Dailininkė Sofija Romerienė: (Zofia Romer, 1885 - 1972)
Gespeichert in:
| 1. Verfasser: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Lithuanian |
| Veröffentlicht: |
Vilnius
Kultūros, Filosofijos ir Meno Institutas
2005
|
| Schlagworte: | |
| Online-Zugang: | Volltext Inhaltsverzeichnis Abstract |
| Beschreibung: | Zsfassung in engl. Sprache |
| Beschreibung: | 367 S. Ill. |
| ISBN: | 9986638585 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV040106792 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20141028 | ||
| 007 | t | ||
| 008 | 120418s2005 a||| |||| 00||| lit d | ||
| 020 | |a 9986638585 |9 9986-638-58-5 | ||
| 035 | |a (OCoLC)730235384 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV040106792 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rakwb | ||
| 041 | 0 | |a lit | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 084 | |a 7,41 |2 ssgn | ||
| 100 | 1 | |a Širkaitė, Jolanta |d 1958- |e Verfasser |0 (DE-588)131751255 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Dailininkė Sofija Romerienė |b (Zofia Romer, 1885 - 1972) |c Jolanta Širkaitė |
| 264 | 1 | |a Vilnius |b Kultūros, Filosofijos ir Meno Institutas |c 2005 | |
| 300 | |a 367 S. |b Ill. | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 500 | |a Zsfassung in engl. Sprache | ||
| 600 | 1 | 7 | |a Römer, Zofia |2 idszbz |
| 600 | 1 | 4 | |a Dembovskytė Römerienė, Sofija / 1885-1972 |
| 600 | 1 | 7 | |a Romer, Zofia |d 1897-1981 |0 (DE-588)1025948025 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 650 | 4 | |a Painters / Lithuania / Vilnius / Biography | |
| 650 | 4 | |a Polish people / Lithuania / Vilnius / Biography | |
| 655 | 7 | |0 (DE-588)4006804-3 |a Biografie |2 gnd-content | |
| 689 | 0 | 0 | |a Romer, Zofia |d 1897-1981 |0 (DE-588)1025948025 |D p |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | |u http://opac.nebis.ch/cgi-bin/showAbstract.pl?u20=9986638585 |3 Volltext | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB Muenchen 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024963220&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB Muenchen 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024963220&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 999 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-024963220 | ||
| 942 | 1 | 1 | |c 929 |e 22/bsb |f 0904 |g 4793 |
| 942 | 1 | 1 | |c 929 |e 22/bsb |f 09034 |g 4793 |
| 942 | 1 | 1 | |c 709 |e 22/bsb |f 0904 |g 4793 |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1804149059583213568 |
|---|---|
| adam_text | T U R I N Y S
PRATARME
8
LIETUVOJE
η
SOFIJOS
VILNIUS
13
JAUNYSTÈS KELIONÉS. TARP DAILÉS
IR MEILÈS
35
GYVENIMAS DVARE. TYTUVÈNAI
51
PASITRAUKIMAS
I
RYTUS
61
VÈL TYTUVÈNUOSE
71
DIDYSIS
KÜRYBOS
LAIKOTARPIS.
1924-1939 87
SOVIETAI ATEINA
119
TREMTIS
127
IŠVEŽIMAS
129
SYKTYVKARAS
137
KUIBYŠEVE
157
EMIGRACIJOJE i67
KELIONÉ ï LAISVE
169
NAUJOJO GYVENIMO
PRADŽIA.
TEHERANAS
173
KAIRAS
185
VAIKU LIKIMAI. LONDONAS
237
ANAPUS
ATLANTO
275
SUMMARY
314
STRESZCZENIE
326
ŠALTINIAI
IR LITERATURA
337
ILIUSTRACIJU SARASAS
342
LIST OF ILLUSTRATIONS
347
SPIS ILUSTRACJI
352
PAVARDŽIU RODYKLÉ
357
SUMMARY
1
Now Tartu, Estonia. Before
World War I, the Baltic
states (Lithuania, Latvia and
Estonia) and most of Poland
were incorporated in the
Russian Empire.
More than fifty years elapsed between
Zofia
Romer s arrest and
exile in
1941
and her return to post-independence Lithuania.
Apart from the drawings and prints which have in various ways
reached the principal museums of Vilnius and Kaunas there is little
in Lithuania to remind us of her except the modest grave of her
father in the
Rasos
Cemetery, her parents long-nationalized house in
Vilius, the now-derelict property at
Tytuvénai
(in Polish: Cytowiany)
and several paintings which her children managed to deposit in
the
Aušra
Museum in
Šiauliai
before they left the country. For a
long time
Zofia
Romer s name could not be mentioned in Lithuania
because she was regarded as a politically unsound emigrant.
It was not until
1992,
twenty years after her death, that her name
reappeared publicly in Lithuania when her son
Andrzej,
living in
Brussels, organised an exhibition of her works which opened in the
National
M. K. Čiurlionis
Museum in Kaunas and travelled to Vilnius
and Warsaw. At the same time,
Andrzej
Romer also
sponsored the
publication of a catalogue of his mother s works, which are now
scattered throughout the world.
The time has finally come when it is possible to present a more
extensive and personal portrayal of
Zofia
Romer. Her
life and artistic
journey have been reconstructed from her own memoirs, diaries
written after she left Lithuania, letters to her son
Andrzej
and to the
renowned anthropologist
Bronisław Malinowski
(1874-1942),
diaries
of her husband
Eugeniusz
(1871-1943),
her children s recollections
and reviews of her exhibitions. There is also the evidence provided by
her paintings, prints and drawings which are in various Lithuanian
and Polish museums and in the collections of her relatives.
Zofia
Romer was
born on
16
February
1885
in Dorpat,1 to
Tadeusz
Dembowski
and his wife
Matylda,
née Grosse.
Tadeusz Dembowski
(1856-1930)
had recently graduated from the medical faculty of
Dorpat University and, in the year of his daughter s birth, completed
his doctorate and commenced practice as an assistant in a surgical
clinic.
Dembowski
came from reasonably well-off gentry in
Pułtusk,
Poland. Before his medical studies he had spent four years at the
Technological University of St Petersburg. Zofia s mother,
Matylda
Grosse
(1860-1920),
was born to an old merchant family of
Kraków
3 1 4
and was of partly German descent. Matylda s father,
Juliusz Fryderyk
Grosse
(1831-1913),
was the son of a school principal from Thuringia,
while her mother,
Wilhelmina Kristina
(1836-1902),
was the daughter
of Edward
Klug,
a merchant from Krakow, and Countess
Magdalena
Lierhammer, from Nuremberg.
In
1888
the
Dembowski
family moved to Vilnius, where
Tadeusz
soon became one of the most respected doctors of the city.
He founded a private surgery and orthopaedic clinic and was an
honorary member and Chairman of the Vilnius Medical Society.
Apart from his medical practice he was actively involved in public
life: he was a member of the City Council, belonged to the Society of
the Vilnius Friends of Science (established in
1906)
and was involved
in the re-establishment of Polish theatre2. In
1922,
after the death
of his wife, he founded, together with some of his colleagues, the
newspaper
Słowo
and was its first publisher.
Zofia
was an only child. She was educated, as was then often
the custom in well-to-do families, by her own parents and by
governesses. She spent her childhood in Vilnius, in a house in
Vokiečiii
Street. From here she would wander the streets of the
Old City of Vilnius, fascinated and absorbed by its architecture3.
Many of the buildings were of great importance to her and she later
described them in her memoirs. She also described the people she
came across in the city. At about the age of
15
she attended lessons in
Vilnius given by the painter Ivan Trutnev
(1827-1912)
at the School
of Painting and Drawing, which was by then well-known, and later
moved on to attend Helena
Römerówna s4
private painting school in
Bokšto
Street. Most of her summers were spent with her grandparents
in
Kraków
and with relatives in Zakopane, where, while still a child,
she became acquainted with the famous writer
Henryk Sienkiewicz5
and the painter
Stanisław Witkiewicz
(1851-1915),
and with their
children.
In
1901,
when
Zofia
turned sixteen, her parents
Sant
her to
Munich to further her art studies. There she studied at the private
school of Simon
Hollósy
(1857-1918),
and next under the painter
Wolff6. She also rented a studio with some Lithuanian friends, where
she worked every day. Some time later she attended drawing lessons
with the sculptor Christopher Roth
(1840-1907).
Later, in
1903-1904,
she studied in Paris with the fashionable realist portrait-painter
Jacques
Emile
Blanche
(1861-1942)
and with the painter Luc Olivier
2
For several decades before
1905
the tsarist authorities
imposed a harsh policy of
Russification,
during which
the cultures of the subject
nations were repressed.
3
The city of Vilnius (founded
in the 14th century) attained
its golden age in the 16th
century when, as part
of the Polish-Lithuanian
Commonwealth, it became
a Renaissance capital of
European stature. This was
largely due to the influence
of the Italian princess
Bona
Sforza,
the wife of King
Sigismund
the Old. Later
Vilius architecture was
heavily influenced by the
Baroque style. Both styles
are to this day very much in
evidence.
4
Helena
Römerówna
(1860-1946)
belonged to
another branch of the
Romer
family to that of Zofia s
future husband
Eugeniusz.
Although only a distant
relation, she Jived for some
time in the Vilnius home of
the painer Edward
Mateusz
Romer, Eugeniusz s
uncle.
3
Henryk Sienkiewicz
(1846-
1916)
is one of Poland s
greatest novelists. Winner
of the Nobel Prize, he is
perhaps best-known in the
English-speaking world for
Quo
Vadis ,
although his
fame in Poland rests more on
strongly patriotic historical
novels.
6
It is unclear whether it was
Eugen
Wolff
(1873-1937)
or
Heinrich
Wolff
(1875-1940).
3 1 5
Merson
(1846-1920).
In
1905-1906
she finished her studies in
Kraków7
where she attended the Adrian Baraniecki Higher Courses for Women
and where her teacher was Professor
Józef Siedlecki
(1841-1915).
Kraków
played another important role in her life because there she
fell in love with her childhood friend
Stanisław Ignacy Witkiewicz
(1885-1939) -
usually referred to as
Witkacy
-
the son of the above-
mentioned
Stanisław
Witkiewicz. On being rejected by him she
sought solace in the company of
Bronisław Malinowski.
This love
affair also ended unhappily.
Upon her return to Vilnius in
1906,
a studio was set up for her by
her father in the loft of the Dembowskis new house in Chersonskaja
Street {currently
Rožiu. aléja
2).
Here, surrounded by paintings and
books, she had the opportunity to develop her personality further,
to recover from her romantic disappointments and to allow new
possibilities to emerge. She was often visited by the sculptor
Bolesław
Bałzukiewicz
(1879-1935),
who sculpted a bust of her, and she in
turn painted a wonderful portrait of him. In
1906
Zofia
befriended
the writer and journalist Helena
Römer-Ochenkowska (1875-1947),
daughter of the painter Alfred
Römer (1832-1897).
Helena introduced
Zofia
to her cousin, the landowner
Eugeniusz
Römer,
to whom she
became immediately attracted. However, they were not to marry until
July
1911,
the marriage only becoming possible after the death of
Izydor
(1843-1910),
Eugeniusz s father, who (as recently as the turn
of the new century!) objected to the match on the grounds that her
father worked for his living .
Izydor
was also of the opinion that
painting was not a suitable profession for a woman, despite the fact
that the
Römer
family had long been known for its painters. Edward
Jan Römer (1806-1878),
Izydor s father, was the first painter of note
in their family, while Izydor s brothers Alfred and Edward
Mateusz
(1848-1900)
both devoted their lives to art.
Eugeniusz,
while studying
economics in Germany, befriended the Polish painters
Józef
Brandt
(1841-1915)
and
Aleksander Gierymski
(1850-1901),
students at
the Munich Academy of Art. Thus he was comfortable in an artistic
environment. He was especially attracted to Zofia s intelligence
and her ability to combine her artistic vocation with a more general
knowledge and awareness of the humanities. Moreover,
Zofia
was
prepared to wait for him for what eventually would be four years.
After their wedding
Zofia
and
Eugeniusz
settled on Eugeniusz s
7
At the time a part of the
σ σ
Austrian Empire estate in
Tytuvénai,
in the district of Raseiniai, in what is now central
3 1 6
Lithuania. Here
Zofia
embarked on a new phase of life.
Tytuvènai
became her home, and, moreover, a home that was shaped by her
own taste. She and
Eugeniusz
furnished it according to their own
needs and style. Soon their first children
-Zofia
Anna (Zosienia),
Roch
Edward (Red), and Eugenia
Bronisława
(Genia)
were born,
in
1912, 1913
and
1914
respectively. Artistic activity was out of the
question during this time, in addition to which the First World War
with its many calamities soon broke out. As at other estates, the
tsarist forces based a regiment at
Tytuvénai.
Later, in
1915,
after
Germany occupied Lithuania, German soldiers were quartered
there. Both the Russians and the Germans behaved with no respect
for the local civilian population, looting and burning. Many of the
local inhabitants fled eastwards, seeking safety, and in April
1915
the
Romers
also abandoned their home. They left with no definite
plans, hoping for a quick return. They were forced, however, further
and further eastwards, until finally they found themselves in what
is now Belarus. They first found shelter on an estate in
Stanisławów
belonging to some acquaintances, and later rented a small house
and some land on the Aninsk estate near Sebezh. They spent three
whole years at Aninsk, experiencing the advent of the Soviet
régime
and losing all that they had taken with them. It was not until the late
spring of
1918
that they managed to return to Lithuania. However,
their home was still occupied by the German army, so the family had
to live in the town. Not only were the estate s buildings and the farm
itself severely damaged, but this had been done by Germans, people
of the same descent as the
Romers.
Wishing to distance himself from
his German heritage,
Eugeniusz
officially removed the umlaut from
his family name. From then on their family name would be spelt
Romer .
Zofia
and
Eugeniusz
resumed possession of their estate towards
the end of 19188, and set about re-building their lives. The time
not taken up with looking after their children was devoted to
the refurbishment of the house.
Zofia
herself designed the new
furniture, built of Karelian birch by
Kvedaras,
one of the best joiners
on the estate, and she also made and embroidered the curtains.
Eugeniusz
too faced many preoccupations: land reform in Lithuania
had considerably reduced their holdings and he needed to master
new methods of farming and to find new ways of raising income.
Moreover, their family grew
-
in March
1919
a daughter, Helena
8
By this time the war was
over, and Lithuania was
establishing itself as a
separate state.
3 1 7
Matylda,
was born, the fourth child in the
Romer
family, and in July
1921
a son,
Andrzej Tadeusz.
Again, there was no possibility of painting. Only rarely could
Zofia
snatch a moment to make sketches of her children, using
pencil or pastel, just to keep her fingers alive . Rarer still were
the occasions when she could use her water-colours.
Zofia
was
not unhappy however, and devoted herself to her family. She also
resolved to set up a weaving studio on the estate and to establish a
weaving school (on some Lithuanian estates this was common even in
the 19th century).
Zofia
did not use the patterns of folk art, but chose
rather to design the fabrics herself. She brought in instructors for the
school as well as two weavers from Vilnius, graduates of the well-
known Anna
Mohl
School of Weaving.
When the older children reached school age they were
Sant
to
live with their grandfather in Vilnius, returning to
Tytuvènai
only
for summer holidays.
Zofia,
relieved of many of her family cares,
decided to resume her artistic activities. However, she felt cut off
from the world of art and, with Eugeniusz s blessing, decided to
travel to Paris, where she spent most of
1923
and
1924.
Paris was of enormous importance to
Zofia.
She may have had
pangs of guilt about leaving the children at home, but she knew that
they were being well taken care of. Having released herself from
many duties and responsibilities, she could again feel herself to
be an artist. There is little information about her time in Paris. We
know that she was there
-
and we know that her own children later
criticised her for this. We also know that, while in Paris, she met the
Scottish painter Stewart Carmichael
(1867-1950).
Not long afterwards,
after Zofia s return to Lithuania, Carmichael and his wife visited
her in
Tytuvènai
as he had fallen in love with this mother of five.
Zofia s feelings towards him, however, were only ones of friendship.
Biographers of Carmichaei do not mention where or from whom he
received his education in Paris. We can only surmise that
Zofia
also
completed her studies at the same place and that her sojourn in Paris
was of great advantage to her, freeing her as an artist.
Upon Zofia s return to
Tytuvènai,
a studio was set up in the attic
of the manor, where thereafter she devoted herself to her artistic
work. This marked the beginning of the most creative period of her
life. She painted mainly portraits and they were characterized by two
principal tendencies: firstly, direct, realistic representations, which
3 1 8
avoided the broad possibilities of facial expression, and, secondly,
those seen in more experimental paintings which show her searching
for a new style. Her exploration of new ways of painting was evident
for only a brief period, when she was influenced by the
1920s
revival
of neo-classicism, and few of these paintings survive
(il.
54-57).
The
time spent in Paris must certainly have had an impact on her art.
In addition to her familiarity with the latest French art, especially
the works of
Emile Antoine Bourdelle
(1861-1929),
André
Derain
(1880-1954),
Charles Despiau
(1874-1946),
Aristide Maillol
(1861-
1944)
and others, she was also aware of the neoclassical tradition
of the interwar period in Vilnius, especially the works of
Ludomir
Sleńdziński
(1889-1980).
It is difficult to understand why
Zofia
did
not continue to explore such a promising direction, but returned
to painting simple, realistic portraits. In some of her paintings one
can still see the influence of neoclassicism in the linearity of the
drawing, the smoothness of the technique and the consonance of
bright and contrasting colours. From the perspective of her overall
artistic development, one can readily observe her attachment to
lightly applied, broad and irregular brush-strokes and preference for
the soft modeling of shapes and faces, light and shade. Firm, linear
drawing and the smooth painterly surface texture of neo-classicism
were qualities that were probably difficult for her to integrate with
her emotional nature.
Zofia
preferred softness in drawing and that is
why she often worked in pastels. Pastels enabled her to create ever
softer shadows with colours whose tones and halftones merged into
one other.
Zofia
never lacked models. The house was always full of people:
children, estate workers and guests. During holidays the older
children swelled their ranks.
Zofia
was attracted to the
intelligencia,
and most of those she met she was able to invite to the
Romer
estate.
She painted portraits of the poet Maironis
(1862-1932),
the painters
Stefan
Römer (1891-1935),
Józef Perkowski
(1896-1940)
and Mstislav
Dobužinski
(1875-1957),
as well as many other Lithuanian public
figures, both political and academic. The academics most often posed
for her in Kaunas, either at their places of work or in the apartment
purchased by the
Romer
family in Donelaitis Street.
Eugeniusz
often
visited Kaunas on business and
Zofia
liked to accompany him. As
Kaunas was then the capital of Lithuania9 the entire artistic life of the
ш^
uhistorical
r capital or Lithuania, was part
nation was concentrated there, including all the major exhibitions. of Poland from
1920
to
1939.
з
19
Sometimes she spent entire weeks in Kaunas. Whenever she had
time, she hurried to the Old Town and drew there. She was mostly
attracted by the old buildings of the city, the courtyards, the churches
and monasteries, and the barges floating on the River Nemunas.
Wherever she travelled
-
Vilnius,
Keimé10,
Gdansk or Florence
-
she
would sketch the architecture. Later she would often use these
sketches to create etchings. She studied print-making under the
Polish painter
Zofia Stankiewicz
(1862-1955)
and consulted with her
friend
Bolesław Bałzukiewicz
(1879-1935)
in Vilnius.
Aquatint was Zofia s favourite print-making technique, which she
used in her landscape prints. Aquatints allowed her to create the soft
tonal effects necessary to convey mood
-
that which she found most
moving in nature. Line was not so significant. Of greatest importance
were the softly interpenetrating tonal planes that appeared to merge
into a single misty totality
-
undivided and endless, majestic and
simple, soundless and most often nostalgic or even melancholy. The
subject could be anything
-
from a small corner of the
Tytuvénai
estate drowsing in the snow, the river
Gryžuva
flowing during the
warm spring thaw, or a lonely figure on a forest path.
Landscapes were a tonic for the spirit. As well as etchings, she
painted them also in oil and water colours. Zofia s landscape water
colours were clear, sunny and bright and in them she superbly
captured the moment. The motifs were of the greatest variety: areas
in the vicinity of the estate and of the peasants holdings, forest
clearings or the banks of the Dubysa River, fragments of architecture
or simply a lonely tree at sunset. Sometimes the the painter s children
were included
-
an integral part of the scenery of
Tytuvénai.
Zofia
frequently participated in group exhibitions. She began to
exhibit while still living in Vilnius
-
in
1909
her work was included
in the exhibition in
Kraków
organized by the Society of the Friends
of Art, and in
1909-1910
and
1910-1911
in the
Zachęta
Society
exhibitions in Warsaw. In
1912
she exhibited in the Polish artists
exhibition in Kaunas and in the lahdscapes exibition in Vilnius, and
in
1914
in the exhibition from Warsaw s Richling Salon in Vilnius.
After that there followed the long decade of political, social and
economic vicissitudes described above, until finally she re-emerged
as a painter of the new Lithuania. In February
1925
she participated
,„„, .
in an exhibition of painters living in Lithuania and in autumn of that
10
The nearest larger town to r
σ
Tytuvénai,
18
km to the west, year she had a solo exhibition at the Riga Fine Arts Museum, with
3 2 0
another similar exhibition in the following year, at the
Birutè
palace
in
Šiauliai.
In
1926
she was represented in the spring exhibition of
the Lithuanian Art Society. Two years later, in January
1928,
the same
Society held a solo exhibition of the painter s works which was highly
acclaimed by both public and critics. At the beginning of
1932,
with
the help of the Polish Ambassador in France, she had a small solo
exhibition in Paris and in the spring of
1936
a solo exhibition was
held in Kaunas, in the hall of the Lithuanian-French society. Despite
her artistic achievements she felt that she had not yet produced her
best picture, so she continued to work hard, almost as though she
foresaw that she did not have much time left.
The Second World War turned the calm life of the painter in
Tytuvénai
upside-down. The
Romer
family provided shelter to many
Polish refugees11. The threat of war also hung over Lithuania. After
the Soviets occupied the country in mid-1940, the family at first
hoped that they would manage to avoid exile since a museum of
works of art expropriated from the neighbouring estates had been
established on their estate, with
Zofia
being appointed its custodian.
However, neither this nor the prize she won in May
1941
for the
painting To the Elections
(il.
88)
A helped. On
16
June 194112
Zofia
and
Eugeniusz
were arrested and
Sant
into exile. Fortunately, none of
their children were at home on that particular morning.
Zofia
and her
husband did not suspect at the time that they were bidding farewell
to
Tytuvénai
forever.
After a long and humiliating journey in freight trains and barges
they found themselves in Northern Russia, in Syktyvkar. Here Zofia s
profession as a painter stood her in good stead
-
she was
Sant
to
work painting toys in a toy factory, thus escaping ruinous labour in
the forests, and allowing them to survive. They were saved from a
hopeless existence in exile by Eugeniusz s cousin,
Tadeusz
Romer
(1894-1978),
who had become Poland s Ambassador to the Soviet
Union13. Through his efforts she and her husband were transported
to Kuibyshev, where the Embassy was located, in November
1942.
On
2
May
1943,
his health destroyed by all these hardships,
Eugeniusz
died. A few months later,
Zofia
was permitted to leave, with the
Embassy, for Teheran.
Having crossed what would later come to be referred to as the
Iron Curtain
Zofia
found a different world, free but strange. A
different life
-
without her husband, her close ones, without a home
11
In September
1939,
when
Poland was invaded by
Germany on the
1st
and by
the Soviet Union on the 17th,
many Polish soldiers and
civilians fled to Lithuania, as
it was then neutral.
12
Six days before the German
invasion of the Soviet Union,
when Lithuania was over¬
run within the first week.
13
In
1942,
the year after the
restoration of diplomatic
relations between Poland and
the USSR, which had been
severed in
1939.
3 2 1
-
and henceforth she styled herself Sophie
de Romer .
She lived in
the hope of one day returning to
Tytuvénai,
and of again seeing her
children
oř
whom she had had no news. The exotic East stimulated
her creative impulses and from time to time she received portrait
commissions, which ensured survival.
Zofia
even participated in
an exhibition of works by Polish painters in Teheran. Then she
undertook the long journey via Baghdad, Damascus and Jerusalem to
Cairo, to join several of her husband s relations.
Zofia s life in Cairo was not easy. In order to make a living she
painted portraits, taking pleasure in every commission but not
always satisfied with the results of her works. Egypt, with its bright
Eastern colours and exotic characters, fascinated her and stimulated
her artistically. She wanted to record the smallest details of her life
there in order to show them later to her children. She painted Cairo s
streets, courtyards, mosques, blossoming trees as well as the banks
of the Nile and the local people with their sensitive faces. After less
than a year in Cairo
Zofia
organized a solo exhibition in the Goldberg
gallery which was reviewed favourably in the press. Little by little
she found new friends, primarily amongst the diplomatic community.
In autumn
1945,
having finally received news of her children, her
feelings of hopeless uncertainty finally fell away. She now knew that
they were all safe and that they had all managed to escape Lithuania.
Her older son Edward and his family were living with his parents-
in-law in Germany, her daughter Zosienia with her husband and
Andrzej
were in Munich (but later moved to London), while
Hela
remained in Poland with
Genia
and her husband. Soon afterwards
Heia also
managed to make her way to London. From now on
Zofia s life focussed on her creative activities and on the writing of
letters. With the end of the war it became clear that all possibilities
of resuming her life in Lithuania were blocked and so, in
1947,
she
set about finding a way to get to England. She was living in Egypt
illegally, she was stateless, and she did not have an Egyptian visa nor
one for any other country. Eventually she received help from her new-
friends among the diplomats.
It was not until January
1948
that
Zofia
finally reached England.
After the sun and warmth of Egypt, London s climate seemed dreary,
but at least her family was there. Here she would attempt to re¬
create a new family life, and here they would all be together again.
However, her children had other ideas. They had to become citizens
3 2 2
of a new world, to find their own place under the sun and to create
their own lives.
Andrzej
soon left for the USA to study, while Zosienia
and her family lived in another part of London so
Zofia
could not see
them every day. Edward and his family stayed in London briefly, en
route to Canada. The only consolation was her youngest daughter
Hela,
but even she eventually left, with her
fiancé,
to seek a new life
in Argentina.
London, however, was Europe. Finally, after so many years,
Zofia
again felt that she was in a civilized city. Cultural life here
was abundant
-
the art was in choosing what to see among the
profusion of exhibitions. She looked at much traditional realistic
art in the museums, as well as examples of modern painting in the
commercial art galleries. She re-evaluated her art yet again, and she
threw herself into painting. Any time not spent painting portraits
was devoted to working from nature. She found the principal motifs
of her landscapes in the corners of Kensington Gardens and Barnes
Common as well as in misty views of the Thames. She also enrolled in
a print-making course at the Central School of Art and thus, having
access to the appropriate equipment, she started etching again,
Only work can absorb me totally, it takes me away from
everything els... But thoughts are sometimes painful. So is loneliness.
Only with
Eugeniusz
did I not feel lonely , she wrote in her diary.
While living in England,
Zofia
again met her old friend Stewart
Carmichael and visited him in Dundee, in Scotland. Carmichael,
by now a widower, proposed to her, but his love was again not
reciprocated
-
Zofia
was too loyal to the memory of
Eugeniusz,
despite the five years that had by then elapsed since his death.
In London
Zofia
participated in exhibitions of the Royal Institute
of Oil Painters, the Royal Society of British Artists, the Pastel Society,
the Society of Women Artists and the Women s International Art Club.
She also exhibited her small landscapes for sale in art galleries.
However, despite this very intense creative activity, she became
more and more melancholic, sometimes even depressive. After
Zosienia and her family left for Australia, she started to save money
for her own departure. Please take me to your America, since I
cannot stand being alone!
-
she wrote to her children.
In November
1950
Zofia
arrived in Canada and moved into the
home of her son Edward in the town of St.
Adele in
Quebec province,
near Montreal. Although she tried to adapt, she immediately realized
3 2 3
that she would not be happy there. Edward already had a large
household comprising eight people
-
by that time he and his wife
already had five children
-
and it was run by Edward s German-
speaking mother-in-law. Under the circumstances, and because she
had grown used to living alone, she was not offended when her son
rented a house for her in Montreal.
Here she could visit exhibitions, although the museums and
galleries, compared to the British Museum, the
Tate
Gallery and the
Bond Street galleries, were rather an anti-climax. However, once
she had become accustomed to her new environment,
Zofia
again
resumed painting and even
Sant
some of the works of her English
period to an exhibition of Polish artists in Granby, in Canada. She
submitted three of her paintings to the spring exhibition at Montreal s
Musée d Art Contemporain, but
they were not accepted, although
all had been exhibited in London. The more
Zofia
visited galleries
the more she understood that her art belonged to another era. She
realized that here a different type of art was valued and that this
situation was due not to reasons of geography, it was a problem of
time: a different kind of art was appreciated now.
Now approaching seventy,
Zofia
Romer was
more interesting to
the public for her life as an emigrant rather than as a painter. She was
invited to speak on Montreal radio, at the University Women s Club
and the Women s Art Club, and newspaper journalists also showed
interest in her. To all she repeated the same story about her sufferings
and wanderings
-
about a woman with no home but with a paint¬
brush in her hand,
-
an ambitious, demanding, educated woman, one
who appreciating select companionship. This was the person she had
been since childhood: a maximalist . Now however, she was unable
to fit into the boundaries imposed by her new life.
She sought a way out by moving to Washington D.C., in April
1955,
where she found more sustenance for her soul, and was able
to see the family of her younger son
Andrzej
more often. She visited
the National Gallery of Art, where she studied and copied the works
of the masters and, in the autumn of
1955,
she had an exhibition
at the
Bader
Gallery. In addition to this she took an active part
in community life. Attending meetings of the Women s Club and
participation in the Pen Club became an integral part of her life.
Most of all, however, she enjoyed visiting
Andrzej
in
Thomaston,
a small town in Connecticut. There
Zofia
would take her easel and go
3 2 4
into the fields seeking subjects close to her heart. Usually her pictures
reflected sunny, calm aspects of nature, subjects reminiscent of her
youth in
Tytuvénai.
These memories of
Tytuvénai
surfaced more and
more often, just as her eyesight began to fail. When she could no
longer live alone she returned to Montreal where a nursing home was
to be her last residence. The world around her became overcast, until
finally it was shrouded in the colourless veil of blindness.
Only her memories remained
-
sweet, coloured visions of happy
days. Who could have foreseen that this calm rhythm of everyday life
would acquire such meaning for her, would become the object of such
longing
-
and be so irrevocably lost. And so again, in her mind s eye,
she wandered around her native fields of
Tytuvénai.
3 2 5
STRESZCZENIE
Długa była droga, którą wróciła na Litwę Zofia
Romer,
malarka
znana na emigracji również jako
Sophie de Romer.
Mało tu zostało
poza skromnym grobem rodziców na Rossie, domem rodziców prze¬
kazanym ośrodkowi kultury fizycznej, zdewastowanej ziemi w Cy-
towianach oraz kilku obrazów, które dzieciom przed opuszczeniem
ojczyzny udało się przekazać Muzeum Regionalnemu w Szawlach,
wiele rysunków oraz odbitek graficznych, które nieznanymi oraz mało
znanymi ścieszkami dotarły do dużych muzeów Wilna i Kowna. Przez
długi okres nazwisko malarki, jako „politycznie niepewnej emigrant¬
ki, w ogóle nie było na Litwie wymieniane. Do kraju po raz pierw¬
szy powróciła w roku
1992,
po upływie
20
lat od śmierci, kiedy to jej
syn Andrzej, mieszkający obecnie w Brukseli, zorganizował wystawę
jej prac w Narodowym Muzeum Sztuki
M. K. Čiurlionisa,
przeniesio¬
ną później do Wilna oraz Warszawy. Z jego środków został wydany
katalog rozrzuconych po całym świecie prac matki. Obecnie nadszedł
czas na przybliżenie osobowości Zofii
Romer.
Życie oraz droga twór¬
cza malarki zostały zrekonstruowane w oparciu o jej własne skromne
wspomnienia, dziennik, pisany już po opuszczeniu Litwy, listy adreso¬
wane do syna Andrzeja oraz Bronisława Malinowskiego
(1874-1942),
dziennik jej męża Eugeniusza
(1871-1943),
wspomnienia dzieci, recen¬
zje wystaw, w których brała udział oraz materiał ikonograficzny
-
ob¬
razy, grawiury i rysunki, przechowywane w różnych muzeach Litwy
i Polski oraz w zbiorach rodziny malarki.
Zofia
Romer
urodziła się
16
lutego
1885
r. w Dorpacie w rodzinie Ta¬
deusza Dembowskiego oraz Matyldy
Grosse.
Tadeusz Dembowski
(1856-
-1930)
ukończył był już w tym czasie studia medyczne na Uniwersytecie
Dorpackim, akurat w
1885
roku obronił rozprawę doktorską z zakresu
medycyny i rozpoczął praktykę lekarską pracując jako asystent w kli¬
nice chirurgicznej. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny szlachec¬
kiej z Pułtuska. Przed rozpoczęciem studiów medycznych cztery lata
spędził w Instytucie Technologicznym w Petersburgu. Matka Matylda
Grosse
(1860-1920)
pochodziła ze starej krakowskiej rodziny kupieckiej,
w jej żyłach płynęła krew niemiecka. Jej ojciec Juliusz Fryderyk
Grosse
(1831-1913)
był synem pochodzącego z Turyngi dyrektora szkoły, matka
Wilhelmina Kristina
(1836-1902) -
córką kupca krakowskiego Edwarda
Kluga oraz hrabianki z Norymbergi Magdaleny Lierhammer.
W
1888
r.
rodzina Dembowskich przeniosła się do Wilna. Nie¬
długo Tadeusz Dembowski stał się jednym z najsłynniejszych leka¬
rzy w mieście, założył prywatną klinikę chirurgii i ortopedii, został
członkiem honorowym oraz przewodniczącym Wileńskiego Towa¬
rzystwa Lekarskiego. Aktywnie uczestniczył też w życiu społecznym
miasta
-
był członkiem Rady Miejskiej, wstąpił do założonego w
1906
r. wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, przyczynił się do odro¬
dzenia teatru polskiego. W
1922
г.,
po śmierci żony, razem z kilkoma
współpracownikami założył dziennik Słowo i był pierwszym jego wy¬
dawcą.
Zofia była jedynym dzieckiem Dembowskich. W domu wychowy¬
wali ją, zgodnie z panującą wówczas tradycją, sami rodzice oraz gu¬
wernantki. Jej dzieciństwo minęło w Wilnie, w jednym z domów przy
ulicy Niemieckiej. Stąd zapuszczała się na wileńską starówkę, błądziła
po ulicach i oglądała budowle, które były dla niej ważne i które później
opisała w swoich wspomnieniach, podobnie jak spotkanych w mieście
drogich jej ludzi. W Wilnie w
1900
r. Zofia uczęszczała na lekcje mala¬
rza Trutniewa
(1827-1912)
w słynnej już wtedy Szkole Sztuki i Rysun¬
ku, później chodziła do prywatnej szkoły artystycznej Heleny
Röme-
równy przy ulicy Bakszta. Lato spędzała u dziadków w Krakowie oraz
u rodziny w Zakopanem, gdzie jeszcze jako dziecko poznała słynnego
pisarza Henryka Sienkiewicza, malarza Stanisława Witkiewicza
(1851 —
-1915),
przyjaźniła się z ich dziećmi.
W
1901
г.,
kiedy Zofia skończyła szesnaście lat, rodzice wysłali ją
na dalsze studia artystyczne do Monachium. Tu uczyła się w prywat¬
nej szkole
Simona
Hollósy
(1857-1918),
później pobierała naukę u ma¬
larza Wolffa, wraz z przyjaciółmi z Litwy w wynajętej pracowni i co¬
dziennie dodatkowo samodzielnie pracowała, a później miała jeszcze
okazję uczyć się rysunku u rzeźbiarza Christopha Rotha
(1840-1907).
Po czym przez kilka lat uczyła się w Paryżu u głośnego twórcy portre¬
tów realistycznych
Jaques a
Émìle a Blanche a
(1861-1942)
oraz artysty
malarza
Luca
Oliviera Mersona
(1846-1920).
Studia zakończyła w
1905
í
1906
r.
w Krakowie. Tu uczęszczała na Wyższe Kursy Żeńskie Adria¬
na Baranieckiego, gdzie jej pedagogiem był profesor Józef Siedlecki
(1841-1915).
Kraków stał się ważny również dlatego, że tu pokochała
przyjaciela z lat dziecinnych Stanisława Ignacego Witkiewicza
(1885-
-1939).
Zdradzona przez niego pocieszenia szukała w towarzystwie
jego przyjaciela Bronisława Malinowskiego. Jednak również ta miłość
okazała się nieszczęśliwa.
3 2 7
Po powrocie Zofii do Wilna, na poddaszu nowego domu Dembow¬
skich przy ulicy Chersonskiej (obecnie Roźiij aleja
2)
zostało urzą¬
dzone dla niej atelier. Tu wśród obrazów i książek dojrzewała osobo¬
wość malarki, goiły się stare rany miłosne, budziły się w sercu nowe
pragnienia. Tu często odwiedzał ją rzeźbiarz Bolesław Bałzukiewicz
(1879-1935),
późniejszy autor jej popiersia. Zofia namalowała wspa¬
niały jego portret. W
1906
r. zaprzyjaźniła się z pisarką i publicyst¬
ką Heleną Romer-Ochenkowską
(1875-1947),
córką malarza Alfreda
Romera
(1832-1897),
która z kolei zapoznała Zofię ze swoim kuzynem,
szlachcicem Eugeniuszem
Römerem.
W lipcu
1911
roku Zofia wyszła
za mąż za Eugeniusza. Stało się to możliwe dopiero po śmierci jego
ojca, Izydora
(1843-1910).
Nie zważając na to, że nastąpił nowy wiek,
Izydor nie chciał się zgodzić na związek, ponieważ Zofia była córka
„człowieka, który pracował na życie . Zawód malarki uważał za nie¬
odpowiednie zajęcie dla kobiety, niezależnie od tego z jak bardzo sza¬
nowanej pochodziła rodziny. Nie liczyło się to, że rodzina Romerów
od dawna słynęła z tradycji malarskich. Ojciec Izydora, Edward Jan
Römer (1806-1878),
był pierwszym znaczącym malarzem w ich rodzi¬
nie, zaś bracia Alfred oraz młodszy Edward Mateusz
(1848-1900)
swo¬
je życie poświęcili właśnie malarstwu. Eugeniusz, studiując ekonomię
w Niemczech, przyjaźnił się z byłymi studentami Akademii Sztuk
w Monachium Polskimi malarzami, Józefem Brandtem
(1841-1915)
i Aleksandrem Gierymskim
(1850-1881).
Przebywanie w środowisku
artystycznym było dla niego codziennością. Tym bardziej zachwycał
się Zofią, która potrafiła połączyć powołanie artystyczne ze zdoby¬
ciem poważnego wykształcenia humanistycznego oraz inteligencją.
Ponadto Zofia czekała na niego cztery lata.
Po ślubie zamieszkali w należącym do Eugeniusza dworze w Cy-
towianach, w powiecie Rosieńskim. Dla Zofii rozpoczął się nowy etap
w życiu. Cytowiany stały się jej domem, co więcej
-
domem stworzo¬
nym przez nią samą, gdyż wraz z Eugeniuszem urządzała dwór we¬
dług własnego gustu oraz potrzeb. Niedługo urodziły się dzieci: Zofia
Anna
(1912),
nazywana Zosienia, Roch Edward
(1913),
nazywany Re-
dem, Eugenia Bronisława
(1914),
nazywana po prostu Genią. O twór¬
czości nie było wtedy nawet mowy, w dodatku wybuchła I wojna świa¬
towa, przynosząc wiele nieszczęść. Podobnie jak w innych dworach,
w Cytowianach zatrzymał się pułk armii carskiej, później zmienili go
Niemcy. I jedni, i drudzy gospodarzyli tu bardzo swobodnie, rabowali
i palili. W tamtym czasie wiele osób chcąc się uchronić, pociągnęło na
3 2
wschód. W kwietniu
1915
r. również
RÖmerowie
opuścili dom. Wyje¬
chali bez żadnego określonego planu, mając nadzieję na szybki powrót.
Musieli jednak wycofywać się coraz głębiej na wschód, aż w końcu
znaleźli się na Białorusi. Początkowo znaleźli schronienie u znajomych
w dworze w Stanisławowie, później wynajęli domek i kawałek ziemi
w dworze w Aninsku, niedaleko Siebieża. Tu przyszło im spędzić aż
trzy lata, doświadczyć władzy sowieckiej, stracić wszystko, co zabrali
ze sobą. Dopiero pod koniec wiosny
1918
r. mogli powrócić na Litwę.
W ich dworze nadal gospodarzyli Niemcy, dlatego musieli zatrzymać
się w miasteczku. Budynki dworskie oraz gospodarstwo były ciężko
zniszczone. W dodatku dokonali tego ludzie, od których wywodzi¬
ła się rodzina
Römerów.
Eugeniusz nie chcąc więcej utożsamiać się
z Niemcami, oficjalnie usunął w swoim nazwisku dwie kropki znad
o . Od tego czasu będą nazywać się
Romerami.
Dopiero pod koniec
1918
roku po odzyskaniu dworu, Romerowie
zaczęli budować swoje życie od nowa. Cały czas, którego nie poświę¬
cali dzieciom, przeznaczali na urządzanie domu. Zofia sama zaprojek¬
towała nowe meble z brzozy karelskiej, zaś wykonał je doświadczony
stolarz dworski
Kvedaras.
Sama szyła i wyszywała zasłony. Eugeniusz
także miał wiele trosk
-
przeprowadzona na Litwie reforma rolna
znacznie okroiła ich posiadłości, należało nauczyć się gospodarować
nowocześnie, znaleźć inne sposoby na zarabianie pieniędzy, tym bar¬
dziej, że rodzina się powiększyła. W marcu
1919
r. na świat przyszło
czwarte dziecko Romerów
-
córeczka Helena Matylda
(Hela), a
w lip¬
cu
1921 -
syn Andrzej Tadeusz.
O malowaniu
Zona
nawet nie miała czasu myśleć. Tylko niekiedy
znajdowała chwilkę, by szybko ołówkiem albo pastelami malować swo¬
je dzieci, żeby ręka nie utraciła wprawy. Rzadziej udawało się wziąć
do rąk akwarele. Jednak Zofia nie martwiła się z tego powodu, całą
siebie poświęciła rodzinie. Postanowiła poza tym założyć we dworze
warsztaty tkackie oraz szkołę tkacką. W niektórych dworach na Litwie
było to czymś powszechnym jeszcze w
XIX
wieku. Jednak Zofia nie
gromadziła wzorców sztuki ludowej, sama tworzyła szkice przyszłych
tkanin. Z Wilna sprowadziła instruktorów oraz dwóch tkaczy, którzy
ukończyli słynną szkołę tkacką Anny Mohlówny.
Kiedy starsze dzieci osiągnęły wiek szkolny, zostały zawiezione
do dziadka do Wilna, do Cytowian wracały jedynie na wakacje letnie.
Zofii ubyło nieco trosk i tę sytuację postarała się wykorzystać po swo¬
jemu
-
postanowiła poświęcić się twórczości. Ponieważ jednak czuła
3 2 9
się oderwana od świata artystycznego, za błogosławieństwem Euge¬
niusza, wyjechała do Paryża, gdzie spędziła większą część
1923
albo
1924
roku.
Wyjazd do Paryża okazał się dla Zofii niezwykle ważny. Możliwe
że miała wyrzuty sumienia z powodu pozostawionych w domu małych
dzieci, wiedziała jednak, że są pod dobrą opieką. Wyrwawszy się z do¬
mu, uwolniona od wielu obowiązków i trosk znowu mogła poczuć się
artystką. O jej pobycie w Paryżu nie wiadomo nic, za wyjątkiem tego,
że tam była
-
później nie raz potępiana za to przez jej własne dzie¬
ci. Wiadomo również, że doskonaląc się tam zapoznała się ze szkoc¬
kim malarzem
Stewartem
Carmichaelem
(1867-1950).
I że ten artysta
wraz z żoną niedługo przyjechał odwiedzić ją w Cytowianach, jako że
był zakochany w owej matce pięciorga dzieci. Zofia natomiast żywiła
do niego jedynie przyjacielskie uczucia. Biografowie Carmichaela nie
wspominają, ani gdzie ani u kogo uczył się on w Paryżu. Moglibyśmy
wtedy przynajmniej podejrzewać, że Zofia też tam doskonaliła swój
warsztat. Tymczasem możemy jedynie twierdzić, że Paryż wyszedł jej
na korzyść. Wyzwolił w niej artystkę.
Po powrocie Zofii do Cytowian, na poddaszu dworu została urzą¬
dzono jej pracownię, i od tego czasu poświęciła się twórczości. Rozpo¬
czął się najbardziej twórczy okres w jej życiu. W większości malowa¬
ła portrety. W jej twórczości portretowej przeważały dwie tendencje:
jedna
-
zwyczajny, realistyczny sposób przedstawiania, bez uwzględ¬
niania szerokich możliwości wyrazu, druga
-
poszukiwanie stylu ma¬
larskiego. Ostatnia dominowała bardzo krótko
-
znanych jest jedynie
kilka obrazów Zofii, namalowanych pod wpływem odradzającej się
w owym czasie mody na styl neoklasycystyczny. Wpływ na to musiała
mieć niewątpliwie również podróż malarki do Paryża, jej znajomość
najnowszych prądów artystycznych, najnowszych prac
Emile a An-
toina
Bourdelle a
(1861-1929),
André
Deraìna
(1880-1954),
Charles a
Despiau
(1874-1946),
Aristide a Maillol a
(1861-1944)
i innych arty¬
stów,
a
także neoklasycystycznych tradycji w wileńskiej sztuce okre¬
su międzywojennego, zwłaszcza twórczości Ludomira Slendzinskiego
(1889-1980).
Trudno jest pojąć, dlaczego Zofia nie kroczyła dalej w tak
trafnie obranym kierunku i wróciła do malowania zwyczajnych reali¬
stycznych portretów. Co prawda, na niektórych z nich wpływ neokla-
sycyzmu przejawił się jeszcze w liniowości rysunku, gładkości faktury
oraz współbrzmieniu wyrazistych kontrastowych kolorów. Analizując
twórczość malarki, nietrudno zauważyć jej przywiązanie do lekkich,
3 0
szerokich, wibrujących pociągnięć pędzla, miękkiego modelowania
kształtów oraz twarzy, gry światła i cieni. Twarde linie rysunku, gład¬
ka faktura obrazów najprawdopodobniej trudne były do zharmonizo¬
wania z jej emocjonalną naturą. Zofia lubiła miękkość rysunku, dlate¬
go często wykorzystywała technikę pastelową. Wtedy cienie na jej ob¬
razach stawały się jeszcze bardziej miękkie, kolory, ich tony i półtony
jakby przechodziły jedne w drugie.
Artystce nigdy nie brakowało modeli
-
dom był pełen ludzi
-
dzie¬
ci, służby dworskiej, gości. Wracające na wakacje starsze dzieci po¬
większały ich szeregi. Zofię pociągali ciekawi i inteligentni ludzie.
Większość z nich gościła we dworze Romerów. Namalowała portrety
poety
Maironisa (1862-1932),
malarzy Stefana
Romera
(1891-1935),
Józefa Perkowskiego
(1896-1940),
Mstisława Dobużynskiego
(1875-
-1957),
większości litewskich działaczy społecznych, politycznych
oraz naukowców. Ci ostatni najczęściej pozowali jej w Kownie, na
swoich miejscach pracy albo w nabytym przez Romerów domu przy
ulicy Donelaitisa. Eugeniusz często w sprawach wyjeżdżał do Kowna,
razem z nim udawała się tam również Zofia. W Kownie jako stolicy
ówczesnej Litwy koncentrowało się całe życie artystyczne państwa,
odbywały się najważniejsze wystawy w kraju.
Malarka spędzała tam niekiedy całe tygodnie, mając czas, biegła
na starówkę i rysowała. Najbardziej pociągały ją stare budynki miej¬
skie, podwórka, zespoły kościołów oraz klasztorów, barze snujące się
po Niemnie. Wszędzie, gdziekolwiek podróżowała, czy to było Wil¬
no, Kielmy, Gdańsk czy Florencja, rejestrowała dawną architekturę.
Później często te rysunki wykorzystywała tworząc akwaforty. Grafiki
uczyła się u polskiej malarki Zofii Stankiewicz
(1862-1955)
i u przyja¬
ciela Bolesława Bałzukiewicza
(1879-1935)
w Wilnie.
Ulubioną techniką graficzną Sofii była akwatinta. Wykorzystywała
ją do ukazywania krajobrazów. Jedynie przy jej pomocy malarka mogła
uzyskać tę niezwykłą miękkość, która była konieczna do przekazania
nastroju. Przekazania tego, co najbardziej wzrusza w przyrodzie. Naj¬
ważniejsze stawały się nie linie, lecz płaszczyzny, miękko, delikatnie
przechodzące jedna w drugą, jakby zlewające się we mgle w jedną ca¬
łość
-
niepodzielną i nieskończoną, wielką i zwyczajną, bezdźwięczną
i najczęściej nostalgiczną czy nawet rzewnie smutną. Nieważne, co to
było
-
zakątek drzemiącego w śniegu dworu w Cytowianach, wzbie¬
rająca w czasie ciepłych wiosennych odwilży Gryżowy czy samotna
postać na leśnej drodze.
3 3 1
Pejzaże były dla malarki niczym pożywka dla duszy. Malowała
je zarówno farbami olejnymi jak i akwarelą. Pejzaże Zofii malowane
akwarelą są jasne, słoneczne, pogodne, doskonale na nich został uka¬
zany nastrój chwili. Ich motywy są najprzeróżniejsze: okolice dworu
i chłopskie grunty, przesieki leśne i brzegi Dubysy, fragmenty archi¬
tektoniczne czy po prostu samotne drzewo o zmierzchu. Czasami na
obrazach pojawiają się też dzieci artystki
-
nieodłączna część tego
szczególnego świata w Cytowianach. Akwarelą malowała też służbę
dworu, portrety robotników, spokojne sceny z ich życia.
Zofia niejednokrotnie brała udział w różnych wystawach malar¬
skich. Zaczęła eksponować dzieła mieszkając jeszcze w Wilnie
-
w
1909
r. wzięła udział w wystawie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych
w Krakowie, w latach
1909-1910
i
1910-1911
w wystawach Towarzy¬
stwa Zachęta w Warszawie. W
1912
r. prezentowała prace na wysta¬
wie artystów Polaków w Kownie i w wystawie „Krajobraz w Wilnie,
w
1914
r.
-
na odbywającej się w Wilnie wystawie warszawskiego Sa¬
lonu Richlinga. Potem nastąpiło długie dziesięciolecie perypetii poli¬
tycznych, społecznych i bytowych, aż wreszcie przedstawiła się spo¬
łeczności jako malarka nowej Litwy. W lutym
1925
r. wzięła udział
w wystawie twórczości malarzy mieszkających na Litwie, jesienią tego
samego roku zorganizowała indywidualną wystawę w muzeum sztuki
Miasta Rygi, zaś w następnym roku
-
w pałacu
Birutè
w Szawlach.
W
1926
r. uczestniczyła w wiosennej wystawie Towarzystwa Sztuki
Litewskiej, w styczniu
1928
r. towarzystwo to zorganizowało indywi¬
dualną wystawę prac malarki, która doczekała się uznania odbiorców
i krytyków. Na początku
1932
r. dzięki zaangażowaniu przedstawi¬
cielstwa Polski we Francji indywidualna wystawa Zofii
Romer
zosta¬
ła zorganizowana w Paryżu, wiosną
1936
r.
-
wystawa indywidualna
w Kownie, w sali Towarzystwa Litewsko-Francuskiego. Mimo dość
dużych osiągnięć w sztuce, czuła, że jeszcze nie stworzyła swojego
najlepszego obrazu, dlatego namiętnie malowała, jakby przeczuwając,
że czasu ma niewiele.
Spokojne życie malarki w Cytowianach pogmatwał wybuch
II
woj¬
ny światowej. Romerowie w swoim dworze udzielili schronienia du¬
żej grupie polskich uciekinierów. Niebezpieczeństwo wojny zawisło
również nad Litwą. Po wprowadzeniu władzy sowieckiej, początkowo
żywiono nadzieję, że uda się uniknąć wywiezienia. Romerom nawet
się powiodło
-
w ich dworze zostało założone muzeum dzieł sztuki,
skonfiskowanych w okolicznych dworach, Zofia została wyznaczona
3 3 2
do ich pilnowania. Jednak ani to, ani zdobyta w maju
1941
r. nagroda
za obraz „Na wybory nie pomogła.
16
czerwca
1941
r. zostali wywie¬
zieni. Na szczęście żadne z dzieci tego ranka nie było w domu. Zofia
z mężem nie przypuszczali wówczas, że żegnają się z Cytowianami na
zawsze.
Po długiej i poniżającej podróży w wagonach towarowych i na bar-
żach znaleźli się na Północy Rosji, w Syktywkarze. Tu Zofii przydała
się specjalność malarki
-
została wyznaczona do pracy w fabryce za¬
bawek i w ten sposób uniknęła zgubnej pracy w lesie. To pozwoliło
jej przetrwać. Od beznadziejności egzystencji na zesłaniu uratował ich
kuzyn Eugeniusza, Tadeusz
Romer (1894-1978),
który został ambasa¬
dorem Polski w Związku Sowieckim. Zatroszczył się on o przeniesie¬
nie Romerów do Kujbyszewa, gdzie istniała placówka. Eugeniusz nie¬
długo tu zmarł, 2-go maja
1943.
Zofii zaś zezwolono wycofać się wraz
z ambasadą do Teheranu.
Po tym kiedy znalazła się za żelazną kurtyną, otworzył się dla niej
inny świat. Wolny, ale obcy. Inne życie, bez męża, bez bliskich, bez
domu. Żyła nadzieją kiedykolwiek wrócić do Cytowian, spotkać się
z dziećmi, o których nie miała żadnych wieści. Egzotyczny Wschód
dał impuls do pracy twórczej, zdarzało się pojedyncze zamówienie na
portret. To pozwoliło przeżyć. Zofia nawet wzięła udział w wystawie
twórczości malarzy Polaków w Teheranie. Później czekała ją długa
droga przez Bagdad, Damaszek, zahaczając po drodze o Jerozolimę,
do Kairu, gdzie przebywała już część rodziny Eugeniusza.
Życie w Kairze nie było łatwe. Żeby przetrwać, malowała portrety,
cieszyła się z każdego zamówienia, chociaż nie każdy wynik takiego
malowania ją zadowalał. Egipt zachwycał wyrazistością wschodnich
barw, egzotycznymi typami, dawał nowe impulsy dla twórczości. Zo¬
fia spieszyła się by wszystko zarejestrować, gdyż miała nadzieję poka¬
zać to dzieciom. Malowała uliczki Kairu, podwórka, meczety, kwitną¬
ce drzewa, brzegi Nilu, zmysłowe twarze miejscowych mieszkańców.
Po niespełna rocznym pobycie w tym mieście zorganizowała wystawę
indywidualną w galerii Goldberga, która doczekała się pozytywnych
odzewów w prasie. Z czasem znalazła przyjaciół, przede wszystkim
w środowisku korpusu dyplomatycznego.
Jesienią
1945
г.,
kiedy wreszcie otrzymała listy od dzieci, przestała
ją męczyć beznadziejna niewiedza. Teraz już wiedziała, że wszystkie
są żywe i zdrowe, wszystkie na czas zdążyły wycofać się z Litwy. Naj¬
starszy Edward z rodziną zatrzymał się u teściów w Niemczech, córka
3 3 3
Zosienia
z mężem i Andrzej najpierw byli w Monachium, potem prze¬
nieśli się do Londynu.
Hela
pozostała w Polsce u Geni i Geni męża.
Wkrótce również jej udało się przybyć do Londynu. Teraz życie Zofii
składało się z twórczości i pisania listów. Po zakończeniu wojny stało
się jasne, że na Litwę wszystkie drogi są zamknięte. W
1947
r. Zofia
podjęła kroki, w celu znalezienia sposobu wyjazdu do Anglii
-
miesz¬
kała w Egipcie można rzec nielegalnie. Była niczyją obywatelką. Nie
miała wizy ani egipskiej, ani żadnego innego kraju. Z pomocą przyszli
nowi przyjaciele.
Dopiero w styczniu
1948
r. dotarła do Anglii. Po słonecznym i bu¬
chającym gorącem Egipcie Londyn wyglądał ponuro, ale tu przebywa¬
ła jej rodzina. Tu będzie tworzyć nowe życie rodzinne, będą mieszkać
wszyscy razem. Dzieci jednak myślały inaczej
-
czas zrobił swoje. One
musiały zostać obywatelami nowego świata, musiały znaleźć swoje
miejsce pod słońcem, tworzyć własne życie. Andrzej niedługo wyje¬
chał na studia do Stanów Zjednoczonych, Zosienia z rodziną miesz¬
kała na przedmieściu Londynu, nie codziennie więc ich widywała.
Edward z rodziną, który akurat emigrował do Kanady, jedynie na krót¬
ko zatrzymał się w Londynie. Jedyną pociechą była najmłodsza
Hela,
ale i ona po pewnym czasie wyjechała z narzeczonym szukać szczęścia
w Argentynie.
Londyn to była jednak Europa. Wreszcie po wielu latach
Zona
po¬
czuła, że znalazła się w cywilizowanym mieście. Życie kulturalne tu
wprost wrzało, należało jedynie umieć wybierać. Na Sofiję spadło
mnóstwo wystaw. Zobaczyła zarówno wiele tradycyjnego realistycz¬
nego malarstwa w tutejszych muzeach, jak i przykładów nowocze¬
śniejszego malarstwa w galeriach artystycznych. Teraz znowu mogła
sprawdzić swoje umiejętności. Zawzięcie rzuciła się w wir malowania.
Cały czas, którego nie poświęcała na malowanie zamawianych por¬
tretów, przeznaczała na pracę artystyczną na łonie przyrody. Zakątki
parków
Kensington, Barnes Commons,
zamglone widoki Tamizy były
podstawowymi motywami jej pejzaży. Zapisała się na kurs grafiki
w Głównej Szkole Artystycznej i mogąc korzystać z rylca, znowu za¬
częła rytować.
„Jedynie praca pochłania mnie całą, kiedy maluję, przestaję myśleć
o wszystkim... Ale myśl czasem boli. Boli samotność. Jedynie z Eugeniuszem
nie czułam się samotna ,
-
pisała w swoim dzienniku. W Anglii Zofia
ponownie spotkała się z przyjacielem z lat młodości
Stewartem Car-
michaelem, gościła u niego w miasteczku
Dundee
w Szkocji. Malarz,
3 3 4
wtedy już wdowiec, oświadczył się jej, ale ta miłość znowu nie została
odwzajemniona
-
zbyt silne było przywiązanie Zofii do Eugeniusza,
mimo że od śmierci męża minęło już wtedy ponad pięć lat.
W Londynie malarka brała aktywny udział w wystawach organi¬
zowanych przez Królewski Instytut Malarstwa Olejnego, Królewskie
Towarzystwo Malarzy Brytyjskich, Towarzystwo Pasteli, Towarzystwo
Kobiet Malarek oraz Międzynarodowy Kobiecy Klub Artystyczny, pró¬
bowała szczęścia wystawiając nieduże pejzaże na sprzedaż w galeriach
artystycznych.
Jednak mimo intensywnej pracy, coraz częściej ogarniała ją melan¬
cholia, czasami zaś nawet popadała w depresję. Po wyjeździe Zosieni
z rodziną do Australii, również Zofia zaczęła oszczędzać pieniądze na
podróż. „Zabierzcie mnie już do tej Ameryki, gdyż nie mogę być sama! ,
-
pisała do dzieci.
W listopadzie
1950
r. znalazła się w Kanadzie, w mieście Saint-Ade-
le w prowincji
Quebec,
w rodzinie najstarszego syna Edwarda. Mimo
iż próbowała dostosować się, od razu zrozumiała, że nie będzie jej tu
dobrze. Rodzina Edwarda była duża, poza nią mieszkali tu w ósemkę
-
mieli już pięcioro dzieci. Domem zarządzała mówiąca po niemiecku
teściowa. Zofia była przyzwyczajona do samotności, dlatego nie obra¬
ziła się, kiedy syn wynajął dla niej mieszkanie w Montrealu.
Tu mogła odwiedzać wystawy, chociaż tutejsze muzeum po Bry¬
tyjskim muzeum, galerii
Tate i
galeriach przy ulicy
Bond
wyglądały
smutnawo. Oswoiwszy się z otoczeniem, Zofia znowu zaczęła malo¬
wać. Odważyła się wysłać kilka powstałych w Anglii obrazów na wy¬
stawę twórczości malarzy Polaków w Granby i na wiosenną wystawę
w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Montrealu. Na ostatnią nie przyjęto
żadnego, chociaż wszystkie trzy były eksponowane w Londynie. Im
częściej Zofia odwiedzała galerie malarstwa, tym bardziej rozumiała,
że należy do przemijającego świata. Rozumiała, że ceniona jest tu inna
sztuka, i bardzo wyraźnie uświadamiała sobie że to nie jest wina geo¬
grafii,
-
że jest to problem czasu: teraz ceniona była inna sztuka.
Zbliżając się do siedemdziesiątki Romerowa bardziej interesowała
społeczność jako emigrantka po wielu przejściach niż jako malarka. Za¬
praszały ją stacja radiowa w Montrealu, Żeński Klub Uniwersytecki oraz
Żeński Klub Sztuki, interesowali się dziennikarze. Wszystkim opowia¬
dała znaną na pamięć historię swoich mąk i tułaczki. Kobieta bez domu,
ale z pędzlem w ręku. Ambitna, wymagająca, oczytana, ceniąca wybo¬
rowe towarzystwo. Taka była od lat młodości
-
maksymalistka. Teraz
3 3 5
nie potrafiła zmieścić się w ramach, nakreślonych jej przez życie.
Próbowała ratować się wyjeżdżając do Waszyngtonu. Tu znalazła
więcej pokarmu dla duszy, stąd bliżej było do rodziny jej najmłodsze¬
go syna Andrzeja. Tu Zofia odwiedzała Galerię Narodową, studiowa¬
ła i kopiowała prace mistrzów malarstwa, malowała, a jesienią
1955
r.
przedstawiła swoją twórczość w galerii
Baderà.
Poza tym, włączyła się
dość aktywnie w działalność społeczną
-
spotkania w Klubie Żeńskim,
uczestnictwo w Penklubie stało się nieodłączną częścią jej życia.
Jednak najmilsze były gościny u Andrzeja w Thomastonie, niedu¬
żym miasteczku w
Connecticut.
Zofia brała sztalugi i szła na pola ma¬
lować coś bliskiego jej sercu. Najczęściej były to słoneczne, spokojne
zakątki przyrody. Jak w czasach młodości w Cytowianach.
Wspomnienie Cytowian teraz wynurzało się coraz częściej, oczy
zaś powoli zaczęły słabnąć. Kiedy już nie mogła mieszkać sama, wró¬
ciła do Montrealu. Ostatnim jej domem stał się przytułek dla starców.
Otaczający ją świat za każdym razem coraz bardziej się oddalał, aż po¬
wlekł się bezbarwną woalką ciemności. Pozostały wspomnienia
-
słod¬
kie, kolorowe wizje szczęśliwych dni. I kto mógłby przypuścić, że ten
spokojny rytm życia codziennego nabierze takiego znaczenia, będzie
taki wymarzony i taki bezpowrotnie utracony. Błądziła więc w my¬
ślach po rodzinnych polach w Cytowianach.
3 3 6
|
| any_adam_object | 1 |
| author | Širkaitė, Jolanta 1958- |
| author_GND | (DE-588)131751255 |
| author_facet | Širkaitė, Jolanta 1958- |
| author_role | aut |
| author_sort | Širkaitė, Jolanta 1958- |
| author_variant | j š jš |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV040106792 |
| ctrlnum | (OCoLC)730235384 (DE-599)BVBBV040106792 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>02073nam a2200457 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV040106792</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20141028 </controlfield><controlfield tag="007">t</controlfield><controlfield tag="008">120418s2005 a||| |||| 00||| lit d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9986638585</subfield><subfield code="9">9986-638-58-5</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)730235384</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV040106792</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rakwb</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">lit</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">7,41</subfield><subfield code="2">ssgn</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Širkaitė, Jolanta</subfield><subfield code="d">1958-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)131751255</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Dailininkė Sofija Romerienė</subfield><subfield code="b">(Zofia Romer, 1885 - 1972)</subfield><subfield code="c">Jolanta Širkaitė</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Vilnius</subfield><subfield code="b">Kultūros, Filosofijos ir Meno Institutas</subfield><subfield code="c">2005</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">367 S.</subfield><subfield code="b">Ill.</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="500" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zsfassung in engl. Sprache</subfield></datafield><datafield tag="600" ind1="1" ind2="7"><subfield code="a">Römer, Zofia</subfield><subfield code="2">idszbz</subfield></datafield><datafield tag="600" ind1="1" ind2="4"><subfield code="a">Dembovskytė Römerienė, Sofija / 1885-1972</subfield></datafield><datafield tag="600" ind1="1" ind2="7"><subfield code="a">Romer, Zofia</subfield><subfield code="d">1897-1981</subfield><subfield code="0">(DE-588)1025948025</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Painters / Lithuania / Vilnius / Biography</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Polish people / Lithuania / Vilnius / Biography</subfield></datafield><datafield tag="655" ind1=" " ind2="7"><subfield code="0">(DE-588)4006804-3</subfield><subfield code="a">Biografie</subfield><subfield code="2">gnd-content</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Romer, Zofia</subfield><subfield code="d">1897-1981</subfield><subfield code="0">(DE-588)1025948025</subfield><subfield code="D">p</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2=" "><subfield code="u">http://opac.nebis.ch/cgi-bin/showAbstract.pl?u20=9986638585</subfield><subfield code="3">Volltext</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB Muenchen 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024963220&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB Muenchen 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024963220&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="999" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-024963220</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">929</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">4793</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">929</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09034</subfield><subfield code="g">4793</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">709</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">4793</subfield></datafield></record></collection> |
| genre | (DE-588)4006804-3 Biografie gnd-content |
| genre_facet | Biografie |
| id | DE-604.BV040106792 |
| illustrated | Illustrated |
| indexdate | 2024-07-10T00:17:01Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9986638585 |
| language | Lithuanian |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-024963220 |
| oclc_num | 730235384 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 367 S. Ill. |
| publishDate | 2005 |
| publishDateSearch | 2005 |
| publishDateSort | 2005 |
| publisher | Kultūros, Filosofijos ir Meno Institutas |
| record_format | marc |
| spelling | Širkaitė, Jolanta 1958- Verfasser (DE-588)131751255 aut Dailininkė Sofija Romerienė (Zofia Romer, 1885 - 1972) Jolanta Širkaitė Vilnius Kultūros, Filosofijos ir Meno Institutas 2005 367 S. Ill. txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Zsfassung in engl. Sprache Römer, Zofia idszbz Dembovskytė Römerienė, Sofija / 1885-1972 Romer, Zofia 1897-1981 (DE-588)1025948025 gnd rswk-swf Painters / Lithuania / Vilnius / Biography Polish people / Lithuania / Vilnius / Biography (DE-588)4006804-3 Biografie gnd-content Romer, Zofia 1897-1981 (DE-588)1025948025 p DE-604 http://opac.nebis.ch/cgi-bin/showAbstract.pl?u20=9986638585 Volltext Digitalisierung BSB Muenchen 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024963220&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB Muenchen 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024963220&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract |
| spellingShingle | Širkaitė, Jolanta 1958- Dailininkė Sofija Romerienė (Zofia Romer, 1885 - 1972) Römer, Zofia idszbz Dembovskytė Römerienė, Sofija / 1885-1972 Romer, Zofia 1897-1981 (DE-588)1025948025 gnd Painters / Lithuania / Vilnius / Biography Polish people / Lithuania / Vilnius / Biography |
| subject_GND | (DE-588)1025948025 (DE-588)4006804-3 |
| title | Dailininkė Sofija Romerienė (Zofia Romer, 1885 - 1972) |
| title_auth | Dailininkė Sofija Romerienė (Zofia Romer, 1885 - 1972) |
| title_exact_search | Dailininkė Sofija Romerienė (Zofia Romer, 1885 - 1972) |
| title_full | Dailininkė Sofija Romerienė (Zofia Romer, 1885 - 1972) Jolanta Širkaitė |
| title_fullStr | Dailininkė Sofija Romerienė (Zofia Romer, 1885 - 1972) Jolanta Širkaitė |
| title_full_unstemmed | Dailininkė Sofija Romerienė (Zofia Romer, 1885 - 1972) Jolanta Širkaitė |
| title_short | Dailininkė Sofija Romerienė |
| title_sort | dailininke sofija romeriene zofia romer 1885 1972 |
| title_sub | (Zofia Romer, 1885 - 1972) |
| topic | Römer, Zofia idszbz Dembovskytė Römerienė, Sofija / 1885-1972 Romer, Zofia 1897-1981 (DE-588)1025948025 gnd Painters / Lithuania / Vilnius / Biography Polish people / Lithuania / Vilnius / Biography |
| topic_facet | Römer, Zofia Dembovskytė Römerienė, Sofija / 1885-1972 Romer, Zofia 1897-1981 Painters / Lithuania / Vilnius / Biography Polish people / Lithuania / Vilnius / Biography Biografie |
| url | http://opac.nebis.ch/cgi-bin/showAbstract.pl?u20=9986638585 http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024963220&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=024963220&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT sirkaitejolanta dailininkesofijaromerienezofiaromer18851972 |