józef 10,19, 20, 24-26, 43 Bulla Antoni 73 Bünger Richard 187 Bürger 219 Buzek Józef 157 Chamcówna Mirosława 222 Chlebowczyk Józef 14, 28-32, 35, 38, 42 Chodorowska-Bensz B. 20, 21, 26, 73,108, 109,152, 223 Chojnicka Krystyna 46 Chrząszcz Johann 95, 96 Cimala Bogdan 21 Clemenz B. 26,125,126 Croix de la 193 Cytronowski Józef 101,102 Czapliński Marek 18, 31, 32, 40,75,77 Czapliński Władysław 40,192 Deutschmann E. 115, 121-123, 127, 128, 155 Deutschmann Ph. 171, 232 Diepenbrock Melchior von 78 Diesterweg Friedrich Adolf 59 Długoborski Wacław 13-17 Dola
Kazimierz ПО Drechsler Paul 203-205 Druckenmüller 63 Drzażdżyński Stanislaw 137 Duda Jerzy 21 259
Dudziński Adam 174 Dziewulski Władysław 14,101,218 Dzionek F. 21 Eckersberg 97 Eichhorn Johann Albrecht Friedrich 40,58 Eilers Gerd 58, 59 Eitner 192 Elsner Antonia 223 Falk Adalbert 114,118,135,144,150,153, 155 Felbiger Johann Ignaz 10,15-17,21-23, ЗО Fichte Johann Gottlieb 46 Ficek Jan Alojzy 78 Fiedler J. 105,108,192 Fischer 39 Fischer Adela 229 Fleuiy Klaudiusz 23 Flögel Johann 49, 50 Förster Heinrich 120,161 Franke 95 Franklin Angelika 106 Fryderyk II, król pruski 7, 8,14,19-21, 23, 24, 26, 27,191 Fryderyk Wilhelm II, król pruski 24 Fryderyk Wilhelm III, król pruski 28,53,56 Fryderyk Wilhelm IV, król pruski 40, 58 Gallenkamp Wilhelm 139 Gallien К. 65-67, 69, 91, 93, 94,103,138, 143 Gallien Wilhelm 210, 211, 213, 214, 218 Gallus J. 222 Galos Adam 40, 41,158,174,175,192 Gawlik Stanisław 10,15-17,77,78,222,241 Geisler 107, 225 Gerlic Henryk 16,19, 23 Gerzabek Anna von 154 Giebe 129 Gleich Hermann 107,108 Glensk Joachim 176 Glowatzky Joseph 184 Gładysz Mieczysław 164 Głowacki Herman 10,13-17,24,25,27,32, 214, 222, 240 Goerlitz Anton 130,132 Goethe Johann Wolfgang 43, 48 Gołąbek Edyta 151, 223, 230 Goriwoda Thomas 18 260 Gospodarek Tadeusz 42 Gossler Gustav 156,186,189,192,211 Götze von ПО Górecki Leon 10,17,18, 28-30, 32, 38-42, 77,81 Groetschel E. 218 Grossmann Юага 106 Grzebień Ludwik 24 Günther Karl-Heinz 34,122, 221 Guttmann A. 134,135 Hacks J. 219 Hänisch Eduard 53 Hans Heinrich XI, książę pszczyński 89 Hartei Johann 18 Haussknecht 216 Hawranek Franciszek 101, 218 Hecker Johann Julius 14, 23, 59 Hegel Georg Wilhelm Friedrich 58 Heimbrod Joseph 11, 51, 52,130 Heindl
Melchior 20 Heine Heinrich 44 Heinrich E. 222 Heinemann К. 126,236, 237 Hejnicka-Bezwińska Teresa 31 Hellner Johann Philipp 60,125 Henckel von Donnersmarck Guido 142 Herbart Johann Friedrich 43,47,144 Herder Johann Gottfried 43, 44 Herold J. 110,150 Herrlitz Hans-Georg 46, 47, 92,137,190, 193,195,196, 200, 201, 233 Herrmann K. 36 Heymann 108 Himmel 102 Hippel Teodor Gottlieb von 39 Hoffmann 103, 216 Hoffmann R. 59-61, 90, 91, 93,137-140, 186,188,194,195,197,198 Holtz von 180,181 Homer 22 Hommer О. 238 Hompesch von 182 Hopf Wulf 46, 47, 92, 137, 190, 193, 195, 196, 200, 201, 233 Hoym Karl Georg Heinrich von 17 Humboldt Wilhelm von 7, 33, 42, 44-47, 244 Idzikowski Franciszek 107,108
Irmer В. 98, 130, 141, 186, 187, 192-194, 197,199-201, 203, 217 Jachmann Reinhold Berharđ 46 Jaeger Werner 43 Jäger Oskar 91 Janowski Jan Nepomucen 52 Jantzen Hermann 146, 227, 228 Jarklowski Franz 96, 97,134 Jażdżewski Ludwik 181,183 Jelitto Anton 163-165 Jung August 95, 96,133,134 Kabath Joseph 52,102 Kaczmarek Michal 109,154 Kaczorowski Włodzimierz 28-30, 34, 56 Kahl W. 33 Kapala Zbigniew 219 Karcz-Taranowicz Eugenia 84 Karolak Czesław 8, 27 Karwowski Stanisław 137 Kastner Hildegarda 223 Kayser W. C. 87, 88 Keller Rita 108 Kiełbasa Antoni 109,154 Kiszewski Antoni 77,102,136 Kleineidam Joseph 95, 96 Klemens XIV, papież 23 Knape Eduard 143, 215, 218 Knapp Marie 110,153 Koehler P. 37,121,123,159,185 Kokot Józef 8 König Helmut 33, 44, 46, 59 Kopp Georg 161,162,192 Korfanty Witold 207 Korfanty Wojciech 207 Korowicz Marek 162,163 Korta Wacław 40,192 Korth R. 116,119,156,157,161 Korzeniowska Wiesława 10,15,17, 78, 89, 144, 240, 241 Kosicki (Koschiitzki) Karol 41,76-78 Kosler Alois M. H, 17, 39 Kosmola Stanisław 34 Kościk Elżbieta 219 Kot Stanislaw 43, 46, 70, 71,145,187 Kozub-Ciembroniewicz Wiesław 46 Krafft 150 Krasuski Jerzy 114 Kraul Margret 46, 48, 55-58, 61, 75, 84, 85, 90-92, 137, 140-142, 186-188, 193-197,199-202, 226, 233-235 Kriege W. 129 Kröger Jacynta 107 Kruhi Heinrich 19, 20, 26, 50, 51,104,105 Krupa Marianna 32, 34, 59,75,79 Krupa Melchior 18 Krzemieniowa Krystyna 43,196 Kubisty Carl 53 Kudera Jan 202, 203 Kühlein 231 Kunicki Wojciech 8, 27, 43, 44 Kupfer E. 37,71,109,119,120,127,159,161, 227, 231 Kurdybacha Łukasz 33 Küster Rudolf 162,164,165 Kutzera Martinus 20
Kwiatek Aleksander 44, 76,78 Kwiatek Jolanta 10,15, 36, 37, 40, 41, 43, 52, 56, 70, 75, 78-80, 84, 85, 96,101, 106, 108, 114-119, 123-125, 127, 128, 135-137, 148, 154, 158-162, 164, 166, 170,175-177, 205, 231, 233 Kwieciński Zbigniew 31 Ladenberg Adalbert von 78, 79, 245 Lange Helena 73, 225,226, 232 Langer Thomas 18 Lattmann J. 88, 90 Lesiuk Wiesław 101, 218 Lichtenstein Józef Wacław von 20 Lieson Robert 109,110,152,153 Linge Carl 53 Lins J. 145, 226, 232-236 Litak Stanislaw 23,71 Lompa Józef 76,77 Lorinser Karl Ignaz 56, 57 Lusek Joanna 10, 28-30, 87, 220, 232 Łepkowski Józef 76, 77 Lukasiewicz Dariusz 126 Machule P. 82, 83 Madeja Józef 10,17, 21, 24, 34-36, 51, 54, 80, 83 Malczewski Antoni 103 Maleczyńska Ewa 41,174 Mandziuk Józef 78 Manteuffel 32 261
Marek Franciszek Antoni 10, 28-30, 34, Pachaly Friedrich Wilhelm 28 77,81 Pachtler G. M. 45, 49 Maria Teresa, cesarzowa austriacka 17 Pachtler Jan 59 Maron Franciszek 10, 15, 16, 20, ЗО, 33, Pater Mieczysław 11, 22-25, 28, 38-41, 35-37,119-121 76-78, 80, 81, 102, 104, 113, 114, 117, Martin M. 108,146 118,135,160-163,176, 222 Matulke Johann Peter Paul 52 Paul Franz 32, 34 May Oswald 50, 56 Paulsen Friedrich 196,197 Mensch 148 Pawelczyk A. 222 Menschig E. 37,121,123,159,185 Pelz 163 Menzel К. А. 15, 36 Perkacz 102 Mersch Euaristus 20 Pestalozzi Johann Heinrich 33, 34, 45, 59, Mersmann F. 108,109 244 Metzen К. 87 Petersilie A. 71, 72, 88,106, ПО, 125,126, Miarka Karol 77 144,145, 224, 225 Miąso Józef 47, 48 Petzeld Franz Anton 64-66, 69, 72, 73 Michalkiewicz Stanisław 10,14, 38, 41, 42, Piecha Franciszek 178 67, 80, 82,113,161 Piecha Karol 178 Michalský 221 Piecha Maria 178 Mickiewicz Adam 102,103 Piehatzek Anton 49 Misiomy Michał 31, 87,121 Pigge H. 28, 45, 47, 48, 85,187,188,197 Misiūra Stanisław 19 Piramowicz Grzegorz 17 Możdżeń Stefan Ignacy 33,59 Piwarski Kazimierz 76 Miihler Heinrich von 114 Plezia Marian 43 Müller C. 32,36,122,123,125,171,172,232 PKischke Martha 229 Müller Eduard 53 Popliński J. 102 Müller Ernst 132,133,187,188 Possadowsky Joseph von 182,183 Mundorf G. 59 Probe Herbert 205 Musioł Ludwik 70 Proške 90 Musió! Teodor 10,13,177-179,182,184 Prusse Martha 231 Puttkamer Robert 155 Nabzdyk Kazimierz 95 Pyka Beata 179 Nack Johanna НО Pyka Jan 179 Nawroczyński Bogdan 43, 47 Pyka Józef 179 Neugebauer 83 Raake Christina 152 Neumann H. 128,171, 232 Nieberding Carl
19,26,51-53,56,103,104, Raczek Friedrich Wilhelm von 96 136 Ratsch Bernardyna 223 Rau Z. 46 Nietsche Benno 18-23, 26 Nocoń Halina 207 Raumer Karl Otto von 79, 80, 245 Nottebohm 99 Rehdantz 97,134 Reiter J. 177 Oberie W. 32, 33, 47,48 Renard Johannes 89 Obert Ferdinand 73 Rethwisch Conrad 47, 48, 56, 57, 91,138, Odelga P. 165 140,142,187,190,192,197 Ogrodziński Wincenty 20 Rhode 73 Olszewski Henryk 46 Richter Johann Samuel 32, 40, 41, 245 Onderko A. R. 77 Riedel Julie 106 Orłowski Hubert 8, 27, 48 Rollin Karol 23 262
Roloff Ernst M. 26, 28,45, 85, 87, 90,108, 125,141,147,171,187, 234 Romer Eugeniusz 174 Rosner W. 130,136 Rospond Stanisław 39 Rostworowski Emanuel 23 Rother Paul 134,135, 221 Rybicka Zofia 31, 87,121 Rymarkiewicz Jan 103 Sack E. 116 Sannig 165 Schenkendorff von 192 Schenkl A. 45 Schenkl H. 96, 222 Schermuly Joseph Eduard 34 Scheve Marie von 153 Schiller Friedrich 43, 44 Schlabrendorff Ernst Wilhelm von 13,15 Schmid К. А. 59, 90,137,147,186, 225 Schmidt Maks C. P. 197 Schmitz M. 70 Schmitz-Mancy M. 28, 61, 91, 99,125,139, 141,144,187,188,198, 201, 202, 238 Schnädelbach H. 43,45,196 Schneider Joseph 103 Schneider Karl 25, 36, 37, 71, 72, 88,106, 110, 120-122,125-129, 144, 145, 149, 155,160,167, 224, 225 Schneider Martin 18 Schober C. E. 50,54 Scholz Joseph 50 Schönbom Emil 89 Schultze Johann 47, 57, 58 Schulz Klementia 223 Schumann Erwin 151 Seng Ulrich 13, 24-26, 28, 30, 32, 48, 49, 58,130 Siegmund Stanislaus 51 Sinko Tadeusz 46 Skarbek Fryderyk 103 Skoberla Alfons 108 Smolka Emanuel 76, 77 Sochacka Stanisława 176 Sondhauss Karl 65, 93-95,103,143 Speil Ferdinand 101 Speyer M. 234 Spilleke August Gottlob 59 Stasiak Andrzej 135,219, 221, 231 Steinbart Quintin 140 Steinmayer R. 134 Stephan Augustin 104,136 Stepper Elias 20 Stera Teodor 43 Stępniak Andrzej 205 Stiehl Ferdinand 79,122 Stinner August 102 Strobel Joseph 26 Studt Konrad von 165,179,180-185, 200, 227 Sturm L. 11,156 Sulik Alfred 106, 202, 203 Surman Zdzisław 10, 35, 82, 83,115,119121,128,163,172,190,191, 241 Süvern Johann Wilhelm 47 Swastek Józef 109,110,154 Swientek Leopold 101 Szacki Jerzy 44 Szaffanek Józef 76,
78, 87,109 Szenic Stanislaw 137 Szołtysek Adolf E. 47,144 Szramek Emil 102,162,176 Szuścik Urszula 207 Szybiak Irena 33,47,144 Szymański Mirosław S. 193 Śliwerski Bogusław 31 Thiele-Winkler von 132 Thill Bernard 18,20 Thumser B. 28,45,47,48,85,187,188,197 Tiersch F. 62 Tischbier Paul 62-67, 69, 72, 73, 93, 94, 210, 211, 214, 218 Titze Hartmut 46,47,92,137,190,193,195, 196, 200, 201, 233 Trautmann Mathilde 109,151 Treszel Marian 17, 23 Truchim Stefan 26-28, 59-62, 90,125 Trzeciakowski Lech 114 Tyrowicz Marian 52 Uhrmann К 62, 63, 99,141 Ullrich 104 Ullrich Karl 50 Urban Wincenty 20 Vorbrodt W. 36 Wachowski Marian 222 263
Wagner A. 61, 62, 90, 91, 138-140, 187, 189,196,199, 202 Walczak Jan 205 Waldeyer August 105,136 Wąs Gabriela 18 Weigl J. 56, 57 Weinert Rosa 223 Weiss Marie 106,107,151 Weitzel Augustin 95, 96,106 Wentzel Hermann 101 Wereszycki Henryk 113,114 Wemicke Adolf 27, 63, 68, 98-100, 141, 144, 212, 215, 216 Werth 151 Widmann S. P. 26, 27, 61, 62, 90, 91, 93, 125, 126, 138-140, 167, 189, 196,199, 202 Wiedorn Hedwig 229 Wiese Ludwig 26, 71, 72, 86, 87, 89, 131, 132,139,141,186 Wilhelm II, cesarz 191-193,198 Willmann O. 44 Winckelmann Johann Joachim 44 Windhorst Ludwig 141,155 Witte Bertha 72,109,153 Wittkowitz Eliza 148 Wodiczka Franz 53 Wolf Berthilla 107 Wolf Franz 73 Wolf Friedrich August 44, 45, 59 Wołoszyn Stefan 43, 46, 47 Wossidlo Paul 142,143, 214 Wrbczasky Severinus 20 Wrzodek Kaspar 101 Wychgram Jakob 147,172, 201, 225, 227, 232, 235-237 Zastra J. 103 Zedlitz Karl Abraham 24 Zedlitz-Triitzschler Robert von 179,195 Zeplichal Anton Michael 24 Ziegler T. 57-61, 84, 85, 91,187,193,199, 200 Zierkiewicz E. 71 Ziller 180,181 Ziwet 231 Zych Józef 178 Zych Marta 178 Żniński Ignacy 157,185 Żyga Stanislaw 205 Żywczyński Mieczysław 40, 58
Indeks nazw miejscowości Aachen 63 Altona 199 Ateny 43 Auerstedt 31 Babi Las 53 Barmen 61 Berlin 11, 23, 39, 45, 52, 59, 61-63, 75, 95, 96,108,117,118,138,140,163,181,192, 200, 210, 211, 225 Biała Prudnicka 128 Biała Woda 151,153 Bielszowice 204 Biskupice 204 Bolesławiec 97,108 Borsigwerk 204 Brzeg 15, 22, 53, 98 Brzezinka 177 Brzęczkowice 177 Brzozowice 177 Bystrzyca 16 Bytom 19, 42, 51, 77, 87-89,106,109,110, 131,149, 152, 153, 171, 203, 206, 208, 216, 218, 220, 222, 223, 230, 232, 235 Carlsruhe 160,163,165,169,170 Charlottenburg 200, 209 Chełm 35 Chropaczów 204 Cieszyn 18, 53 Cyprzanów 76 Darmstad 209 Dorota 204 Duisburg 140 Eberfeld 61 Eberswalde 96 Frankfurt nad Menem 199 Freiburg 209 Fulda 115 Gdańsk 61, 63 Geiseheim 198 Getynga 27, 52 Gliwice 19, 26, 51-53, 63, 67, 68, 73, 86, 89, 98,101,103,105,106,110,117,131, 136, 140,143,177, 203, 206, 211-213, 215, 219-221, 230, 231 Głogów 15, 22,134 Głogówek 29, 34, 40, 52, 77, 80,105,108, 230 Głubczyce 18-20,25,26,49,50,73,86, 89, 105, 106, 108, 109, 131, 136, 149, 152, 165,171, 203, 206-209, 222, 223, 230, 235 Głuchołazy 19,128 Greifswald 209 Grodków 158,159,165, 230 Grudziądz 61 Halle 44,189 Hanower 63 Heidelberg 189, 209 Henryków 22 Höxter 107 Hubertusburg 7,14 Huta Laura 42, 228-230 Huta Pokój 117 Imielin 35 Jawornik 151 Jelenia Góra 22 Jena 31, 209 Jenkau 46 265
Katowice 130-133, 147, 170, 203, 206208, 216,218-220,224, 230-232, 235, 236, 240 Kietrz 104 Kluczbork 80, 95-97, 130, 131, 133, 134, 203, 206, 208, 230 Kłodzko 16, 90,130 Kolonia 61,115,140, 237 Kończyce 177, 204 Kosztowy 177,180 Kotlamia 53 Kozłów 177 Koźle 19, 53,154, 205, 225, 230 Kraków 20,39, 77 Krapkowice 163, 228-230 Krasowy 177 Krefeld 61 Krnow 152 Krotoszyn 89 Królewiec 33, 61 Królewska Huta 42,117,118,130,131,134, 165,171,176, 203, 206-208, 216, 218221, 230, 231, 235 Krzeszów 16, 22 Mysłowice 19, 34, 42, 77,106,117,171,177, 202, 230, 235 Nakło 142 Nowa Brzezinka 177 Nowy Bytom 117 Nysa 18, 22, 49, 63, 64, 66, 68, 69, 72, 86, 89, 93-95,101,103,105,106,110,131, 143, 148, 149, 154, 158, 159, 165, 203, 206-211, 213, 218, 230, 235 Olesno 128 Opawa 18 Opole 11,18,19, 22, 29, 32, 37, 42, 49-52, 63, 73, 79, 81, 86, 89, 101, 105-107, 116, 120, 128, 131, 136, 146, 148, 149, 151-154, 156, 158-160, 162-166,169, 170,175,198, 203, 206-208, 214, 218, 221-224, 229-231, 233, 235, 241 Ortowice 159 Ozimek 117 Łaziska Górne 35 Łącza 18 Łąka 35 Paczków 71,130,131,148, 203, 225, 230 Paderborn 108 Paradyż 77 Piekary 142 Pielgrzymowice 77 Pilchowice 51, 83 Poczdam 198 Pokój 228-230 Poręba 177 Poznań 77,108, 237 Praga 20 Prószków 128,198, 221, 222, 230, 237 Prudnik 95-97, 106, 109, 130, 131, 133, 149-152, 203, 222, 223, 230 Pszczyna 35, 51, 53, 89, HO, 130,131, 203, 206-208,230, 231 Pyskowice 18,19, 52, 77 Magdeburg 61 Małe Staniszcze 83 Marburg 203 Miedźna 35 Mikołów 19, 35,117, 205, 230 Mikulczyce 204 Mirsk 134 Mitterleich 107 Monachium 209 Münster 108 Racibórz 16, 19, 53-55, 72, 86,
89, 105, 106, 109, 117, 131-133, 136, 143, 146, 149, 153, 154,165,171, 203, 206, 208, 210, 215, 218, 223, 225, 230, 231 Radzionków 142 Roszkowice 37 Rozbark 177 Roździeń 230 Rudy Raciborskie 16,18, 20-22, 25,29,51, 52 Legnica 22, 25, 98,108 Leśnica 176 Ligota Toszecka 51 Lipiny 230 Lipsk 209 Lubiąż 16 Lubliniec 51, 52, 77, 230 Lubsza 76 Lwów 77 266
Rybna 177 Rybnik 51, 67, 77,110,153, 205, 230 Siemianowice 177 Sośnica 169, 204 Stara Wieś 36 Strzelce Opolskie 19, 51, 89,130,131, 203, 206-208, 229, 230 Strzybnica 142 Świdnica 22, 98 Świętochłowice 42, 204 Taciszów 18,177 Tarnowskie Góiy 19, 41, 42,117,132,133, 142, 143, 171, 210, 214, 218, 219, 221, 230 Tybinga 189, 209 Tychy 35 Ucieszków 103 Weimar 44 Wełnowiec 170 Wiedeń 17 Wielowieś 67 Wilkowice Wielkie 41 Wirek 228-230 Wodzisław 52, 53 Wołczyn 80 Woźniki 77 Wroclaw 11,15,16, 21, 22, 24-27, 32, 5153, 63, 80, 86, 93,101, 106-109, 132, 135, 136, 142, 192, 203, 210, 217, 222, 232 Września 161,177 Zaborze 177, 203-205, 248 Zaborze-Poręba 204 Zabrze 117,169,177-181,183, 230 Zabrze Male 204 Zabrze Stare 204 Zalęska Hałda 170 Zawadzkie 228, 229 Ząbkowice Śląskie 66 Zgorzelec 98,192 Ziębice 108 Żagań 15-17, 23, 26, 87, 95 Żoiy 18 Żużela 163
DAS SCHULWESEN IN OBERSCHLESIEN VOR DEM HINTERGRUND DER BILDUNGSPOLITIK PREUSSENS UND DEUTSCHLANDS (1763-1914) Zusammenfassung In der vorliegenden Arbeit wird der Begriff der Bildungspolitik als ein grundlegen der Bestandteil staatlicher Maßnahmen in Oberschlesien betrachtet, und zwar von der Übernahme dieses Gebietes durch Preußen auf Grundlage der Schlussbestimmungen des Friedensabkommens von Hubertusburg (1763) bis hin zum Ausbruch des Ersten Weltkrieges. In der preußisch-deutschen Wirklichkeit war es darüber hinaus eine äußerst wichtige Periode der Entwicklung ihrer Staatlichkeit. Das Königreich Preußen (1701) wird nämlich seit der Zeit seiner siegreichen Schlesischen Kriege gegen Österreich sowohl zu einem entscheidenden Faktor der europäischen Politik als auch zu einer Führungsmacht im Prozess der Vereinigung Deutschlands. Dieses Gebilde nahm - im Jahr 1871 zur Grün dung des Kaiserreichs und des Zweiten Reichs führend - immer mehr die Merkmale einer klassischen Macht an, die ihren imperialen Ambitionen Ausdruck verlieh, ohne davon Abstand zu nehmen, zu militärischen Mitteln als Instrument der Durchsetzung politischer Zwecke zu greifen. Die oben genannte Periode kann auch unter dem Gesichtspunkt der zivilisatorischen, verfassungsrechtlichen und kulturellen Veränderungen betrachtet werden, denen sich die preußische Staatlichkeit seit der Herrschaft Friedrichs II. - des eigentlichen Gestalters der Macht des Königreichs und des Schöpfers/Animators des aufgeklärten Monarchie-Kon zepts - bewusst unterworfen hat. Friedrich II. initiierte nämlich viele Reformen, auch auf
dem Gebiet der Bildungsarbeit, die ihm zur Ehre und verdienten Anerkennung gereichten. Von den europäischen Eliten wurde z.B. die Einführung der Schulpflicht als eine absolut epochale „Erfindung“ hoch geschätzt, die in dieser Hinsicht die Leistungen der Franzö sischen Revolution übertraf. Nun war Preußen das erste Land, das im Kampf gegen den Analphabetismus die Vorreiterrolle einnahm. Die Neuregelungen Wilhelm Humboldts vom Beginn des 19. Jahrhunderts sowie sein Komplementär-Bildungssystem dürfen hier ebenfalls nicht unerwähnt bleiben. In ähnlicher Weise sollte die gesamte Sozialgesetzge bung aus der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts betrachtet werden, die im Hinblick auf Umsetzung sozial verträglicher Ideen bzw. Vorhaben eine Besonderheit ohne gleichen darstellte. Hervorzuheben sei ferner der preußische Konstitutionalismus, der recht effizi ent, wenngleich von Natur aus konservativ, vor allem aber für die meisten Bürgerinnen und Bürger transparent und somit effektiv war. Daraus erwächst die Überzeugung von der kontextbezogenen Dimension der Bildungspolitik, zumindest aber von ihrer Betrachtung im engen Zusammenhang mit dem sozialen, wirtschaftlichen, politischen, kulturellen Leben usw. Heute wie gestern stellt(e) die Bildungspolitik für den Staat eine besondere Heraus forderung dar. Die dabei zu lösenden Probleme galten bzw. gelten als eigentliche Determi nanten ihres Wesens, ihrer Bedeutung sowie ihrer Zielsetzungen. Einer der grundlegenden Stimuli der Bildungspolitik war die Wirtschaft - der für Oberschlesien fundamentale 271
Bereich des gesellschaftlichen Lebens. Darüber hinaus übte die polnische Frage, deren Be deutung sich als Kampf um ethnische und nationale Werte mit Fokus auf Bewahrung der eigenen Identität definieren lässt, einen wesentlichen Einfluss auf das Schulwesen aus. In dem diskutierten Zeitraum brach auf der Schulebene ein heftiger Konflikt aus zwischen der auf Germanisierung der eroberten Gebiete abzielenden Staatsräson und dem natürlichen Recht der Bevölkerung, ihre Muttersprache zu pflegen. Die gegenseitige Konfrontation der beiden Standpunkte spiegelte die Eigenart Schlesiens hinsichtlich der vom Staat getroffe nen Bildungsmaßnahmen wider. Diese war der Eigenart der preußischen Teilungsgebiete ähnlich, wobei sich zwischen ihnen keine Identität bzw. Gleichheit feststellen lässt. Die Wirtschaft und die polnische Frage bestimmten den Charakter der hier ange sprochenen Besonderheiten allerdings nicht endgültig. Ihre Ergänzung stellte die katho lische Kirche dar, die zumindest bis zur deutschen Vereinigung an der Mitgestaltung des oberschlesischen Schulwesens aktiv beteiligt war. Eine darauffolgende gewisse Ablehnung bzw. Abschottung der katholischen Kirche durch den Staat, die mit der Zeit des Kultur kampfes zusammenfallt, geht mit ihrer materiellen wie geistigen Säkularisierung einher. Von Bismarck und den säkularen Kreisen auf Positionen verdrängt, die der Staatsdoktrin zuwiderliefen, wuchs die katholische Kirche in Oberschlesien zu einer Oppositionsmacht heran, deren Interessen ein hohes Maß an Identifikation mit den kulturellen und na tionalen Bestrebungen des Volkes
erkennen ließen. Dies betraf u.a. solche Fragen wie die Forderung nach Religionsunterricht in polnischer Sprache sowie den Unterricht auf Polnisch in den ersten Klassen der Volksschule. So wurden die Geistlichen zu Lehrmeis tern und Fürsprechern des Volkes, und das Volk erklärte sich selbst zum Verteidiger des Glaubens und der Kirche. Als Reaktion auf derartige Umstände bzw. Erscheinungen musste die Bildungspolitik die Form antipolnischen Verhaltens bzw. der Germanisierung usw. annehmen. Infolge dessen wurde die Schule aus dem Weg einer „humanistischen Institution“ verdrängt, was verschärfte Repressionen ihr gegenüber nach sich zog. Dies galt insbesondere für Volksschulen, die zum Großteil polnische Jugend besuchte. Andere Beziehungen und Mengenverhältnisse waren an weiterführenden Schulen zu beobachten, die eine wesent lich größere Anzahl deutschstämmiger Jugendlicher nachwiesen. Die in der vorliegenden Arbeit aufgegriffene Frage der nationalen Identität wird zu einem grundlegenden Kriterium, welches seinerseits zwischen vielen Richtungen und Bedeutungen der Bildungspolitik unterscheiden lässt. Die dabei stark hervortretende Handlungstypologie hängt mit zweierlei Funktionen zusammen. Einerseits kann von der imperativen Funktion der ergriffenen Maßnahmen die Rede sein - vor allem in Bezug auf die Grundschulbildung (mit einer Überzahl von Vorschriften, die den Willen des Staates aufzwingen) - andererseits lässt sich bei der betriebenen Bildungspolitik die Schlichtungsfunktion erkennen, die mit Hinblick auf Gymnasien, Realschulen und an dere Schulen höherer Stufe galt,
die bei der Entscheidungsfindung den sozialen Faktor zuließen (z.B. Beteiligung von Gemeindeabgeordneten bzw. von bürgerlichen Kuratorien). Diese Polarisierung hat die bereits bestehende Kluft zwischen der Primar- und Sekundarschulbildung eindeutig verschärft. Sie machte die Existenz zweier verschiedener Welten bewusst, und zwar nicht nur formal, sondern auch mental, kulturell und zivilisatorisch, die durch zweierlei Maßstäbe sowie unabhängige Bewertungskriterien und Anforderungen gekennzeichnet waren. Man kann sich nur schwer des Eindrucks entziehen, dabei mit verschiedenen Politiken zu tun zu haben, die von den gleichen Entscheidungszentren und nicht selten von denselben Personen verfolgt wurden. 272 |
| any_adam_object | 1 |
| any_adam_object_boolean | 1 |
| author | Kwiatek, Jolanta |
| author_facet | Kwiatek, Jolanta |
| author_role | aut |
| author_sort | Kwiatek, Jolanta |
| author_variant | j k jk |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV046867180 |
| ctrlnum | (OCoLC)1193297840 (DE-599)BVBBV046867180 |
| edition | Wydanie I. |
| era | Geschichte 1763-1914 gnd Kulturkampf gnd |
| era_facet | Geschichte 1763-1914 Kulturkampf |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>04083nam a2200697 cb4500</leader><controlfield tag="001">BV046867180</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20220209 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">200825s2020 |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788373958708</subfield><subfield code="9">978-83-7395-870-8</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1193297840</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV046867180</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">HIST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Kwiatek, Jolanta</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763-1914)</subfield><subfield code="b">= The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) = Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914)</subfield><subfield code="c">Jolanta Kwiatek</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914)</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914)</subfield></datafield><datafield tag="250" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Wydanie I.</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Opole</subfield><subfield code="b">Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego</subfield><subfield code="c">2020</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">272 strony</subfield><subfield code="c">24 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="490" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Studia i Monografie / Uniwersytet Opolski</subfield><subfield code="v">nr 588</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Deutsche und englische Zusammenfassung</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1763-1914</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Kulturkampf</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Edukacja / Polska / Śląsk, Górny (region) / historia</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Edukacja i państwo / Polska / Śląsk, Górny (region) / historia</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Kulturkampf / Polska / Śląsk (region)</subfield><subfield code="2">jhpk</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Schule</subfield><subfield code="0">(DE-588)4053474-1</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Bildungspolitik</subfield><subfield code="0">(DE-588)4006667-8</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Oberschlesien</subfield><subfield code="0">(DE-588)4042978-7</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Oberschlesien</subfield><subfield code="0">(DE-588)4042978-7</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Schule</subfield><subfield code="0">(DE-588)4053474-1</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Bildungspolitik</subfield><subfield code="0">(DE-588)4006667-8</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="3"><subfield code="a">Kulturkampf</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="4"><subfield code="a">Geschichte 1763-1914</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="810" ind1="2" ind2=" "><subfield code="a">Uniwersytet Opolski</subfield><subfield code="t">Studia i Monografie</subfield><subfield code="v">nr 588</subfield><subfield code="w">(DE-604)BV010275979</subfield><subfield code="9">588</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personenregister</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Ortsregister</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">DHB</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20220209</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">DHB_BSB_FID</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032275732</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">370.9</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09041</subfield><subfield code="g">43</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">370.9</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09033</subfield><subfield code="g">43</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">370.9</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09033</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">370.9</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09034</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">370.9</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09034</subfield><subfield code="g">43</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">370.9</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09041</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Oberschlesien (DE-588)4042978-7 gnd |
| geographic_facet | Oberschlesien |
| id | DE-604.BV046867180 |
| illustrated | Not Illustrated |
| index_date | 2024-07-03T15:14:35Z |
| indexdate | 2024-07-10T08:56:01Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788373958708 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-032275732 |
| oclc_num | 1193297840 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 272 strony 24 cm |
| psigel | BSB_NED_20220209 DHB_BSB_FID |
| publishDate | 2020 |
| publishDateSearch | 2020 |
| publishDateSort | 2020 |
| publisher | Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego |
| record_format | marc |
| series2 | Studia i Monografie / Uniwersytet Opolski |
| spelling | Kwiatek, Jolanta Verfasser aut Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763-1914) = The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) = Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) Jolanta Kwiatek The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) Wydanie I. Opole Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2020 272 strony 24 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Studia i Monografie / Uniwersytet Opolski nr 588 Deutsche und englische Zusammenfassung Geschichte 1763-1914 gnd rswk-swf Kulturkampf gnd rswk-swf Edukacja / Polska / Śląsk, Górny (region) / historia jhpk Edukacja i państwo / Polska / Śląsk, Górny (region) / historia jhpk Kulturkampf / Polska / Śląsk (region) jhpk Schule (DE-588)4053474-1 gnd rswk-swf Bildungspolitik (DE-588)4006667-8 gnd rswk-swf Oberschlesien (DE-588)4042978-7 gnd rswk-swf Oberschlesien (DE-588)4042978-7 g Schule (DE-588)4053474-1 s Bildungspolitik (DE-588)4006667-8 s Kulturkampf z Geschichte 1763-1914 z DE-604 Uniwersytet Opolski Studia i Monografie nr 588 (DE-604)BV010275979 588 Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personenregister Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Ortsregister Digitalisierung BSB München 25 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract |
| spellingShingle | Kwiatek, Jolanta Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763-1914) = The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) = Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) Edukacja / Polska / Śląsk, Górny (region) / historia jhpk Edukacja i państwo / Polska / Śląsk, Górny (region) / historia jhpk Kulturkampf / Polska / Śląsk (region) jhpk Schule (DE-588)4053474-1 gnd Bildungspolitik (DE-588)4006667-8 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4053474-1 (DE-588)4006667-8 (DE-588)4042978-7 |
| title | Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763-1914) = The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) = Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) |
| title_alt | The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) |
| title_auth | Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763-1914) = The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) = Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) |
| title_exact_search | Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763-1914) = The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) = Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) |
| title_exact_search_txtP | Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763-1914) = The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) = Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) |
| title_full | Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763-1914) = The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) = Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) Jolanta Kwiatek |
| title_fullStr | Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763-1914) = The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) = Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) Jolanta Kwiatek |
| title_full_unstemmed | Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763-1914) = The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) = Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) Jolanta Kwiatek |
| title_short | Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763-1914) |
| title_sort | szkolnictwo na gornym slasku w polityce oswiatowej prus i niemiec 1763 1914 the school system in upper silesia in the educational policy of prussia and germany 1763 1914 das schulwesen in oberschlesien vor dem hintergrund der bildungspolitik preussens und deutschlands 1763 1914 |
| title_sub | = The School system in Upper Silesia in the educational policy of Prussia and Germany (1763-1914) = Das Schulwesen in Oberschlesien vor dem Hintergrund der Bildungspolitik Preussens und Deutschlands (1763-1914) |
| topic | Edukacja / Polska / Śląsk, Górny (region) / historia jhpk Edukacja i państwo / Polska / Śląsk, Górny (region) / historia jhpk Kulturkampf / Polska / Śląsk (region) jhpk Schule (DE-588)4053474-1 gnd Bildungspolitik (DE-588)4006667-8 gnd |
| topic_facet | Edukacja / Polska / Śląsk, Górny (region) / historia Edukacja i państwo / Polska / Śląsk, Górny (region) / historia Kulturkampf / Polska / Śląsk (region) Schule Bildungspolitik Oberschlesien |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=032275732&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| volume_link | (DE-604)BV010275979 |
| work_keys_str_mv | AT kwiatekjolanta szkolnictwonagornymslaskuwpolityceoswiatowejprusiniemiec17631914theschoolsysteminuppersilesiaintheeducationalpolicyofprussiaandgermany17631914dasschulweseninoberschlesienvordemhintergrundderbildungspolitikpreussensunddeutschlands17631914 AT kwiatekjolanta theschoolsysteminuppersilesiaintheeducationalpolicyofprussiaandgermany17631914 AT kwiatekjolanta dasschulweseninoberschlesienvordemhintergrundderbildungspolitikpreussensunddeutschlands17631914 |